Автокөлікті сақтандыру туралы
1. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ
1.1 Сақтандыру компаниясының іскерлігі, сипаттамасы және басқару жүйелері
1.2 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру жолдары мен автокөлік сақтандыру компаниялары
1.3 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруды анықтау және есептеу
2. ҚР автокөлік сақтандыру туралы заңдары мен баптары
2.1 Программалау тілінің қысқаша сипаттамасы
3.1 Санитарлы.гигиеналық талаптар
3.2 Қауіпсіздік техникасы
Шет елдегi сақтандыру.
1.1 Сақтандыру компаниясының іскерлігі, сипаттамасы және басқару жүйелері
1.2 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру жолдары мен автокөлік сақтандыру компаниялары
1.3 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін сақтандыруды анықтау және есептеу
2. ҚР автокөлік сақтандыру туралы заңдары мен баптары
2.1 Программалау тілінің қысқаша сипаттамасы
3.1 Санитарлы.гигиеналық талаптар
3.2 Қауіпсіздік техникасы
Шет елдегi сақтандыру.
Сақтандыру нарығы - сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын, сату-сатып алу обьектiсi ретiнде сақтандыру қорғауы есептелетiн, экономикалық қатынастың арнайы саласы, ерекше әлеуметтiк-экономикалық сала. Сақтандыру нарығының дамуының обьективтi негiзi - алдын-ала ойламаған жағдайлардан зардап шеккендерге ақшалай көмек көрсетуi жолымен өндiрiс процессiн үздiксiз қамтамасыз ету. Сақтандыру нарығы сақтандыру қоры қалыптасып және бөлiнетiн қоғамды сақтандыру арқылы қорғаудың ақшалай қатынастар ұйымдастыру түрі. Сақтандыру нарығының мiндеттi шарты сақтандыру қызметiне қоғамдық тұтыну және оны қанағаттандыратын сақтандырушылардың болуы. Отандық экономиканың нарыққа көшуi сақтандырушының экономикалық қатынастар жүйесiндегi орнын және маңызын өзгертедi. Сақтандыру компаниялары шаруашылық өмiрдiң тең құқылы субьектiлерiне айналады. Реттеушi сақтандыру нарығы әртүрлi құрылымдық бөлiмдерден тұратын күрделi, интеграциялық жүйе. Сақтандыру нарығының алғашқы звеносы-сақтандыру қоғамы немесе сақтандыру компаниясы. Осы жерде сақтандыру қорының қалыптасуы және қолданылуы, экономикалық қатынастардың қалыптасуы, жеке, топталған, коллективтi ойлардың байланысы жүргiзiлдi.
Сақтандыру компаниясы - сақтандыру келiсiм шарты және оған қызмет көрсету жөнiнде шешiм қабылдайтын, тарихи анықталған сақтандыру қорының қоғамдық түрі. Сақтандыру компаниясына техникалық-ұйымдастырылуының жеке даралығы тән. Сақтандыру компаниясының экономикалық ерекшелiгi оның ресурстарының толық даралығымен сипатталады. Сақтандыру компаниялар басқа сақтандырушылармен қайта сақтандыру арқылы қарым-қатынас жасайды.
Нарықтық экономика өз азаматтарын ерiктi тұрде таңдауға негiзделген. Әркiм өз қалауымен шешедi. Адам өз кiрiсiн еркiмен жұмсауға болады, бiр бөлiгiн тұтынуға, қаншасын жинақтауға бағыттауға құқылы. Адамдарға өз еркiмен кiммен келiсем деседе еркiндiк берiлген. Осының барлығын сақтандыру нарығы, кең көлемде сақтандыру қызметiн ұсына отырып ескередi.
Нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың еркiн ойыны потенциалды сақтандырушыға қажеттi сақтандыру қызметiнiң шығуына әкеледi. Сақтандырушылар арасында сақтандыру қызметiне қойылатын баға еркiн бағаның қалыптасуына бәсекелестiк туғызады. Экономикалық бәкелестiкте сақтандыру нарығы реттеушi қызмет атқарады. Бiрақ бәсекелестiк сақтандыру нарығында табысқа әкелмейдi. Андеррайтер сақтандыру полисiн толтыра отырып қабылдайтын шешiм, қоғамдық тәжiрибемен бекiтiлiп, күтуге негiзделген. Нарықтық экономикада сақтандырушы өз сақтандыру қорындағы ресурстарды пайдалануға тiкелей байланысты. Сақтандырушы кәсiпкер ролiнде шыға отырып, жауапты тұлға болып есептеледi, себебi кәсiпорынның iсiне жауап беретiн болғандықтан, заңға сәйкес жауапкершiлiк жүктеледi.
Кең көлемде сақтандыру нарығы сақтандыру өнiмiн сату-сатып алумен айналысатын экономикалық қарым-қатынас жиынтығы. Нарық сақтандырушы мен сақтаушы арасында органикалық байланысты қамтамасыз етедi. Бұл жерде сақтандыру қызметiн қоғамдық тану жүргiзiледi. Сақтандыру нарығы тауар шаруашылығында қалыптасады және оның бөлiнбейтiн маңызды элементi болып есептеледi. Оның шығу шарты қоғамдық еңбектi бөлу және әртүрлi меншiк иелерiнiң болуы. Берiлген шарттар-нарықтық қатынастар дамуының дәрежесiн анықтайды Сақтандыру нарығы нарықтық қатынастардың субьектiлерiнiң өз бетiнше болуын қалайды, олар сақтандыру қызметiнiң сату-сатып алу партнерларын тең, көлденең және тiкелей байланыстардың жуйелерiнiң дамуын қамтамасыз етедi.
Сақтандыру компаниясы - сақтандыру келiсiм шарты және оған қызмет көрсету жөнiнде шешiм қабылдайтын, тарихи анықталған сақтандыру қорының қоғамдық түрі. Сақтандыру компаниясына техникалық-ұйымдастырылуының жеке даралығы тән. Сақтандыру компаниясының экономикалық ерекшелiгi оның ресурстарының толық даралығымен сипатталады. Сақтандыру компаниялар басқа сақтандырушылармен қайта сақтандыру арқылы қарым-қатынас жасайды.
Нарықтық экономика өз азаматтарын ерiктi тұрде таңдауға негiзделген. Әркiм өз қалауымен шешедi. Адам өз кiрiсiн еркiмен жұмсауға болады, бiр бөлiгiн тұтынуға, қаншасын жинақтауға бағыттауға құқылы. Адамдарға өз еркiмен кiммен келiсем деседе еркiндiк берiлген. Осының барлығын сақтандыру нарығы, кең көлемде сақтандыру қызметiн ұсына отырып ескередi.
Нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың еркiн ойыны потенциалды сақтандырушыға қажеттi сақтандыру қызметiнiң шығуына әкеледi. Сақтандырушылар арасында сақтандыру қызметiне қойылатын баға еркiн бағаның қалыптасуына бәсекелестiк туғызады. Экономикалық бәкелестiкте сақтандыру нарығы реттеушi қызмет атқарады. Бiрақ бәсекелестiк сақтандыру нарығында табысқа әкелмейдi. Андеррайтер сақтандыру полисiн толтыра отырып қабылдайтын шешiм, қоғамдық тәжiрибемен бекiтiлiп, күтуге негiзделген. Нарықтық экономикада сақтандырушы өз сақтандыру қорындағы ресурстарды пайдалануға тiкелей байланысты. Сақтандырушы кәсiпкер ролiнде шыға отырып, жауапты тұлға болып есептеледi, себебi кәсiпорынның iсiне жауап беретiн болғандықтан, заңға сәйкес жауапкершiлiк жүктеледi.
Кең көлемде сақтандыру нарығы сақтандыру өнiмiн сату-сатып алумен айналысатын экономикалық қарым-қатынас жиынтығы. Нарық сақтандырушы мен сақтаушы арасында органикалық байланысты қамтамасыз етедi. Бұл жерде сақтандыру қызметiн қоғамдық тану жүргiзiледi. Сақтандыру нарығы тауар шаруашылығында қалыптасады және оның бөлiнбейтiн маңызды элементi болып есептеледi. Оның шығу шарты қоғамдық еңбектi бөлу және әртүрлi меншiк иелерiнiң болуы. Берiлген шарттар-нарықтық қатынастар дамуының дәрежесiн анықтайды Сақтандыру нарығы нарықтық қатынастардың субьектiлерiнiң өз бетiнше болуын қалайды, олар сақтандыру қызметiнiң сату-сатып алу партнерларын тең, көлденең және тiкелей байланыстардың жуйелерiнiң дамуын қамтамасыз етедi.
1. АВТОКӨЛІКТІ САҚТАНДЫРУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ
1.1 Сақтандыру компаниясының іскерлігі, сипаттамасы және басқару жүйелері
Сақтандыру нарығы - сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын, сату-сатып алу
обьектiсi ретiнде сақтандыру қорғауы есептелетiн, экономикалық қатынастың
арнайы саласы, ерекше әлеуметтiк-экономикалық сала. Сақтандыру нарығының
дамуының обьективтi негiзi - алдын-ала ойламаған жағдайлардан зардап
шеккендерге ақшалай көмек көрсетуi жолымен өндiрiс процессiн үздiксiз
қамтамасыз ету. Сақтандыру нарығы сақтандыру қоры қалыптасып және бөлiнетiн
қоғамды сақтандыру арқылы қорғаудың ақшалай қатынастар ұйымдастыру түрі.
Сақтандыру нарығының мiндеттi шарты сақтандыру қызметiне қоғамдық тұтыну
және оны қанағаттандыратын сақтандырушылардың болуы. Отандық экономиканың
нарыққа көшуi сақтандырушының экономикалық қатынастар жүйесiндегi орнын
және маңызын өзгертедi. Сақтандыру компаниялары шаруашылық өмiрдiң тең
құқылы субьектiлерiне айналады. Реттеушi сақтандыру нарығы әртүрлi
құрылымдық бөлiмдерден тұратын күрделi, интеграциялық жүйе. Сақтандыру
нарығының алғашқы звеносы-сақтандыру қоғамы немесе сақтандыру компаниясы.
Осы жерде сақтандыру қорының қалыптасуы және қолданылуы, экономикалық
қатынастардың қалыптасуы, жеке, топталған, коллективтi ойлардың байланысы
жүргiзiлдi.
Сақтандыру компаниясы - сақтандыру келiсiм шарты және оған қызмет
көрсету жөнiнде шешiм қабылдайтын, тарихи анықталған сақтандыру қорының
қоғамдық түрі. Сақтандыру компаниясына техникалық-ұйымдастырылуының жеке
даралығы тән. Сақтандыру компаниясының экономикалық ерекшелiгi оның
ресурстарының толық даралығымен сипатталады. Сақтандыру компаниялар басқа
сақтандырушылармен қайта сақтандыру арқылы қарым-қатынас жасайды.
Нарықтық экономика өз азаматтарын ерiктi тұрде таңдауға негiзделген.
Әркiм өз қалауымен шешедi. Адам өз кiрiсiн еркiмен жұмсауға болады, бiр
бөлiгiн тұтынуға, қаншасын жинақтауға бағыттауға құқылы. Адамдарға өз
еркiмен кiммен келiсем деседе еркiндiк берiлген. Осының барлығын сақтандыру
нарығы, кең көлемде сақтандыру қызметiн ұсына отырып ескередi.
Нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың еркiн ойыны потенциалды
сақтандырушыға қажеттi сақтандыру қызметiнiң шығуына әкеледi.
Сақтандырушылар арасында сақтандыру қызметiне қойылатын баға еркiн бағаның
қалыптасуына бәсекелестiк туғызады. Экономикалық бәкелестiкте сақтандыру
нарығы реттеушi қызмет атқарады. Бiрақ бәсекелестiк сақтандыру нарығында
табысқа әкелмейдi. Андеррайтер сақтандыру полисiн толтыра отырып
қабылдайтын шешiм, қоғамдық тәжiрибемен бекiтiлiп, күтуге негiзделген.
Нарықтық экономикада сақтандырушы өз сақтандыру қорындағы ресурстарды
пайдалануға тiкелей байланысты. Сақтандырушы кәсiпкер ролiнде шыға отырып,
жауапты тұлға болып есептеледi, себебi кәсiпорынның iсiне жауап беретiн
болғандықтан, заңға сәйкес жауапкершiлiк жүктеледi.
Кең көлемде сақтандыру нарығы сақтандыру өнiмiн сату-сатып алумен
айналысатын экономикалық қарым-қатынас жиынтығы. Нарық сақтандырушы мен
сақтаушы арасында органикалық байланысты қамтамасыз етедi. Бұл жерде
сақтандыру қызметiн қоғамдық тану жүргiзiледi. Сақтандыру нарығы тауар
шаруашылығында қалыптасады және оның бөлiнбейтiн маңызды элементi болып
есептеледi. Оның шығу шарты қоғамдық еңбектi бөлу және әртүрлi меншiк
иелерiнiң болуы. Берiлген шарттар-нарықтық қатынастар дамуының дәрежесiн
анықтайды Сақтандыру нарығы нарықтық қатынастардың субьектiлерiнiң өз
бетiнше болуын қалайды, олар сақтандыру қызметiнiң сату-сатып алу
партнерларын тең, көлденең және тiкелей байланыстардың жуйелерiнiң дамуын
қамтамасыз етедi.
Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеу элементi келiсiм, келiсiлген
жағдайларды және бәсекелестiктi шектеу мақсатында сақтандыру
компанияларының нарықты бөлу әрекеттерiн тоқтату.
Сақтандыру нарығы құрылымы институционалды және территориалды аспектiлердi
сипаттайды. Институционалды аспектi акционерлi, корпоративтi, өзара және
мемлекеттiк сақтандыру компаниялары түрінде көрсетiледi. Территориалды
аспектi жергiлiктi сақтандыру нарығы, ұлттық және әлемдiк сақтандырунарығы
болып бөлiнедi. Нарықтық қатынастардың дамуы аймақтық шектеулердi қоғамдық
– экономикалық прогресс жолында болдырмау, интеграциялық прогресстi күшейту
ұлттық сақтандыру нарығын әлемдiк деңгейге көтеруге әкеледi. Осындай
итеграция мысалы ретiнде жалпы-европалық сақтандыру нарығының құрылуын
айтуға болады.
Сұраныс пен ұсыныс көлемiне қарай сақтандыру қызметiн iшкi, сыртқы және
халықаралық сақтандыру нарығы деп бөлуге болады
Ішкi сақтандыру нарығы – белгiлi сақтандырушыны қанағаттандыруға
бағытталған сақтандыру қызметiне сұраныс бар жергiлiклi нарық .
Сыртқы сақтандыру нарығы – iшкi нарықтың сыртында орналасқан аралас
сақтандыру компанияларына қызмет көрсететiн нарық.
Әлемдiк сақтандыру нарығы – әлемдiк шаруашылыққа қызмет көрсететiн сұраныс
пен ұсыныс. Салалық бiр белгiсiне қарай нарық: жеке сақтандыру, мүлiктiк
сақтандыру жауапкершiлiктi сақтандыру, экономикалық тәуекелдiлiктi
сақтандыру болып бөлiнедi. Сақтандыру нарығының қатысушылары болып
сатушылар, сатып алушылар және делдалдар, ассоциациялар есептеледi.
Сатушылар категориясын сақтандыру компаниялары құрайды [3]. Сатып алушылар
ретiнде сақтандырушы-жеке және заңды тұлғалар шыға алады. Сатушы мен сатып
алушы арасында делдал ретiнде сақтандыру агенттерi және сақтандыру
брокерлерi шыға алады. Сақтандыру нарығының арнайы тауары – сақтандыру
қызметi. Олкелiсiм шарт негiзiнде заңды немесе жеке тұлғаға ұсынылуы
мүмкiн. Егер қоғамдық позициядан сақтандыру арқылы қорғау қажет болса,
сақтандыру мiндеттi тұрде болады.
