Жеті керемет
Бірінші керемет МЫСЫР ПИРАМИДАЛАРЫ
Екінші керемет ВАВИЛОННЫҢ АСПАЛЫ БАҒЫ
Үшінші керемет ЭФЕС АРТЕМИДАСЫНЫҢ ҒИБАДДТХАНАСЫ
Төртінші керемет ГАЛИКАРНАС МАВЗОЛЕЙІ
Бесінші керемет РОДОС АЛЫБЫ
Алтыншы керемет АЛЕКСАНДРИЯ МАЯГІ
Жетінші керемет ОЛИМПИЯДАҒЫ ЗЕВС МҮСІНІ
Екінші керемет ВАВИЛОННЫҢ АСПАЛЫ БАҒЫ
Үшінші керемет ЭФЕС АРТЕМИДАСЫНЫҢ ҒИБАДДТХАНАСЫ
Төртінші керемет ГАЛИКАРНАС МАВЗОЛЕЙІ
Бесінші керемет РОДОС АЛЫБЫ
Алтыншы керемет АЛЕКСАНДРИЯ МАЯГІ
Жетінші керемет ОЛИМПИЯДАҒЫ ЗЕВС МҮСІНІ
Алғаш «жеті керемет» деген ұғым майда болғап кезде (біздің жыл санауымызға дейінгі III ғасыр), осы керемсттордің бәрі бар еді және басым көпшілігі уақыт табына да ұшырамаған, адамдардың да қолы тимеген, ал ең бастысы оп-оңай қарап шығуға болатын. Александр Македонский (Ескендір Зұлқарнайн) империясы кұрылып, эллинизм пайда бола бастаған кезде, тоғыз жолдың торабына айналған Жерорта теңізінің орта дәуірінде әуесқой саяхатшылар үшін жеті кереметтің тегіс көріп шығуға бір-неше ай толық жететін. Бір тамашасы, солардыц бәрі де (Вавилоннан — Бабылдан басқасы) теңіз жағасына жақын орналаскан ғой. Вавилонның өзіне де сан тарау сауда жолдары жалғасып жатқан.
Кешікпей-ак, кереметтер бірінен соң бірі жоғала бастады. Тіпті, Рим саяхатшысынын, өзі жеті кереметті толық көре алмай қалды. Ал, бүгінгі күнге, қызық болғанда, кереметтердің ең көнесі — Мысыр пирамидалары жетіп отыр.
Бірінші керемет МЫСЫР ПИРАМИДАЛАРЫ
Жер бетінде ең танымал ескерткіш болса, ол — Мысыр пирамидалары. Одан танымалды табу мүмкін емес. Сөйте тұра, әйгілілердің ішіндегі көненің көнесі екенін кайтерсің. Осыдан бес мыңдай жыл бұрын тұрғызылған Мысырдағы перғауындардың (фараон) төртінші әулеті — Хафу (Хеопс) мен Хафраға (Хефрен) орнатылған зәулім қабыр уақытқа да, жаулаушыларға да мың етпестен төтеп беріп келеді. Бүл салынғаннан кейін Мысыр мемлекеті үш мың жылдай өмір сүрді. Талай перғауын мен патша тақтан тайды, алайда, Мысыр мәдениетінің бастауында дүниеге келген пирамидалар өз еліндегі ғана емес, бүкіл дүние жүзіндегі ең кұдіретті ғимарат болып қалуда
Кешікпей-ак, кереметтер бірінен соң бірі жоғала бастады. Тіпті, Рим саяхатшысынын, өзі жеті кереметті толық көре алмай қалды. Ал, бүгінгі күнге, қызық болғанда, кереметтердің ең көнесі — Мысыр пирамидалары жетіп отыр.
Бірінші керемет МЫСЫР ПИРАМИДАЛАРЫ
Жер бетінде ең танымал ескерткіш болса, ол — Мысыр пирамидалары. Одан танымалды табу мүмкін емес. Сөйте тұра, әйгілілердің ішіндегі көненің көнесі екенін кайтерсің. Осыдан бес мыңдай жыл бұрын тұрғызылған Мысырдағы перғауындардың (фараон) төртінші әулеті — Хафу (Хеопс) мен Хафраға (Хефрен) орнатылған зәулім қабыр уақытқа да, жаулаушыларға да мың етпестен төтеп беріп келеді. Бүл салынғаннан кейін Мысыр мемлекеті үш мың жылдай өмір сүрді. Талай перғауын мен патша тақтан тайды, алайда, Мысыр мәдениетінің бастауында дүниеге келген пирамидалар өз еліндегі ғана емес, бүкіл дүние жүзіндегі ең кұдіретті ғимарат болып қалуда
Алғаш жеті керемет деген ұғым майда болғап кезде (біздің жыл санауымызға
дейінгі III ғасыр), осы керемсттордің бәрі бар еді және басым көпшілігі
уақыт табына да ұшырамаған, адамдардың да қолы тимеген, ал ең бастысы оп-
оңай қарап шығуға болатын. Александр Македонский (Ескендір Зұлқарнайн)
империясы кұрылып, эллинизм пайда бола бастаған кезде, тоғыз жолдың
торабына айналған Жерорта теңізінің орта дәуірінде әуесқой саяхатшылар үшін
жеті кереметтің тегіс көріп шығуға бір-неше ай толық жететін. Бір тамашасы,
солардыц бәрі де (Вавилоннан — Бабылдан басқасы) теңіз жағасына жақын
орналаскан ғой. Вавилонның өзіне де сан тарау сауда жолдары жалғасып
жатқан.
Кешікпей-ак, кереметтер бірінен соң бірі жоғала бастады. Тіпті, Рим
саяхатшысынын, өзі жеті кереметті толық көре алмай қалды. Ал, бүгінгі
күнге, қызық болғанда, кереметтердің ең көнесі — Мысыр пирамидалары жетіп
отыр.
Бірінші керемет МЫСЫР ПИРАМИДАЛАРЫ
Жер бетінде ең танымал ескерткіш болса, ол — Мысыр пирамидалары. Одан
танымалды табу мүмкін емес. Сөйте тұра, әйгілілердің ішіндегі көненің
көнесі екенін кайтерсің. Осыдан бес мыңдай жыл бұрын тұрғызылған Мысырдағы
перғауындардың (фараон) төртінші әулеті — Хафу (Хеопс) мен Хафраға (Хефрен)
орнатылған зәулім қабыр уақытқа да, жаулаушыларға да мың етпестен төтеп
беріп келеді. Бүл салынғаннан кейін Мысыр мемлекеті үш мың жылдай өмір
сүрді. Талай перғауын мен патша тақтан тайды, алайда, Мысыр мәдениетінің
бастауында дүниеге келген пирамидалар өз еліндегі ғана емес, бүкіл дүние
жүзіндегі ең кұдіретті ғимарат болып қалуда. Егер біз 1889 жылдан бастап
Хеопс пирамидасы дүние жүзінде биіктіктің біріншілігін Эйфель
мұнарасына берді десек, онда ғимараттың салыстыруға болмайтын қасиетін
құрғақ цифрлармен бүркеген болар едік. Пирамидалардың биіктігі оның көп
қырлы касиетінің бір жағы ғана. Биіктігі 137 метрлік осынау зәулім ғимарат
(ұіііар басы үгіліп-түспей тұрғанда 147 метр болатын) әрқайсысы мұқият
өңделген 2300000 мың әктастан қаланған. Ешқандай механизмсіз тек қана сына
мен тасбалғаның көмегімен Нілдің жағасындағы тасқазбадан (каменология)
опырып алынған шомбал тастар сол жерде өңделіп, папирус арқандардың
көмегімен суға жеткізілетін болған. Сосын құрылыс алаңына әкелініп, одан
әрі пирамиданың биіктігімен бірге көтсрілетін көлбеу төбе аркылы шың басына
шығарылып отырған. Геродоттың сендіре айтуы бойынша, пирамида жиырма жыл
салынған. Құрылыс жұмысымен бір мезгілде жүз мың адам айналысып, олар әрбір
үш ай сайын ауыстырылып отырған. Бұлардың ішінде үш айда қанша адамның тірі
қалатынын перғауының жазғыштары ғана білген. Бір адамға кабір болған
пирамиданы салу үшін неше адамның құрбан болғаны бізге белгісіз. Өлімнің
кара түнек дүниесіне перғауын өзімен бірге ондаған, тімтен жүздеген
бағыныштыларын ала кеткен. Дегенмеи, мына бір нәрсе айдан анык: халықтың
осынау жиырма жылдық, ерлігіне, менің ойымша, мәнмағынасыз орасан зор
ерлігіне тек қана мысырлықтар мен көрші елдерден келген құл-дардан
басқалардың ішқандай қатысы болған жоқ. Құрылыстың әрбір кезеңін суретшілер
бейнелеп қалдырып отырған, оны бүгінгі археологтардың іздіністері
дәлелдеуде. Қажет болған жағдайда, кұрылысшылардың барлық іс-әрекетін дәлме-
дәл қайталап, пирамиданы сол калпында жаңадан салып шығуға болар еді.
Тіптен, тасказбадан пюмбал тастарды сүйрейтін папирус арқандар мен
бәдізшілердің (тау қашаушылардың) кұрал-саймандарына дейін табылып отыр.
Біз Мысыр пирамидаларының пайда болу сырына ой жіберіп жатпай-ақ, оларды
жай ғана факт ретінде қабылдаймыз. Біз оларды экономикалық тұрғыдан
түсіндіріп бере аламыз: қосымша өнім жинақталып көбейіп жатты. Сол байлықты
қоғам өзінің билеп-тестеушілері арқылы аспан асты мен жер үстіндегі
өктемдігін асыру ісіне жұмсаудан басқа амал таппады. Сол секілді жұмыр
басты пенденің ой-қиялын өзіне табындырып кою үшін тірі кұдай-перғауын о
дүниеден тыныш орын алмақ болды деп, олардың пайда болуын психологиялық
тұрғыдан да түсіндіріп бере аламыз. Сонда, ондай тұрақ неге пирамида болуы
керек? Неге осынау алып қабір ішінде алмаға түскен кұрттай болып
перғауынның табыты жасырылған? Қалайда, әйтеуір біреудің пирамиданы ойлап
тауып, ірге салып, құрастыруы керек қой, мұндай құрылысты дарға сал деп
сырттан келгендер айтпаған болар? Ондай дананың, сірә, адамзат тарихында
аталып өткен тұңғыш дананың есімі де, тіпті тұр тұлғасы да белгілі. Оны
көзінің тірісінде-ақ мойындап, өлген сонда мыңдаған жылдар бойы еске сақтап
келеді. Олай болса, ол адамның. Имхотеп екенін біздің де айта кеткеніміз
жөн. Леонарда да Винчидің алдында айтулы жолбасшысы болған деуіміздің әбден
қисыны бар.
Өзінің іскерлік қабілеті мен атқарған жұмысы жөнінен Имхотеп әмбебеп,
әрі дарқан жанды данышпан. Ол — үшінші әулеттің іргесін қалаған Джосерге
замандас (біздін, заманымызға дейінгі үш мыңыншы жылға жуық). Оған дейінгі
яғни бірінші әулетке дейінгі төрт ғасыр бойы біріккен Мысыр елінде тас
үйлер салу дәстүрі болмады дерлік. Тұрғын үйлер ағаштан, қамыс пен
балшықтан салынатын, ал сарайлар мен мастабалар (тұғыр тастар) — жерлеу
кұрылыстары сіріңке қорабы сияқтанып кірпіштен, шикі балшықтан, көбінесе
күйген кірпіштен соғылатын.
Перғауындардың дәстүрі бойынша Джосер де көзінің тірісінде-ақ өзіне
қабір — мастаба салдыра бастаған. Оның қалдықтары әлі де бар. Алайда, қабір
салынып біткенімен оған Джосердің жамбасы тиюді жазбаған.
Сірә, перғауыннан Имхотеп көп кіші (Джосердің сексен жыл патшалық
құрып, ұзақ жасағаны мәлім) болғандыктан да, Джосер патшалығының орта
тұсында ғана перғауын мен архитектор ұшырасқан болу керек. Бұл кезде кабір
— мастаба кұрылысы бітіп калған. Перғауынның алғашқы қабірді тастай беріп,
Имхотеп ойлап тапқан пирамиданы салдыра бастау себебін тек қана осылай
түсінуге болар. Бұл жолы, әрине, тек қана тас пайдаланылған.
Пирамиданың бітімі мынадай еді. Бұрынғы дәстүрлі қабір мастабаның
үлгісіндегі орасан зор пирамиданың үстіне бір саты кішірейіп екінші
пирамида орнатылатын. Осылайша алты рет бір-бір сатыдан кішірейе қаланған
пирамиданың биіктігі жетпіс метрге жеткен.
Имхотеп салған екінші күрылыс та Джосер есімімен байланыс-ты. Бүл жолы
түңғыш рет перғауын мүрдесінің үстіне тастан каланған ғибадатхана комплексі
тұрғызылды. Рас, Имхотеп машықтанған ағаш архитектурасынан бірден көз жаза
койған жоқ. Содан да болу керек, бүл кұрылыстың колонналары, төбесі,
маңдайшасы мен қабырғалары Мысыр архитектурасындағы ағаш пен кірпішке
салатын дәстүрлі өрнектерін айнытпай қайталаған. Арада жүз жыл өткенде тас
қүрылыстар бұрынғы үлгіден қол үзіп, жаңа түрге ие болды.
Имхотеп даналығы тек кана күрылыс жүмысында танылып қоймаған. Көне
замандағы көптеген данышпандар сияқты, Имхо-теп те әулиешіл бола жүріп,
үрпактар есінде ұлы балгер, сиқыршы ретінде қалған; Өйткені, ғылымның
бастау кезінде ғүмыр кешкен ғалымдардың өмірі міндетті түрде балгерлікпен
астасып жататын. Мысыр әдебиетінің беташары сияқты, Имхотеп Мәтелдері
фольклорда сақталған. Онын, жазушылық даңкты жамылуы да кызық, ол өлген соң
жазғыштарды желеп-жебейтін құдайға айнал-ған. Жазғыштар колына қалам алмас
бұрын жерге су шашып, өздерінің желеп-жебейтін кұдайына қан шығармай
күрбандық шалатын болған. Имхотеп тіптен екі рет қүдай деп танылған. Арада
екі жарым мың жыл өткенде байырғы гректер оған медици-
наның құдайы ретінде табынған. Имхотептің мүсіні, сірә, ғалым-дарға
орнатьілған ен. алғашкы мүсін болу керек. Бұл мүсін сынық-тарынын, перғауын
ғибадатханасындағы бір калтарыстан табылуы — нағыз ғалымның көзітірісінде-
ақ күрметке бөленетінін дәлелдейді. Ал, кейінгі заман сілемдерінде дүние
жүзінің музейле-рінен Имхотептің не кола, не тас мүсінін кездестіре
алмаймыз. Оның есесіне Мемфисте Имхотептің күрметіне орнатылған ғиба-
датхана бар.
Екінші керемет ВАВИЛОННЫҢ АСПАЛЫ БАҒЫ
Вавилонның (Бабыл) аспалы бағы пирамидаға қарағанда жастау. Ол салына
бастағ^нда жүртшылык, Одессеяны кұныға тыңдайтын, грек калалары самсап
ірге көтере бастаған. Соның өзінде бүл бақ грек әлеміне карағанда Мысырдың
көне дүниесіне әлдекайда жақын. Осынау әйгілі қүрылыс көне Мысырмен әрі
тұстас, әрі бәсекелес болған ассирия-вавилон державасынын, күні өте
бастаған кезеңіне айғақ сиякты. Егер пирамидалар талайдың ғұмырына куә
болып, ғасырларды көктей өтсе, аспалы бақтың құдіретті де боркемік қыш
кабырғасы кешікпей-ақ Вавилонмен бірге күлады. Қайран ақ шаңкан қала,
көненің көзі...
Вавилонның күні өте бастаған. Бұрынғыдай ұлы мемлекеттің астанасы емес,
парсы жаулаушыларының әумесер, әпербакан сатраптарының біріне қоныс болып
кана қалған. Дәл осы кезде әлемнің бірде-бір кереметін салмаған, бірақ
еткен заманалардың үлы ескерткіштерін дүниеге келуіне немесе құрыгт кетуіне
себепші болған, сондықтан да осы кітаптың белді бір кейіпкері іспетті,
заманында бүкіл Шығыстын, шаңын тулактай қаққан әйгілі Алек-сандр
Македонскийдің (Ескендір Зүлкарнайн) әскері қалаға кір-ғен.
Біздің жыл санауымызға дейінгі 331 жылы Вавилон тұрғын-дары македондықтарға
елшілерін жіберіп, Вавилонға бейбіт ниет-пен кіруін өтінеді. Александр
әлемнің айтулы каласының қүлдырай бастаган кезіне тап болса да, оның
байлығы мен салтанатына қайран қалып, біраз аялдайды. Вавилон Александрды
азат етуші ретінде карсы алады. Алайда, ол бағындыруға тиісті байтақ әлем
әлі де алда болатын.
Арада ои жылға толар-толмас уақыт өткенде, дүниені алаң сткен жағдайдыц
жайы белгілі бола бастайды. Шығыстың билеп-төстеушісі Алексаидр сегіз жылғы
сергелдеңнен соң әбден титық-таса да, іштей үлкон-үлкен ой-жоспарлармен
Вавилонға қайтып оралады. Ол Мысырды жаулауға, сонан соң Батыска аттанып
Карфагенді, Италия мон Испанияны бағындыруға, одан әрі сол
кездегі әлемнің шсгі ... . Геркулес бағаналарына дейін баруға бел
буған. Бірақ, дайындықтыц нағыз қызған кезінде ауырып калады.
Бірнеше күн бойы қатты сырқаттанып жүріп-ак, қолбасшылармен кеңесіп, жорық
кемелерін камдатады. Бұған қаланың қапырык шаңдақ кезі тұспа-тұс келеді.
Жазғы шағырмақ каланың көп қабатты сарғыш үйлерін моншадай қыздырады.
Мұндайда жауын-герлердің үнді шекарасынан әкелген арзан құлдары мен асыл
зат-тарына толған көше базары да тарқап, кісі аяғы басылатын. Ал, ыстық пен
шаң кең сарайдың қалың қабырғасынан өте қолқаны кауып, Александрдың тынысы
тарылатын. Осы жылдар ішінде өз иелігіндегі, Шығыстың аптабына үйрене алмай-
ақ қойды. Ол елімнен қоркып, айылын жиған жан емес қой, өзгені былай койған
да, өзіне тенген ажал сағатымен талай рет бетпе-бет келген. Оны мазалайтын
елім осыдан он жыл бұрын келсе, бәлкім, өкінбес тс еді, дәл қазір тірі
құдайға айналған шағында олай-бүлай болыг кету акылға сыймас іс сияқты.
Александр шаң мен капырық жай лаған жат қалада, өзінің саялы Македониясынан
жырақта, тағ дырдың талайына жазғанын тындырып болмай елгісі келмеген Осы
уақытка дейін дүниенің жартысы түяқ серіппестен атынын табанына
тапталғанда, бұған енді сол дүниенің қалған жартысы да косылуы керек қой.
Ол Батысты көзімен көріп, қолымен бағын дырмай қалайша өлмек.
Міне, осылайша әбден титықтап, ауруы асқынған кезде оныь жанына сая болар
Вавилондағы жалғыз орын есіне түседі. Есіне алуы мұң екен, Македонияның
шуаққа бөленген гүлзар өңірі елес теп, дегбірін алады. Сонда, әлі де үлы,
әлі де тірі калпындағь Александр, мәңгілік сапарының соңғы аялдамасында,
өзін аспальі бакқа жеткізуді бұйырады...
Осы бақты салдырған Навуходоносор әрекетін жауыздыктан туған шапағат десе
болар, себебі жауыздардың да біреулеріх шапағаты тиюі мүмкін, бірақ
мыңдарға қайырым жасай алмайды Навуходоносордың сүйікті жас әйелі —
мидиялык патша қызь Вавилонның шаңдағында Александр сияқты гүл-күрактың хои
иісі мен ағаштың сыбдырын аңсайды ғой. Вавилонның патшась астананы Мидия
тауларының көкорай баурайына көшірмейді бірақ оның есесіне ажалды пенденің
қолынан келмейтін кереметт жасатады. Ол аптапты алапқа сонау Мидия
баурайындағы саяль мекеннін, елесін орнаттырады.
Патшайымға пана болған аспалы бақтың кұрылысына патша лықтың барлық күш-
қуаты, барша құрылысшылар мен матема тиктердің іс-тәжірибесі жұмылдырылады.
Дүние жүзінде тұңғьш рет махаббаттың қүрметіне салынған айтулы монументті
де Вави лон әлемге әйгіледі. Ал, патшайымның ғажайып бейнесі үрпақтар
есінде кемескі тартып, Ассирияның әйел патшасының есімімеі астасып
сақталған. Сондықтан да аспалы бакты Семиамрид; (Шаммурамат) бағы дейді.
Адамзаттың жады қашанда қызған шақ келеді, ұлы окиғаларды ұлы есімдерге
телуге бейім түратыі әдеті. Тамара патшаның атымен аталатын бекініс қорған
әркімге ақ белгілі. Өзінің екінші күйеуі мен балаларын жанындай сүйгеі
Тамара бекініс қорғаннан сүғанак, ашынасын лақтыруы былаі
і үрсын, сол қорғанды мскендеп түрмаған ^ құрышы канбай-ик.иғаға үлы
есімдсрді араластырмаса қүла(і *
і ын әдет бар.
Вавилонныц кұрылысшылары салған аЛЫ бак төрт кабат болған. Әрбір қабаттың
жаппасы жиырма б( метрлж кол°нналаР-га жалғаса орнатылатын болған.
Қабаттар^ІҢ таОакына тас так-галар төселіи, оның үстіне камыс жайылЩ'СУ
ӨТПе£,ҮШШ қамыс үстіне асфальт иен кақталған қорғасын ж?ылға?- МУНЫҢ Үстше
юулім агаштыц өзі тамыр жайып шығ?ЬІВДаИ еТШ топырақ тәгілген. Әрбір
кабаттың кемерлене көтЛГеН ТұСЫНа ТүрЛ1" түсті такталы кең саты салынған
Қүрылыстың кызып жатқан кезінде-^' жалпак калыпты кірпіш заводтарының
түтіні будақтап жаүКан к„ездщ өзінде-ақ, і іптен сонау Евфраттың төменгі
сағасынаі Су аиДаған Күнарлы юііырақты теңдеп алып ыңырана шүбаған
іеруенн1ң ар™ жетш үл,трмей-ақ, солтүстіктен сирек кездесетін ЦӨПТер МӨН
бҰталаР' ■и•!..!. кәшеттері жеткізіле бастайды. Қыстыңсалкыны түскен кезде
■ іуыр арбаға жегілген өгіздер тамыры мүқ,№т °Ралған Ф1 ағаш" гарды қалаға
жеткізеді.
Навуходоносор өзінің махаббатын дәлеП берді Вавилонның кос арба катар жүре
алатын жүз метрлік ,дарған .^бырғасының үстінен көгілдір желектей болып
ағаш бағ^ көтеріледһ ң ҮСТ1Н'' гі қабатының саясында судың сылдырына
?қаттана кұлақ түріп отыратын патшайым төңірегіне көз салғаьі13' д3
ДеРжавасыныҢ іш пыстырар, бұдырсыз қиян даласын көреГ' аккан су сыл-лыры
күндіз-түні Евфраттың суын қауғал^ таРт^ан кұ^дзрдын мацдай тері екені
патшайымның қаперіне д^ КІРмеитш- исы Оақта
жүріп, ол өзін бақытты сезінді ме екен?
. , , „ . мен
өмір арасында
Александр бакытсыз болатын. Ол өлі^4 бастанп ^ {
..рпалысып жатты. Барлык^арманы әскер.н^ ; ол ақтық'демі
(,,л арманына жете алмаи көз жұмды. Б^ы жанынан еткен
ім.лгар алдында саялы бақтың ішінде ж^■ ^ . Македониясына
('.іиырғы жолдастарына көзі түскен сәтте ^
цралгандай күй кешкен болар.
. . . .
империясы быт-шыт
Ллександр өлісшен, кеш.кпеи-ақ оның ұшырадЫ.
м,Лып, дандаисыған колбасшыларының П Дстана ^ ^ .лем астанасы
болу Вавилонға бұиырмадь қаңырай бастады. .үрсын, б.рте-бірте өмір
нышанын жоғалщ ' й {^ { . I Іавуходоносордың сараиын су
шаиып, асығ^ ^ { ^ £бат_
н.р г:іліп кетті. Зәулш колонналар бірінен ^ ^ Е;фраттан су і;,ры
мен сатылары отырып калды. Ал; күн аУлашаб^ е^
кіртатын жан болмағандықтан ағаштар лг
і.ідскашан курап қалды.
„ .
,, . „ . . лтаған
қоңыр төбенін
Ғ,ұл күндері Вавилонның жолсеріктері ад' г он^ағы ер_
... ..І0" обден жеР болған біРеУ'не бастап ғының қалдығы деп
пскті кірппіі сынықтарын Семирамида б^
і.ііріч^теді.
Үшінші керемет ЭФЕС АРТЕМИДАСЫНЫҢ ҒИБАДДТХАНАСЫ
Эфес Артемидасынын, ғибадатханасы туралы дау тым ертеден басталған. Сол
себепті осы ғибадатхананың соңғысын жазу керек пе, жоқ әлде, оның
алдындағысын жазу керек пе, тап басу қиын. Әлемнің осы кереметі туралы
қалам тарткан авторлар ертеден-ақ Геростраттың өртегені қайсы, Херсифронның
салғаны қайсы екенін анық біле бермейді. Сондықтан, қысқаша болса да екі
ғиб^дат-хана, екі сәулетші және бір қылмыскер туралы айта кеткен жөн. Бұл
оқиғаның шешімін таптырмас түйіні көп, зұлымдық пен мейі-рімнің кайсысының
бел алғанын айыру да оңай емес.
Грек әлеміндегі ең дамыған, байлыққа бөккен, оған қоса Шы-ғыс мәдениетімен
толыға кұлпырған Эфес қаласы Иониядағы грек қалаларының ішіндегі
көрнектілерінің бірі болатын. Сол кез-дің өзінде-ақ Қара теңіз бен
Африка жағалауына жол салған тәуекелшіл теңізшілер мен отарлаушылардың
да кеп шығатын жері осы кішіазиялық қалалар еді. Ионияның дәулетті
полиетері 1 құрылыс жұмысын көп жүргізді. Көне дүниеде әркім-ақ Самостағы 1
Гера, Милетке жақын орналасқан Дидимадағы Аполлон, Эфестегі Артемида
ғибадатханаларын жаксы білетін...
Соңғы ғибадатхана әлденеше рет салынды. Алайда, ағащ тез тозып, өртке
шалынып немесе осы теңіректе жиі болып түратын жер сілкінісінен зардап шеге
беретін. Сондықтан да, біздін жыл санауымызға дейінгі VI ғасырда қаржы мен
уақыттың бе"" жүзігііе қарамастан қамқоршы құдай-ананың кұрметіне айтуль
тұрак салу үшін шешім кабылданады. Мұндай шешімнің қабылдануына айтулы
кұрылыска к,олғабыс тигізуге уәде берген керші қалалар мен мемлекеттердін.
де ыкыласы себепші бсуіады. Осы ғибадатхана туралы салынып біткен соң,
бірнеше жүз жылдан кейін қалам тарт-кан Плиний былай дейді: ...мұны жиырма
жеті патшаның сьщын білдіретін жүз жиырма жеті колонна қоршаған. Әрине,
Эфес төңірегіндегі патшалардан дәл осындай ауыз бірлік табыла қойма-ған да
болар-ау, алайда, көршілерінің кұрылысты ортақ іс с^іға-ғаны байқалады.
Қалай болғанда да, Лидияның дәулеті тасЦьан өктем патшасы Крездің ерекше
үлес қосканы анық.
Бүл құрылысты сал фда архитекторға, суретшіге немесе мү^ін-шіге тапшылық
болмаған. Ең үздік жоба ретінде әйгілі ХерсифрЪн-ның еңбегі кабылданған. Ол
ғибадатхананы мәрмәр"".:: '*'рчч£р) салуды және сол кездегі Иония
диптерінің и.иртымен үйлесе ф.,"1 мейтін қос қатар мәрмәр
колонналармен қоршауды үсынады.
Эфес құрылыстарының бүрынғы өмірі келте өкінішті жағдайы ойлантады да,
архитектор ғибадатхананың ұзақ ғұмырлы болуына ден қояды. Шешім батыл да
соны еді: ғибдатхананы өзен жағасын-дағы батпақ үстіне салмақшы бөлады.
Херсифроннын, есебі бой-ынша солқылдақ шымдауыт жер сілкінісінде тиімді
болмак, деп ойлайды. Ал, салмагы ауыр мәрмәр құрылыс ми-батпаққа батып
кетпес ушін терең апан қазылып, оған бірнеше метр қалыцдик ағаш көмірі мен
жүн-жұрка қоспасы төселеді. Бұл төсепіш, пм мәнінде, архитектордың ойынан
шығып, ғибадатханаі'а ұ.чг ғұмыр сыйлады. Тек, бұған емес, басқасына.
Көне деректерге қарағанда, ғибадатхана құрылысы ні
женерлік шытырман жағдайға кенде болмаған сияқты. Осыпя
батыл шешімде мүлт кетпес үшін жасалған есептерді была
қойғанда, салмағы кыруар тонналық колонналарды батпа
үстімен жеткізу проблемасына дейін шешу керек болды. Қүрылыс
шылардың небір тапқырлықтары ауыр салмаққа төтеп бер
алмай қалды. Осы тұста Херсифрон қарапайым ғана ғажайы
шешім табады. Қолонналардың қос басына темір өзекше қағаді
да, оған ағаш дөңгелек кигізіп, өгіз мойынағашымен жалғайды
Сол кезде .колоннаның өзі алып дөңгелектің белдемесі сияқты
ондаған пар өгіздің жетегінде оп-оңай дөңгелеп жөнелген.
Ал, ұлы Херсифроннан дәрмен кеткен кезде, көмекке Артемида ның өзі келген;
өйткені осы кұрылысқа пейілді езі ғой. Қаншг әрекеттенсе де Херсифрон тас
табалдырықты орнына қоя алмай ды. Архитектордың жүгенсіз қүрылысшылармен,
қала қожасы-мен, шүбырған жолаушылармен және қызғаншақ әріптестерімен
текетіресте жүріп өткізген жылдары жүйкесін тоздырып біткен-ді. Ол
табалдырықты ең соңғы тұяқ серперіне балап, әзін-өзі өлтірмекші
болады. Артемида дәл осы тұста шұғыл шара қол-данады: ертеңгілік кала
түрғындары құрылыс алаңынан у-і,у болып, архитекторға жүгіріп келеді
ғой. Сөйтсе, бір түнде үас табалдырық қашалған санылауға өзінен-өзі
жымдаса туссе керек. Ғибадатхананың бітуін Херсифрон кере алған жоқ. Ол
кенет-тен қайтыс болады да, бас архитектор міндетін оның баласы
Метаген мойнына алады. Метаген өлген соң, ғибадатхана
құрылысын Пеонит пен Деметрий аяқтайды. Ғибадатхана шама-мен біздің жыл
санауымызға дейінгі 450 жылдары салынып бітті. Ол қалай безендірілген,
кандай мүсіндер қойылып еді, фрес^ калары мен суреттері қандай, Артемида
мүсінінің өзі қандай бі-тімді дегендерді біз білмейміз. Ал, ғибадатхананың
ернектелген колонналарынан бастап, Артемиданың мүсініне дейін тер төккен
әйгілі мүсінші Скопастың еңбегін, мұндағы сән-салтанатты там-сана жазған
авторлардың сөзіне.сенбесе де болады. Мұның бәрі-нің сөз болып отырған
ғибадатханаға катысы жоқ. Херсифрон мен оның ісін жалғаушылардың
тындырғаны Геростраттың кесірі-нен жоқ болған.
Герострат тарихы жұмыр жердің бетіндегі ең бір сабак бола-тың және шегіне
жете шиеленіскен мысалдардың бірі шығар-'ау. Асып бара жатқан ештеңесі жоқ
қарапайым ғана пенде. Ешбір жанның қаперіне кірмеген қылмыспен езінің
есімін мәңгілік еткісі келеді (бір ғажабы бүл ниетін жүзеге асыру үшін
әскердін, де, абыздың да, зорлық көрсетер күштердің де, бас кесерлердің де
көмегін қажетсінбегенін қайтерсің). Иә, тек қана даңқ үшін, мәңгілік атак
үшін салынғанына жүз жылға жетер-жетпес уаіқыт
Г)о.п ;ш і ибпда гхлііаміи нртічі жіборді. Ііұл біздіц жыл санауымыз-' а
дсіііигі ЛГ)(І жылі и оқиға. Лйтпақшы, бүл дәл Александр Маке-,'Оінкціі
туіаи күи болатын.
і IИбадатхаііаііыц күн құріатқан ағаш бөліктері, жер асты бөл-іиілгріие
твгіліччі астық қоры, алуан түрлі сый-сияпаттары, сурет-1 ір мсіі
абыздардың киімдсрі — міне, осының бәрі де оттың тілі-іій тгиквпетіп
дүниелер еді. Лап еткен жалын әп-сәтте от қүша- -гына ораи, ғибадатхана
жанып кеткен.
Мүидай сұмдықтын, боларын кім болжаған, енді Геростраттың стандастары бұл
азғынға қандай жаза лайык, деген ойға калады. Бәлкім, осы жағдайда бас
қатырып, болашақ ұрпақ алдын-і,агы жауапкершілікті сезінетіндей
эфестіктердің қиялы үшкьір 'іолмаса, немесе философтар мен ақындарға зәру
болса, онда іГеростратты дарға асып, шаруаны тындыра салар еді. Содан зрада
біраз жыл өткенде бір тоғышор отырып: Біздің тамаша ғпбадатханамызды
өртеген бір кеңкелес болып еді ғой... сол неме-н ң аты қалай еді... о,
Зевс, жадымнан жаңылдыра көрме... ;,гмесіне кім кепіл. Біз онда
Геростраттың есімін ұмытар едік. Алайда, эфестіктер бір-ақ қағып
Геростраттын, көзін құртты . да, түзелмес кателік жіберіп алды. Олар
Геростратты үмыту жөніііде үкім шығарды. Мәңгілік даңкты көксеген неменің
есімін
Іешқашан, еш жерде атамай, ұмыт калдырып жазасын тартқыз-бақ болады.
Қүдайлар болса эфестіктердің даналығына езу тартады. Бай-так, Ионияның,
Элладаның, Мысыр мен Персияның адамдары кез келген жерде: Ойбай-ау, әлгі
өрт қойғышқа Эфесте қандай жаза ойлап тапқанын білесің бе? Енді оны біржола
үмытады. Онын есімін ешкім білмейтін болады. Айтпакшы, аты калай аталушы
еді? Герострат деймісің? Иә, сол, Геростратты біз үмыту-іа тиіспіз,— деп
сампылдай жөнелетін.
Әрине, бүдан кейін ол қалай үмыт болсын. Ал, эфестіктер болса ғибадатхананы
кайта салуға бел буады. Ккшші ғибадатхананы архитектор Хейрократ салады.
Бұл — Эллин әлемнің айтулы қаласы Александрияның жобасын жасады дсйтін,
Афон тауын Александр Македонскийдің мүсініне айнал-дырғысы келген, оның
қолындағы кұмырасынан езен суы ағып түрады деп армандайтын әйгілі қиялшыл
болатын.
Рас, бұл жолы құрылыс санаулы жылдарға ғана созылды.
Чүның бір сыры Херсифронның әлдекашан еліп калғандығы
болды. Енді қүпияларға бас қатырып, техникалық тапқырлықтар
іздоудіц кажеті жок еді. Бүрын салынған даңғыл жол бар ғой.
■ Домек, бүрынғы жасалған істі қайталап шықса болғаны. Солай
жасалды да. Тек бүрынғыға карағанда көлемі үлкен. Жаңа
' ғибадатхаианын, ұзындығы 109, ені 50 метрге жетті. Ал, жиырма
мотрлік 127 колонна қос қатар болып, к,оршай орналасты. Әрбір
колонмаға ою-врнек салынып, бедер-бейнелері (барельефтері)
ойгілі мүсінші Скоиастың ез қолынан шықты.
Олсмніц корометі деген атқа Херсифрон салдырған ғибадат-
хананың жолы лайық болғанымен, сол атак соңғысына бұйырды.
Ғибадатхананың қайта жаңғыру тарихы мен одан соңғы оқи-ғалары бүкіл көне
дүниенің өнбойын алыпкашпа сөз бен өсек-аяңға толтыруда болды.
Эфестіктердің досы бар, дұшпаны бар дёгендей дау-дамайдың көрігін тәуір-ак,
қыздырып бақты...
Герострат деген біреу ғибадатхананы өртеп жіберген соң, жұртшылық қайтадан
күш біріктіріп, әйелдердің әшекейлерін ортаға салып, ездерінің дүние-
мүліктерін қүрбан етіп, бұрынғы ғибадатхананың колонналарын сатып, ақыры
жаңадан, бүрын-ғысынан әлдеқайда әдемі ғибадатхана тұрғызды,— деп жазады
Страбон. Бұл пікірді ол тілектестікпен жазылған деректерден алған. Ал,
Артемидордың жазуы бойынша тавромениялық Тимей: Эфестіктер екінші рет
ғибадатхананы парсылардың сақтауға берген қаржысына салды,— деген пікірде
болған. Ал, сол Арте-мидор ондай пікірлерді ызалана жоқка шығарады. Дәл
сол түста олардың қоймасында ешқандай қаржы болмаған,— дейді ол.— Егер,
болған күнде ғибадатханамен бірге жанып кетер еді. Оның үстіне, әрттің
кесірінен шатыры ортасына түскен үйге дені дүрыс адам қазына сақтай ма?
Осы оқиғаның нағыз қызған кезінде Эфеске Александр Маке-донский келіп
кіреді. Ол не нәрсеге де дер кезінде араласа білген ғой. Қүрылыс барысына
көз салып, қасиетті орынға тағзым еткенсігенімен, Александрдың ішкі есебі
саяси салмағын арттыру болатын. Ол сол жерде бүрынғы шығынды да, алдағы
шығынды да өзі кәтеретінін, тек қана ғибадатханадағы арнау сөзде мұның да
есімінін, болуын калайды. Әрине, мүндай емеуріннің сырты сыпайы болатын.
Әйтпесе, мұздай құрсанған македондықтарға арқа сүйеп түрған мүндай сыпайыға
қалайша жоқ дерсің? Оның үстіне сүйікті сылкым сұлулардың әшекейсіз
жүретіні былай тұрсын, күміс тостағандардың да көршілерге сатылар жайы
бар... Бұл жағдай қала ішінің сыбыр-күбірін өршітіп, құпия кеңестерін
кебейтіп жіберді: македондықтар мын, жерден сыпайы болғанымен, каланын,
абыройы қымбат қой.
Ақыры, әйгілі Эфестен ақылына айласы сай бір азамат табылады.
— Александр,— дейді ол,— құдай тектес жанның басқа құдайға ғибадатхана
салуы жараспайды.
. Сонда қолбасшы езу тарта иығын бүлк еткізіп: Қалауларын, білсін...
деген екен.
Ғибадатхананың ішіне Пракситель мен Скопастың қолынан шыққан тамаша
мүсіндер қойылады. Мүндағы суреттер тіптен ғажайып болатын.
Біздің түсінігімізде көне грек енерін, ең алдымен мүсін, со-нан соң ғимарат
деп ойлаймыз. Ал, кейбір фрескалары болмаса, бейнелеу өнерін біле
бермейміз. Алайда, бейнелеу енері болған, тіптен кең тарап, замандастарының
жоғары бағасын да алған. Егер төрешілер пікіріне сенер болсаң, кейбір
тұстарда мүсін өнерінен мойын оздырып отырған. Сондыктан да, Эллада
мен
Ионияның бүгінгі күнімізге жетпей қалған бейнелеу өнерін әлем-дік өнердің
ен, бір орны толмас шығыны деп ойлауымызға болады.
Эфестіктер Александрдын. көңіліне келтірген кірбіңді жуып-шаю үшін суретші
Апеллеске оның портретін салуды тапсырады. Суретші колбасшы суретін Зевс
сияқтандырып, қолына найзағай ұстатып бейнелейді. Кейін суретті қабылдап
алушылар келгенде оның мінсіздігіне, құбыла көрінетін әсеріне қайран
қалады. Тап бір найзағай ұстаған қолы полотнодан шығып келе жатқандай еді
дейді. Авторға еңбегі үшін жиырма бес алтын талант беріледі. Сірә, содан
бергі жиырма үш ғасырда бір ғана суреті үшін бірде-бір суретші мүндай
гонорар алып көрмеген болар.
Ғибадатханада мүнан басқа Одиссейдін, аласүрған сәтінде өгіз бен атты
катар жегіп жатқан суреті, ойға шомып отырған еркектің, семсерін кынапка
салып жатқан жауынгердің сурет-тері болатын.
Ғибадатхананы батпак үстіне салған архитекторлардын, есебі дәл шығады. Сол
қалпында ғибадатхана жарты мық жылдай түрады. Римдіктер оны жоғары бағалап,
көл-көсір сияпаттары-мен оның даңқына данк, байлығына байлық косты. Рим
империя-сында Диана ғибадатханасы деген атпен көбірек танылған бұл
ғибадатханаға Вибий Салютарий толып жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дейінгі III ғасыр), осы керемсттордің бәрі бар еді және басым көпшілігі
уақыт табына да ұшырамаған, адамдардың да қолы тимеген, ал ең бастысы оп-
оңай қарап шығуға болатын. Александр Македонский (Ескендір Зұлқарнайн)
империясы кұрылып, эллинизм пайда бола бастаған кезде, тоғыз жолдың
торабына айналған Жерорта теңізінің орта дәуірінде әуесқой саяхатшылар үшін
жеті кереметтің тегіс көріп шығуға бір-неше ай толық жететін. Бір тамашасы,
солардыц бәрі де (Вавилоннан — Бабылдан басқасы) теңіз жағасына жақын
орналаскан ғой. Вавилонның өзіне де сан тарау сауда жолдары жалғасып
жатқан.
Кешікпей-ак, кереметтер бірінен соң бірі жоғала бастады. Тіпті, Рим
саяхатшысынын, өзі жеті кереметті толық көре алмай қалды. Ал, бүгінгі
күнге, қызық болғанда, кереметтердің ең көнесі — Мысыр пирамидалары жетіп
отыр.
Бірінші керемет МЫСЫР ПИРАМИДАЛАРЫ
Жер бетінде ең танымал ескерткіш болса, ол — Мысыр пирамидалары. Одан
танымалды табу мүмкін емес. Сөйте тұра, әйгілілердің ішіндегі көненің
көнесі екенін кайтерсің. Осыдан бес мыңдай жыл бұрын тұрғызылған Мысырдағы
перғауындардың (фараон) төртінші әулеті — Хафу (Хеопс) мен Хафраға (Хефрен)
орнатылған зәулім қабыр уақытқа да, жаулаушыларға да мың етпестен төтеп
беріп келеді. Бүл салынғаннан кейін Мысыр мемлекеті үш мың жылдай өмір
сүрді. Талай перғауын мен патша тақтан тайды, алайда, Мысыр мәдениетінің
бастауында дүниеге келген пирамидалар өз еліндегі ғана емес, бүкіл дүние
жүзіндегі ең кұдіретті ғимарат болып қалуда. Егер біз 1889 жылдан бастап
Хеопс пирамидасы дүние жүзінде биіктіктің біріншілігін Эйфель
мұнарасына берді десек, онда ғимараттың салыстыруға болмайтын қасиетін
құрғақ цифрлармен бүркеген болар едік. Пирамидалардың биіктігі оның көп
қырлы касиетінің бір жағы ғана. Биіктігі 137 метрлік осынау зәулім ғимарат
(ұіііар басы үгіліп-түспей тұрғанда 147 метр болатын) әрқайсысы мұқият
өңделген 2300000 мың әктастан қаланған. Ешқандай механизмсіз тек қана сына
мен тасбалғаның көмегімен Нілдің жағасындағы тасқазбадан (каменология)
опырып алынған шомбал тастар сол жерде өңделіп, папирус арқандардың
көмегімен суға жеткізілетін болған. Сосын құрылыс алаңына әкелініп, одан
әрі пирамиданың биіктігімен бірге көтсрілетін көлбеу төбе аркылы шың басына
шығарылып отырған. Геродоттың сендіре айтуы бойынша, пирамида жиырма жыл
салынған. Құрылыс жұмысымен бір мезгілде жүз мың адам айналысып, олар әрбір
үш ай сайын ауыстырылып отырған. Бұлардың ішінде үш айда қанша адамның тірі
қалатынын перғауының жазғыштары ғана білген. Бір адамға кабір болған
пирамиданы салу үшін неше адамның құрбан болғаны бізге белгісіз. Өлімнің
кара түнек дүниесіне перғауын өзімен бірге ондаған, тімтен жүздеген
бағыныштыларын ала кеткен. Дегенмеи, мына бір нәрсе айдан анык: халықтың
осынау жиырма жылдық, ерлігіне, менің ойымша, мәнмағынасыз орасан зор
ерлігіне тек қана мысырлықтар мен көрші елдерден келген құл-дардан
басқалардың ішқандай қатысы болған жоқ. Құрылыстың әрбір кезеңін суретшілер
бейнелеп қалдырып отырған, оны бүгінгі археологтардың іздіністері
дәлелдеуде. Қажет болған жағдайда, кұрылысшылардың барлық іс-әрекетін дәлме-
дәл қайталап, пирамиданы сол калпында жаңадан салып шығуға болар еді.
Тіптен, тасказбадан пюмбал тастарды сүйрейтін папирус арқандар мен
бәдізшілердің (тау қашаушылардың) кұрал-саймандарына дейін табылып отыр.
Біз Мысыр пирамидаларының пайда болу сырына ой жіберіп жатпай-ақ, оларды
жай ғана факт ретінде қабылдаймыз. Біз оларды экономикалық тұрғыдан
түсіндіріп бере аламыз: қосымша өнім жинақталып көбейіп жатты. Сол байлықты
қоғам өзінің билеп-тестеушілері арқылы аспан асты мен жер үстіндегі
өктемдігін асыру ісіне жұмсаудан басқа амал таппады. Сол секілді жұмыр
басты пенденің ой-қиялын өзіне табындырып кою үшін тірі кұдай-перғауын о
дүниеден тыныш орын алмақ болды деп, олардың пайда болуын психологиялық
тұрғыдан да түсіндіріп бере аламыз. Сонда, ондай тұрақ неге пирамида болуы
керек? Неге осынау алып қабір ішінде алмаға түскен кұрттай болып
перғауынның табыты жасырылған? Қалайда, әйтеуір біреудің пирамиданы ойлап
тауып, ірге салып, құрастыруы керек қой, мұндай құрылысты дарға сал деп
сырттан келгендер айтпаған болар? Ондай дананың, сірә, адамзат тарихында
аталып өткен тұңғыш дананың есімі де, тіпті тұр тұлғасы да белгілі. Оны
көзінің тірісінде-ақ мойындап, өлген сонда мыңдаған жылдар бойы еске сақтап
келеді. Олай болса, ол адамның. Имхотеп екенін біздің де айта кеткеніміз
жөн. Леонарда да Винчидің алдында айтулы жолбасшысы болған деуіміздің әбден
қисыны бар.
Өзінің іскерлік қабілеті мен атқарған жұмысы жөнінен Имхотеп әмбебеп,
әрі дарқан жанды данышпан. Ол — үшінші әулеттің іргесін қалаған Джосерге
замандас (біздін, заманымызға дейінгі үш мыңыншы жылға жуық). Оған дейінгі
яғни бірінші әулетке дейінгі төрт ғасыр бойы біріккен Мысыр елінде тас
үйлер салу дәстүрі болмады дерлік. Тұрғын үйлер ағаштан, қамыс пен
балшықтан салынатын, ал сарайлар мен мастабалар (тұғыр тастар) — жерлеу
кұрылыстары сіріңке қорабы сияқтанып кірпіштен, шикі балшықтан, көбінесе
күйген кірпіштен соғылатын.
Перғауындардың дәстүрі бойынша Джосер де көзінің тірісінде-ақ өзіне
қабір — мастаба салдыра бастаған. Оның қалдықтары әлі де бар. Алайда, қабір
салынып біткенімен оған Джосердің жамбасы тиюді жазбаған.
Сірә, перғауыннан Имхотеп көп кіші (Джосердің сексен жыл патшалық
құрып, ұзақ жасағаны мәлім) болғандыктан да, Джосер патшалығының орта
тұсында ғана перғауын мен архитектор ұшырасқан болу керек. Бұл кезде кабір
— мастаба кұрылысы бітіп калған. Перғауынның алғашқы қабірді тастай беріп,
Имхотеп ойлап тапқан пирамиданы салдыра бастау себебін тек қана осылай
түсінуге болар. Бұл жолы, әрине, тек қана тас пайдаланылған.
Пирамиданың бітімі мынадай еді. Бұрынғы дәстүрлі қабір мастабаның
үлгісіндегі орасан зор пирамиданың үстіне бір саты кішірейіп екінші
пирамида орнатылатын. Осылайша алты рет бір-бір сатыдан кішірейе қаланған
пирамиданың биіктігі жетпіс метрге жеткен.
Имхотеп салған екінші күрылыс та Джосер есімімен байланыс-ты. Бүл жолы
түңғыш рет перғауын мүрдесінің үстіне тастан каланған ғибадатхана комплексі
тұрғызылды. Рас, Имхотеп машықтанған ағаш архитектурасынан бірден көз жаза
койған жоқ. Содан да болу керек, бүл кұрылыстың колонналары, төбесі,
маңдайшасы мен қабырғалары Мысыр архитектурасындағы ағаш пен кірпішке
салатын дәстүрлі өрнектерін айнытпай қайталаған. Арада жүз жыл өткенде тас
қүрылыстар бұрынғы үлгіден қол үзіп, жаңа түрге ие болды.
Имхотеп даналығы тек кана күрылыс жүмысында танылып қоймаған. Көне
замандағы көптеген данышпандар сияқты, Имхо-теп те әулиешіл бола жүріп,
үрпактар есінде ұлы балгер, сиқыршы ретінде қалған; Өйткені, ғылымның
бастау кезінде ғүмыр кешкен ғалымдардың өмірі міндетті түрде балгерлікпен
астасып жататын. Мысыр әдебиетінің беташары сияқты, Имхотеп Мәтелдері
фольклорда сақталған. Онын, жазушылық даңкты жамылуы да кызық, ол өлген соң
жазғыштарды желеп-жебейтін құдайға айнал-ған. Жазғыштар колына қалам алмас
бұрын жерге су шашып, өздерінің желеп-жебейтін кұдайына қан шығармай
күрбандық шалатын болған. Имхотеп тіптен екі рет қүдай деп танылған. Арада
екі жарым мың жыл өткенде байырғы гректер оған медици-
наның құдайы ретінде табынған. Имхотептің мүсіні, сірә, ғалым-дарға
орнатьілған ен. алғашкы мүсін болу керек. Бұл мүсін сынық-тарынын, перғауын
ғибадатханасындағы бір калтарыстан табылуы — нағыз ғалымның көзітірісінде-
ақ күрметке бөленетінін дәлелдейді. Ал, кейінгі заман сілемдерінде дүние
жүзінің музейле-рінен Имхотептің не кола, не тас мүсінін кездестіре
алмаймыз. Оның есесіне Мемфисте Имхотептің күрметіне орнатылған ғиба-
датхана бар.
Екінші керемет ВАВИЛОННЫҢ АСПАЛЫ БАҒЫ
Вавилонның (Бабыл) аспалы бағы пирамидаға қарағанда жастау. Ол салына
бастағ^нда жүртшылык, Одессеяны кұныға тыңдайтын, грек калалары самсап
ірге көтере бастаған. Соның өзінде бүл бақ грек әлеміне карағанда Мысырдың
көне дүниесіне әлдекайда жақын. Осынау әйгілі қүрылыс көне Мысырмен әрі
тұстас, әрі бәсекелес болған ассирия-вавилон державасынын, күні өте
бастаған кезеңіне айғақ сиякты. Егер пирамидалар талайдың ғұмырына куә
болып, ғасырларды көктей өтсе, аспалы бақтың құдіретті де боркемік қыш
кабырғасы кешікпей-ақ Вавилонмен бірге күлады. Қайран ақ шаңкан қала,
көненің көзі...
Вавилонның күні өте бастаған. Бұрынғыдай ұлы мемлекеттің астанасы емес,
парсы жаулаушыларының әумесер, әпербакан сатраптарының біріне қоныс болып
кана қалған. Дәл осы кезде әлемнің бірде-бір кереметін салмаған, бірақ
еткен заманалардың үлы ескерткіштерін дүниеге келуіне немесе құрыгт кетуіне
себепші болған, сондықтан да осы кітаптың белді бір кейіпкері іспетті,
заманында бүкіл Шығыстын, шаңын тулактай қаққан әйгілі Алек-сандр
Македонскийдің (Ескендір Зүлкарнайн) әскері қалаға кір-ғен.
Біздің жыл санауымызға дейінгі 331 жылы Вавилон тұрғын-дары македондықтарға
елшілерін жіберіп, Вавилонға бейбіт ниет-пен кіруін өтінеді. Александр
әлемнің айтулы каласының қүлдырай бастаган кезіне тап болса да, оның
байлығы мен салтанатына қайран қалып, біраз аялдайды. Вавилон Александрды
азат етуші ретінде карсы алады. Алайда, ол бағындыруға тиісті байтақ әлем
әлі де алда болатын.
Арада ои жылға толар-толмас уақыт өткенде, дүниені алаң сткен жағдайдыц
жайы белгілі бола бастайды. Шығыстың билеп-төстеушісі Алексаидр сегіз жылғы
сергелдеңнен соң әбден титық-таса да, іштей үлкон-үлкен ой-жоспарлармен
Вавилонға қайтып оралады. Ол Мысырды жаулауға, сонан соң Батыска аттанып
Карфагенді, Италия мон Испанияны бағындыруға, одан әрі сол
кездегі әлемнің шсгі ... . Геркулес бағаналарына дейін баруға бел
буған. Бірақ, дайындықтыц нағыз қызған кезінде ауырып калады.
Бірнеше күн бойы қатты сырқаттанып жүріп-ак, қолбасшылармен кеңесіп, жорық
кемелерін камдатады. Бұған қаланың қапырык шаңдақ кезі тұспа-тұс келеді.
Жазғы шағырмақ каланың көп қабатты сарғыш үйлерін моншадай қыздырады.
Мұндайда жауын-герлердің үнді шекарасынан әкелген арзан құлдары мен асыл
зат-тарына толған көше базары да тарқап, кісі аяғы басылатын. Ал, ыстық пен
шаң кең сарайдың қалың қабырғасынан өте қолқаны кауып, Александрдың тынысы
тарылатын. Осы жылдар ішінде өз иелігіндегі, Шығыстың аптабына үйрене алмай-
ақ қойды. Ол елімнен қоркып, айылын жиған жан емес қой, өзгені былай койған
да, өзіне тенген ажал сағатымен талай рет бетпе-бет келген. Оны мазалайтын
елім осыдан он жыл бұрын келсе, бәлкім, өкінбес тс еді, дәл қазір тірі
құдайға айналған шағында олай-бүлай болыг кету акылға сыймас іс сияқты.
Александр шаң мен капырық жай лаған жат қалада, өзінің саялы Македониясынан
жырақта, тағ дырдың талайына жазғанын тындырып болмай елгісі келмеген Осы
уақытка дейін дүниенің жартысы түяқ серіппестен атынын табанына
тапталғанда, бұған енді сол дүниенің қалған жартысы да косылуы керек қой.
Ол Батысты көзімен көріп, қолымен бағын дырмай қалайша өлмек.
Міне, осылайша әбден титықтап, ауруы асқынған кезде оныь жанына сая болар
Вавилондағы жалғыз орын есіне түседі. Есіне алуы мұң екен, Македонияның
шуаққа бөленген гүлзар өңірі елес теп, дегбірін алады. Сонда, әлі де үлы,
әлі де тірі калпындағь Александр, мәңгілік сапарының соңғы аялдамасында,
өзін аспальі бакқа жеткізуді бұйырады...
Осы бақты салдырған Навуходоносор әрекетін жауыздыктан туған шапағат десе
болар, себебі жауыздардың да біреулеріх шапағаты тиюі мүмкін, бірақ
мыңдарға қайырым жасай алмайды Навуходоносордың сүйікті жас әйелі —
мидиялык патша қызь Вавилонның шаңдағында Александр сияқты гүл-күрактың хои
иісі мен ағаштың сыбдырын аңсайды ғой. Вавилонның патшась астананы Мидия
тауларының көкорай баурайына көшірмейді бірақ оның есесіне ажалды пенденің
қолынан келмейтін кереметт жасатады. Ол аптапты алапқа сонау Мидия
баурайындағы саяль мекеннін, елесін орнаттырады.
Патшайымға пана болған аспалы бақтың кұрылысына патша лықтың барлық күш-
қуаты, барша құрылысшылар мен матема тиктердің іс-тәжірибесі жұмылдырылады.
Дүние жүзінде тұңғьш рет махаббаттың қүрметіне салынған айтулы монументті
де Вави лон әлемге әйгіледі. Ал, патшайымның ғажайып бейнесі үрпақтар
есінде кемескі тартып, Ассирияның әйел патшасының есімімеі астасып
сақталған. Сондықтан да аспалы бакты Семиамрид; (Шаммурамат) бағы дейді.
Адамзаттың жады қашанда қызған шақ келеді, ұлы окиғаларды ұлы есімдерге
телуге бейім түратыі әдеті. Тамара патшаның атымен аталатын бекініс қорған
әркімге ақ белгілі. Өзінің екінші күйеуі мен балаларын жанындай сүйгеі
Тамара бекініс қорғаннан сүғанак, ашынасын лақтыруы былаі
і үрсын, сол қорғанды мскендеп түрмаған ^ құрышы канбай-ик.иғаға үлы
есімдсрді араластырмаса қүла(і *
і ын әдет бар.
Вавилонныц кұрылысшылары салған аЛЫ бак төрт кабат болған. Әрбір қабаттың
жаппасы жиырма б( метрлж кол°нналаР-га жалғаса орнатылатын болған.
Қабаттар^ІҢ таОакына тас так-галар төселіи, оның үстіне камыс жайылЩ'СУ
ӨТПе£,ҮШШ қамыс үстіне асфальт иен кақталған қорғасын ж?ылға?- МУНЫҢ Үстше
юулім агаштыц өзі тамыр жайып шығ?ЬІВДаИ еТШ топырақ тәгілген. Әрбір
кабаттың кемерлене көтЛГеН ТұСЫНа ТүрЛ1" түсті такталы кең саты салынған
Қүрылыстың кызып жатқан кезінде-^' жалпак калыпты кірпіш заводтарының
түтіні будақтап жаүКан к„ездщ өзінде-ақ, і іптен сонау Евфраттың төменгі
сағасынаі Су аиДаған Күнарлы юііырақты теңдеп алып ыңырана шүбаған
іеруенн1ң ар™ жетш үл,трмей-ақ, солтүстіктен сирек кездесетін ЦӨПТер МӨН
бҰталаР' ■и•!..!. кәшеттері жеткізіле бастайды. Қыстыңсалкыны түскен кезде
■ іуыр арбаға жегілген өгіздер тамыры мүқ,№т °Ралған Ф1 ағаш" гарды қалаға
жеткізеді.
Навуходоносор өзінің махаббатын дәлеП берді Вавилонның кос арба катар жүре
алатын жүз метрлік ,дарған .^бырғасының үстінен көгілдір желектей болып
ағаш бағ^ көтеріледһ ң ҮСТ1Н'' гі қабатының саясында судың сылдырына
?қаттана кұлақ түріп отыратын патшайым төңірегіне көз салғаьі13' д3
ДеРжавасыныҢ іш пыстырар, бұдырсыз қиян даласын көреГ' аккан су сыл-лыры
күндіз-түні Евфраттың суын қауғал^ таРт^ан кұ^дзрдын мацдай тері екені
патшайымның қаперіне д^ КІРмеитш- исы Оақта
жүріп, ол өзін бақытты сезінді ме екен?
. , , „ . мен
өмір арасында
Александр бакытсыз болатын. Ол өлі^4 бастанп ^ {
..рпалысып жатты. Барлык^арманы әскер.н^ ; ол ақтық'демі
(,,л арманына жете алмаи көз жұмды. Б^ы жанынан еткен
ім.лгар алдында саялы бақтың ішінде ж^■ ^ . Македониясына
('.іиырғы жолдастарына көзі түскен сәтте ^
цралгандай күй кешкен болар.
. . . .
империясы быт-шыт
Ллександр өлісшен, кеш.кпеи-ақ оның ұшырадЫ.
м,Лып, дандаисыған колбасшыларының П Дстана ^ ^ .лем астанасы
болу Вавилонға бұиырмадь қаңырай бастады. .үрсын, б.рте-бірте өмір
нышанын жоғалщ ' й {^ { . I Іавуходоносордың сараиын су
шаиып, асығ^ ^ { ^ £бат_
н.р г:іліп кетті. Зәулш колонналар бірінен ^ ^ Е;фраттан су і;,ры
мен сатылары отырып калды. Ал; күн аУлашаб^ е^
кіртатын жан болмағандықтан ағаштар лг
і.ідскашан курап қалды.
„ .
,, . „ . . лтаған
қоңыр төбенін
Ғ,ұл күндері Вавилонның жолсеріктері ад' г он^ағы ер_
... ..І0" обден жеР болған біРеУ'не бастап ғының қалдығы деп
пскті кірппіі сынықтарын Семирамида б^
і.ііріч^теді.
Үшінші керемет ЭФЕС АРТЕМИДАСЫНЫҢ ҒИБАДДТХАНАСЫ
Эфес Артемидасынын, ғибадатханасы туралы дау тым ертеден басталған. Сол
себепті осы ғибадатхананың соңғысын жазу керек пе, жоқ әлде, оның
алдындағысын жазу керек пе, тап басу қиын. Әлемнің осы кереметі туралы
қалам тарткан авторлар ертеден-ақ Геростраттың өртегені қайсы, Херсифронның
салғаны қайсы екенін анық біле бермейді. Сондықтан, қысқаша болса да екі
ғиб^дат-хана, екі сәулетші және бір қылмыскер туралы айта кеткен жөн. Бұл
оқиғаның шешімін таптырмас түйіні көп, зұлымдық пен мейі-рімнің кайсысының
бел алғанын айыру да оңай емес.
Грек әлеміндегі ең дамыған, байлыққа бөккен, оған қоса Шы-ғыс мәдениетімен
толыға кұлпырған Эфес қаласы Иониядағы грек қалаларының ішіндегі
көрнектілерінің бірі болатын. Сол кез-дің өзінде-ақ Қара теңіз бен
Африка жағалауына жол салған тәуекелшіл теңізшілер мен отарлаушылардың
да кеп шығатын жері осы кішіазиялық қалалар еді. Ионияның дәулетті
полиетері 1 құрылыс жұмысын көп жүргізді. Көне дүниеде әркім-ақ Самостағы 1
Гера, Милетке жақын орналасқан Дидимадағы Аполлон, Эфестегі Артемида
ғибадатханаларын жаксы білетін...
Соңғы ғибадатхана әлденеше рет салынды. Алайда, ағащ тез тозып, өртке
шалынып немесе осы теңіректе жиі болып түратын жер сілкінісінен зардап шеге
беретін. Сондықтан да, біздін жыл санауымызға дейінгі VI ғасырда қаржы мен
уақыттың бе"" жүзігііе қарамастан қамқоршы құдай-ананың кұрметіне айтуль
тұрак салу үшін шешім кабылданады. Мұндай шешімнің қабылдануына айтулы
кұрылыска к,олғабыс тигізуге уәде берген керші қалалар мен мемлекеттердін.
де ыкыласы себепші бсуіады. Осы ғибадатхана туралы салынып біткен соң,
бірнеше жүз жылдан кейін қалам тарт-кан Плиний былай дейді: ...мұны жиырма
жеті патшаның сьщын білдіретін жүз жиырма жеті колонна қоршаған. Әрине,
Эфес төңірегіндегі патшалардан дәл осындай ауыз бірлік табыла қойма-ған да
болар-ау, алайда, көршілерінің кұрылысты ортақ іс с^іға-ғаны байқалады.
Қалай болғанда да, Лидияның дәулеті тасЦьан өктем патшасы Крездің ерекше
үлес қосканы анық.
Бүл құрылысты сал фда архитекторға, суретшіге немесе мү^ін-шіге тапшылық
болмаған. Ең үздік жоба ретінде әйгілі ХерсифрЪн-ның еңбегі кабылданған. Ол
ғибадатхананы мәрмәр"".:: '*'рчч£р) салуды және сол кездегі Иония
диптерінің и.иртымен үйлесе ф.,"1 мейтін қос қатар мәрмәр
колонналармен қоршауды үсынады.
Эфес құрылыстарының бүрынғы өмірі келте өкінішті жағдайы ойлантады да,
архитектор ғибадатхананың ұзақ ғұмырлы болуына ден қояды. Шешім батыл да
соны еді: ғибдатхананы өзен жағасын-дағы батпақ үстіне салмақшы бөлады.
Херсифроннын, есебі бой-ынша солқылдақ шымдауыт жер сілкінісінде тиімді
болмак, деп ойлайды. Ал, салмагы ауыр мәрмәр құрылыс ми-батпаққа батып
кетпес ушін терең апан қазылып, оған бірнеше метр қалыцдик ағаш көмірі мен
жүн-жұрка қоспасы төселеді. Бұл төсепіш, пм мәнінде, архитектордың ойынан
шығып, ғибадатханаі'а ұ.чг ғұмыр сыйлады. Тек, бұған емес, басқасына.
Көне деректерге қарағанда, ғибадатхана құрылысы ні
женерлік шытырман жағдайға кенде болмаған сияқты. Осыпя
батыл шешімде мүлт кетпес үшін жасалған есептерді была
қойғанда, салмағы кыруар тонналық колонналарды батпа
үстімен жеткізу проблемасына дейін шешу керек болды. Қүрылыс
шылардың небір тапқырлықтары ауыр салмаққа төтеп бер
алмай қалды. Осы тұста Херсифрон қарапайым ғана ғажайы
шешім табады. Қолонналардың қос басына темір өзекше қағаді
да, оған ағаш дөңгелек кигізіп, өгіз мойынағашымен жалғайды
Сол кезде .колоннаның өзі алып дөңгелектің белдемесі сияқты
ондаған пар өгіздің жетегінде оп-оңай дөңгелеп жөнелген.
Ал, ұлы Херсифроннан дәрмен кеткен кезде, көмекке Артемида ның өзі келген;
өйткені осы кұрылысқа пейілді езі ғой. Қаншг әрекеттенсе де Херсифрон тас
табалдырықты орнына қоя алмай ды. Архитектордың жүгенсіз қүрылысшылармен,
қала қожасы-мен, шүбырған жолаушылармен және қызғаншақ әріптестерімен
текетіресте жүріп өткізген жылдары жүйкесін тоздырып біткен-ді. Ол
табалдырықты ең соңғы тұяқ серперіне балап, әзін-өзі өлтірмекші
болады. Артемида дәл осы тұста шұғыл шара қол-данады: ертеңгілік кала
түрғындары құрылыс алаңынан у-і,у болып, архитекторға жүгіріп келеді
ғой. Сөйтсе, бір түнде үас табалдырық қашалған санылауға өзінен-өзі
жымдаса туссе керек. Ғибадатхананың бітуін Херсифрон кере алған жоқ. Ол
кенет-тен қайтыс болады да, бас архитектор міндетін оның баласы
Метаген мойнына алады. Метаген өлген соң, ғибадатхана
құрылысын Пеонит пен Деметрий аяқтайды. Ғибадатхана шама-мен біздің жыл
санауымызға дейінгі 450 жылдары салынып бітті. Ол қалай безендірілген,
кандай мүсіндер қойылып еді, фрес^ калары мен суреттері қандай, Артемида
мүсінінің өзі қандай бі-тімді дегендерді біз білмейміз. Ал, ғибадатхананың
ернектелген колонналарынан бастап, Артемиданың мүсініне дейін тер төккен
әйгілі мүсінші Скопастың еңбегін, мұндағы сән-салтанатты там-сана жазған
авторлардың сөзіне.сенбесе де болады. Мұның бәрі-нің сөз болып отырған
ғибадатханаға катысы жоқ. Херсифрон мен оның ісін жалғаушылардың
тындырғаны Геростраттың кесірі-нен жоқ болған.
Герострат тарихы жұмыр жердің бетіндегі ең бір сабак бола-тың және шегіне
жете шиеленіскен мысалдардың бірі шығар-'ау. Асып бара жатқан ештеңесі жоқ
қарапайым ғана пенде. Ешбір жанның қаперіне кірмеген қылмыспен езінің
есімін мәңгілік еткісі келеді (бір ғажабы бүл ниетін жүзеге асыру үшін
әскердін, де, абыздың да, зорлық көрсетер күштердің де, бас кесерлердің де
көмегін қажетсінбегенін қайтерсің). Иә, тек қана даңқ үшін, мәңгілік атак
үшін салынғанына жүз жылға жетер-жетпес уаіқыт
Г)о.п ;ш і ибпда гхлііаміи нртічі жіборді. Ііұл біздіц жыл санауымыз-' а
дсіііигі ЛГ)(І жылі и оқиға. Лйтпақшы, бүл дәл Александр Маке-,'Оінкціі
туіаи күи болатын.
і IИбадатхаііаііыц күн құріатқан ағаш бөліктері, жер асты бөл-іиілгріие
твгіліччі астық қоры, алуан түрлі сый-сияпаттары, сурет-1 ір мсіі
абыздардың киімдсрі — міне, осының бәрі де оттың тілі-іій тгиквпетіп
дүниелер еді. Лап еткен жалын әп-сәтте от қүша- -гына ораи, ғибадатхана
жанып кеткен.
Мүидай сұмдықтын, боларын кім болжаған, енді Геростраттың стандастары бұл
азғынға қандай жаза лайык, деген ойға калады. Бәлкім, осы жағдайда бас
қатырып, болашақ ұрпақ алдын-і,агы жауапкершілікті сезінетіндей
эфестіктердің қиялы үшкьір 'іолмаса, немесе философтар мен ақындарға зәру
болса, онда іГеростратты дарға асып, шаруаны тындыра салар еді. Содан зрада
біраз жыл өткенде бір тоғышор отырып: Біздің тамаша ғпбадатханамызды
өртеген бір кеңкелес болып еді ғой... сол неме-н ң аты қалай еді... о,
Зевс, жадымнан жаңылдыра көрме... ;,гмесіне кім кепіл. Біз онда
Геростраттың есімін ұмытар едік. Алайда, эфестіктер бір-ақ қағып
Геростраттын, көзін құртты . да, түзелмес кателік жіберіп алды. Олар
Геростратты үмыту жөніііде үкім шығарды. Мәңгілік даңкты көксеген неменің
есімін
Іешқашан, еш жерде атамай, ұмыт калдырып жазасын тартқыз-бақ болады.
Қүдайлар болса эфестіктердің даналығына езу тартады. Бай-так, Ионияның,
Элладаның, Мысыр мен Персияның адамдары кез келген жерде: Ойбай-ау, әлгі
өрт қойғышқа Эфесте қандай жаза ойлап тапқанын білесің бе? Енді оны біржола
үмытады. Онын есімін ешкім білмейтін болады. Айтпакшы, аты калай аталушы
еді? Герострат деймісің? Иә, сол, Геростратты біз үмыту-іа тиіспіз,— деп
сампылдай жөнелетін.
Әрине, бүдан кейін ол қалай үмыт болсын. Ал, эфестіктер болса ғибадатхананы
кайта салуға бел буады. Ккшші ғибадатхананы архитектор Хейрократ салады.
Бұл — Эллин әлемнің айтулы қаласы Александрияның жобасын жасады дсйтін,
Афон тауын Александр Македонскийдің мүсініне айнал-дырғысы келген, оның
қолындағы кұмырасынан езен суы ағып түрады деп армандайтын әйгілі қиялшыл
болатын.
Рас, бұл жолы құрылыс санаулы жылдарға ғана созылды.
Чүның бір сыры Херсифронның әлдекашан еліп калғандығы
болды. Енді қүпияларға бас қатырып, техникалық тапқырлықтар
іздоудіц кажеті жок еді. Бүрын салынған даңғыл жол бар ғой.
■ Домек, бүрынғы жасалған істі қайталап шықса болғаны. Солай
жасалды да. Тек бүрынғыға карағанда көлемі үлкен. Жаңа
' ғибадатхаианын, ұзындығы 109, ені 50 метрге жетті. Ал, жиырма
мотрлік 127 колонна қос қатар болып, к,оршай орналасты. Әрбір
колонмаға ою-врнек салынып, бедер-бейнелері (барельефтері)
ойгілі мүсінші Скоиастың ез қолынан шықты.
Олсмніц корометі деген атқа Херсифрон салдырған ғибадат-
хананың жолы лайық болғанымен, сол атак соңғысына бұйырды.
Ғибадатхананың қайта жаңғыру тарихы мен одан соңғы оқи-ғалары бүкіл көне
дүниенің өнбойын алыпкашпа сөз бен өсек-аяңға толтыруда болды.
Эфестіктердің досы бар, дұшпаны бар дёгендей дау-дамайдың көрігін тәуір-ак,
қыздырып бақты...
Герострат деген біреу ғибадатхананы өртеп жіберген соң, жұртшылық қайтадан
күш біріктіріп, әйелдердің әшекейлерін ортаға салып, ездерінің дүние-
мүліктерін қүрбан етіп, бұрынғы ғибадатхананың колонналарын сатып, ақыры
жаңадан, бүрын-ғысынан әлдеқайда әдемі ғибадатхана тұрғызды,— деп жазады
Страбон. Бұл пікірді ол тілектестікпен жазылған деректерден алған. Ал,
Артемидордың жазуы бойынша тавромениялық Тимей: Эфестіктер екінші рет
ғибадатхананы парсылардың сақтауға берген қаржысына салды,— деген пікірде
болған. Ал, сол Арте-мидор ондай пікірлерді ызалана жоқка шығарады. Дәл
сол түста олардың қоймасында ешқандай қаржы болмаған,— дейді ол.— Егер,
болған күнде ғибадатханамен бірге жанып кетер еді. Оның үстіне, әрттің
кесірінен шатыры ортасына түскен үйге дені дүрыс адам қазына сақтай ма?
Осы оқиғаның нағыз қызған кезінде Эфеске Александр Маке-донский келіп
кіреді. Ол не нәрсеге де дер кезінде араласа білген ғой. Қүрылыс барысына
көз салып, қасиетті орынға тағзым еткенсігенімен, Александрдың ішкі есебі
саяси салмағын арттыру болатын. Ол сол жерде бүрынғы шығынды да, алдағы
шығынды да өзі кәтеретінін, тек қана ғибадатханадағы арнау сөзде мұның да
есімінін, болуын калайды. Әрине, мүндай емеуріннің сырты сыпайы болатын.
Әйтпесе, мұздай құрсанған македондықтарға арқа сүйеп түрған мүндай сыпайыға
қалайша жоқ дерсің? Оның үстіне сүйікті сылкым сұлулардың әшекейсіз
жүретіні былай тұрсын, күміс тостағандардың да көршілерге сатылар жайы
бар... Бұл жағдай қала ішінің сыбыр-күбірін өршітіп, құпия кеңестерін
кебейтіп жіберді: македондықтар мын, жерден сыпайы болғанымен, каланын,
абыройы қымбат қой.
Ақыры, әйгілі Эфестен ақылына айласы сай бір азамат табылады.
— Александр,— дейді ол,— құдай тектес жанның басқа құдайға ғибадатхана
салуы жараспайды.
. Сонда қолбасшы езу тарта иығын бүлк еткізіп: Қалауларын, білсін...
деген екен.
Ғибадатхананың ішіне Пракситель мен Скопастың қолынан шыққан тамаша
мүсіндер қойылады. Мүндағы суреттер тіптен ғажайып болатын.
Біздің түсінігімізде көне грек енерін, ең алдымен мүсін, со-нан соң ғимарат
деп ойлаймыз. Ал, кейбір фрескалары болмаса, бейнелеу өнерін біле
бермейміз. Алайда, бейнелеу енері болған, тіптен кең тарап, замандастарының
жоғары бағасын да алған. Егер төрешілер пікіріне сенер болсаң, кейбір
тұстарда мүсін өнерінен мойын оздырып отырған. Сондыктан да, Эллада
мен
Ионияның бүгінгі күнімізге жетпей қалған бейнелеу өнерін әлем-дік өнердің
ен, бір орны толмас шығыны деп ойлауымызға болады.
Эфестіктер Александрдын. көңіліне келтірген кірбіңді жуып-шаю үшін суретші
Апеллеске оның портретін салуды тапсырады. Суретші колбасшы суретін Зевс
сияқтандырып, қолына найзағай ұстатып бейнелейді. Кейін суретті қабылдап
алушылар келгенде оның мінсіздігіне, құбыла көрінетін әсеріне қайран
қалады. Тап бір найзағай ұстаған қолы полотнодан шығып келе жатқандай еді
дейді. Авторға еңбегі үшін жиырма бес алтын талант беріледі. Сірә, содан
бергі жиырма үш ғасырда бір ғана суреті үшін бірде-бір суретші мүндай
гонорар алып көрмеген болар.
Ғибадатханада мүнан басқа Одиссейдін, аласүрған сәтінде өгіз бен атты
катар жегіп жатқан суреті, ойға шомып отырған еркектің, семсерін кынапка
салып жатқан жауынгердің сурет-тері болатын.
Ғибадатхананы батпак үстіне салған архитекторлардын, есебі дәл шығады. Сол
қалпында ғибадатхана жарты мық жылдай түрады. Римдіктер оны жоғары бағалап,
көл-көсір сияпаттары-мен оның даңқына данк, байлығына байлық косты. Рим
империя-сында Диана ғибадатханасы деген атпен көбірек танылған бұл
ғибадатханаға Вибий Салютарий толып жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz