«физикалық жүктемемен шақырылатын кәсіптік аурулар. діріл ауруы»



1. Еңбектің физикалық факторы ретінде дірілдің жалпы сипаттамасы.
2. Жергілікті және жалпы дірілден туындайтын діріл ауруының жіктелуі.
3. Діріл ауруының патогенезі.
4. Жергілікті діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
5. Жалпы діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
6. Аралас діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникалық ерекшеліктері.
7. Діріл ауруының клиникалық.лабораторлық диагностика әдістері.
8. Діріл ауруының емі.
9. Медициналық.әлеуметтік сараптама сұрақтары.
10. Діріл ауруының әртүрлі клиникалық көрінулеріндегі алдын.алу шаралары.
Діріл - латын сөзі, қазақша-тербеліс, дененің, заттың тепе-теңдік, не тыныштық қалпынан, белгілі бір уақыт аралығында қайталанып тербелуін айтады. Тербелістің негізгі өлшемдері болып амплитудамен жиілігігі, ал олардың туындылары: жылдамдықпен, үдеу. Жиілігі герцпен (Гц), жылдамдығы (м/с) өлшенеді. Тербелістің организмге көрсететін әрекетінің күші, жұмсалынып-пайдаланылған энергияның санына байланыстыда, оның ең айғақтағы-тербелістің жылдамдылығы.
Өндірістік жағдайларда тербеліс-ауыспалы, жиілігі өте көлемді процессте, оны осыған байланысты 8-10 октавамен бағалайды.
Дірілді өндірісте, жиілігіне байланысты, төменгі жиіліктегі 8-10 Гц, орта жиіліктегі 31-63 Гц. Жоғарғы жиіліктегі 125-1000 Гц аралықтарындағы-үш түрге бөледі. Тербелістің жылдамдығын, адам организмнің қабылдау шектегі 10м/с, ал, ауырғанды сезу шектілігі – 1 м/с. Тербеліс дертінің дамуының қаупында, оның 16-дан 250 Гц-ке дейінгі жиілігінің маңызы зор. Жұмыс істеген адамның, вибрациялық аспаптармен, немесе үлкен аппарат қондырғылармен, денемен, ағзамдармен түиісулеріне байланысты, вибрацияны шартты түрде жергілікті және жалпы деп екі түрге бөледі. Жергілікті түрінде, вибрация, жұмыс істеген адамның қолдары арқылы беріледі. Вибрацияның бұл түрі, көбінесе, механикалындырылған қол аспаптарымен жұмыс істегенде байқалады (соққылау, опырғыш балғалармен тескіш перфораторлармен, тегістеп-мәнерлегіш, қырлаушы қол – машинкалармен жұмыс істегенде) - бұлар өз бойынан минутына 800-ден 150000 – 500000 айналым беріп, тербеліс тудырады.
Жалпы діріл – тербеліп – селкілдеу денеге үлкен қондырғы-аппараттармен, машиналарда, тракторларда, эксковаторларда – тұрып, отырып т.б. жағдайларда – жұмыс істегенде, адам денесінің түйісіп, тіреліп тұрған жерлері арқылы беріледі. Мысалы, үлкен ауыр жүк таситын машиналарында-жүргізушілерге отырған орындығы арқылы, үй-құрылыс комбинатында, темір-бетон шығаратын мекемелерде, бетонды тығыздайтын вибростолда, ауылшаруашылық техникаларында, теміржол транспорттарында-вибрация жалпы түрінде әсер жағдай туғызады. Осыған байланысты аффирендік пульсациямен жұлын миының неирондарында, вегетативті нерв жүйесінің, ретикулярлық формацияның, бас миының қабаттарынан аймақтарының ганглиларында рефлекторлық түрде, кері жауапты реакция туады. Әрі қарай орталық нерв жүйесі реттейтін қан тамырларының тонустары бұзылады да, ол регионарлық қан айналымын өзгертеді: ангиоспазм (қол-аяқ саусақтары ұйыпаурады т.б.) және де нақтылы түрде дәлелденген вибрациялық сезім танну тым өзгерсе, онымен қатар қан тамырларында түйлінуде өте жоғары. Спазммен атонияның күшеюіне және бұлшықет клеткаларының ішкі қабатының зақымдауына вибрациямен қатар, тура механикалық тітіркендірумен организмнің толық тоңазуы да, себеп болады. Келешекте вибрацияның қан тамырларына әрекет жасалуы, дистрофиялық түрге ангиотрофеневрозға әкеледі және ол өте кең түрде болуы мүмкін. Трофикалық өзгерістер жеке бұлшықет, тірек-қимыл аппараттарының зақымдалуымен байқалады, әсіресе иық бұлшықет жүйкелермен оның ішінде буын сүйек аппараты. Соңғы уақытта дәлелденген вибрацияның әсерінен рефлекторлы түрде вегетативті қан тамырлар регуляциясының бұзылғаны, бұны шеткі жұлын миының мүйізінде және одан жоғарғы орналысқан вегетативтік орталықтармен жұлын ганглиларының тітіркенуінен деп санайды. Вибрация барлық ткандарын, шеткі нервтерді қоса есептегенде рецепторлық аппараттарына әрекет жасағанына қарай, вибрациялық талдағыштың арнаулы тітіркендігіштігі деп саналады. Вибрациялық патология үдеген сайын, вибрациялық сезім тануды қабылдауы төмендеп, онымен қатар ауырғанды тактикалық және температураларды сезіну де бұзылады. Бұл өзгерістердің болуын жұлын миындағы, таламуста және ми қабаттарының аймақтарындағы вибрациялық сезім тану, адамдарда қан тамырларының орталығында, сондай-ақ ауырсынуды температураны және тактильдік сезім тану орталықтарына жақын жатуынан, сондықтан қозу процессіне вибрацияның орталығынан онда ол тоқталып, іркіліп, паррабиоз түрінде болады да, көрші аймақтарға жиылып беріледі, ең алдыменен қан тамырларын қозғалтатын орталықтарға, ал бұл өзгерістер шет етеді, бірақ ол негізінен түрткі-итеру тәрізді болады. Кейбір өндіріс орындарында-үйлесімді (қосылмалы) вибрация кездеседі. М: жоғарыда аталған, темірбетон, үй-құрылыс комбинаттарында. Сонымен, вибрациялықдерт-тербеліс, ұдайы, жиі түрде, ұзақ уақыт бойы істеген адамның денесіне әсер етіп, ол адам организмнің, қабылдап-сезіну қабілеттілігінің (мүмкіншілігінің) шегінен асып, қарсыласар күші азайып-таусылып, қалыпты физиологиялық функцияларының бұзылуынан өзіне тәнді дертті-діріл ауруы деп атайды.
• Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Артамонова В.Г., Мухин Н.А. Профессиональные болезни: Учебник. - 4-е изд. - М.: Медицина, 2004.- 480 с.
2. Шаталов Н.Н., Артамонова В.Г. Руководство к практическим занятиям по профессиональным болезням. - М., Медицина,1991 г.
3. Измеров Н.Ф. /ред/. Профессиональные болезни: Руководство для врачей в 2-х томах. - М., Медицина, 1996 г.
4. Кулкыбаев Г.А., Аманбеков У.А. Профессиональные заболевания. Руководство для врачей. Караганда-Алматы, «ҒЫЛЫМ» 2001 г., 575 c.
5. Руководство по классификациям заболеваний. / Под общей редакцией И.Р.Кулмагамбетова, К.А. Алихановой. – Караганда, 2009г. 2 том.

Қосымша:
1. Приказ № 243 МЗ РК от 12.03.2004г.
2. Ильина Н.А., Безродных А.А. Вибрационная болезнь.М.,Медицина,1976, 281с.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:   
Ф КГМУ 43-0402

ИП №6 УМС при КазГМА

от 14 июня 2007 г.

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Еңбек гигиенасы, кәсіби аурулар, балалар мен жасөспірімдер гигиена
кафедрасы

Д Ә Р І С

Тақырыбы: Физикалық жүктемемен шақырылатын кәсіптік аурулар. Діріл ауруы

Пәні: Кәсіби аурулар

Мамандығы: 051102 Қоғамдық денсаулық сақтау

Курс: 3

Уақыт (ұзақтығы): 1 сағат

Караганда 2012 г.
Курс мәжілісінде бекітілген
"____" _________ 20__ ж. № _____ Хаттама

Курсқа жауапты, м.ғ.д., профессор _______________Б.Қ. Жумабекова

• Тақырыбы: Физикалық жүктемемен шақырылатын кәсіптік аурулар. Діріл
ауруы

• Мақсаты: Студенттерді жұмысшыларға кәсіптік діріл әсері орын алатын,
халық шаруашылығында жиі кездесетін кәсіп түрлерімен, олардың
жіктелуімен, этиопатогенезімен, клиникасымен, диагностикасымен, емімен,
алдын алуымен, діріл ауруының әртүрлі клиникалық айқындық дәрежелері
кезіндегі медициналық-әлеуметтік сараптамасымен таныстыру.

• Дәріс жоспары:
1. Еңбектің физикалық факторы ретінде дірілдің жалпы сипаттамасы.
2. Жергілікті және жалпы дірілден туындайтын діріл ауруының жіктелуі.
3. Діріл ауруының патогенезі.
4. Жергілікті діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
5. Жалпы діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникасы.
6. Аралас діріл әсерінен туындайтын діріл ауруының клиникалық
ерекшеліктері.
7. Діріл ауруының клиникалық-лабораторлық диагностика әдістері.
8. Діріл ауруының емі.
9. Медициналық-әлеуметтік сараптама сұрақтары.
10. Діріл ауруының әртүрлі клиникалық көрінулеріндегі алдын-алу шаралары.

• Дәріс тезистері:
Діріл - латын сөзі, қазақша-тербеліс, дененің, заттың тепе-теңдік, не
тыныштық қалпынан, белгілі бір уақыт аралығында қайталанып тербелуін
айтады. Тербелістің негізгі өлшемдері болып амплитудамен жиілігігі, ал
олардың туындылары: жылдамдықпен, үдеу. Жиілігі герцпен (Гц), жылдамдығы
(мс) өлшенеді. Тербелістің организмге көрсететін әрекетінің күші,
жұмсалынып-пайдаланылған энергияның санына байланыстыда, оның ең айғақтағы-
тербелістің жылдамдылығы.
Өндірістік жағдайларда тербеліс-ауыспалы, жиілігі өте көлемді процессте,
оны осыған байланысты 8-10 октавамен бағалайды.
Дірілді өндірісте, жиілігіне байланысты, төменгі жиіліктегі 8-10 Гц, орта
жиіліктегі 31-63 Гц. Жоғарғы жиіліктегі 125-1000 Гц аралықтарындағы-үш
түрге бөледі. Тербелістің жылдамдығын, адам организмнің қабылдау шектегі
10мс, ал, ауырғанды сезу шектілігі – 1 мс. Тербеліс дертінің дамуының
қаупында, оның 16-дан 250 Гц-ке дейінгі жиілігінің маңызы зор. Жұмыс
істеген адамның, вибрациялық аспаптармен, немесе үлкен аппарат
қондырғылармен, денемен, ағзамдармен түиісулеріне байланысты, вибрацияны
шартты түрде жергілікті және жалпы деп екі түрге бөледі. Жергілікті
түрінде, вибрация, жұмыс істеген адамның қолдары арқылы беріледі.
Вибрацияның бұл түрі, көбінесе, механикалындырылған қол аспаптарымен жұмыс
істегенде байқалады (соққылау, опырғыш балғалармен тескіш перфораторлармен,
тегістеп-мәнерлегіш, қырлаушы қол – машинкалармен жұмыс істегенде) - бұлар
өз бойынан минутына 800-ден 150000 – 500000 айналым беріп, тербеліс
тудырады.
Жалпы діріл – тербеліп – селкілдеу денеге үлкен қондырғы-аппараттармен,
машиналарда, тракторларда, эксковаторларда – тұрып, отырып т.б. жағдайларда
– жұмыс істегенде, адам денесінің түйісіп, тіреліп тұрған жерлері арқылы
беріледі. Мысалы, үлкен ауыр жүк таситын машиналарында-жүргізушілерге
отырған орындығы арқылы, үй-құрылыс комбинатында, темір-бетон шығаратын
мекемелерде, бетонды тығыздайтын вибростолда, ауылшаруашылық
техникаларында, теміржол транспорттарында-вибрация жалпы түрінде әсер
жағдай туғызады. Осыған байланысты аффирендік пульсациямен жұлын миының
неирондарында, вегетативті нерв жүйесінің, ретикулярлық формацияның, бас
миының қабаттарынан аймақтарының ганглиларында рефлекторлық түрде, кері
жауапты реакция туады. Әрі қарай орталық нерв жүйесі реттейтін қан
тамырларының тонустары бұзылады да, ол регионарлық қан айналымын өзгертеді:
ангиоспазм (қол-аяқ саусақтары ұйыпаурады т.б.) және де нақтылы түрде
дәлелденген вибрациялық сезім танну тым өзгерсе, онымен қатар қан
тамырларында түйлінуде өте жоғары. Спазммен атонияның күшеюіне және
бұлшықет клеткаларының ішкі қабатының зақымдауына вибрациямен қатар, тура
механикалық тітіркендірумен организмнің толық тоңазуы да, себеп болады.
Келешекте вибрацияның қан тамырларына әрекет жасалуы, дистрофиялық түрге
ангиотрофеневрозға әкеледі және ол өте кең түрде болуы мүмкін. Трофикалық
өзгерістер жеке бұлшықет, тірек-қимыл аппараттарының зақымдалуымен
байқалады, әсіресе иық бұлшықет жүйкелермен оның ішінде буын сүйек
аппараты. Соңғы уақытта дәлелденген вибрацияның әсерінен рефлекторлы түрде
вегетативті қан тамырлар регуляциясының бұзылғаны, бұны шеткі жұлын миының
мүйізінде және одан жоғарғы орналысқан вегетативтік орталықтармен жұлын
ганглиларының тітіркенуінен деп санайды. Вибрация барлық ткандарын, шеткі
нервтерді қоса есептегенде рецепторлық аппараттарына әрекет жасағанына
қарай, вибрациялық талдағыштың арнаулы тітіркендігіштігі деп саналады.
Вибрациялық патология үдеген сайын, вибрациялық сезім тануды қабылдауы
төмендеп, онымен қатар ауырғанды тактикалық және температураларды сезіну де
бұзылады. Бұл өзгерістердің болуын жұлын миындағы, таламуста және ми
қабаттарының аймақтарындағы вибрациялық сезім тану, адамдарда қан
тамырларының орталығында, сондай-ақ ауырсынуды температураны және
тактильдік сезім тану орталықтарына жақын жатуынан, сондықтан қозу
процессіне вибрацияның орталығынан онда ол тоқталып, іркіліп, паррабиоз
түрінде болады да, көрші аймақтарға жиылып беріледі, ең алдыменен қан
тамырларын қозғалтатын орталықтарға, ал бұл өзгерістер шет етеді, бірақ ол
негізінен түрткі-итеру тәрізді болады. Кейбір өндіріс орындарында-үйлесімді
(қосылмалы) вибрация кездеседі. М: жоғарыда аталған, темірбетон, үй-құрылыс
комбинаттарында. Сонымен, вибрациялықдерт-тербеліс, ұдайы, жиі түрде, ұзақ
уақыт бойы істеген адамның денесіне әсер етіп, ол адам организмнің,
қабылдап-сезіну қабілеттілігінің (мүмкіншілігінің) шегінен асып, қарсыласар
күші азайып-таусылып, қалыпты физиологиялық функцияларының бұзылуынан өзіне
тәнді дертті-діріл ауруы деп атайды.
Тарихта ең бірінші рет, тербеліс дертінің клиникалық байқалуын 1911 жылы
италян дәрігері Лориджа, одан кейін, ағылшын дәрігері 1918 жылы Гамилятон –
тас шекушелерінде, жансыз - өлі саусақ деп атаған.
Жалпы Вибрация, Тербеліс - деген сөзді, алғашқы рет медицина саласына
1955 жылы Е.Ц. Андреева- Галанина деген ғалым енгізген. Қазақстан
Мемлекетінде, вибрациялық дертті оқып-зерттегендер: С. К.Қайшибаев, У.А.
Аманбеков, гигиенист – А. П.Филин т.б.
Дерттің даму механизмі – патогенезі.Вибрация дертінің дамумеханизмі
күрделіде, қиындау, себебі, оның клиникалық көріністері полиморфыда, өзіне
тәнді белгілермен байқалады.
Қазіргі уақытқа сәйкес, вибрацияның жалпы биологиялық әрекеті
дәлелденген. Ол қандайда болмасын (тірі, өлі) клеткаларға, ткандарға,
ағзамдармен тұтас организмімге әсер етеді. Е.Ц. Андреева-Галанина, В.И.
Черниковскийдің және басқа мәлеметтері бойынша, вибрация өте күшті
тітіркендігіш бола тұра, ол сүйек үстінің, іш-қуыс терісінің табанмен
алақандардың, саусақтар аралықтарының тері түктерінде орналасқан вибрацияны
сезетін рецепторлармен-Фатер-Пачини денешіктермен қабылданады. Бұларда,
вибрацияның әсерінен, патологиялық түрде – орнына қайтып келмейтіндей,
өздеріне тәнді өзгерістер туады. Вибрацияның ұзақ уақыт бойы, әсер етуіне
байланысты, шеткі вибрациялық рецепторларға әрекет көрсетіп, жоғарыда
орналасқан ортанықтарда, қозу процессін күшейтуге және басқа қан тамырлар
жүйесінің тонустарының өзгеруіне әкеліп соғады түйілу, спазм, атония, қан
қысымының ауыт қуына әкеледі. Эксперименттік жағдайларда, жануарларда
парабиоз құбылысымен қатар, вибрация ұзақ уақыт әрекет көрсеткенде
паранекроз да байқалып, бұл құбылыс ткандарда биохимиялық процесстердің
бұзылуымен қатар жүреді. Мұнда РНК мен ДНК өзара қатынастары өзгеріп,
фосфорлану тотығу процесстері өзгереді, сондай-ақ жануарларда орталық шеткі
нервтерде ауысу процессі, дистрофиялық өзгерістер түрінде, белдік
цилиндрлердің ыдырап демиелинизациялау процессінің болғаны кәсіпті
қауырулар ғылыми зерттеу институтында Қарағандыда - шум мен вибрация
зертханасында аға-ғылыми қызметкері Б.Т. Миншев дәлелдеп аңықтаған.
Вибрация дертінің парагенезінде адаптациялық-компенсаторлық процесстерің
спецификалық және неспецификалық реакциясының маңызы да зор: әсіресе
неирогумоналдық және нервтік-рефлекторлық процесстердің вибрацияның
әрекеттерінен бұлардың фазалығы бұзылады. Вибрация дертінің бастапқы
көрінісі ретінде бас миының редукулярлық формациясы субстанцияның күші
көбиеді. Сонымен қатар симпато-адреналды жүйесінде функциясы күшейіп,
бұлқұбылыстар тәуліктік несепте катехоламиндермен, олардың алдынғы
өкілдерінде Дофа жәнеДофамин мөлшілері жоғарлайды.Ал дерттің тым
айқындалған түріне, II- ші стадиясында, тәуліктік несепте бологиялық
аминдердің мөлшері, соның ішінде17-окси-кортикостероидтар азаяды. Бұл
жағдай симпато-адреналдыжүйенің қызметінің белсенділігінің, организмдердің
адаптациялық қабілеттілігін барасының әлсіреп, төмендейді, ең алдымен
орталық вегетативтік жүйелермен шеткі нервтердің зақымдаған түрлерінде.
Вибрация дертінің тым жайылып-ұлғайған түрінде, гипоталамикалық синдром
байқалады, мұнда биологиялық аминдермен, заттардың алмасу процессі өте
жоғары дәрежеде өзгереді де, вегетативтік қан тамыр синдром полиморфты
болады: вегетативтік қан тамырларының тиілу криздері және т.б.
Вибрация дертінің жіктелуі.
Вибрация ауруының, патологиялық асқыну дәрежесіне сәйкес топтастыру 1959
жылы Е.А. Дрогичина ұсынған.
Бұл авторлар вибрация дертінің үш стадияға бөлген:
I – ст. – бастапкы
II – ст. – баяу айқынды
III – ст. – күшті айқындалған.
Келешекте вибрацияның биологиялық әрекетін дифференциялық түрде оның
спектірмен әсер ететін орнын бағалау қажет болды да, 1963 жылы Е.Ц.
Андреева-Галанинамен В.Г. Артамонова вибрация дертің үш түрде қарады:
I – жергілікті вибрацияның әсерінен туатын дерт.
II – жалпы вибрацияның әсерінен.
III – жергілікті және жалпы тербелісқосарланып – үйлесіп әсер еткенде
туатын дерт. Бұл жіктеуде авторлар вибрация патологиясын, оның
айқындылығының дәрижесінің түрінің байқалып-көруіне және бастысы оның
спекторлық сипаттасыменен, организмімен вибрация әсер еткеннен кейін орнына
қайта келуіне көңіл аударған. Дерттің дәрежесінің байқалуына байланысты 4-
стадияға бөлген.
1967 жылы Е.А. Метлинаның ұсыныстары бойынша вибрация дертін синдромдық
жіктеу ұсынылды да, бұлар бойнша 7 синдромды айырды:
1. Ангиодистониялық
2. Ангиоспастикалық
3. Вегетативті – полинеиропатикалық
4. Невриттік
5. Вегетомиофасциттік
6. Вестибулярлық
7. Диэнцефалдық.
Вибрация дертін ең соңғы топтастыру 1981-1982 жылдары аяқталып, толығынан
мынандай болды:
Жергілікті вибрацияның әсерінен туатын + вибрациялық дертті топтастыру
(компенсаторлық түрі)
I – жәрежесі, бастапқы көрінісі, негізінен көбінесе 2 синдроммен
байқалады
а) Қол саусақтарының тамырларының сирек түйілетін шеткі ангиодистония
синдромы.
б) Қолдардың сенсорлы (вегетативті-сенсорлық) полиневропатия синдромы
II – дәрежесі, баяу байқалатын көрінісі (субкомпенсаторлық)
1. Қол саусақтарының тамырларының жиі түрде түйіліп-ағаратын шеткі
ангиодистикалық синдромы
2. Қолдардың вегенативті – сенсорлық полиневропатиялық синдромы:
а) Қол саусақтарының қантамырларының жиі түйіліп ағаруымен.
б) Қолсаусақтарының тұрақты түрдегі вегетативті трофикалық өзгерістерімен
в) Иық-қол, қимыл-тіреніш аппаратрының дистрофиялық өзгерістерімен:
миофиброздар, миофасциттар, периартроздар ж.б.
г) мойын-иық плексопатиясы
д) Церебралдық ангиодистониялық синдромымен
III – дәрежесі. Өте айқын көріністерімен (декомпенсаторлық түрі)
1. Қолдардың сенсорлы-моторлық полиневропатия синдромы
2. Энцефалополиневропатологиялық синдромы
3. Генерелизацияланған (жайылмалы) акроангиоспатикалы полинев-ропатия
синдромы.
Жалпы вибрацияның әрекетінен туатын вибрациялық дертті жіктестіру
I. дәрежесі№ Бастапқы көрінісі:
1. Ангиодистониялық синдром, церебралдық немесе перефиялық
2. Вегетативті – вестибулярлық синдром
3. Аяқтардың сенсорлы полиневропатиялық синдром
II – дәрежесі, Баяу байқалатын көрінісі
1. Церебралды-перефиялық ангиодистониялық синдром
2. Біріккен сенсорлы полиневропатиялық синдром:
а) полирадикулярлық өзгерістермен, полирадикулопатиялық синдром
б) қосымша бел-сегізкөздік түбіршектік синдромменбел омыртқасының
остеохондрозының салдарынан
в) нерв жүйесінің функционалдық өзгерістеріменен (астенонеропатия с-мен)
III – дәрежесі өте айқын көріністерімен
1. сенсорлы – моторлы полиневропатиялық синдром
2. перифериялық полиневропатиямен біріккен дисцуркуляторлық
энцефалопатия синдромы.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Кәсіптік зияндылықтар және адам денсаулығы
МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР ЕҢБЕГІНІҢ ГИГИЕНАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Медициналық қызметкерлер
Еңбек гигиенасы. Оқу құралы
Еңбек гигиенасы курсынан дәрістер кешені
ЕПҰ қызметкерлерінің еңбек жағдайларының ерекшелігі
Биомедициналық технология. Биомедицинаның техникалық, этикалық аспектілері
Естуді жоғалту деңгейі
Протей. Аурухана ішілік инфекциядағы ролі
Өндірістік дірілдің шығу себептері мен физикалық сипаттамалары
Пәндер