Мектептегі тәрбие жұмысы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Тәрбие процесінің мәні мен мақсаты.

2. Тәрбие процесінің заңдылықтары мен қозғаушы күші.

3. Өзін-өзі тәрбиелеу, қайта тәрбиелеу.

Тәрбие процесінің мәні мен мақсаты

Педагогикалық процесте тәрбиенің мәні мен мақсаты және жүйесі өмір сүріп отырған қоғам саясаты мен экономикалық жүйесінің дамуына байланысты туындайды. Әрбір қоғамдық-экономикалық формацияларда адамдардың материалдық және рухани өмірлерінің үздіксіз өзгеріп отыруына сай, қарым-қатынастардың жаңа формалары туып, тәрбие мақсаты мен мазмұнына да жаңашыл идеялар енеді. Демек, әрбір қоғамдық-экономикалық формацияның алмасуымен әлеуметтік, филосо-фиялық ой-пікірлер де өзгерісте болып тәрбиенің мақсаты мен міндеттеріне ықпал жасайды.

Тәрбие - қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның алға дамуына, өркендеуіне мүмкін емес. Тәрбиені жалпы және мәңгілік категория деп санаған жөн.

Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету кезеңінде адам факторы жаңа негізде қаралып жаңа адамды қалыптастыру барысында әрбір жасөспірімнің субьективтік талап-тілегін, бейімқабілетін және тіршілік өмір сферасында белсенді саналы шығармашьшық қасиетін одан әрі дамытады. Өйткені, жеке адамның әлеуметтік белсенділігі артқан сайын, оның терең мағыналы қоғамдық мәселелерді шеше білуге құлшына кірісіп,

айналасын қоршаған адамдармен адамгершілікті-психологиялық байланыстары күрделеніп, коғамньщ саяси-экономикалық қарым-қатынастары жүйесінде әлеуметтік шығармашылық көлемдері әрбіп, оның мәні арта түспек.

Жас ұрпақгарға аға буындардың жинақтап берген әлеуметтік бай тәжірибесін беруде, олардың сана-сезімдеріне сіндіруге, мағыналы мінез-құлық нормалары мен тұрмыс, әдет-дағдыларын калыптастыруда тұтас педагогикалық тәрбие қоғамдық функция атқарады. Осы орайда, тәрбиеге жүктелген ең басты мақсат: қоғамға қажетті адамгершілік қасиеті жоғары, еңбексүйгіш, ғылыми дүниетанымы қалыптасу үстіндегі, эстетикалық талғам-сезімі мен дене күші мығым, белсенді өмірлік поэзиясы айқындалған жас өспірімді дамытып қалыптастыру.

Жас ұрпактарды тәрбиелеуде семья мен жұртшылықтың ролін шұғыл арттыру, олардың мінсіз түлғалы, дені сау, шат көңілді еңбекке және Отанды қорғауға даяр болып өсуіне мейлінше назар аударуда.

Тәрбие процесінің мәнін ашуда Н. К. Крупская, А. В. Луначарский, П. П. Блонский, С. Т. Шацкий, А. С. Макаренко, В. А. Сухомлинский жәие т. б. ғалымдар өз үлестерін қосты. Мысалы, А. С. Макаренко тәрбие процесінің мақсаты әр елдің қоғамдық қажеттілігінен яғни біздің тәрбие процесі халқының талабынан, мақсаттары мен міндеттерінен туындайтыны белгілі.

Мектептерде оқу мен тәрбиені педагогикалық процесс ретінде арнайы ұйымдастырылып, оқушылардың сана-сезімдерін, мәдениеті мен мінез-құлықтарын қапыптастырды. Тәрбие процесі арқылы жасөспірімдер еліміздің материалдық және рухани байлықтарын, адамзат қауымының бай тәжірибесін игереді. Соның барысында жеке адамның және оқушылар ұжымның өмір тәжірибелерінен білім алуы, еңбектенуі мен бір-бірімен қарым-қатынас жасау салалары жүйесі молая береді.

Сонымен, тұтас педагогикалық тәрбие процесі дегеніміз -жеке адам мен балалар ұжымын әлеуметтік тұрғыдан қалыптастыруда, оларды өмірге дайындап, қоғамда өз орнын таба білуге үйретіп, әрбір әрекетімен, қызметімен қоғамға пайда келтіруден, өз жеке басына қанағаттанған сезіммен қарауға тәрбиелеу.

Педагогикалық процесінің құрылысы өз ерекшіліктеріне байланысты алдына айқын мақсаттар қойып, тәрбие мазмұнын соған негіздеп, оларды іс жүзіне асыруда тәрбиенің формалары мен әдіс-тәсілдерін, объективтік мүмкіндіктерін, сонымен қатар жеткен жетістіктердің қорытындысын белгілейді.

Мектеп жағдайында педагогикалық тәрбие процесінің ұстайтын бағыттары мыналар:

-тәрбиенің мақсат-міндеттеріне орай жеке адам тұлғасын жан-жақты үйлесімді дамыту;

-оқыту процесі барысында оқушыларды қоғамдық мәдениеттер мен рухани байлықтарды ғылым, еңбек, өнер, мәдениет игеруге қалыптастыру;

-жасөспірімдердің еңбексүйгіштік қасиеттерін еңбек процесінде қалыптастыруда және адамның шығармашылық қабілеттерін дамытуға ынталандыру және әлеуметтік мәні бар әртүрлі іс-әрекеттерін, қызметін ұйымдастыру;

-әр саладағы қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктерде ұжымдық қарым-қатынаста болып, бір-бірін сыйлау, құрметтеу қол ұшын беру сияқты адамгершілікті-эмоциялык жағдай туғызып жеке адамның әлеуметтік функциясын дамыту;

-оқушылардың танымдық қызметтерін ұтымды ұйымдастырып, олардың қоғамдық сапасын дамыту;

-әрбір оқушылардың айналасын қоршаған ортасына, ұжымына, жора-жолдастары мен достарына, өзінің жеке басына деген адамгершілікті-эмоциялық қарым-катыңастарын туғызу, олардың өздерінің болашақ атқаратын істері мен қызметтеріне қойған дәлелді мақсаттары мен бағыт-бағдарларына байланысты белсенді өмірлік позициясын тәрбиелеу;

-жекеленген балалардың адамгершілік сипаттарын және оның маңызды дәлелді мақсаттарын, ақыл-ой парасаттарын, эмоциялық және ерік күй сфераларын жан-жақты үйлесімді қалыптастыру;

-кейбір жекеленген оқушьшардың жағымсыз қылықтары мен әрекеттеріне тежеу немесе тиым салу. Егерде мектеп ережесін бұзатын балалар болса олардың бағыт-бағдарын қайта құруда арнайы педагогикалық ықпалдарды ұйымдастыру.

Ендігі кезекте тәрбие процесінің педагогикалық екі жақтылық функциясының мәні - педагогтың белгілі мақсатпен жасаған педагогикалық ықпалы, табиғи түрде оқушының өмірі іс-әрекеттерінің үйлесуі қажет. Былайша айтқанда, педагогикалық ықпал баланың дара табиғи ерекшіліктерімен ұштасса, соғұрлым оның ішкі белсенділігін оятып, дара қасиеттерін өрбітіп, өзін-өзі тәрбиелеуге қажеттілігін, мұқтаждығын туғызып тәрбиелейді. Оқушы болса, ол тәрбие объектісі ғана емес, сонымен бірге субъектісі. Сол себептен, мектеп тәжірибесінде өзін-өзі тәрбиелеуге оқушыларды дайындап, болашақ жоспарын жасап өзін-өзі ұзақ уақыт бойы басқара білуіне объективтік жағдайлар туғызу керек.

Тәрбие процесініц заңдылықтары мен қозғаушы күштері

Тәрбие процесі өзінің табиғатына бағыт-бағдарына қарай диалектика заңына негізделген. Сондықтан да педагогика ғылымын диалектикалық ғылым деп санаймыз. Өйткені, тәрбие процесінде әлеуметтік, психологилық және педагогикалық факторлар бір-бірімен ұштасып бірлікте болатындығын ғалымдар дәлелдеуде.

Тәрбие процесінің зандылықтары мен қозғаушы күшін көптеген психологтар мен педагогтардың еңбектерінде кездестіреміз.

Тәрбие процесінің педагогикалық мәні, оның даму үстінде болып, белгілі сатымен диалектикалық икемдікте өзгеріп отырады. Себебі, тәрбие процесі әлеуметтік талапқа негізделіп дами отыра оқушылардың жас және өмір тәжірибелеріне орай өзгеріске түсіп, кейбір балалардың өмір жағдайларын ескеріп басқаша да құрылады. Мысалы, бір оқушыға жасалынған педагогикалық әдіс, тәсіл немесе амал бір жағдайда нәтижесін берсе, екінші жағдайда ешқандай пайда бермейді. Тәрбие процесінің педагогикалық мәні, оның қарама-қайшылықта болып тұратывдығында. Өйткені, жеке адамның дамуы шиеленіссіз, қайшылықсыз өтпейді. Тәрбие жұмыстарында тәрбие мен қайта тәрбиелеу функцияларының болуы да, бұл процестің біркелкі жүргізілмейтінін дәлелдейді.

Тәрбие процесінің қарама-қайшылықты заңдылықтарынан ішкі және сыртқы қарама-қайшылықтарын бөліп алғанымыз жөн.

Себебі, ішкі қарама-қайшылық оқушының жеке тұлғасы дамуының қозғаушы күші болса, сыртқы қарама-қайшылық тәрбие процесінің қиындық туғызатын құбылысы ретінде, оның ұтымды ұйымдастырылуына жағдай туғызады. Ал, кей жағдайларда, тәрбие жұмыстарында сыртқы қарама-кайшылық тәрбие процесіне кедергі келтіріп, нәтижесін төмендетуі мүмкін.

Сөйтіп, жеке тұлғаның дамуы, қалыптасу кезеңдерінде алдарына қойылатын қоғамдық мәні бар мақсат-міндеттерді, талап-тілектерді іс жүзінде асырудағы әрекеттері мен оқушының бойындағы бейім-қабілеттері аралықтарында ішкі қарама-қайшылық туып, бұл құбылыстың баланың дамуына негіз болатын ең басты қозғаушы күш болып саналады.

Бүкіл тәрбие процесі ұйымдастырылып жүргізілудің әрбір кезеңдерінде ішкі қарама-қайшылықтарға кездесіп отырады. Бірақ тәрбиенің әрбір өрбу сатысында оқушының жинақталған оқу іс-әрекетері мен мінез-құлық тәжірибелері байыған сайын және дамып отыруына байланысты, айтылып отырған ішкі қарама-қайшылыктар жойылады. Негізінде тұлғаның дамуы тоқталып қалмайтыны сияқты, оқушының алдына жаңа міндетгерді шешуді талап ететін қиын сұрақтар туындап, жаңа дәлелді ішкі қарама қайшылықтар қайтадан туады.

Сонымен, тәрбие процесінің ішкі қарама-қайшылығының мәні окушыға жасалатын сыртқы әсерлер, педагогикалық ықпалдар мен баланың ішкі позициясы, яғни жан дүниесі мен қызығушылдығы аралықтарында туындайды.

Әрине, әркезде сыртқы әсерлер, ықпалдар баланың ішкі мүмкіншіліктерімен жұптаса бермейді. Сонда да болса, әлеуметтік маңызы зор адамгершілікті қадір-касиеттер жеке тұлғаның ішкі талап-тілектерімен біте қайнасып, тәрбие жұмысының болашақ бағыт-бағдары соған бағдарлануы тиіс.

Ал, сыртқы қарама-қайшылықтар тәрбие процесінің кедергісіз, тинақты, жүйелі өтуіне кедергі болып, қиындықтар туғызады. Ол қандай қарама-кайшылықгар:

-мектеп, қоғамдық тәрбие мен жекеленген жанұя тәрбиелері аралықтарында көзге түсіп, мектеп талабына тікелей немесе жанама түрінде жанұя қарсылық білдіреді;

-мектеп тарапынан ұйымдастырылған жоспарлы тәрбие ықпалдары мен баланы қоршаған кездейсоқ орта әсерлері мен ықпалдары аралықтарынан байқалынады;

-педагогикалық ұжым мүшелері оқушыларға бірдей талаптар қоймай, олардың іс-әрекеттері мен мінез-құлықтарында жағымсыз қылыктардың орын алуына жағдай жасауынан мұғалімдер мен оқушылар арасында дау-жанжал, келіспеушіліктер болып тұрады.

Әрине, жоғарыда көрсетілгендей сыртқы қарама-қайшылық-тарға назар аударып, оқушыларға жан-жақты мақсатты педагогикалық ықпалдар жасағанда мұғалімдер мен ата-аналар ауыз бірлікте болуы қажет. Сонымен бірге, оқу-тәрбие процесінің мазмұны өте бай, бүгінгі күнгі өмір талабына сай, романтикалық принципте ұйымдастырылып окушының ішкі жан дүниесіне, іс-әрекеттері мен қызметіне, бағыт-бағдарларына негізделінуі тиіс.

Тәрбие процесінің заңдылығы деп - педагогикалық кұбылыстар мен процестердің бір-бірімен объективті түрде байланысың жатуымен сипатталады. Былайша айтқанда, тәрбие процесінің заңдылығы қоғамдық кұбылыс ретінде тәрбие зандылығы мен жеке тұлғаның даму заңдылығына тән. Әрбір жеке адамның іс-әрекеті мен қызметі және басқа адамдармен қарьм-қатынасы, оның әлеуметтік өмірін құрайды. Сол себептен іс-әрекет пен қарым-қатынас - тәрбие процесінің негізгі, қоғамдық мәні зор адамгершілік салаларын қалыптастыратын өзекті тірек.

Оқушылардың сапасы, мінез-құлқы, сана-сезімдері, талап-тілектері мен мұқтаждықтарының қалыптасуы мен дамуы мақсатты және бағыт-бағдарлы ұйымдастырылған тәрбие жұмыстарының қорытындысы ретінде, оларды қоршаған ортаның (элеуметтік және табиғи) тікелей ықпал жасауымен қалыптасады. Себебі жеке адамның айналасын қоршаған заттар мен нәрселер, табиғи және әлеуметгік құбыстардың барлығы, оның сана-сезіміне, мінез-қүлқына, рухани дүниетанымының өзіндік ізін қалдырады.

Сондықтан да, тәрбие процесінің мазмұндары қоғамдық ортаның объективтік және субъективтік формаларымен тығыз байланыста болатындығы - тәрбие процесі заңдылықтарының бірі болмақ.

Әлеуметгік орта әр салалы коммуникативтік құралдар мен бұқаралық ақпаратгар оқушыларға стихиялы түрде әсер етсе, олардың микроортасы - жанұя мүшелері, жора-жолдастары мен туған-туыстары бұларға тікелей педагогикалық ықпалдар жасау керек.

Бірақ жасөспірімнің дара ерекшілігі, эмоциялық көңіл-күйі, жігер-қайраты, ішкі дәлелі, өмір қажеттілігі, осындай педагогикалық сыртқы ықпалдарға, әсерлерге қалай қарайтын өзгешіліктерімен айқындалмақ. Сыртқы ықпалдарының ішкі позицияға әсері, оны қорытып, белгілі шешімдерге келіп, өмірлік бағдарлау жасау жеке адамның қалыптасуы мен дамуының қажетті шарты болмақ.

Осыған орай, жеке адам тәрбиесі мен дамуының бірлігі мен өзара байланыстылығы - тәрбие процесі заңдылығының екінші құрамын кұрайды.

Оқушының жүйелі дамуын, біздер оның психикалық іс-әрекеті мен қызметінің сапалық тұрғыдан өзгеруінен, мінез-құлықта жаңа адамгершілік сипаттамалардың қалыптасуынан байқаймыз. Әрине, бұл процестің үнемі алға жылжып, ешқандай қарсылықсыз, қайшылықсыз өтеді деп айтуға болмайды. Өйткені, тәрбие процесінде кейде мектеп пен отбасы тәрбиесі арасындағы оқушыға қойылған сыртқы талаптар мен оның ішкі жан дүниесі аралығында, қоғамдық пікірлер мен жеке басының мүддесі ара қатынасында туындаған қарама-қайшылыктардың жолын тауып, шешуге көмектесеміз. Сыртқы әлеуметтік маңызы зор ықпалдардың жеке адамның ішкі процесінде, яғни рухани күйіне, дүниетанымына, эмоциялық ерік күй-сияатына, сана-сезімі мен мінез-құлқына айналса, соғұрлым тәрбие процесінің мазмұны жеке адамның ішкі позициясына жасаған ықпалы өте жоғары болатындығын тәрбиенің үшінші заңдылығын тудырады.

Педагогикалық процесінде окушылардың қоғамға пайдалы іс-әрекеті мен қызметін және айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жүйесін адамгершілікті сипатта жоспарлы және ұлымды нәтижелі ұйымдастырсақ олардың дәлелді талаптілектері мен мұқтаждықтарын, эмоциялық және интеллектік дәрежелерін имандылық, демократиялық принциптер негізінде тәрбиелесек, тәрбие процестерінің қорытынды нәтижесі бүгінгі өмір талабына сай болуы - тәрбие жұмысының төртінші заңдылығын

құрастырады.

Өмір талабына орай ұйымдастырылған тәрбие әр уақытта өзін-өзі тәрбиелеуге себепші болып, адамның күш-жігерін жұмылдырып, рухани байлықты игеруге итермелеп, өзінің мінезіндегі кемшілікті жеңуге шабыттандырып әрбір оқушының өзін-өзі жетілдіруге талаптандырады. Тәрбие өз алдына қойған мақсатына жетуде оқушының өзін қатыстырып, өзін-өзі тәрбиелеуге ұйтқы болып, алдына айқын мағыналы болжам-мақсат қойып, оны іске асырады. Өзін-өзі тәрбиелеу тәрбие мазмұнын толықтырып, оның көлемін, дәрежесі мен нәтижелігін кеңейтеді. Бұл мағыналы әрекет жеке адамның белсенділігін күшейтіп, тәрбие процесінін, тиімділігін арттырады. Демек, тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу бір-біріне байланысты. Сол себептен, тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу бірлігін - тәрбие процесінің бесінші заңдылығын айқындайды.

Қазіргі кезендерде тәрбие тиімділігін арттыруда, педагогикалық тәрбие процесінің заңдылықтары мен қозғаушы күштері жайлы хабарлар болу қажет. Себебі бұл процесс, ең алдымен, тәрбие жұмысының идеялы бағыттылығын арттырса, мұғалімдер мен оқушылар ұжымдары қызметтерін жандандырып олардың қоғамдық белсенділіктері мен еңбекке күлітарлықтарын дамытып, жалпы педагогикалық еңбектің соңғы қорытынды нәтижесін көре білуге мүмкіндік береді.

Өзін-өзі тәрбиелеу, қайта тәрбиелеу

Педагогикалық әдебиетгерде және мектеп тәжірибесінде биелерінде «тәрбие ұғымымен бірге» «өзін-өзі тәрбиелеу» және «қайта тәрбиелеу» түсініктері қолданылады. «Тәрбие» ұғымы жайлы түсінікгемені лекцияның басында айтқанбыз. Ал «өзін-өзі тәрбиелеу», «қайта тәрбиелеу» ұғымдарының мәніне назар

аударайық.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.