Түр аралық будандастырудан алынған будандардың селекциялық генетикалық ерекшеліктерін зерттеу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

Тақырыбы: Түр аралық будандастырудан алынған будандардың селекциялық генетикалық ерекшеліктерін зерттеу

Тараз 2012

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

І Ғылыми әдебиеттерге шолу

1. 1 Түраралық будандардың селекциялық -генетикалық, биологиялық ерекшеліктері . . .

1. 2 Ауыл шаруашылық астық тұқымдарына жалпы сипаттама . . .

1. 3 Түр аралық будан алудың тарихы . . .

1. 4 Түр аралық будандастыру селекциясы . . .

5. Бидайдың алшақ будандастыру нәтижесінде алнған будандардың цитогенетикалық талдауы . . .

ІІ Зерттеу аймағының агроклиматтық жағдайы

2. 1 Жамбыл облысының табиғи географиялық сипаттамасы . . .

ІІІ Тәжірибені жүргізу жағдайлары және зерттеу материалдары мен әдістері

1. Тәжірибені жүргізу жағдайлары . . .
2. Зерттеу материалдары . . .
3. Зерттеу әдістері . . .

ІV Зерттеу нәтижелері

4. 1 Түр аралық будандардың вегетациялық кезеңіне сипаттамасы . . .

4. 2 Түр аралық будандардың өнімділік параметрлері . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

Кіріспе

Мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев еліміздің аграрлық секторына жақын арадағы 10 жыл ішінде дүние жүзіндегі ең ірі бидай экспорттаушы бес мемлекеттің қатарына кіру міндетін қойды. [1 - 2 ] .

Қазақстанның жалпы егіс көлемі құрылымындағы бидай үлесі 65 - 75 процент құрайды, соңғы 10 жыл ішінде орташа жылдық көлемі 16 млн. г асып түсті. Еліміздің тұрғындарының жан басына шаққанда 700 - 800 кг, ал Солтүстік Қазақстанда - 2500 кг деңгейінде бидай өндіріледі. Дақыл өсіру аумағының негізгі бөлігін жаздық бидай алады. Оның ішіндегі барлық экспорт бидайының 90 % еліміздің солтүстік облыстарында өсіріледі. 1999 - 2010 жылдары бидай экспортының көлемі жылына орта есеппен 4, 9 млн. т. құрады. Азық - түліктік бидай дүние жүзінің 40 еліне экспортталады, оның 57 % ТМД елдеріне жіберіледі.

Су тапшылығы болған жылдары экспорт бидайына сұраныс артады, бұл бидай өндірісінің тиімділігін көтереді. Бірақ бидай өсіруге қолайлы жылдары Ресейде, Украинада бидай өндірісінің жеткілікті болуы және Қазақстан бидайының бәсекелестік қабілдетінің төмендігі экспорт мөлшерін кемітуге әкеп соқтырады. [5] .

Мұндай жағдайларда бидайдың экспорттық мүмкіндігін көтеру жолдарының бірі - сапа көрсеткіштері жоғары сорттар шығару. Солтүстік Қазақстанның топырақ - климат жағдайлары белок мөлшері жоғары бидай өсіруге қолайлы, бірақ бидай дәнінің сапа көрсеткіштерінің тұрақты болуы ауа райына, агротехника деңгейіне және сорттың генетикалық ерекшеліктеріне көп байланысты. Соңғы 13 жыл ішінде таза сүрі танабында күшті бидайдың қалыптасуының салыстырмалы жиілігі орта есеппен 54 - 69 процент аспады. Сол себептен жұмсақ жаздық бидай селекциясының алдында астық өнімділігі мен сапасын доғарылату, бидайдың қоршаған ортасының абиотикалық және биотикалық ықпалына тұрақтылығын арттыру, сонымен қатар шығарылатын сорттарды Солтүстік Қазақстанда қолданылатын бидай өсіру технологияларына сай келтіру мәселесі тұр[6 - 10 ] . Бір бидай линиясындағы гендердің басқасына тасымалдануы, гүлдердің синхронды гүлденуінен және жақын көршілерімен іске асырылуы мүмкін. Тозаңдану проценті егін зерттеулері жағдайында 0, 012-0, 037 % құрайды, коммерциялық жағдайда өсірілген бидай 0, 25 %-ға дейін күшейеді. тозаңдар тасымалының күшеюі температура, желдің күші секілді қоршаған орта жағдайларына байланысты болады.

Жұмсақ және туыстас бидай түрлері зертханалық жағдайда будандасуға қабілетті. Түзілген гибридтер көбіне аталық залалсызданған болады да ата-аналық немесе жақын туыс түрлерімен шағылысуға қабілетті. Туыс аралық Triticum туысы өкілдері және Elytrigia, Haynaldia, Secale, Hordeum туыстарының түрлерімен шағылысуы мүмкін, бірақ көптеген гибридтер эмбрионалдық дақылдардан алынған және толығымен зарарсыздалған. Туыс аралық шағылысу табиғи жағдайда бирқатар табиғи кедергілерден өтеді: синхронды гүлдемеу, зигота мен гаметалардың сәйкес келмеуінен, гибрид редукциясы, будандардың залалсыздығы. Бидай және олардың жабайы туыстарындағы геном жиынтығындағы айырмашылық Ғ1 ұрпағындағы гибридтер гаметасының түзілуі кезінде хромосомдардың жұпсыз болуына, тұрақсыз дамуына және өміршең будандардың болуына әкеледі.

Жұмысың көкейкестілігі: Алшақ будандастыру әдісі жаңа гендерді ауыстыру арқылы жұмсақ бидай геномының гендік қорын ұлғайтады. Мұндай бөгде генетикалық материалмен генотип белгілі бір дәрежеде полиплоидты түрлердің эволюциялық процесс түрінде жақсартады, генетикалық материалмен жаңарады. Сондықтан, жабай түрлерден және басқа түрлерден алынған гендер жиынтығы гендік қорды байытуға негізгі материал болып табылады.

Жұмыстың негізгі мақсаты: Түраралық будандастырудан алынған будандардың селекциялық генетикалық ерекшеліктерін зерттеу

Жұмыстың міндеттері:

• Түр аралық будандардың вегетациялық кезеңіне сипаттамасы
• Түр аралық будандардың өнімділік параметрлері

І Ғылыми әдебиеттерге шолу

1. 1 Түраралық будандардың селекциялық -генетикалық, биологиялық ерекшеліктері

Түр аралық гибридизация. Түр аралық гибридизация арқылы жаңа синтетикалық форма және гибрид алынады. Алғаш рет бидайдың гибридтерін алуды Т. Найт бастаған болатын . Ол ең алдымен әр түрлі бидайларды будандастыру нәтижесінде алған табиғи гибридтерге көңіл бөлді. Маунд ол гибридттердің биологиялық ерекшеліктерін зерттеді. [1-4 ]

Hugh Raynbird Piper s және Tickset Hopetown бидай сорттарын будандастыру арқылы Шатлондияда 1848 ж алтын медаль алды. Англияда XIX ғасырда және алшақ будандастыру және түраралық гибридттерді алу мен, олардың биологиялық ерекшеліктерін зерттеумен Patrik Schireff айналысты. Бірақ ол зерттеулер кеңінен тараған жоқ. Түраралық және тіршілік будандарды зерттеу, Мендель заңдылығы қайта ашылғаннан кейін кеңінен, тереңірек зерттеле басталады. [5-6 ]

Ал XX ғасырда - гибридизация, яғни будандастыру бидайды жақсартудың ең тиімді әдісі болып табылды. Ең ірі жаңалықтың бірі Солтүстік Американың егістік көлемінің 3/4 бөлігіне таралған Каналдалық сорт Маркиз болды. Мак фадден оңтүстік Докатауа орыстардың Эммер сортын Маркиз сортымен будандастыру арқылы, қатты қара күйе және тозаңды күйеге төзімді Хоун алды. Ол сорт қазіргі таңда кеңінен тараған сорт болып табылды. М. Хейс қатты бидай Юмило мен жұмсақ бидай Маркиз сорттарын будандастыру арқылы түраралық гибрид Марквиллон алды. [6 ]

Жұмсақ бидай Конред пен Маркизді будандастырып, күрделі гибрид - тәтгер алды.

Бидайдың будандастырып алу, бұрынғы СССР - дағы Соратов ауылшаруашылық тәжірибе станциясында көп жұмыстар жүргізілді. Түраралық және тіршілік будандастыруды алғаш рет 1912 ж Шехурун, сосын М. Мейстер, В. Мамоновтар алды. Түраралық гибридтері Саркуба мен Саррозаны жұмсақ бидай Колтавская мен қатты бидай Белатурканы шағылыстыру арқылы алды. Сарроза сорты 35 жыл бойы өндірісте пайдаланылып келеді және әлі күнге дейін кеңінен пайдаланады. Оны құнды белгілердің далалары ретінде және құрғақшылыққа төзімді сорт ретінде пайдаланылады.

Күрелі баспалдақты гибридизация арқылы түр аралық гибрид сорттры - Кондиканс 75/09, Мутико- Валенсия -381, Саратовская -34, Альбидиум-24, Саратовская-29, Альбидиум-114 алынды. Ал жаздық бидай Безенчукская -98 қатты бидайдың қатысуымен алынды. У краинаның далалық аудандарында Мигуринка сорты қатты бидай қатысымен алынды. Дәл осы әдіс арқылы жаңа сорттар - Новомичуринка, Одесская юбилейная алынды. Қатты бидайлардың - құрғақшылыққа және суыққа төзімділіктері, жоғары өнімділіктері алшақ будандастыру арқылы мүмкіндік болды. Ол алшақтық экологиялық - географиялық және түраралық шағылыстыру арқылы жүзеге асты. Хорьповская -46 сорты Тургидум және Полбаның қатты бидаймен шағылыстыру арқылы алды. [6-7]

Захаржевский бурыл тат ауруларына төзімді сорттарды, өте иммунды түр Т. Timopheeti мен шағылыстыру арқылы алды. Нәтижесінде Мелянонус Меляноиус-6 және Меляноиус -7 сорты алынды. Тез пісетін және жоғары өнімді сорттар Батыс Сібірде түраралық будандастыру арқылы алды. Аса маңызды сорттың бірі Ракета сортты, ол Полбаның Гордиформ -27 будандастыру арқылы алынды.

Қырғыз ғылыми зерттеу институтында екі-мезгілде егілетін қырғыздың жартылай карлик ( Овачик 65х Дружба ) 1982 жылы аудандастырылды. Ал қазіргі маңда бұл сорт қысқа сабақтылықтық доноры ретінде пайдаланылады.

Қазақстанда алшақ будандастыру әдісі ХХ ғасырдың 50-60 жылдары Қазақтың жер игеру және өсімдік шаруашылығы. Ғылыми зерттеу институтында жаздық бидаймен Н. Л. Удольская бастады, ал қатты бидай мен күздік бидайдың арасында - Р. У. Оразалиев және оның қызметкерлері бастады. Қазақстанда жұмсақ және қатты бидай арасында түраралық будандастыру нәтижесінде алынған. Жаңа сортты И. В. Нименова алған болатын. Солтүстік Қазақстанның табиғи жағдайына аудандастырылып, бүгінгі күнге дейін егілуде. Сонымен қатар, Н. Л. Удальскаяның Казахстанская 126 сорты ( Лютесценс -47 х Кожебидай - Т. Compacdum ) . 1955 жылдан Алматы облысының таулы аймақтарында аудандастырылды. Қазіргі таңда 92 мың . га жерге егіледі.

Н. И. Вавилов 1934 жылы селекция жұмысының нәтижесі бастапқы сорттың материалға байланысты деген болатын. Әлемдік тәжірибеге сүйенетін болсақ, селекциялық жұмыстардың жетістігі әлемдік сорттық материалдар селекциялық жұмыстарымен тығыз байланысты. [7-8]

С. Раджаром ген банктегі көп материалдар музейдегі экспонаттар ретінде, бірақ ол ресурстардың сандық және сапалық белгілеріне генетикалық талдау, жасалып, классификацияланып болған болса, олардың селекция үшін қажеті шамалы болады деген болатын. Соңғы уақытта салыстырмалы - генетикалық әдістер мен моносомалық талдауда пайдалану арқылы Triticum - ның генетикалық классификациясы жасалды. Дәл осы әдістерді пайдалану: T. aestivum, T. durum, T. polonicum түрлерінің түрлік және маркерлік белгілерін анықтауға мүмкіндік берді.

