Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайын талдау

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

І. Банктік жүйенің теориялық негізі
1.1. Банктік пайда болуы, мәні және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Банк жүйенің мәні, құрылымы. ҚР банктік жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8

ІІ. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайын талдау
2.1. Ұлттық банктін мақсаты, міндеті және құрылымы ... ... ... ... .14
2.2. Коммерциялық банктердің экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

ІІІ. ҚР банк жүйесінің даму бағыттары
3.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2. Коммерциялық банктердің даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... .24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

Кіріспе

Қазіргі кездегі нарықтық экономикада қоғамдық еңбек бөлінісінің нәтижесінде банктік жүйе бүкіл экономиканың маңызды элементі болып табылады.
Нарықтық экономикада банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражттарды халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады. Сондай-ақ, көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды.
Бүгінгі күндегі экономика өте қүрделі жүйе болады, оның әр бір элементі өзара тығыз байланысты және сонымен бірге әр қайсысының әрееті де маңызды болады. Банктік жүйе экономиканың барлық салалрының үлесімді дамуын қамьамасыз етеді. Коммерциялық банктердің негізгі қызметтері:
• Уақытша бос ақшаларды шоғырландыру;
• Шаруашылық субъектілердің кассиры ретінде қызмет атқару;
• Эмиссияларды атқару.
Сонымен бірге қазіргі кезде банктердің кең дамыған жүйесісіз экономикасы дамыған елді көзге илеатетуге болмайды. Банктер экономиканы мемлекеттік реттеудің аса салмақты құралы болып келеді.
Коммерциялық банктердің негізгі міндеті: капаталдың зіліксіз айналымын қамтамасыз ету, ақшалай капиталды кең ауқымда қолдануды қамтамасыз ету. Банктік жүйе қоғамдық ақшалай айналымының бір бөлігі, өнеркәсіп және сауда саласы арасындағы делдал, ауылшаруашылық пен халық арасында делдал. Банктер арнай белгілі ауқымда емес, сонымен бірге бүкіл дүниеде мықты қаржылық қуаты бар экономикалық субъект. Бірақ алғашқы кезде банктер Қазақстанда өзінің қаржылық қуатына ие бола алмады.
Отандық банктер бірнеше оңдық жылдар бойын жоспарлы экономиканың әсерінен шығалмауы нәтижесінде банктік мамандарының нарықтық ойлауы мен шешім қабылдауы артта қалды, нәтижесінде олардың мәртебесі төмендеді және ұлттық шаруашылықты басқарудағы рөлі әлі қайда төмендеді.
Қазіргі кезде банктер атқаратын операциялар ауқымы өте кең. Олар тек ақшалай айналымды және несиелік қатынастарды қамтамасыз етіп қоймайды, олар арқылы ұлттық экономиканың салалры қаржыландырылады, сақтандыру операциялары, бағалы қағаздардың сатылуы немесе сатыа алынуы қамтамасыз етіледі, кейбір кезде мүлікті басқаруда басқарушылық етіледі.
Банк- бұл қаражаттарды тарту негізінде оларды қайтарымды, төлемді, мақсатты, мерзімді қағидалары негізінде оларды орналастыратын арнайы қаржылық мекеме.
Банкті жүйе Қазақстанда екі деңгейлі банктерімен құрылған. Банктік жүйенің міндеттері жалпы ел экономикасының міндеттерімен сай келеді. Бірақ сонымен бірге олардың спецификалық міндеттері де бар.

Осы курстық жұмыста қойылған міндеттер:
• Банктік жүйесінің теориялық незігін ашып қарастыру;
• ҚР банктік жүйесінің қалыптасуын зерттеу;
• ҚР банк жүйесінің қазіргі кездегі жағдайын талдау;
• ҚР банк жүйесін дамыту мақсатында ұсыныстар беру.

Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлім, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімі.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Конституция Республики Казахстан
2. Гражданский кодекс Республики Казахстан
3. Ежегодное послание Президента Казахстана Назарбаева Н.А. народу Казахстана \\ Казахстанская правда от 2 марта 2006 г.
4. Закон Республики Казахстан «О банках и банковской деятельности » от 31 августа 1995 г. №2444
5. Закон Республики Казахстан «О Национальном банке ».
6. Закон Республики Казахстан «О государственном регулировании и надзоре финансового рынка и финансовых организаций» от 4 июля 2003 года № 474-II;
7. Семь задач для финансистов: Тезисы выступлений на IV конгрессе финансистов Президента РК Н. Назарбаева и Президента Всемирного Банка Д. Вултенсона/ А. Донских //Казахстанская правда. - Астана, 2004. - 16 нояб. -б.1,2.
8. Деньги и платежи: Сборник нормативных актов РК. - Алматы: Юрист. 2000. -106б.
9. 1.22 Банковская деятельность. Сборник нормативных актов РК. - Алматы: Юрист, 2003. – 223б.
10. О неотложных мерах по стабилизации денежной системы: указ Президента РК // САПП. - 1998. - № 30. - С. 83
11. Об объединении денежной системы Республики Казахстан с денежной системой Российской Федерации: соглашение // Бизнес клуб. - 1993. № 22. - б. 3
12. Проблемы экономического роста денежно-кредитной политики в Казахстане/ А.Умралиева // Транзитная экономика. - 1998. - б. 3. - б. 94-99
13. Опыт стабилизации бюджета и денежного обращения/ Р. А.Белоусов // Финансы. - 1998. - б. 11. - б. 53
14. О взаимодействии денежно-кредитной, налоговой и бюджетной политики / А.Зейнелгабдин // Вестник по налогам и инвестициям. - 1998. - № 5-6. - б. 35-37
15. Н.А. Назарбаев . Стратегия вхождения Казахстана в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира. Послание народу Казахстана. От 01.03.06., Астана. Панорама Шымкента, от 04 марта, 2006 г. б. 2-3.
16.www.nationalbank.kz.
17. www.stat.kz

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4

І. Банктік жүйенің теориялық негізі
1.1. Банктік пайда болуы, мәні және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Банк жүйенің мәні, құрылымы. ҚР банктік жүйесінің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8

ІІ. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайын талдау
2.1. Ұлттық банктін мақсаты, міндеті және құрылымы ... ... ... ... .14
2.2. Коммерциялық банктердің экономикалық жағдайын талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ІІІ. ҚР банк жүйесінің даму бағыттары
3.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің даму бағыттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2. Коммерциялық банктердің даму бағыттары
... ... ... ... ... ... ... .24

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе

Қазіргі кездегі нарықтық экономикада қоғамдық еңбек бөлінісінің
нәтижесінде банктік жүйе бүкіл экономиканың маңызды элементі болып
табылады.
Нарықтық экономикада банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы
кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен
төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражттарды халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын
капиталға айналдырады. Сондай-ақ, көптеген түрлі несиелік, сақтандыру,
делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Бүгінгі күндегі экономика өте қүрделі жүйе болады, оның әр бір
элементі өзара тығыз байланысты және сонымен бірге әр қайсысының әрееті де
маңызды болады. Банктік жүйе экономиканың барлық салалрының үлесімді дамуын
қамьамасыз етеді. Коммерциялық банктердің негізгі қызметтері:
• Уақытша бос ақшаларды шоғырландыру;
• Шаруашылық субъектілердің кассиры ретінде қызмет атқару;
• Эмиссияларды атқару.
Сонымен бірге қазіргі кезде банктердің кең дамыған жүйесісіз экономикасы
дамыған елді көзге илеатетуге болмайды. Банктер экономиканы мемлекеттік
реттеудің аса салмақты құралы болып келеді.
Коммерциялық банктердің негізгі міндеті: капаталдың зіліксіз айналымын
қамтамасыз ету, ақшалай капиталды кең ауқымда қолдануды қамтамасыз ету.
Банктік жүйе қоғамдық ақшалай айналымының бір бөлігі, өнеркәсіп және сауда
саласы арасындағы делдал, ауылшаруашылық пен халық арасында делдал. Банктер
арнай белгілі ауқымда емес, сонымен бірге бүкіл дүниеде мықты қаржылық
қуаты бар экономикалық субъект. Бірақ алғашқы кезде банктер Қазақстанда
өзінің қаржылық қуатына ие бола алмады.
Отандық банктер бірнеше оңдық жылдар бойын жоспарлы экономиканың
әсерінен шығалмауы нәтижесінде банктік мамандарының нарықтық ойлауы мен
шешім қабылдауы артта қалды, нәтижесінде олардың мәртебесі төмендеді және
ұлттық шаруашылықты басқарудағы рөлі әлі қайда төмендеді.
Қазіргі кезде банктер атқаратын операциялар ауқымы өте кең. Олар тек
ақшалай айналымды және несиелік қатынастарды қамтамасыз етіп қоймайды, олар
арқылы ұлттық экономиканың салалры қаржыландырылады, сақтандыру
операциялары, бағалы қағаздардың сатылуы немесе сатыа алынуы қамтамасыз
етіледі, кейбір кезде мүлікті басқаруда басқарушылық етіледі.
Банк- бұл қаражаттарды тарту негізінде оларды қайтарымды, төлемді,
мақсатты, мерзімді қағидалары негізінде оларды орналастыратын арнайы
қаржылық мекеме.
Банкті жүйе Қазақстанда екі деңгейлі банктерімен құрылған. Банктік
жүйенің міндеттері жалпы ел экономикасының міндеттерімен сай келеді. Бірақ
сонымен бірге олардың спецификалық міндеттері де бар.

Осы курстық жұмыста қойылған міндеттер:
• Банктік жүйесінің теориялық незігін ашып қарастыру;
• ҚР банктік жүйесінің қалыптасуын зерттеу;
• ҚР банк жүйесінің қазіргі кездегі жағдайын талдау;
• ҚР банк жүйесін дамыту мақсатында ұсыныстар беру.

Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлім, қорытынды мен
пайдаланған әдебиеттер тізімі.

І. Банктік жүйесінің теориялық негізі

1.1. Банктің пайда болуы, мәні және түрлері

Қазіргі банк ісінің қайнар көзін ең алдымен Италиядағы
ортағасырлық айырбаспен айналысушылар қызметінен іздестірген жөн.
Банк ұғымы Италияның banco ( аыйрбас орны , ақша
столы) деген сөзден шыққан. Қазіргі түсініктегі алғашқы банк Италияда 1407
ж. Генуяда пайда болған. ХІІ ғ. Италияда алғашқы вексель пайда болды

Несиелік мекемелер түрлерін, оның ішіндегі банктік мекемелерді
қарастырудан бұрын бізге банк және банктік қызмет ұғымын білу қажет.
Әлемдік тәжирібеде банктік қызмет деп банктің басты кәсібі қызметтерін,
депозиттер қабылдау және қарыз беруді түсінеді.
Міне, осындай түсінік Италияда, Испанияда; Белгияда, Грецияда, басқа
елдердің банктері туралы заңдарында бекітілген, Ал, Германия мен Францияда
банк немесе несиелік мекеме деп , өз клиенттеріне есеп айырысу, бағалы
қағаздармен сауда-саттық, лизингтік және басқа да операцияларды көрсетумен
айналысатын кез келген мекемені айтады. Сондай-ақ оларды банктік емес
мекемелерге депозиттер қабылдау, есеп айырысуды жүргізу, сақтандыру
кепілдемелерін беру және т.б. заңмен тиым салынады.
Англия, Дания, Швеция және басқа елдерде несиелік жүйеге
мекемерлерді жатқызуда либералдық тәсіл қолданылады. Ол үшін кейбір
мамандандырылған қаржы мекемелерінің депозит қабылдауға лицензиясы болса,
оларды банктер қатарына жатқызады.
ҚР Президенттінің ҚР банктер және банктік қызмет тіралы заң
күші бар Жарлығының бір- бабында, банктің ресми мәртебесі Ұлттық банктің
оны ашуға берген рұқсатымен, әділет Министрлігінің банк ретінде заңды
тұлғаны мемлекеттің тіркеуден өткізумен және банктік операцияларды жүзеге
асыруға берілген ҚР Ұлттық банкі лицензиясының болуы мен анықталады.
Кез келген заңды тұлға, егер де оның банктік ресми мәртебесі
болмаса
банк деп аталуға тиіс емес.
Банк арнайы өндіріс ретінде өнім өндіреді, бірақ, оның өнімі
материалдық өндірісте өндірілетін өнімнен мүлде өзгеше. Ол тек тауар ғана
өндірмейді, яғни тауардың ерекше ақша түріндей, төлем құралдарын өндіреді.
Банктер немесе сондай институттар өте ертеректе пайда болған.
Египетте банктік операциялар біздің эрамыздан бұрын 2700 ж. жүзеге
асырылған.
Бактердің бастапқы қызметі төмендегі делдалдық болған. Осындай
делдалдық нәтижесінде банктер бос ақша капиталын пайыз әкелетін қызмет
етуші капиталдарға айналдырады.
Банктер ең алдымен орталық және коммерциялық банктер болып бөлінеді.
Орталық банк- бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк, кез келген елдің
ол мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық банк деп аталуына тәуелсіз
эмиссиялық, ақша-несие институты болып табылады. Орталық банк- бұл
банктердің банкі Ол заңды және жеке тұлғалармен опрециялар жүргібейді,
оның клиенттеріне коммерциялық банктер мен басқадай мекемелер, үкімет
ұйымдары жатады.
Банктік мекемелерге қатысты Орталық банк тікелей әрекет ету және
реттеу, бақылау мен қадағалау қызметтерін атқарады. Несиелік жүйенің қалған
буына Орталық банк несиелік және ақшалай операциялар, рыноқтың әртүрлі
секторлары, несие-қаржы қызметтерінің өзара байланастарында байқалатын
жанама әрекет етеді.

Коммерциялық банктер – қарыз капиталы нарығынан әр түрлі
секторларында қызмет ететін көп қызметті мекемелер болып табылады. Олар
кәсіпкерлік тәжирибесінде белгілі бір көптеген қаржылық операцияларды
орындайды. Коммерциялық банктер кез келген елдің несие жүйесінде
әдеттегідей негізгі , базалық буын ролін атқарады.

Олар үкіметтің іскерлер мен миллиондаған жеке
тұлғалардың салымдарын шоғырландыра отырып, қаржы жүйесінің орталығы болып
қала береді Коммерциялық банктер қарыздық және инвестициялық операциялар
арқылы өздерінің әр түрлі қорларына қарыз алушылардың қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Банктер- атқаратын қызметерінің ерекшеліктеріне байланысты екі
негізгі типке бөлінеді: эмиссиялық және эмиссиялық емес.
Эмиссиялық – айналысқа ақша белгілерін эмиссиялау (шығару) құқығы
берілген Оралық банктер. Кейбір елдерде оларды ұлттық, халықтық, резервтік
деп атайды. КСРО да ондай банк Мемлекеттік деп, ҚР – ҚР Ұлттық банкі деп
аталады. Орталық банктің басты міндеті- айналысқа ақша шығару, банктер
арасында ақша тауарларын сату, банк жүйесінің эмиссиялық, несиелік және
есеп айырысу қызметтерін басқару болып келеді. Ол екі деңгейлі банк
жүйесінің ең жоғары буыны болып табылады. Мемлекет эмиссиялау құқығын тек
бір ғана банкке (Орталыққа) береді, себебі ақшаны эмиссиялау құқығын
бірнеше банке беруден елдегі ақша айналымын реттеу мүмкін емес. Эмиссиялық
банк басқа банктер иелене алмайтын, ірі қаражатты иеленеді. Оның пассиві
айналыстағы нақты ақшадан, бюджетті қаражаттардан тұрады. Бұл жағдайда оған
барлық банктерге көмек көрсетуге және олар қызметтеріне жетекшілік етуге
мүмкіндік береді. ҚР эисссиялық банк- Ұлттық банк. Ал қалған банктер , оның
ішіндегі коммерциялық банктер- эмиссиялық еместерге жатады. Олардың
айналысқа ақша шығаруға құқығы жоқ, бірақ өз клиенттерін шаруашылық
қызметеріне қызмет көрсетуге байланысты есеп айырысу және қаржылық
операциялардың барлық түрлерменен айналысады. Олардың ішінде ең маңыздысы:
уақытша бос ақшалай қаражаттар, халық жинақтары мен қорларын тарту;
несиелеу; қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар; бағалы қағаздармен жасалатын
операциялар және т.б.
Соңғы уақыттарда коммерциялық банктер белсенді түрде өздеріне
дәстүрлі емес операцияларды жүзеге асыра отырып , үнемі қызмет аумағын
кеңейтеді және клиенттерге көрсетілетін қызмет түрлерінің сапасын
арттырады. Бұл, әмбебап несиелік мекемелер. Сондай-ақ, жоғарыда айтып
өткендей өз клиенттеріне бір- екі қызмет түрін көрсетуге бағытталған,
маманданған банктер бар. Банктердің мамандануының басқа типі белгілі бір
клиенттер категорияларына ғана( мысалы, биржалық, коммуналдық банктер)
қызмет етуге, яғни салалық тұрғыдан мамандануы тиіс.Банктердің фукционалдық
мамандануы бір шама анық бейнеленеді, себебі ол міндетті түрде банк
қызметінің сипатына ықпал ете отырып, актифтер мен пассивтерінің қалыптасу,
кілиеттерімен жасауды ұйымдастыру ерешеліктерін анықтайды. Ондай типтерге
инвестициялық және иновациялық, ипотекалық жинақ банктері және т.б. жатады.

Инвестициялық және иновациялық банктер ұзақ мерзімге ақшалай
қаражаттар тартуға, соның ішінде облигациялық заындар, окциялар мен басқа
да бағалы қағаздар шығару арқылы ұзақ мерзімде қарыздар беруге маманданады.
Инвестициялық банктер ұзақ мерзімді қаражаттарға деген мұқтаждықты басынан
кешкен кәсіпкерлер ұзақ мерзімге қаражат салушылар арасындағы делдал болып
келеді. Инновациялық банктерде инвестициялық болып табылады, бірақ олар
технологиялық жаңалықтарды жасау және игеру үшін ғана ақша(несие) береді.
Ипотекалық банктер – жерді және жылжымайтын мүлікті кепілге ала
отырып, ұзақ мерзімге несиелік операцияларды жүзеге асырады. Бұл банктер
пассивтерінің басым бөлігі ипотекалық облигациялар, акциялар және басқа да
бағалы қағаздарды құрайды.
Салалық аумақтық банктердің мамандану дәрежесі олардың активтері
мен пассивтерін құрау ерекшеліктері белгілі бір мөлшерде олардың қызмет
аумағына , сондай-ақ клиенттерінің шаруашылық қызметтерін ұйымдастыру
ерекшеліктерімен байланысты болып келеді.
Банктік қызмет сұрақтары бойынша ҚР –ның кейбір заң актилерінде
өзгерістер еңгізу туралы 1997 ж. 11 шілдедегі ҚР заңы банктерді:
депозиттік және инвестициялық деп бөлуді алып тастады.

1.2. Банктік жүйе мәні, құрылымы. ҚР банктік жүйенің қалыптасуы.

Банктік жүйе- нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
құрылымдарының бірі.
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге үшырады деп мақтанышпен атап өткен болатын.

Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық
банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО
аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк қазақстан облысында
орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу
құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi
айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы
Орталық кооперативтiк банкi жатады. қазiргi кезде аталмыш банк
''ЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi
атқаруда.

1990 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi
туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық
банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу
құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң
қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.

Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.

Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет
етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi бар
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар
енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''қазақстан Республикасында
векселü айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк қызметiнiң
мәселелерi бойынша қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге
асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның
мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен
бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында
жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық
экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу
мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа үшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты.
Банктердің және тауарлы –ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи
тұрғыдан қатарлас жүрді және олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Банктер халық шаруашылығы қызметтінің бардық деңгейіндегі басқару мен
тікелей байланысты болады. Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдесіне
қатысушылардың экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылды. Осы
кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың капиталдардың
халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде босаған басқада бос
ақша қаражаттарын тарта отырып қарыз алушылардың уақытша пайдалануына
береді, ақшалай есеп айырысу жүргізеді және экономика үшін көптеген қызмет
көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі мен қоғамдық өнімнің
айналысына тікелей ықпал етеді.
Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын салааралық,
ауданаралық үйлестіру мханизімін қамтамасыз ету арқылы маңызда
халықшаруашылығы қызметін атқарады.
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Өз қызметінің үрдісінде олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа талаптар
мен міндеттемелерді жасады. Клиенттердің салымдарын қабылдау арқылы банк
депозит деген жаңа міндеттеме жасаса, ал қарызды беру арқылы қарыз алушыға
жаңа талап қойды.
Осы жаңа міндеттемелер мен талаптарды жасау үрдісі қаржылық
делдалдықтың негізін құрайды. Несие беруші қарыз алушыға және соған қатысты
қаржылық институттар қызметінің қозғалысы орын ауыстыруы, қаржылық
ресурстардың құйылуы қаржылық делдалдық деп аталады.
Әр түрлі көздерден ақша капиталын жинау арқылы банктер жалпы ақша
қаражаттарының тобын құрайды және де оларды жұмыс істеп тұратын
капиталға айналдырып, әр түрлі шарттардағы несиеге деген талаптарды
қанағаттандыра алады.
Шаруашылық органдар мен тұрғындардың қаржылық несиелік қызмет көрсетуін
ұйымдастыру және несиелік жүйенің қызмет етуі шаруашылық құрылымдардың
дамуында маңызды роль атқарады.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және балық
қаржылық капитал арқылы нарықты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен
шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасынын аясына ғана кіреді. Несиелік жүйе
ертегідей күшке ие бола отырып нақты өндіріске ең қауіпті түрде
араласуы мүмкін
Банктер өз қызметтерін орындау кезінде функционалдық (экономикалық),
салалық (министерствовалар, компания, фирмалар) және аумақтарды (
жергілікті орган) басқару органдарымен өзара тығыз байланысты жұмыс
істейді.
Банктер экономикалық басқарудың органы болғандықтан, оның өз
клиенттерінің алдындағы жауапкершілігі де экономикалық сипатта.
Банктердің экономикалық жауапкершілігің ең алдымен олар қызмет көрсететін
меншік түріне, ведомствовалық тәуелсіздігіне байланысты емес. Шаруашылық
органдарының, (яғни өз акционерлерінің) шаруашылық және қаржылық
қызметтерінің нәтижелерімен байланысты. Банктердің айналасында өздеріне
әрбір банкті таңдайтын фирмалар мен компаниялар топталады. Олар басқа
жағдайларда пайда мен қамтамасыз етілетін,өзі және клиенттері үшін
оперцияларды неғұрлым тиімды жүргізетін несиелік сипат жүргізіледі.
ҚР банк жүйесі екі деңгейлі болып құрылған, яғни бірінші деңгейлі
бұл ҚР Ұлттық Банкі, ал екінші деңгейлі- коммерциялық банктер.
Орталық банк- бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк, кез келген елдің
ол мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық банк деп аталуына тәуелсіз
эмиссиялық, ақша-несие институты болып табылады. Орталық банк- бұл
банктердің банкі Ол заңды және жеке тұлғалармен опрециялар жүргібейді,
оның клиенттеріне коммерциялық банктер мен басқадай мекемелер, үкімет
ұйымдары жатады.
Банктік мекемелерге қатысты Орталық банк тікелей әрекет ету және
реттеу, бақылау мен қадағалау қызметтерін атқарады. Несиелік жүйенің қалған
буына Орталық банк несиелік және ақшалай операциялар, рыноқтың әртүрлі
секторлары, несие-қаржы қызметтерінің өзара байланастарында байқалатын
жанама әрекет етеді.

Коммерциялық банктер – қарыз капиталы нарығынан әр түрлі
секторларында қызмет ететін көп қызметті мекемелер болып табылады. Олар
кәсіпкерлік тәжирибесінде белгілі бір көптеген қаржылық операцияларды
орындайды. Коммерциялық банктер кез келген елдің несие жүйесінде
әдеттегідей негізгі , базалық буын ролін атқарады.

Олар ұкіметтің іскерлер мен миллиондаған жеке
тұлғалардың салымдарын шоғырландыра отырып, қаржы жүйесінің орталығы болып
қала береді Коммерциялық банктер қарыздық және инвестициялық операциялар
арқылы өздерінің әр түрлі қорларына қарыз алушылардың қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Бактік заңдарда, банктердің жарғылық қоры қандай көздерден
құралғанына байланысты оларды: мемлекеттік, жеке меншік, акционерлік,
аралас және шетелдік банктер деп жіктйді.
Банктерді ұйымдастырудың акционерлік формасының ерекшеліктері
артышылықтары не де Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік туралы
заңға сәйкес, біріншіден, акционерлік қоғам – бұл құрылтайшылардың
(акционерлік қоғамының қатысушыларын құрылтайшылар дейді) меншік құқығын,
Ұлттық банк берген лицензия негізінде шығарылатын акциялармен
күәляндырылатын заңды тұлға. Акционерлердің банк меншігіндегі үлесі мен
табысы сатып алынған акциялардың санымен тікелей байланысты.
Акционерлердің жауапкершілігі тек сатып алынған акция сомасымен ғана
шектелген. Егер банк банкротқа ұшраса немесе өз қызметін тоқтатса, барлық
кінә жеке акционерлерге емес, банкке қойылады.
Банкті басқаруда акционерлердің жауапкершілігі тек басқарманы сайлау
мен жылдық жиналыстарда банк саясатына қатысты сұрақтар бойынша дауыс
беруімен шектеледі.
Банкті ұйымдастырудың акционерлік емес формасы ( үлестік жарна
формасы) қатысушылардың меншік құқын куәляндыратын қандай да бір формалды
күәлікті қажет етпейді.
Үлес қосушы банк қызметі мен байланысты бар тәукелді өз мойына алады
да, оның барлық міндеттері бойынша жауап береді. Банкрот болған жағадайда
кінә банкке және де өзінің бар мүлкімен жауап беретін әр бір үлескерде
қойылады.
Екіншіден, акционер өз акцияларын басқа тұлғаға бере алады. Бұл
жерде банктің қызмет етуі жекелеген акционерлердің қоғамнан шығуына,
біліксіздігіне банкроттыкқа ұшрауына байланыссыз. Ал үлестік жарна
формасында қатысушы өз үлесін, басқа қатысушылардың келісімісіз бере
алмайды.
Үшіншіден, акционерлік банктте оны басқару бойынша қызметтер нақты
үлестірілген. Акционерлер басқарманы таңдайды, соңғысы төреағаны, ал ол
басқару аппаратын , басқару аппаратты өз кезегінде мамандар мен
қызметкерлердің міндеттерін анықтайды.
Жеке банкте қатысушылар өздері тікелей банкті басқаруға қатысады да
әкімшілік қызметкерлері болады және басқарудың тиімділігі жұмыс сапасына
байланысты.
Банкті ұйымдастырудың акционерлік формасының кемшіліктері
мыналар жатады:
• Акционерлік банкті құру қиындығы ( жергілікті билік органдарынан
рұқсат алуды талап етеді);
• өзгермелі жағдайларға бейімделу мен икемділік дәрежісінің төмен
болуы
Осы аталған кемшіліктерге қарамастан банкті ұйымдастыруды
акционерлік формасы нарық жағдайда тиімді, қолайлы болып келеді
және нарықтық экономикасы дамыған барлық елдерде банктер
акционерлік компания немесе корпорация нысанында ұйымдастырылуы да
кездейсоқтық емес.
Банкті ұйымдастыру қиын процедураны білдіреді және ол елдің арнайы
заңдарымен реттеліп отырады. Ұлттық банк ҚР аумағында банктерді
құруға рұқсат береді және банктер мен, олардың филиалдарын
тіркеуге алу кітабын жүргізеді.
Рұқсат Ұлттық банк белгілеген мөлшердегі төлем негізінде беріледі.
Рұқсат берген кезде Ұлттық банк атқарылатын банктік
операциялардың шеңберін анықтайды. Банктің заңдар мен заң актілерінде
банктердің қызметінің ашылуымен тоқталуы реттеліп отырады.
Банкті құруға рұқсат алу үшін келесі құжаттар қажет:
• Рұқсат беруге арыз;
• Экономикалық негіздеме;
• Алдағы 2-3 жж.толық ақпараттарды қамтитын іскерлік болжалды
жоспар;
• Құрылтайшылар ұсынатын банк жетекшілерінің (төреаға мен бас
бухгалтерлердің) кәсібі жарамсыздығы жайлы мәліметтері;
• Құрылтайшылардың қаржылық тұрақтылығы жайлы аудиторлық қорытынды;
• Жарғылық қор шотына қаражат салғанын растайтын құжат.
Сонымен қатар, бірлескен немесе шетелдік банк және де олардың
еңшілік банктерін құруға рұқсат алу үшін келесідей құжаттар қажет:
Құрылтайшы заңды тұлғалар үшін:
• олардың заңды мәртебесін растайтын жарғы немесе басқа да құжат
және алдыңғы екі жылдың жарияланған балансы;
• ҚР аумағында шетелдік құруға немесе қатысу жөніндегі шетел
құрылтайшыларының сәйкес органдарының рұқсаты;
• Шетел құрылтайшысы бақылау органының ҚР аумағындағы шетелдік
бірлескен банкке қатысуына қарсы еместігі жайлы жазбаша
анықтама.
Құрылтайшы жеке тұлғалар ұшін:
Шетелдік беделді банктің осы тұлғанын төлем қабилеттігін
куәляндіруы қажет.
Банкті ашуға рұқсат беру жайлы арыз-құжатты алған мерзімнен
бастап, 3 айдан аспайтын уақыт ішінде Ұлттық банкте қарастырылады.
Рұқсат беруден бас тарту себептері:
• Құрылтайшы құжатының жұмыс істеп тұрған заңдарға сай келмеуі;
• Құрылтайшылардың қаржылық жағдайының тұрақсыздығы;
• Банктің құрылтайшысының басқарма және жетекші мүшелерінің алдағы
қызметтеріндегі заңға қайшы әрекеттің болуы;
• Алғашқы 2 ж. ішіндегі банктің меншікті қаражаттар есебінен
активтік операциялар жүргізе алмауы, т.б.

ІІ. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайын талдау

2.1. Ұлттық Банктің мақсаты, міндеті және құрылымы

Қазақстан Республиксының екі деңгейлі банк жүйесі бар. Қазақстан
Республиксының Ұлттық Банкі Қазақстан Республиксының орталық банкі болып
табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғары деңгейін
білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму банкін
қоспағанда, барлық өзге банктер төменгі деңгейдегі банктер болып табылады.

Қазақстан Республиксының Ұлттық Банкі басқа елдердің орталық
банктерімен, халықаралық банктермен және өзге де қаржы-несие ұйымдарымен
қарым-қатынастарда өз өкілеттігі шегінде Қазақстан Республиксының мүддесін
білдіреді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы
заңына сәйкес, банктің ең маңызды міндеті ұлттық валютаның
тұрақтылығы және оның негізіндегі бағаның тұрақтылығы болып
табылады. Нарықтық қатынас жағдайында бұл мақсаттарғы жету
үшін Ұлттық банк ақша – несиемен реттеу тәсілдерін қолданды. Сонымен
қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі беретін қайта
қаржыландыруға несиені және олардың пайыздық ставкасының көлемін
реттеу; екінші деңгейлі банктер үшін міндетті резервтердің
көлемін анықтау; ашық бағалы қағаздар нарығының операциясынынң
жүзеге асуы, ақша массасын НОТ – тың көмегімен тазалауды қоса;
валюта нарығындағы Ұлттық банктің басқыншылығы. Бұл құралдар
Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасы көлеміне, сондай – ақ
инфляциялық процеске күшті әсер етуіне мүмкіндік береді. Бірақ бұл
құралдар басымды монетарлы сипаттағы факторларды реттеуге мүмкіндік
береді, айналыстағы ақша массасының көлеміне әсер ететін және
осындай бейнеде, оң инфляция деңгейін қамтамасыз етуге Ұлттық
банк мүмкіндігінің шегінде табылады. Айтып кету керек, бұл
жоспарда Ұлттық банк оған байланыстынның барлығын біліктілікпен істеп
жатыр.
Бірақта Қазақстан Республикасының Ұлттық банк
мұмкіндіктерінің шегінде монетарлы емес факторлардың көптігі, баға және
инфляцияға әсер етеді. Және мұнда шешілмейтін проблемалардың көптігі
қалады. Олардың кейбіреуіне тоқталып кеткім келеді. Соңғы уақытта
энерготасушылар және әсіресе жанатын материалдарға бағаның
өсу негативті тенденциясы байқалды . Бірақта бұл тенденция
өндіруге кететін шығынның өсуімен немесе басқада объективті
себептерге байланысты емес, әлемдік нарықтағы энеготасушылардың
бағасының игілікті себептен өсуінен өндірушілердің жалақыдан бөлек
табыстар алуға элементарлы ынталануы. Бірақ ГСМ – ге бағаның
өсуінен отандық өндірушілердің тауарының бағасының өсуінің
толық тізбегі инфляцияның өсуі болады.
Не істейсің – нарықтық экономика. Бірақ мұнда кішігірім қулық
бар, Қазақстанның жер байлығы халықтың байлығы, және оған әлемдік
бағаны байлаудың қажеті жоқ. Республиканың ішінде мұндай бағалар
қалыптасса, онда еңбекақы мен зейнетақыны тиісті деңгейге дейін
көтеру керек.
Энерготасушылардың экспорты – басқаша іс. Мұнда әлемдік
нарықта қабылданған максималды баға болуы мүмкін. Өзіміздің
елге оларды өндірістің минималды шығындары,қосымша 20 – 25 пайыз шегінде
табыстан тұратын тиімді бағамен сату керек. Менің ойымша, мемлекетке
бұл сұрақ
бойынша реттеулер жасау керек – республика ішінде халық шаруашылы –
ғының қажеттілігін толық қанағаттандыратын баға бойынша энергияны
өндірушілердің өнімдеріне квота орнату арқылы жүзеге асыру
керек. Әйтпесе мынадай пікір туады, мемлекеттік әкімнің бұл
бағаға қызығу –шылығы сияқты, өйткені олардан бюджетке қосымша
келетін табыстар түседі.Неліктен экономикада қандайда резервтерді
іздейміз ? Бағаның өсуін артық жұмыссыз оңай шешуге болады.
Басқа мысал: халық тұтынатын ерекше тауар түрін республикаға әкелуге
тиым салу тәжирибесі. Мұны белгілі бір себеппен істеу керек,
бірақ ұлттық тауар өндірушілерді қорғау ретінде.
Сондықтанда, мұндай тәжірибе осындай тауарлардың бағасының өсуіне
әкеледі. Сонымен, екі стандартын байқау қиын емес.Энерготасушылардың
бағасының өсуіне тиым салуға болмайды, өйткені нарықтық жағдайды
бұзады, ал жеке өнім түрін
импорттауға тиым салуға болады. Бірақта республика шегінен
тауар шығаруға тиым салуда нарықтық жағдайды бұзады.
Қазақстанның Ұлттық Банкі Қазақстан Республиксының Президентіне есеп
береді, алайда өзіне заңмен берілген өкілеттіктер шегінде өз қызметінде
тәуелсіз. Қазақстанның Ұлттық Банкі өз қызметін Қазақстан Республиксының
Үкіметімен үйлестіріп отырады, өз қызметінде Үкіметтің экономикалық
саясатын ескереді және егер бұл оның негізгі функцияларын орындау мен ақша-
несие және валюта саясатын асыруға қайшы келмесе, оны іске асыруға
жәрдемдеседі.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республиксында бағалардың
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатты іске асыру
үшін Қазақстанның Ұлттық Банкіне мынадай міндеттер жүктеледі:
- мемлекеттік ақша-несие саясатын әзірлеу және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.