Ислам – адамның екі дүниесін де бірдей қамтитын хақ дін
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Ислам және ғылым
2.2 Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Ислам және ғылым
2.2 Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Адамзаттың сонау Исламнан бұрынғы және дін келгеннен кейінгі жан-жақты шарықтап даму кезеңдеріне, оқу-ағарту тарихына, қоғамдық-мәдени салаларына тың деректерден мысал бере отырып үңілеміз. Аллаһтан түскен діннің тек мұсылман жұртшылығына ғана емес, сонымен қоса, батыс әлеміне де кеңінен етек жайып, пайдасын тигізгендігін, әлі күнге дейін тигізіп жатқандығын және ол жақтарға қалай, қашан өткендігінен де сөз етеміз.
Бұл ғылыми еңбектің басты артықшылығы, өзімізге кеңінен танымал қазақ, орыс тілдеріндегі еңбектерді ғана емес, сонымен бірге түрік, араб секілді өзге тілдеріндегі еңбектердің де кеңінен пайдаланылғанында. Неге десеңіз, Ислам әлеміндегі ғылым мен білімнің көбіне аталмыш осы екі тілде дамып, осы тілдерде жарық көргенін сіз бен біз жақсы білеміз.
Жоғарыда келтіргеніміздей, Ислам діні – үлкен мәдениет.
Ислам және ғылым ішінде Исламның да негізгі іргетасы – оқу-ағарту болып табылады. Білім алуды басты ұстаным етіп алғандығы үшін де дін Ислам өз өміршеңдігін ешқашан жоғалтпай заман өткен сайын жаңарып келе жатыр.
Тәлім-тәрбие мен оқу-ағартуды пайғамбарының туралығы, сенімділігі және Раббысына деген сүйіспеншілігі арқылы бастаған бұл діннің оқу-ағарту саласында бүгінгі күнге дейін қалдырған ізі үлкен зерттеуді қажет етеді. Барлық мәдениеттің қалыптасып дамуында маңызды рөл атқаратын білім саласы Ислам мәдениетінде де өз жемісін беріп, үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Құран мен сүннетте көптеген аят пен хадис бізге осыны көрсетеді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) білім алуды өсиет еткен және Оның «Мен мұғалім болып жіберілдім» деген сөзін де оқу-ағарту ісінің Исламда қаншалықты маңызды екенін білдіреді.
Ислам келгеннен кейін арабтар мен мұсылмандықты қабылдаған басқа да халықтар ғылымда жоғары жетістіктерге жетті. Бұған Құрандағы ғылымға деген үгіт сеп болып, нәтижесінде көптеген мұсылман ғалымдары биология, зоология, тарих, астрономия, химия, физика, алгебра, математика, медицина сияқты ғылым салаларында өз қолтаңбаларын қалдырған. Жалғыз Құран ғана емес, пайғамбарымыз да мұсылмандарды білім алуға шақырып, бұның мұсылмандарға парыз екендігін айтқан.
Бұл ғылыми еңбектің басты артықшылығы, өзімізге кеңінен танымал қазақ, орыс тілдеріндегі еңбектерді ғана емес, сонымен бірге түрік, араб секілді өзге тілдеріндегі еңбектердің де кеңінен пайдаланылғанында. Неге десеңіз, Ислам әлеміндегі ғылым мен білімнің көбіне аталмыш осы екі тілде дамып, осы тілдерде жарық көргенін сіз бен біз жақсы білеміз.
Жоғарыда келтіргеніміздей, Ислам діні – үлкен мәдениет.
Ислам және ғылым ішінде Исламның да негізгі іргетасы – оқу-ағарту болып табылады. Білім алуды басты ұстаным етіп алғандығы үшін де дін Ислам өз өміршеңдігін ешқашан жоғалтпай заман өткен сайын жаңарып келе жатыр.
Тәлім-тәрбие мен оқу-ағартуды пайғамбарының туралығы, сенімділігі және Раббысына деген сүйіспеншілігі арқылы бастаған бұл діннің оқу-ағарту саласында бүгінгі күнге дейін қалдырған ізі үлкен зерттеуді қажет етеді. Барлық мәдениеттің қалыптасып дамуында маңызды рөл атқаратын білім саласы Ислам мәдениетінде де өз жемісін беріп, үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Құран мен сүннетте көптеген аят пен хадис бізге осыны көрсетеді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) білім алуды өсиет еткен және Оның «Мен мұғалім болып жіберілдім» деген сөзін де оқу-ағарту ісінің Исламда қаншалықты маңызды екенін білдіреді.
