«физикалық жүктемемен шақырылатын кәсіптік аурулар. діріл ауруы»

1. Еңбектің физикалық факторы ретінде дірілдің жалпы сипаттамасы.
2. Жергілікті және жалпы дірілден туындайтын діріл ауруының жіктелуі.
3. Діріл ауруының патогенезі.
4. Жергілікті діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
5. Жалпы діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
6. Аралас діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникалық ерекшеліктері.
7. Діріл ауруының клиникалық.лабораторлық диагностика әдістері.
8. Діріл ауруының емі.
9. Медициналық.әлеуметтік сараптама сұрақтары.
10. Діріл ауруының әртүрлі клиникалық көрінулеріндегі алдын.алу шаралары.

Діріл - латын сөзі, қазақша-тербеліс, дененің, заттың тепе-теңдік, не тыныштық қалпынан, белгілі бір уақыт аралығында қайталанып тербелуін айтады. Тербелістің негізгі өлшемдері болып амплитудамен жиілігігі, ал олардың туындылары: жылдамдықпен, үдеу. Жиілігі герцпен (Гц), жылдамдығы (м/с) өлшенеді. Тербелістің организмге көрсететін әрекетінің күші, жұмсалынып-пайдаланылған энергияның санына байланыстыда, оның ең айғақтағы-тербелістің жылдамдылығы.
Өндірістік жағдайларда тербеліс-ауыспалы, жиілігі өте көлемді процессте, оны осыған байланысты 8-10 октавамен бағалайды.
Дірілді өндірісте, жиілігіне байланысты, төменгі жиіліктегі 8-10 Гц, орта жиіліктегі 31-63 Гц. Жоғарғы жиіліктегі 125-1000 Гц аралықтарындағы-үш түрге бөледі. Тербелістің жылдамдығын, адам организмнің қабылдау шектегі 10м/с, ал, ауырғанды сезу шектілігі – 1 м/с. Тербеліс дертінің дамуының қаупында, оның 16-дан 250 Гц-ке дейінгі жиілігінің маңызы зор. Жұмыс істеген адамның, вибрациялық аспаптармен, немесе үлкен аппарат қондырғылармен, денемен, ағзамдармен түиісулеріне байланысты, вибрацияны шартты түрде жергілікті және жалпы деп екі түрге бөледі. Жергілікті түрінде, вибрация, жұмыс істеген адамның қолдары арқылы беріледі. Вибрацияның бұл түрі, көбінесе, механикалындырылған қол аспаптарымен жұмыс істегенде байқалады (соққылау, опырғыш балғалармен тескіш перфораторлармен, тегістеп-мәнерлегіш, қырлаушы қол – машинкалармен жұмыс істегенде) - бұлар өз бойынан минутына 800-ден 150000 – 500000 айналым беріп, тербеліс тудырады.
Жалпы діріл – тербеліп – селкілдеу денеге үлкен қондырғы-аппараттармен, машиналарда, тракторларда, эксковаторларда – тұрып, отырып т.б. жағдайларда – жұмыс істегенде, адам денесінің түйісіп, тіреліп тұрған жерлері арқылы беріледі. Мысалы, үлкен ауыр жүк таситын машиналарында-жүргізушілерге отырған орындығы арқылы, үй-құрылыс комбинатында, темір-бетон шығаратын мекемелерде, бетонды тығыздайтын вибростолда, ауылшаруашылық техникаларында, теміржол транспорттарында-вибрация жалпы түрінде әсер жағдай туғызады. Осыған байланысты аффирендік пульсациямен жұлын миының неирондарында, вегетативті нерв жүйесінің, ретикулярлық формацияның, бас миының қабаттарынан аймақтарының ганглиларында рефлекторлық түрде, кері жауапты реакция туады. Әрі қарай орталық нерв жүйесі реттейтін қан тамырларының тонустары бұзылады да, ол регионарлық қан айналымын өзгертеді: ангиоспазм (қол-аяқ саусақтары ұйыпаурады т.б.) және де нақтылы түрде дәлелденген вибрациялық сезім танну тым өзгерсе, онымен қатар қан тамырларында түйлінуде өте жоғары. Спазммен атонияның күшеюіне және бұлшықет клеткаларының ішкі қабатының зақымдауына вибрациямен қатар, тура механикалық тітіркендірумен организмнің толық тоңазуы да, себеп болады. Келешекте вибрацияның қан тамырларына әрекет жасалуы, дистрофиялық түрге ангиотрофеневрозға әкеледі және ол өте кең түрде болуы мүмкін. Трофикалық өзгерістер жеке бұлшықет, тірек-қимыл аппараттарының зақымдалуымен байқалады, әсіресе иық бұлшықет жүйкелермен оның ішінде буын сүйек аппараты. Соңғы уақытта дәлелденген вибрацияның әсерінен рефлекторлы түрде вегетативті қан тамырлар регуляциясының бұзылғаны, бұны шеткі жұлын миының мүйізінде және одан жоғарғы орналысқан вегетативтік орталықтармен жұлын ганглиларының тітіркенуінен деп санайды. Вибрация барлық ткандарын, шеткі нервтерді қоса есептегенде рецепторлық аппараттарына әрекет жасағанына қарай, вибрациялық талдағыштың арнаулы тітіркендігіштігі деп саналады. Вибрациялық патология үдеген сайын, вибрациялық сезім тануды қабылдауы төмендеп, онымен қатар ауырғанды тактикалық және температураларды сезіну де бұзылады. Бұл өзгерістердің болуын жұлын миындағы, таламуста және ми қабаттарының аймақтарындағы вибрациялық сезім тану, адамдарда қан тамырларының орталығында, сондай-ақ ауырсынуды температураны және тактильдік сезім тану орталықтарына жақын жатуынан, сондықтан қозу процессіне вибрацияның орталығынан онда ол тоқталып, іркіліп, паррабиоз түрінде болады да, көрші аймақтарға жиылып беріледі, ең алдыменен қан тамырларын қозғалтатын орталықтарға, ал бұл өзгерістер шет етеді, бірақ ол негізінен түрткі-итеру тәрізді болады. Кейбір өндіріс орындарында-үйлесімді (қосылмалы) вибрация кездеседі. М: жоғарыда аталған, темірбетон, үй-құрылыс комбинаттарында. Сонымен, вибрациялықдерт-тербеліс, ұдайы, жиі түрде, ұзақ уақыт бойы істеген адамның денесіне әсер етіп, ол адам организмнің, қабылдап-сезіну қабілеттілігінің (мүмкіншілігінің) шегінен асып, қарсыласар күші азайып-таусылып, қалыпты физиологиялық функцияларының бұзылуынан өзіне тәнді дертті-діріл ауруы деп атайды.

• Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Артамонова В.Г., Мухин Н.А. Профессиональные болезни: Учебник. - 4-е изд. - М.: Медицина, 2004.- 480 с.
2. Шаталов Н.Н., Артамонова В.Г. Руководство к практическим занятиям по профессиональным болезням. - М., Медицина,1991 г.
3. Измеров Н.Ф. /ред/. Профессиональные болезни: Руководство для врачей в 2-х томах. - М., Медицина, 1996 г.
4. Кулкыбаев Г.А., Аманбеков У.А. Профессиональные заболевания. Руководство для врачей. Караганда-Алматы, «ҒЫЛЫМ» 2001 г., 575 c.
5. Руководство по классификациям заболеваний. / Под общей редакцией И.Р.Кулмагамбетова, К.А. Алихановой. – Караганда, 2009г. 2 том.

Қосымша:
1. Приказ № 243 МЗ РК от 12.03.2004г.
2. Ильина Н.А., Безродных А.А. Вибрационная болезнь.М.,Медицина,1976, 281с.