Қазіргі таңда сақтандыру қызметiнде электронды және
автоматтандырулардың сақтандыру саласына кең қолдануына байланысты
өзгерiстер болуда. Әлемдiк тәжiрибеде сақтандыру екi бағытқа: арнайы және
универсалды қызмет болып дамуда. Қоршаған ортаның диалектикалық бiрiгуi.
lшкi орта сақтанушы жағынан басқарылады. Сыртқы жүйе сақтану жағынан
басқарылмайтын элементтерден тұрады. Сыртқы орта iшкi ортаны қоршап және
шектеп тұрады. Ішкi жүйеге сақтандыру компаниялардың нарыктық жүйе ядросын
кұрайтын басқарылатын айнымалылар жатады. Осы сақтандыру компаниялармен
басқарылатын айнымалылардың негiзгiлерi: сақтандыру өнiмдерi, сақтандыру
полюстерiн сатуды ұйымдастыру жүйесi, сұраныстың қалыптасуы, тарифтер
жүйесiнiң икемдiлiгi, сақтандырушының жеке инфраструктурасы.
Сонымен бiрге iшкi жүйеге нарықты жаулап алу мақсатына жетуге
бағытталған сақтандырушымен басқарылатын айнымалылар нарықтық жүйе ядросына
кiрмейтiндер де нарықта белгiлi сақтандырушының жағдайын бiлдiретiн
материалдық, қаржылық және сақтандыру компанияның адамдық ресурстары
жатады. Сақтандыру қоғамдарында қаржылық жағдай маңызды орын алады. Көп
жағдайда сақтандыру қоғамының басшысының бiлгiрлiгiне де байланысты. Осы
факторлардың жиынтығы нарықта сақтандыру компаниясының саясатын анықтайды.
Жоғарыда айтылған басқару компоненттерi бiр-бiрiмен байланысты. Бас
менеджер тиiмдi вариантты таңдай бiлуi тиiс. Сақтандыру өнiмi, сақтандырушы
нарыққа алып шығатын басқару факторларының бiрi. Бұл жеке және мүлiктiк
сақтандыру түрінiң шарты. Нарыққа байланысты сақтандыру компаниясының
басшысы жаңа сақтандыру қажет па екенiн шешедi. Тарифтiң жұмсақ жүйесi
сақтандырушы басқаратын iшкi нарық жүйесiнiң негiзiн құрайды. Сақтандыру
компаниясының басшысы мақсатты бағытталған тарифтiк саясат таңдауы тиiс.
Нарықтың сыртқы қоршаған ортасы өз-ара байланысқан күштер жүйесi, ол
нарықтың iшкi жүйесiн қоршап және оған әсер етiп отырады. Сақтанушы өзiнiң
коммерциялық жұмысын сыртқы орта жағдайында жоспарлап жүргiзiп отырады [4.
Нарық - жабық жүйе емес, себебi оны қоршаған әлемдiк сақтандыру нарығы
оқшауланбаған. Жоғарыда атап өтiлгендей негiзгi элементтерге нарықтық
сұраныс, бәсекелестiк, сақтандыру қызметiндегi ноу-хау, сақтандырушының
инфрақұрылымы жатады. Потенциалды сақтандырушы шешiмi келесi экономикалық
және психологиялық алғы шарттарға байланысты:
- адам өз сақтандыру қызығушылығын жоғары деңгейде қанағаттандырғысы
келедi.
- сақтандырушы әрқашанда тиiмдi жұмыс жасайды.
Кез-келген сақтандыру компаниясының қызметi сақтандыру қорының тарихи
анықталған ұйымдастыру формасы. Ол экономикалық ортамен тығыз байланыста.
Экономикалық ортадағы сақтандыру компанияларының қызметiне қарай жинақталуы
сақтандыру жүйесiн құрайды. Нарықтық экономикада сақтандыру жүйесiнiң
негiзгi мiндеттерi сақтандыру және консультациялық қызмет көрсету, жеке
клиенттерге
- күнделiктi және сенiмдi сақтандыру қызметiн көрсету.
Дамыған елдерде сақтандыру компаниялары жиi кездесетiн проблемаларды атап
өтуге болады:
- сақтандыру бизнесiн интернационализация жасау
- iрi сақтандыру топтарының шығуы
- құнды қағаздарға инвестиция салу
- клиентура жағынан сұраныстың өсуi
- жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы
- қаржылық алдаулар
- көп елдердегi саяси жағдайлардың өзгеруi
- персоналдың тең емес жастық құрылым
- сақтандыру жұмысшыларының жеке қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету.
Шет елде бөлiмдерi бар немесе еншiлес компаниялары бар сақтандыру
компаниялары халықаралық саясатқа сезiмтал. Сақтандыру компанияларына
әлеуметтiк сала үлкен әсер етедi, персоналдарға клиенттер сұранысы тығыз
байланысты. Сақтандыру компания клиенттерi елдегi индустриалды өсуге
байланысты қызмет көрсетуден жоғары стандарттар талап ете бастады.
Жаңа ақпараттық технологиялар Батыстың сақтандыру компанияларын
қаруландыруға кiрiсiп, түпкiлiктi жолмен сақтандырушының қызметiнде жаппай
стереотип ұғымын өзгерттi. Сақтандыру ақпараттарын компьютерлеу еңбек
өнiмдiлiгiн арттырып, оперативтi шешiмдер қабылдауға мүмкiндiк бердi. Жұмыс
көп бөлiгiн аз жұмысшылар жасайды. Бiрақ электронды жүйе жұмысына
бағдарламашылар, компьютер инженерлерi қабылданды.
Жаңа ақпараттар технологиясы ақпаратқа жол ашып, сақтандыру қызметiнде
несие карточкаларын енгiзуге себепкер болды. Сақтандыру компаниялары мен
коммерциялық банктер арасында бәсекелестiк күшейе түстi.
Соңғы 10 жылдықта банк тәжiрибесiнде ”банкассюранс” терминi кең орын ала
бастады, аударғанда ”банктiк сақтандыру” деген мағынада.
Коммерциялық банктердiң сақтандыру iсiне енгiзiлуiнiң бiр формасы
сақтандыру трастарының құрылуы. Бұл клиенттермен келiсiлетiн сенiмдi
коммерциялық банктердiң операциялары.
Егер клиент коммерциялықбанкке мүлiк берсе, сақтандыру сыйақыларын алу
үшiн, онда ол – фундирленген сақтандыру трасты.
Дамыған Батыс елдерiндегi қазiргi таңдағы сақтандыру нарығының даму деңгейi
сақтандыру iсiн монополизациялауды күшейтедi. Осыған байланысты оны төрт
түрлi ұйымдастырушылық формасына бөлуге болады.
Көлденең интеграция — аз iрi сақтандыру компаниялардың қолына сақтандыру
қызметiн бiрiктiру. Тiгiнен интеграция – сақтандыру компаниялардың басқа
сфераға өтуi. ұлтаралық сақтандыру компаниясы сақтандыру iсiнде кең тараған
жоқ.
Диверсификация—сақтандырушының әртүрлi кәсiпорын салаларында
қызметтерiнiң кеңеюi. Батыстың индустриалды дамыған елдерiне сақтандыру
нарығында диверсификацияның келесi негiзгi типтерi бар. Сақтандыру
компаниялары сақтандыру нарығының индустриалды құрылымының негiзiн құрайды.
Мысалы АІШ-та сақтандыру компанияларының қаржы ресурстарына 50 процентке
жуық ұзақ мерзiмдi несиелерден келедi.
Сақтандыру компаниялары бөлiнедi: иелiгiне қарай: жеке және құқықтық,
акционерлiк, өзара, мемлекеттiк және өкiметтiк. Жасалатын операция сипатына
қарай: мамандандырылған, универсалды және қайта сақтандыру. Қызмет көрсету
аймағына қарай: жергiлiктi,( аймақтық, ұлттық және халықаралық.
Жарғылық капитал көлемiне және( сақтандыру көлемiнiң түсу көлемiне қарай:
iрi, орташа және ұсақ акционерлiк сақтандыру қоғамы — акция сату арқылы
ақша құралдарын орталықтандыру негiзiнде сақтандыру қорын ұйымдастыру түрі.
Ашық және жабық акционерлiк қоғамдар түрі бар.
Акционерлiк сақтандыру қоғамы – өз қаржысы бар, мақсаттары анықталған заңды
тұлға. Акционерлiк сақтандыру қорының жоғарғы органы акционерлердiң жалпы
жиналысы. Жиналыс жылына бiр рет өтедi, ал ағымдағы iстерiмен директорлар
кеңесi айналысады. Акционерлiк қоғамның оперативтi-қаржылық қызметiн
тексерумен сайланған тексеру комиссиясы айналысады. Тексеру комиссиясы
жұмысының нәтижесi акционерлер жиналысында оқылады.
Сақтандыру компаниялары филиалы заңды тұлға құқықсыз ерекше
сақтандырушының бөлiмi. Аффилиривтi сақтандыру компаниясы — бақылау
акцияларынан пакет акциясы аз акционерлiк сақтандыру компаниясы.
Өзара сақтандыру қоғамы – мүшелерiнiң қатысуы үлестiк орталықтандырылған
құралдар негiзiнде ұйымдасқан сақтандыру қоры. Қоғам қатысушылары сақтанушы
және сақтандырушы ретiнде шыға алады. Сақтандырушы қоғам мүшесi болып,
жылдық қызмет нәтижесiн кiрiс немесе шығынды бөлуге қатысады. Өзара
сақтандыру қоғамының жоғары органы мүшелерiнiң жалпы жиналысы. Индустриалды
дамыған елдерде қазiргi таңда өзара сақтандыру қоғамының қызметi жеке
сақтандыру төңiрегiнде концентрацияланады. Pridental Insuranse kompany of
Ameriсa - АҚШ төңiрегiнде iрi өзара сақтандыру қоғамы. Өзара сақтандыру
қоғамының шығындарынан кiрiсi көбейсе резервтiк қорды толтыруға жұмсалады.
Қалғаны дивидент төлеуге бөлiнедi. Сақтандыру нарығындағы Өзара сақтандыру
қоғамының маңызы өсуде. Жапонияда өзара сақтандыру қоғамы жеке
сақтандырудың алдынғы үлгiсi. Өзара сақтандыру қоғамының қызметi
акционерлiк сақтандырушы сияқты құқықтық нормаларға бағынады. Кей жерлерде
өзара сақтандыру қоғамының қызметi жайлы заң қабылданған. Өкiметтiк
сақтандыру ұйымы — қызметi субсидированияға негiзделген коммерциялық емес
компания. Мемлекеттiк сақтандыру компаниясы — мемлекетке негiзделген
құқықтық ұйымдасқан сақтандыру қоры. Жеке сақтандыру компаниясы бiр
отбасына немесе бiр адамға бағынады. Жан-жақты формадағы жеке сақтандыру
компаниясына мысал ретiнде ағылшынның Ллоидта” төрт негiзгi сақтандыру
қызметi қамтылған: теңiз, теңiздiк емес, авиациялық және автомобильдiк
тәуекелдер.
Кэптив — тұтас корпоративтi құрылтайшылардың сақтандыру көзқарасына қызмет
ететiн акционерлiк сақтандыру компаниясы. Кэптив еншiлес сақтандыру
компаниясы болуы мүмкiн. Ресей Федерациясында кэптив мысалы ретiнде Лукоил
“сақтандыру компаниясын айтуға болады, ол мұнай компаниясы Лукоилдың”
жүйесiне қызмет етедi.
1.2 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру жолдары мен
автокөлік сақтандыру компаниялары
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы – сақтандыру мәселелерінде
Сіздің сенімді әріптесіңіз бола алады.
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамынан сатып алынған Полисі
Сіздің автокөлігіңізді келесідегі жағдайлардан сақтайды: айдап кету, ұрлау,
тонау, транспорттық жол апаты, өрт, табиғи апат әсері және т.б.
Құнын клиенттердің өздері белгілі дәрежеге орай қадағалай алады.
Франшизаны Сіз орнатасыз, сақтану толық немесе толық еместігін, оның көлемі
жарнаның көлеміне әсер етеді [14].
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамының қызметкерлері – жоғары
білікті мамандар, олар сақтандыру жөнінде барлық сұрақтар мен есеп-қисаптың
маманы бола қоймай, тиянақты түрде полистің түрлерін қағаз жүзінде
профессияналды толтырады.
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамында ерікті автокөлікті
сақтандыру – бұл:
- сақтандыру мерзімін, тәуекелін, сақтандыру соммасын таңдауға
мүмкіндік береді;
- автокөліктің кез келген күтпеген жағдай мен апатқа ұшырамаған
жағдайда жыл сайын жеңілдіктер береді:
1 жыл ішінде - 5%,
2 жылдан кейін - 10%,
3 жылдан кейін - 15%.
Арнайы лицензиясы бар бағанаушылар немесе арнайы маманданған
техникалық қызмет орталығы (ТҚО) ғана шығын бағасын анақтау құқылы.
Бізде төленетін борыш сомасы тура!
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамы әр клиентке жеке қызмет
көрсету және ынтымақтастық мерзімінде толық клиентпен бірге болу қағидасын
ұстанады. Автокөлікті біздің компаниямызда сақтандыру Сізге қаржылық
тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы икемді баға саясатын ұстанып,
әрқашан Сізге ұтымды ұсыныстар жасайды.
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы – сақтандыру мәселелерінде
Сіздің сенімді әріптесіңіз!
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы әр клиентке жеке қызмет
көрсету және ынтымақтастық мерзімінде толық клиентпен бірге болу қағидасын
ұстанады. Автокөлікті біздің компаниямызда сақтандыру Сізге қаржылық
тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз етеді.
Сізге автомобильді ерікті сақтандыру полисі не үшін қажет?
- Жауапкершілігіңізді міндетті сақтандыру полисі бойынша өтем ЖКА
Сіздің кінәңізден басталған жағдайда ғана жүргізіледі, сақтандыру
компаниясы зардап шеккен тұлғаға шығын өтейді. Автомобиліңізге келтірілген
шығын міндетті сақтандыру полисі бойынша өтелмейді.
- Автомобиліңізге шығын келген жағдайда автомобильді ерікті сақтандыру
полисі отбасылық бюджетіңізді кездейсоқ шығындардан қорғайды.
-Автомобиліңізді ерікті сақтандыру полисі автомобильге жұмсаған
ақшаңызды сақтауға көмектеседі.
- Автомобиліңізді ерікті сақтандыру полисі оқиғаға кінәлі тұлғалармен
соттасудан аулақ болуға көмектеседі.
Нені сақтандыра аласыз?
Отандық және шетелдік өндірістің жеңіл автомобильдерін.
Автомобиліңізді неден сақтандыра аласыз?
Люкс бағдарламасы сақтандырылған көлік құралына кез келген оқиғалар
нәтижесінде шығын келтірілгенде қаржы шығыстарынан қорғайды.
Бағдарламаның артықшылықтары:
- Автомобиліңіз кез келген оқиғалардан сақтандырылады.
- Автомобиліңіз бүлінгенде мамандандырылған тқкс қызметтерін пайдалана
аласыз.
- Автомобиліңіз бүлінгенде қалпына келтіру жұмыстары кезінде балама
көлік (такси) қызметтерін пайдалана аласыз, БТА Сақтандыру ТұранӘлем
Банкінің ЕК АҚ осы шығындарды жабады.
Нені қосымша сақтандыра аласыз?
Міндетті сақтандыру полисінен басқа қосымша көлік құралын қолдану
кезінде ЖКА нәтижесінде үшінші тұлғалардың өміріне, денсаулығына немесе
мүлкіне келтірілген зиян үшін олардың алдындағы өз азаматтық-құқықтық
жауапкершілігіңізді ерікті сақтандыра аласыз, мұндағы жауапкершіліктің ең
көп лимиті – 10 000 000 теңге.
Автомобиліңіз қандай сомаға сақтандырылады?
Автомобиліңіз сақтандыру шартында аталған нарық құнына тең сомаға
сақтандырылады.
Автомобиліңіздің сақтандыру құнын сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы
сақтандыру полисі берілген күнгі автомобиліңізбен бірдей маркалы (моделі
бір) және сол жылы шығарылған көлік құралдарының орташа нарықтық құны
ретінде анықтайды [15].
Сақтандыру құнына қандай факторлар әсер етеді?
- Автомобиль туралы деректер (маркасы, моделі, типі, шығарылған жылы,
рульдің орналасуы);
- Автомобильді басқаратын тұлғалар туралы жеке деректер (жасы, жүргізу
өтілі, алдыңғы 3 жыл ішіндегі авариялар саны);
- Сақтандыру бағдарламаларын (жабылатын тәуекелдерді), франшизаны
таңдауы;
- Сақтандыру күшінде болатын аумақ;
- Автомобильді қолдану шарттары;
- Айдап кетуге қарсы жүйелердің болуы.
Сақтандыру жағдайы басталғанда қанша ақша аласыз?
Сақтандыру компаниясы Сізге сақтандыру полисінде аталған франшиза
сомасын шегеріп, автомобильге келтірілген нақты шығын мөлшерінде ақша
төлейді.
Франшиза дегеніміз – сақтандыру жағдайы бойынша шығынды жабуға
сақтандырушының өзінің қатысуы. Франшиза сақтанушының автомобильді сақтауға
және сақтандырылмағандай күтіп ұстауға итермелейтін қаржы рычагы болып
табылады
Франшиза – Сақтанушының Пайда алушының шығындар төлеуге қатысуы.
- франшизаның белгіленген мөлшерінен аз немесе тең шығын өтелмейді;
- франшиза мөлшерінен асатын шығын шығынның толық сомасы мен
белгіленген франшиза мөлшері арасындағы айырмашылық мөлшерінде өтеледі.
- Франшиза – шартсыз, (кез келген жағдайда есептеледі) барлық
бағдарламаларға баәланысты болады;
- бүліну бойынша франшиза
- айдап әкету, жойылу немесе жоқ болу бойынша франшиза сақтандыру
соммасының 10% тең;
Сақтандыруды қайда және қалай рәсімдей аласыз?
Сақтандыру агентіңізді шақырып, асықпай әңгімелесіңіз. Бұл:
- сақтандыру шарттары мен артықшылықтары туралы егжей-тегжейлі білуге;
- сақтандыру өтінішін дұрыс толтыруға;
- автомобиль құнын дұрыс бағалауға және сақтандыру қорғауының қажетті
көлемін анықтауға;
- сақтандыру жағдайы басталғанда не істеу керектігін, автомобиліңізді
жөндеу үшін қалай ақша алуға болатындығын алдын ала білуге көмектеседі.
Алдын ала тексеруден өтіп, сақтандыру шарттарын дәл түсіндіруді талап
етіңіз, бұл сақтандыру жағдайы басталғанда жылдам әрі толық көлемде ақша
алуға көмектеседі.
Нарықта алғашқы айда қайта қаржыландырудың есебінен айтарлықтай өсім
болды. 2010 жылы басталған өсім жалғасуда. Былтыр ол 16 пайызды құраған
болатын. Жалпы қаңтардағы өсімге аса таңданудың қажеті жоқ. Өйткені,
еліміздегі сақтандыру нарығы аса үлкен емес. Оған бірнеше ірі
келісімшарттар айтарлықтай ықпал етуі мүмкін. Дегенмен, 52 пайыз жеткілікті
деңгейде жоғары көрсеткіш", - дейді Талғат Үсенов.
Оның пайымдауынша, сақтандырудың негізі санаттары нарықтық жағдайда.
Мәселен, автокөлік иелерінің міндетті сақтандыруында қаңтарда өсім 14
пайызды құрап, жинақ 2 миллиард теңгеден асты. Жұмысшыларды бақытсыз
жағдайдан міндетті сақтандырудағы өсім 28 пайыз болып, 1 миллиардқа жуық
теңгені құрады. Ал өзге міндетті сақтандыру өнімдері түрлеріндегі жинақ
аса үлкен емес.
Т. Үсеновтың айтуынша, жеке сақтандыру блогында: бақытсыз жағдайдан
сақтандыруда өсім 154 пайыз болып, абсолюттік көрсеткішті - 790 миллион
теңгені құрады. Ол мұны банктердің белсенділігімен байланыстырып отыр.
Сол сияқты медициналық сақтандыру - 24 пайызға, өмірді сақтандыру - 83
пайызға артқан. Мүлікті сақтандыру блогында: автокөлікті сақтандыру нөлдік
көрсеткіште болып, жинақ 286 миллион теңгені құрады. Онда бұған дейінгі
жылдардағы құлдырау тоқтап, біртіндеп өсу үдерісі басталды. Сондай-ақ
жүкті сақтандырудағы өсім 233 пайыз, мүлікті сақтандырудағы өсім 2 еседен
асып отыр.
Автомир орталығы Сізге ең оңтайлы сақтандыру түрін таңдауға кеңес
беруден бастап сақтандыру оқиғасы және сақтандыру ақысын өтеуін
рәсімдеуге дейінгі толық қызмет түрлерін ұсынады.
Біздің компания Қазақстан сақтандыру нарығындағы жетекші орын алатын
сақтандыру компанияларымен жұмыс істейді. Олар:
Экспорттық несиелер мен қаржы салымдары бойынша Мемлекеттік сақтандыру
корпорациясы СК;
Казкомерц-Полис СК;
Казахинстрах СК;
АТФ Полис СК;
ЦАСО СК;
ЭйАйДжи Қазақстан СК;
Сентрас Иншуранс СК;
Мұнай сақтандыру компаниясы СК;
Евразия СК;
Amamat insurance СК;
Алматылық халықаралық сақтандыру тобы СК;
НОМАД Иншуранс СК;
Альянс-Полис СК;
Сақтандыруда тұрған автокөліктерге және тұлғаларға келесі сақтандыру
түрлері кіреді:
- КАСКО (АВТОКАСКО)
- автокөліктерді тонаудан және алып кетуден, сонымен қатар бұзылу
мүмкіндігінен немесе стихиялық апаты салдарынан, ЖКА (Жол Көлігінің Апаты)
үшінші тұлғалардың құқыққа қайшылық әрекетінен сақтандыруы. Сақтандыру
объектісі болып өндіруші зауытының жиынтықтылауындағы автокөлік.
- Қосымша құрал – жабдықтарды сақтандыру - КАСКО сақтандыруы орнатылған
құрал – жабдықтарға да таралады
- ( тюнинг элементтері және электронды аппаратура және т.б.)
- Қайғылы оқиғадан сақтандыру – автокөлік салонында отырған тұлғалардың
өмірі мен денсаулығына зияны тию салдарынан немесе қаза болу жағдайында,
қайғылы оқиға салдарынан сақтандыру. Сақтандыру объектісі болып автокөлік
салонында отырған тұлғалардың өмірі мен денсаулығы.
- Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру- көлікті колдану кезінде
сақтандырушының кінәсінен баскқа тұлғалардың өміріне, денсаулығына және
дүние мүлкіне зиян келтіргеннен пайда болатын жауапкершілікті сақтандыру.
Іс әркет басталысымен Ф3 Автокөлік иелерін азаматтық жауапкершілікке
міндетті сақтандыру туралы 01.06.2003 ж., азаматтық жауапкершілікті
сақтандыру екіге бөлінеді. Міндеттті сақтандыру (АЖМС) және ерікті
сақтандыру (ЕС).
Сіздің барлық талаптарынызға сай сақтандыру түрлерін сату бойынша
менеджері сізге дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі. Басты мәселелер:
1. Нақтылы жағдайда жеке сақтандыру шартарын таңдау. Сонын ішінде:
- Клиенттерге автосақтандыру сұрақтары жөнінде квалификациялы кеңес
беру.
- Сақтандыру компаниясын таңдау;
- Тариф жөнінде келісу;
- Келісім шартқа қосымша қызметтерді еңгізу;
- Болуы мүмкін жеңілдіктерді алу;
2. Сақтандыру келісім шартына қажетті құжаттарды дайындау
3. Клиенттің ісін сүйемелдеу. Сонын ішінде:
- Клиентке ыңғайлы келісім -шарт шарттарының мерзімдерін ұзарту;
- Келісім-шартқа қажетті өзгерістерді және қосымшаларды енгізу;
- Келісім-шарттың қолданылуы мезгілінде пайда болатын барлық
мәселелердің шешімін табу.
4. Клиенттердің мүддлерін сақтандыру компанияларының алдында қорғау,
сонын ішінде:
- Сақтандыру компаниясымен жүзбе -жүз дилог жүргізу және даулы
сұрақтарға шешім табу;
Клиенттерге іс-әрекет жасау жолдарына кеңес беру.
Қазақстанда автокөлік құралдары иелірінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру жөнінде біртұтас мәліметтер қорын
қалыптастыру көзделіп отыр. Бұл туралы ҚР қаржы нарығы мен қаржылық
ұйымдарды реттеу және қадағалау Агенттігінің төрағасы Болат Жәмішев:
біртұтас мәліметтер қорын қалыптастыру күрделі ақпараттық ресурс ретінде
сақтандыру рыногына қатысушылардың көптеген тауқыметтерін шешуге мүмкіндік
береді. Атап айтсақ, агенттіктегілердің пайымдауынша, біртұтас мәліметтер
қоры автокөлік құралдары иелірінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру жөніндегі міндеттемелерін бақылауды жеңілдетеді. Сондай-ақ,
сақтандыру компанияларының ортақ ақпараттық ресурстарға қол жеткізуі
сақтандыру төлемдері бойынша алаяқтық оқиғаларының санын қысқартады.
Мәселен, Алматы қалалық ІІББ жол полициясы департаменті өкілінің
пікірінше, тіркелетін және нақты болған жол апаттары арасындағы үлкен
айырмашылыққа байланысты жол апаттарына қатысты шынайы статистикалық
мәліметтерді көрсететін біртұтас мәліметтер базасын қалыптастыру мүмкін
емес. "Жарты жылда Алматыда 900-ден астам жол апаты тіркеліп, соның
салдарынан адамдар мен көлік зардап шекті. Алайда, апаттарға қатысты шынайы
түсінік қалыптастыру үшін бұл санды кем дегенде жетіге көбейту керек",-
дейді полиция қызметкері.
Сондай-ақ, бүкіл республика көлеміндегі мәліметтерді түгелдей қамтитын
мұндай ауқымды ресурсты құрып жұмыс істету үшін орасан көп қаржы қажет.
Алайда, әзірге қаржы көлемі және оны бөлетін көздер туралы мәселенің басы
ашылған жоқ.
Бұған қоса, мәселенің заңгерлік жағы- сақтандыру құпиясын сақтау да
көлденең тартылмақ.
Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру жүйесінің
жұмыс істеуін қамтамасыз ету
1.3 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін
сақтандыруды анықтау және есептеу
Сақтандыру компанияларының мақсаты – клиентке барынша объективті
ақпарат беріп, қайтадан біздің компаниямыздың көмегін қажет ететіндей
сенімді полис сату.
Көлiк құралдарының иелерiнiң АҚЖ сақтандыруы міндетті
01.07.2003 жылғы № 446 ҚР Көлiк құралдары иелерінің АҚЖ міндетті
сақтандыру туралы Заңына сәйкес көлік құралдары иелерінiң АҚЖ
қолданыстағы көлік құралының әрбiр бiрлiгi бойынша сақтандыруға тиісті.
Бұл Сіздердің ЖТО-дан зардап шыққан тұлғалар алдындағы
жауапкершiлiгiңiздi сақтандыру болып табылады. Егер оқиғаға Сіз кiнәлi
болсаңыз, сақтандыру жарнасы жәбiрленушiге беріледі. Егер ЖТО нәтижесінде
Сiз және сiздiң жолаушыларыңыз немесе көлігіңіз зақымданса, кінә қарсылас
жақта болады, сонымен қатар ҚР Заңымен тікелей реттелетін тәртіп бойынша
біз де сақтандыру жарнасын төлейміз немесе Сіз кінәлі жақтың сақтандыру
компаниясынан өтем алып отырасыз.
Сақтандыру компаниясында қолданылатын бағдарламалық ортада келесі
әрекеттермен мен жұмыс атқарылады:
1. Сақтандыру
- сақтандыру үшін өтінішті қабылдау, мерзімін ұзарту, мерзімсіз
тоқтату, қанша мерзімге сақтандыратынын таңдау;
- құжаттарды тексеру: жеке куәлік, көліктің техникалық құжаты, СИК,
РНН, машина айдаушылардың сенім хаты (берілген адамдардың тізімі);
- сақтандыру полисін рәсімдеу;
- төлемақыны қабылдау;
- сақтандыру полисін беру;
- консультациялар.
2. Сақтандыру төлемақылары:
- төлемақы өтінішін қабылдау;
- құжаттарды қарау;
- акті рәсімдеу;
- актіні бекіту;
- сақтандыру төлемін жүргізу.
Автокөлік сақтандырудың төлемақыларын есептегенде қаралатын жағдайлар:
1. Автокөліктің тіркелген ауданы. Яғни әр облыстың өзінің белгілі бір
коэффициенті бар болады. Коэффициент сол облыстағы халық санының тығыз
орналасуына, көліктің санына байланысты бекітіледі. Бекітілген
коэффициентке байланысты қалалық және аудандық болып, әр облыстың автокөлік
сақтандыру құны шығады. Мысалы: қазіргі жағдайда Алматы қаласы ең жоғары
коэффициентке ие болады, ал ең төмен қала Тараз қаласы болып табылады.
Себебі Алматыда адам санының тығыздығы көп, сонымен қатар көліктердің де
көп болуына байланысты, ал Таразда көлік саны өте аз болып табылады
2. Автокөлік жүргізушінің жасына байланысты. Автокөлік сақтандырғанда көлік
жүргізушінің жасына байланысты бағасының (ақшасының) рөлі көп. Онда 25
жасқа дейінгі және 25 жастан кейінгі, яғни асқанына байланысты
есептелінеді. Демек Автокөлік сақтандыру құнының 4,5%-і азаяды егер жасы 25-
тен асса.
3. Автокөлік жүргізушінің автокөлік жүргізу өтілі. Автокөлік жүргізушінің
автокөлік жүргізу өтілі 2 жылға дейін немесе 2 жылдан жоғары (астам) болуы
да, автокөлік сақтандырудың құнының 4,5%-ын азайтады. Мысалы: автокөлік
сақтандырудың құны автокөлік жүргізу өтілі 2 жылға дейінгі азаматқа (немесе
азаматшаға) 7068 теңге болса, автокөлік жүргізу өтілі 2 жылдан астам болса
6746 теңге болады. Яғни 4,5%-ке кемиді.
4. Автокөліктің шыққан жылы. Мұнда автокөліктің шыққанымен қатар оның
қолданыста жүргенінің (пайдаланғанының) уақытына байланысты болады. 7
жылға дейін, 7 жылдан астам.
5. Автокөліктің бөлінуі.
Жеңіл машина, жүк машинасы, автобус 16(пасажирге дейінгі), автобус 16
пасажирден астам, тралебустар мен трамвайдар және т.б. Мұнда автокөлік
сақтандырудың құны әр көліктің түріне байланысты әр түрлі бағаға ие болады.
6. Автокөліктің ауданда немесе қалада тіркелгеніне байланысты. Автокөліктің
қайда тіркелгеніне байланысты автокөлік сақтандырудың бағасы да өзгереді.
Демек ауданда тіркелген автокөліктерге қарағанда қалада тіркелген
автокөліктердің сақтандыру құны жоғары болмақ. Себебі әрбір ауданға
қарағанда қалада автокөлік саны мен халықтың тығыз орналасуы көп болып
табылады. Жалпы есептегенде автокөлік сақтандыру құнының ауданда тіркелген
көліктің, қалада тіркелген көлікке қарағанда 20%-ы арзанырақ болады.
Сақтандыру жүйесінің негізгі нысандары:
- жетекші - құжаттарды бекітеді;
- сақтандыру тобы – сақтандыруға келісім жасайды;
- төлем тобы - сақтандыру төлемақыларын рәсімдейді;
- кассир – ақшаны қабылдайды және төлейді.
Сурет 1.1. Автокөліктерді сақтандыру жұмысы
Мәліметтер көзіне сақтандырушылар жатады, олар - Сақтандыруға өтініш
сақтандыру компаниясына өтініш А1.2 блогында алып келеді немесе сұрақтар
Сұрақтар А2.2 блогына қояды.
Сурет 1.2. Автокөліктерді сақтандыру өтінішін енгізу
Оларды құжаттарды қабылдау жұмысшы орнында сақтандырушылар береді [5]
Келесі суреттен байқалып тұрғандай, сақтандыру төлемақыларын құжаттау
үрдісі орындалады.
Сурет 1.3. Автокөліктерді сақтандыру төлемақысын қабылдау
Бұл бағдарламалық кешен бойынша, сақтандыру төлемақылары мен өтініші
жеке немесе пошта арқылы беріледі. Сақтандыру сомасын төлеу тобының
қызметкері құжаттарды қабылдайды және акті жасайды.
Көлігіңізді сақтандыру компаниясында берілген бағдарламалық кешен
арқылы Сіз өзіңіздің қаржылық қауіпсіздігіңізді қамтамасыз етесіз.
Сақтандыру объектісі деп сақтандырылған тұлғаның ҚР азаматтық заңнамасымен
бекітілген көлік құралын жоғары қауіптің көзі ретінде қолдану кезінде
үшiншi тұлғаның өмірі, денсаулығы және мүлкіне келтiрiлген зиянды өтеуге
тиіс мүліктік қызығушылығын айтамыз.
Сақтандыру жағдайы – ЖТО нәтижесінде үшінші тұлғаның өмірі, денсаулығы
және мүлкіне келтірілген зиянды өтеуге тиіс сақтандырылған тұлғаның АҚЖ-ң
туындаған фактісі.
Сақтандыру төлемдерi сақтандыру жарналары сияқты заңмен реттеледі.
Қосымша тәуекелдерді сақтандыру ниетіңіз болса, Сізбен көлік құралын
АҚЖ ерікті сақтандыру шарттарын жасауға болады.
Мемлекеттiк емес зейнет ақы қоры – сақтандырушылар анықталған жасқа
жеткенде төленетiн ерекше ұйымдастырылған жеке сақтандыру.
Егер сақтандыру ұйымы шарттарды орындамаса және тексеру нәтижесiндегi
кемшiлiктердi жоймаса сақтандыру бақылау органы лицензия уақытша тоқтатуға
құқылы. Сақтандыру қызметiне салық салу. Сақтандыру компанияларының
мемлекеттiк бюджетке төленуге тиiстi салықтар түрі заң бойынша анықталады.
Заңға сайкес сақтандыру компаниялары федералды, республикалық және
жергiлiктi салық төлеуi тиiс. Федералды салыққа ІІС, акциз, құнды
қағаздармен жүргiзiлетiн операцияларға, табыс салығы тағы басқалар жатады.
Республикалық салыққа мүлiкке салынатын салық, кәсiпорынды тiркеу жиыны
тағы басқалар жатады. Жергiлiктi салыққа жер салығы, жарнама салығы,
автомобильдердi сату салығы тағы басқалар жатады.
Сақтандыру және қайта сақтандыру операцияларын жүргiзетiн сақтандыру
компаниялары ІІС төлеуден босатылады. Барлық сақтандыру компанияларына
табыс салығы бекiтiлген. Салық салу обьектiсi сақтандырушының жалпы кiрiсi.
Жеке тұлғалардан ұсталынатын табыс салығы. Салық салу обьектiсi сақтандыру
компания жұмысшысының ағымдық календарлық жылда алған табысы. Оның мөлшерi
жылдық жиынтық кiрiс мөлшерiне байланысты.
Егер сақтандыру компаниясы құнды қағаз шығарумен айналысса құнды
қағаздармен жүргiзiлетiн операцияларға салынатын салық төлеуi тиiс. Салық
салу обьектiсi шығарылған құнды қағаздың номиналдық құны болып табылады.
Транспорт құралдарының иелерiнен алынатын салықты балансында транспорт
құралы бар сақтандыру компаниялары төлейдi.
Автомобиль жолдарын пайдаланғаны үшiн салықты барлық сақтандыру
компаниялары төлейдi. Салық салу обьектiсi сақтандыру қызметiн сатудан
алынған түсiм.
Автокөлiк құралдарын алуға салынатын салықты жеке қажетiне сатып
алынған көлiк үшiн сақтандыру компаниялары төлейдi.
Кәсiпорын мүлкiне салынатын салықты барлық сақтандыру компаниялары төлейдi.
Оның обьектiсi баланстағы негiзгi құрал, материалдық емес активтер.
Транспорт салығын автокөлiгi бар барлық сақтандыру компаниялары төлейдi.
Жарнамаға салынатын салықты жарнама берушi ретiнде шығатын барлық
сақтандыру компаниялары төлейдi.
ҚР автокөлік сақтандыру туралы заңдары мен баптары
6-бапта. Көлiк құралдары иелерiнің жауапкершілігін мiндеттi сақтандыру
саласындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалауға тоқталады.
1. Сақтандыру ұйымдарының қызметiн мемлекеттiк қадағалауды Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес сақтандыру қызметін реттеу және
қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
2. Көлік құралдары иелерінің осы Заңда белгіленген көлік құралдары иелері
жауапкершілігінің міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі
міндетінің орындалуына мемлекеттік бақылауды ішкі істер органдары жол
полициясы бөлімшелері көлік құралдарын тіркеу, оларды мемлекеттік
техникалық байқаудан өткізу және жол жүрісі ережелерінің сақталуын
бақылау саласындағы өзінің өзге де өкілеттіктерін, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы
нормативтік құқықтық актілерін жүзеге асыру кезінде жүзеге асырады.
3. Көлік құралдары иелерінің осы Заңда белгіленген көлік құралдары
иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі
міндеттерді орындауын мемлекеттік бақылауды Мемлекеттік шекарадан
өткізу пункттерінде көліктік бақылау органдары жүзеге асырады.
7-бап. Көлік құралын көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті
сақтандыру шартынсыз пайдалануға жол бермеу
1. Иесiнде көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру
шарты болмаған жағдайда, көлiк құралын пайдалануға жол берiлмейдi.
2. Көлiк құралын жүргiзетiн адам көлiк құралдары иелерiнiң
жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың сақтандыру полисiн өзiмен бiрге
алып жүруге және Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес
уәкiлеттігі бар жол полициясының қызметкерлерiне және көлікті бақылау
органдарының лауазымды тұлғаларына тексеру үшiн оны көрсетуге
мiндеттi. Iшкi iстер органдарының жол полициясы бөлімшелері және
көлікті бақылау органдары құжаттарды тексерген кезде көлiк құралын
жүргiзушi адамнан көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi
сақтандырудың сақтандыру полисiн көрсетуiн талап етуге мiндеттi.
8-бап. Көлiк құралдары иелерінің жауапкершілiгiн мiндеттi сақтандыруды
жүзеге асырудың ерекшелiктерi
1. Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды жүзеге
асыру құқығына арналған лицензияны алғанға дейін сақтандыру ұйымы
ретінде тіркелген заңды тұлға:
1. Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қорын құру және оның
қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңында айқындалған
тәртіппен аталған Қордың қатысушысы болуға;
2. осы Заңда және өкілдер кеңесі бекіткен сақтандыру омбудсманының
ішкі ережелерінде айқындалған тәртіппен және жағдайда өкілдер
кеңесінің құрамына кіруге;
3. оның астанада, республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар
қалаларда филиалдары және (немесе) сақтандыру агенттерінің болуы
міндетті.
8-1-бап. Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
міндетті сақтандыру жөніндегі деректер базасы
1. Сақтандыру ұйымы ретінде тіркелген заңды тұлға көлік құралдары
иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды жүзеге асыру құқығына
арналған лицензияны алғанға дейін осы Заңда айқындалған тәртіппен
көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыру жөніндегі деректер базасының (бұдан әрі - деректер базасы)
қатысушысы болуға міндетті.
2. Деректер базасы - сақтанушы, сақтандырылушы және сақтандырушы туралы
ақпараттың жиынтығы.
Сақтандыру есебі - деректер базасындағы ақпаратты толық немесе ішінара
беру нысаны.
Сақтанушы мен сақтандырылушы деректер базасының субъектілері болып
табылады.
3. Деректер базасын қалыптастыруды және жүргізуді көлік құралдары
иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыру құқығына арналған лицензиясы бар сақтандырушылардың
кемінде жетпіс проценті болып табылатын қатысушылары бар ұйым ғана
жүзеге асыруға құқылы.
Ұйым деректер базасын қалыптастыру мен жүргізу жөніндегі қызметті
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне және уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
4. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде және осы Заңда
көзделген талаптарды іске асыру функцияларын сапалы әрі уақтылы
орындауды қамтамасыз ету мақсатында деректер базасын қалыптастыру және
жүргізу жөніндегі ұйым жеке және заңды тұлғалардан, сондай-ақ
мемлекеттік органдардан ақпарат, оның ішінде сақтандыру құпиясын
құрайтын ақпарат алуға құқылы.
Деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымның
қызметкерлері өз функцияларын жүзеге асыру барысында алған қызметтік,
коммерциялық құпияны, сақтандыру құпиясын және заңмен қорғалатын өзге де
құпияны құрайтын мәліметтерді жария еткені үшін Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес жауаптылықта болады.
5. Деректер базасын қалыптастыру үшін:
1. көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыратын сақтандырушылар;
2. ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы
шарттардың негізінде өзге де тұлғалар ақпаратты жеткізушілер
болып табылады.
6. Ақпаратты жеткізуші:
1. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымнан
берілген ақпаратты осы Заңға сәйкес пайдалануды талап етуге;
2. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне және (немесе)
ақпаратты беру және (немесе) алу туралы шартқа сәйкес өзге де
құқықтарға ие болуға құқылы.
7. Ақпаратты жеткізушілер:
1. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйыммен
ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы
шарт жасасуға;
2. осы Заңда және ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін
алу туралы шарттарда айқындалған көлемде әрі тәртіппен деректер
базасын қалыптастыру үшін деректер базасын қалыптастыру және
жүргізу жөніндегі ұйымға ақпарат беруге;
3. деректер базасы субъектісінің талап етуі бойынша деректер
базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымға берілген
ақпаратқа түзетулер енгізуге;
4. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымға
деректер базасының субъектісі туралы қолдағы мәліметтерге дәл
сәйкес келетін ақпаратты беруге;
5. ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелерді Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес пайдалануға;
6. өз қаражаты есебінен ақпаратты алу мен өңдеудің тиісті
талаптарын қамтамасыз етуге міндетті.
8. Мыналар:
1. сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган;
2. көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыратын сақтандырушылар;
3. деректер базасының субъектілері;
4. сақтандыру және актуарийлік есептеулер саласында консультациялық
қызметтер көрсететін консалтингтік және ғылыми-зерттеу ұйымдары;
5. көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілікті
міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі міндетті орындауын
бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік органдар
сақтандыру есебін алушылар болып табылады.
Осы тармақта көрсетілмеген өзге тұлғаларға ақпарат ұсынуға жол
берілмейді.
9. Осы баптың 8-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген сақтандыру есебін
алушылар тек қана өздері туралы сақтандыру есебін алуға құқылы. Осы
баптың 8-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген сақтандыру есебін
алушылар жасалған сақтандыру шарттарының саны, сақтандыру
сыйлықақыларының көлемі, сақтандыру жағдайлары, сондай-ақ сақтандыру
төлемдерінің сомалары (мүлік пен денсаулық бойынша төлемдер бөлігінде)
бойынша жиынтық ақпаратты қамтитын сақтандыру есебін ғана алуға
құқылы.
10. Ақпарат алушы сақтандыру есебін алуға және Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де құқықтарға ие болуға құқылы. Осы
баптың 8-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көрсетілген сақтандыру
есебін алушылар:
1. ақпарат алушы ретінде тіркелген кезде өздері ұсынған
мәліметтердің өзгеруі туралы хабарлауға;
2. алынған ақпаратқа қатысты құпиялылықты сақтауға және оны үшінші
тұлғаларға жария етпеуге;
3. алынған ақпаратты тек осы Заңда көзделген мақсаттар үшін
пайдалануға;
4. деректер базасы субъектісінің талабы бойынша оны ақпараттың
мазмұнымен таныстыруға не оған ақпарат алушының ішкі ережелеріне
сәйкес оның көшірмесін беруге;
5. тиісті шартпен айқындалған тәртіппен және мөлшерде деректер
базасынан ақпаратты беру жөнінде көрсетілген қызметтің ақысын
төлеуге;
6. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де
міндеттерді атқаруға міндетті.
8.2-бап. Деректер базасын қалыптастыру үшін ұсынылатын ақпарат
1. Осы Заңның 8-1-бабының 5-тармағында көрсетілген ақпаратты жеткізушілер
және осы Заңның 8-1-бабының 8-тармағының 2) және 4) тармақшаларында
көрсетілген сақтандыру есебін алушылар ақпаратты беру жөніндегі өз
міндеттемелерін орындау және сақтандыру есептерін алу мақсатында
деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйыммен ақпаратты
беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы шарттар жасасуға
міндетті.
2. Сақтандырушылар ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу
туралы шартта көзделген тәртіппен, мерзімдерде және көлемде әрбір
жасалған сақтандыру шарты бойынша, сақтандыру сыйлықақыларының көлемі,
сақтандыру жағдайлары туралы, сондай-ақ сақтандыру төлемдерінің
сомалары (мүлік пен денсаулық бойынша төлемдер бөлігінде) туралы
ақпарат береді.
3. Осы баптың 2-тармағында тізіп көрсетілген ақпарат тиісті бағдарламалық
қамтамасыз ету біріктірген ақпараттық жүйелерді пайдалана отырып,
электрондық түрде беріледі [10].
4. Деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйым
сақтандырушыларға деректер базасының ақпараттық ресурстарын құруда
және оған қол жеткізуде тең жағдайларды қамтамасыз етуге міндетті.
Ақпараттық өзара iс-қимыл жайлы 9-бапта тоқталған.
1. Iшкi iстер органдары көлiк оқиғасына қатысушыларға не олардың
өкілдерiне, сондай-ақ сұратуы бойынша сақтандыру ұйымдарына сақтандыру
жағдайының, сондай-ақ көлік оқиғасы орнынан жасырынған адам
жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірген жағдайдың басталу
фактiсiн растайтын құжаттардың бiр-бiр данасын, оның iшiнде жол
оқиғасының схемасымен қоса Жол жүрiсi ережелерiнiң бұзылуы туралы
хаттаманың көшiрмесiн тегiн бередi. 2007.07.05. № 244-III ҚР Заңымен 2-
тармақ өзгертілді (бұр.ред.қара)
2. Көлiк оқиғасы және оның салдары туралы ақпараты бар Iшкi iстер
органдары, прокуратура органдары, соттар, денсаулық сақтау ұйымдары,
өзге де мемлекеттiк органдар мен ұйымдар сақтандырушы және Сақтандыру
төлемдеріне кепілдік беру қоры өтініш жасаған кезде бұл ақпаратты
жазбаша нысанда, мөрмен куәландырып тегін беруге міндетті.
