Қазақстан Республикасының банк жүйесі мазмұны
1. Қазақстанның банк жүйесі
1.1 Қазақстан республикасының Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
1.2 Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде.
2.1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
2.2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, операциялары мен ақша, несие саясаты.
3. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктер.
3.1. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктердің жіктелуі және олардың қызметін ұйымдастыру.
3.2. Комерциялық банктердің операциялары.
Қорытынды
1.1 Қазақстан республикасының Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
1.2 Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде.
2.1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
2.2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, операциялары мен ақша, несие саясаты.
3. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктер.
3.1. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктердің жіктелуі және олардың қызметін ұйымдастыру.
3.2. Комерциялық банктердің операциялары.
Қорытынды
Елімізде қабылданған банктік заңдылықт арға сәйкес ҚР-дағы банк жүйесі екі деңгейден тұрады.
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші деңгейді білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) – екінші деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды ісжүзінде екінші деңгейдегі банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он үш жылдық тарихы бар.Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО –ның ыдырауының нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету керек.Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда.Ондағы мақсат отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу болып отырғандығы да жасырын емес.Бұл талаптарға жауап бермейтін банктерге қосылу не банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып құрылу қажеттігі ұсыныладыы.
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші деңгейді білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) – екінші деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды ісжүзінде екінші деңгейдегі банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он үш жылдық тарихы бар.Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО –ның ыдырауының нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету керек.Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда.Ондағы мақсат отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу болып отырғандығы да жасырын емес.Бұл талаптарға жауап бермейтін банктерге қосылу не банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып құрылу қажеттігі ұсыныладыы.
1. Мақш. С.Б. “Ақша айналысы және несие”. Алматы , 2004 ж.
2. Мақш С.Б. “Комерциялық банктердің операциялары”.Алматы . 2002ж.
3. Сейтқасымов Ғ.С. Әубәкіров “Ақша несие банктер”.Алматы . 2001ж.
4. Әубакиров А, Есқалиев М. “Экономикалық теория негіздері”.Алматы 1998ж.
5. Жатқынбаев Е. “Аралас экономика негіздері”.Оқу құралы, Алматы
6. Н. Мәдешов “Нарықтық экономикаға кіріспе”.Алматы 1998ж.
7. Б. Жүнісов, Ү. Мәмбетов. “Нарықтық экономика негіздері”.Алматы 1994ж.
8. Абдуллаев Ә. “Экономикалық теория”.Алматы 2004ж.
2. Мақш С.Б. “Комерциялық банктердің операциялары”.Алматы . 2002ж.
3. Сейтқасымов Ғ.С. Әубәкіров “Ақша несие банктер”.Алматы . 2001ж.
4. Әубакиров А, Есқалиев М. “Экономикалық теория негіздері”.Алматы 1998ж.
5. Жатқынбаев Е. “Аралас экономика негіздері”.Оқу құралы, Алматы
6. Н. Мәдешов “Нарықтық экономикаға кіріспе”.Алматы 1998ж.
7. Б. Жүнісов, Ү. Мәмбетов. “Нарықтық экономика негіздері”.Алматы 1994ж.
8. Абдуллаев Ә. “Экономикалық теория”.Алматы 2004ж.
Мазмұны
Қазақстан Республикасының банк жүйесі
Кіріспе
1. Қазақстанның банк жүйесі
1. Қазақстан республикасының Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
2. Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде.
2.1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
2.2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, операциялары мен ақша, несие
саясаты.
3. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктер.
3.1. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктердің жіктелуі және
олардың қызметін ұйымдастыру.
3.2. Комерциялық банктердің операциялары.
Қорытынды
Кіріспе
Елімізде қабылданған банктік заңдылықт арға сәйкес ҚР-дағы банк жүйесі екі
деңгейден тұрады.
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші деңгейді
білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) –
екінші деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды ісжүзінде екінші деңгейдегі
банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
үш жылдық тарихы бар.Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО –ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек.Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда.Ондағы
мақсат отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу болып
отырғандығы да жасырын емес.Бұл талаптарға жауап бермейтін банктерге қосылу
не банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып
құрылу қажеттігі ұсыныладыы.
1. Қазақстанның банк жүйесі
1. Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
.1990 жылы Қазақстан Республикасы өз егемендігін жариялағаннан бастап
нарықтық қатынастардың талаптарына сай келетін меншікті банк жүйесін құруға
бетбұрыс жасады.
1990 жылы желтоқсан айында қабылданған “ҚазКСРОдағы банктер және
банктік қызмет туралы” алғашқы заң Қазақстандағы банктік реформаны
жүргізудің бастапқы кезеңдерін қамтиды.
Бұл банктік реформа Ұлттық банктің 1995 жылға арналған “Қазақстандағы
банктік жүйені реформалау” бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады.
Нарық экономикасына өту жағдайында және экономикалық дағдарысты жоюда,
макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізуде ҚР банк жүйесі маңызды рөл
атқарады.
Қазіргі уақытта қалыптасқан екі деңгейлі банктік жүйенің қызмет етуіне
байланысты жасалған талдауда, олардың көрсетіп отырғанындай, кемшіліктердің
басым бөлігі банктер қызметін реттейтін нормативтік базаны жасаудағы артта
қалушылық және оның іске асырылуына іс жүзінде бақылау жасау
механизмдеріндегі кемшіліктерімен сипатталады.
Қазіргі таңда Қазақстан Рсепубликасындағы жұмыс жасап отырған банктік
жүйенің қалыптасыуын үш кезеңге бөледі:
1 кезең. 1988 – 1991 жж. (КСРОның тұсында) – мемлекеттік салалық
мамандандырылған банктер қызметінің бір бөлігін республикалардағы сол
банктердің тиісті бөлімшелеріне беру арқылы қайта түрлендіру; алғашқы
коммерциялық банктер құру; КСРО Мемлекеттік банкіне орталық банктің
жекелеген қызметтерін беруге байланысты бастапқы қадамдар жасау кезеңі.
ІІ кезең. 1992 жылдың аяғы 1993 жылдары – рубль аймағында бола отырып,
ҚР Ұлттық банкінің орталық банктің бірқатар қызметтерін орындауға біртіндеп
кірісуі, комерциялық банктердің экстенсивті (сандық) түрде қалыптасуы және
дамуы, Ұлттық нормативтік базаның қалыптасуының бастапқы кезеңі.
Бірінші кезекте 1994 жылы Ұлттық банктің ұсынысы бойынша Кабинет
Министрлігінің Қаулысына сәйкес арнайы құрылған комиссия Казагроөнеркәсіп
банкіне санация процесін жүргізіп, ондағы орталықтандырылған несиелерге (
шаруашылықтардың нақты төлем қабілеттілігін ескермей, Жоғарғы Кеңес пен
Үкіметтің шешімі бойынша өткен жылдардағы берілген) бйланысты мерзімі өткен
қарыздарды Казагроөнеркәсіп банкінің балансынан Қаржы министрлігінің
қарамағында құрылған ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау мемлекеттік қорынан
балансына беру шараларын іске асырды.
Екінші кезекте, Қазақстан ӘлемБанкін 1994 жылдың орта кезеңінде
Мемлекеттік Экспорттың импорттық банкке (қазіргі Эксимбанк) және әмбебеп
акционерлік ӘлемБанкке бөлу шаралары жүзеге асты.Сөйтіп, ол уақыттағы
ӘлемБанктің жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесі – 35 % құрады.Бұл бір
жағынан, Әлембанктегі мемлекеттің қаржысы мен мемлекеттік емес акционерлер
қаржыларын өзара бөлуге мүмкіндік берсе, екінші жағынан, ӘлемБанктегі
манополияны жоюға мүмкіндік жасады.
Үшінші кезекте, мемлекеттік мамандандырылған Халық банкін әмбебап
банкке түрлендіру шаралары жүргізілді.Түрлендіру мынадай үш кезеңді
қамтиды:
Бірінші кезеңде (1995 жылдан 1ші жартысын) мемлекеттік емес
акционерлерден акцияларын сатып алу жолымен 100% мемлекеттік меншікті
қалпына келтіру және оның жарғылық капиталын ұлғайту мақсатында мемлекеттен
жалға алған ғимаратын халық банкінің меншігіне беру, Сондай –ақ 01.01.1992
ж. Жағдайға байланысты халық салымдарын индексациялау жүйесін анықтау
міндеті белгіленді.
Екінші кезеңде (1995 ж. Екінші жартысында және 1996ж.) Халық банкіне
пластикалық дебеттік және кредиттік карточкаларды енгізу және олардың
қолданылу ауқымын кеңейту міндеті жүктелді.
Үшінші кезеңде (1997 ж. ішінде), Халық банкісінің алдында Ұлттық банк
белгілеген пруденциялық нормативтерге сәйкес 01.011998 ж. бастап салымдарды
мемлекеттің толық кепілдемесінен ұжымдық сақтандыруға негізделген аралас
сақтандыру жүйесіне өтуге дайындық жасап және жекешелендірудің бірінші
кезеңін бастау міндеті тұрады.
Төртінші кезеңде әмбебап банк – Тұран банкіндегі мемлекеттің үлесі
(61% , 1994 жылдың сәуірінде) анықталып, ондағы негізгі
борышқоркәсіпорындардың бір бөлігі 1995 жылы жаңадан құрылатын Медетші
банкке берілетін болды.
Бесінші кезеңде әмбебап банк – Кредсобанктегі мемлекеттің үлесі -
40,3% мөлшерінде (1994 жылдың сәуірінде) анықталды.1995 жылдың қаңтар
айының аяғына таман оның жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесін сату
бағдарламысн Ұлттық банк даярлауға тиіс болды.
Коммерциялық банктер үшін нақты секторды қысқа мерзімді несиелеу
тиімсіз болып табылғандықтан, орта және ұзақ мерзімді несиелеу қызметін өз
міндетіне алатын мамандандырылған мемлекеттік банктерді құру қажеттігі
туды.Ондай банктерді халықаралық тәжірибеде даму банктері деп атайды,
себебі олар үшін басты мақсат пайда табу емес, яғни экономиканың жекелеген
салаларын дамыту болып саналады.
Сонымен, Қазақстанда банк секторын реформалау бағдарламасын іске асыру
шегінде Экспортты импорттық банк (Эксимбанк) , мемлекеттік даму банкі және
тұрғын үй құрылыс банкі құрылды.Мамандандырылған банктер қатарында халыққа
қызмет көрсетуге маманданған Халық Жинақ банкі де болды.
Мемлекеттік даму банкі – бұл банк экономиканың маңызды салаларында
тиімді инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді жүзеге асыруға
бағытталған үкіиметтің қаржы несие институты болып табылады.
Экпортты импорттық банк (Эксимбанк ) – бұл Қазақстан үшін дәстүрлі
емес, даму және ғылыми ұйымдардың экспортын қаржыландыру үшін, экспорттық
несиелер мен инвестицияларға сақтандыру және кепілдеме беру үшін Әлем
банктен бөлініп шыққан банк.
Тұрғын үй құрылыс банкі – бұл тұрғын үй құрылысын коммерциялық
құрылысшылар арқылы несиелеуге, халық үшін тұрғын үй жинақ шоттарын
қалыптастыру, ипотекалық несиелеу жүйесін құру мақсатында құрылған банк.
Медетші банк (Траст) – бұл дүниежүзілік банктің ықпалымен
“Проблемалық кәсіпорындар үшін госпиталь” ретінде құрылған банк.Бұл банкті
құру туралы жарғыға сәйкес, ол небәрі 4 жыл мерзімге қызмет етуге уақытша
құрылды.
Ұлттық банктің 1995 жылғы рефоормалау нәтижесінде қолданған шаралары
қаржылық және экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізді.Ең бастысы, ақша несие
реттеу әдістері мен құралдары әрі қарай дами түсті.
1995 жылдың бірінші жартысында ұлттық банктің екінші деңгейдегі
банктерге берілетін несиелері несиелік ресурстар аукционы арқылы 3 ай
мерзімге дейін берілсе, ал екінші жартысында операциялардың ауыртпалығы
мемлекеттік бағалы қағаздардың қайталама нарығына өте бастады.Сөйтіп,
банкаралық несиелер нарығы дами түсті.1995 жылы қыркүйек айынан бастап
ломбардтық несиелеу жүйесі енгізілді.Базалық ақшалардың өзінің қысқа
мерзімді ноталарын шығару арқылы ақша массасын реттеп отырды.
2. Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
1996 – 1998 жж. банктік реформалар.Бұл реформалар ұлттық банктің
1996-1998 жылдарға арналған ҚР – ның банк жүйесін реформалау
бағдарламасына сәйкес жүргізілді.
Банк рефоромасын жүргізу бағдарламысының басты мақсаты – ҚР-ның
ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын әрі қарай арттыруға және
экономиканы қаржыландыру мүмкіндігін кеңейту үшін екінші деңгейдегі
банктердің жүйесін нығайту.
Көздеген мақсатқа жетуде ұлттық банк мынадай міндетті шешуге күш
жұмсайды:
- акционерлік реттеу әдістері мен құралдарын жетілдіру;
- елдің қаржы нарығына ұлттық банктің араласуы арқылы қолма – қол ақша
айналымында әкімшілік басқаруды күшейту;
- валюталық реттеуді дамыту және алтын валюта резервін басқару;
- банктің қадағалау жүйесін және банк қызметін реттеу принциптерін
түбірімен өзгерту;
- бухгалтерлік есепті және банк жүйесін реформалауды аяқтау;
- ұлттық банктің құрылымын жетілдіріп, кадр және техникалық әлауқатын
нығайту;
- екінші деңгейдегі банк жүйесін сауықтандыру;
- төлем жүйесін дамыту;
- елдің банк жүйесінің қызмет етуінің және құқықтың қамтамасыз етілуін
жетілдіру.
Макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін Қазақстан ұлттық
банкі ақша несие саясатының біршама тиімді классикалық құралдарын
пайдаланды.Оларға қайта қаржыландыру несиелерін беру көлемін реттеу, қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін анықтау, міндетті резерв нормасын белгілеу,
валюталық нарықта интервенция жүргізу және мемлекеттің бағалы қағаздарымен,
сондай –ақ ұлттық банктің ьағалы қағаздары мен операцияларды жүзеге асыру
жатады.
Республикамызда тәжірибелерден берілген директивті несиелердің
уақытында қайтарылмағы, яғни олардың 24 одан астамы ғана қайтқандығы
белгілі.Соның салдарынан ұлттық банк ондай несиелерді беруді тоқтатуға
мәжбүр болды.Осындай жағдайларға байланысты ұлттық банк 1996 –1998 жж.
орталықтандырылған несиелерді тек қана банктердің қысқа мерзімді
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін несиелік аукциондар, банкаралық нарық,
ломбардтық несиелеу, “репо” операциялары, вексельдерді қайта есепке алу
арқылы беріп отырды.
Ұлттық банк пен Қаржы министрлігі арасындағы бюджетті несиелеуге
байланысты жаңа қатынастың қалыптасуына сәйкес, 1998 жылдан бастап, Қаржы
министрлігі бюджет тапшылығы өз күшімен несиелеуге міндеттеме алғандықтан,
ұлттық банк оған тікелей несие беруін тоқтатты.Оған дейін бюджеттің
тапшылығының 80% - ға жуық бөлігі ұлттық банк несиелері есебінен жабылып
келгендіггін айта кету керек.Мұны да осы пеформаның бірден бір нәтижесі деп
санауға толық болады.
Банк жүйесін реформалау және ақша банкноталарын шығаруда меншікті
өндірісті іске қосу республикамыздағы қолма –қол ақшамен байланысты
жағдайды түбірімен өзгерістерге әкелді.Осыған байланысты қолма –қол ақша
айналымын басқаруда 1992-1993 жж. қолма –қол ақшаның тапшылығынан
енгізілген директивтік саясаттың орнына экономикалық реттеу әдістерін
пайдаланудың алғы шарттары жасалды.
Сөйтіп, осы реформа нәтижесінде кәсіпорындарды және екінші деңгейдегі
банктердіңғ қолма –қол ақшамен жасалатын кассалық операцияларының лимиті
алынып тасталды.
Ұлттық валютаның тұрақтылығын сақтап отыру мақсатында ұлттық банк
шетелдік тәжірибелерді ескере отырып, теңгенің жүйелі валюталық айырбас
бағамы саясатын жүргізіп отырды.Алтын валюта резервін басқаруда Ұлттық
банк мынадай екі портфелді құру қажет деп таныдыҮ стратегиялық
инвестициялық портфель және тактикалық өтімділік портфеелі.
Мұндағы, тактикалық өтімділік портфелі валюталық бағамды реттеу
саясатын жүргізу және қысқа мерзімді міндеттемелерді жабу үшін
қажет.Өтімділік портфелінің негізгі құралдарына ақша нарығының құралдары
жатты.
Стратегиялық инвестициялық портфель құрамы Ұлттық банктің орта
мерзімді( 3 айдан 3 жылға дейінгі) және ұзақ мерзімді (3 жылдан 10 жылға
дейінгі) міндеттемелерінен тұрды.
Аталған портфелдің негізгі құралдарына: мемлекеттік бағалы қағаздар
нарығының құралдары, орта және ұзақ мерзімді депозиттер және капиталдар
нарығының басқа да құралдары жатқызылды.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық ретінде.
1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бар
органның рөлін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың
мемлекеттік органы болып табылады.Олардың басшылық рөлі мемлекет берген
үлкен өкілеттіліктермен анықталады.
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық
орталығы, сондай –ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына ие “банктердің
банкі”, “соңғы сатыдағы несие беруші” рөлін атқарады, ақша несиелік және
валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша
несие саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып
табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең
өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыз етеді.
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде
экономиканы жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын, тауар ақша тепе-
теңдік саясатын жүргізеді.
Орталық банк тарапынан ақша несиелік реттеудің негізгі
обьектісіне экономикадағы қолма қол және қолмақолсыз ақша массасы жатады,
оның динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің
өзгерісі тәуелді болады.Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады,
яғни ақша массасы негізінен банктердің несиедепозиттік қызметіне байланысты
пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын және
көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы реттейді.
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы” Заңы бойынша
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық
банкіжәне республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай , “КСРО – ның мемлекеттік банкінің
Республикалық кеңсесі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып қайта
құрылған.Ол жай клиенттрге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық
эмиссиялық банкке өзгертілді және “банктердің банкі” болды.
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке
шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банкінің
мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде
жүреді.Барлық банктер қолмақолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің
мекемелері аарқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіден несие
алады.Осының нәтижесінде қолмақол және қолмақолсыз есеп айырысу айналысы
Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
- елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
- өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассциялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- халық шаруашылығындағы несиелік есеп айырысу және кассалық операцияларды
жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік инструкциялық нормативтік
актілерді шығару ( барлық ьанктерге міндетті), есеп жүргізу және
банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
- банк ісін лицензиялау, ақшанесиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
- “банк ісін бақылау және қадағалау”
- елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
- ғылыми зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
- валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі
валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады:
- меншікті қаражаттары;
- басқа банктермен тартылған және келісім шарт негізінде Ұлттық банкіге
орналыстырылған ақшалай қаражаттар;
- Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
- Мемлекеттік арнайы қорлардан және бюджеттік уақытша бос қаражаттарынан.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, қызметтері мен операциялары
(саясаты).
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара отырып,
орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде
ақшанесие және валюта саясатын анықтайды.Оның қызметінің басты мақсаты
пайда табу емес, тек ақшанесие саясатын жүргізуге және еліміздің банк
жүйесіне жетекшілік етуге бағытталады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, Орталық банктің мемлекетпен
біріктірілген кең көлемді өкілеттілігі екі деңгейдегі банктік жүйенің
тиімді қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Орталық банктің тарапынан ақшанемиелік реттеудің негізгі обьектісіне
экономикамыздағы жалпы қолмақол және қолмақолсыз ақша массасы жатады.
Ұлттық банк – Бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызметкөрсетумен
айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
ауысқан, банктердің банкісі болып табылады.Іс жүзінде Ұлттық банкте барлық
кассалық резервтердің шоғырлауны және олардың шаруашылық айналымына түсуі
ұлттық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы
жүзеге асырылады.Барлық банктер колмақолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банк
мекемелері арқылы жүргізе отырып, қажет жағдайларда Ұлттық банктен несие
ала алады.
АҚШта орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы
Федеральды резервтік жүйеге мүлік иесі болып келетін коммерциялық
банктердің қосқан жарнасынан тұрады.
Ұлттық банк резервтік және басқа да қорларды құрайды.Резервтік қор
жарғылық қор көлемінде құралып, меншікті пайда есебінен толықтырады және
жүргізген операцияларға байланысты зияндар мен шығындардың орнын жабуға
арналады.
Ұлттық банктің қаржылық жылдығы таза табысы, сол қаржылық жылға
қатысты, нақты табыстар мен шығыстар арасындағы айналысқа шығарылған, оған
қоса активтердің амортизациясын, оның ішінде, бонкнот пен монеталарды қоса
алғандағы шығыстардың айырмасы негізінде анықталады.
Ұлттық банктің таза табысы жарғылық қорды және резервтік қорды
абсалюттік соммада құрауға бағытталады.Таза табыстың қалған бөлігі келесі
қаржы жылындағы республикалық бюджетке аударылажды.Ұлттық банк және оның
мекемелері барлық салықтар мен алымдар төлеуден босатылады.
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстың
басқармасы Алматы қалалық филиалы арқылы атқарады.Бұл филиал Ұлттық банк
атынан жұмыс істейді.ҚҮБ филиалдары мен өкілеттіліктері өз қызметтерін ҚҮБ
бекіткен өкілеттігі шегінде ғана жүзеге асырады.
Ұлттық банктің функционалдық құрылымына департаменттер мен басқа да
бөлімшелерден тұратын орталық аппаратты, филиалдары, өкілеттіліктері мен
ұйымдары кіреді.
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
басқармалары бар:
➢ Зерттеу және статистика департаменті;
➢ Щетел операциялар департаменті;
➢ Ішкі операциялар басқармасы;
➢ Монетарлық операциялар департаменті;
➢ Сыртқы байланыстар бөлімі;
➢ Заң қызметі департаменті;
➢ әкімшілік департаменті;
➢ қолмақол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
➢ инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
➢ бухгалтерлік есеп департаменті;
➢ есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
➢ операциондық басқарма;
➢ төлем жүйесі басқармасы;
➢ қаржылық қадағалау департаменті;
➢ бақылау және аудит департаменті;
➢ персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
➢ халықаралық қаржы ұымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
➢ мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі;
Сонымен қатар ҚҮБ құрылымына мынандай дербес бөлімшелер де кіреді:
• мемлекеттік сақтау қоймасы;
• Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
• Банкноттық фабрика;
• Монета сарайы;
• Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (КБЕО)
• Қазақстан ипотекалық компаниясы;
• Процессингтік орталық;
• Актуарлық орталық;
• Банктік сервистік бюро;
• Ұлттық ақпараттар технологиясы;
• Автобаза.
Ұлттық банктің, қызметтері мен операциялары.Ұлттық банк мынадай негізгі
қызметтерді атқарады:
- айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен республика мемлекеттік
ақшанесие саясатын жүргізеді және монеталардың монополиялық элементі
болып табылады, бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
- Қр үкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге қатынасады;
- Қазақстан аумағында банктердің, еншілес банктердің ашылуына және
филиалдары мен өкілеттіліктің ашылуына, сол сияқты банктік операциялардың
жекелеген түрлерін жүзеге асыруға рұқсат қағазын береді;
- Белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының эмиссиялау
проспектісіне мемлекеттік бағалы қағаздардың эмиссиялау проспектісіне
мемлекеттік тіркеуге дейін міндетті сараптама жүргізеді;
- Банктердің қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады және
пруденцияалдың нормативтер белгілейді;
- Қр-да несиелер бойвншп сыңайлы ( мүдделендіру) пайыз мөлшерлемесін
реттеуді жүзеге асырады;
Ұлттық банк мынадай операцияларды жүргізеді:
- бірінші кластың эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару мерзімдегі
міндеттемелерді қайта есепке алады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштың
бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтауға және басқаруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі
Кіріспе
1. Қазақстанның банк жүйесі
1. Қазақстан республикасының Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
2. Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде.
2.1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
2.2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, операциялары мен ақша, несие
саясаты.
3. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктер.
3.1. Қазақстан Республикасындағы комерциялық банктердің жіктелуі және
олардың қызметін ұйымдастыру.
3.2. Комерциялық банктердің операциялары.
Қорытынды
Кіріспе
Елімізде қабылданған банктік заңдылықт арға сәйкес ҚР-дағы банк жүйесі екі
деңгейден тұрады.
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші деңгейді
білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) –
екінші деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды ісжүзінде екінші деңгейдегі
банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
үш жылдық тарихы бар.Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО –ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек.Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда.Ондағы
мақсат отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу болып
отырғандығы да жасырын емес.Бұл талаптарға жауап бермейтін банктерге қосылу
не банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып
құрылу қажеттігі ұсыныладыы.
1. Қазақстанның банк жүйесі
1. Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
.1990 жылы Қазақстан Республикасы өз егемендігін жариялағаннан бастап
нарықтық қатынастардың талаптарына сай келетін меншікті банк жүйесін құруға
бетбұрыс жасады.
1990 жылы желтоқсан айында қабылданған “ҚазКСРОдағы банктер және
банктік қызмет туралы” алғашқы заң Қазақстандағы банктік реформаны
жүргізудің бастапқы кезеңдерін қамтиды.
Бұл банктік реформа Ұлттық банктің 1995 жылға арналған “Қазақстандағы
банктік жүйені реформалау” бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады.
Нарық экономикасына өту жағдайында және экономикалық дағдарысты жоюда,
макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізуде ҚР банк жүйесі маңызды рөл
атқарады.
Қазіргі уақытта қалыптасқан екі деңгейлі банктік жүйенің қызмет етуіне
байланысты жасалған талдауда, олардың көрсетіп отырғанындай, кемшіліктердің
басым бөлігі банктер қызметін реттейтін нормативтік базаны жасаудағы артта
қалушылық және оның іске асырылуына іс жүзінде бақылау жасау
механизмдеріндегі кемшіліктерімен сипатталады.
Қазіргі таңда Қазақстан Рсепубликасындағы жұмыс жасап отырған банктік
жүйенің қалыптасыуын үш кезеңге бөледі:
1 кезең. 1988 – 1991 жж. (КСРОның тұсында) – мемлекеттік салалық
мамандандырылған банктер қызметінің бір бөлігін республикалардағы сол
банктердің тиісті бөлімшелеріне беру арқылы қайта түрлендіру; алғашқы
коммерциялық банктер құру; КСРО Мемлекеттік банкіне орталық банктің
жекелеген қызметтерін беруге байланысты бастапқы қадамдар жасау кезеңі.
ІІ кезең. 1992 жылдың аяғы 1993 жылдары – рубль аймағында бола отырып,
ҚР Ұлттық банкінің орталық банктің бірқатар қызметтерін орындауға біртіндеп
кірісуі, комерциялық банктердің экстенсивті (сандық) түрде қалыптасуы және
дамуы, Ұлттық нормативтік базаның қалыптасуының бастапқы кезеңі.
Бірінші кезекте 1994 жылы Ұлттық банктің ұсынысы бойынша Кабинет
Министрлігінің Қаулысына сәйкес арнайы құрылған комиссия Казагроөнеркәсіп
банкіне санация процесін жүргізіп, ондағы орталықтандырылған несиелерге (
шаруашылықтардың нақты төлем қабілеттілігін ескермей, Жоғарғы Кеңес пен
Үкіметтің шешімі бойынша өткен жылдардағы берілген) бйланысты мерзімі өткен
қарыздарды Казагроөнеркәсіп банкінің балансынан Қаржы министрлігінің
қарамағында құрылған ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау мемлекеттік қорынан
балансына беру шараларын іске асырды.
Екінші кезекте, Қазақстан ӘлемБанкін 1994 жылдың орта кезеңінде
Мемлекеттік Экспорттың импорттық банкке (қазіргі Эксимбанк) және әмбебеп
акционерлік ӘлемБанкке бөлу шаралары жүзеге асты.Сөйтіп, ол уақыттағы
ӘлемБанктің жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесі – 35 % құрады.Бұл бір
жағынан, Әлембанктегі мемлекеттің қаржысы мен мемлекеттік емес акционерлер
қаржыларын өзара бөлуге мүмкіндік берсе, екінші жағынан, ӘлемБанктегі
манополияны жоюға мүмкіндік жасады.
Үшінші кезекте, мемлекеттік мамандандырылған Халық банкін әмбебап
банкке түрлендіру шаралары жүргізілді.Түрлендіру мынадай үш кезеңді
қамтиды:
Бірінші кезеңде (1995 жылдан 1ші жартысын) мемлекеттік емес
акционерлерден акцияларын сатып алу жолымен 100% мемлекеттік меншікті
қалпына келтіру және оның жарғылық капиталын ұлғайту мақсатында мемлекеттен
жалға алған ғимаратын халық банкінің меншігіне беру, Сондай –ақ 01.01.1992
ж. Жағдайға байланысты халық салымдарын индексациялау жүйесін анықтау
міндеті белгіленді.
Екінші кезеңде (1995 ж. Екінші жартысында және 1996ж.) Халық банкіне
пластикалық дебеттік және кредиттік карточкаларды енгізу және олардың
қолданылу ауқымын кеңейту міндеті жүктелді.
Үшінші кезеңде (1997 ж. ішінде), Халық банкісінің алдында Ұлттық банк
белгілеген пруденциялық нормативтерге сәйкес 01.011998 ж. бастап салымдарды
мемлекеттің толық кепілдемесінен ұжымдық сақтандыруға негізделген аралас
сақтандыру жүйесіне өтуге дайындық жасап және жекешелендірудің бірінші
кезеңін бастау міндеті тұрады.
Төртінші кезеңде әмбебап банк – Тұран банкіндегі мемлекеттің үлесі
(61% , 1994 жылдың сәуірінде) анықталып, ондағы негізгі
борышқоркәсіпорындардың бір бөлігі 1995 жылы жаңадан құрылатын Медетші
банкке берілетін болды.
Бесінші кезеңде әмбебап банк – Кредсобанктегі мемлекеттің үлесі -
40,3% мөлшерінде (1994 жылдың сәуірінде) анықталды.1995 жылдың қаңтар
айының аяғына таман оның жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесін сату
бағдарламысн Ұлттық банк даярлауға тиіс болды.
Коммерциялық банктер үшін нақты секторды қысқа мерзімді несиелеу
тиімсіз болып табылғандықтан, орта және ұзақ мерзімді несиелеу қызметін өз
міндетіне алатын мамандандырылған мемлекеттік банктерді құру қажеттігі
туды.Ондай банктерді халықаралық тәжірибеде даму банктері деп атайды,
себебі олар үшін басты мақсат пайда табу емес, яғни экономиканың жекелеген
салаларын дамыту болып саналады.
Сонымен, Қазақстанда банк секторын реформалау бағдарламасын іске асыру
шегінде Экспортты импорттық банк (Эксимбанк) , мемлекеттік даму банкі және
тұрғын үй құрылыс банкі құрылды.Мамандандырылған банктер қатарында халыққа
қызмет көрсетуге маманданған Халық Жинақ банкі де болды.
Мемлекеттік даму банкі – бұл банк экономиканың маңызды салаларында
тиімді инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді жүзеге асыруға
бағытталған үкіиметтің қаржы несие институты болып табылады.
Экпортты импорттық банк (Эксимбанк ) – бұл Қазақстан үшін дәстүрлі
емес, даму және ғылыми ұйымдардың экспортын қаржыландыру үшін, экспорттық
несиелер мен инвестицияларға сақтандыру және кепілдеме беру үшін Әлем
банктен бөлініп шыққан банк.
Тұрғын үй құрылыс банкі – бұл тұрғын үй құрылысын коммерциялық
құрылысшылар арқылы несиелеуге, халық үшін тұрғын үй жинақ шоттарын
қалыптастыру, ипотекалық несиелеу жүйесін құру мақсатында құрылған банк.
Медетші банк (Траст) – бұл дүниежүзілік банктің ықпалымен
“Проблемалық кәсіпорындар үшін госпиталь” ретінде құрылған банк.Бұл банкті
құру туралы жарғыға сәйкес, ол небәрі 4 жыл мерзімге қызмет етуге уақытша
құрылды.
Ұлттық банктің 1995 жылғы рефоормалау нәтижесінде қолданған шаралары
қаржылық және экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізді.Ең бастысы, ақша несие
реттеу әдістері мен құралдары әрі қарай дами түсті.
1995 жылдың бірінші жартысында ұлттық банктің екінші деңгейдегі
банктерге берілетін несиелері несиелік ресурстар аукционы арқылы 3 ай
мерзімге дейін берілсе, ал екінші жартысында операциялардың ауыртпалығы
мемлекеттік бағалы қағаздардың қайталама нарығына өте бастады.Сөйтіп,
банкаралық несиелер нарығы дами түсті.1995 жылы қыркүйек айынан бастап
ломбардтық несиелеу жүйесі енгізілді.Базалық ақшалардың өзінің қысқа
мерзімді ноталарын шығару арқылы ақша массасын реттеп отырды.
2. Қазақстан Республикасындағы банктік реформалар.
1996 – 1998 жж. банктік реформалар.Бұл реформалар ұлттық банктің
1996-1998 жылдарға арналған ҚР – ның банк жүйесін реформалау
бағдарламасына сәйкес жүргізілді.
Банк рефоромасын жүргізу бағдарламысының басты мақсаты – ҚР-ның
ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын әрі қарай арттыруға және
экономиканы қаржыландыру мүмкіндігін кеңейту үшін екінші деңгейдегі
банктердің жүйесін нығайту.
Көздеген мақсатқа жетуде ұлттық банк мынадай міндетті шешуге күш
жұмсайды:
- акционерлік реттеу әдістері мен құралдарын жетілдіру;
- елдің қаржы нарығына ұлттық банктің араласуы арқылы қолма – қол ақша
айналымында әкімшілік басқаруды күшейту;
- валюталық реттеуді дамыту және алтын валюта резервін басқару;
- банктің қадағалау жүйесін және банк қызметін реттеу принциптерін
түбірімен өзгерту;
- бухгалтерлік есепті және банк жүйесін реформалауды аяқтау;
- ұлттық банктің құрылымын жетілдіріп, кадр және техникалық әлауқатын
нығайту;
- екінші деңгейдегі банк жүйесін сауықтандыру;
- төлем жүйесін дамыту;
- елдің банк жүйесінің қызмет етуінің және құқықтың қамтамасыз етілуін
жетілдіру.
Макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін Қазақстан ұлттық
банкі ақша несие саясатының біршама тиімді классикалық құралдарын
пайдаланды.Оларға қайта қаржыландыру несиелерін беру көлемін реттеу, қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін анықтау, міндетті резерв нормасын белгілеу,
валюталық нарықта интервенция жүргізу және мемлекеттің бағалы қағаздарымен,
сондай –ақ ұлттық банктің ьағалы қағаздары мен операцияларды жүзеге асыру
жатады.
Республикамызда тәжірибелерден берілген директивті несиелердің
уақытында қайтарылмағы, яғни олардың 24 одан астамы ғана қайтқандығы
белгілі.Соның салдарынан ұлттық банк ондай несиелерді беруді тоқтатуға
мәжбүр болды.Осындай жағдайларға байланысты ұлттық банк 1996 –1998 жж.
орталықтандырылған несиелерді тек қана банктердің қысқа мерзімді
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін несиелік аукциондар, банкаралық нарық,
ломбардтық несиелеу, “репо” операциялары, вексельдерді қайта есепке алу
арқылы беріп отырды.
Ұлттық банк пен Қаржы министрлігі арасындағы бюджетті несиелеуге
байланысты жаңа қатынастың қалыптасуына сәйкес, 1998 жылдан бастап, Қаржы
министрлігі бюджет тапшылығы өз күшімен несиелеуге міндеттеме алғандықтан,
ұлттық банк оған тікелей несие беруін тоқтатты.Оған дейін бюджеттің
тапшылығының 80% - ға жуық бөлігі ұлттық банк несиелері есебінен жабылып
келгендіггін айта кету керек.Мұны да осы пеформаның бірден бір нәтижесі деп
санауға толық болады.
Банк жүйесін реформалау және ақша банкноталарын шығаруда меншікті
өндірісті іске қосу республикамыздағы қолма –қол ақшамен байланысты
жағдайды түбірімен өзгерістерге әкелді.Осыған байланысты қолма –қол ақша
айналымын басқаруда 1992-1993 жж. қолма –қол ақшаның тапшылығынан
енгізілген директивтік саясаттың орнына экономикалық реттеу әдістерін
пайдаланудың алғы шарттары жасалды.
Сөйтіп, осы реформа нәтижесінде кәсіпорындарды және екінші деңгейдегі
банктердіңғ қолма –қол ақшамен жасалатын кассалық операцияларының лимиті
алынып тасталды.
Ұлттық валютаның тұрақтылығын сақтап отыру мақсатында ұлттық банк
шетелдік тәжірибелерді ескере отырып, теңгенің жүйелі валюталық айырбас
бағамы саясатын жүргізіп отырды.Алтын валюта резервін басқаруда Ұлттық
банк мынадай екі портфелді құру қажет деп таныдыҮ стратегиялық
инвестициялық портфель және тактикалық өтімділік портфеелі.
Мұндағы, тактикалық өтімділік портфелі валюталық бағамды реттеу
саясатын жүргізу және қысқа мерзімді міндеттемелерді жабу үшін
қажет.Өтімділік портфелінің негізгі құралдарына ақша нарығының құралдары
жатты.
Стратегиялық инвестициялық портфель құрамы Ұлттық банктің орта
мерзімді( 3 айдан 3 жылға дейінгі) және ұзақ мерзімді (3 жылдан 10 жылға
дейінгі) міндеттемелерінен тұрды.
Аталған портфелдің негізгі құралдарына: мемлекеттік бағалы қағаздар
нарығының құралдары, орта және ұзақ мерзімді депозиттер және капиталдар
нарығының басқа да құралдары жатқызылды.
2. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының орталық ретінде.
1. Ұлттық банк оның мақсаттары, міндеттері мен негізгі қызметтері.
Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бар
органның рөлін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың
мемлекеттік органы болып табылады.Олардың басшылық рөлі мемлекет берген
үлкен өкілеттіліктермен анықталады.
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық
орталығы, сондай –ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына ие “банктердің
банкі”, “соңғы сатыдағы несие беруші” рөлін атқарады, ақша несиелік және
валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша
несие саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып
табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең
өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыз етеді.
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде
экономиканы жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын, тауар ақша тепе-
теңдік саясатын жүргізеді.
Орталық банк тарапынан ақша несиелік реттеудің негізгі
обьектісіне экономикадағы қолма қол және қолмақолсыз ақша массасы жатады,
оның динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің
өзгерісі тәуелді болады.Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады,
яғни ақша массасы негізінен банктердің несиедепозиттік қызметіне байланысты
пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын және
көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы реттейді.
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы” Заңы бойынша
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық
банкіжәне республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай , “КСРО – ның мемлекеттік банкінің
Республикалық кеңсесі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып қайта
құрылған.Ол жай клиенттрге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық
эмиссиялық банкке өзгертілді және “банктердің банкі” болды.
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке
шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банкінің
мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде
жүреді.Барлық банктер қолмақолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің
мекемелері аарқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіден несие
алады.Осының нәтижесінде қолмақол және қолмақолсыз есеп айырысу айналысы
Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
- елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
- өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассциялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- халық шаруашылығындағы несиелік есеп айырысу және кассалық операцияларды
жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік инструкциялық нормативтік
актілерді шығару ( барлық ьанктерге міндетті), есеп жүргізу және
банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
- банк ісін лицензиялау, ақшанесиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
- “банк ісін бақылау және қадағалау”
- елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
- ғылыми зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
- валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі
валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады:
- меншікті қаражаттары;
- басқа банктермен тартылған және келісім шарт негізінде Ұлттық банкіге
орналыстырылған ақшалай қаражаттар;
- Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
- Мемлекеттік арнайы қорлардан және бюджеттік уақытша бос қаражаттарынан.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, қызметтері мен операциялары
(саясаты).
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара отырып,
орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде
ақшанесие және валюта саясатын анықтайды.Оның қызметінің басты мақсаты
пайда табу емес, тек ақшанесие саясатын жүргізуге және еліміздің банк
жүйесіне жетекшілік етуге бағытталады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, Орталық банктің мемлекетпен
біріктірілген кең көлемді өкілеттілігі екі деңгейдегі банктік жүйенің
тиімді қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Орталық банктің тарапынан ақшанемиелік реттеудің негізгі обьектісіне
экономикамыздағы жалпы қолмақол және қолмақолсыз ақша массасы жатады.
Ұлттық банк – Бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызметкөрсетумен
айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
ауысқан, банктердің банкісі болып табылады.Іс жүзінде Ұлттық банкте барлық
кассалық резервтердің шоғырлауны және олардың шаруашылық айналымына түсуі
ұлттық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы
жүзеге асырылады.Барлық банктер колмақолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банк
мекемелері арқылы жүргізе отырып, қажет жағдайларда Ұлттық банктен несие
ала алады.
АҚШта орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы
Федеральды резервтік жүйеге мүлік иесі болып келетін коммерциялық
банктердің қосқан жарнасынан тұрады.
Ұлттық банк резервтік және басқа да қорларды құрайды.Резервтік қор
жарғылық қор көлемінде құралып, меншікті пайда есебінен толықтырады және
жүргізген операцияларға байланысты зияндар мен шығындардың орнын жабуға
арналады.
Ұлттық банктің қаржылық жылдығы таза табысы, сол қаржылық жылға
қатысты, нақты табыстар мен шығыстар арасындағы айналысқа шығарылған, оған
қоса активтердің амортизациясын, оның ішінде, бонкнот пен монеталарды қоса
алғандағы шығыстардың айырмасы негізінде анықталады.
Ұлттық банктің таза табысы жарғылық қорды және резервтік қорды
абсалюттік соммада құрауға бағытталады.Таза табыстың қалған бөлігі келесі
қаржы жылындағы республикалық бюджетке аударылажды.Ұлттық банк және оның
мекемелері барлық салықтар мен алымдар төлеуден босатылады.
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстың
басқармасы Алматы қалалық филиалы арқылы атқарады.Бұл филиал Ұлттық банк
атынан жұмыс істейді.ҚҮБ филиалдары мен өкілеттіліктері өз қызметтерін ҚҮБ
бекіткен өкілеттігі шегінде ғана жүзеге асырады.
Ұлттық банктің функционалдық құрылымына департаменттер мен басқа да
бөлімшелерден тұратын орталық аппаратты, филиалдары, өкілеттіліктері мен
ұйымдары кіреді.
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
басқармалары бар:
➢ Зерттеу және статистика департаменті;
➢ Щетел операциялар департаменті;
➢ Ішкі операциялар басқармасы;
➢ Монетарлық операциялар департаменті;
➢ Сыртқы байланыстар бөлімі;
➢ Заң қызметі департаменті;
➢ әкімшілік департаменті;
➢ қолмақол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
➢ инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
➢ бухгалтерлік есеп департаменті;
➢ есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
➢ операциондық басқарма;
➢ төлем жүйесі басқармасы;
➢ қаржылық қадағалау департаменті;
➢ бақылау және аудит департаменті;
➢ персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
➢ халықаралық қаржы ұымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
➢ мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі;
Сонымен қатар ҚҮБ құрылымына мынандай дербес бөлімшелер де кіреді:
• мемлекеттік сақтау қоймасы;
• Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
• Банкноттық фабрика;
• Монета сарайы;
• Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (КБЕО)
• Қазақстан ипотекалық компаниясы;
• Процессингтік орталық;
• Актуарлық орталық;
• Банктік сервистік бюро;
• Ұлттық ақпараттар технологиясы;
• Автобаза.
Ұлттық банктің, қызметтері мен операциялары.Ұлттық банк мынадай негізгі
қызметтерді атқарады:
- айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен республика мемлекеттік
ақшанесие саясатын жүргізеді және монеталардың монополиялық элементі
болып табылады, бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
- Қр үкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге қатынасады;
- Қазақстан аумағында банктердің, еншілес банктердің ашылуына және
филиалдары мен өкілеттіліктің ашылуына, сол сияқты банктік операциялардың
жекелеген түрлерін жүзеге асыруға рұқсат қағазын береді;
- Белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының эмиссиялау
проспектісіне мемлекеттік бағалы қағаздардың эмиссиялау проспектісіне
мемлекеттік тіркеуге дейін міндетті сараптама жүргізеді;
- Банктердің қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады және
пруденцияалдың нормативтер белгілейді;
- Қр-да несиелер бойвншп сыңайлы ( мүдделендіру) пайыз мөлшерлемесін
реттеуді жүзеге асырады;
Ұлттық банк мынадай операцияларды жүргізеді:
- бірінші кластың эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару мерзімдегі
міндеттемелерді қайта есепке алады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштың
бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтауға және басқаруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz