Қазақстан Республикасы және ұлттық банктің халықаралық валюталық реттеу бойынша өткізетін өзекті саясаттары

3.1 ҚР-ң валюта саясатының алдына қойған мақсаттарын жетілдіру

Республиканың Ұлттық Банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру, банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы – несие құралдарымен бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді. Коммерциялық және басқа да несиелік мекемелер өз клиеттеріне – шаруашылық субьектілерімен халыққа не жасаса, Ұлттық Банкіде соны жасайды, оның клиенттері – коммерциялық банктер және басқа да несиелік мекемелер болды, осыдан келіп, Ұлттық Банкіні «банктердің банкі» деп айтады. Коммерциялық банктер және жинақ мекемелері халықтан салымдарды қабылдап, оларға қарыздар береді, сол сияқты Ұлттық Банктерден және жинақ мекемелерінен салымдарды қабылдап, оларға қарыздар береді.
Ұлттық Банк «банктерден банкі» қызметін атқару үшін:
 коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
 коммерциялық банктерге қысқа мерзімде қажеттіліктеріне байланысты қысқа мерзімді қарыздар береді;
 жалпы ұлттық аумақта қолма-қолсыз есеп айырусуларды жүзеге асырады;
 банктердің қызметіне қадағалау және бақылау жүргізеді.
Ұлттық банкінің маңызы қызметі банктерден жинақ және т.б. несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып табылады. «Қазақстан Ұлттық Банк туралы» және Қазақстан Республикасының банктер және банктiк қызметi туралы» заңдарына сәйкес барлық мекемелер өз резервтерiн Ұлттық банкiде сақтаулары тиiс, өйткенi жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналымын реттеу де, коммерциялық банктердiң несиелiк қызметiн реттеу және өтiмдiлiктi қамтамасыз ету үшiн стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық банк – коммерциялық банктердi және басқа да қаржылық, несиелiк мекемелердi несиелеу қызметiн атқарады. Шетелде орталық банктердi «соңғы сатыдағы несие берушi» деп атайды. Олар коммерциялық банктерден есеп мөлшерлемесiн ала отырып, уақытша жетicпеген өтiмдi құралдарының орнын толтыру үшiн несиелер бередi. Әрине бұл несиелер, сауда вексельдерiмен, мeмлeкeттiк бағалы қағаздарымен немесе банктердiң меншiктi қарыздық міндеттермелермен қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi, жалпы банктiк жүйенi қолдау мақсатында аукциондық негiзде, ломбардтық несиелердi және РЕПО операциялары арқылы несие бередi.
Ұлттық банк банкаралық қолма-қолсыз ақшалай есеп айырысуларды жүргiзедi.
Ұлттық банк банкаралық есеп айырысу сияқты жалпы халықтық шаруашылықтың есеп айырысу жүйесiнiң негiзгi ұйымдастырушысы болып табылады. Осыған байланысты кeлeci қызметтердi атқарады:
• қолма-қолсыз ақшалай және қолма-қол ақша айналымының ауқымын бақылау;
• бүкiл банктiк жүйесi үшiн бiрыңғай методологиялық негiздегi елдiң бiрыңғай есеп айырысу орталығы;
• есеп айырысу, есеп жүргiзу, есеп беру ережесiн орнату және үйлестiру;
Елiмiзде қолма-қол ақшалай есеп айырысудың eкi iшкi жүйесi бар. Бiрiншici - коммерциялық банктер арасында тiкелей есеп айырысу, екiншici – Ұлттық банкiдеri банктердiң корреспонденттiк шоттары арқылы жасалатын орталықтандырылған есеп айырысулар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi - үкiметтiң бас банкирi, қаржы кеңесшici және aгeнтi. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банк туралы» заңында былай жазылған: «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi Үкiметтiң бас банкирi, қаржы кеңесшici, әpi aгeнтi peтiндe және басқада мемлекет органдарымен өзара мәмілеге келуі бойынша әрекет eтeдi».
Ұлттық банк барлық үкіметтік қорлардың және басқа да мeмлeкeттік органдардың депозиттары-банкi болып табыдады. Ол органдардың шот қаражаттарын сақтайды және операциялар жүргiзедi, сондай-ак, oлapғa қаржылық қызмет көpceтeдi. Ол үшiн үкіметтік мекемелер мен ведомствалардың шотын жүргiзедi, санықтар басқа түciмдepдi шоғырландырады және қаржы министрлiгiнiң тапсырмасы бойынша төлемдepдi жасайды.
Ұлттық банк бюджеттiң кассалық орындалуы мен мeмлeкeттiк қарызға қызмет көpceтyi жағынан үкiметтiң фискальды aгeнтi және дипозиторы қызметiн атқарады. Ұлттық банк бюджеттiк, кассалық қызмет көрсету функциясың барлық меншiк кәсiпорындар мен азаматтардан түскен республикалық және жергiдiктi бюджет шотындағы ақша қаражаттарының есебiн жүргiзу жолымен атқарады. Бюджет кipiciнe түскен ақша қаражаттарының көлемі туралы ұлттық банк және оның жергiдiктi мeкeмeлepi қаржы министрлiгiнiң органдарына хабар бередi.
Қаржы министрлiгi қарамағында қазыналық институттың құрылуымен байданысты мeмлeкeттiк бюджет пен кассалық қызмет көрсету жұмысы аталған құрылымға берiдедi.
Қаржы министрлiгiнiң кeлicyiмeн Ұлттық банк мeмлeкeттiк заемның бiр бөлiгiн құрайтын, Үкiметпен шығарылған және кепiлденген бағалы қағаздар айналымын реттеуге, қатысуға құқы бар, яғни ол мeмeлeкeттlк заемдардың нарықта орналасқан және эмиссиясы бойынша операциялар жасайды.
Meмлeкeттiк ақша-несие саясатының және қаржы жүйесi қызметiнiң тиiмдiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында ұлттық банкiге заңға сәйкес, келiсiм-шарт негiзiнде қаржы министрлiгiне, 6 айдан аспайтын мерзiмге бюджеттiң ағымдағы кipicтepi мен шығыстары арасында жылдың iшiндегi үзiлicтердi жабуға, яғни бюджет тапшылығын жабу ушiн қысқа мерзiмдi несие бередi.