3. Сақтанушының (сақтандырылушының), жәбiрленушiнің немесе олардың
мұрагерлерiнiң сақтандыру жағдайының басталғаны туралы хабарлауға
мүмкiндiгi болмаған кезде ішкi iстер органдарының жол полициясы
бөлiмшелерi тиiстi сақтандырушыны осы көлiк оқиғасы туралы хабардар
етудi жүзеге асырады.
Сақтандырушыға көлiк оқиғасы туралы кез келген басқа тұлғаның
хабарлауға құқығы бар.
3-тарау. Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру
шарты
10-бап. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігін міндетті сақтандыру
шарты және оны жасасу тәртiбі
1. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру осы
Заңға сәйкес сақтанушы мен сақтандырушының арасында жасалатын шарт
негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлiгiн мiндетті сақтандыру шартында
мүлiктің тауарлық құнының жоғалтылуын, сондай-ақ жәбiрленушiнің
тауарларды жеткiзудiң немесе жұмыстарды жүргiзудiң (қызметтер
көрсетудiң) мерзiмдерiн, оның келiсiм-шарттар (шарттар) бойынша өзге
де мiндеттемелердi бұзуына байланысты тұрақсыздық айыбын өтеудi қоса
алғанда, жәбiрленушінің моральдық зиянын және ала алмаған пайдасын
өтеудi есептемегенде, жәбiрленушiнiң өмiрiне, денсаулығына және
(немесе) мүлкiне зиян келтiру салдарынан туындаған мiндеттемелер
бойынша сақтандыру төлемiн жүзеге асыру көзделедi.
3. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілiгiн мiндеттi сақтандыру шарты
мiндеттi сақтандырудың осы түрi (сыныбы) бойынша қызметтi жүзеге асыру
құқығына арналған лицензиясы бар сақтандырушымен ғана жасалуға тиiс.
Сақтанушы сақтандырушыны таңдауға ерiктi.
Сақтандырушының сақтанушыға көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн
мiндеттi сақтандыру шартын жасасудан бас тартуға құқығы жоқ.
Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлігін мiндеттi сақтандыру шарты
бойынша сақтанушы сақтандыру сыйлықақысын төлеуге мiндеттенедi, ал
сақтандырушы сақтандыру жағдайы басталған кезде пайда алушыға осы Заңда
белгiленген мөлшерде, тәртiппен және мерзiмде сақтандыру төлемiн жүзеге
асыруға міндеттенедi.
4. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру шарттары
мынадай түрлерге бөлiнедi:
1. стандартты;
2. кешендi.
11 - баптағы стандартты шарттар
1. Стандартты шарт бойынша бiр немесе бiрнеше көлiк иелерiнiң азаматтық-
құқықтық жауапкершілiгi сақтандырылуы мүмкiн.
2. Стандартты шарт сақтандырушының сақтанушыға (сақтандырылушыға)
пайдаланылатын көлiк құралының әр бiрлiгiне жеке сақтандыру полисiн
беру жолымен жасалады.
3. Сақтандыру полисiнде сақтанушы (сақтандырылушы, сақтандырылушылар)
және пайдаланылатын көлiк құралы туралы мәлiметтер болуға тиiс.
4. Сақтанушы (сақтандырылушы) стандартты шартты жасасқан кезде, сондай-ақ
оның қолданылу мерзiмi iшiнде көлiк құралдары иелерiнiң бәрiн
сақтандырылушылар ретiнде сақтандыру полисiне енгiзудi талап етуге
құқылы.
Сақтандырушы сақтандыру полисiне өзгерiстердi сақтанушының жазбаша
өтiнiшi негiзiнде енгiзедi.
5. Стандартты шарт бойынша сақтанушының (сақтандырылушының) азаматтық-
құқықтық жауапкершiлiгi сақтанушының (сақтандырылушының) өзiнiң үшiншi
тұлғаларға зиян келтiруi салдарынан не:
1. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Сақтандыру компаниясының іскерлігі, сипаттамасы және басқару жүйелері
Сақтандыру нарығы - сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын, сату-сатып алу
обьектiсi ретiнде сақтандыру қорғауы есептелетiн, экономикалық қатынастың
арнайы саласы, ерекше әлеуметтiк-экономикалық сала. Сақтандыру нарығының
дамуының обьективтi негiзi - алдын-ала ойламаған жағдайлардан зардап
шеккендерге ақшалай көмек көрсетуi жолымен өндiрiс процессiн үздiксiз
қамтамасыз ету. Сақтандыру нарығы сақтандыру қоры қалыптасып және бөлiнетiн
қоғамды сақтандыру арқылы қорғаудың ақшалай қатынастар ұйымдастыру түрі.
Сақтандыру нарығының мiндеттi шарты сақтандыру қызметiне қоғамдық тұтыну
және оны қанағаттандыратын сақтандырушылардың болуы. Отандық экономиканың
нарыққа көшуi сақтандырушының экономикалық қатынастар жүйесiндегi орнын
және маңызын өзгертедi. Сақтандыру компаниялары шаруашылық өмiрдiң тең
құқылы субьектiлерiне айналады. Реттеушi сақтандыру нарығы әртүрлi
құрылымдық бөлiмдерден тұратын күрделi, интеграциялық жүйе. Сақтандыру
нарығының алғашқы звеносы-сақтандыру қоғамы немесе сақтандыру компаниясы.
Осы жерде сақтандыру қорының қалыптасуы және қолданылуы, экономикалық
қатынастардың қалыптасуы, жеке, топталған, коллективтi ойлардың байланысы
жүргiзiлдi.
Сақтандыру компаниясы - сақтандыру келiсiм шарты және оған қызмет
көрсету жөнiнде шешiм қабылдайтын, тарихи анықталған сақтандыру қорының
қоғамдық түрі. Сақтандыру компаниясына техникалық-ұйымдастырылуының жеке
даралығы тән. Сақтандыру компаниясының экономикалық ерекшелiгi оның
ресурстарының толық даралығымен сипатталады. Сақтандыру компаниялар басқа
сақтандырушылармен қайта сақтандыру арқылы қарым-қатынас жасайды.
Нарықтық экономика өз азаматтарын ерiктi тұрде таңдауға негiзделген.
Әркiм өз қалауымен шешедi. Адам өз кiрiсiн еркiмен жұмсауға болады, бiр
бөлiгiн тұтынуға, қаншасын жинақтауға бағыттауға құқылы. Адамдарға өз
еркiмен кiммен келiсем деседе еркiндiк берiлген. Осының барлығын сақтандыру
нарығы, кең көлемде сақтандыру қызметiн ұсына отырып ескередi.
Нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсыныстың еркiн ойыны потенциалды
сақтандырушыға қажеттi сақтандыру қызметiнiң шығуына әкеледi.
Сақтандырушылар арасында сақтандыру қызметiне қойылатын баға еркiн бағаның
қалыптасуына бәсекелестiк туғызады. Экономикалық бәкелестiкте сақтандыру
нарығы реттеушi қызмет атқарады. Бiрақ бәсекелестiк сақтандыру нарығында
табысқа әкелмейдi. Андеррайтер сақтандыру полисiн толтыра отырып
қабылдайтын шешiм, қоғамдық тәжiрибемен бекiтiлiп, күтуге негiзделген.
Нарықтық экономикада сақтандырушы өз сақтандыру қорындағы ресурстарды
пайдалануға тiкелей байланысты. Сақтандырушы кәсiпкер ролiнде шыға отырып,
жауапты тұлға болып есептеледi, себебi кәсiпорынның iсiне жауап беретiн
болғандықтан, заңға сәйкес жауапкершiлiк жүктеледi.
Кең көлемде сақтандыру нарығы сақтандыру өнiмiн сату-сатып алумен
айналысатын экономикалық қарым-қатынас жиынтығы. Нарық сақтандырушы мен
сақтаушы арасында органикалық байланысты қамтамасыз етедi. Бұл жерде
сақтандыру қызметiн қоғамдық тану жүргiзiледi. Сақтандыру нарығы тауар
шаруашылығында қалыптасады және оның бөлiнбейтiн маңызды элементi болып
есептеледi. Оның шығу шарты қоғамдық еңбектi бөлу және әртүрлi меншiк
иелерiнiң болуы. Берiлген шарттар-нарықтық қатынастар дамуының дәрежесiн
анықтайды Сақтандыру нарығы нарықтық қатынастардың субьектiлерiнiң өз
бетiнше болуын қалайды, олар сақтандыру қызметiнiң сату-сатып алу
партнерларын тең, көлденең және тiкелей байланыстардың жуйелерiнiң дамуын
қамтамасыз етедi.
Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеу элементi келiсiм, келiсiлген
жағдайларды және бәсекелестiктi шектеу мақсатында сақтандыру
компанияларының нарықты бөлу әрекеттерiн тоқтату.
Сақтандыру нарығы құрылымы институционалды және территориалды аспектiлердi
сипаттайды. Институционалды аспектi акционерлi, корпоративтi, өзара және
мемлекеттiк сақтандыру компаниялары түрінде көрсетiледi. Территориалды
аспектi жергiлiктi сақтандыру нарығы, ұлттық және әлемдiк сақтандырунарығы
болып бөлiнедi. Нарықтық қатынастардың дамуы аймақтық шектеулердi қоғамдық
– экономикалық прогресс жолында болдырмау, интеграциялық прогресстi күшейту
ұлттық сақтандыру нарығын әлемдiк деңгейге көтеруге әкеледi. Осындай
итеграция мысалы ретiнде жалпы-европалық сақтандыру нарығының құрылуын
айтуға болады.
Сұраныс пен ұсыныс көлемiне қарай сақтандыру қызметiн iшкi, сыртқы және
халықаралық сақтандыру нарығы деп бөлуге болады
Ішкi сақтандыру нарығы – белгiлi сақтандырушыны қанағаттандыруға
бағытталған сақтандыру қызметiне сұраныс бар жергiлiклi нарық .
Сыртқы сақтандыру нарығы – iшкi нарықтың сыртында орналасқан аралас
сақтандыру компанияларына қызмет көрсететiн нарық.
Әлемдiк сақтандыру нарығы – әлемдiк шаруашылыққа қызмет көрсететiн сұраныс
пен ұсыныс. Салалық бiр белгiсiне қарай нарық: жеке сақтандыру, мүлiктiк
сақтандыру жауапкершiлiктi сақтандыру, экономикалық тәуекелдiлiктi
сақтандыру болып бөлiнедi. Сақтандыру нарығының қатысушылары болып
сатушылар, сатып алушылар және делдалдар, ассоциациялар есептеледi.
Сатушылар категориясын сақтандыру компаниялары құрайды [3]. Сатып алушылар
ретiнде сақтандырушы-жеке және заңды тұлғалар шыға алады. Сатушы мен сатып
алушы арасында делдал ретiнде сақтандыру агенттерi және сақтандыру
брокерлерi шыға алады. Сақтандыру нарығының арнайы тауары – сақтандыру
қызметi. Олкелiсiм шарт негiзiнде заңды немесе жеке тұлғаға ұсынылуы
мүмкiн. Егер қоғамдық позициядан сақтандыру арқылы қорғау қажет болса,
сақтандыру мiндеттi тұрде болады.
Қазіргі таңда сақтандыру қызметiнде электронды және
автоматтандырулардың сақтандыру саласына кең қолдануына байланысты
өзгерiстер болуда. Әлемдiк тәжiрибеде сақтандыру екi бағытқа: арнайы және
универсалды қызмет болып дамуда. Қоршаған ортаның диалектикалық бiрiгуi.
lшкi орта сақтанушы жағынан басқарылады. Сыртқы жүйе сақтану жағынан
басқарылмайтын элементтерден тұрады. Сыртқы орта iшкi ортаны қоршап және
шектеп тұрады. Ішкi жүйеге сақтандыру компаниялардың нарыктық жүйе ядросын
кұрайтын басқарылатын айнымалылар жатады. Осы сақтандыру компаниялармен
басқарылатын айнымалылардың негiзгiлерi: сақтандыру өнiмдерi, сақтандыру
полюстерiн сатуды ұйымдастыру жүйесi, сұраныстың қалыптасуы, тарифтер
жүйесiнiң икемдiлiгi, сақтандырушының жеке инфраструктурасы.
Сонымен бiрге iшкi жүйеге нарықты жаулап алу мақсатына жетуге
бағытталған сақтандырушымен басқарылатын айнымалылар нарықтық жүйе ядросына
кiрмейтiндер де нарықта белгiлi сақтандырушының жағдайын бiлдiретiн
материалдық, қаржылық және сақтандыру компанияның адамдық ресурстары
жатады. Сақтандыру қоғамдарында қаржылық жағдай маңызды орын алады. Көп
жағдайда сақтандыру қоғамының басшысының бiлгiрлiгiне де байланысты. Осы
факторлардың жиынтығы нарықта сақтандыру компаниясының саясатын анықтайды.
Жоғарыда айтылған басқару компоненттерi бiр-бiрiмен байланысты. Бас
менеджер тиiмдi вариантты таңдай бiлуi тиiс. Сақтандыру өнiмi, сақтандырушы
нарыққа алып шығатын басқару факторларының бiрi. Бұл жеке және мүлiктiк
сақтандыру түрінiң шарты. Нарыққа байланысты сақтандыру компаниясының
басшысы жаңа сақтандыру қажет па екенiн шешедi. Тарифтiң жұмсақ жүйесi
сақтандырушы басқаратын iшкi нарық жүйесiнiң негiзiн құрайды. Сақтандыру
компаниясының басшысы мақсатты бағытталған тарифтiк саясат таңдауы тиiс.
Нарықтың сыртқы қоршаған ортасы өз-ара байланысқан күштер жүйесi, ол
нарықтың iшкi жүйесiн қоршап және оған әсер етiп отырады. Сақтанушы өзiнiң
коммерциялық жұмысын сыртқы орта жағдайында жоспарлап жүргiзiп отырады [4.
Нарық - жабық жүйе емес, себебi оны қоршаған әлемдiк сақтандыру нарығы
оқшауланбаған. Жоғарыда атап өтiлгендей негiзгi элементтерге нарықтық
сұраныс, бәсекелестiк, сақтандыру қызметiндегi ноу-хау, сақтандырушының
инфрақұрылымы жатады. Потенциалды сақтандырушы шешiмi келесi экономикалық
және психологиялық алғы шарттарға байланысты:
- адам өз сақтандыру қызығушылығын жоғары деңгейде қанағаттандырғысы
келедi.
- сақтандырушы әрқашанда тиiмдi жұмыс жасайды.
Кез-келген сақтандыру компаниясының қызметi сақтандыру қорының тарихи
анықталған ұйымдастыру формасы. Ол экономикалық ортамен тығыз байланыста.
Экономикалық ортадағы сақтандыру компанияларының қызметiне қарай жинақталуы
сақтандыру жүйесiн құрайды. Нарықтық экономикада сақтандыру жүйесiнiң
негiзгi мiндеттерi сақтандыру және консультациялық қызмет көрсету, жеке
клиенттерге
- күнделiктi және сенiмдi сақтандыру қызметiн көрсету.
Дамыған елдерде сақтандыру компаниялары жиi кездесетiн проблемаларды атап
өтуге болады:
- сақтандыру бизнесiн интернационализация жасау
- iрi сақтандыру топтарының шығуы
- құнды қағаздарға инвестиция салу
- клиентура жағынан сұраныстың өсуi
- жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы
- қаржылық алдаулар
- көп елдердегi саяси жағдайлардың өзгеруi
- персоналдың тең емес жастық құрылым
- сақтандыру жұмысшыларының жеке қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету.