Қазіргі уақытта сорттардың тұқым қуалауы мен өзгергіштігі, олардың шаруашылықтағы маңызды белгілері мәдени және жабайы түрлерден берілген қасиеттері нашар зерттелген. Өсімдіктің иммундылық қасиеттері жұқпалы аурулардың өсімдіктегі қарым - қатынасы, олардың популяцияларының массалық құрамы зерттеу маңызды мәселе болып табылады. [7-9 ]

Бидайдың түраралық гибридтерінің геномдық құрамы. Түраралық будандардың генетикалық ерекшеліктерін талдау селекциялық зерттеулердің негізгі кезеңі болып табылады. Бұл зерттеулер Triticum туысының және оған жақын формалардың, түрлердің шығу тегін анықтауға, сонымен қатар олардың генетикалық потенциалын анықтауға мүмкіндік берді. Өткен ғасырда систематика және филогения мәселелері жеке органдардың салыстырмалы - морфологиялық әдістер арқылы шешетін болған, ал қазіргі таңда бұл әдіс туыс, тұқымдас, класстар үшін пайдаланылады. Бірақ бұл әдістің жеткіліксіз екендігін 1925 жылы Н. И. Вавилов анықтаған болатын. Оның анықтауынша бір морфологиялық белгі бірнеше түрлерде кездесуі мүмкін. Мысалы, T. persicum Vav, Taethioricum, Zakubz, T. aestum. L. түрлері сыртқы белгілері жағынан ұқсас болып келеді. Бірақ генетикалық қасиеттері әртүрлі болып келеді. Бидайдың геномдық құрылымын зертттеу олардың аллоплоидтты, яғни бірнеше геномдардан (А ^u В, А ^в С, А ^u ВД және А ^в ВД) тұратындығын көрсетті. Олар хромосома саны жағынанда геномдық құрамынанда ауылшаруашылықта құнды белгілерінде 3 топқа бөлінеді. Бірінші топқа бір дәнді (urartu А ⁴ геномымен) соматикалық жасушасында 2 п = 14 хромосомасы бар.

Екінші топқа колба (dicaccaidr A ^u B ), 2n=28 хромосома, үшінші топқа - спельта (aestivum А ^u ВД геномымен) 2n=42 хромасома, диплоитты түрлерде гаплоидтты жиынтық түгелдей түрлердің гендік потенциалын құрайды. Түраралық гибридтерде белгілердің қалыптасуын бір генотипке жататын гендердің мөлшерін анықтап қана қоймайды. Әртүрлі геномдарға жататын гендер мөлшерінде анықтайды. [8-9 ]

Сондықтан, түраралық түрішілік будандастыру процестері - жаңа түрлерге бастама береді. Генетикалық анализдің негізгі әдісі - гибридизация болып табылады. Осы тұрғыда түрлер арасында туыстық қатынастың негізін будандастыру, гибридтердің өміршеңдігі, гибридтердің фертильдігі, Ғ1 - дегі мейоз процесі, Ғ 2- Ғ6 гибридтерінің форма түзу процесі анықтайды.

28 - хромосомды түрлерді шағылыстыру барысында морфологиялық белгілері мен будандасу жағынанда ерекшелінеді. Н. И. Вавиов және О. В. Якушина бердей хромосомды түрлерді шағылыстыру жүргізгенде (T. Persicum, T. durum, T. Turgidum, T. Polonicum), олардың жеңіл шағылыса алатындығын және өнім беретіндігін байқаған. Тетраплоидтты түрлер арасындағы түраралық гибридтердің мейозының бұзылысын 1, 8 - 42 процент аралықта болады. Тетраплоидтты бидайлардың арасындағы Т. Timopeeric Zhuk ерекше орын алады. Оларды тетраплоидтты бидайлармен шағылыстырғанда АВ және АС генетикалық сәйкессіздігін бақылады. Бірақ T. timopheevi F. Lilienfeld. H. Kihara түрлерімен тетраплоидты арасында қалыпты коньюгация байқалды.

Әдеби деректерде әртүрлі хромосомды түрлерде реципрокты шағылыстыру жүргізгенде, сәттілік пайызы жоғары, бірақ аналық ағзалардың хромосомалары аздау болуы қажет. Э. Эммерихтың тәжірибесінде іртүрлі хромосомды түрлерді, яғни гексаплоидтты түрлерді тетраплоидтты түрлермен шағылыстырғанда дән байлау пайызы 0, 9 дан 62 пайызға дейін ауытқиды. И. Мустафаевтың зерттеуі бойынша T. aestivum x T. durum шағылыстырғанда дән байлау пайызы 34 - тен 68, 5 паййызға дейін көрсетті, ал қайтымды шағылыстыру кезінде 9 - дан 66 пайызға дейін ауытқиды. Д. Кириченко мен Р. Оразалиевтың мәліметі бойынша T. aestivum x T. durum дән байлау 22, 5 пайыз көрсетті. [8-9 ]

Кесте - 1

28 хромосомды бидай түрлерінің басқа түрлерімен будандасуы.

А. А. Сапенин түраралық гибридизацияда реципиентті шағылыстыруда цитоплазмалық тұқымқуалау, яғни аналық линия арқылы, екінші жағдайда эндоспермнің әсері екендігін дәлелдейді.

Г. Карпаченко түрлер мен туыстардың шағылыстыруындағы жетілтіп, гендердегі айырмашылық арқылы жүзеге асады деп көрсетті.

Г. Мейстер жұмсақ бидайдың арасында қара бидаймен шағылысқан формаларды анықтады. W. P. Thoigon жұмсақ бидайдың қара бидаймен 90 пайыз сәтті шағылысуында байқалды. R. Hiley and V. Chapman сорттар мен қара бидайдың шағылысуындағы генетикалық айырмашылық түгелдей 5В хромосоманың белсенділігіне байланысты деп көрсетті. Сонымен қатар Чайниз Спринг жақсы шағылыса алуы 2 рецессивті гендерге байланысты, ал олардың доминатты өлшемдері Хаун шағылыстырудың гибридтері болып табылады.

Алшақ будандастырудың тағы бір қиындығы бірінші ұрпақтарының стерильділігі. Түрлердің хромосома сандары алшақ болса, соғұрлым ұрықсыздық туындайды. Алғашқы ұрпақтардың гибридтерінің изоляциясы - олардың фиртильділігін төмендетеді. Кенеттен жүрген шағылысу - гибридтердің стерильділігінің негізгі себебі, микроспорогенез кезінде редукциялық бөлінудің бұзылуынан басталады.

Ғ1 ұрпағын зерттей отырып, 28 хромосомалық топтарда морфологиялық және цитологиялық бұзылыстар көп мөлшерде кездессе, 42 хромосомалықта жоқтың қасы. [9-10 ]

1. 2 Ауыл шаруашылық астық тұқымдарына жалпы сипаттама

Астық тұқымдастары даражарнақтылар класының ішіндегі ең үлкені және 8, 5 - 12 мың түрі мен 800 туыс жатады. Олардың ішіндегі көптеген түрлері құрлықтардың барлық жерлерінде кең таралған болып келеді. Астық тұқымдасы көп жағдайда шалғындар мен шөлейт жерлердің табиғи өсімдіктер жабынында басым болады. Тамаққа пайдаланатын және малға азық болатын өсімдіктер ретінде олардың халық шаруашылығындағы маңызы аса зор. Тіршілік формалары негізінен көпжылдық және біржылдық шөптесін өсімдіктер. Өркеннің көлбеу орналасқан бөліктерінің ұзындықтарына қарай өсімдіктерді тығыз түптенген, сирек түптенген және тамырсабақты деп бөледі. Олар негізінен шашақтамырлы, сабақтары буыннан және буын аралықтардан түрады. Астық тұқымдасының сабақтары әрбір буын аралығының түп жағындағы клеткалардың бөлінуінің нәтижесінде ұзындыққа өседі. Мұндай өсуді қыстырма меристемалар арқылы өсу деп атайды.

Көптеген астық тұқымдасының, мысалы бидайдың, қарабидайдың, атқонақтың, сабағының буын аралығының іші қуыс, ал буындары ұлпалармен толтырылған болып келеді. Мұндай сабақты сабан (соломина) деп атайды. Ал кейбір астық тұқымдастарының (жүгерінің және борыққамыстың) буынаралықтары да ұлпалармен толтырылған болып келеді. [3, 4]

Жапырақтары кезектесіп орналасады және екі қатар түзеді. Астық тұқымдасының жапырақтары, әдетте жіңішке, ұзын, параллель жүйкеленген болып келеді және олардың қынапшасы болады. Қынапша дегеніміз трубка тәрізді болып келген жапырақтардың кеңейген түп жағы. Қынапша сабақты оның буыннан жоғарырақ орап тұрады, одан жапырақ кетеді. Астық тұқымдасында қынапша буынаралығының түп жағында орналасқан, және төменгі бөлінетін клеткаларды қорғап тұрады. Астық тұқымдасын осы ерекшелігімен басқа тұқымдастарға жататын өсімдіктерден ажыратылады. Жапырақ тақтасының қынапшасынан кететін жерінде пленка тәрізді өскіні немесе тілшесі (Ни1а) болады. Ол сабақпен қынапшаның арасына судың өтуіне мүмкіндік бермейді. Астық тұқымдасының ұсақ, көріксіз гүлдері жай гүлшоғырын - масақтарын түзеді. Олар өз кезегінде күрделі гүлшоғырын -күрделі масақ, сыпырғы түзеді. Астық тұқымдасының барлығының дерлік әрбір масағының түп жағында екі масақтың қауызы болады. Масақтарындағы гүлдердің саны әртүрлі астық тұқымдасында бірдей емес, біреуден бернешеуге дейін барады. Астық тұқымдасының көпшілігінде әрбір гүлдің 2-ден гүлдік қауызы, 2 гүлдік пленкасы (қабықшасы), 3 аталығы және бір аналығы болады. Соңғысының, яғни аналығының сыртын қалың түктер қаптаған екі отырмалы аузы болады. Гүл түйіні жоғарғы, барлық уақытта бір ғана тұқым бүрі болады. [ 3-4]

Көпжылдық және біржылдық астық тұқымдастарының сабақтануы әрқашан төменгі жағынан басталады. Бұл жерде бірнеше буындардың бір жерде шоғырлануына байланысты түптену зонасы орналасады. Осы зонадағы әр бүршік жерасты немесе жерүсті өркеннің бастауы бола алады. Көпжылдық астық тұқымдасының түптену зонасындағы бүршіктерден жер астында горизонтальді бағытта өсетін ұзын өркен, яғни тамырсабақтар қалыптасады. Тамырсабақтағы жапырақтар қынаптағы жапырақтардан құралған. Олардың пішіндері ақшыл немесе көгілдір түсті қабыршақ тәрізді болады. Негізінен, тамырсабақтағы барлық буындардаы қосымша тамыршалар дамиды. Кейбір аралықтарда тамырсабақтар жоғары иіліп, жерүсті сабақтар түзеді. Бұл тамырсабақтың жерасты бөлімінде жаңа түптену зонасы түзіледі де, нәтижесінде жаңа тамырсабақтың негізі болатын жаңа өркендер бұтақтана бастайды. [4]

Тамырсабақтар өсімдіктің вегетативтік көбеюін ұзақ, әрі жылдам уақыт аралығында, жұмсақ субстраттарда немесе белгілі бір аудандарда қамтамасыз етеді. Ал құмды және сазды жерлерде өсетін астық тұқымдастарының вегетативтік дамуы жерүстінде төселіп, әрі түптеніп кеткен өркендердің нәтижесінде өтеді. Оларды столондар немесе атпа бұтақтар деп атайды.

Астық тұқымдастарының андроцейі көп жағдайда үшмүшелі болады. Үш аталықтың біреуі екі аталықтың араларында орналасқан болса, қалған екеуі жоғарғы гүлді қабыршаққа қарай бағытталған. Андроцейдің құрылысына келетін болсақ, аталық жіпше тозаңқаптың негізіне емес ішкі жағына бекітілген. Осыған байланысты тозаңқап сәл қимылдың әсерінен теңселе береді.

Астық тұқымдасының гүлдеуі кезенде лодикулалар ісіне бастайды, нәтижесінде жоғарғы және төменгі гүлді қабыршақтар бір - бірінің ажырауынан саңылау пайда болады. Осы саңылау арасынан аталық және бұтақталған аналық аузы шығады. Тозаңқап көлденеңінен ажырайды. Барлық астық тұқымдастары жел арқылы тозаңданады, көп жағдайда айқас тозаңданады. [3]

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс