Жеміс – жидек түрлері



Жеміс – жидек өсіру Қа-зақстанда 20 ғасырдың 30–жылдарынан бастап дами түсті. Әуелі аймақтық тәжірибе стансасы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми – зерттеу институтының қарамағына берілді де, 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми зерттеу институты құрылды. Ол шығарған он беске жуық жеміс–жидек сорттары еліміздің әр түрлі аумақтарында аудандастырылды. Жеміс дақылдары негізінен, биологиялық (ботоникалық тегі) формалары жағынан мынандай топтарға бөлінеді: ағаштар (грек жаңғағы, алмұрт, қызыл шие, алманың кейбір сорттары)
• бұталар (қарақат, тұшала т.б.)
• жартылай бұталар (таңқурай, т.б.)
• лиандар (актинидия, жүзім, т.б.)
Жемісінің құрылысына және биологиялық ерекшеліктеріне қарай
• шекілдеуікті (алма, алмұрт, беке, т.б.)
• сүйекті (шие, алхоры, өрік, шабдалы, т.б.)
• жидекті (қара және қызыл қарақат, таңқурай, бүлдірген, т.б.)
• жаңғақты (грек жаңғағы, орман жаңғағы, т.б.)
• шырын жемісті (апельсин, лимон, мандарин, т.б.)
• субтропиктік (анар, інжір, құрма, т.б.)
• тропиктік (банан, ананас, т.б.) болып бөлінеді.
Қазақстандағы жеміс дақы-лының 95 пайызы раушан гүлділер тұқымдас.Жеміс – құрғақ жеміс, шырынды жұмсақ жеміс деп бөлінеді.Құрғақ жемістің көп тұқымды, қақырап ашылатыны: бұршақ, бұршақын, т.б.Бір тұқымды, қақырап ашылмайтыны: жаңғақ, жаңғақша, тұқымша, дәнек..Шырынды жемістің көп тұқымды түрі: жидек, асқабақ, алма, т.б.,
Бір тұқымды түрі: сүйекті жеміс.
Жемісқаптың сыртқы қабаты (экзо карпий)-жылтыр, балауызды, қатты болып келедіжылтыры: шие, алма. Балауыздысы: жүзім, алхоры, шомыр, түктісі: шабдалы, жұмсағы: өрік, қыртыстысы: тұшала, қалыңы: лимон, апельсин,Қаттысы: жаңғақ.Жер бетінде алма, ал-мұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты. Көкөніс дақылдары. Ол – негізінен шырынды өнімдер, жапырақты өсімдіктер, тамыр – жемісті өсімдіктер, баданалар, т.б. Көкөністердің 80 тұқымдасының 600 – ден астам түрі өсіріледі.
Жеміс – ұрықтылар: қызанақ, қияр, бұрыш
• жапырақтылар: қырыққабат (капуста), салат, баданақ: пияз және сарымсақ
• тамыр – жемісті өсімдіктер: сәбіз, қызылша, ақжелкен, шалғам.
Нақты деректер бойынша, біз б. 3 –мыңыншы жылдары – ақ Ежелгі Қытай, Мысыр, Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим көкөністер өсірумен айналысқан.Жеміс – жидектерде де, көкөністер де дәрумендерге, шипалық қасиетке, азық–түліктік құндылықтарға өте бай.Жеміс, көкөністі жуып жеуТұрмыста жеміс – жидек, көкөністерді жуу арқылы ластан, адам ағзасына зиянды микроорганизмдерден құтыла аласың. Саяжайда өсіп тұрған жемісті сабағынан үзіп алып, жумаған күйде жеудің өзі зиянды. Сенбесеңіз, сол жемісті шағын ыдыста аздаған сумен жуып, оны микроскоппен қарап көріңіз, ішінен адамның іш ауруын да, басқа да сырқаттарды туғызатын құж – құж қаптап жатқан құрттарды (микробтарды) көресіз.Жалпы, жеміс – жидектерден ауруға, түрлі зиянкестерге қарсы бүркілген түрлі улы химикаттардан жақсылап жуу арқылы ғана арылуға болады. Шетелден әкелінген жемістерді арнайы сабынды суда щеткамен жуып, соңынан таза сумен мұқият шаю қа-жет. Мамандар басқа мемлекеттерден әкелінген жемісті балаларға берер алдыңда 1 сағаттай салқын суға салып қоюға ақыл – кеңес береді. Сонда оның құрамындағы зиянды заттар суға шығады. Ал мұндай алманың қабығын мүмкіндігінше, аршып жеген дұрыс. Шіріген жері бар жемісті жемеуЖемістің дәрумендерін сақтап қалу үшін оны тот баспайтын пышақпен кеседі. Егерде қиярда сары дақтар көп болса, оны пайдаланбайды. Себебі, ол мұнда нитраттардың көптігін танытады. Нитраттарды кетіру үшін қиярды бір күн тұзды суға салып қояды, бірақ та бұлай жасағанда оның дәрумендері жойылып кетеді. Шіріген түгілі, сәл дақ түскен жемісті жеуге болмайды. Өйткені, кішкене бұзылса болғаны, кез–келген бақша дақылының өнбойында митоксин деп аталатын улы зат түзіледі. Ол зақымдаған тұсты ойып алғаннан жойылмайды. Сол жемісті, көкөністі қайнатып, қайнатпаға (варенье) айналдырса да әлгі улы зат кетпейді. Ал ол бауырды, жүректі зақымдайды, қатерлі ісікке себеп болады.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:   
Жеміс - жидек түрлері
Жеміс - жидек өсіру Қа-зақстанда 20 ғасырдың 30 - жылдарынан бастап дами түсті. Әуелі аймақтық тәжірибе стансасы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми - зерттеу институтының қарамағына берілді де, 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми зерттеу институты құрылды. Ол шығарған он беске жуық жеміс - жидек сорттары еліміздің әр түрлі аумақтарында аудандастырылды. Жеміс дақылдары негізінен, биологиялық (ботоникалық тегі) формалары жағынан мынандай топтарға бөлінеді: ағаштар (грек жаңғағы, алмұрт, қызыл шие, алманың кейбір сорттары)
* бұталар (қарақат, тұшала т.б.)
* жартылай бұталар (таңқурай, т.б.)
* лиандар (актинидия, жүзім, т.б.)
Жемісінің құрылысына және биологиялық ерекшеліктеріне қарай
* шекілдеуікті (алма, алмұрт, беке, т.б.)
* сүйекті (шие, алхоры, өрік, шабдалы, т.б.)
* жидекті (қара және қызыл қарақат, таңқурай, бүлдірген, т.б.)
* жаңғақты (грек жаңғағы, орман жаңғағы, т.б.)
* шырын жемісті (апельсин, лимон, мандарин, т.б.)
* субтропиктік (анар, інжір, құрма, т.б.)
* тропиктік (банан, ананас, т.б.) болып бөлінеді.
Қазақстандағы жеміс дақы-лының 95 пайызы раушан гүлділер тұқымдас.Жеміс - құрғақ жеміс, шырынды жұмсақ жеміс деп бөлінеді.Құрғақ жемістің көп тұқымды, қақырап ашылатыны: бұршақ, бұршақын, т.б.Бір тұқымды, қақырап ашылмайтыны: жаңғақ, жаңғақша, тұқымша, дәнек..Шырынды жемістің көп тұқымды түрі: жидек, асқабақ, алма, т.б.,
Бір тұқымды түрі: сүйекті жеміс.
Жемісқаптың сыртқы қабаты (экзо карпий)-жылтыр, балауызды, қатты болып келедіжылтыры: шие, алма. Балауыздысы: жүзім, алхоры, шомыр, түктісі: шабдалы, жұмсағы: өрік, қыртыстысы: тұшала, қалыңы: лимон, апельсин,Қаттысы: жаңғақ.Жер бетінде алма, ал-мұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты. Көкөніс дақылдары. Ол - негізінен шырынды өнімдер, жапырақты өсімдіктер, тамыр - жемісті өсімдіктер, баданалар, т.б. Көкөністердің 80 тұқымдасының 600 - ден астам түрі өсіріледі.
Жеміс - ұрықтылар: қызанақ, қияр, бұрыш
* жапырақтылар: қырыққабат (капуста), салат, баданақ: пияз және сарымсақ
* тамыр - жемісті өсімдіктер: сәбіз, қызылша, ақжелкен, шалғам.
Нақты деректер бойынша, біз б. 3 - мыңыншы жылдары - ақ Ежелгі Қытай, Мысыр, Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим көкөністер өсірумен айналысқан.Жеміс - жидектерде де, көкөністер де дәрумендерге, шипалық қасиетке, азық - түліктік құндылықтарға өте бай.Жеміс, көкөністі жуып жеуТұрмыста жеміс - жидек, көкөністерді жуу арқылы ластан, адам ағзасына зиянды микроорганизмдерден құтыла аласың. Саяжайда өсіп тұрған жемісті сабағынан үзіп алып, жумаған күйде жеудің өзі зиянды. Сенбесеңіз, сол жемісті шағын ыдыста аздаған сумен жуып, оны микроскоппен қарап көріңіз, ішінен адамның іш ауруын да, басқа да сырқаттарды туғызатын құж - құж қаптап жатқан құрттарды (микробтарды) көресіз.Жалпы, жеміс - жидектерден ауруға, түрлі зиянкестерге қарсы бүркілген түрлі улы химикаттардан жақсылап жуу арқылы ғана арылуға болады. Шетелден әкелінген жемістерді арнайы сабынды суда щеткамен жуып, соңынан таза сумен мұқият шаю қа-жет. Мамандар басқа мемлекеттерден әкелінген жемісті балаларға берер алдыңда 1 сағаттай салқын суға салып қоюға ақыл - кеңес береді. Сонда оның құрамындағы зиянды заттар суға шығады. Ал мұндай алманың қабығын мүмкіндігінше, аршып жеген дұрыс. Шіріген жері бар жемісті жемеуЖемістің дәрумендерін сақтап қалу үшін оны тот баспайтын пышақпен кеседі. Егерде қиярда сары дақтар көп болса, оны пайдаланбайды. Себебі, ол мұнда нитраттардың көптігін танытады. Нитраттарды кетіру үшін қиярды бір күн тұзды суға салып қояды, бірақ та бұлай жасағанда оның дәрумендері жойылып кетеді. Шіріген түгілі, сәл дақ түскен жемісті жеуге болмайды. Өйткені, кішкене бұзылса болғаны, кез - келген бақша дақылының өнбойында митоксин деп аталатын улы зат түзіледі. Ол зақымдаған тұсты ойып алғаннан жойылмайды. Сол жемісті, көкөністі қайнатып, қайнатпаға (варенье) айналдырса да әлгі улы зат кетпейді. Ал ол бауырды, жүректі зақымдайды, қатерлі ісікке себеп болады.
Жеміс, көкөністі сақтау
Жеміс, көкөністі ашық күйде сақтауға болмайды. Олай жасаса, біріншіден, олар түсін, екіншіден, өздеріне тән дә-мі мен хош иісін жоғалтады. Сол себепті жеміс, көкөністі шыны ыдысқа салып, желім қалпақпен аузын жауып, мұздатқышта сақтайды. Кейбір көкөністерді (көк жуа, аскөк, т.б.) жақсылап жуып, дымқыл орамалға орап, кәдімгі жұқа қалтаға салып, мұздатқыштың астыңғы қаба-тына қойса, ол бірнеше күн сол күйінде сақталады.

Жеміс ағашын отырғызу - сауап
Ұлық Пайғамбарымыз Мұ-хаммед (с.ғ.с.) адамдардың жеміс ағашын отырғызып, жемісін игілікке жаратуын құптап, қолдаған. Ол бұл орайда өзінің хадис шәрі-бінде былай дейді: Егер мұсылман кісі жеміс ағашын отырғызып, одан адам, хайуанат, немесе құстар дәм татса, көлеңкелесе, мақшар күніне дейін садақатты сауапқа қалады.
Көкөністі қалай қайнатады?
С дәрумені бар көкөністі аз қайнатады. Және де оны алюминий ыдыста қайнатқан жөн.Тазаланған картопты суда көп ұстамайды. Су алғашқы жарты сағатта картоптың құнарлығының 40 пайызын жояды. Ұсақ кесілген картоп көп дәруменін жоғалтады.Көкөністі баяу отта, қақ-пағын жауып қайнатқан дұ-рыс. Ең пайдалысы - қабығын аршымай қайнату. Қайнап жатқан суға лимон қышқылын қосса, картоп 7 пайыз ғана дәруменін жоғалтады.Көкөністі қайнатып пісіргенде, жемістің құрамындағы коратин бұзылады. Қайнатылған сәбізде коротин шикі сәбізге қарағанда екі есе аз болады.Қырыққабаттың ішкі бөліктерінен гөрі сыртқы қабықтарында коротин мен С дәрумені өте бай. Сол себепті, оны қайнатқанда қабығын аршымай, жақсылап жуып қайнат қандұрыс. Көкөністерді қайнақанда, құрамындағы минералды тұздар азаяды. Картоп 20 пайыз тұз жоғалтады. Сондықтан, картоп мейлінше аз суда қайнатады.Жеміс - жидектен жасалған тағамдарды тамақ ішерден 1 - 1,5 сағат бұрын дайындау қажет. Үш сағат өткен соң картоптан жасалған сорпада 40 - 60 пайыз дәрумен қалса, алты сағаттан соң ізі де қалмайды. Жеміс - жидектерді шикі күйінде, әрі қабығымен жеу керек. Өйткені, ішкі бөлігіне қарағанда, қабығындағы дәрумен бірнеше есеге көп.
Көкөніс, жеміс - жидектің шипасы
Асқабақ.
1.Апиын уын қайтару үшін оның етін жаншып, суын сығып алғаннан кейін, уланған адамға тиісті мөлшерде ішкізеді.
2.Отқа немесе қайнаған суға күйіп жарақаттанғанда, асқабақ етін жаншып (тазалығына көңіл бөліңіз), жараға таңады.
3.Өкпеге шығу шыққанда, асқабаққа 250 г сиыр етін қосып, суға пісіріп, тамақ орнына жейді. Май мен тұз қоспайды.
4.Құртты түсіру үшін ішкі асқабақ етінен ересектерге 500 г, балаларға 350 г жегізді, 2 сағаттан соң іш айдайтын дәрі ішкізеді, сонда құрт түседі.Дәріні 2 - 3 күн ішеді.
5. Таспа, сазан құрттарды түсіреді.
6.Көкжөтелге ем болады.
Алма.

Адамдардың тамаққа қолданатын жемістерінің 45 - бөлігі - алмалар. Оны ежелден ем - дәмдік тағам ретінде және ас қорытуы бұзылуын реттейтін амал ретінде қолданған. Дәрумен жетіспегенде, безгекке қарсы да жеген. Алма тәнге күш беріп, ағзаның әртүрлі аурулармен күресуіне көмектеседі. Сырқатқа шалдыққандарға да, сау адамдарға да алманы жеу пайдалы.
Алмұрт.
Оның шырыны несепті айдау үшін өте пайдалы. Алмұрт шырынын қуық-қа тас байланғанда да ішеді. Алмұрттың шырыны мен тұндырмасы несептің бөлінуін күшейтіп қана қоймай, түсін де ашып, бактерияларды жоюға әсер етеді.
Өрік.
Оны денсаулық жемісі деп атайды. Құрамында органикалық қышқылдар, нектин, хош иісті заттар, минералды тұздар (калий,) натрий, кальций, т.б. және коротин бар.
Жүзім

Оның жас тамырын (30 г) 2 литр суға салып қайнатып, шашты жуса, қайызғақты кетіреді, құйқа терісі тазарады, шаш жақсы өседі. Көктемде сабағын кесіп, шырынын бетке жағып, ондағы қара дақтар мен секпілді кетіреді. Шырынын мол етіп жинап, күніне 3 рет ішсе (бір шай қасықпен), бауырды жазады, оның күіп, сыздағанын басады. Ұзынша келген ақ жүзім бауыр, көк бауырды жазып, қан қысымын төмендетеді. Буынына суық тигенде қара жүзімді жиі жеген жөн. Жүзім қатерлі ісіктен қорғау қасиетіне ие. Онымен қан азаю сырқатын да емдейді. Қара жүзім шырыны қан бөгелуін болдырмауға шипалы. Жүрек шаншып ауырғанда сары мейізді ет тартқыштан өткізіп, балға араластырып, күніне 3 рет шай қасықтан жейді. Жүзімнің шырынына алма сірке суын қосып ішу еркектің ұрық безінің жұмысын жақсартады. Жарты литр шырынға бір ас қасық сірке суы қосылады. Түстен кейін қос уыс жүзім жеу немесе жүзімнің бір кесе таза сығынды шырынын ішу денеге де, ми жасушаларына да жақсы әсер етеді. Қара жүзім шырынының жүрек ауруларына қарсы анти - кансерогендік ықпалы күшті.
Лимон.
Шіру процесіне қарсы шипа. Басқа әдістермен тәннен уытты заттардың шөгінділерін шығара алмағанында, оны лимонмен шығарады. Австралия оқымыстыларының ойынша, лимон шырыны СПИД - ке қарсы күресте арзан және әсері күшті дәрі. Орта ғасырларда халық медицинасында лимонның шырынын ұрықтануға қарсы қолданған.Қант диабетімен ауыратындарға оның жапырағын көлеңкеде кептіріп, ұнтақтап, сосын бір ас қасығын жарты литр суға салып, шай сияқты демдеп, күніне 3 рет 30 грамнан 2 ай ішкізіп, ауруынан жазады. Лимонның шырынын сығып алып бетке жақса, ондағы қара дақ пен секпілді тазартады. Жаңағы шырынды күн сайын 50 грамнан 3 рет үзбей бір ай ішсе, бүйректегі тас пен құм түседі. Лимонды кесіп алып, шайға салып, ішіп жүрсе, қан жүрісі реттеледі, қан қысымының көтері-луі бәсеңдейді. Лимонмен шай ішкен адамның жүйкесі бірқалыпты болады.
Банан.
Ол денсаулыққа өте пайдалы, көп ауруға шипалы. Қан қысымын реттейді, инсультке шалдығудың алдын алады. Асқазан жарасына да ем. Бананды үй жағдайында сақтау үшін тоңазытқышқа салмайды. Ол он градустан төмен температурада тез бұзылып, тағамдық сапасын жоғалтады.

Құрма.
.
Ежелгі араб ғұламалары оның 350 - ден астам пайдалы қасиеті бар деп есептейді. Шырынынан сергітетін сусын жасалады. Құрмадан жүзден астам тағам дайындалады. Құран, хадистерде құрма - жұмақ жемісі деп аталады. Дәрігерлер оның құрамында көптеген емдік қасиет барын анықтаған.
Қант қызылшасы.
Қанды көбейту, қақырықты босату, сіңірлерді бекемдеу, денені қуаттандыру үшін пайдаланады.
1. Көк бауыр ауырғанға: қант қызылшасын сірке суымен, қышамен араластырып ішкізсе, көк бауырда-ғы бөгеттерді ашады.
2. Бір жақ шеке ауырғанда, қол - аяқтың қалтырауына: қант қызылшасының суық балмен араластырып мұрынға тақса, ауру белгілері жеңілдейді.
3. Құлақ ауырғанға: қант қызылшасы жапырағының суын сығып алып, балмен қосып қайнатып, жылы күйінде құлаққа тамызады.
4. Шаштағы битті жоюға, қайызғақты кетіруге: жапырағының суымен шашты жуады.
5. Іш кернесіне: қант қызылшасын қыша сірке суымен қосып қайнатып ішсе, ауырғанды басады.
6. Адам ағзасындағы түрлі қоқыс - қалдықтарды, артық тұздарды қуады.
Сәбіз.

Ол адамзат баласына біздің ғасырымызға дейін 2 мың жыл бұрын белгілі болған. Римдіктер оны дәмді тағам ретінде пай-аланған. Сәбіз авитаминозды (тағамда дәруменнің жетіспеуінен болатын ауру) жояды, ағзаның тұмауға қарсы тұруын күшейтеді, зат алмасуды жақсартады. Шикі сәбіз несепті айдаса, ондағы кобальд тұзы қан қысымын түсіреді, қанның қызыл түйіршіктері (эритроцит) мен гемоглобиннің түзілуіне қатысады. Сәбіздің сары өзе-
гі жүрек бұлшық етінің шар-шағанын басады, шырынын жүрек инфарктінде ішуге белгілейді. Сәбіздің тор көздемшелері адам бойында Холестериннің шапшаң бөлінуіне мүмкіндік жасайды. Сәбізді оттегі және қуықтағы тасқа қарсы пайдаланады. Дәрігерлер сәбіз шырынын жүкті әйелдерге, ой еңбегімен шұғылдана-тындарға ішуге кеңес береді. Халық медицинасында сәбізді бұрыннан несеп айдау мен ішек құртына қарсы, қан аздыққа, әлсіреуге, ішек-қарын қызметінің бұзылуына, балалы әйелдің емшек сүтінің жетіспеуіне, құрт ауруының (туберкулез) алғашқы кезеңдерінде, белсіздікке қарсы ішу ұсынылады. Осы мағсатта сәбізді сүтке қайнатып та жейді.
Қырыққабат.
Оны қалай жесе де пайдалы. Ашыған қырыққабат (капуста) тәбетті, асқазанның сөл бөлуін күшейтеді, ас қорытуды жақсартады. Ашыған қырыққабатты ас қорыту жүйесінің бұзылуына (қыжылдау, құсу, кекіру, жүрек айну, ықылық ат) алдын алу үшін пайдаланылады. Ашыған қырыққабат семіруге, шыжыңдыққа да қарсы ем. Қырыққабат сөлі (бұзылмаған) асқазанның әлсіреуін, қарын, ұлтабар жарасын, өт қабының, бауырдың әртүрлі ауруларын, асқазан қабынуын, тоқ ішек жарасының қабынуын емдейді. Сары ауру мен көк бауыр ауруларына да қырыққабат сөлін ішу қажет.Қырыққабат шырыны асқазан сөліндегі қышқылдың көбейген кезінде, қарын ауырғанда қолданылады. Сапа болғанда, ауыз қолдырап, қабынып ауырғанда қырыққабат сөлін сумен араластырып, ауызды, тамақты шаяды. Бас ауырғанда, буын сырқырағанда ауырған жерге
қырыққабаттың жас жапырағын жапсырса, ауруды басады. Қырыққабаттың құрамында асқазан жарасына ем болатын заттар бар. Шырыны бауыр ауруына ем. Оны ішкеннен кейін аурудың жанға батқаны азайып, бауыр қалпына келеді. Қырыққабат шырынының құрамындағы күкірт пен хлор, иод асқазан мен ішектің шырышты қабығын тазартады. Ол ұлтабар жарасын да жазады. Бұл үшін қырыққабат шырынын 100 грамнан күніне 3 рет ішу қажет.
Қияр.
3 қасық ұсақтап туралған жас қиярға 1 стақан қайнаған суды ыстықтай құйып, 2-3 сағат қойып, тұнбасын сүзіп алып, қалдығын сығады да 1 шай қасық балмен араластырады. Сосын бұл тұнбамен мақтаны шылап алып, таза жуылған бетті сүртсе, ол безеуден арылтады.
Қызанақ.
Ол біріншіден, тағам ретінде өте пайдалы.оның құрамында қант, пектиндік, азоттық заттар, алкалоид, минералды тұздар мол. Екіншіден, қызанақта А, В, В әсіресе, С дәрумені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Жидекті дақылдар
Жеміс - жидек дақылдар сорттарына сипаттама
Жеміс ағаштарын қалыптастыру және шырпу
Жеміс шаруашылығының маңызы
Алманың Суйслеппер сорты
Қанттан және ұннан даярланған кондитерлік өнімдер
Түлкібас ауданында өсірілетін жеміс – жидектер
Клондық микрокөбейту әдістері
Қазақстандағы жеміс шаруашылығы
Биология сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда тірек-сызба технологиясының ерекшелігін анықтау
Пәндер