Шет елде бөлiмдерi бар немесе еншiлес компаниялары бар сақтандыру
компаниялары халықаралық саясатқа сезiмтал. Сақтандыру компанияларына
әлеуметтiк сала үлкен әсер етедi, персоналдарға клиенттер сұранысы тығыз
байланысты. Сақтандыру компания клиенттерi елдегi индустриалды өсуге
байланысты қызмет көрсетуден жоғары стандарттар талап ете бастады.
Жаңа ақпараттық технологиялар Батыстың сақтандыру компанияларын
қаруландыруға кiрiсiп, түпкiлiктi жолмен сақтандырушының қызметiнде жаппай
стереотип ұғымын өзгерттi. Сақтандыру ақпараттарын компьютерлеу еңбек
өнiмдiлiгiн арттырып, оперативтi шешiмдер қабылдауға мүмкiндiк бердi. Жұмыс
көп бөлiгiн аз жұмысшылар жасайды. Бiрақ электронды жүйе жұмысына
бағдарламашылар, компьютер инженерлерi қабылданды.
Жаңа ақпараттар технологиясы ақпаратқа жол ашып, сақтандыру қызметiнде
несие карточкаларын енгiзуге себепкер болды. Сақтандыру компаниялары мен
коммерциялық банктер арасында бәсекелестiк күшейе түстi.
Соңғы 10 жылдықта банк тәжiрибесiнде ”банкассюранс” терминi кең орын ала
бастады, аударғанда ”банктiк сақтандыру” деген мағынада.
Коммерциялық банктердiң сақтандыру iсiне енгiзiлуiнiң бiр формасы
сақтандыру трастарының құрылуы. Бұл клиенттермен келiсiлетiн сенiмдi
коммерциялық банктердiң операциялары.
Егер клиент коммерциялықбанкке мүлiк берсе, сақтандыру сыйақыларын алу
үшiн, онда ол – фундирленген сақтандыру трасты.
Дамыған Батыс елдерiндегi қазiргi таңдағы сақтандыру нарығының даму деңгейi
сақтандыру iсiн монополизациялауды күшейтедi. Осыған байланысты оны төрт
түрлi ұйымдастырушылық формасына бөлуге болады.
Көлденең интеграция — аз iрi сақтандыру компаниялардың қолына сақтандыру
қызметiн бiрiктiру. Тiгiнен интеграция – сақтандыру компаниялардың басқа
сфераға өтуi. ұлтаралық сақтандыру компаниясы сақтандыру iсiнде кең тараған
жоқ.
Диверсификация—сақтандырушының әртүрлi кәсiпорын салаларында
қызметтерiнiң кеңеюi. Батыстың индустриалды дамыған елдерiне сақтандыру
нарығында диверсификацияның келесi негiзгi типтерi бар. Сақтандыру
компаниялары сақтандыру нарығының индустриалды құрылымының негiзiн құрайды.
Мысалы АІШ-та сақтандыру компанияларының қаржы ресурстарына 50 процентке
жуық ұзақ мерзiмдi несиелерден келедi.
Сақтандыру компаниялары бөлiнедi: иелiгiне қарай: жеке және құқықтық,
акционерлiк, өзара, мемлекеттiк және өкiметтiк. Жасалатын операция сипатына
қарай: мамандандырылған, универсалды және қайта сақтандыру. Қызмет көрсету
аймағына қарай: жергiлiктi,( аймақтық, ұлттық және халықаралық.
Жарғылық капитал көлемiне және( сақтандыру көлемiнiң түсу көлемiне қарай:
iрi, орташа және ұсақ акционерлiк сақтандыру қоғамы — акция сату арқылы
ақша құралдарын орталықтандыру негiзiнде сақтандыру қорын ұйымдастыру түрі.
Ашық және жабық акционерлiк қоғамдар түрі бар.
Акционерлiк сақтандыру қоғамы – өз қаржысы бар, мақсаттары анықталған заңды
тұлға. Акционерлiк сақтандыру қорының жоғарғы органы акционерлердiң жалпы
жиналысы. Жиналыс жылына бiр рет өтедi, ал ағымдағы iстерiмен директорлар
кеңесi айналысады. Акционерлiк қоғамның оперативтi-қаржылық қызметiн
тексерумен сайланған тексеру комиссиясы айналысады. Тексеру комиссиясы
жұмысының нәтижесi акционерлер жиналысында оқылады.
Сақтандыру компаниялары филиалы заңды тұлға құқықсыз ерекше
сақтандырушының бөлiмi. Аффилиривтi сақтандыру компаниясы — бақылау
акцияларынан пакет акциясы аз акционерлiк сақтандыру компаниясы.
Өзара сақтандыру қоғамы – мүшелерiнiң қатысуы үлестiк орталықтандырылған
құралдар негiзiнде ұйымдасқан сақтандыру қоры. Қоғам қатысушылары сақтанушы
және сақтандырушы ретiнде шыға алады. Сақтандырушы қоғам мүшесi болып,
жылдық қызмет нәтижесiн кiрiс немесе шығынды бөлуге қатысады. Өзара
сақтандыру қоғамының жоғары органы мүшелерiнiң жалпы жиналысы. Индустриалды
дамыған елдерде қазiргi таңда өзара сақтандыру қоғамының қызметi жеке
сақтандыру төңiрегiнде концентрацияланады. Pridental Insuranse kompany of
Ameriсa - АҚШ төңiрегiнде iрi өзара сақтандыру қоғамы. Өзара сақтандыру
қоғамының шығындарынан кiрiсi көбейсе резервтiк қорды толтыруға жұмсалады.
Қалғаны дивидент төлеуге бөлiнедi. Сақтандыру нарығындағы Өзара сақтандыру
қоғамының маңызы өсуде. Жапонияда өзара сақтандыру қоғамы жеке
сақтандырудың алдынғы үлгiсi. Өзара сақтандыру қоғамының қызметi
акционерлiк сақтандырушы сияқты құқықтық нормаларға бағынады. Кей жерлерде
өзара сақтандыру қоғамының қызметi жайлы заң қабылданған. Өкiметтiк
сақтандыру ұйымы — қызметi субсидированияға негiзделген коммерциялық емес
компания. Мемлекеттiк сақтандыру компаниясы — мемлекетке негiзделген
құқықтық ұйымдасқан сақтандыру қоры. Жеке сақтандыру компаниясы бiр
отбасына немесе бiр адамға бағынады. Жан-жақты формадағы жеке сақтандыру
компаниясына мысал ретiнде ағылшынның Ллоидта” төрт негiзгi сақтандыру
қызметi қамтылған: теңiз, теңiздiк емес, авиациялық және автомобильдiк
тәуекелдер.
Кэптив — тұтас корпоративтi құрылтайшылардың сақтандыру көзқарасына қызмет
ететiн акционерлiк сақтандыру компаниясы. Кэптив еншiлес сақтандыру
компаниясы болуы мүмкiн. Ресей Федерациясында кэптив мысалы ретiнде Лукоил
“сақтандыру компаниясын айтуға болады, ол мұнай компаниясы Лукоилдың”
жүйесiне қызмет етедi.
1.2 Азаматтардың жеке автокөлігін ерікті сақтандыру жолдары мен
автокөлік сақтандыру компаниялары
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы – сақтандыру мәселелерінде
Сіздің сенімді әріптесіңіз бола алады.
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамынан сатып алынған Полисі
Сіздің автокөлігіңізді келесідегі жағдайлардан сақтайды: айдап кету, ұрлау,
тонау, транспорттық жол апаты, өрт, табиғи апат әсері және т.б.
Құнын клиенттердің өздері белгілі дәрежеге орай қадағалай алады.
Франшизаны Сіз орнатасыз, сақтану толық немесе толық еместігін, оның көлемі
жарнаның көлеміне әсер етеді [14].
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамының қызметкерлері – жоғары
білікті мамандар, олар сақтандыру жөнінде барлық сұрақтар мен есеп-қисаптың
маманы бола қоймай, тиянақты түрде полистің түрлерін қағаз жүзінде
профессияналды толтырады.
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамында ерікті автокөлікті
сақтандыру – бұл:
- сақтандыру мерзімін, тәуекелін, сақтандыру соммасын таңдауға
мүмкіндік береді;
- автокөліктің кез келген күтпеген жағдай мен апатқа ұшырамаған
жағдайда жыл сайын жеңілдіктер береді:
1 жыл ішінде - 5%,
2 жылдан кейін - 10%,
3 жылдан кейін - 15%.
Арнайы лицензиясы бар бағанаушылар немесе арнайы маманданған
техникалық қызмет орталығы (ТҚО) ғана шығын бағасын анақтау құқылы.
Бізде төленетін борыш сомасы тура!
Сақтандыру компаниясының акционерлік қоғамы әр клиентке жеке қызмет
көрсету және ынтымақтастық мерзімінде толық клиентпен бірге болу қағидасын
ұстанады. Автокөлікті біздің компаниямызда сақтандыру Сізге қаржылық
тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы икемді баға саясатын ұстанып,
әрқашан Сізге ұтымды ұсыныстар жасайды.
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы – сақтандыру мәселелерінде
Сіздің сенімді әріптесіңіз!
Сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамы әр клиентке жеке қызмет
көрсету және ынтымақтастық мерзімінде толық клиентпен бірге болу қағидасын
ұстанады. Автокөлікті біздің компаниямызда сақтандыру Сізге қаржылық
тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз етеді.
Сізге автомобильді ерікті сақтандыру полисі не үшін қажет?
- Жауапкершілігіңізді міндетті сақтандыру полисі бойынша өтем ЖКА
Сіздің кінәңізден басталған жағдайда ғана жүргізіледі, сақтандыру
компаниясы зардап шеккен тұлғаға шығын өтейді. Автомобиліңізге келтірілген
шығын міндетті сақтандыру полисі бойынша өтелмейді.
- Автомобиліңізге шығын келген жағдайда автомобильді ерікті сақтандыру
полисі отбасылық бюджетіңізді кездейсоқ шығындардан қорғайды.
-Автомобиліңізді ерікті сақтандыру полисі автомобильге жұмсаған
ақшаңызды сақтауға көмектеседі.
- Автомобиліңізді ерікті сақтандыру полисі оқиғаға кінәлі тұлғалармен
соттасудан аулақ болуға көмектеседі.
Нені сақтандыра аласыз?
Отандық және шетелдік өндірістің жеңіл автомобильдерін.
Автомобиліңізді неден сақтандыра аласыз?
Люкс бағдарламасы сақтандырылған көлік құралына кез келген оқиғалар
нәтижесінде шығын келтірілгенде қаржы шығыстарынан қорғайды.
Бағдарламаның артықшылықтары:
- Автомобиліңіз кез келген оқиғалардан сақтандырылады.
- Автомобиліңіз бүлінгенде мамандандырылған тқкс қызметтерін пайдалана
аласыз.
- Автомобиліңіз бүлінгенде қалпына келтіру жұмыстары кезінде балама
көлік (такси) қызметтерін пайдалана аласыз, БТА Сақтандыру ТұранӘлем
Банкінің ЕК АҚ осы шығындарды жабады.
Нені қосымша сақтандыра аласыз?
Міндетті сақтандыру полисінен басқа қосымша көлік құралын қолдану
кезінде ЖКА нәтижесінде үшінші тұлғалардың өміріне, денсаулығына немесе
мүлкіне келтірілген зиян үшін олардың алдындағы өз азаматтық-құқықтық
жауапкершілігіңізді ерікті сақтандыра аласыз, мұндағы жауапкершіліктің ең
көп лимиті – 10 000 000 теңге.
Автомобиліңіз қандай сомаға сақтандырылады?
Автомобиліңіз сақтандыру шартында аталған нарық құнына тең сомаға
сақтандырылады.
Автомобиліңіздің сақтандыру құнын сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы
сақтандыру полисі берілген күнгі автомобиліңізбен бірдей маркалы (моделі
бір) және сол жылы шығарылған көлік құралдарының орташа нарықтық құны
ретінде анықтайды [15].
Сақтандыру құнына қандай факторлар әсер етеді?
- Автомобиль туралы деректер (маркасы, моделі, типі, шығарылған жылы,
рульдің орналасуы);
- Автомобильді басқаратын тұлғалар туралы жеке деректер (жасы, жүргізу
өтілі, алдыңғы 3 жыл ішіндегі авариялар саны);
- Сақтандыру бағдарламаларын (жабылатын тәуекелдерді), франшизаны
таңдауы;
- Сақтандыру күшінде болатын аумақ;
- Автомобильді қолдану шарттары;
- Айдап кетуге қарсы жүйелердің болуы.
Сақтандыру жағдайы басталғанда қанша ақша аласыз?
Сақтандыру компаниясы Сізге сақтандыру полисінде аталған франшиза
сомасын шегеріп, автомобильге келтірілген нақты шығын мөлшерінде ақша
төлейді.
Франшиза дегеніміз – сақтандыру жағдайы бойынша шығынды жабуға
сақтандырушының өзінің қатысуы. Франшиза сақтанушының автомобильді сақтауға
және сақтандырылмағандай күтіп ұстауға итермелейтін қаржы рычагы болып
табылады
Франшиза – Сақтанушының Пайда алушының шығындар төлеуге қатысуы.
- франшизаның белгіленген мөлшерінен аз немесе тең шығын өтелмейді;
- франшиза мөлшерінен асатын шығын шығынның толық сомасы мен
белгіленген франшиза мөлшері арасындағы айырмашылық мөлшерінде өтеледі.
- Франшиза – шартсыз, (кез келген жағдайда есептеледі) барлық
бағдарламаларға баәланысты болады;
- бүліну бойынша франшиза
- айдап әкету, жойылу немесе жоқ болу бойынша франшиза сақтандыру
соммасының 10% тең;
Сақтандыруды қайда және қалай рәсімдей аласыз?
Сақтандыру агентіңізді шақырып, асықпай әңгімелесіңіз. Бұл:
- сақтандыру шарттары мен артықшылықтары туралы егжей-тегжейлі білуге;
- сақтандыру өтінішін дұрыс толтыруға;
- автомобиль құнын дұрыс бағалауға және сақтандыру қорғауының қажетті
көлемін анықтауға;
- сақтандыру жағдайы басталғанда не істеу керектігін, автомобиліңізді
жөндеу үшін қалай ақша алуға болатындығын алдын ала білуге көмектеседі.
Алдын ала тексеруден өтіп, сақтандыру шарттарын дәл түсіндіруді талап
етіңіз, бұл сақтандыру жағдайы басталғанда жылдам әрі толық көлемде ақша
алуға көмектеседі.
Нарықта алғашқы айда қайта қаржыландырудың есебінен айтарлықтай өсім
болды. 2010 жылы басталған өсім жалғасуда. Былтыр ол 16 пайызды құраған
болатын. Жалпы қаңтардағы өсімге аса таңданудың қажеті жоқ. Өйткені,
еліміздегі сақтандыру нарығы аса үлкен емес. Оған бірнеше ірі
келісімшарттар айтарлықтай ықпал етуі мүмкін. Дегенмен, 52 пайыз жеткілікті
деңгейде жоғары көрсеткіш", - дейді Талғат Үсенов.
Оның пайымдауынша, сақтандырудың негізі санаттары нарықтық жағдайда.
Мәселен, автокөлік иелерінің міндетті сақтандыруында қаңтарда өсім 14
пайызды құрап, жинақ 2 миллиард теңгеден асты. Жұмысшыларды бақытсыз
жағдайдан міндетті сақтандырудағы өсім 28 пайыз болып, 1 миллиардқа жуық
теңгені құрады. Ал өзге міндетті сақтандыру өнімдері түрлеріндегі жинақ
аса үлкен емес.
Т. Үсеновтың айтуынша, жеке сақтандыру блогында: бақытсыз жағдайдан
сақтандыруда өсім 154 пайыз болып, абсолюттік көрсеткішті - 790 миллион
теңгені құрады. Ол мұны банктердің белсенділігімен байланыстырып отыр.
Сол сияқты медициналық сақтандыру - 24 пайызға, өмірді сақтандыру - 83
пайызға артқан. Мүлікті сақтандыру блогында: автокөлікті сақтандыру нөлдік
көрсеткіште болып, жинақ 286 миллион теңгені құрады. Онда бұған дейінгі
жылдардағы құлдырау тоқтап, біртіндеп өсу үдерісі басталды. Сондай-ақ
жүкті сақтандырудағы өсім 233 пайыз, мүлікті сақтандырудағы өсім 2 еседен
асып отыр.
Автомир орталығы Сізге ең оңтайлы сақтандыру түрін таңдауға кеңес
беруден бастап сақтандыру оқиғасы және сақтандыру ақысын өтеуін
рәсімдеуге дейінгі толық қызмет түрлерін ұсынады.
Біздің компания Қазақстан сақтандыру нарығындағы жетекші орын алатын
сақтандыру компанияларымен жұмыс істейді. Олар:
Экспорттық несиелер мен қаржы салымдары бойынша Мемлекеттік сақтандыру
корпорациясы СК;
Казкомерц-Полис СК;
Казахинстрах СК;
АТФ Полис СК;
ЦАСО СК;
ЭйАйДжи Қазақстан СК;
Сентрас Иншуранс СК;
Мұнай сақтандыру компаниясы СК;
Евразия СК;
Amamat insurance СК;
Алматылық халықаралық сақтандыру тобы СК;
НОМАД Иншуранс СК;
Альянс-Полис СК;
Сақтандыруда тұрған автокөліктерге және тұлғаларға келесі сақтандыру
түрлері кіреді:
- КАСКО (АВТОКАСКО)
- автокөліктерді тонаудан және алып кетуден, сонымен қатар бұзылу
мүмкіндігінен немесе стихиялық апаты салдарынан, ЖКА (Жол Көлігінің Апаты)
үшінші тұлғалардың құқыққа қайшылық әрекетінен сақтандыруы. Сақтандыру
объектісі болып өндіруші зауытының жиынтықтылауындағы автокөлік.
- Қосымша құрал – жабдықтарды сақтандыру - КАСКО сақтандыруы орнатылған
құрал – жабдықтарға да таралады
- ( тюнинг элементтері және электронды аппаратура және т.б.)
- Қайғылы оқиғадан сақтандыру – автокөлік салонында отырған тұлғалардың
өмірі мен денсаулығына зияны тию салдарынан немесе қаза болу жағдайында,
қайғылы оқиға салдарынан сақтандыру. Сақтандыру объектісі болып автокөлік
салонында отырған тұлғалардың өмірі мен денсаулығы.
- Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру- көлікті колдану кезінде
сақтандырушының кінәсінен баскқа тұлғалардың өміріне, денсаулығына және
дүние мүлкіне зиян келтіргеннен пайда болатын жауапкершілікті сақтандыру.
Іс әркет басталысымен Ф3 Автокөлік иелерін азаматтық жауапкершілікке
міндетті сақтандыру туралы 01.06.2003 ж., азаматтық жауапкершілікті
сақтандыру екіге бөлінеді. Міндеттті сақтандыру (АЖМС) және ерікті
сақтандыру (ЕС).
Сіздің барлық талаптарынызға сай сақтандыру түрлерін сату бойынша
менеджері сізге дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі. Басты мәселелер:
1. Нақтылы жағдайда жеке сақтандыру шартарын таңдау. Сонын ішінде:
- Клиенттерге автосақтандыру сұрақтары жөнінде квалификациялы кеңес
беру.
- Сақтандыру компаниясын таңдау;
- Тариф жөнінде келісу;
- Келісім шартқа қосымша қызметтерді еңгізу;
- Болуы мүмкін жеңілдіктерді алу;
2. Сақтандыру келісім шартына қажетті құжаттарды дайындау
3. Клиенттің ісін сүйемелдеу. Сонын ішінде:
- Клиентке ыңғайлы келісім -шарт шарттарының мерзімдерін ұзарту;
- Келісім-шартқа қажетті өзгерістерді және қосымшаларды енгізу;
- Келісім-шарттың қолданылуы мезгілінде пайда болатын барлық
мәселелердің шешімін табу.
4. Клиенттердің мүддлерін сақтандыру компанияларының алдында қорғау,
сонын ішінде:
- Сақтандыру компаниясымен жүзбе -жүз дилог жүргізу және даулы
сұрақтарға шешім табу;
Клиенттерге іс-әрекет жасау жолдарына кеңес беру.
Қазақстанда автокөлік құралдары иелірінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру жөнінде біртұтас мәліметтер қорын
қалыптастыру көзделіп отыр. Бұл туралы ҚР қаржы нарығы мен қаржылық
ұйымдарды реттеу және қадағалау Агенттігінің төрағасы Болат Жәмішев:
біртұтас мәліметтер қорын қалыптастыру күрделі ақпараттық ресурс ретінде
сақтандыру рыногына қатысушылардың көптеген тауқыметтерін шешуге мүмкіндік
береді. Атап айтсақ, агенттіктегілердің пайымдауынша, біртұтас мәліметтер
қоры автокөлік құралдары иелірінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру жөніндегі міндеттемелерін бақылауды жеңілдетеді. Сондай-ақ,
сақтандыру компанияларының ортақ ақпараттық ресурстарға қол жеткізуі
сақтандыру төлемдері бойынша алаяқтық оқиғаларының санын қысқартады.
Мәселен, Алматы қалалық ІІББ жол полициясы департаменті өкілінің
пікірінше, тіркелетін және нақты болған жол апаттары арасындағы үлкен
айырмашылыққа байланысты жол апаттарына қатысты шынайы статистикалық
мәліметтерді көрсететін біртұтас мәліметтер базасын қалыптастыру мүмкін
емес. "Жарты жылда Алматыда 900-ден астам жол апаты тіркеліп, соның
салдарынан адамдар мен көлік зардап шекті. Алайда, апаттарға қатысты шынайы
түсінік қалыптастыру үшін бұл санды кем дегенде жетіге көбейту керек",-
дейді полиция қызметкері.
Сондай-ақ, бүкіл республика көлеміндегі мәліметтерді түгелдей қамтитын
мұндай ауқымды ресурсты құрып жұмыс істету үшін орасан көп қаржы қажет.
Алайда, әзірге қаржы көлемі және оны бөлетін көздер туралы мәселенің басы
ашылған жоқ.
Бұған қоса, мәселенің заңгерлік жағы- сақтандыру құпиясын сақтау да
көлденең тартылмақ.
Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру жүйесінің
жұмыс істеуін қамтамасыз ету
1.3 Сақтандыру түрлері, заңды және жеке тұлғалардың автокөліктерін
сақтандыруды анықтау және есептеу
Сақтандыру компанияларының мақсаты – клиентке барынша объективті
ақпарат беріп, қайтадан біздің компаниямыздың көмегін қажет ететіндей
сенімді полис сату.
Көлiк құралдарының иелерiнiң АҚЖ сақтандыруы міндетті
01.07.2003 жылғы № 446 ҚР Көлiк құралдары иелерінің АҚЖ міндетті
сақтандыру туралы Заңына сәйкес көлік құралдары иелерінiң АҚЖ
қолданыстағы көлік құралының әрбiр бiрлiгi бойынша сақтандыруға тиісті.
Бұл Сіздердің ЖТО-дан зардап шыққан тұлғалар алдындағы
жауапкершiлiгiңiздi сақтандыру болып табылады. Егер оқиғаға Сіз кiнәлi
болсаңыз, сақтандыру жарнасы жәбiрленушiге беріледі. Егер ЖТО нәтижесінде
Сiз және сiздiң жолаушыларыңыз немесе көлігіңіз зақымданса, кінә қарсылас
жақта болады, сонымен қатар ҚР Заңымен тікелей реттелетін тәртіп бойынша
біз де сақтандыру жарнасын төлейміз немесе Сіз кінәлі жақтың сақтандыру
компаниясынан өтем алып отырасыз.
Сақтандыру компаниясында қолданылатын бағдарламалық ортада келесі
әрекеттермен мен жұмыс атқарылады:
1. Сақтандыру
- сақтандыру үшін өтінішті қабылдау, мерзімін ұзарту, мерзімсіз
тоқтату, қанша мерзімге сақтандыратынын таңдау;
- құжаттарды тексеру: жеке куәлік, көліктің техникалық құжаты, СИК,
РНН, машина айдаушылардың сенім хаты (берілген адамдардың тізімі);
- сақтандыру полисін рәсімдеу;
- төлемақыны қабылдау;
- сақтандыру полисін беру;
- консультациялар.
2. Сақтандыру төлемақылары:
- төлемақы өтінішін қабылдау;
- құжаттарды қарау;
- акті рәсімдеу;
- актіні бекіту;
- сақтандыру төлемін жүргізу.
Автокөлік сақтандырудың төлемақыларын есептегенде қаралатын жағдайлар:
1. Автокөліктің тіркелген ауданы. Яғни әр облыстың өзінің белгілі бір
коэффициенті бар болады. Коэффициент сол облыстағы халық санының тығыз
орналасуына, көліктің санына байланысты бекітіледі. Бекітілген
коэффициентке байланысты қалалық және аудандық болып, әр облыстың автокөлік
сақтандыру құны шығады. Мысалы: қазіргі жағдайда Алматы қаласы ең жоғары
коэффициентке ие болады, ал ең төмен қала Тараз қаласы болып табылады.
Себебі Алматыда адам санының тығыздығы көп, сонымен қатар көліктердің де
көп болуына байланысты, ал Таразда көлік саны өте аз болып табылады
2. Автокөлік жүргізушінің жасына байланысты. Автокөлік сақтандырғанда көлік
жүргізушінің жасына байланысты бағасының (ақшасының) рөлі көп. Онда 25
жасқа дейінгі және 25 жастан кейінгі, яғни асқанына байланысты
есептелінеді. Демек Автокөлік сақтандыру құнының 4,5%-і азаяды егер жасы 25-
тен асса.
3. Автокөлік жүргізушінің автокөлік жүргізу өтілі. Автокөлік жүргізушінің
автокөлік жүргізу өтілі 2 жылға дейін немесе 2 жылдан жоғары (астам) болуы
да, автокөлік сақтандырудың құнының 4,5%-ын азайтады. Мысалы: автокөлік
сақтандырудың құны автокөлік жүргізу өтілі 2 жылға дейінгі азаматқа (немесе
азаматшаға) 7068 теңге болса, автокөлік жүргізу өтілі 2 жылдан астам болса
6746 теңге болады. Яғни 4,5%-ке кемиді.
4. Автокөліктің шыққан жылы. Мұнда автокөліктің шыққанымен қатар оның
қолданыста жүргенінің (пайдаланғанының) уақытына байланысты болады. 7
жылға дейін, 7 жылдан астам.
5. Автокөліктің бөлінуі.
Жеңіл машина, жүк машинасы, автобус 16(пасажирге дейінгі), автобус 16
пасажирден астам, тралебустар мен трамвайдар және т.б. Мұнда автокөлік
сақтандырудың құны әр көліктің түріне байланысты әр түрлі бағаға ие болады.
6. Автокөліктің ауданда немесе қалада тіркелгеніне байланысты. Автокөліктің
қайда тіркелгеніне байланысты автокөлік сақтандырудың бағасы да өзгереді.
Демек ауданда тіркелген автокөліктерге қарағанда қалада тіркелген
автокөліктердің сақтандыру құны жоғары болмақ. Себебі әрбір ауданға
қарағанда қалада автокөлік саны мен халықтың тығыз орналасуы көп болып
табылады. Жалпы есептегенде автокөлік сақтандыру құнының ауданда тіркелген
көліктің, қалада тіркелген көлікке қарағанда 20%-ы арзанырақ болады.
Сақтандыру жүйесінің негізгі нысандары:
- жетекші - құжаттарды бекітеді;
- сақтандыру тобы – сақтандыруға келісім жасайды;
- төлем тобы - сақтандыру төлемақыларын рәсімдейді;
- кассир – ақшаны қабылдайды және төлейді.
Сурет 1.1. Автокөліктерді сақтандыру жұмысы
Мәліметтер көзіне сақтандырушылар жатады, олар - Сақтандыруға өтініш
сақтандыру компаниясына өтініш А1.2 блогында алып келеді немесе сұрақтар
Сұрақтар А2.2 блогына қояды.
Сурет 1.2. Автокөліктерді сақтандыру өтінішін енгізу
Оларды құжаттарды қабылдау жұмысшы орнында сақтандырушылар береді [5]
Келесі суреттен байқалып тұрғандай, сақтандыру төлемақыларын құжаттау
үрдісі орындалады.
Сурет 1.3. Автокөліктерді сақтандыру төлемақысын қабылдау
Бұл бағдарламалық кешен бойынша, сақтандыру төлемақылары мен өтініші
жеке немесе пошта арқылы беріледі. Сақтандыру сомасын төлеу тобының
қызметкері құжаттарды қабылдайды және акті жасайды.
Көлігіңізді сақтандыру компаниясында берілген бағдарламалық кешен
арқылы Сіз өзіңіздің қаржылық қауіпсіздігіңізді қамтамасыз етесіз.
Сақтандыру объектісі деп сақтандырылған тұлғаның ҚР азаматтық заңнамасымен
бекітілген көлік құралын жоғары қауіптің көзі ретінде қолдану кезінде
үшiншi тұлғаның өмірі, денсаулығы және мүлкіне келтiрiлген зиянды өтеуге
тиіс мүліктік қызығушылығын айтамыз.
Сақтандыру жағдайы – ЖТО нәтижесінде үшінші тұлғаның өмірі, денсаулығы
және мүлкіне келтірілген зиянды өтеуге тиіс сақтандырылған тұлғаның АҚЖ-ң
туындаған фактісі.
Сақтандыру төлемдерi сақтандыру жарналары сияқты заңмен реттеледі.
Қосымша тәуекелдерді сақтандыру ниетіңіз болса, Сізбен көлік құралын
АҚЖ ерікті сақтандыру шарттарын жасауға болады.
Мемлекеттiк емес зейнет ақы қоры – сақтандырушылар анықталған жасқа
жеткенде төленетiн ерекше ұйымдастырылған жеке сақтандыру.
Егер сақтандыру ұйымы шарттарды орындамаса және тексеру нәтижесiндегi
кемшiлiктердi жоймаса сақтандыру бақылау органы лицензия уақытша тоқтатуға
құқылы. Сақтандыру қызметiне салық салу. Сақтандыру компанияларының
мемлекеттiк бюджетке төленуге тиiстi салықтар түрі заң бойынша анықталады.
Заңға сайкес сақтандыру компаниялары федералды, республикалық және
жергiлiктi салық төлеуi тиiс. Федералды салыққа ІІС, акциз, құнды
қағаздармен жүргiзiлетiн операцияларға, табыс салығы тағы басқалар жатады.
Республикалық салыққа мүлiкке салынатын салық, кәсiпорынды тiркеу жиыны
тағы басқалар жатады. Жергiлiктi салыққа жер салығы, жарнама салығы,
автомобильдердi сату салығы тағы басқалар жатады.
Сақтандыру және қайта сақтандыру операцияларын жүргiзетiн сақтандыру
компаниялары ІІС төлеуден босатылады. Барлық сақтандыру компанияларына
табыс салығы бекiтiлген. Салық салу обьектiсi сақтандырушының жалпы кiрiсi.
Жеке тұлғалардан ұсталынатын табыс салығы. Салық салу обьектiсi сақтандыру
компания жұмысшысының ағымдық календарлық жылда алған табысы. Оның мөлшерi
жылдық жиынтық кiрiс мөлшерiне байланысты.
Егер сақтандыру компаниясы құнды қағаз шығарумен айналысса құнды
қағаздармен жүргiзiлетiн операцияларға салынатын салық төлеуi тиiс. Салық
салу обьектiсi шығарылған құнды қағаздың номиналдық құны болып табылады.
Транспорт құралдарының иелерiнен алынатын салықты балансында транспорт
құралы бар сақтандыру компаниялары төлейдi.
Автомобиль жолдарын пайдаланғаны үшiн салықты барлық сақтандыру
компаниялары төлейдi. Салық салу обьектiсi сақтандыру қызметiн сатудан
алынған түсiм.
Автокөлiк құралдарын алуға салынатын салықты жеке қажетiне сатып
алынған көлiк үшiн сақтандыру компаниялары төлейдi.
Кәсiпорын мүлкiне салынатын салықты барлық сақтандыру компаниялары төлейдi.
Оның обьектiсi баланстағы негiзгi құрал, материалдық емес активтер.
Транспорт салығын автокөлiгi бар барлық сақтандыру компаниялары төлейдi.
Жарнамаға салынатын салықты жарнама берушi ретiнде шығатын барлық
сақтандыру компаниялары төлейдi.
ҚР автокөлік сақтандыру туралы заңдары мен баптары
6-бапта. Көлiк құралдары иелерiнің жауапкершілігін мiндеттi сақтандыру
саласындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалауға тоқталады.
1. Сақтандыру ұйымдарының қызметiн мемлекеттiк қадағалауды Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес сақтандыру қызметін реттеу және
қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
2. Көлік құралдары иелерінің осы Заңда белгіленген көлік құралдары иелері
жауапкершілігінің міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі
міндетінің орындалуына мемлекеттік бақылауды ішкі істер органдары жол
полициясы бөлімшелері көлік құралдарын тіркеу, оларды мемлекеттік
техникалық байқаудан өткізу және жол жүрісі ережелерінің сақталуын
бақылау саласындағы өзінің өзге де өкілеттіктерін, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы
нормативтік құқықтық актілерін жүзеге асыру кезінде жүзеге асырады.
3. Көлік құралдары иелерінің осы Заңда белгіленген көлік құралдары
иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі
міндеттерді орындауын мемлекеттік бақылауды Мемлекеттік шекарадан
өткізу пункттерінде көліктік бақылау органдары жүзеге асырады.
7-бап. Көлік құралын көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті
сақтандыру шартынсыз пайдалануға жол бермеу
1. Иесiнде көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру
шарты болмаған жағдайда, көлiк құралын пайдалануға жол берiлмейдi.
2. Көлiк құралын жүргiзетiн адам көлiк құралдары иелерiнiң
жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың сақтандыру полисiн өзiмен бiрге
алып жүруге және Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес
уәкiлеттігі бар жол полициясының қызметкерлерiне және көлікті бақылау
органдарының лауазымды тұлғаларына тексеру үшiн оны көрсетуге
мiндеттi. Iшкi iстер органдарының жол полициясы бөлімшелері және
көлікті бақылау органдары құжаттарды тексерген кезде көлiк құралын
жүргiзушi адамнан көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi
сақтандырудың сақтандыру полисiн көрсетуiн талап етуге мiндеттi.
8-бап. Көлiк құралдары иелерінің жауапкершілiгiн мiндеттi сақтандыруды
жүзеге асырудың ерекшелiктерi
1. Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды жүзеге
асыру құқығына арналған лицензияны алғанға дейін сақтандыру ұйымы
ретінде тіркелген заңды тұлға:
1. Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қорын құру және оның
қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңында айқындалған
тәртіппен аталған Қордың қатысушысы болуға;
2. осы Заңда және өкілдер кеңесі бекіткен сақтандыру омбудсманының
ішкі ережелерінде айқындалған тәртіппен және жағдайда өкілдер
кеңесінің құрамына кіруге;
3. оның астанада, республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар
қалаларда филиалдары және (немесе) сақтандыру агенттерінің болуы
міндетті.
8-1-бап. Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
міндетті сақтандыру жөніндегі деректер базасы
1. Сақтандыру ұйымы ретінде тіркелген заңды тұлға көлік құралдары
иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды жүзеге асыру құқығына
арналған лицензияны алғанға дейін осы Заңда айқындалған тәртіппен
көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыру жөніндегі деректер базасының (бұдан әрі - деректер базасы)
қатысушысы болуға міндетті.
2. Деректер базасы - сақтанушы, сақтандырылушы және сақтандырушы туралы
ақпараттың жиынтығы.
Сақтандыру есебі - деректер базасындағы ақпаратты толық немесе ішінара
беру нысаны.
Сақтанушы мен сақтандырылушы деректер базасының субъектілері болып
табылады.
3. Деректер базасын қалыптастыруды және жүргізуді көлік құралдары
иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыру құқығына арналған лицензиясы бар сақтандырушылардың
кемінде жетпіс проценті болып табылатын қатысушылары бар ұйым ғана
жүзеге асыруға құқылы.
Ұйым деректер базасын қалыптастыру мен жүргізу жөніндегі қызметті
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне және уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
4. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде және осы Заңда
көзделген талаптарды іске асыру функцияларын сапалы әрі уақтылы
орындауды қамтамасыз ету мақсатында деректер базасын қалыптастыру және
жүргізу жөніндегі ұйым жеке және заңды тұлғалардан, сондай-ақ
мемлекеттік органдардан ақпарат, оның ішінде сақтандыру құпиясын
құрайтын ақпарат алуға құқылы.
Деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымның
қызметкерлері өз функцияларын жүзеге асыру барысында алған қызметтік,
коммерциялық құпияны, сақтандыру құпиясын және заңмен қорғалатын өзге де
құпияны құрайтын мәліметтерді жария еткені үшін Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес жауаптылықта болады.
5. Деректер базасын қалыптастыру үшін:
1. көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыратын сақтандырушылар;
2. ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы
шарттардың негізінде өзге де тұлғалар ақпаратты жеткізушілер
болып табылады.
6. Ақпаратты жеткізуші:
1. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымнан
берілген ақпаратты осы Заңға сәйкес пайдалануды талап етуге;
2. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне және (немесе)
ақпаратты беру және (немесе) алу туралы шартқа сәйкес өзге де
құқықтарға ие болуға құқылы.
7. Ақпаратты жеткізушілер:
1. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйыммен
ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы
шарт жасасуға;
2. осы Заңда және ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін
алу туралы шарттарда айқындалған көлемде әрі тәртіппен деректер
базасын қалыптастыру үшін деректер базасын қалыптастыру және
жүргізу жөніндегі ұйымға ақпарат беруге;
3. деректер базасы субъектісінің талап етуі бойынша деректер
базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымға берілген
ақпаратқа түзетулер енгізуге;
4. деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйымға
деректер базасының субъектісі туралы қолдағы мәліметтерге дәл
сәйкес келетін ақпаратты беруге;
5. ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелерді Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес пайдалануға;
6. өз қаражаты есебінен ақпаратты алу мен өңдеудің тиісті
талаптарын қамтамасыз етуге міндетті.
8. Мыналар:
1. сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган;
2. көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыруды
жүзеге асыратын сақтандырушылар;
3. деректер базасының субъектілері;
4. сақтандыру және актуарийлік есептеулер саласында консультациялық
қызметтер көрсететін консалтингтік және ғылыми-зерттеу ұйымдары;
5. көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілікті
міндетті сақтандыру шартын жасасу жөніндегі міндетті орындауын
бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік органдар
сақтандыру есебін алушылар болып табылады.
Осы тармақта көрсетілмеген өзге тұлғаларға ақпарат ұсынуға жол
берілмейді.
9. Осы баптың 8-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген сақтандыру есебін
алушылар тек қана өздері туралы сақтандыру есебін алуға құқылы. Осы
баптың 8-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген сақтандыру есебін
алушылар жасалған сақтандыру шарттарының саны, сақтандыру
сыйлықақыларының көлемі, сақтандыру жағдайлары, сондай-ақ сақтандыру
төлемдерінің сомалары (мүлік пен денсаулық бойынша төлемдер бөлігінде)
бойынша жиынтық ақпаратты қамтитын сақтандыру есебін ғана алуға
құқылы.
10. Ақпарат алушы сақтандыру есебін алуға және Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де құқықтарға ие болуға құқылы. Осы
баптың 8-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көрсетілген сақтандыру
есебін алушылар:
1. ақпарат алушы ретінде тіркелген кезде өздері ұсынған
мәліметтердің өзгеруі туралы хабарлауға;
2. алынған ақпаратқа қатысты құпиялылықты сақтауға және оны үшінші
тұлғаларға жария етпеуге;
3. алынған ақпаратты тек осы Заңда көзделген мақсаттар үшін
пайдалануға;
4. деректер базасы субъектісінің талабы бойынша оны ақпараттың
мазмұнымен таныстыруға не оған ақпарат алушының ішкі ережелеріне
сәйкес оның көшірмесін беруге;
5. тиісті шартпен айқындалған тәртіппен және мөлшерде деректер
базасынан ақпаратты беру жөнінде көрсетілген қызметтің ақысын
төлеуге;
6. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес өзге де
міндеттерді атқаруға міндетті.
8.2-бап. Деректер базасын қалыптастыру үшін ұсынылатын ақпарат
1. Осы Заңның 8-1-бабының 5-тармағында көрсетілген ақпаратты жеткізушілер
және осы Заңның 8-1-бабының 8-тармағының 2) және 4) тармақшаларында
көрсетілген сақтандыру есебін алушылар ақпаратты беру жөніндегі өз
міндеттемелерін орындау және сақтандыру есептерін алу мақсатында
деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйыммен ақпаратты
беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу туралы шарттар жасасуға
міндетті.
2. Сақтандырушылар ақпаратты беру және (немесе) сақтандыру есептерін алу
туралы шартта көзделген тәртіппен, мерзімдерде және көлемде әрбір
жасалған сақтандыру шарты бойынша, сақтандыру сыйлықақыларының көлемі,
сақтандыру жағдайлары туралы, сондай-ақ сақтандыру төлемдерінің
сомалары (мүлік пен денсаулық бойынша төлемдер бөлігінде) туралы
ақпарат береді.
3. Осы баптың 2-тармағында тізіп көрсетілген ақпарат тиісті бағдарламалық
қамтамасыз ету біріктірген ақпараттық жүйелерді пайдалана отырып,
электрондық түрде беріледі [10].
4. Деректер базасын қалыптастыру және жүргізу жөніндегі ұйым
сақтандырушыларға деректер базасының ақпараттық ресурстарын құруда
және оған қол жеткізуде тең жағдайларды қамтамасыз етуге міндетті.
Ақпараттық өзара iс-қимыл жайлы 9-бапта тоқталған.
1. Iшкi iстер органдары көлiк оқиғасына қатысушыларға не олардың
өкілдерiне, сондай-ақ сұратуы бойынша сақтандыру ұйымдарына сақтандыру
жағдайының, сондай-ақ көлік оқиғасы орнынан жасырынған адам
жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірген жағдайдың басталу
фактiсiн растайтын құжаттардың бiр-бiр данасын, оның iшiнде жол
оқиғасының схемасымен қоса Жол жүрiсi ережелерiнiң бұзылуы туралы
хаттаманың көшiрмесiн тегiн бередi. 2007.07.05. № 244-III ҚР Заңымен 2-
тармақ өзгертілді (бұр.ред.қара)
2. Көлiк оқиғасы және оның салдары туралы ақпараты бар Iшкi iстер
органдары, прокуратура органдары, соттар, денсаулық сақтау ұйымдары,
өзге де мемлекеттiк органдар мен ұйымдар сақтандырушы және Сақтандыру
төлемдеріне кепілдік беру қоры өтініш жасаған кезде бұл ақпаратты
жазбаша нысанда, мөрмен куәландырып тегін беруге міндетті.
3. Сақтанушының (сақтандырылушының), жәбiрленушiнің немесе олардың
мұрагерлерiнiң сақтандыру жағдайының басталғаны туралы хабарлауға
мүмкiндiгi болмаған кезде ішкi iстер органдарының жол полициясы
бөлiмшелерi тиiстi сақтандырушыны осы көлiк оқиғасы туралы хабардар
етудi жүзеге асырады.
Сақтандырушыға көлiк оқиғасы туралы кез келген басқа тұлғаның
хабарлауға құқығы бар.
3-тарау. Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру
шарты
10-бап. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігін міндетті сақтандыру
шарты және оны жасасу тәртiбі
1. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру осы
Заңға сәйкес сақтанушы мен сақтандырушының арасында жасалатын шарт
негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлiгiн мiндетті сақтандыру шартында
мүлiктің тауарлық құнының жоғалтылуын, сондай-ақ жәбiрленушiнің
тауарларды жеткiзудiң немесе жұмыстарды жүргiзудiң (қызметтер
көрсетудiң) мерзiмдерiн, оның келiсiм-шарттар (шарттар) бойынша өзге
де мiндеттемелердi бұзуына байланысты тұрақсыздық айыбын өтеудi қоса
алғанда, жәбiрленушінің моральдық зиянын және ала алмаған пайдасын
өтеудi есептемегенде, жәбiрленушiнiң өмiрiне, денсаулығына және
(немесе) мүлкiне зиян келтiру салдарынан туындаған мiндеттемелер
бойынша сақтандыру төлемiн жүзеге асыру көзделедi.
3. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілiгiн мiндеттi сақтандыру шарты
мiндеттi сақтандырудың осы түрi (сыныбы) бойынша қызметтi жүзеге асыру
құқығына арналған лицензиясы бар сақтандырушымен ғана жасалуға тиiс.
Сақтанушы сақтандырушыны таңдауға ерiктi.
Сақтандырушының сақтанушыға көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн
мiндеттi сақтандыру шартын жасасудан бас тартуға құқығы жоқ.
Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершiлігін мiндеттi сақтандыру шарты
бойынша сақтанушы сақтандыру сыйлықақысын төлеуге мiндеттенедi, ал
сақтандырушы сақтандыру жағдайы басталған кезде пайда алушыға осы Заңда
белгiленген мөлшерде, тәртiппен және мерзiмде сақтандыру төлемiн жүзеге
асыруға міндеттенедi.
4. Көлiк құралдары иелерiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру шарттары
мынадай түрлерге бөлiнедi:
1. стандартты;
2. кешендi.
11 - баптағы стандартты шарттар
1. Стандартты шарт бойынша бiр немесе бiрнеше көлiк иелерiнiң азаматтық-
құқықтық жауапкершілiгi сақтандырылуы мүмкiн.
2. Стандартты шарт сақтандырушының сақтанушыға (сақтандырылушыға)
пайдаланылатын көлiк құралының әр бiрлiгiне жеке сақтандыру полисiн
беру жолымен жасалады.
3. Сақтандыру полисiнде сақтанушы (сақтандырылушы, сақтандырылушылар)
және пайдаланылатын көлiк құралы туралы мәлiметтер болуға тиiс.
4. Сақтанушы (сақтандырылушы) стандартты шартты жасасқан кезде, сондай-ақ
оның қолданылу мерзiмi iшiнде көлiк құралдары иелерiнiң бәрiн
сақтандырылушылар ретiнде сақтандыру полисiне енгiзудi талап етуге
құқылы.
Сақтандырушы сақтандыру полисiне өзгерiстердi сақтанушының жазбаша
өтiнiшi негiзiнде енгiзедi.
5. Стандартты шарт бойынша сақтанушының (сақтандырылушының) азаматтық-
құқықтық жауапкершiлiгi сақтанушының (сақтандырылушының) өзiнiң үшiншi
тұлғаларға зиян келтiруi салдарынан не:
1. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz