Медицинадағы ақпараттық технологиялар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
І.ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1.1 Ақпараттық технология ұғымы ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және қасиеттері ... .8
1.3 Жаңа ақпараттық технологиялар ... ... ... ..21
ІІ.ТАРАУ. МЕДИЦИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Жаңа технологиялардың медицинадағы орны ... ... ... 26
2.2 Медицинадағы ақпараттық технологиялардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1 Бальнеотерапия ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2.2 Физиотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2.3 Гидроозонотерапия ... ..
2.2.4 Диетотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..
І.ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1.1 Ақпараттық технология ұғымы ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және қасиеттері ... .8
1.3 Жаңа ақпараттық технологиялар ... ... ... ..21
ІІ.ТАРАУ. МЕДИЦИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Жаңа технологиялардың медицинадағы орны ... ... ... 26
2.2 Медицинадағы ақпараттық технологиялардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1 Бальнеотерапия ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2.2 Физиотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2.3 Гидроозонотерапия ... ..
2.2.4 Диетотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..
Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-техникалық дамуы барысында кибернетиканы және оның басты әдісі жүйелік ыңғайды кеңінен қолдану әлеуметтік-экономикалық үрдістерді басқарудағы мәселелерді шешуде өз септігін елеулі түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның объектісі, пәні және мақсаты төңірегіндегі ойлар қалыптасты. Оның меңгеру объектісіне – күрделі динамикалық жүйелер; пәніне – жүйені басқарудағы ақпараттық үрдіс; мақсатына – басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу жатады.
Жүйе, ақпарат, үлгі, басқару ұғымдары әр түрлі жүйелердегі басқару барысының ұқсастықтарын және олардың ақпараттық үрдіс арқылы өрнектелетінін байқатты. Кибернетика басқарудағы үрдістерді үлгілеудің ыңғайлы екендігін де көрсетіп отыр. Ақпарат жүйесінің теориясы деп, ақпаратты алуға, өткізуге, өндеуге және сақтауға байланысты сандық заңдылықтарды меңгеретін ғылымды айтуға болады.
К. Купфмюллер ұсынысымен қалыптасқан «жүйелер теориясы» ұғымы қоршаған шынайы әлем аспектлерін (жайларын) қандай да бір идеялар мен әдістер негізінде танып білуге және сипаттауға қызмет ететін ғылымды білдіреді.
Жалпы, жүйелер теориясы фундаментальді негіз салушы ғылымға жатады, әрі ол қолданбалы ғылым саласында өзінің жүйелік ғылым ретіндегі байланыс әсерін білдіреді.
Жүйелер теориясының негізін салушы, австриялық биолог Людвиг фон Берталанфи «Жалпы жүйелер теориясының тарихы мен статусы» еңбегінде жөне Г. Вунш, Дж. ван Гиг, У. Росс Эшби, А. Холл, А.И. Уемова, Ю.А. Урманцевтер өз еңбектеріңде жүйе, элемент, қатынас немесе байланыс, мақсат, қадағалаушы ұғымдарына анықтамалар беруге тырысып, жүйе категориясын таным теориясы категориясымен қатар қойды.
1930 жылдары Л. Берталанфи тұңғыш рет жүйелердің жалпы теориясы концепциясын тұжырымдады.
1940 жылдары байланыстар теориясының практикалық есептерінен пайда болған ақпарат жүйесі қазіргі кезде жүйе элементтерінің үрдісін оңтайландырудағы (оптимизациялаудағы) қажетті математикалық құралға айналды.
Осы ойлар төңірегінде 1948 жылы Норберт Винердің «Кибернетика, немесе басқару және хайуанат пен машинадағы байланыс» кітабы жарық көрді. Ол сол жылы автоматтардың жалпы теориясын және жасанды интеллект теориясының негізін өндеді.
Сонымен бірге, 1948 жылы С. Шеннонның байланыстар теориясы негізінде ақпарат санының ұғымына берген ақпарат теориясы қалыптасты.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның объектісі, пәні және мақсаты төңірегіндегі ойлар қалыптасты. Оның меңгеру объектісіне – күрделі динамикалық жүйелер; пәніне – жүйені басқарудағы ақпараттық үрдіс; мақсатына – басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу жатады.
Жүйе, ақпарат, үлгі, басқару ұғымдары әр түрлі жүйелердегі басқару барысының ұқсастықтарын және олардың ақпараттық үрдіс арқылы өрнектелетінін байқатты. Кибернетика басқарудағы үрдістерді үлгілеудің ыңғайлы екендігін де көрсетіп отыр. Ақпарат жүйесінің теориясы деп, ақпаратты алуға, өткізуге, өндеуге және сақтауға байланысты сандық заңдылықтарды меңгеретін ғылымды айтуға болады.
К. Купфмюллер ұсынысымен қалыптасқан «жүйелер теориясы» ұғымы қоршаған шынайы әлем аспектлерін (жайларын) қандай да бір идеялар мен әдістер негізінде танып білуге және сипаттауға қызмет ететін ғылымды білдіреді.
Жалпы, жүйелер теориясы фундаментальді негіз салушы ғылымға жатады, әрі ол қолданбалы ғылым саласында өзінің жүйелік ғылым ретіндегі байланыс әсерін білдіреді.
Жүйелер теориясының негізін салушы, австриялық биолог Людвиг фон Берталанфи «Жалпы жүйелер теориясының тарихы мен статусы» еңбегінде жөне Г. Вунш, Дж. ван Гиг, У. Росс Эшби, А. Холл, А.И. Уемова, Ю.А. Урманцевтер өз еңбектеріңде жүйе, элемент, қатынас немесе байланыс, мақсат, қадағалаушы ұғымдарына анықтамалар беруге тырысып, жүйе категориясын таным теориясы категориясымен қатар қойды.
1930 жылдары Л. Берталанфи тұңғыш рет жүйелердің жалпы теориясы концепциясын тұжырымдады.
1940 жылдары байланыстар теориясының практикалық есептерінен пайда болған ақпарат жүйесі қазіргі кезде жүйе элементтерінің үрдісін оңтайландырудағы (оптимизациялаудағы) қажетті математикалық құралға айналды.
Осы ойлар төңірегінде 1948 жылы Норберт Винердің «Кибернетика, немесе басқару және хайуанат пен машинадағы байланыс» кітабы жарық көрді. Ол сол жылы автоматтардың жалпы теориясын және жасанды интеллект теориясының негізін өндеді.
Сонымен бірге, 1948 жылы С. Шеннонның байланыстар теориясы негізінде ақпарат санының ұғымына берген ақпарат теориясы қалыптасты.
1. О.Камардинов. Информатика. 1-бөлiм. -Шымкент, 1999.
2. О.Камардинов. Информатика, 2-бөлiм, -Шымкент, 2000.
3. К.З.Халықова. Информатиканы оқыту әдiстемесi. -Алматы. “Бiлiм”, 2000
4. М.Донской. Интернет и пользовательский интерфейс. Мир Internet. 1999.
5. А.И.Башмаков. Компьютерный учебник “Информатика” для дистанционного обучения. Мн. Бестпринт, 2001.
6. Жакыпов М.Х. О новых технологиях в управленческой деятельности // Отечественные архивы. 2005. №1. С. 45-53;
7. Михайлов О.А. Электронные документы в архивах: Проблема приема, обеспечения сохранности и использование. М., 1998. С. 244.
8. Ұлттық мұрағат қоры және мұрағат туралы заң (1998) // www.zakon.kz.
9. Калачева М.А. Использование компьютера в создании и совершенствования научно-справочного аппарата //Вестник архивиста 1995. №6. С. 48-58.
10. www.sana.gov; www.google.kz;
11. Абуталиев Т.Н. Электронная документация и архивы (на основе российского опыта) // Қазақстан мұрағаттары. 2004. №7. С. 29-34.
12. Жукова М.П. Комплектование архивов электронными документами //Отечественные архивы. 2000. №2. С. 5-16.
13. Леонтьева А.Г. Работа архивистов с электронными документами и технологиями //Отечественные архивы. 2000. №3. С. 86-90.
2. О.Камардинов. Информатика, 2-бөлiм, -Шымкент, 2000.
3. К.З.Халықова. Информатиканы оқыту әдiстемесi. -Алматы. “Бiлiм”, 2000
4. М.Донской. Интернет и пользовательский интерфейс. Мир Internet. 1999.
5. А.И.Башмаков. Компьютерный учебник “Информатика” для дистанционного обучения. Мн. Бестпринт, 2001.
6. Жакыпов М.Х. О новых технологиях в управленческой деятельности // Отечественные архивы. 2005. №1. С. 45-53;
7. Михайлов О.А. Электронные документы в архивах: Проблема приема, обеспечения сохранности и использование. М., 1998. С. 244.
8. Ұлттық мұрағат қоры және мұрағат туралы заң (1998) // www.zakon.kz.
9. Калачева М.А. Использование компьютера в создании и совершенствования научно-справочного аппарата //Вестник архивиста 1995. №6. С. 48-58.
10. www.sana.gov; www.google.kz;
11. Абуталиев Т.Н. Электронная документация и архивы (на основе российского опыта) // Қазақстан мұрағаттары. 2004. №7. С. 29-34.
12. Жукова М.П. Комплектование архивов электронными документами //Отечественные архивы. 2000. №2. С. 5-16.
13. Леонтьева А.Г. Работа архивистов с электронными документами и технологиями //Отечественные архивы. 2000. №3. С. 86-90.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы: Медицинадағы ақпараттық технологиялар
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І-ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1.1 Ақпараттық технология
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.5
1.2 Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...8
1.3 Жаңа ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
ІІ-ТАРАУ. МЕДИЦИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Жаңа технологиялардың медицинадағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Медицинадағы ақпараттық технологиялардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1
Бальнеотерапия ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .28
2.2.2
Физиотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...29
2.2.3
Гидроозонотерапия ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...33
2.2.4
Диетотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-
техникалық дамуы барысында кибернетиканы және оның басты әдісі жүйелік
ыңғайды кеңінен қолдану әлеуметтік-экономикалық үрдістерді басқарудағы
мәселелерді шешуде өз септігін елеулі түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның объектісі, пәні және мақсаты
төңірегіндегі ойлар қалыптасты. Оның меңгеру объектісіне – күрделі
динамикалық жүйелер; пәніне – жүйені басқарудағы ақпараттық үрдіс;
мақсатына – басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды
тұрғызу жатады.
Жүйе, ақпарат, үлгі, басқару ұғымдары әр түрлі жүйелердегі басқару
барысының ұқсастықтарын және олардың ақпараттық үрдіс арқылы өрнектелетінін
байқатты. Кибернетика басқарудағы үрдістерді үлгілеудің ыңғайлы екендігін
де көрсетіп отыр. Ақпарат жүйесінің теориясы деп, ақпаратты алуға,
өткізуге, өндеуге және сақтауға байланысты сандық заңдылықтарды меңгеретін
ғылымды айтуға болады.
К. Купфмюллер ұсынысымен қалыптасқан жүйелер теориясы ұғымы
қоршаған шынайы әлем аспектлерін (жайларын) қандай да бір идеялар мен
әдістер негізінде танып білуге және сипаттауға қызмет ететін ғылымды
білдіреді.
Жалпы, жүйелер теориясы фундаментальді негіз салушы ғылымға жатады,
әрі ол қолданбалы ғылым саласында өзінің жүйелік ғылым ретіндегі байланыс
әсерін білдіреді.
Жүйелер теориясының негізін салушы, австриялық биолог Людвиг фон
Берталанфи Жалпы жүйелер теориясының тарихы мен статусы еңбегінде жөне Г.
Вунш, Дж. ван Гиг, У. Росс Эшби, А. Холл, А.И. Уемова, Ю.А. Урманцевтер өз
еңбектеріңде жүйе, элемент, қатынас немесе байланыс, мақсат, қадағалаушы
ұғымдарына анықтамалар беруге тырысып, жүйе категориясын таным теориясы
категориясымен қатар қойды.
1930 жылдары Л. Берталанфи тұңғыш рет жүйелердің жалпы теориясы
концепциясын тұжырымдады.
1940 жылдары байланыстар теориясының практикалық есептерінен пайда
болған ақпарат жүйесі қазіргі кезде жүйе элементтерінің үрдісін
оңтайландырудағы (оптимизациялаудағы) қажетті математикалық құралға
айналды.
Осы ойлар төңірегінде 1948 жылы Норберт Винердің Кибернетика, немесе
басқару және хайуанат пен машинадағы байланыс кітабы жарық көрді. Ол сол
жылы автоматтардың жалпы теориясын және жасанды интеллект теориясының
негізін өндеді.
Сонымен бірге, 1948 жылы С. Шеннонның байланыстар теориясы негізінде
ақпарат санының ұғымына берген ақпарат теориясы қалыптасты.
Курстық жұмыстың мақсаты: жалпы медицинадағы ақпараттық
технологиялардың орнын, маңызын және қызметін қамтып, зерттеу.
І-ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1. Ақпараттық технология ұғымы
Ақпарат – латынның informatio деген сөзінен шыққан, яғни істің жай-
күйі немесе біреудің іс-әрекеті туралы ақпарат, мәлімдеме немесе қандай да
бір нәрсе туралы мәліметтер жиыны. Дегенмен, мәліметтерді ақпаратпен
теңестіруге болмайды. Ақпарат тек бізді қызықтыратын істердің нақты емес
жақтарын азайтатын мәліметтерді ғана қамтиды.
Ақпаратты қандай да бір мәселелерді шешу үшін пайдалы болатын,
қабылданып алынған, түсінікті және бағаланған жаңа білім деп түсінейік.
Ақпарат дегеніміз, оны алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-
түсінікті-бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе.
Мұндай анықтама ақпаратты үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді:
синтаксистік, семантикалық және прогматикалық.
Синтаксистік деңгейде, ақпаратты қандай да бір қабылдап алушы кісі
үшін тек тілдегі белгілер арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның
мазмұны мен құндылығы ескерілмейді.
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұнын меңгеруге
мүмкіндік береді. Мәлімдеменің мазмұны - белгілі бір түрде реттелген білім
болып табылады.
Прогматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының іс
жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты, мәлімдемені
бағалауына мүмкіндік береді.
Кибернетикалық жағдайда ақпарат, объектінің жағдайын сипаттайтын
жабдық ретінде, сондай-ақ, басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны
қолданушылар арасындағы қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге -
кез келген объектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады.
Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни
осы жүйеге қатысы бар мәліметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы белгілер
арқылы жүзеге асады.
Ақпарат жүйесі (АЖ) – қандай да бір объектіні басқаруға қажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу, іздеу және шығарып беру жүйесі деп
қарастырылады. Әрбір ақпарат жүйесі (АЖ) ақпараттық объектілердің бірігуін
қамтитын қандай да бір ақпараттық кеңістікті бейнелейтін пәндік саланы
иемденеді.
Ақпарат жүйесін жіктеуде оны келесі ішкі кластарға бөлуге болады:
ақпараттық-анықтамалық жүйелер;
ақпараттық-кеңес беретін жүйелер;
ақпараттық қадағалаушы жүйелер. Ақпараттық-анықтамалық жүйелер ақпаратты
жинап, оны адамның пайдалануы үшін дайындайды.
Ақпараттық-кеңес беретін жүйелер объектінің күйі мен жұмыс тәртібі
туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді
ұсынады.
Ақпараттық қадағалаушы жүйелерде мәліметтер адамның қатысуынсыз
ендіріліп, басқарылатын объектідегі үрдіс автоматты түрде реттеледі.
Дегенмен, келтірілген жіктеулер шартты түрде қарастырылған. Оларды
таңдау сәйкес факторлардан тәуелді.
Ақпарат жүйесіне қатысты ақпарат құрылымын қарастырсақ, оны
ақпараттық бірлікгерге: реквизиттер, көрсеткіштер, құжат, массив, ақпарат
ағыны және ақпарат жүйесі деп бөлуге болады. Мұндағы ақпараттың әрі қарай
бөлінуге жатпайтын ең кіші өлшем бірлігі – реквизит десек, оның екі түрі
бар екені белгілі: реквизит-негіз және реквизит-белгі.
Әрбір реквизит әріптер мен сандар жиынтығынан тұрады және мән-
мағынаның сандық қасиетін сипаттайды. Бұл жағдайда ол реквизит негіз деп
аталады. Ал ол мән-мағынаның сапалық қасиетін білдірсе, ол – реквизит белгі
деп аталады.
Бұл ұғымдар экономикадағы ақпарат жүйелерін қарастыратыи пәндерде
осылай беріледі. Ал тек таза ақпарат жүйесінің теориясы төңірегіндегі
пәндерде ақпараттың атрибут және құрамды бірлігі деп саналатын екі негізгі
бірліктері қарастырылады. Атрибуттың аты және мәні (мән-мағынасы) болады.
Атрибуттың аты мәліметтерді өңдеу барысындағы шартты белгілеуді білдіреді.
Атрибуттың мәні деп, нақты бір жағдайдағы құбылыстың, жағдайдың, объектінің
қандай да бір қасиеттерін сипаттайтын шаманы түсінуге болады. Атрибуттың
барлық мүмкін болатын мәндері жиын ретінде біріктірілсе, ол осы атрибуттың
домені деп аталады.
Егер атрибуттың А деген аты болса, ол (А,d) деген жұпты белгілеп
тұрса, яғни мұндағы dЄD, онда D жиыны А атрибуты мәнінің домені (анықталу
облысы) деп аталады, d шамасы А атрибутының берілген уақыт мезетіндегі
мағынасы болады.
МҚБЖ-ға арнап бағдарлама жазғанда, ондағы мәтінде кездесетін
атрибуттар үшін доменнің барлық элементтерін тізіп шығу мүмкін емес
жағдайлар болады. Осындай кезде домен үшін мәннің типі мен ұзындығы
көрсетіледі. Мысалы, мекеме доменін — МЕКЕМ қарастырайық. Оның мәтіндік
ұзындығын 15 белгіге дейін шектейік. Оны бағдарламалық Паскаль тілінде
былай жазуға болады:
var МЕКЕМ: string [15];
Мұндай домендегі мәндер жиыны мүмкін болатын мәндер жиынынан тұрады.
Қажет болған жағдайда олардың жіктегіштері қалыптастырылып, шартты белгілер
қамтылады. Егер жіктегіштер қажет болмаса, мәліметтер қоймасындағы
объектілерді тек реттік нөмірімен қоюға болады. Бұл реттік шартты белгілеу
деп аталады.
Егер объектілер жиыны бір белгіге байланысты жіктелсе, онда
объектілердің шартты белгілерін осы белгінің мағынасының санына байланысты
бөліктерге (серияларға) бөлуге болады және әрбір серияға тізбектелген нөмір
қолданылады.
Мысалы, "мекеменің шартты белгісі" атрибуты мәнінің шартты
белгілеудегі әртүрлі жүйесін қарастырайық. Мекеменің реттік нөмірі
берілсін. Оны айталық, 1-ден 300-ге дейін кіші мекеме, ал 301-ден 500-ге
дейін орта мекемелерде, 500-ден 600-ге дейін үлкен көлемдегі (ірі)
мекемелер деп жіктейік.
Осы жағдай үшін разрядтық шартты белгіні қолдансақ, шартты белгінің
бірінші таңбасы үш мәнді қабылдайтын болады (1 – кіші мекеме, 2 – орта
мекеме, 5 – ірі мекеме). Шартты белгінің келесі таңбасы мекемелердің
нөмірлерін көрсетеді. Осындай разрядтық шартты белгіде мекемеге қатысты
т.б. белгілерді толық сипаттау үшін келесі реттік таңбаларды тізбектеп
ұлғайта беруге болады да, ол өз кезегінде мекеме туралы көптеген терең
мәліметтерді бере бастайды. Дегенмен шартты белгінің разрядтық жүйесі
бірнеше белгілері бар оъектілерді шартты белгілеу үшін қолданылады.
Ақпараттың құрамды бірлігі (АҚБ) деп атрибуттардың жиынтығын айтамыз.
Мәліметтер қоймасы да осы бірлікке жатады. Атрибуттардың жиыны бір АҚБ-ға
келесі принциптер бойынша бірігеді:
- сәйкес атрибуттар бір кезеңді немесе жағдайды бейнелейді;
- бір АҚБ-ға кіретін атрибуттар мені бірдей мезетте туындап, қисынды
немесе арифметикалық қатынастар арқылы байланысады.
АҚБ-ны сипаттаушы элементтерге: аты, құрылымы және мәні жатады. АҚБ
аты – ақпаратты өңдеу барысында оны белгілеу. АҚБ құрылымы – ақпараттың бір
бірлігінің басқа ақпарат бірлігінің құрамына енуі. АҚБ -
құжаттардың құрылымын сипаттауда қажет. Мысалы, құжат ретінде студенттердің
сынақ кітапшасынан мәліметтер алайық.
Кез келген жүйені зерттеу мен тұрғызу және ендіру әдістемесінің
негізіне өзара бір-бірімен қатынаста, байланыста болатын, әрі бүтіндей
бірлікті құрайтын жүйе элементтерінің бірігуін жатқызуға болады. Жүйенің
элементі деп, нақты функцияны орындайтын және берілген есеп көлемі бойынша
әрі қарай бөлшектеуге жатпайтын объектіні айтамыз. Мысалы, егер нарықты
жүйе ретінде қарастырсақ, онда оның әр түрлі ортадағы элементтеріне мыналар
жатуы мүмкін: тауарды өңдеушілер, сатып алушылар, маркетологтар, тауарлар,
бағалар, сұраныс, бәсекелестік, жарнама және т.б.
Жүйе және оның элементтері туралы ой қозғағанда: орта, объект, өзара
байланыс пен қасиеттер ұғымдары қоса жүреді. Осы ұғымдар бірігіп,
зерттеудегі жүйелік ыңғайдың мән-мағынасын ашады.
Жүйе анықтамасындағы байланыс ұғымы бағыт, күш, түр сипаттауларымен
беріліп, ішкі, сыртқы немесе тікелей, кері түрлерімен ерекшеленеді.
Ұйымдастырылған жүйелердің қызметін сипаттау үшін жүйелік теорияда
күй (жағдай), өзгеру барысы, теңбе-теңдік, тұрақтылық, даму, мақсат
ұғымдары да қолданылады.
2. Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және қасиеттері
Ғылымның қандай салалары болса да, зерттеу барысы мен іс жүзінде
біртекті әдістерді қолдана бермейді. Ғылыми ойларды дамытудың жаңа
әдістеріне қолданбалы математика, ақпарат теориясы, кибернетика секілді
ғылым түрлері себеп болды. Әр түрлі кезеңдер мен құбылыстарды, оның ішінде
өндірістік-экономикалық және ақпараттық жүйелерді зерттеудің озық
әдістеріне көбінесе жүйелік зерттеу тәсілі қолданылып жатады.
Кез келген жүйені зерттеу мен тұрғызу және ендіру әдістемесінің
негізіне өзара бір-бірімен қатынаста, байланыста болатын, әрі бүтіндей
бірлікті құрайтын жүйе элементтерінің бірігуін жатқызуға болады. Жүйенің
элементі деп, нақты функцияны орындайтын және берілген есеп көлемі бойынша
әрі қарай бөлшектеуге жатпайтын объектіні айтамыз. Мысалы, егер нарықты
жүйе ретінде қарастырсақ, онда оның әр түрлі ортадағы элементтеріне мыналар
жатуы мүмкін: тауарды өндеушілер, сатып алушылар, маркетологтар, тауарлар,
бағалар, сұраныс, бәсекелестік, жарнама және т.б.
Жүйе және оның элементтері туралы ой қозғағанда: орта, объект, өзара
байланыс пен қасиеттер ұғымдары қоса жүреді. Осы ұғымдар бірігіп,
зерттеудегі жүйелік ыңғайдың мән-мағынасын ашады.
Жүйе анықтамасындағы байланыс ұғымы бағыт, күш, түр сипаттауларымен
беріліп, ішкі, сыртқы немесе тікелей, кері түрлерімен ерекшеленеді.
Ұйымдастырылған жүйелердің қызметін сипаттау үшін жүйелік теорияда
күй (жағдай), өзгеру барысы, теңбе-тендік, тұрақтылық, даму, мақсат
ұғымдары да қолданылады.
Жүйенің күйі — оның даму барысындағы құбылыс мезетін білдіреді. Оны
көбінесе жүйеге енуші әсерлер мен шығушы нәтижелер арқылы анықтауға болады.
Егер жүйе бір күйден басқа күйге өтетін болса, осы үрдіс жүйенің
өзгеріс барысын білдіреді.
Сыртқы әсерлер әрекеті қарастырылмаған кездегі жүйенің өз күйін
өзгеріссіз сақтап қалу қабілеті теңдік деп аталады.
Сыртқы әсерлер әрекетінен соң, жүйенің теңбе-теңдік күйге оралу
қабілеті - тұрақтылық деп қарастырылады. Егер жүйенің теңбе-теңдік қалпына
қайтып оралатын қасиеті болса, оны теңбе-теңдіктің тұрақты күйі деп атайды.
Кибернетика мен жүйе теориясында даму үрдісіне көп көңіл бөлініп,
даму ұғымы күрделі термодинамикалық және ақпараттық үрдістерді түсінуге
мүмкіндік берді.
Мақсат ұғымы да жан-жақты. Оны қалаған болашақ үлгісі немесе ұмтылу
деп түсінуге болады. Ұйымдастырылған жүйелердегі мақсаттарды негіздеу
барысы күрделі және ол толық меңгерілген емес.
Күрделі жүйелерді зерттеуде, жобалауда (тұрғызуда) және ұйымдастыруда
жалпы жүйелер теориясының негізгі жағдайларын қолдану әдісі жүйелік ыңғайды
қалыптастырады.
Жүйелік ыңғайдың зерттеуді жүйелік қамту, жүйелік бейнелеу және
жүйелік ұйымдастыру секілді талаптары бар.
Жүйелік қамту зерттеушінің мәселені жан-жақты зерттеп, оған қажетті
мамандарды жұмылдыра білуін қажет етсе, жүйелік бейнелеу жүйелік зерттеу
бойынша зерттеу объектісінің бірыңғай үлгісін жасауды қарастырады. Ал
жүйелік ұйымдастыру жүйені тұрғызудың барлық сатыларында өңдеулерді
жоспарлау, басқару және жұмысты үйлестіру (координациялау) талаптары болып
табылады.
Жүйелік ыңғай - құрамы сандық көрсеткіштер арқылы сипатталып, алдағы
мақсаттарға байланысты өзгеріп отыратын абстрактілі күрделі жүйелерді
ғылыми зерттеулердің әдісін білдіреді. Бұл жағдайда зерттеліп отырған
объект элементтерге бөлшектелініп, олардың касиеттері мен бірігуі
барысындағы өзара байланысы негізінде қарастырылады.
Мысалы, келесі кибернетикалық жүйені қарастырайық (Сурет 2).
Қарастырылып отырған кибернетикалық жүйеде мысалы, болашақтағы
экономикалық көрсеткіш шамалар, қорлар — (1), (2) ену элементтері ретінде
беріліп, олардың өзара әсерлесуі нәтижесінде (3) — басқарылатын бөлімде
енген элементтер "өңделінеді". Басқарушы бөлім — (4) өз кезегінде тікелей
және кері — (5), (6) тізбектер арқылы (3) - басқарылатын бөліммен
байланысады. Осындай алмасулар арқылы нәтиже, яғни дайын тұтыну өнімі мен
оған сәйкес экономикалық көрсеткіштер — (7), (8) шығу элементтері ретінде
қалыптасады.
Объектіні зерттеу барысында немесе қажетті мәселені шешуде, объектіні
немесе мәселені шешу үрдісін жүйе ретінде қарастыруға болады. Ол үшін
қажетті элементтерді және байланыс арналарын алға қойған мақсатқа жуықтап
жететіндей, қажетті жүйені қалыптастыратындай түрде бөліп алу қажет.
Сондықтан бірінші кезекте, жүйені ортадан бөліп ала білген дұрыс. Оның
сыртқы ортамен байланыстарын ену-шығу арналары арқылы көрсетіп, жүйелік
теория ұғымындағы қара жәшікті тұрғызу керек.
Берілген жүйе үшін қоршаған сыртқы орта деп, қасиеттерінің өзгерісі
жүйеге әсер ететін барлық объектілерді немесе жүйе өзгерісінің нәтижесі
әсер ететін ортаны айтамыз.
Сонымен, жалпы жүйені толық қарастырғанда, 2 -суреттегі ену және шығу
элементтерінен басқа, алдағы мақсат және сыртқы қоршаған орта ұғымдары қоса
жүреді.
Жүйені кейде нақты графикалық құрылымда беруге болады. Бірақ, онда да
барлық элементтер мен байланыстар толық қамтылмайтындықтан, оларды
анықтайтын теориялық-жиындық немесе логикалық бейнелеулерге негізделген
арнайы тіл жабдықтары қолданылады.
Жүйе анықтамаларының жоғарыда қарастырған түрлері зерттеу барысындағы
объектілерді талдауда. кездесетін маңызды құрамдарға сәйкес іріктеліп,
қабылданады. .
Жалпы, жүйелік ыңғай термині жүйелердің жалпы теориясындағы
элементтерді іс жүзіндегі жағдайларда пайдаланған еңбектерде алғаш рет
қолданыла бастады. Бұл термин арқылы объектіні барлық жан-жақты қырларынан,
кешенді түрде зерттеу қажеттілігі туындап, объект туралы толық, дұрыстау
мағлұмат алу және жаңа қасиеттерді табу мүмкіндігі жүзеге асырылды.
Жүйелік ыңғай объектінің құрылымын, қызмет жасау барысын анықтаудағы
мақсаттарды зерттеуге мүмкіндік беретіндіктен, ол басқару мәселелерінде жиі
қолданылып жүр. Мысалы, экономикадағы басқару функцияларын ұйымдастырып,
жүзеге асыруда ақпарат жүйесі арқылы жүргізілетін жүйелік ыңғайдың тиімді
екендігін теориялық зерттеулердегі талдаулардан көруге болады.
Дж. ван Гигтің пікірінше, жүйелік ыңғай келесі жағдайларға
негізделетін оңтайлы құрылым әдістемесіне саналады, яғни:
қойылған мәселе қарастырылатын жүйені қамтитын және онымен бүтіндей бірлік
құрайтын үлкен жүйелермен байланыс арқылы анықталады;
жүйелердің мақсаттары бөлек немесе дара түрде қарастырылмай, онымен
бүтіндей бірлік құрайтын үлкен жүйелермен байланыс арқылы белгілі болады;
бұрыннан бар жобаларды оңтайлы жобадан жүйенің ауытқу дәрежесі шамасымен
бағалауға болады;
оңтайлы жоба жоспарлауға, бағалауға және жүйенің бүтіндей жаңа, әрі оң
бағытқа қарай дамуына негізделіп қабылданған шешімдеріне негізделеді;
жүйелік ыңғай индукция, синтез секілді талқылау әдістеріне негізделеді.
Жүйенің даму аралығы зерттеу, талдау, жобалау мен пайдалануға беру
және сүйемелдеу сатыларын қамтиды. Бұл сатылар мақсаттық өнімдерді
тұрғызумен аяқталады. Яғни, жүйелік зерттеу сатысында жүйенің жүзеге
асырылу мүмкіндіктері туралы қорытынды қалыптасады. Қазіргі уақытта жүйелік
зерттеудің жалпы түрде қабылданған әдістерінің жіктегіштері жоқ. Көптеген
жағдайда ұқсас әдістер әр түрлі жүйелік бағыттарда дамып, әр алуан
атаулармен аталады. Олардың кейбір түрлерін байланыс салаларыңда осы
уақыттарға дейін қолданбай жүргенмен, болашақта байланыс жабдықтары мен
жүйені басқару және жобалау есептерін үлгілеуде қолдануға болады.
Жүйелік талдау сатысында болашақ жүйеге атқарымдық талаптарды
тұжырымдау мақсат етіледі.
Жүйелік жобалау сатысы ақпарат жүйесінің әрбір элементі бойынша бөлек
жүргізіледі.
Жүйені зерттелініп отырған объект, құбылыс туралы ақпарат алудағы
білімдерді ұйымдастыру тәсілі деп қарастыруға болады. Ақпарат жүйесін (АЖ)
меңгеру барысында да жүйені объектілік категорияға жатқызып, яғни
материалдық немесе материалдық емес жүйелерге бөлеміз. Бұл ыңғай шынайы
материалдық объектіні ұйымдастыруды, оның таңбалық ұқсас түрі — абстарктілі
жүйені, үлгіні тұрғызуды қарастырады. Абстрактілі жүйелер класы шынайы
материалдық жүйелерді, кезендерді, құбылыстар мен заңдылықтарды изоморфты
көшірме ретінде қарастыратын зерттеу құралына жатады. Бұл жерде изоморфті
абстрактілі жүйелерді талқылауда — материалдық жүйелердің дәлме-дәл
көшірмесі ретінде емес, ондағы маңызды элементтер мен қасиеттердің және
байланыстардың бейнесі ретінде қарастырылғаны дұрыс
Бұл жердегі айнымалыларға объектілердің барлық қасиеттері ене
бермейді, тек зерттеліп отырған жүйеге қойылатын мақсаттарға байланысты
бірнеше жағдайлар ескеріледі.
Жүйелік зерттеу әдістері ақпараттық жүйелерді болжау, ендіру
мәселелерін шешуде маңызды орын алады. Мысалы, ақпараттық жүйелер үшін оның
құрылымын дұрыс таңдап, негіздеу аса маңыды шара. Бұл жерде жүйе құрылымын
- элементтердің өзара байланысының ішкі кеңістікте тұрақты бір тәртіппен
құрылуының арқасында, сол жүйенің атқарымдық міндетінің анықтала түсуі және
оның сыртқы ортамен байланысы дейді.
Жүйені ішкі жүйелерге бөлу қажеттілігі, оның көлемінің үлкен болып,
оны уақыт, кеңістік, үйлестіру (координата) бойынша зерттеу мүмкіндігінің
қиындығына байланысты. Осыған орай, күрделі жүйе ретіндегі ақпарат жүйесін
тұрғызуда біршама зерттеушілер тобының ішкі жүйелер немесе басқа элементтер
бойынша топтарға бөлініп қатысулары қажет. Бұл бір мақсаттағы ақпарат
жүйесінің өзіне бағынышты бірнеше мақсаттардан құрастырылуын қамтиды.
Осындай жағдайда бөліну немесе жүйелеңдіру құралына мақсаттар тармағы
(бұтағы) мен мәселелер тармағы жатады.
Мақсаттар тармағы жүйенің неге жетуі қажет екендігін анықтаса, ал
мәселелер тармағы - қандай мәселелер қайсы тізбектермен шешілуі тиіс
екендігін анықтайды. Жүйені құрылымдық тұрғыда зерттеу барысын 3-суреттен
көруге болады.
Суретте көрсетілген х1-х4 элементтерінен тұратын жүйе ең жоғарғы
деңгейдегі С1 бақылаушысына тікелей бақыланбайды. Ол үшін иерархиялық
тәуелді құрылымдағы бақылаушылар тобы құрастырылады.
Х1, Х2 бақылаушыларынан келіп түскен мағлұматтар, мәлімдемелер
іріктелініп екінші деңгейдегі Ү бақылаушысына, ал Х3 бақылаушыдан Ү2
бақылаушысына беріледі.
3-сурет бойынша бақылаушылар сызықты-иерархиялы тәуелділікте болады.
Сондықтан ақпарат жүйесін және т.б. жүйелерді сызықты-иерархиялы құрылымда
қарастырған ыңғайлы. Дегенмен, иерархиялы құрылымда қарастырғанда
иерархиялы деңгейлер санының (иерархия коэффициентінің) барынша аз болғаны
дұрыс.
Жүйенің сызықты-иерархиялы құрылымында ішкі жүйелердің өзінен жоғарғы
деңгейлеріне қатал түрде бағынышты болуы керек.
Құрылымдағы бірінші деңгейге қажетті шарттар бойынша әрі қарай
бөлінбейтін объект жатады. Келесі деңгей осы бірінші деңгейдегі
объектілердің бірігуінен түзіледі.
Иерархиялық құрылымда 1 жүйесі мен оның ішкі жүйелері басқаратын
функциялар бойынша бағынышты орындарда бейнеленеді.
Абстрактілі жүйелер материалдық объектілердің изоморфті бейнеленуі,
яғни элементтердің құрылымдары мен қасиеттерінің және атрибуттардың,
қатынастардың бейнесі болып келеді. Оған мысалы, ғылыми зерттеулер
бағытында кеңінен қолданылатын математикалық үлгілерді қарастыруға болады.
Математикалық үлгілердегі әрбір айнымалы материалдық жүйедегі
объектілердің, сандық қасиеттерін бейнелесе, ал қасиеттер арасындағы
байланыстар логикалық немесе математикалық амалдар арқылы сипатталады.
Абстрактілі үлгілер зерттеушіге материалдық жүйелердегі элементтердің
өзгерісін шынайы, дәлме-дәл сол қалпында қарастырып жатпай-ақ, ойлау арқылы
бақылауға, әрі зерттеу нәтижесін теориялық түрден іс жүзінде материалдық
жүйедегі объектіге қолдануға мүмкіндік береді.
Сонымен изоморфті жүйелер зерттеушілерге зерттеу ооъектісімен тікелей
жұмыс жасау мүмкіншілігі болмаған жағдайда өте қолайлы.
Жалпы жүйелер: өте қарапайым, қарапайым, күрделі, өте күрделі деп
топталады да, олар үшін объектілер, атрибуттар және қатынастар ұғымы
қалыптасады. Күрделі жүйелер біртекті элементтердің үлкен жиындарынан, әр
түрлі қасиеттер мен әр текті қатынастардан тұрады. Мысалы, ақпарат жүйесі:
ақпарат, ДЭЕМ, қолтанушы, желістер, қолданбалы бағдарламалар пакеті, кызмет
көрсету түрлері және т.б. сияқты элементтерден құралады. Оның қасиеттеріне:
икемділігі (әртүрлі жағдайларға оңай қалыптастырылуы), қолданушы үшін
карапайымдылығы немесе күрделілігі, көлемділігі (жады бойынша), қолданылу
ауқымдары және т.б. енеді. Мұндағы байланыс қашан да тұрақты.
Жүйелерді тұрғызу барысында олардың қасиеттері ескеріледі. Олар:
гомеостатикалық, тұтастық, бөлекшелік, дербестік, қосындылық, бөлінгіштік,
көптілік, бейімділік, изоморфизм, сәйкестілік және т.б.
Жүйенің гомеостатикалық қасиеті — тиімділікті айтарлықтай түрде
төмендеткізбей қызметті жүргізу қабілеті. Сондықтан, ақпарат жүйесін
құрастырудың мақсаты - ақпарат қорының ортақтасқан тиімді өзара әсерлеуі
өзгермейтіндей, оларды біріктіру болып табылады.
Тұтастық қасиеті — жүйедегі бір элементтің өзгерісі барлық
қалғандарының өзгерісіне алып келетін элементтердің өзара байланысы.
Мысалы, есептеуіш техника құралдарын жетілдіру, жүйенің қалған
элементтерінің өзгерісіне алып келеді.
Жүйенің тұтастық қасиеті — жекелей алғанда өз құрамындағы бірде-бір
элементіне тән емес қасиетке ие болатын жүйенің эммерженттілік деп аталатын
жаңа сапасының пайда болуын анықтайды. Мысалы: ақпараттық жүйе шешім
қабылдауға жәрдемдескенмен, бірақ мұндай қасиет оның бірде бір элементінде
жоқ.
Бөлекшелік дегенде жүйені сыртқы ортадан қорғау мүмкіншілігін, жүйеге
кіретін кіші жүйе автономиясын түсінеміз. Кез келген жүйе нақты
объектілерге тән белгілі бір шеңберде шектелген.
Жүйенің қосындылық қасиеті деп, егер жүйенің кейбір элементтері
өзгермесе де, оның бір элементіндегі өзгеріс бүкіл жүйенің өзгеруіне алып
келуін айтады. Сондықтан ақпараттық жүйені жобалауда әр элементті және
олардың өзара байланысын бір элементтің келесі бір элементке әсері
мүмкіндігінше аз болатындай етіп жобалау қажет. Мысалы, сол үшін ақпараттық
жүйе элементтері көбіне модульдік құрылымда тұрғызылады.
Бөлінгіштік - жүйеден анағұрлым ұсақ бөліктерді, кіші жүйені немесе
элементтерді бөліп алу мүмкіндігі. Кез келген ақпараттық жүйе атқарымдық
және жабдықтаушы ішкі жиындардан тұрады. Атқарымдық ішкі жиындар, өз
кезегінде атқарымдық есептер жиынтығына бөлінсе, ал жабдықтаушы ішкі
жиындар нақты есептерге бөлінеді.
Көпшілдік қасиеті - жүйеге кіретін жеке элементтердің күйі, басқа
элементтердің өзгеріс күйінен өзгеше болуын көрсетеді.
Бейімділік - жүйенің өзгеріп отыратын жағдайларға бейімделіп отыру
қабілеті. Оған мысалы, нарықтық экономикаға көшуге байланысты, ақпараттық
жүйенің жаңа жағдайларға бейімделуін айтуға болады.
Изофоризмділік — бір жүйенің қасиеті басқа жүйелердің қасиеті арқылы
көрініп бейнелену мүмкіндігі.
Бұл нақты экономикалық жүйелерді экономика-математикалық,
ұйымдастырушьшық және т.б. үлгілер (модельдер) түрінде көрсетуге мүмкіндік
береді.
Сәйкестік қасиеті — бір жүйенің әдіскерлік, ұйымдастырушылық,
техникалық, ақпараттық және басқа да аспектілерін басқа жүйелердегімен
сәйкестендіре байланыстыруды жабдықтайды.
Кері байланыстық қасиеті — басқарушы жүйе мен басқарылушы жүйе
ақпарат арқылы тікелей және кері байланысып, қозғалысқа түсіреді. Мұндағы
тікелей байланыс — директивті ақпарат та, ал кері байланыс — қабылданған
шешімдердің орындалу барысы туралы есеп беру ақпаратының ағыны.
Жүйелердің қарастырылған осы қасиеттері оны өңдеу, қолдану
барыстарында ескерілуге тиісті.
Есептеу техникасы мен математикалық әдістерді қолдану арқылы
ақпараттық жүйелердің дамуы, басқару жүйелерінің қалыптастырылуы, басқару
туралы ғылым — кибернетикамен тығыз байланысып, әрі олар қолданбалы
кибернетика элементтеріне саналады.
Тиісті еуропалық стандарттарға сәйкес келетін медициналық көмек
көрсетудің сапалы қызметі, оның ішінде медицинаға еуропалық ақпараттық
технологияларды енгізу, денсаулық сақтау мен басқару инфрақұрылымының
тиімділігін арттыру, ауруларға (жүрек-қан тамырлары, онкологиялық аурулар,
құрт ауруы, гепатит, адамның иммундық тапшылық вирусы (АИТВ)жұқтырылған
қорғаныс тапшылығының белгісі (ЖҚТБ) және басқалары) диагностика қоюдың,
емдеудің және ол аурулардың алдын алудың сапасын жақсарту, қан дайындау,
дәрі-дәрмекке қол жеткізу және олардың сапасын арттыру, кенеулі
тамақтанудың стандарттарын енгізу, кадр ресурстары жүйесін дамыту және
денсаулық сақтау саласындағы ғылыми-зерттеулердің бәсекеге қабілеттілігіне
қол жеткізу ел тұрғындарына қызмет етудегі маңызды бағыт болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін азаматтардың денсаулығын нығайтуға
бағытталған бірлескен іс-шаралар мен жобаларды жүргізу, сондай-ақ Ұлттық
медициналық холдингті, білім беру, ғылым, денсаулық сақтау ұйымдарын және
университет клиникаларын басқарудың осы заманғы тәсілдерін жасау, көпжақты
байланыстарды кеңейтуге ықпал ету, тұрғындарға сапалы медициналық көмек
көрсетуде еуропалық тәжірибені зерделеу қажет.
Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіби білім беру
салаларында, жоғары білім саласындағы өзара іс-қимылда, студенттерді және
профессор-оқытушы құрамын алмасуда, оның ішінде Erasmus Mundus және
TEMPUS бағдарламалары аясында, сондай-ақ Еуропа елдерінің білім беру
ұйымдарымен екіжақты шарттар негізінде ынтымақтастықты дамыту көзделіп
отыр.
Техникалық және кәсіби білім беру саласында Еуропа елдерімен
ынтымақтастықтың жекелеген бағыттары: еуропалық тәжірибені ескере отырып
ұлттық біліктілік жүйесін құру, сертификаттау саласындағы әлемдік
көшбасшыларды тарта отырып, біліктілік пен білім беру бағдарламаларын
сертификаттау жүйесін енгізу, халықаралық талаптарға сай келетін білім беру
бағдарламаларын әзірлеу, инженер-педагог қызметкерлердің және өндірістік
оқыту шеберлерінің біліктілігін арттыру, техникалық және қызмет көрсетуші
кадрларды даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталықтарды
басқаруға шетелдік менеджерлерді тарту, оқу орындарында жұмыс істеу үшін
шетелдік оқытушылар мен мамандарды тарту болып табылады.
Аталған саладағы мақсаттарға қол жеткізу қазақстандық және еуропалық
оқу орындары арасындағы байланыстарды кеңейтуге ықпал етуді, білім сапасын
басқарудың университеттік жүйесі мен Қазақстан-Британ техникалық
университетінің және Қазақстан-Неміс университетінің базасында жоғары
білім беру саласындағы білім беру хабтарын құруды, мемлекеттік
қызметшілерді кәсіби даярлауда және қайта даярлауда еуропалық тәжірибені
зерделеуді ілгерілетуді және Еуропа тілдерін оқып-үйренуге жәрдем
көрсетуді қоса алғанда, практикалық шаралар мен жобаларды іске асыру арқылы
жүзеге асатын болады.
Әскери білім беру және әскери-ғылыми қызмет, төтенше жағдайлардың
алдын алу және оларды жою салаларында Еуропа елдерімен ынтымақтастықты іске
асыру үшін тиісті нормативтік-құқықтық база қалыптастыру көзделіп отыр.
Бағдарлама жұмыспен қамту, еңбекке қабілетті халықтың көші-қоны,
табысы төмен азаматтар, мүгедектер санаттарын әлеуметтік қолдау, әлеуметтік
қызмет көрсетуді дамыту, сондай-ақ Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) мүше
елдердің коммерциялық тұрғыдан араласпай қызметті жеткізуші жеке
тұлғалардың орын ауыстыруы бөлігінде іс-тәжірибені зерделеу үшін Еуропа
елдерімен ынтымақтастықты көздейді.
Болашақ мамандардың, ақпарттық қоғам мүшелерінің ақпаратты жинау,
тарату және өңдеудің техникалық құралдарының жаңа түрлерімен танысу
приоритеті көптеген мемлекеттік бағдарламаларда және заңдарда көрініс
тапқан. 1999 жылы қабылданған Елбасының Қазақстан – 2030 бағдарламасының
мазмұнында және Білім туралы заңда қойылған акценттерді еске түсірсек
жеткілікті. Сонымен бірге білім жүйесінің спецификасы әр уақытта бір
принципке негізделген: неғұрлым технология жаңа болған сайын, соғұрлым оқу
үдерісінің практикасына әдістемелік тұрғыдан бұл технологияның негізгі
сұрақтары аз қарастрылған болып келеді. Берілген сұрақтар кешені қатарында
оқыту жүйесіне электрондық басылым мен ресурстар, телекоммуникация жүйелері
мен глобалды компьютерлік желілерді енгізу мәселелері де қарастырылған.
Қазірігі таңда Қазақстанда жаңа жүйелер мен оқыту құралдарын тарату
жолына бөгет болатын мәселелер қатарына оқыту мекемелерінің техникалық
жабдықталуы жеткіліксіздігі, педагогтардың мұндай құралдарды қолдануға
дайын болмауы, оқу матриалының жоқтығы және т.б. кіреді. Педагогтардың, ЖОО
түлектерінің ақпараттық жүйенің гармоникалық, әрі жан-жақты дамуына,
республикада педагогтардың біліктілігін көтеру жүйесіндегі тыңдаушыларға
берілген оқу әдістемесі қазіргі бар проблемалар туғызатын кері ықпалды
азайтуға мүмкіндік береді деп үміттенеміз.
Ақпаратты тарату және ақпараттық технологиялардың дамуы қоғам
тіршілігінің барлық саласына революциялық ықпалын тигізіп, адамдардың
өмірін, мәдениеті мінез-құлық стереотипін, ойлау бейнесін түбегейлі
өзгертетін ақпараттандыру үдерістердің бар екендігі жайында айтуға
мүмкіндік береді.
Ақпараттық технологиялар саласында көзге түсер прогресс ғылыми
басылымдарда ақпараттық қоғам терминінің пайда болуы. Кейбір ғалымдар
ақпараттық қоғам терминін өндірістің басты өнімі білім деп түсінеді.
Қоғамға ақпараттық қоғам статусын беру критерийі ретінде адамзаттың
жинаған білім саны саналады, бұндай көрсеткішті қолдану өзін ақтай алды.
Кейбір мәліметтерге сүйенсек, біздің эрамыздың басынан бастап адамзатпен
жиналған білімнің алғашқы рет екі еселенуі 1750 ж болыпты, екіншісі – ХХ
ғасырдың басы, үшіншісі – 1950 ж. 1950 жылдан бастап әрбір 10 жыл сайын
жалпы білім саны екі еселеніп отырды, 1970ж -5 жыл, 1991ж – жыл сайын.
Қоғамды ақпараттандыру және оның барлық салаларының міндеттері
қатарына білімдендіру де кіреді. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап
мемлекет тарапынан қоғамды ақпаратандырудың даму үдерісіне қажеттілік
сезіле бастады. 1990 жылы Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы
қабылданды, ал ақпараттандыру түсінігі ғылыми, қоғамдық-саяси териясында
кең қолданыла бастады. Компьютерлендіру түсінігін ығыстыра басталады.
Ақпаратандыру түсінігінің анықтамасы туралы А.П.Ершов өз
басылымдарында былай дейді: Ақпараттандыру - қоғамда адамның маңызды
әрекет түрлеріне сенімді, уақтылы білімді толықтай қолдануды қамтамасыз
етуге бағытталған шаралар кешені. А.П.Ершов сондай-ақ ақпарат қоғамның
сәтті дамуына қабілеттілікті қалыптастыратын стратегиялық ресурсы болып
кететінін атап көрсетті. Сонымен бірге ЮНЕСКО қортындысы бойынша,
ақпараттандыру бұрын болған және жаңа білімдердің қалыптасуын жүйелеу мен
қазіргі басқаруды одан ары жетілдіріп, дамыту үшін пайдалануын қамтамасыз
ететін кең масштабта ақпаратты тарату және сақтау әдістері болып табылады.
Бір жағынан келтірілген екі анықтамалар да бір-біріне қарсы емес, екінші
жағынан ақпараттандыру білім саласында анықтайды. Осылайша білімді
ақпараттандыру терминін екі анықтаманың адаптациясы ретінде енгізуге
болады.
Білімді ақпараттандыру (БА) психологиялық-педагогикалық мақсатымен
тәрбиелеу үшін білім саласында жаңа білімдерді қалыптастыруды жүйелеуін
қамтамасыз ететін ақпаратты тарату, сақтау және өңдеу технологияларын
пайдалануға бағытталған адам тіршілігінің ғылыми практикалық саласы болып
табылады.
Заманға сай білім жүйесінің әртүрлі салаларына ақпараттық технология
(АТ) енгізу масштабты, әрі комплекстік сипатқа ие болып келеді.
БА екі түрлі стратегиялық мақсатқа жетуді көздейтінін түсіну маңызды.
Біріншісі - ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар негізінде
оқу әрекетінің түрлерінің тиімділігін арттыру. Екіншісі – ақпараттық қоғам
талаптарына сәйкес жаңаша ойлайтын мамандар типін дайындаудың сапасын
арттыру.
БА арнайы компьютерлік аппараттық және программалық құралдарсыз
практикада қолданылмайды, мұндай құрадарды БА құрадары деп атайды.
БА құралдары деп ақпараттық және программалық қамтамасыз етуді
атаймыз, сонымен бірге БА мақсаттарына жету үшін олрадың мазмұны
толықтырылуын айтуға болады.
Тек БА құралдарын пайдалану білімдендіруде ақпараттық және
телекоммуникациялық технологияларын толыққанды қолдану үшін жеткіліксіз.
Практикада білімді ақпараттандырудың идеологиялық базамен толықтыруды
сонымен бірге БА мақсаттарын жетуде әртүрлі білім саласындағы мамандардың
қатысуыды қажет етеді.
БА іске асыру бағытвна тәуелсіз білім жүйесінің қызмет етуіне әсерін
тигізетін адам әрекетінің көп аспектілі саласы болып табылады. БА жаңа
оқыту дисциплиналарды пайдаланатын ақпараттық құралдар мен технологиялар,
оқу курсының дәстүрлі әдістерін қайта қарастырады. Информатиканың құралдары
мен мен әдістері көмегімен болашақ маман ретінде сұрақтарға жауап бере алуы
тиіс, қандай ақпараттық ресурстары бар,олар қайда орналасқан, оларды қалай
алуға болады және өз мамандығының тімділігіг арттыру мақсатында қалай
пайдалануға болады?
БА құрамына электрондық басылымдар мен ресурстарды қолдану, ғылыми
негізде құру және экспертизадан өткізу кіреді. Бұл салада көптеген
мәселелер әлі де шешілмеген. Оларға ақпараттандыру құралдарн мазмұнын
ғылымилық, мағыналылық және стилистикалық мәдениет деңгейін көтеру, әрбір
білімдендірудегі электрондық басылымдар мен ресурстар (БЭБР) арасында
интерфейстік, технологиялық және ақпараттық байланыстардың қажеттігі
жатады.
Еліміздің егемендік алуы, ұлттық сана - сезімнің өсуі, жас ұрпақты
отансүйгіштікке тәрбиелеу – білім беру саласында аймақтық компонентті
енгізуді қажет етті. Қазақстан Республикасының жаңа білім беру саясатына
байланысты аймақтық компонентті енгізу білім беру саласының ең маңызды бір
бөлігі болып отыр.
Өйткені, “Отан - өз үйіңнен басталады” деген дей, оқушылардың
отансүйгіштік сезімін тәрбиелеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І-ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1.1 Ақпараттық технология
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.5
1.2 Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...8
1.3 Жаңа ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
ІІ-ТАРАУ. МЕДИЦИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
2.1 Жаңа технологиялардың медицинадағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Медицинадағы ақпараттық технологиялардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1
Бальнеотерапия ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .28
2.2.2
Физиотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...29
2.2.3
Гидроозонотерапия ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...33
2.2.4
Диетотерапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-
техникалық дамуы барысында кибернетиканы және оның басты әдісі жүйелік
ыңғайды кеңінен қолдану әлеуметтік-экономикалық үрдістерді басқарудағы
мәселелерді шешуде өз септігін елеулі түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның объектісі, пәні және мақсаты
төңірегіндегі ойлар қалыптасты. Оның меңгеру объектісіне – күрделі
динамикалық жүйелер; пәніне – жүйені басқарудағы ақпараттық үрдіс;
мақсатына – басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды
тұрғызу жатады.
Жүйе, ақпарат, үлгі, басқару ұғымдары әр түрлі жүйелердегі басқару
барысының ұқсастықтарын және олардың ақпараттық үрдіс арқылы өрнектелетінін
байқатты. Кибернетика басқарудағы үрдістерді үлгілеудің ыңғайлы екендігін
де көрсетіп отыр. Ақпарат жүйесінің теориясы деп, ақпаратты алуға,
өткізуге, өндеуге және сақтауға байланысты сандық заңдылықтарды меңгеретін
ғылымды айтуға болады.
К. Купфмюллер ұсынысымен қалыптасқан жүйелер теориясы ұғымы
қоршаған шынайы әлем аспектлерін (жайларын) қандай да бір идеялар мен
әдістер негізінде танып білуге және сипаттауға қызмет ететін ғылымды
білдіреді.
Жалпы, жүйелер теориясы фундаментальді негіз салушы ғылымға жатады,
әрі ол қолданбалы ғылым саласында өзінің жүйелік ғылым ретіндегі байланыс
әсерін білдіреді.
Жүйелер теориясының негізін салушы, австриялық биолог Людвиг фон
Берталанфи Жалпы жүйелер теориясының тарихы мен статусы еңбегінде жөне Г.
Вунш, Дж. ван Гиг, У. Росс Эшби, А. Холл, А.И. Уемова, Ю.А. Урманцевтер өз
еңбектеріңде жүйе, элемент, қатынас немесе байланыс, мақсат, қадағалаушы
ұғымдарына анықтамалар беруге тырысып, жүйе категориясын таным теориясы
категориясымен қатар қойды.
1930 жылдары Л. Берталанфи тұңғыш рет жүйелердің жалпы теориясы
концепциясын тұжырымдады.
1940 жылдары байланыстар теориясының практикалық есептерінен пайда
болған ақпарат жүйесі қазіргі кезде жүйе элементтерінің үрдісін
оңтайландырудағы (оптимизациялаудағы) қажетті математикалық құралға
айналды.
Осы ойлар төңірегінде 1948 жылы Норберт Винердің Кибернетика, немесе
басқару және хайуанат пен машинадағы байланыс кітабы жарық көрді. Ол сол
жылы автоматтардың жалпы теориясын және жасанды интеллект теориясының
негізін өндеді.
Сонымен бірге, 1948 жылы С. Шеннонның байланыстар теориясы негізінде
ақпарат санының ұғымына берген ақпарат теориясы қалыптасты.
Курстық жұмыстың мақсаты: жалпы медицинадағы ақпараттық
технологиялардың орнын, маңызын және қызметін қамтып, зерттеу.
І-ТАРАУ. АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ
1. Ақпараттық технология ұғымы
Ақпарат – латынның informatio деген сөзінен шыққан, яғни істің жай-
күйі немесе біреудің іс-әрекеті туралы ақпарат, мәлімдеме немесе қандай да
бір нәрсе туралы мәліметтер жиыны. Дегенмен, мәліметтерді ақпаратпен
теңестіруге болмайды. Ақпарат тек бізді қызықтыратын істердің нақты емес
жақтарын азайтатын мәліметтерді ғана қамтиды.
Ақпаратты қандай да бір мәселелерді шешу үшін пайдалы болатын,
қабылданып алынған, түсінікті және бағаланған жаңа білім деп түсінейік.
Ақпарат дегеніміз, оны алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-
түсінікті-бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе.
Мұндай анықтама ақпаратты үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді:
синтаксистік, семантикалық және прогматикалық.
Синтаксистік деңгейде, ақпаратты қандай да бір қабылдап алушы кісі
үшін тек тілдегі белгілер арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның
мазмұны мен құндылығы ескерілмейді.
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұнын меңгеруге
мүмкіндік береді. Мәлімдеменің мазмұны - белгілі бір түрде реттелген білім
болып табылады.
Прогматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының іс
жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты, мәлімдемені
бағалауына мүмкіндік береді.
Кибернетикалық жағдайда ақпарат, объектінің жағдайын сипаттайтын
жабдық ретінде, сондай-ақ, басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны
қолданушылар арасындағы қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге -
кез келген объектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады.
Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни
осы жүйеге қатысы бар мәліметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы белгілер
арқылы жүзеге асады.
Ақпарат жүйесі (АЖ) – қандай да бір объектіні басқаруға қажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу, іздеу және шығарып беру жүйесі деп
қарастырылады. Әрбір ақпарат жүйесі (АЖ) ақпараттық объектілердің бірігуін
қамтитын қандай да бір ақпараттық кеңістікті бейнелейтін пәндік саланы
иемденеді.
Ақпарат жүйесін жіктеуде оны келесі ішкі кластарға бөлуге болады:
ақпараттық-анықтамалық жүйелер;
ақпараттық-кеңес беретін жүйелер;
ақпараттық қадағалаушы жүйелер. Ақпараттық-анықтамалық жүйелер ақпаратты
жинап, оны адамның пайдалануы үшін дайындайды.
Ақпараттық-кеңес беретін жүйелер объектінің күйі мен жұмыс тәртібі
туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді
ұсынады.
Ақпараттық қадағалаушы жүйелерде мәліметтер адамның қатысуынсыз
ендіріліп, басқарылатын объектідегі үрдіс автоматты түрде реттеледі.
Дегенмен, келтірілген жіктеулер шартты түрде қарастырылған. Оларды
таңдау сәйкес факторлардан тәуелді.
Ақпарат жүйесіне қатысты ақпарат құрылымын қарастырсақ, оны
ақпараттық бірлікгерге: реквизиттер, көрсеткіштер, құжат, массив, ақпарат
ағыны және ақпарат жүйесі деп бөлуге болады. Мұндағы ақпараттың әрі қарай
бөлінуге жатпайтын ең кіші өлшем бірлігі – реквизит десек, оның екі түрі
бар екені белгілі: реквизит-негіз және реквизит-белгі.
Әрбір реквизит әріптер мен сандар жиынтығынан тұрады және мән-
мағынаның сандық қасиетін сипаттайды. Бұл жағдайда ол реквизит негіз деп
аталады. Ал ол мән-мағынаның сапалық қасиетін білдірсе, ол – реквизит белгі
деп аталады.
Бұл ұғымдар экономикадағы ақпарат жүйелерін қарастыратыи пәндерде
осылай беріледі. Ал тек таза ақпарат жүйесінің теориясы төңірегіндегі
пәндерде ақпараттың атрибут және құрамды бірлігі деп саналатын екі негізгі
бірліктері қарастырылады. Атрибуттың аты және мәні (мән-мағынасы) болады.
Атрибуттың аты мәліметтерді өңдеу барысындағы шартты белгілеуді білдіреді.
Атрибуттың мәні деп, нақты бір жағдайдағы құбылыстың, жағдайдың, объектінің
қандай да бір қасиеттерін сипаттайтын шаманы түсінуге болады. Атрибуттың
барлық мүмкін болатын мәндері жиын ретінде біріктірілсе, ол осы атрибуттың
домені деп аталады.
Егер атрибуттың А деген аты болса, ол (А,d) деген жұпты белгілеп
тұрса, яғни мұндағы dЄD, онда D жиыны А атрибуты мәнінің домені (анықталу
облысы) деп аталады, d шамасы А атрибутының берілген уақыт мезетіндегі
мағынасы болады.
МҚБЖ-ға арнап бағдарлама жазғанда, ондағы мәтінде кездесетін
атрибуттар үшін доменнің барлық элементтерін тізіп шығу мүмкін емес
жағдайлар болады. Осындай кезде домен үшін мәннің типі мен ұзындығы
көрсетіледі. Мысалы, мекеме доменін — МЕКЕМ қарастырайық. Оның мәтіндік
ұзындығын 15 белгіге дейін шектейік. Оны бағдарламалық Паскаль тілінде
былай жазуға болады:
var МЕКЕМ: string [15];
Мұндай домендегі мәндер жиыны мүмкін болатын мәндер жиынынан тұрады.
Қажет болған жағдайда олардың жіктегіштері қалыптастырылып, шартты белгілер
қамтылады. Егер жіктегіштер қажет болмаса, мәліметтер қоймасындағы
объектілерді тек реттік нөмірімен қоюға болады. Бұл реттік шартты белгілеу
деп аталады.
Егер объектілер жиыны бір белгіге байланысты жіктелсе, онда
объектілердің шартты белгілерін осы белгінің мағынасының санына байланысты
бөліктерге (серияларға) бөлуге болады және әрбір серияға тізбектелген нөмір
қолданылады.
Мысалы, "мекеменің шартты белгісі" атрибуты мәнінің шартты
белгілеудегі әртүрлі жүйесін қарастырайық. Мекеменің реттік нөмірі
берілсін. Оны айталық, 1-ден 300-ге дейін кіші мекеме, ал 301-ден 500-ге
дейін орта мекемелерде, 500-ден 600-ге дейін үлкен көлемдегі (ірі)
мекемелер деп жіктейік.
Осы жағдай үшін разрядтық шартты белгіні қолдансақ, шартты белгінің
бірінші таңбасы үш мәнді қабылдайтын болады (1 – кіші мекеме, 2 – орта
мекеме, 5 – ірі мекеме). Шартты белгінің келесі таңбасы мекемелердің
нөмірлерін көрсетеді. Осындай разрядтық шартты белгіде мекемеге қатысты
т.б. белгілерді толық сипаттау үшін келесі реттік таңбаларды тізбектеп
ұлғайта беруге болады да, ол өз кезегінде мекеме туралы көптеген терең
мәліметтерді бере бастайды. Дегенмен шартты белгінің разрядтық жүйесі
бірнеше белгілері бар оъектілерді шартты белгілеу үшін қолданылады.
Ақпараттың құрамды бірлігі (АҚБ) деп атрибуттардың жиынтығын айтамыз.
Мәліметтер қоймасы да осы бірлікке жатады. Атрибуттардың жиыны бір АҚБ-ға
келесі принциптер бойынша бірігеді:
- сәйкес атрибуттар бір кезеңді немесе жағдайды бейнелейді;
- бір АҚБ-ға кіретін атрибуттар мені бірдей мезетте туындап, қисынды
немесе арифметикалық қатынастар арқылы байланысады.
АҚБ-ны сипаттаушы элементтерге: аты, құрылымы және мәні жатады. АҚБ
аты – ақпаратты өңдеу барысында оны белгілеу. АҚБ құрылымы – ақпараттың бір
бірлігінің басқа ақпарат бірлігінің құрамына енуі. АҚБ -
құжаттардың құрылымын сипаттауда қажет. Мысалы, құжат ретінде студенттердің
сынақ кітапшасынан мәліметтер алайық.
Кез келген жүйені зерттеу мен тұрғызу және ендіру әдістемесінің
негізіне өзара бір-бірімен қатынаста, байланыста болатын, әрі бүтіндей
бірлікті құрайтын жүйе элементтерінің бірігуін жатқызуға болады. Жүйенің
элементі деп, нақты функцияны орындайтын және берілген есеп көлемі бойынша
әрі қарай бөлшектеуге жатпайтын объектіні айтамыз. Мысалы, егер нарықты
жүйе ретінде қарастырсақ, онда оның әр түрлі ортадағы элементтеріне мыналар
жатуы мүмкін: тауарды өңдеушілер, сатып алушылар, маркетологтар, тауарлар,
бағалар, сұраныс, бәсекелестік, жарнама және т.б.
Жүйе және оның элементтері туралы ой қозғағанда: орта, объект, өзара
байланыс пен қасиеттер ұғымдары қоса жүреді. Осы ұғымдар бірігіп,
зерттеудегі жүйелік ыңғайдың мән-мағынасын ашады.
Жүйе анықтамасындағы байланыс ұғымы бағыт, күш, түр сипаттауларымен
беріліп, ішкі, сыртқы немесе тікелей, кері түрлерімен ерекшеленеді.
Ұйымдастырылған жүйелердің қызметін сипаттау үшін жүйелік теорияда
күй (жағдай), өзгеру барысы, теңбе-теңдік, тұрақтылық, даму, мақсат
ұғымдары да қолданылады.
2. Жүйелендіру әдістемесі, жіктелуі және қасиеттері
Ғылымның қандай салалары болса да, зерттеу барысы мен іс жүзінде
біртекті әдістерді қолдана бермейді. Ғылыми ойларды дамытудың жаңа
әдістеріне қолданбалы математика, ақпарат теориясы, кибернетика секілді
ғылым түрлері себеп болды. Әр түрлі кезеңдер мен құбылыстарды, оның ішінде
өндірістік-экономикалық және ақпараттық жүйелерді зерттеудің озық
әдістеріне көбінесе жүйелік зерттеу тәсілі қолданылып жатады.
Кез келген жүйені зерттеу мен тұрғызу және ендіру әдістемесінің
негізіне өзара бір-бірімен қатынаста, байланыста болатын, әрі бүтіндей
бірлікті құрайтын жүйе элементтерінің бірігуін жатқызуға болады. Жүйенің
элементі деп, нақты функцияны орындайтын және берілген есеп көлемі бойынша
әрі қарай бөлшектеуге жатпайтын объектіні айтамыз. Мысалы, егер нарықты
жүйе ретінде қарастырсақ, онда оның әр түрлі ортадағы элементтеріне мыналар
жатуы мүмкін: тауарды өндеушілер, сатып алушылар, маркетологтар, тауарлар,
бағалар, сұраныс, бәсекелестік, жарнама және т.б.
Жүйе және оның элементтері туралы ой қозғағанда: орта, объект, өзара
байланыс пен қасиеттер ұғымдары қоса жүреді. Осы ұғымдар бірігіп,
зерттеудегі жүйелік ыңғайдың мән-мағынасын ашады.
Жүйе анықтамасындағы байланыс ұғымы бағыт, күш, түр сипаттауларымен
беріліп, ішкі, сыртқы немесе тікелей, кері түрлерімен ерекшеленеді.
Ұйымдастырылған жүйелердің қызметін сипаттау үшін жүйелік теорияда
күй (жағдай), өзгеру барысы, теңбе-тендік, тұрақтылық, даму, мақсат
ұғымдары да қолданылады.
Жүйенің күйі — оның даму барысындағы құбылыс мезетін білдіреді. Оны
көбінесе жүйеге енуші әсерлер мен шығушы нәтижелер арқылы анықтауға болады.
Егер жүйе бір күйден басқа күйге өтетін болса, осы үрдіс жүйенің
өзгеріс барысын білдіреді.
Сыртқы әсерлер әрекеті қарастырылмаған кездегі жүйенің өз күйін
өзгеріссіз сақтап қалу қабілеті теңдік деп аталады.
Сыртқы әсерлер әрекетінен соң, жүйенің теңбе-теңдік күйге оралу
қабілеті - тұрақтылық деп қарастырылады. Егер жүйенің теңбе-теңдік қалпына
қайтып оралатын қасиеті болса, оны теңбе-теңдіктің тұрақты күйі деп атайды.
Кибернетика мен жүйе теориясында даму үрдісіне көп көңіл бөлініп,
даму ұғымы күрделі термодинамикалық және ақпараттық үрдістерді түсінуге
мүмкіндік берді.
Мақсат ұғымы да жан-жақты. Оны қалаған болашақ үлгісі немесе ұмтылу
деп түсінуге болады. Ұйымдастырылған жүйелердегі мақсаттарды негіздеу
барысы күрделі және ол толық меңгерілген емес.
Күрделі жүйелерді зерттеуде, жобалауда (тұрғызуда) және ұйымдастыруда
жалпы жүйелер теориясының негізгі жағдайларын қолдану әдісі жүйелік ыңғайды
қалыптастырады.
Жүйелік ыңғайдың зерттеуді жүйелік қамту, жүйелік бейнелеу және
жүйелік ұйымдастыру секілді талаптары бар.
Жүйелік қамту зерттеушінің мәселені жан-жақты зерттеп, оған қажетті
мамандарды жұмылдыра білуін қажет етсе, жүйелік бейнелеу жүйелік зерттеу
бойынша зерттеу объектісінің бірыңғай үлгісін жасауды қарастырады. Ал
жүйелік ұйымдастыру жүйені тұрғызудың барлық сатыларында өңдеулерді
жоспарлау, басқару және жұмысты үйлестіру (координациялау) талаптары болып
табылады.
Жүйелік ыңғай - құрамы сандық көрсеткіштер арқылы сипатталып, алдағы
мақсаттарға байланысты өзгеріп отыратын абстрактілі күрделі жүйелерді
ғылыми зерттеулердің әдісін білдіреді. Бұл жағдайда зерттеліп отырған
объект элементтерге бөлшектелініп, олардың касиеттері мен бірігуі
барысындағы өзара байланысы негізінде қарастырылады.
Мысалы, келесі кибернетикалық жүйені қарастырайық (Сурет 2).
Қарастырылып отырған кибернетикалық жүйеде мысалы, болашақтағы
экономикалық көрсеткіш шамалар, қорлар — (1), (2) ену элементтері ретінде
беріліп, олардың өзара әсерлесуі нәтижесінде (3) — басқарылатын бөлімде
енген элементтер "өңделінеді". Басқарушы бөлім — (4) өз кезегінде тікелей
және кері — (5), (6) тізбектер арқылы (3) - басқарылатын бөліммен
байланысады. Осындай алмасулар арқылы нәтиже, яғни дайын тұтыну өнімі мен
оған сәйкес экономикалық көрсеткіштер — (7), (8) шығу элементтері ретінде
қалыптасады.
Объектіні зерттеу барысында немесе қажетті мәселені шешуде, объектіні
немесе мәселені шешу үрдісін жүйе ретінде қарастыруға болады. Ол үшін
қажетті элементтерді және байланыс арналарын алға қойған мақсатқа жуықтап
жететіндей, қажетті жүйені қалыптастыратындай түрде бөліп алу қажет.
Сондықтан бірінші кезекте, жүйені ортадан бөліп ала білген дұрыс. Оның
сыртқы ортамен байланыстарын ену-шығу арналары арқылы көрсетіп, жүйелік
теория ұғымындағы қара жәшікті тұрғызу керек.
Берілген жүйе үшін қоршаған сыртқы орта деп, қасиеттерінің өзгерісі
жүйеге әсер ететін барлық объектілерді немесе жүйе өзгерісінің нәтижесі
әсер ететін ортаны айтамыз.
Сонымен, жалпы жүйені толық қарастырғанда, 2 -суреттегі ену және шығу
элементтерінен басқа, алдағы мақсат және сыртқы қоршаған орта ұғымдары қоса
жүреді.
Жүйені кейде нақты графикалық құрылымда беруге болады. Бірақ, онда да
барлық элементтер мен байланыстар толық қамтылмайтындықтан, оларды
анықтайтын теориялық-жиындық немесе логикалық бейнелеулерге негізделген
арнайы тіл жабдықтары қолданылады.
Жүйе анықтамаларының жоғарыда қарастырған түрлері зерттеу барысындағы
объектілерді талдауда. кездесетін маңызды құрамдарға сәйкес іріктеліп,
қабылданады. .
Жалпы, жүйелік ыңғай термині жүйелердің жалпы теориясындағы
элементтерді іс жүзіндегі жағдайларда пайдаланған еңбектерде алғаш рет
қолданыла бастады. Бұл термин арқылы объектіні барлық жан-жақты қырларынан,
кешенді түрде зерттеу қажеттілігі туындап, объект туралы толық, дұрыстау
мағлұмат алу және жаңа қасиеттерді табу мүмкіндігі жүзеге асырылды.
Жүйелік ыңғай объектінің құрылымын, қызмет жасау барысын анықтаудағы
мақсаттарды зерттеуге мүмкіндік беретіндіктен, ол басқару мәселелерінде жиі
қолданылып жүр. Мысалы, экономикадағы басқару функцияларын ұйымдастырып,
жүзеге асыруда ақпарат жүйесі арқылы жүргізілетін жүйелік ыңғайдың тиімді
екендігін теориялық зерттеулердегі талдаулардан көруге болады.
Дж. ван Гигтің пікірінше, жүйелік ыңғай келесі жағдайларға
негізделетін оңтайлы құрылым әдістемесіне саналады, яғни:
қойылған мәселе қарастырылатын жүйені қамтитын және онымен бүтіндей бірлік
құрайтын үлкен жүйелермен байланыс арқылы анықталады;
жүйелердің мақсаттары бөлек немесе дара түрде қарастырылмай, онымен
бүтіндей бірлік құрайтын үлкен жүйелермен байланыс арқылы белгілі болады;
бұрыннан бар жобаларды оңтайлы жобадан жүйенің ауытқу дәрежесі шамасымен
бағалауға болады;
оңтайлы жоба жоспарлауға, бағалауға және жүйенің бүтіндей жаңа, әрі оң
бағытқа қарай дамуына негізделіп қабылданған шешімдеріне негізделеді;
жүйелік ыңғай индукция, синтез секілді талқылау әдістеріне негізделеді.
Жүйенің даму аралығы зерттеу, талдау, жобалау мен пайдалануға беру
және сүйемелдеу сатыларын қамтиды. Бұл сатылар мақсаттық өнімдерді
тұрғызумен аяқталады. Яғни, жүйелік зерттеу сатысында жүйенің жүзеге
асырылу мүмкіндіктері туралы қорытынды қалыптасады. Қазіргі уақытта жүйелік
зерттеудің жалпы түрде қабылданған әдістерінің жіктегіштері жоқ. Көптеген
жағдайда ұқсас әдістер әр түрлі жүйелік бағыттарда дамып, әр алуан
атаулармен аталады. Олардың кейбір түрлерін байланыс салаларыңда осы
уақыттарға дейін қолданбай жүргенмен, болашақта байланыс жабдықтары мен
жүйені басқару және жобалау есептерін үлгілеуде қолдануға болады.
Жүйелік талдау сатысында болашақ жүйеге атқарымдық талаптарды
тұжырымдау мақсат етіледі.
Жүйелік жобалау сатысы ақпарат жүйесінің әрбір элементі бойынша бөлек
жүргізіледі.
Жүйені зерттелініп отырған объект, құбылыс туралы ақпарат алудағы
білімдерді ұйымдастыру тәсілі деп қарастыруға болады. Ақпарат жүйесін (АЖ)
меңгеру барысында да жүйені объектілік категорияға жатқызып, яғни
материалдық немесе материалдық емес жүйелерге бөлеміз. Бұл ыңғай шынайы
материалдық объектіні ұйымдастыруды, оның таңбалық ұқсас түрі — абстарктілі
жүйені, үлгіні тұрғызуды қарастырады. Абстрактілі жүйелер класы шынайы
материалдық жүйелерді, кезендерді, құбылыстар мен заңдылықтарды изоморфты
көшірме ретінде қарастыратын зерттеу құралына жатады. Бұл жерде изоморфті
абстрактілі жүйелерді талқылауда — материалдық жүйелердің дәлме-дәл
көшірмесі ретінде емес, ондағы маңызды элементтер мен қасиеттердің және
байланыстардың бейнесі ретінде қарастырылғаны дұрыс
Бұл жердегі айнымалыларға объектілердің барлық қасиеттері ене
бермейді, тек зерттеліп отырған жүйеге қойылатын мақсаттарға байланысты
бірнеше жағдайлар ескеріледі.
Жүйелік зерттеу әдістері ақпараттық жүйелерді болжау, ендіру
мәселелерін шешуде маңызды орын алады. Мысалы, ақпараттық жүйелер үшін оның
құрылымын дұрыс таңдап, негіздеу аса маңыды шара. Бұл жерде жүйе құрылымын
- элементтердің өзара байланысының ішкі кеңістікте тұрақты бір тәртіппен
құрылуының арқасында, сол жүйенің атқарымдық міндетінің анықтала түсуі және
оның сыртқы ортамен байланысы дейді.
Жүйені ішкі жүйелерге бөлу қажеттілігі, оның көлемінің үлкен болып,
оны уақыт, кеңістік, үйлестіру (координата) бойынша зерттеу мүмкіндігінің
қиындығына байланысты. Осыған орай, күрделі жүйе ретіндегі ақпарат жүйесін
тұрғызуда біршама зерттеушілер тобының ішкі жүйелер немесе басқа элементтер
бойынша топтарға бөлініп қатысулары қажет. Бұл бір мақсаттағы ақпарат
жүйесінің өзіне бағынышты бірнеше мақсаттардан құрастырылуын қамтиды.
Осындай жағдайда бөліну немесе жүйелеңдіру құралына мақсаттар тармағы
(бұтағы) мен мәселелер тармағы жатады.
Мақсаттар тармағы жүйенің неге жетуі қажет екендігін анықтаса, ал
мәселелер тармағы - қандай мәселелер қайсы тізбектермен шешілуі тиіс
екендігін анықтайды. Жүйені құрылымдық тұрғыда зерттеу барысын 3-суреттен
көруге болады.
Суретте көрсетілген х1-х4 элементтерінен тұратын жүйе ең жоғарғы
деңгейдегі С1 бақылаушысына тікелей бақыланбайды. Ол үшін иерархиялық
тәуелді құрылымдағы бақылаушылар тобы құрастырылады.
Х1, Х2 бақылаушыларынан келіп түскен мағлұматтар, мәлімдемелер
іріктелініп екінші деңгейдегі Ү бақылаушысына, ал Х3 бақылаушыдан Ү2
бақылаушысына беріледі.
3-сурет бойынша бақылаушылар сызықты-иерархиялы тәуелділікте болады.
Сондықтан ақпарат жүйесін және т.б. жүйелерді сызықты-иерархиялы құрылымда
қарастырған ыңғайлы. Дегенмен, иерархиялы құрылымда қарастырғанда
иерархиялы деңгейлер санының (иерархия коэффициентінің) барынша аз болғаны
дұрыс.
Жүйенің сызықты-иерархиялы құрылымында ішкі жүйелердің өзінен жоғарғы
деңгейлеріне қатал түрде бағынышты болуы керек.
Құрылымдағы бірінші деңгейге қажетті шарттар бойынша әрі қарай
бөлінбейтін объект жатады. Келесі деңгей осы бірінші деңгейдегі
объектілердің бірігуінен түзіледі.
Иерархиялық құрылымда 1 жүйесі мен оның ішкі жүйелері басқаратын
функциялар бойынша бағынышты орындарда бейнеленеді.
Абстрактілі жүйелер материалдық объектілердің изоморфті бейнеленуі,
яғни элементтердің құрылымдары мен қасиеттерінің және атрибуттардың,
қатынастардың бейнесі болып келеді. Оған мысалы, ғылыми зерттеулер
бағытында кеңінен қолданылатын математикалық үлгілерді қарастыруға болады.
Математикалық үлгілердегі әрбір айнымалы материалдық жүйедегі
объектілердің, сандық қасиеттерін бейнелесе, ал қасиеттер арасындағы
байланыстар логикалық немесе математикалық амалдар арқылы сипатталады.
Абстрактілі үлгілер зерттеушіге материалдық жүйелердегі элементтердің
өзгерісін шынайы, дәлме-дәл сол қалпында қарастырып жатпай-ақ, ойлау арқылы
бақылауға, әрі зерттеу нәтижесін теориялық түрден іс жүзінде материалдық
жүйедегі объектіге қолдануға мүмкіндік береді.
Сонымен изоморфті жүйелер зерттеушілерге зерттеу ооъектісімен тікелей
жұмыс жасау мүмкіншілігі болмаған жағдайда өте қолайлы.
Жалпы жүйелер: өте қарапайым, қарапайым, күрделі, өте күрделі деп
топталады да, олар үшін объектілер, атрибуттар және қатынастар ұғымы
қалыптасады. Күрделі жүйелер біртекті элементтердің үлкен жиындарынан, әр
түрлі қасиеттер мен әр текті қатынастардан тұрады. Мысалы, ақпарат жүйесі:
ақпарат, ДЭЕМ, қолтанушы, желістер, қолданбалы бағдарламалар пакеті, кызмет
көрсету түрлері және т.б. сияқты элементтерден құралады. Оның қасиеттеріне:
икемділігі (әртүрлі жағдайларға оңай қалыптастырылуы), қолданушы үшін
карапайымдылығы немесе күрделілігі, көлемділігі (жады бойынша), қолданылу
ауқымдары және т.б. енеді. Мұндағы байланыс қашан да тұрақты.
Жүйелерді тұрғызу барысында олардың қасиеттері ескеріледі. Олар:
гомеостатикалық, тұтастық, бөлекшелік, дербестік, қосындылық, бөлінгіштік,
көптілік, бейімділік, изоморфизм, сәйкестілік және т.б.
Жүйенің гомеостатикалық қасиеті — тиімділікті айтарлықтай түрде
төмендеткізбей қызметті жүргізу қабілеті. Сондықтан, ақпарат жүйесін
құрастырудың мақсаты - ақпарат қорының ортақтасқан тиімді өзара әсерлеуі
өзгермейтіндей, оларды біріктіру болып табылады.
Тұтастық қасиеті — жүйедегі бір элементтің өзгерісі барлық
қалғандарының өзгерісіне алып келетін элементтердің өзара байланысы.
Мысалы, есептеуіш техника құралдарын жетілдіру, жүйенің қалған
элементтерінің өзгерісіне алып келеді.
Жүйенің тұтастық қасиеті — жекелей алғанда өз құрамындағы бірде-бір
элементіне тән емес қасиетке ие болатын жүйенің эммерженттілік деп аталатын
жаңа сапасының пайда болуын анықтайды. Мысалы: ақпараттық жүйе шешім
қабылдауға жәрдемдескенмен, бірақ мұндай қасиет оның бірде бір элементінде
жоқ.
Бөлекшелік дегенде жүйені сыртқы ортадан қорғау мүмкіншілігін, жүйеге
кіретін кіші жүйе автономиясын түсінеміз. Кез келген жүйе нақты
объектілерге тән белгілі бір шеңберде шектелген.
Жүйенің қосындылық қасиеті деп, егер жүйенің кейбір элементтері
өзгермесе де, оның бір элементіндегі өзгеріс бүкіл жүйенің өзгеруіне алып
келуін айтады. Сондықтан ақпараттық жүйені жобалауда әр элементті және
олардың өзара байланысын бір элементтің келесі бір элементке әсері
мүмкіндігінше аз болатындай етіп жобалау қажет. Мысалы, сол үшін ақпараттық
жүйе элементтері көбіне модульдік құрылымда тұрғызылады.
Бөлінгіштік - жүйеден анағұрлым ұсақ бөліктерді, кіші жүйені немесе
элементтерді бөліп алу мүмкіндігі. Кез келген ақпараттық жүйе атқарымдық
және жабдықтаушы ішкі жиындардан тұрады. Атқарымдық ішкі жиындар, өз
кезегінде атқарымдық есептер жиынтығына бөлінсе, ал жабдықтаушы ішкі
жиындар нақты есептерге бөлінеді.
Көпшілдік қасиеті - жүйеге кіретін жеке элементтердің күйі, басқа
элементтердің өзгеріс күйінен өзгеше болуын көрсетеді.
Бейімділік - жүйенің өзгеріп отыратын жағдайларға бейімделіп отыру
қабілеті. Оған мысалы, нарықтық экономикаға көшуге байланысты, ақпараттық
жүйенің жаңа жағдайларға бейімделуін айтуға болады.
Изофоризмділік — бір жүйенің қасиеті басқа жүйелердің қасиеті арқылы
көрініп бейнелену мүмкіндігі.
Бұл нақты экономикалық жүйелерді экономика-математикалық,
ұйымдастырушьшық және т.б. үлгілер (модельдер) түрінде көрсетуге мүмкіндік
береді.
Сәйкестік қасиеті — бір жүйенің әдіскерлік, ұйымдастырушылық,
техникалық, ақпараттық және басқа да аспектілерін басқа жүйелердегімен
сәйкестендіре байланыстыруды жабдықтайды.
Кері байланыстық қасиеті — басқарушы жүйе мен басқарылушы жүйе
ақпарат арқылы тікелей және кері байланысып, қозғалысқа түсіреді. Мұндағы
тікелей байланыс — директивті ақпарат та, ал кері байланыс — қабылданған
шешімдердің орындалу барысы туралы есеп беру ақпаратының ағыны.
Жүйелердің қарастырылған осы қасиеттері оны өңдеу, қолдану
барыстарында ескерілуге тиісті.
Есептеу техникасы мен математикалық әдістерді қолдану арқылы
ақпараттық жүйелердің дамуы, басқару жүйелерінің қалыптастырылуы, басқару
туралы ғылым — кибернетикамен тығыз байланысып, әрі олар қолданбалы
кибернетика элементтеріне саналады.
Тиісті еуропалық стандарттарға сәйкес келетін медициналық көмек
көрсетудің сапалы қызметі, оның ішінде медицинаға еуропалық ақпараттық
технологияларды енгізу, денсаулық сақтау мен басқару инфрақұрылымының
тиімділігін арттыру, ауруларға (жүрек-қан тамырлары, онкологиялық аурулар,
құрт ауруы, гепатит, адамның иммундық тапшылық вирусы (АИТВ)жұқтырылған
қорғаныс тапшылығының белгісі (ЖҚТБ) және басқалары) диагностика қоюдың,
емдеудің және ол аурулардың алдын алудың сапасын жақсарту, қан дайындау,
дәрі-дәрмекке қол жеткізу және олардың сапасын арттыру, кенеулі
тамақтанудың стандарттарын енгізу, кадр ресурстары жүйесін дамыту және
денсаулық сақтау саласындағы ғылыми-зерттеулердің бәсекеге қабілеттілігіне
қол жеткізу ел тұрғындарына қызмет етудегі маңызды бағыт болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін азаматтардың денсаулығын нығайтуға
бағытталған бірлескен іс-шаралар мен жобаларды жүргізу, сондай-ақ Ұлттық
медициналық холдингті, білім беру, ғылым, денсаулық сақтау ұйымдарын және
университет клиникаларын басқарудың осы заманғы тәсілдерін жасау, көпжақты
байланыстарды кеңейтуге ықпал ету, тұрғындарға сапалы медициналық көмек
көрсетуде еуропалық тәжірибені зерделеу қажет.
Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіби білім беру
салаларында, жоғары білім саласындағы өзара іс-қимылда, студенттерді және
профессор-оқытушы құрамын алмасуда, оның ішінде Erasmus Mundus және
TEMPUS бағдарламалары аясында, сондай-ақ Еуропа елдерінің білім беру
ұйымдарымен екіжақты шарттар негізінде ынтымақтастықты дамыту көзделіп
отыр.
Техникалық және кәсіби білім беру саласында Еуропа елдерімен
ынтымақтастықтың жекелеген бағыттары: еуропалық тәжірибені ескере отырып
ұлттық біліктілік жүйесін құру, сертификаттау саласындағы әлемдік
көшбасшыларды тарта отырып, біліктілік пен білім беру бағдарламаларын
сертификаттау жүйесін енгізу, халықаралық талаптарға сай келетін білім беру
бағдарламаларын әзірлеу, инженер-педагог қызметкерлердің және өндірістік
оқыту шеберлерінің біліктілігін арттыру, техникалық және қызмет көрсетуші
кадрларды даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталықтарды
басқаруға шетелдік менеджерлерді тарту, оқу орындарында жұмыс істеу үшін
шетелдік оқытушылар мен мамандарды тарту болып табылады.
Аталған саладағы мақсаттарға қол жеткізу қазақстандық және еуропалық
оқу орындары арасындағы байланыстарды кеңейтуге ықпал етуді, білім сапасын
басқарудың университеттік жүйесі мен Қазақстан-Британ техникалық
университетінің және Қазақстан-Неміс университетінің базасында жоғары
білім беру саласындағы білім беру хабтарын құруды, мемлекеттік
қызметшілерді кәсіби даярлауда және қайта даярлауда еуропалық тәжірибені
зерделеуді ілгерілетуді және Еуропа тілдерін оқып-үйренуге жәрдем
көрсетуді қоса алғанда, практикалық шаралар мен жобаларды іске асыру арқылы
жүзеге асатын болады.
Әскери білім беру және әскери-ғылыми қызмет, төтенше жағдайлардың
алдын алу және оларды жою салаларында Еуропа елдерімен ынтымақтастықты іске
асыру үшін тиісті нормативтік-құқықтық база қалыптастыру көзделіп отыр.
Бағдарлама жұмыспен қамту, еңбекке қабілетті халықтың көші-қоны,
табысы төмен азаматтар, мүгедектер санаттарын әлеуметтік қолдау, әлеуметтік
қызмет көрсетуді дамыту, сондай-ақ Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) мүше
елдердің коммерциялық тұрғыдан араласпай қызметті жеткізуші жеке
тұлғалардың орын ауыстыруы бөлігінде іс-тәжірибені зерделеу үшін Еуропа
елдерімен ынтымақтастықты көздейді.
Болашақ мамандардың, ақпарттық қоғам мүшелерінің ақпаратты жинау,
тарату және өңдеудің техникалық құралдарының жаңа түрлерімен танысу
приоритеті көптеген мемлекеттік бағдарламаларда және заңдарда көрініс
тапқан. 1999 жылы қабылданған Елбасының Қазақстан – 2030 бағдарламасының
мазмұнында және Білім туралы заңда қойылған акценттерді еске түсірсек
жеткілікті. Сонымен бірге білім жүйесінің спецификасы әр уақытта бір
принципке негізделген: неғұрлым технология жаңа болған сайын, соғұрлым оқу
үдерісінің практикасына әдістемелік тұрғыдан бұл технологияның негізгі
сұрақтары аз қарастрылған болып келеді. Берілген сұрақтар кешені қатарында
оқыту жүйесіне электрондық басылым мен ресурстар, телекоммуникация жүйелері
мен глобалды компьютерлік желілерді енгізу мәселелері де қарастырылған.
Қазірігі таңда Қазақстанда жаңа жүйелер мен оқыту құралдарын тарату
жолына бөгет болатын мәселелер қатарына оқыту мекемелерінің техникалық
жабдықталуы жеткіліксіздігі, педагогтардың мұндай құралдарды қолдануға
дайын болмауы, оқу матриалының жоқтығы және т.б. кіреді. Педагогтардың, ЖОО
түлектерінің ақпараттық жүйенің гармоникалық, әрі жан-жақты дамуына,
республикада педагогтардың біліктілігін көтеру жүйесіндегі тыңдаушыларға
берілген оқу әдістемесі қазіргі бар проблемалар туғызатын кері ықпалды
азайтуға мүмкіндік береді деп үміттенеміз.
Ақпаратты тарату және ақпараттық технологиялардың дамуы қоғам
тіршілігінің барлық саласына революциялық ықпалын тигізіп, адамдардың
өмірін, мәдениеті мінез-құлық стереотипін, ойлау бейнесін түбегейлі
өзгертетін ақпараттандыру үдерістердің бар екендігі жайында айтуға
мүмкіндік береді.
Ақпараттық технологиялар саласында көзге түсер прогресс ғылыми
басылымдарда ақпараттық қоғам терминінің пайда болуы. Кейбір ғалымдар
ақпараттық қоғам терминін өндірістің басты өнімі білім деп түсінеді.
Қоғамға ақпараттық қоғам статусын беру критерийі ретінде адамзаттың
жинаған білім саны саналады, бұндай көрсеткішті қолдану өзін ақтай алды.
Кейбір мәліметтерге сүйенсек, біздің эрамыздың басынан бастап адамзатпен
жиналған білімнің алғашқы рет екі еселенуі 1750 ж болыпты, екіншісі – ХХ
ғасырдың басы, үшіншісі – 1950 ж. 1950 жылдан бастап әрбір 10 жыл сайын
жалпы білім саны екі еселеніп отырды, 1970ж -5 жыл, 1991ж – жыл сайын.
Қоғамды ақпараттандыру және оның барлық салаларының міндеттері
қатарына білімдендіру де кіреді. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап
мемлекет тарапынан қоғамды ақпаратандырудың даму үдерісіне қажеттілік
сезіле бастады. 1990 жылы Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы
қабылданды, ал ақпараттандыру түсінігі ғылыми, қоғамдық-саяси териясында
кең қолданыла бастады. Компьютерлендіру түсінігін ығыстыра басталады.
Ақпаратандыру түсінігінің анықтамасы туралы А.П.Ершов өз
басылымдарында былай дейді: Ақпараттандыру - қоғамда адамның маңызды
әрекет түрлеріне сенімді, уақтылы білімді толықтай қолдануды қамтамасыз
етуге бағытталған шаралар кешені. А.П.Ершов сондай-ақ ақпарат қоғамның
сәтті дамуына қабілеттілікті қалыптастыратын стратегиялық ресурсы болып
кететінін атап көрсетті. Сонымен бірге ЮНЕСКО қортындысы бойынша,
ақпараттандыру бұрын болған және жаңа білімдердің қалыптасуын жүйелеу мен
қазіргі басқаруды одан ары жетілдіріп, дамыту үшін пайдалануын қамтамасыз
ететін кең масштабта ақпаратты тарату және сақтау әдістері болып табылады.
Бір жағынан келтірілген екі анықтамалар да бір-біріне қарсы емес, екінші
жағынан ақпараттандыру білім саласында анықтайды. Осылайша білімді
ақпараттандыру терминін екі анықтаманың адаптациясы ретінде енгізуге
болады.
Білімді ақпараттандыру (БА) психологиялық-педагогикалық мақсатымен
тәрбиелеу үшін білім саласында жаңа білімдерді қалыптастыруды жүйелеуін
қамтамасыз ететін ақпаратты тарату, сақтау және өңдеу технологияларын
пайдалануға бағытталған адам тіршілігінің ғылыми практикалық саласы болып
табылады.
Заманға сай білім жүйесінің әртүрлі салаларына ақпараттық технология
(АТ) енгізу масштабты, әрі комплекстік сипатқа ие болып келеді.
БА екі түрлі стратегиялық мақсатқа жетуді көздейтінін түсіну маңызды.
Біріншісі - ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар негізінде
оқу әрекетінің түрлерінің тиімділігін арттыру. Екіншісі – ақпараттық қоғам
талаптарына сәйкес жаңаша ойлайтын мамандар типін дайындаудың сапасын
арттыру.
БА арнайы компьютерлік аппараттық және программалық құралдарсыз
практикада қолданылмайды, мұндай құрадарды БА құрадары деп атайды.
БА құралдары деп ақпараттық және программалық қамтамасыз етуді
атаймыз, сонымен бірге БА мақсаттарына жету үшін олрадың мазмұны
толықтырылуын айтуға болады.
Тек БА құралдарын пайдалану білімдендіруде ақпараттық және
телекоммуникациялық технологияларын толыққанды қолдану үшін жеткіліксіз.
Практикада білімді ақпараттандырудың идеологиялық базамен толықтыруды
сонымен бірге БА мақсаттарын жетуде әртүрлі білім саласындағы мамандардың
қатысуыды қажет етеді.
БА іске асыру бағытвна тәуелсіз білім жүйесінің қызмет етуіне әсерін
тигізетін адам әрекетінің көп аспектілі саласы болып табылады. БА жаңа
оқыту дисциплиналарды пайдаланатын ақпараттық құралдар мен технологиялар,
оқу курсының дәстүрлі әдістерін қайта қарастырады. Информатиканың құралдары
мен мен әдістері көмегімен болашақ маман ретінде сұрақтарға жауап бере алуы
тиіс, қандай ақпараттық ресурстары бар,олар қайда орналасқан, оларды қалай
алуға болады және өз мамандығының тімділігіг арттыру мақсатында қалай
пайдалануға болады?
БА құрамына электрондық басылымдар мен ресурстарды қолдану, ғылыми
негізде құру және экспертизадан өткізу кіреді. Бұл салада көптеген
мәселелер әлі де шешілмеген. Оларға ақпараттандыру құралдарн мазмұнын
ғылымилық, мағыналылық және стилистикалық мәдениет деңгейін көтеру, әрбір
білімдендірудегі электрондық басылымдар мен ресурстар (БЭБР) арасында
интерфейстік, технологиялық және ақпараттық байланыстардың қажеттігі
жатады.
Еліміздің егемендік алуы, ұлттық сана - сезімнің өсуі, жас ұрпақты
отансүйгіштікке тәрбиелеу – білім беру саласында аймақтық компонентті
енгізуді қажет етті. Қазақстан Республикасының жаңа білім беру саясатына
байланысты аймақтық компонентті енгізу білім беру саласының ең маңызды бір
бөлігі болып отыр.
Өйткені, “Отан - өз үйіңнен басталады” деген дей, оқушылардың
отансүйгіштік сезімін тәрбиелеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz