Акционерлік қоғам — капиталды орталықтандыру

1 Акционерлік қоғам
2 Акционерлік қоғамның акционерлерінің құқықтары туралы
3 Акционер

Акционерлік қоғам — капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі. Оның жарғысында қоғамның мақсаты, капитал мөлшері, іс басқару тәртібі айқындалады.
Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган — басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган — тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс — дивиденд немесе белгіленген пайызалады.
Алайда жекешелендіру шеңберінде құрылған акционерлік қоғамдардың көптеген басқа ерекшеліктері бар. Бұл кәсіпорындар өздерінің түйінді мәселелерінің барлық салмағын акционерлік қоғамға аударған. Акционерлік қоғам түрінде қайта құрылуы жекешелендіру сәтінде оны дамытуға ешқандай қосымша қаражат берген жоқ. Жекешелендірудің мақсаты осындай дамыту үшін болашақта жағдай жасау болатын. Бұл кәсіпорындарға өз қаражатын құюға мемлекеттің енді қайтып мүмкіндігі жоқ еді. Сондықтан ол кәсіпорындарды іс жүзінде жеке меншікке берді. Осыған сәйкес мұндай кәсіпорындардың жай акцияларының көпшілік бөлігі өз уақытында жекешелендіру аукциондарында инвестициялық жекешелендіру купондарына сатылатын, купондарды инвестициялық қорлар халықтан жинайтын. Осылайша, республиканың халқы Инвестициялық жекешелендіру қорлары арқылы осы акциялардың меншік иесіне айналды, бұл қорлар өкінішке орай халықтың күткенін ақтаған жоқ.

1. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
2. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998ISBN 5-89800-123-9
3. Банк терминдері мен ұғымдарының қазақша-орысша сөздігі. / Ғ. Сейіткасымов, Б. Бейсенғалиев, Ж. Бекболатұлы - Алматы: Экономика, 2006. ISBN 9965-783-20-9