Ислам келгеннен кейін арабтар мен мұсылмандықты қабылдаған басқа да халықтар ғылымда жоғары жетістіктерге жетті. Бұған Құрандағы ғылымға деген үгіт сеп болып, нәтижесінде көптеген мұсылман ғалымдары биология, зоология, тарих, астрономия, химия, физика, алгебра, математика, медицина сияқты ғылым салаларында өз қолтаңбаларын қалдырған. Жалғыз Құран ғана емес, пайғамбарымыз да мұсылмандарды білім алуға шақырып, бұның мұсылмандарға парыз екендігін айтқан.
1. Ғарифолла Е. Фалсафа тарихы. Алматы, 2004.
2. Алтаев Ж., Ғабитов Т., Қасабеков А. Философия және мәдениеттану, Алматы, 1998.
3. Көбеева О. Дінтану негіздері. Алматы, 1998.
4. Бұлұтай М. Ата баба діні, түркілернеге мұсылман болды? Алматы, 2000
2. Алтаев Ж., Ғабитов Т., Қасабеков А. Философия және мәдениеттану, Алматы, 1998.
3. Көбеева О. Дінтану негіздері. Алматы, 1998.
4. Бұлұтай М. Ата баба діні, түркілернеге мұсылман болды? Алматы, 2000
Ж О С П А Р
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Ислам және ғылым
2.2 Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Ислам - адамның екі дүниесін де бірдей қамтитын хақ дін.
Адамзаттың сонау Исламнан бұрынғы және дін келгеннен кейінгі жан-жақты шарықтап даму кезеңдеріне, оқу-ағарту тарихына, қоғамдық-мәдени салаларына тың деректерден мысал бере отырып үңілеміз. Аллаһтан түскен діннің тек мұсылман жұртшылығына ғана емес, сонымен қоса, батыс әлеміне де кеңінен етек жайып, пайдасын тигізгендігін, әлі күнге дейін тигізіп жатқандығын және ол жақтарға қалай, қашан өткендігінен де сөз етеміз.
Бұл ғылыми еңбектің басты артықшылығы, өзімізге кеңінен танымал қазақ, орыс тілдеріндегі еңбектерді ғана емес, сонымен бірге түрік, араб секілді өзге тілдеріндегі еңбектердің де кеңінен пайдаланылғанында. Неге десеңіз, Ислам әлеміндегі ғылым мен білімнің көбіне аталмыш осы екі тілде дамып, осы тілдерде жарық көргенін сіз бен біз жақсы білеміз.
Жоғарыда келтіргеніміздей, Ислам діні - үлкен мәдениет.
Ислам және ғылым ішінде Исламның да негізгі іргетасы - оқу-ағарту болып табылады. Білім алуды басты ұстаным етіп алғандығы үшін де дін Ислам өз өміршеңдігін ешқашан жоғалтпай заман өткен сайын жаңарып келе жатыр.
Тәлім-тәрбие мен оқу-ағартуды пайғамбарының туралығы, сенімділігі және Раббысына деген сүйіспеншілігі арқылы бастаған бұл діннің оқу-ағарту саласында бүгінгі күнге дейін қалдырған ізі үлкен зерттеуді қажет етеді. Барлық мәдениеттің қалыптасып дамуында маңызды рөл атқаратын білім саласы Ислам мәдениетінде де өз жемісін беріп, үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Құран мен сүннетте көптеген аят пен хадис бізге осыны көрсетеді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) білім алуды өсиет еткен және Оның Мен мұғалім болып жіберілдім деген сөзін де оқу-ағарту ісінің Исламда қаншалықты маңызды екенін білдіреді.
Ислам келгеннен кейін арабтар мен мұсылмандықты қабылдаған басқа да халықтар ғылымда жоғары жетістіктерге жетті. Бұған Құрандағы ғылымға деген үгіт сеп болып, нәтижесінде көптеген мұсылман ғалымдары биология, зоология, тарих, астрономия, химия, физика, алгебра, математика, медицина сияқты ғылым салаларында өз қолтаңбаларын қалдырған. Жалғыз Құран ғана емес, пайғамбарымыз да мұсылмандарды білім алуға шақырып, бұның мұсылмандарға парыз екендігін айтқан.
Мәдинаға хижреттен кейін мұсылмандар меккеліктердің қыспағынан құтылып, өз араларында мемлекет құрды. Хазірет Пайғамбардың (с.а.с.) бас болуымен мұнда мешіт салып, оның бір бөлімі оқу-ағарту істеріне арналды. Бұның Суффа деп аталғанын білеміз. Суффа - Исламдағы алғашқы университет. Бұл жерде Пайғамбарымыздың өзі сабақ берген. Бәдір соғысында тұтқынға түскендердің әрқайсысына 400 дирхам құн белгіленгенде, құн төлеуге қаржысы жоқ сауаты бар тұтқындар мәдиналық он балаға оқу-жазу үйретіп азаттық алатын болды. Ғұлама сахабалардың бірі Зәйд ибн Сабит осы жерде сауатын ашқан ансарлардың бірі еді.
Ислам және ғылым
Исламның ғылымға және өзін ғылымға атаған ғалымдарға деген құрметі ерекше. Ғалымдар пайғамбарлардың мирасқоры деген мұсылмандар жер бетінде алғаш болып ренессанс туғызған мемлекет десек қателеспес едік.
Ислам білім алуға келгенде ешкімді де бөліп-жармайды. Бұған мысал, батыста ғасырлар бойы тыйым салынып және құдай мен шіркеуге қарсы келу деп есептелінген медицинаны пайғамбарымыздың өзі насихаттап, өз өмірінде
қолданғаны. Ор соғысында жаралыларды емдеу үшін Руфайда шатырының құрылуы Исламда ауруханалар тарихының пайғамбарымыз заманынан бастап маңызы зор екендігіне дәлел. Сондықтан да мұсылмандардың медицинамен шұғылдану, ауруханалар салуы дәстүрге айналған. Исламда ғылым мен ғибадат бір-бірінен айырылмайтын екі негіз болғандықтан білім алу діни әмір еді. Сол себептен де әртүрлі ғылым салаларында көптеген жаңалықтар ашылғандығын көреміз.
Араб тілінде білу мағынасына келетін ғылым сөзі көбінесе білім, мағлұмат деген мағыналарға келеді. Бір нәрсені нақты үйреніп сенуді ғылым дейміз.
Білімсіздіктің, надандықтың антонимі болып табылатын ғылым сөзінен ғалым, мағлұмат, мұғалім және тағы басқа сөздер шыққан. Ислам ғалымдары ғылымды Кісінің ақыл және сана сезіміне сыйымды мағлұмат деп түсіндіреді. Ғылым бір нәрсенің өз кейпінде танылуы.
Ғылым екіге бөлінеді, біріншісі - Қадим ғылымы (О бастан бар болған ғылым). Екіншісі, кейіннен берілген Хадис ғылымы. Қадим ғылымы Аллаһ тағаланың заты және сипатына байланысты ғылым.
Ол жаратылғандардың ғылымына ұқсамайды. Тек қана Аллаһ тағалаға толық мағынада Алим деп айта аламыз. Өткені тек қана Жаратушымыз барлық нәрсені толық білуші. Хадис ғылымы: Жаратылғандардың ғылымы, яғни, Аллаһ тағаланың жаратқандарына берген ғылымы. Ол екіге бөлінеді.
Бірінші Қажетті ғылым. Ол адамның ізденіп үйренуі қажет етпейтін, өздігінен пайда болатын ғылым. Мысалы, нәрестенің анасын емуі, жүруі, жеп-ішуі, сөйлеп-күлуі, ненің үлкен, ненің кішкентай екендігін, ненің жұмсақ, ненің қатты екендігін білуі сияқты. Екіншісі Назари және Истидләли ғылым. Назар - сөздікте қарау, көру, ойлану, зерттеу нәтижесінде шешім беру деген мағынаға келеді3. Истидләл болса дәлелге сүйену, дәлелдер келтіру деген мағынада. Назари және Истидләли ғылым адамдардың қалауымен яғни қарау, көру, ойлану нәтижесінде сағаттар, күндер тіпті жылдар бойы ізденіп дәлелдеуі арқылы пайда болған білімі. Мұндай білімге құл, қалау және іздену арқылы жететіндігі үшін біз оған Иктисаби (еңбек арқылы қол жеткізілген) ғылым деп атаймыз. Аллаһ тағала
Құран кәрімде Зүмәр сүресінің тоғызыншы аятында Білгендер мен білмегендер тең бола ма? дейді.
Тағы бір аятта Сендерден иман келтіргендердің, ғылым бергендердің дәрежелерін көтереді делінген. Пайғамбарымыз да білім үйренудің мұсылмандар үшін өте маңызды парыз екенін көрсете отырып, былай дейді: Кімде-кім білім іздеу жолына түссе Аллаһ тағала оған жәннатқа бару жолын жеңілдетеді. Періштелер ғылым іздеушінің талабына разы болып, оның аяғының астына қанаттарын жаяды. Шын мәнінде, ғалымға көктегілер және жердегілер, тіпті судағы балықтарға дейін жарылқау тілейді.
Адамды азғырып тура жолдан тайдырушы әзәзіл шайтан үшін де шариғатты жетік меңгерген ғалым, білімі шамалы қатардағы қарапайым мың мұсылманнан әлдеқайда қорқынышты екен. Дінімізді неғұрлым біліп тани түскен сайын азғырушыдан алыстап, тақуалыққа жақындай түсеміз. Хадисте: Бір фақих (Шариғатты жетік меңгерген ғалым) шайтанға мың қарапайым мұсылманнан қорқыныштырақ делінеді.
Діни ғұламалық Аллаһ тағаланың сүйікті пендесіне ғана нәсіп болмақ. Сол нәсіптен үміт етуші әрбір мұсылманға қойылар талап: Кімде-кім білімді үйренсе, Раббысының разылығына лайықты болуы үшін үйренуі тиіс. Ал, керісінше, тек қана дүниені иелену, байлық, мансап үшін үйренген болса, ол пенде қиямет күні жәннаттың өзі тұрмақ иісін де сезбейді, Ілім үйрену - мұсылман еркек пен әйелге парыз.
Дініміздің осы әмірлеріне сәйкес аталарымыз білімге аса мән беріп, ілім адамдарына құрметпен бас иген. Түрік билеушісі Явуз Сұлтан Сәлім Мысырдан қайтып келе жатқан кезінде жанында атақты дін ғалымы Ибн Кемалмен бірге балшықты жерден өтіп бара жатады. Ибн Кемалдың астындағы аттың аяғынан шашыраған балшық Явуздың киімдерін ластап, Ибн Кемал қысылып ұялады. Ұстаздың қысылып, қымтырылғанын көрген Явуз Сұлтан Сәлім: Қысылма, ұстазым! Ғалымның атының аяғынан шашыраған балшық - біз үшін сәнді әшекей. Бұл көйлек осы балшығымен сақталып, өлгенде табытымның үстіне қойылсын деп өсиет айтып, ғалымдарға деген құрметтің үлгісін көрсете білген.
Хазірет Али (р.а.) Күмейілге: Ғылым - байлықтан қайырлы. Өйткені малды сен қорғайсың, ал ғылымболса сені қорғайды. Ғылым бағындырушы, байлық
бағынушы. Байлық, берсең азаяды, білім, берсең көбейеді деген екен.
Бір ғалымның дәрежесі аузы берік болса да соғысқа қатысып, түнін ғибадат етумен өткізген мужахид құлдан жоғары. Бір ғалымның өлімінен кейін Ислам әлемінде қаңырап қалған бос орын, сол сияқты ғалым өсіп жетілмегенше толықтырылмайды.
Әбул Әсуад: Ғылымнан бағалы нәрсе болмайды. Өйткені сұлтандар адамдарға басшы, ал ғалымдар сұлтандарға басшы - дейді.
Фәтхи Мусылы: Ғылым және хикметтен (Аллаһ тағаланың сүйікті құлдарына беретін ғылымы) мақұрым жүрек ішіп-жей алмайтын ауру сияқты, өлімге душар болды деген сөз өте орынды. Өйткені денені жеп-ішу арқылы сақтаймыз, ал жүректің асы - ғылым және хикмет. Жүрек осы екеуімен өмір сүреді. Ғылымсыз жүрек өлімге жақын деген.
Хасан Басри: Ғалымдардың қаламы шейіттердің қанымен таразыға тартылады және ауыр басады. Ибн Масғұд (р.а.) Ғылым жоқ болмастан алдын оқыңдар. Ғылымның жоғалуы ғалымдардың өлімімен болады. Жаным қолында болған Аллаһтың атымен ант етемін, Аллаһ разылығы үшін өлген шейіттер ғалымдарға берілген жоғарғы дәрежелерді көргенде, ғалым болу үшін дүниеге қайта келуді тілейді дейді.
Ибн Аббас (р.а.): Мен үшін түннің аз да болса бөлігін ғылым үйренумен өткізу түні бойы ғибадат етуден жоғары дейді.
Хасан Басри Бақара сүресінің 201-аятындағы Уа, Раббымыз! Бізге бұл дүниеде жақсылық бер және ақыретте жақсылық бер деген аятта бұл дүниедегі жақсылық бізге ғылым және ғибадат, ал ақыреттегі жақсылық жәннатқа кіргіз деген мағынада айтылған дұға дейді. Зүбәйр ибн Әбу Бәкір: Әкем Иракта жүргендегі хатында маған былай деп жазды: Оқы, өйткені ғылым - жоқшылығыңда байлық, байлығыңда сән болар.
Хазірет Лұқман (ғ.с.) ұлына берген насихатында былай деген: Ұлым! Ғалымдардың мәжілісіне қатыс. Көктем жаңбырымен жерді көгертетін Аллаһ хикмет нұрымен мұсылмандардың жүрегін толтырады.Ғалымның өліміне теңізде балықтар, көкте құстарға шейін әр жаратылыс жоқтап жылайды делінген де сөз бар.
Яхя ибн Муаз (р.а.): Ғалымдар мұсылман үмбетіне әке-шешелерінен де мейірімді. Өйткені әке-шешелері оларды дүниедегі оттан қорғайды, ал ғалымдар ақыреттегі оттан қорғайды.
Хасан Басри: Ғалымдар болмаса, адамдардың басқа жан иелерінен айырмашылығы болмас еді. Өйткені олардың оқытуымен адамдар адамдық дәрежеге жеткен дейді.
Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
Ислам ғылымды қолдайды, ешқандай қағидасына кереғарлық танытпайды, қайшылық жасамайды. Ислам ғылымның нағыз бұлағы болып табылады. Ол адамзатқа пайдалы һәм тура жолға бастайтын ғылымды уағыздайды.
Ислам діні келіп, тарап, халықтың көпшілігі білім ізденуге ден қойды. Бірақ ол кезде қазіргідей мектептер немесе жоғарғы оқу орындары болмады. Сол үшін де Ислам мәдениетінің білім бұлағы, ғылым орталығы, мектебі мешіт болды. Мешіт мұсылманның тек ғибадат ететін орындары ғана емес, сонымен қатар мұнда оқу-жазуды, Құран оқуды, шариғат ілімдерін және басқа ілім салаларын үйренді. Мешіттермен қатар оқу-жазуды, хат тануды үйрететін мектептер болды. Кейін, барып, тегін оқытатын оқу орындары ашыла бастады.
Ол кезде оқыту жүйесі екі түрге бөлінді.
1) Дахили (ішкі) - бұл қазіргі мектеп-интернаттарға ұқсас келеді. Онда жағдайлары нашар отбасылардың балалары, алыстан келгендер және шетелдіктер оқыды.
2) Харижи (сыртқы) - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Ислам және ғылым
2.2 Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Ислам - адамның екі дүниесін де бірдей қамтитын хақ дін.
Адамзаттың сонау Исламнан бұрынғы және дін келгеннен кейінгі жан-жақты шарықтап даму кезеңдеріне, оқу-ағарту тарихына, қоғамдық-мәдени салаларына тың деректерден мысал бере отырып үңілеміз. Аллаһтан түскен діннің тек мұсылман жұртшылығына ғана емес, сонымен қоса, батыс әлеміне де кеңінен етек жайып, пайдасын тигізгендігін, әлі күнге дейін тигізіп жатқандығын және ол жақтарға қалай, қашан өткендігінен де сөз етеміз.
Бұл ғылыми еңбектің басты артықшылығы, өзімізге кеңінен танымал қазақ, орыс тілдеріндегі еңбектерді ғана емес, сонымен бірге түрік, араб секілді өзге тілдеріндегі еңбектердің де кеңінен пайдаланылғанында. Неге десеңіз, Ислам әлеміндегі ғылым мен білімнің көбіне аталмыш осы екі тілде дамып, осы тілдерде жарық көргенін сіз бен біз жақсы білеміз.
Жоғарыда келтіргеніміздей, Ислам діні - үлкен мәдениет.
Ислам және ғылым ішінде Исламның да негізгі іргетасы - оқу-ағарту болып табылады. Білім алуды басты ұстаным етіп алғандығы үшін де дін Ислам өз өміршеңдігін ешқашан жоғалтпай заман өткен сайын жаңарып келе жатыр.
Тәлім-тәрбие мен оқу-ағартуды пайғамбарының туралығы, сенімділігі және Раббысына деген сүйіспеншілігі арқылы бастаған бұл діннің оқу-ағарту саласында бүгінгі күнге дейін қалдырған ізі үлкен зерттеуді қажет етеді. Барлық мәдениеттің қалыптасып дамуында маңызды рөл атқаратын білім саласы Ислам мәдениетінде де өз жемісін беріп, үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Құран мен сүннетте көптеген аят пен хадис бізге осыны көрсетеді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) білім алуды өсиет еткен және Оның Мен мұғалім болып жіберілдім деген сөзін де оқу-ағарту ісінің Исламда қаншалықты маңызды екенін білдіреді.
Ислам келгеннен кейін арабтар мен мұсылмандықты қабылдаған басқа да халықтар ғылымда жоғары жетістіктерге жетті. Бұған Құрандағы ғылымға деген үгіт сеп болып, нәтижесінде көптеген мұсылман ғалымдары биология, зоология, тарих, астрономия, химия, физика, алгебра, математика, медицина сияқты ғылым салаларында өз қолтаңбаларын қалдырған. Жалғыз Құран ғана емес, пайғамбарымыз да мұсылмандарды білім алуға шақырып, бұның мұсылмандарға парыз екендігін айтқан.
Мәдинаға хижреттен кейін мұсылмандар меккеліктердің қыспағынан құтылып, өз араларында мемлекет құрды. Хазірет Пайғамбардың (с.а.с.) бас болуымен мұнда мешіт салып, оның бір бөлімі оқу-ағарту істеріне арналды. Бұның Суффа деп аталғанын білеміз. Суффа - Исламдағы алғашқы университет. Бұл жерде Пайғамбарымыздың өзі сабақ берген. Бәдір соғысында тұтқынға түскендердің әрқайсысына 400 дирхам құн белгіленгенде, құн төлеуге қаржысы жоқ сауаты бар тұтқындар мәдиналық он балаға оқу-жазу үйретіп азаттық алатын болды. Ғұлама сахабалардың бірі Зәйд ибн Сабит осы жерде сауатын ашқан ансарлардың бірі еді.
Ислам және ғылым
Исламның ғылымға және өзін ғылымға атаған ғалымдарға деген құрметі ерекше. Ғалымдар пайғамбарлардың мирасқоры деген мұсылмандар жер бетінде алғаш болып ренессанс туғызған мемлекет десек қателеспес едік.
Ислам білім алуға келгенде ешкімді де бөліп-жармайды. Бұған мысал, батыста ғасырлар бойы тыйым салынып және құдай мен шіркеуге қарсы келу деп есептелінген медицинаны пайғамбарымыздың өзі насихаттап, өз өмірінде
қолданғаны. Ор соғысында жаралыларды емдеу үшін Руфайда шатырының құрылуы Исламда ауруханалар тарихының пайғамбарымыз заманынан бастап маңызы зор екендігіне дәлел. Сондықтан да мұсылмандардың медицинамен шұғылдану, ауруханалар салуы дәстүрге айналған. Исламда ғылым мен ғибадат бір-бірінен айырылмайтын екі негіз болғандықтан білім алу діни әмір еді. Сол себептен де әртүрлі ғылым салаларында көптеген жаңалықтар ашылғандығын көреміз.
Араб тілінде білу мағынасына келетін ғылым сөзі көбінесе білім, мағлұмат деген мағыналарға келеді. Бір нәрсені нақты үйреніп сенуді ғылым дейміз.
Білімсіздіктің, надандықтың антонимі болып табылатын ғылым сөзінен ғалым, мағлұмат, мұғалім және тағы басқа сөздер шыққан. Ислам ғалымдары ғылымды Кісінің ақыл және сана сезіміне сыйымды мағлұмат деп түсіндіреді. Ғылым бір нәрсенің өз кейпінде танылуы.
Ғылым екіге бөлінеді, біріншісі - Қадим ғылымы (О бастан бар болған ғылым). Екіншісі, кейіннен берілген Хадис ғылымы. Қадим ғылымы Аллаһ тағаланың заты және сипатына байланысты ғылым.
Ол жаратылғандардың ғылымына ұқсамайды. Тек қана Аллаһ тағалаға толық мағынада Алим деп айта аламыз. Өткені тек қана Жаратушымыз барлық нәрсені толық білуші. Хадис ғылымы: Жаратылғандардың ғылымы, яғни, Аллаһ тағаланың жаратқандарына берген ғылымы. Ол екіге бөлінеді.
Бірінші Қажетті ғылым. Ол адамның ізденіп үйренуі қажет етпейтін, өздігінен пайда болатын ғылым. Мысалы, нәрестенің анасын емуі, жүруі, жеп-ішуі, сөйлеп-күлуі, ненің үлкен, ненің кішкентай екендігін, ненің жұмсақ, ненің қатты екендігін білуі сияқты. Екіншісі Назари және Истидләли ғылым. Назар - сөздікте қарау, көру, ойлану, зерттеу нәтижесінде шешім беру деген мағынаға келеді3. Истидләл болса дәлелге сүйену, дәлелдер келтіру деген мағынада. Назари және Истидләли ғылым адамдардың қалауымен яғни қарау, көру, ойлану нәтижесінде сағаттар, күндер тіпті жылдар бойы ізденіп дәлелдеуі арқылы пайда болған білімі. Мұндай білімге құл, қалау және іздену арқылы жететіндігі үшін біз оған Иктисаби (еңбек арқылы қол жеткізілген) ғылым деп атаймыз. Аллаһ тағала
Құран кәрімде Зүмәр сүресінің тоғызыншы аятында Білгендер мен білмегендер тең бола ма? дейді.
Тағы бір аятта Сендерден иман келтіргендердің, ғылым бергендердің дәрежелерін көтереді делінген. Пайғамбарымыз да білім үйренудің мұсылмандар үшін өте маңызды парыз екенін көрсете отырып, былай дейді: Кімде-кім білім іздеу жолына түссе Аллаһ тағала оған жәннатқа бару жолын жеңілдетеді. Періштелер ғылым іздеушінің талабына разы болып, оның аяғының астына қанаттарын жаяды. Шын мәнінде, ғалымға көктегілер және жердегілер, тіпті судағы балықтарға дейін жарылқау тілейді.
Адамды азғырып тура жолдан тайдырушы әзәзіл шайтан үшін де шариғатты жетік меңгерген ғалым, білімі шамалы қатардағы қарапайым мың мұсылманнан әлдеқайда қорқынышты екен. Дінімізді неғұрлым біліп тани түскен сайын азғырушыдан алыстап, тақуалыққа жақындай түсеміз. Хадисте: Бір фақих (Шариғатты жетік меңгерген ғалым) шайтанға мың қарапайым мұсылманнан қорқыныштырақ делінеді.
Діни ғұламалық Аллаһ тағаланың сүйікті пендесіне ғана нәсіп болмақ. Сол нәсіптен үміт етуші әрбір мұсылманға қойылар талап: Кімде-кім білімді үйренсе, Раббысының разылығына лайықты болуы үшін үйренуі тиіс. Ал, керісінше, тек қана дүниені иелену, байлық, мансап үшін үйренген болса, ол пенде қиямет күні жәннаттың өзі тұрмақ иісін де сезбейді, Ілім үйрену - мұсылман еркек пен әйелге парыз.
Дініміздің осы әмірлеріне сәйкес аталарымыз білімге аса мән беріп, ілім адамдарына құрметпен бас иген. Түрік билеушісі Явуз Сұлтан Сәлім Мысырдан қайтып келе жатқан кезінде жанында атақты дін ғалымы Ибн Кемалмен бірге балшықты жерден өтіп бара жатады. Ибн Кемалдың астындағы аттың аяғынан шашыраған балшық Явуздың киімдерін ластап, Ибн Кемал қысылып ұялады. Ұстаздың қысылып, қымтырылғанын көрген Явуз Сұлтан Сәлім: Қысылма, ұстазым! Ғалымның атының аяғынан шашыраған балшық - біз үшін сәнді әшекей. Бұл көйлек осы балшығымен сақталып, өлгенде табытымның үстіне қойылсын деп өсиет айтып, ғалымдарға деген құрметтің үлгісін көрсете білген.
Хазірет Али (р.а.) Күмейілге: Ғылым - байлықтан қайырлы. Өйткені малды сен қорғайсың, ал ғылымболса сені қорғайды. Ғылым бағындырушы, байлық
бағынушы. Байлық, берсең азаяды, білім, берсең көбейеді деген екен.
Бір ғалымның дәрежесі аузы берік болса да соғысқа қатысып, түнін ғибадат етумен өткізген мужахид құлдан жоғары. Бір ғалымның өлімінен кейін Ислам әлемінде қаңырап қалған бос орын, сол сияқты ғалым өсіп жетілмегенше толықтырылмайды.
Әбул Әсуад: Ғылымнан бағалы нәрсе болмайды. Өйткені сұлтандар адамдарға басшы, ал ғалымдар сұлтандарға басшы - дейді.
Фәтхи Мусылы: Ғылым және хикметтен (Аллаһ тағаланың сүйікті құлдарына беретін ғылымы) мақұрым жүрек ішіп-жей алмайтын ауру сияқты, өлімге душар болды деген сөз өте орынды. Өйткені денені жеп-ішу арқылы сақтаймыз, ал жүректің асы - ғылым және хикмет. Жүрек осы екеуімен өмір сүреді. Ғылымсыз жүрек өлімге жақын деген.
Хасан Басри: Ғалымдардың қаламы шейіттердің қанымен таразыға тартылады және ауыр басады. Ибн Масғұд (р.а.) Ғылым жоқ болмастан алдын оқыңдар. Ғылымның жоғалуы ғалымдардың өлімімен болады. Жаным қолында болған Аллаһтың атымен ант етемін, Аллаһ разылығы үшін өлген шейіттер ғалымдарға берілген жоғарғы дәрежелерді көргенде, ғалым болу үшін дүниеге қайта келуді тілейді дейді.
Ибн Аббас (р.а.): Мен үшін түннің аз да болса бөлігін ғылым үйренумен өткізу түні бойы ғибадат етуден жоғары дейді.
Хасан Басри Бақара сүресінің 201-аятындағы Уа, Раббымыз! Бізге бұл дүниеде жақсылық бер және ақыретте жақсылық бер деген аятта бұл дүниедегі жақсылық бізге ғылым және ғибадат, ал ақыреттегі жақсылық жәннатқа кіргіз деген мағынада айтылған дұға дейді. Зүбәйр ибн Әбу Бәкір: Әкем Иракта жүргендегі хатында маған былай деп жазды: Оқы, өйткені ғылым - жоқшылығыңда байлық, байлығыңда сән болар.
Хазірет Лұқман (ғ.с.) ұлына берген насихатында былай деген: Ұлым! Ғалымдардың мәжілісіне қатыс. Көктем жаңбырымен жерді көгертетін Аллаһ хикмет нұрымен мұсылмандардың жүрегін толтырады.Ғалымның өліміне теңізде балықтар, көкте құстарға шейін әр жаратылыс жоқтап жылайды делінген де сөз бар.
Яхя ибн Муаз (р.а.): Ғалымдар мұсылман үмбетіне әке-шешелерінен де мейірімді. Өйткені әке-шешелері оларды дүниедегі оттан қорғайды, ал ғалымдар ақыреттегі оттан қорғайды.
Хасан Басри: Ғалымдар болмаса, адамдардың басқа жан иелерінен айырмашылығы болмас еді. Өйткені олардың оқытуымен адамдар адамдық дәрежеге жеткен дейді.
Ислам дінінің ғылымға көзқарасы және ғылымның дамуы
Ислам ғылымды қолдайды, ешқандай қағидасына кереғарлық танытпайды, қайшылық жасамайды. Ислам ғылымның нағыз бұлағы болып табылады. Ол адамзатқа пайдалы һәм тура жолға бастайтын ғылымды уағыздайды.
Ислам діні келіп, тарап, халықтың көпшілігі білім ізденуге ден қойды. Бірақ ол кезде қазіргідей мектептер немесе жоғарғы оқу орындары болмады. Сол үшін де Ислам мәдениетінің білім бұлағы, ғылым орталығы, мектебі мешіт болды. Мешіт мұсылманның тек ғибадат ететін орындары ғана емес, сонымен қатар мұнда оқу-жазуды, Құран оқуды, шариғат ілімдерін және басқа ілім салаларын үйренді. Мешіттермен қатар оқу-жазуды, хат тануды үйрететін мектептер болды. Кейін, барып, тегін оқытатын оқу орындары ашыла бастады.
Ол кезде оқыту жүйесі екі түрге бөлінді.
1) Дахили (ішкі) - бұл қазіргі мектеп-интернаттарға ұқсас келеді. Онда жағдайлары нашар отбасылардың балалары, алыстан келгендер және шетелдіктер оқыды.
2) Харижи (сыртқы) - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz