Дәрілік заттардан жедел улану (бөлім: журек-тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілік заттардан улану). Оқу әдістемелік құрал
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дәрілік заттардан жедел уланудың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ...
Жедел улануды емдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Детоксикациялық терапияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Патогенетикалық және симптоматикалық терапия ... ... ... ... ... ..
Жүрек.тамыр жүйесіне әсер ететін препараттардан улану ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Тесттік тапсырмалар
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дәрілік заттардан жедел уланудың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ...
Жедел улануды емдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Детоксикациялық терапияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Патогенетикалық және симптоматикалық терапия ... ... ... ... ... ..
Жүрек.тамыр жүйесіне әсер ететін препараттардан улану ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Тесттік тапсырмалар
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жедел уланулар токсикалық қасиеті бар химиялық заттармен ағза әрекетке түскен кезде дамиды. Аурулардың халықаралық жіктелуі (АХЖ-10) бойынша олар былай жіктеледі: дәрілік және биологиялық заттармен улану (Т36—Т50), сонымен қоса, медицинада қолданбайтын заттардан улану (Т51—Т65), атап айтқанда алкогольдің токсикалық әсері, күйдіретін заттардан улану (қышқылдар мен сілтілердің әсері және т.б.).
Оның ішінде тұрмыстық уланулар кең таралған. Кездейсоқ уланулар тұрмыстық химикаттар, инсектицидтер, медикаменттер, басқа да химиялық препараттарды дұрыс сақтамау және оларды қателесіп қолдану салдарынан дамиды. Қасақана улануларды біреуді немесе өзін-өзі өлтіру мақсатында психикалық жағдайы нашар тұлғалар жасайды. Қауіпсіздік ережелерді ұстанбаған жағдайларда химиялық кәсіпорындармен лабораторияларда өндірістік уланулар кездеседі.
Балалар арасындағы уланулар 5 жасқа толмаған балаларда жиі кездеседі, оларды дәрілік заттардың сыртқы түрі қызықтырады. Сонымен қоса, емдеу мекемелерінде дәрілік заттардың мөлшерлеу тәртібін ұстанбай, қателескенде дамитын медициналық ятрогенді улануларда кездеседі. Өсімдік, жәндіктер мен жылан шағу салдарынан дамитын биологиялық улануларда кездеседі. Этиологиясы инфекциялық болып табылатын тағамдық уланулар жеке қарастырылады. Жедел дәрілік заттарды қолдану салдарынан болған уланулар, көбіне, суицидальді мақсатта қолға оңай түсірілетін дәрілік заттарды пайдаланумен байланысты.
Қазіргі кезде олар «химиялық аурулар» ішінде бірінші орында. Жедел уланулардың таралуы бойынша облыстық токсикалық орталықта КГП облыстық медициналық орталықтың 2010жылы берген мәліметтеріне сүйенсек – барлығы 1365 ауру емделген. Олардың ішінде 449 науқас дәрілік заттардан уланған. Ол барлық аурулар санының 33%-ын құрайды. Дәрілік заттардан жедел улану көрсеткіштері келесідей: антибактериялық дәрілік заттардан - 35 адам (2,6%); гормональды препараттардан - 4 адам (0,3%); СҚҚП уланғандар - 64 адам (5%); анальгетиктерден - 31 адам (43%); психотропты заттардан - 111 адам (93%); журек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттармен - 100 адам (74%); басқа дәрілік заттармен - 104адам (76%).
Жедел дәрілік уланудан емделген аурулар құрылымынан журек – тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілік заттармен улану, психотропты заттармен уланудан кейін 2-ші орынды алатынын көруге болады.
Летальдылық – 23 адамды құраған, мұның ішінде дәрілік заттармен улану - 4 жағдай (психотропты заттармен, клофелинмен, темір препараттарымен улану).
Жыл сайын жаңа дәрілерді, әсіресе жүрек тамыр препараттарын шығару және қолдану көбеюде. Сондықтан дәрілік улануларды жедел химия- токсикалық диагностикалау және мамандандырылған емдеу мүмкіншілігі бар арнайыланған токсикологиялық бөлімдерде емдеу қажет.
Оның ішінде тұрмыстық уланулар кең таралған. Кездейсоқ уланулар тұрмыстық химикаттар, инсектицидтер, медикаменттер, басқа да химиялық препараттарды дұрыс сақтамау және оларды қателесіп қолдану салдарынан дамиды. Қасақана улануларды біреуді немесе өзін-өзі өлтіру мақсатында психикалық жағдайы нашар тұлғалар жасайды. Қауіпсіздік ережелерді ұстанбаған жағдайларда химиялық кәсіпорындармен лабораторияларда өндірістік уланулар кездеседі.
Балалар арасындағы уланулар 5 жасқа толмаған балаларда жиі кездеседі, оларды дәрілік заттардың сыртқы түрі қызықтырады. Сонымен қоса, емдеу мекемелерінде дәрілік заттардың мөлшерлеу тәртібін ұстанбай, қателескенде дамитын медициналық ятрогенді улануларда кездеседі. Өсімдік, жәндіктер мен жылан шағу салдарынан дамитын биологиялық улануларда кездеседі. Этиологиясы инфекциялық болып табылатын тағамдық уланулар жеке қарастырылады. Жедел дәрілік заттарды қолдану салдарынан болған уланулар, көбіне, суицидальді мақсатта қолға оңай түсірілетін дәрілік заттарды пайдаланумен байланысты.
Қазіргі кезде олар «химиялық аурулар» ішінде бірінші орында. Жедел уланулардың таралуы бойынша облыстық токсикалық орталықта КГП облыстық медициналық орталықтың 2010жылы берген мәліметтеріне сүйенсек – барлығы 1365 ауру емделген. Олардың ішінде 449 науқас дәрілік заттардан уланған. Ол барлық аурулар санының 33%-ын құрайды. Дәрілік заттардан жедел улану көрсеткіштері келесідей: антибактериялық дәрілік заттардан - 35 адам (2,6%); гормональды препараттардан - 4 адам (0,3%); СҚҚП уланғандар - 64 адам (5%); анальгетиктерден - 31 адам (43%); психотропты заттардан - 111 адам (93%); журек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттармен - 100 адам (74%); басқа дәрілік заттармен - 104адам (76%).
Жедел дәрілік уланудан емделген аурулар құрылымынан журек – тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілік заттармен улану, психотропты заттармен уланудан кейін 2-ші орынды алатынын көруге болады.
Летальдылық – 23 адамды құраған, мұның ішінде дәрілік заттармен улану - 4 жағдай (психотропты заттармен, клофелинмен, темір препараттарымен улану).
Жыл сайын жаңа дәрілерді, әсіресе жүрек тамыр препараттарын шығару және қолдану көбеюде. Сондықтан дәрілік улануларды жедел химия- токсикалық диагностикалау және мамандандырылған емдеу мүмкіншілігі бар арнайыланған токсикологиялық бөлімдерде емдеу қажет.
1. Чазов В.И., Беленкова Ю.Н. Рациональная фармакотерапия сердечно-сосудистых заболеваний.- М.: Литтерра, 2005.- 971с.
2. Луис Дж. Линг, Ричард Ф. Кларк, Тимоти Б. Эриксон. Секреты токсикологии.- М.:Бином,2006.-376с.
3. Бадюгин И.С. Экстремальная токсикология. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2006.
4. Лошадкин НА., Курляндский Б А. Военная токсикология. — М.: Ме-дицина, 2006.
5. Лужникова Е.А., Бадюгин И.С., Каратай Ш.С. Экстремальная токсикология.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2006- 416с.
6. Неотложная клиническая токсикология / Под. ред. акад. РАМН Е.А. Лужникова. — М.: Медпрактика-М, 2007.
7. Брискин Б.С., Верткин А.Л., Алексанян Л.А. Рациональная фармакотерапия неотложных состояний.- М.: Литтерра, 2007.- 648с.
8. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Клиническая токсикология.- М.: МИА, 2008.-570с.
9. Белоусов Ю.Б., Кукес В.Г., Лепахин В.К. Клиническая фармакология. Национальное руководство.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009.- 964с.
10. Афанасьев В.В. Неотложная токсикология.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009.- 384с
11. Федеральное руководство по использованию лекарственных средств (формулярная система). Выпуск X. Под редакцией А.Г.Чучалина, Ю.Б.Белоусова, В.В.Яснецова, 2009.- 890с.
12. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Острые отравления у взрослых и у детей. - М.: Эксмо, 2009.- 556с.
13. Хоффман Р., Нельсон Л., Хауланд М.-Э. Экстренная медицинская помощь при отравлениях. - М.: Практика,2010.-1440с.
14. Бонитенко Ю.Ю.,Нечипоренко С.П. Острые отравления лекарственными средствами и наркотическими веществами. - Санкт-Петербург:ЭЛБИ-СПб, 2010.-439с.
2. Луис Дж. Линг, Ричард Ф. Кларк, Тимоти Б. Эриксон. Секреты токсикологии.- М.:Бином,2006.-376с.
3. Бадюгин И.С. Экстремальная токсикология. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2006.
4. Лошадкин НА., Курляндский Б А. Военная токсикология. — М.: Ме-дицина, 2006.
5. Лужникова Е.А., Бадюгин И.С., Каратай Ш.С. Экстремальная токсикология.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2006- 416с.
6. Неотложная клиническая токсикология / Под. ред. акад. РАМН Е.А. Лужникова. — М.: Медпрактика-М, 2007.
7. Брискин Б.С., Верткин А.Л., Алексанян Л.А. Рациональная фармакотерапия неотложных состояний.- М.: Литтерра, 2007.- 648с.
8. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Клиническая токсикология.- М.: МИА, 2008.-570с.
9. Белоусов Ю.Б., Кукес В.Г., Лепахин В.К. Клиническая фармакология. Национальное руководство.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009.- 964с.
10. Афанасьев В.В. Неотложная токсикология.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009.- 384с
11. Федеральное руководство по использованию лекарственных средств (формулярная система). Выпуск X. Под редакцией А.Г.Чучалина, Ю.Б.Белоусова, В.В.Яснецова, 2009.- 890с.
12. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Острые отравления у взрослых и у детей. - М.: Эксмо, 2009.- 556с.
13. Хоффман Р., Нельсон Л., Хауланд М.-Э. Экстренная медицинская помощь при отравлениях. - М.: Практика,2010.-1440с.
14. Бонитенко Ю.Ю.,Нечипоренко С.П. Острые отравления лекарственными средствами и наркотическими веществами. - Санкт-Петербург:ЭЛБИ-СПб, 2010.-439с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Ж.О. Исакова, А.Н. Ихамбаева
ДӘРІЛІК ЗАТТАРДАН ЖЕДЕЛ УЛАНУ
(БӨЛІМ: ЖУРЕК-ТАМЫР ЖҮЙЕСІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ДӘРІЛІК ЗАТТАРДАН УЛАНУ)
Оқу әдістемелік құрал
Қарағанды 2011
УДК 615.065
ББК 53.52
И-76
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
Т.М. Мажитов – АҚ Астана медицина университеті клиникалық фармакология
кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.д., профессор.
Г.М. Мулдаева – Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің амбулаторлы-
емханалық терапия және шұғыл көмек көрсету кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.д.
Б.Н.Тюлемисова – отоларингология, офтальмология, сәулелік диагностика,
анестезиология және реаниматология кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.к.
И-76 Ж.О. Исакова., А.Н. Ихамбаева. Дәрілік заттардан жедел улану (бөлім:
журек-тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілік заттардан улану) –
Оқу-әдістемелік құрал.- Қарағанды. - 2011.- 48 б.
Оқу–әдістемелік құрал дәрілік заттармен жедел улану, атап айтқанда,
жүрек–тамыр жүйесіне әсер ететін заттармен улану мәселесіне арналған.
Оқу–әдістемелік құралда дәрілік заттардың жіктелуі, жедел уланудың
жіктелуі, уланудың синдромдық сипаттамасы, уланудың клиникалық
диагностикасының принциптері мен әдістері, дезинтоксикациялық,
патогенетикалық, симптоматикалық терапия принциптері ашып көрсетілген.
Сонымен қоса, оқу–әдістемелік құралда жүрек–тамыр жүйесіне әсер ететін
заттардан уланудың шұғыл токсикологиясынан мәліметтер бар. Мазмұндалған
материал дәрілік заттардың клиникалық токсикологиясын және жүрек–тамыр
жүйесіне әсер ететін заттардан улану кезінде шұғыл көмек көрсету шараларын
игеруге мүмкіндік береді.
Оқу–әдістемелік құрал медициналық жоғары білім беру орынының жоғарғы
курс студенттеріне, интерндерге, резиденттерге, клиникалық фармакологтарға,
тәжірибелік дәрігерлерге арналған.
ББК 53.52
И-76
ҚММУ Әдістемелік кеңесінің отырысында талқыланып, бекітілген
Хаттатма № 10 11.06.2011 жыл
ҚММУ Ғылыми кеңесімен бекітіліп, басылымға рұқсат етілген
Хаттатма № 11 30.06.2011 жыл
© Ж.О. Исакова, А.Н. Ихамбаева, 2011
Қысқартылулар тізімі
АҚ - артериялық қысым
АлАТ – аланинаминотрансфераза
АсАТ – аспартатаминотрансфераза
АС – обстинентті синдром
АГ – артериялық гипертензия
АХ – ацетилхолин
АСҚ – ацетилсалицил қышқылы
АР – адренорецептор
АХЭ – ацетилхолинэстераза
ОБТ – оттегінің белсенді түрі
БК – белсендірілген көмір
ЭЖСХ – тиімділігі жоғары сұйық хроматография
ЭЖСХМС – эффективлігі жоғары сұйық хроматография массспектрометриямен
ГО – гипербариялық оксигенация
СГХ – сүйық газды хроматография
ГХ-М-С – газды хроматография масс-спектрометриямен
ГД – гемодиализ
ГС – гемосорбция
ГЭТ – гематоэнцефалдық тосқауыл
ДТІҚҰС – диссеминирленген тамыр ішілік қан ұю синдромы
АІТ – асқазан-ішек жолы
ССЭ – сұйықтық-сұйық экстракциясы
ҚНС – қатерлі нейролептикалық синдром
ЖБМЖ – жабық бас-ми жарақаты
ӨЖЖ - өкпенің жасанды желденуі
ҚНЖ – қышқылды-негізді жағдай
КТЗ – клиника-токсикологиялық зерттеу
ДЗ – дәрілік зат
ЛГТ – лазерлі гематотерапия
МЭТЖ – микросомальді этанол-тотықтырушы жүйе
МРТ – магнитті-резонансты томография
ҚАМҚ – қан айналымының минуттық көлемі
МГТ – магнитті гематотерапия
СЕҚҚЗ – стероидты емес қабынуға қарсы зат
ЖБЖ – жедел бүйрек жеткіліксіздігі
ОР – опиатты рецептор
ЖТАЖ – жедел тыныс алу жеткіліксіздігі
ЖБЖ – жедел бауыр жеткіліксіздігі
ОББЖ – жедел бауыр-бүйрек жеткіліксіздігі
ҚАО – қан араластыру отасы
АПК – айналымдағы плазма көлемі
АҚК – айналымдағы қан көлемі
ПБЗ – психобелсенді зат
ЛТҚ – липидтердің тотығып қышқылдануы
КАЖ – көп ағзалы жетіспеушілік
ТКТӘ - тікелей кардиотоксикалық әсері
ПД – перитониальді диализ
ПФ – плазмаферез
ІТТ – ішектің толық тазалануы
ҚАКР – қанның агрегатты күйінің реттелуі
ЖҚХ – жұқа қабатты хроматография
ӨАҰТТ - өкпе артериясының ұсақ тармақтарының тромбоэмболиясы
УКГТ – ультракүлгінді гемотерапия
УКСФ – ультракүлгінді спектрофотометрия
ФД – форсирленген диурез
ФОҚ – фосфорорганикалық қосылыс
ХЭ – холинэстераза
ХР – холинорецептор
ХТА – химия-токсикологиялық анализ
ХТЗ – химия-токсикологиялық зерттеу
СБЖ – созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі
ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі
цАМФ – циклдық аденозинмонофосфат
цГМФ – циклдық гуанозинмонофосфат
ОВҚ – орталық веналық қысым
ЭЭГ – электроэнцефалограмма
ЭХО-КГ – эхокардиография
ЭХГТ – электрохимиялык гемотерапия
ЭМГ - электромиография
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Дәрілік заттардан жедел уланудың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Жедел улануды емдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Детоксикациялық терапияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Патогенетикалық және симптоматикалық терапия ... ... ... ... ... .. 29
Жүрек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттардан улану ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Тесттік тапсырмалар 41
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
Кіріспе
Жедел уланулар токсикалық қасиеті бар химиялық заттармен ағза әрекетке
түскен кезде дамиды. Аурулардың халықаралық жіктелуі (АХЖ-10) бойынша олар
былай жіктеледі: дәрілік және биологиялық заттармен улану (Т36—Т50),
сонымен қоса, медицинада қолданбайтын заттардан улану (Т51—Т65), атап
айтқанда алкогольдің токсикалық әсері, күйдіретін заттардан улану
(қышқылдар мен сілтілердің әсері және т.б.).
Оның ішінде тұрмыстық уланулар кең таралған. Кездейсоқ уланулар
тұрмыстық химикаттар, инсектицидтер, медикаменттер, басқа да химиялық
препараттарды дұрыс сақтамау және оларды қателесіп қолдану салдарынан
дамиды. Қасақана улануларды біреуді немесе өзін-өзі өлтіру мақсатында
психикалық жағдайы нашар тұлғалар жасайды. Қауіпсіздік ережелерді
ұстанбаған жағдайларда химиялық кәсіпорындармен лабораторияларда өндірістік
уланулар кездеседі.
Балалар арасындағы уланулар 5 жасқа толмаған балаларда жиі кездеседі,
оларды дәрілік заттардың сыртқы түрі қызықтырады. Сонымен қоса, емдеу
мекемелерінде дәрілік заттардың мөлшерлеу тәртібін ұстанбай, қателескенде
дамитын медициналық ятрогенді улануларда кездеседі. Өсімдік, жәндіктер мен
жылан шағу салдарынан дамитын биологиялық улануларда кездеседі. Этиологиясы
инфекциялық болып табылатын тағамдық уланулар жеке қарастырылады. Жедел
дәрілік заттарды қолдану салдарынан болған уланулар, көбіне, суицидальді
мақсатта қолға оңай түсірілетін дәрілік заттарды пайдаланумен байланысты.
Қазіргі кезде олар химиялық аурулар ішінде бірінші орында. Жедел
уланулардың таралуы бойынша облыстық токсикалық орталықта КГП облыстық
медициналық орталықтың 2010жылы берген мәліметтеріне сүйенсек – барлығы
1365 ауру емделген. Олардың ішінде 449 науқас дәрілік заттардан уланған.
Ол барлық аурулар санының 33%-ын құрайды. Дәрілік заттардан жедел улану
көрсеткіштері келесідей: антибактериялық дәрілік заттардан - 35 адам
(2,6%); гормональды препараттардан - 4 адам (0,3%); СҚҚП уланғандар - 64
адам (5%); анальгетиктерден - 31 адам (43%); психотропты заттардан - 111
адам (93%); журек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттармен - 100 адам
(74%); басқа дәрілік заттармен - 104адам (76%).
Жедел дәрілік уланудан емделген аурулар құрылымынан журек – тамыр
жүйесіне әсер ететін дәрілік заттармен улану, психотропты заттармен
уланудан кейін 2-ші орынды алатынын көруге болады.
Летальдылық – 23 адамды құраған, мұның ішінде дәрілік заттармен улану -
4 жағдай (психотропты заттармен, клофелинмен, темір препараттарымен улану).
Жыл сайын жаңа дәрілерді, әсіресе жүрек тамыр препараттарын шығару және
қолдану көбеюде. Сондықтан дәрілік улануларды жедел химия- токсикалық
диагностикалау және мамандандырылған емдеу мүмкіншілігі бар арнайыланған
токсикологиялық бөлімдерде емдеу қажет.
Дәрілік заттармен жедел уланудың жіктелуі
Дәрілік заттармен жедел уланулардың жіктелуі Д.Р.Лауренса,
П.Н.Бенитта(1991) бойынша қарастырылады:
1. Препараттардың терапиялық бағыттағы әсері бойынша (антибактериялды,
гипотензивті, диабетке қарсы, т.б.)
2. Әсер ету механизмі бойынша:
▪ Молекулярлық деңгейде (рецептор, фермент, белоктар, т.б.)
▪ Жасушалық деңгейде (кері ұстау блокаторлары, ілмекті диуретиктер
т.б.)
▪ Физиологиялық процесті реттеу деңгейінде (тамыр кеңейткіші,
антикоагулянт, гиполипидемиялық заттар т.б.)
3. Химиялық құрылымды (барбитураттар, гликозидтер, стероидтар т.б.)
Барлық жалпы қабылданған дәрілік заттардың жіктелуі жоқ. Біздің елде
М.Д.Машковский ұсынған дәрілік заттарды жүйелеу көп ұсынысқа ие.
I. ОЖЖ –ға әсер ететін дәрілік заттар
1. наркозға арналған
2. ұйықтатқыш заттар
3. қалтырауға қарсы заттар
4. психотропты заттар
5. паркинсонизмнің емі үшін қолданылатын препараттар
6. анальгетиктер
7. наркотикалық емес қабынуға қарсы препараттар
8. құсуға қарсы және құстыратын заттар
II. Шеткері нейромедиаторлы процестерге әсер ететін дәрілік заттар
1. шеткері холинергиялық процестерге әсер ететін заттар
2. шеткері адренергиялық процестергше әсер ететін заттар
3. дофамин және дофаминергиялық заттар
4. серотонин және серотонергиялық процеске әсер ететін заттар
5. гистамин және гистаминге қарсы препараттар.
ІІІ. Сезімтал (афферентті) жүйке аяқтамаларына әсер ететін заттар.
1. жүйке аяқтамаларының сезімталдығын төмендететін заттар.
2. тері және тері асты тіндердің, шырышты қабаттардың рецепторларын
ықпалдандыратын заттар
3. әлсіреткіш заттар
4. қақырық түсіретін (муколитикалық заттарды қосқанда), өкпелік
сурфактанттар
IV. Жүрек-қантамыр жүйесіне әсер ететін заттар
1. кардиотоникалық заттар
2. аритмияға қарсы заттар
3. мүшелер мен тіндердің қанайналымын жақсартатын заттар
4. әртүрлі фармокологиялық және химиялық топтардағы шеткері
возодилиятаторлар және спазмолитикалық (миотропты) препараттар
5. кальций каналының блокаторы (калций ионының антоганистері)
6. калий каналының активаторы
7. ангиотензивті жүйеге әсер ететін заттар
8. гипотензивті препараттар (гипертензияға қарсы)
9. АҚ-ды жоғарылататын заттар
10. ангиопротекторлар
11. гиполипидемиялық заттар
12. қанның ұюына және тромбоциттердің агрегациясына әсер ететін заттар
V.Бүйректің сыртқа бөлу қызметін күшейтетін заттар
1. диуретикалық заттар
2. зәр конкременттерінің түзілуін тежейтін заттар
VI. Гепататропты заттар
1. өт айдайтын заттар
2. гепатопротекторлы заттар
3. холелитикалық заттар
VIІ. Жатырдың бұлшықететіне әсер ететін (жатырлық заттар) заттар
1. жатыр бұлшықетін ықпалдандыратын заттар (утеротоникалық заттар)
2. жатыр бұлшықетін босаңсытатын заттар (токолитиктер)
VIІІ. Зат алмасу үрдісіне әсер ететін заттар
1. гармондар, олардың аналогтары және антигормональды препараттар
2. простогландиндер, лейкотреиндер
3. витаминдер және оған туыстас препараттар
4. ферментті препараттар және ферменттердің ингибиторлары
5. амин қышқылдары
6. парентералды қоректенуге арналған препараттар
7. плазма алмастырушы және дезинтоксикациялық ерітінділер
8. синовиальді және жас сұйықтығын алмастыратын препараттар
9. ҚСО коррекциясына және иондық тепе-теңдікті ұстап тұруға арналған
препараттар
10. Зат алмасу үрдісіне әсер ететін әртүрлі заттар
ІХ. Антигипоксанттар және антиоксиданттар
Х. Иммунитет үрдісін реттейтін (иммуномодуляторлар, иммунокорректорлар)
препараттар
ХІ. әр түрлі фармакологиялық топтардағы препараттар
1. қанттар
2. спецификалық антидоттар, сорбенттер, комплексондар
3. сәуле ауруын емдеуге және оның алдын алуға арналған препараттар
4. фотосезімтал және фотоқорғаушы препараттар
5. алкоголизмді емдеуге арналған заттар
6. дене салмағын (сезімдік) төмендетуге арналған анорексигендер және
басқа да дәрілік заттар
ХІІ. Инфекциялық ауруларды емдеуге және профилактикаға арналған заттар
1. химиотерапевтикалық заттар
2. антисептикалық және инсектинцидті заттар
ХІІІ. Онкологиялық ауруларды емдеуге арналған препараттар
1. алкилдеуші зат
2. антиметоболиттер
3. әр түрлі химиялық топтағы ісікке қарсы синтетикалық заттар
4. цитостатикалық әсер көрсететін алкалоидтар, олардың өнімдері және
басқа да өнім текті заттар
5. ісікке қарсы антибиотиктер
6. онкологиялық ауруларды емдеуге арналған ферменттер
7. интерферондар және интерлейкиндер
8. онкологиялық ауруларды емдеуге арналған гормональды препараттар
және олардың антоганистері
ХІV. Рентгеноконтрасты және басқа да кейбір диогностикалық заттар
1. рентгеноконтрасты заттар
2. әр түрлі диагностикалық заттар
Дәрілік заттардың барлық топтары мен топшаларының барлық класстары
токсикология тұрғысынан қызығушылық тудыра бермейтінін ескерген жөн. Маңызы
зор дәрілік заттар болып ОЖЖ-ға және нейромедияторлы үрдістерге (соның
ішінде наркотикалық емес анальгетиктер және СҚҚП) әсер ететін, жүрек-
қантамыр және тыныс алу жүйесіне әсер ететін заттар, инфекциялық ауруларды
емдеуге және профилактикасына арналған препараттар т.б табылады. Сонымен
қатар бүйрек қызметін реттейтін, гепатопротекторлар және витаминді
препараттар, иммунокорректорлар, антигипоксанттар және антиоксиданттар
улылығы төменділігімен сипатталады және олар жедел улануға сирек әкеледі.
Нақты мүшелердің немесе жүйелердің зақымдалуымен көрінетін, уланудың
синдромологиясына тікелей емес қарым-қатынасы бар таңдамалы улылығы бойынша
удың жіктелуі (кесте-1). Әсіресе, ауыр жағдайды айтқан кезде олиго және
полиорганды зақымдалу туралы әңгіме болады, ал критикалық мүше (немесе
жүйе) бұзылысында (қызметінің бұзылысы) интоксикацияның пайда болуы ең
маңызды рөл атқарады. (Лужников Е.А., Костомарова Л.Г., 2000, Лужников
Е.А., Суходолова Г.Н.,2008).
1 кесте - Токсикалық қасиеті таңдамалы улардың жіктелуі
(Лужников Е.А., Костомарова Л.Г., 2000)
Токсикалық Типтік улар
қасиеті таңдамалы уланудың
сипаттамасы
Жүректік улар (кардиотоксикалық Жүректік гликозидтер, үшциклдік
әсері — ритмнің, жүрек антидепрессанттар, өсімдік улары
өткізгіштігінің бұзылысы, миокардтың (аконит, ақсырғақ және т.б.),
токсикалық дистрофиясы) жануардың улары, барий, калий
тұздары,
Жүйкелік улар (нейротоксикалық Психофармакологиялық дәрілік заттар
әсері – психикалық белсенділіктің (наркотикалық анальгетиктер,
бұзылысы, токсикалық кома, транквилизаторлар, ұйықтатқыш
гиперкинездер, параличтер) заттар және т.б.), изониазид
туындысы, ФОҚ және т.б.
Бауырлық улар (гепатотоксикалық Хлорланған көмірсутектер, улы
әсері –бауырдың токсикалық саңырауқұлақтар, альдегидтер, фенол
дистрофиясы) туындысы және т.б.)
Бүйректік улар (нефротоксикалық Щавель қышқылы,
әсері - токсикалық нефропатия) этиленгликоль, ауыр металдардың
қосылыстары және т.б.
Қандық улар (гематологиялық әсері -Анилин және оның туындылары,
гемолиз, метгемоглобинемия) нитриттер, аминохиноландар және
т.б.
Асқазан-ішектік улар Күшті қышқылдар және сілтілер ауыр
(гастроэнтеротоксикалық әсері - металдар және күшала қосылыстары
токсикалық гастроэнтерит)
Өкпелік улар (пульмонотоксикалық Паракват, азот оксиді, фосген
әсері - токсикалық ісік, өкпенің
фиброзы)
Уланудың негізгі клиникалық сипаттамасы, этиологиялық факторлардың
көрінісі, ауыр және интоксикацияның даму темпі және т.б., төменде
берілгендер.
Уланудың негізгі клиникалық сипаттамасы:
1.Этиологиясы бойынша:
▪ Белгілі (танылған) улар
▪ Белгісіз (танылмаған) улар
2.Даму темпі бойынша:
▪ Өте жедел
▪ Жедел
▪ Жеделдеу
▪ Созылмалы
3.Ағзаға удың түсу жолдары бойынша:
▪ Ингаляционды
▪ Перкутанды
▪ Пероральді
▪ Инъекциялық
▪ Қалғандары
4.Ауырлық дәрежесі бойынша:
▪ Жеңіл
▪ Орташа ауырлықта
▪ Ауыр
▪ Өте ауыр
5.Интоксикациялық кезеңі бойынша:
▪ Бастапқы (жасырын)
▪ Клиникалық көрінісінің байқалуы
▪ Реконвалесценция
▪ Жақында және бұрын болған оқиғалар
6.Сатысы бойынша(организмдегі удың мөлшеріне байланысты):
▪ Токсигогенді
▪ Соматогенді
7.Этиологиялық факторлардың саны және түрі бойынша:
▪ Жай формасы
▪ Бірлескен
▪ Аралас
Бұдан басқа,уланудың орнына және себебіне байланысты жіктелуі:
1.Кездейсоқ:
▪ Шығарылған
▪ Тұрмыстық:
-өзін-өзі емдеу, дәрілерді артық пайдалану
-алкогольді, наркотикалық немесе басқа тұрмыстық интоксикация
-химиялық заттармен қолайсыз жағдай
▪ Медициналық қате
2.Қасақана жасалған:
▪ Қылмыстық:
-өлтіру үшін
-өзін-өзі қорғау қабілетінен айыру мақсатында
▪ Суицидальді
▪ Демонстрациялы
Улануға диагноз қойған кезде ағзаға түскен удың мөлшерін, атауын,
ауырлық дәрежесін, себебінің сипаттамасы немесе оқиға болған орынын, ауру
сатысын, интоксикацияның негізгі синдромы және жүйелер мен мүшелердің
бұзылу дәрежесін, асқынуын, қосымша ауруын, негізгі медициналық
манипуляцияны анықтап алу қажет.Улануды диагностикалауда ең маңыздысы -
оптимальді емдік тактика болып табылады және ол болып жатқан синдромның
генезін анықтауға мүмкіндік береді.
Жедел уланудың емдеу әдістері
Дәрілік заттармен жедел улануды емдеу басқа да химиялық агенттермен
улану терапиясынан ерекшеленбейді. Жедел уланған науқастарды емдеу және
оларға дәстүрлік медициналық көмек келесі бағыттарды қамтиды:
✓ өмірлік маңызды функцияларды қалпына келтіру
✓ удың ағзаға түсуін тоқтату және сіңірілмеген уды ағзадан аластау
✓ сіңірілген уды ағзадан форсирленген түрде шығару
✓ улы затқа қарсы арнайы заттарды қолдану
✓ патогенетикалық және симптоматикалық терапия, органотропты жәрдем,
гомеостазды қалпына келтіру
✓ асқынулардың алдын алу және оларды емдеу
Жедел улануларды емдеу негізінде дезинтоксикациялық терапия жатыр.
Детоксикациялық терапия әдістері
1) Ағзадағы табиғи тазару үрдістерін белсендіру
A. шығаруды белсендіру
1) асқазанды шаю (қарапайым және зондпен);
▪ ішектерді шаю (зондтық лаваж 500 млкг- 30 л; клизма);
▪ іш жүргізетін заттар (тұзды, майлы, өсімдік майымен);
▪ перистальтиканыфармакологиялық стимуляциялау
2) форсирленген диурез
▪ су-электролиттік жүктеме
▪ осмостық диурез
▪ салуретикалық диурез
3) өкпенің емдік гипервентиляциясы
B. биотрансформацияны белсендіру
4) гепатоциттердің ферменттік қызметін реттеу:
- индукция
▪ фармакологиялық (зиксорин, фенобарбитал);
▪ физико-химиялық (ультрафиолеттік, лазерлік гемотерапия);
ингибиция(левомицетин, циметидин);
5) емдік гипо- және гипертермия (пирогенал).
6) гипербариялық оксигенация
7) электрохимиялық гемотерапия (гипохлорит натрия).
C. қанның иммундық жүйесін белсендіру
8)физиогемотерапия: ультрафиолетті, магнитті, лазерлік.
9)фармакологиялық коррекция (тактивин, миелопид).
2) Антидоттық (фармакологиялық) детоксикация
1) Химиялық уға қарсы заттар
▪ жанасқан әсерлі
▪ парентеральдық әсер
2) Биохимиялық уға қарсы заттар (токсикокинетикалық).
3) Фармакалогиялық антогонисттер (симптоматикалық).
4) Антитоксикалық иммунотерапия
3) Жасанды физико-химиялық детоксикация
1) Аферетикалық детоксикация
▪ плазма алмастырушы заттар (гемодез);
▪ гемаферез
▪ плазмаферез
▪ криаферез
▪ лимфаферез
▪ лимфалық жүйе перфузиясы
2) Диализдік және фильтрациялық детоксикация
- экстракорпоральдық әдістер
▪ гемо-, плазмо-, лимфодиализ
▪ ультрафильтрация
▪ гепатоциттердегі биодиализ
- интракорпоральдық әдістер
▪ ішектік диализ
▪ перитонеалдық диализ
3) Сорбциялық
- экстракорпоральдық әдістер
▪ гемо- (плазмо-, лимфо-) сорбция;
▪ биосорбция (көк бауыр);
▪ аппликациялық сорбция.
- интракорпоральдық әдістер (энтеросорбция - абсорбенттер,
адсорбенттер, ионалмастырушы заттар, комплексондар).
4) Физио- және химиогемотерапияны біріктіре қолдану.
Жіктелудегі аталған барлық детоксикациялық әдістердің емдік тиімділігі
дәрілік заттармен жедел улану кезінде бірдей емес. Уланудың алғашқы
сатыларында ең негізгі деген алғашқы көмек көрсетумен емдеу шараларының
маңыздыларына тоқталғанды жөн көрдік.
Сіңірілмеген улы затты ағзадан шығару
Пероральді улану кезінде АІТ-нен сорылмаған уды шығару оптимальді уақыт
ішінде уланудың ағымы мен және интоксикацияға әсер етуге қаблетті. Ішкі
ағзалар токсикалық затпен уланған кезде шұғыл жағдайда зонд арқылы
асқазанды жуады.
Ауыр улану кезінде науқас ес түссіз жағдайда болса (ұйықтатқыш
заттармен, фосфорорганикалық бинсектицидтер т.б. уланғанда) асқазанды жуу
уланудың 1-ші тәулігінде 2-3 рет қайталанады, бірақ резорбцияның тежелуі
нәтижесінде науқас терең комада болған кезде, сорылмаған улы заттың көп
мөлшері ағзаға жиналуы мүмкін.
Асқазанды жуу аяқталған соң асқазанға іш жүргізетін зат ретінде 100-150
мл 30% күкірт қышқылды натрий немесе вазелин майын енгізуге болады. Ішекті
улы заттардан тазарту сифонды клизманың көмегімен жүргізіледі. Кома
жағдайында, яғни жөтелу жұтыну рефлекстері тежелгенде, асқазанды жууда
тыныс алу жолдарын тазалау мақсатында үрленген манжеткасы бар түтікше
қолданылады.
Асқазандағы қышқылды бейтараптау мақсатында сілтілі ертіндіні пайдалану
нәтижесіз, ал осы мақсатпен натрий гидрокарбонатын пайдалану асқазанда
көмір қышқыл газын түзіп, кеңейтіп науқастың жағдайын тіпті нашарлату
мүмкін. Күйдіретін затпен уланғанға әлсіреткіш заттарды қолданбайды, 100г
өсімдік майының эмульсиясын анестезин және левомицетинмен бірге 1,0 г-нан
ас қасықпен күніне 4-5 реттен ішке енгізеді.
Жұтқыншақтың артқы қабырғасын тітіркендіріп және құсық шақырытын
дәрілерді (апоморфин) ерте жастағы балаға қолдануға болмайды.(5 жасқа
дейінгі), сонымен қатар сопор жағдайында немесе ессіз жатқан және күйдіргіш
улармен уланғанда да қолданбайды.
АІТ-гі улы затты адсорбциялау үшін белсендірілген көмірді сумен бірге
ас қасықпен асқазанды жуғанға дейін және кейін қабылдау керек.
Белсендірілген көмір әр түрлі улы агенттерді байланыстыруға қабілетті.
Ол төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 2 - Белсендірілген көмірмен әртүрлі заттардың адсорбциясы
(Neuvonen P. J., Olkolla К. Т., 1988)
Жақсы адсорбцияланады Орташа дәрежеде Нашар
адсорбцияланады адсорбцияланады
Афлатоксиндер Аспирин және басқа Цианид
Амфетамин салицилаттар Этанол
Антиэпилептикалық дәрілік ДДТ Этиленгликоль
заттар Дизопирамид Темір
Антигистаминді заттар Керосин, бензол, Литий
средства дихлорэтан Метанол
Атропин Көптеген жоғарыдозадағы Күшті қышқылдар
Барбитураттар стероидты емес қабынуға мен сілтілер
Бензодиазепиндер қарсы дәрілік заттар
Бета-блокаторлар Толфенам қышқылы
Хлорохин және примахин Мексилетин
Циметидин Парацетамол
Дапсон Полихлорланған бифенилдер
Опиоидтар Фенол
Оймақгүл гликозидтері Ипекакуана сиропы
Қастауыш алкалоидтары Толбутамид, хлорпропамид,
Фуросемид карбутамид, толазамид
Глибенкламид және
басқалар.
Глютетимид
Индометацин
Мепробамат
Фенотиазины
Фенилбутазон
Фенилпропаноламин
Пироксикам
Хинин және хинидин
Стрихнин
Тетрациклиндер
Теофиллидер
Сонымен бірге белсендірілген көмір Са2+ каналдарының ингибиторын және
АФП жаңа заманғы аритмияға қарсы заттар, антидепресанттар, туберкулезге
қарсы препараттарды т.б. сіңіреді. Белсендірілген көмірдің әмбебап сіңіру
қасиетіне және жанама әсерінің аздығына байланысты практикада кеңінен
қолданады, сонымен қатар улы заттардың қосындысымен және белгісіз улармен
уланғанда да пайдаланады. Одан басқа белсендірілген көмір тұзды
ішжүргізетін және сорбитолды сіңірмейді.
Белсендірілген көмірді жүйесіз түрде
вазелинмен немесе басқа майлармен келсін келмесін қоса берсе онда оның
сіңіру қаблетін төмендетеді.
Улы зат тек ішекке, қынапқа, несеп ағарға түссе онда оны клизманың
көмегімен жуады.
Соңғы жылдары дәрілік заттармен улану және оларды артық қабылдауға
ерекше назар аударылып жур.
Осы авторлар ұзақ әсерлі препараттарды артық қабылдау болғанда
науқастардың АІТ-ң тазалау алгоритмін ұсынған.
1-сурет. Ұзақ әсерлі препараттарды артық қабылдау кезінде АІТ-н тазалау
тәсілі.
Сіңірілген улы затты шығару
1. Форсирленген диурез.
Қан тамырлар арнасынан уытты заттарды шығару үшін жиі форсирленген
диурез әдісі қолданылады. Бұл әдіс науқасқа сумен күш түсіру осымен қатар
осмостық диуретиктер (мочевина, манитол) немесе салуретиктер (лазикс,
фуросемид) енгізу. Бұл әдіс көп жағдайда суда еритін улы заттармен
уланғанда қолданылып, бүйрекпен шығарылатын көрінеді. Осмоткалық
диуретиктер ретінде 30% манитол глюкозамен және 10% манитол ертіндісі
қолданылады.
Науқасқа осмостық диуретикті енгізу алдында ауыр улану кезінде дамитын
компенсация ушін 5%-ті глюкоза ертіндісімен изотониялық NaCl ертіндісін
1000-1500 мл-ге дейінгі деңгейде 1 сағат ағымында болжамды сулы күш тусіру
жасайды. Бір мезетте зәрдегі улы заттың концентрациясын анықтау керек,
электролиттерді де, гематокритті де анықтаған жөн. Науқастарға зәрлік
катетрді сағаттық диурезді анықтау үшін енгізеді.
Науқастың 1кг салмағына 10-15 минут ішінде 1г мочевина ертіндісін
тамыр ішілік енгізеді. Осы енгізудің аяғында осмотикалық диуретиктік
электролит сұйықтығының сұйықтық күшін жалғастырады, құрамында калий
хлориді 4,5г, натрий хлориді 6г және 10г глюкоза 1 сұйықтыққа. Тамыр ішілік
енгізу жылдамдығы диурез жылдамдығына сәйкес келуі керек, 88-1200млсағ
дейін.
Осы циклді әр 4-5 сағат сайын қажеттілігіне байланысты қайталап отырады
(ағзада осмотикалық тепе-теңдік қалыптасқанда) қан тамырлардан улы
заттардың толық жойылуына дейін.
Науқастың 1кг салмағына 1г есеппен маннитол 10% ертіндісін көк тамыр
ішілік құяды. Бірақ, есепке ала отырып, организмнен маннитол жылдам шығады.
Осмотикалық жүргізгеннен кейін көк тамырға маннитол 10% ерітіндісін
300млсағ дейін енгізу керек, ал басқа көк тамырға электролит ерітіндісін
құямыз. Сұйықтық жүктемесінен соң фуросемид (лазикс) көктамыр ішілік 100-
500мл-ге дейінгі дозада енгіземіз. Бірақ, оның қайталана қолданылуынан
электролит мөлшерін көп жоғалтады, жиі калий адекватты диурез енгізілуіне
қарамастан электролит сұйықтығының мөлшері жоғары болады.
Форсирленген диурез әдісінен кейін, калий, натрий деңгейіне бақылау
жасап, бұзылған су-электролиттік тепе-теңдікті қалпына келтіруге тырысу
керек.
Барбитураттармен, салцилаттармен және қышқылдық реакциясы (рН7)
болатын ертінділер, басқа да дәрілік заттармен және гемолитикалық улармен
улану кезінде жедел улану кезінде ағзаға сұйықтықпен жүктеме беріп, қанды
сілтілеу керек.
Осы мақсатпен көктамыр ішілік тамшылатып 500-1500мл-ге дейін натрий
гидрокарбонат сұйықтығын тәулігіне бір мезетте қышқылдық-сілтілік тепе-
теңдігін бақылай отырып, зәрдің сілтілік реакциясын (рн8) бақылаймыз.
Фуросемидті тағайындауға көрсеткіштер: барбитураттармен улану,
салицилаттармен, бромидтермен антигистаминді заттармен, резерпинмен, бор
қышқылымен, хининмен, пахикарпиноммен, мепротанмен, ауыр металлдармен және
т.б. орта және ( жиі ГС және ГД біріккен) ауыр дәрежеде берілген
байланыстармен уланғанда. Бұл жағдайда ренальді клиренсті 3-5рет
жоғарылатуға тырысамыз. Бұдан басқа форсирленген диурез сілтілеумен - жедел
гемолиз және рабдомиолизбен жүретін жедел бүйрек жетіспеушілігі кезіндегі
тиімді профилактикалық әдіс. Оның әсері жоқ және әсері төмен мынандай
заттармен уланғанда: фенотиазин, антидепрессант, бензодиазепин, жүрек
гликозидтері, орталық холинолитиктер және т.б., олардың басым бөлігі
қандағы белоктармен және липидтермен жақсы байланысады және ұлпалық
рецепторларда бекіп, орналасады.
Фурасемидтің кері көрсеткіші жүрек-тамыр жетіспеушіліктері (коллапс,
экзотоксикалық шоктың ауыр түрі, жедел және созылмалы сол қарыншалық
жетіспеушілік), өкпенің кардиогенді емес ісінуі, ануриялық сатыдағы
бүйректің жедел жетіспеушілігі 2-ші және 3-ші сатысында (қандағы креатинин
220ммольл жоғары) декомпенсирленген портальді бауыр циррозында, бас ми
ісінуінде, жоғарғы артериялық гипертензия кезінде, геморрагиялық инсультпен
асқынған улануларда. Фурасемидті енгізген кезде дамитын асқынулар оны
енгізу әдісін бұзған кезде дамиды (гипер-, сирек-гипогидратация
метоболикалық алкалоз, клиникалық көрсеткішіне байланысты
гипоэлектролитемия)
2. Гемодиализ (ГД) және гемосорбция (ГС; гемопрефузия)
Біраз әсерлі әдіспен шұғыл детоксикация экстрокорпоральді әдістермен
қатынаста, сорудың және диализдің принциптері, бәрінен бұрын гемодиализдің
көмегімен жасанды бүйрек және гемосрбция (ГС; гемоперфузия) белсендірілген
әдіс көмегімен организмнен ксенобиотиктердің белгіленген спектрлері
шығарылады (3,4 кесте).
Форсирленген диурезге қарағанда гемадиализ бен гемосрбцияның
элиминациялық әдістемелері нақты жоғары деп саналады, ал жалпы клиренс
табиғи тазалау көрсеткішін жоғарлатады (3-10 рет және жоғары). Гемодиализ
төмен молекулалы заттармен және белсендірілген көмірмен сіңірілмейтін
заттармен уланған кезде көрсетіледі (төменгі спирттер, альдегидтер,
қышқылдар және гликолиз бейорганикалық байланыстар). Гемосорбция-
липотропты, орташа молекулалы улармен уланған кезде тиімді және
гемодиализге қарағанда әсері жоғары.
Кесте3 –Диализ көмегімен сыртқа шығарылатын заттар (Winchester J.F.,1989)
Барбитураттар Мециллинам Цефадроксил Ацетилсалицил
Амобарбитал Нитрофурантоин (Цефоперазол) қышқылы
Апробарбитал Орнидазол Цефоранид Колхицин
Барбитап Сульфаниламидтер (Цефотаксим) Метилсалицилат
Циклобарбитап Тертациклин (Цефотетан) (Д-пропоксифен)
Пентабарбитап Тинидазол Цефотиам Циластин
Фенобарбитал Ацикловир Цефокситин Имипенем
(Секобарбитап) Амантадин Цефроксадин Метоксалактам
Барбитуратты емес Мезлоциллин Цефамандол (Магний)
ұйқы шақыратын, (Хлорамфеникол) Цефазолин (Сынап)*
седативті, Ципрофлоксацин Цефиксим Калий
тырысуға қарсы, (Клиндамицин) Цефменоксим Фосфат
транквилизаторлар (Эритромицин) (Цефониксид) Салицил қышқылы
Мепробамат Метронидазол Цефсулодин Азтреонам
Метаквапон Цикпосерин Цефтазидим Натрий
Примидон Этамбутол (Цефтираксон) Стронций
Паральдегид 5-фторцитозин Цефураксим (Қалайы)
Карбамазепин Изониазид Цефацетрил (Цинк)
Карбромал (Хлорохин) Хинин Цефапексин Бромид
Хлоралгидрат (Азотиоприн) Цефалоридин Хлорид
(Хлордиазепоксид) Брединин Цефалотин Йодид
(Диазепам) Циклофосфамид (Цефапирин) Фторид
(Дифенилгидантоин)5-фторурацил Цефрадин Басқа ДЗ
(Дифенгидрамин) Метсуксимид (Метотрексат) Аципимокс
Этиамат Метиприлон Жүрек-тамыр Аминофиллин
Этхлорвинол Паральдегид жүйесіне әсер Анилин
Этосуксимид Примидон ететін ДЗ Бораттар
Галамин Антидепрес-санттаАцебутол Бор қышқылы
Глютетимид р Ацетилпрокаинамид(Хлорпропамид)
Микробқа қарсы Амитриптилин Атенолол Хром қышқылы
және Амфетаминдер Бретилий Циметидин
саңырау-құлақтарға(Имипрамин) Каптоприл Динитро-о-крезол
қарсы Изокарбоксазид (Диазоксид) Фолий қышқылы
дәрілік заттар МАО Ингибиторлары(Дигоксин) Маннитол
Амикацин (Паргилин) (ЛидОкаин) Метилпреднизолон
Дибекацин (Фенелзин) Метопролол Калия бихромат
Фосфомицин Транилципромин Метилдофа Натрия цитрат
Гентамицин (Трицикпики) (Уабаин) Теофиллин
Канамицин Спирттер Надолол Тиоцианат
Неомицин Этанол Практолол Ранитидин
Нетилмицин Этиленгликоль Прокаинамид Еріткіштер, газдар
Сизомицин Метанол (Хинидин) Ацетон
Стрептомицин Изопропанол Сотапол Камфора
Тобрамицин Анальгетики, Токаинид Көміртек оксиді
(Ванкомицин) Ревматизмге қарсыМеталлдар, (II)
Бацитрацин Ацетаминофен бейорганикалық (CCI4)
Колистин (Нафциллин) заттар (Эвкалипт майы)
Ампициллин Пенициллин (Алюминий)* Тиолдар
Амоксициллин Пиперациллин Мышьяк Толуол
Азлоциллин Темоциллин (Мыс)* Трихлорэтилен
Карбенициллин Тикарциллин (Темір)*
Клавулановая (Цефаклор) Қорғасын
кислота Литий
(Клоксациллин) Ацетофенетидин
(Флоксациллин)
Кесте 4 - Гемосорбция көмегімен ағзадан шығарылатын ДЗ (гемоперфузия)
Барбитураттар Изониазид Басқа дәрілік заттар
Амобарбитал Метотрексат Аминофиллин
Бутобарбитал Тиабендазол Циметидин және басқа
Гексобарбитал Цефалоспорины Н2-гистаминоблокаторлар
Пентобарбитап Макролиды Фторацетамид
Фенобарбитал Метронидазол Фенцикпидин
Хиналбитап Сульфаниламиды Фенолы
Секобарбитал Антидепрессанттар Подофиллин
Тиопентал Амитриптилин Теофиллин
Виналбитал Имипрамин Эрготамин
Барбитуратты емес Трицикпики Антигистаминді препараттар
ұйқы шақыратын, Амфетамины (Н1-гистамин рецепторларының
седативті, Жүрек-тамыр жүйесіне блокаторлары)
транквилизаторлар әсер ететін ДЗ Фенформин және басқада
Карбромал Ацетилпрокаинамид диабетке қарсы дәрілік заттар
Либриум Бета-адреноблокаторы Вальпроев қышқылы
Хлоралгидрат Дигоксин Өсімдік және жануарлар текті
Хлорпромазин Дизопирамид улар, инсектицидтер,
Диазепам Лидокаин гербицидтер, еріткіш және
Дифенгидрамин Прокаинамид газдар
Этхлорвинол Хинидин Аманитин
Глютетимид Эфедрин Хлордан
Мепробамат Каптоприл Диметоат
Метаквалон Анальгетики, Морфин
Метсуксимид Ревматизмге қарсы ДЗ Героин
Метиприлон Ацетаминофен Фосфорорганикалық
Микробқа және ісікке Ацетилсалицил қышқылы инсектицидтер
қарсы ДЗ Колхицин Фаллоидин
Адриамицин Метилсалицилат Полихлорбифенилдер
Ампициллин Фенилбутазон Паракват
Кармустин Пропоксифен Дикват
Хлорамфеникол Салицил қышқылы Крезол
Хлорохин Фенацетин CCI4
Клиндамицин Мефенам қышқылы Этиленоксид
Дапсон Трихлорэтилен
Доксорубицин Дихлорэтан
Гентамицин Орташа және жоғарғы спирты
Гемодиализ (ГД)–дің эффективтілігі диализдеуші сұйықтықтың
модификациясы арқылы жоғарылауы мүмкін. Қышқылды заттардың ионизациясы және
қайтымды диффузиясы үшін сілтілендіру қолданылады, ал сілтіліге –
диализдеуші ерітіндінің қышқылдандыру (ионды тосқауыл эффектисі)
қолданылады. Осы мақсатпен мөлекулярды тосқауыл принципі қолданылады, яғни
диализдеуші ерітіндігі сорбенттер, хелатирлеуші агенттер немесе майлы
эмульсияларды қосу арқылы. Бірақ бұл әдіс клиникада кең торалуды таппады.
ГД және ГС-ң емдік тиімділігі негізінен оның жүргізілу мерзіміне
тәуелді. Өте ерте басталуы оптимальді болуы мүмкін, бірақ ГД және ГС
жүргізілу мақсатында белгілі мерзімдік қою сүрағы қиын шешіледі. Бағыт
бағдар ретінде белгілі бір ұлы агент немесе оның белсенді метаболитіне Т12
көрсеткіші қолданылуы мүмкін – бұл шаралардың мерзімнен кеш орындалуы 3 Т
12-ден жоғарылауы шартқа байланысты мақсатты қойылған. Интенсивті
эфферентті терапиясы анықтаудың негізі ретінде, қандағы удың химико –
токсикалық концентрациясының нәтижесі саналады.
ГД және ГС –ның орташа ұзақтығы 4-6 сағ. Масса алмасушы арқылы
перфузияның көлемі -3 АҚК (ГС үшін кейбір улануларда -10-12 АҚК), ориентир
ретінде биоортадағы токсиканттар концентрациясының көрсеткіші болып
табылады. Сеанстың аяқталуынан кейін қандағы у көрсеткіші әртүрлі өзгеруі
мүмкін – кей уақытта өз деңгейінде, операция нәтижесіндегіге жақын,
прогрессивті төмендеген немесе жоғарылаған. Соңғысы және біріншісі тіндік
депоның токсикантпен қанығумен байланысты (оның жоғары көлемде таралуында)
немесе (жиі) оның АІТ- ден сіңу стимуляциясына байланысты, жоғары
токсикалық агенттермен улану жағдайларында ГД немесе ГС қайталамалы
сеанстары көрсетілген, ал егер осы токсиканттың ерекшіліктері алдың ала
белгілі болса – пролонгирленген шара жүргізу нұсқасы қолданылады.
Ескертетін жайт, ГД және ГС оперативті араласу болып табылады, олардың
орындалуы медициналық документацияда сирапталып, белгіленуі керек.
Қолдануға көрсеткіш ретінде токсигенді фазаның жедел улануларында ГД
немесе ГС қолданылады:
▪ удың потенциальді леталді дозасын қабылдау немесе қандағы
потенциальді летальді токсикант деңгейі
▪ улармен улану кезіндегі терең кома, ОЖЖ- сін тежеуші, дәстүрлі
фармокатерапиясының әсері болмаған кезде
▪ организімде токсификацияға (летальді синтезге) ұшырайтын заттармен
улану
▪ қосарланған заттармен улану, яғни токсикалық әсерінің синергетикалық
деңгейі
▪ алдын ала ауруларының болуы, олардың ауырлығы қан құрамындағы
токсиканттардың некротикалық деңгейіне немесе белсенді метоболиттерге
байланысты
Кері көрсеткіштеріне ГД және ГС –ның орталық гемодинамиканың
тұрақсыздығы (шок, коллапс) оның тұрақтануына дейін жатады, айқын
геморрагиялық синдром және жоғары қауіпті қан құйылу және қан кетулер,
бұлар осы операцияларда жасалатын гипокоагуляциядан болуы мүмкін.
ГД және ГС кезіндегі асқынулар арнайы (әр әдіске қатысты) және арнайы
емес (осы әдістерге жалпы) болып бөлінеді.
Арнайы емес асқынуларына қантамырлық жетімділіктің асқынулары
(конюгирленген немесе катетерленген қантамырдың зақымдануы
оның тромбозы және қабынуы, перфузияланушы қанның экстравазациясы),
экстракорональді контурдың зақымдалуы немесе герметизациясы артериялық
гипотензия, ауалық эмболия) және жасанды гипокоагуляция (қантамырлық доступ
зонасындағы немесе басқа жеріндегі қан кету) жатады.
ГС-ның арнайы немесе асқынуларына: төну және қызу сорбенттің дұрыс
дайындалмауынан, қанның пішіндік элементтерінің зақымдалуы
(тромбоцитопения, гемолиз) жатады. Ал ГД үшін – дизэлектролитемия, бұзылған
тепе-теңдік синдромы (дисэквилибриум-синдром), анафилактикалық шок жатады.
Сонымен қатар мыналармен байланысты асқынулар болуы мүмкін, токсикантты
тез арада жою (мысалы, психотропты заттармен улану кезіндегі команың
рецидивтері, нәтижесінде қалпына келу мақсатында мидың оттегіне қажеттілігі
жоғарлайды), немесе антидотаны жою (медиаторлы әсерлі улармен улану
кезінде).
3. Перитональді диализ
Организмнен жойылатын заттардың спектрі бойынша және демодиализ
көрсеткіштеріне жақын интрокорпоральді әдіс – перитонсальді диализ (ПД)
болып саналады. Сонымен қатар іш қуысының құрылымдық ерекшеліктері
экзогенді улардың элиминациясын қамтамасыз етеді, яғни белокпен байланысты,
ал диализдеуші ерітіндінің іш қуысындағы майлы депомен, (жоғары
концентрациялы липототропты агентері бар) әсерлесуі, әсіресе пероральді
улануларда осы деполардың ыдырауына септігін тигізеді.
Бұл әдістің жетістікеріне кері көрсеткіштерінің жоқ екенін жатқызуға
болады (ескертетін жайт айқын түйілу процесі және іш қуысындағы инфекциялық
ошақ).
Жедел уланулар кезінде перитонеальді диализді іш қуысы қабырғасына
үзілісті әдіс арқылы арнайы фистуланы тігу арқылы жасайды. Фистула арқылы
қосымша полиэтиленді катетермен іш қуысына келесі құрамды диализдеуші
ерітіндіні енгізеді: натрий хлориді – 6,0 г; калий хлориді – 0,3 г; кальций
хлориді – 0,3 г; натрий гидрокарбанаты – 1,5 г; глюкоза – 6,0 г.
Операция кезінде келесі аталған асқынулар болуы мүмкін (қан кетулер
ішкі мүшелердің перфорациясы, бактериальды перитонит, сұйықтықпен күш түсу
немесе дегидратация, электролитті баланстың бұзылуы, пневмония және т.б.),
ал элиминациялық қабілеті бойынша перитонеальды диализ (ПД), әдетте,
тиімділігі ГД төмен, сондықтанда, ГД жүргізу мүмкіндігі техникалық
себептерге байланысты жоқ болған кезде атап айтқанда, қарсы көрсеткіштер
(құрсақ қуысындағы айқын спайкалы процесс және жүктіліктің соңғы кезеңдері)
болғанда қолданылады.
4) Сирек қолданылатын әдістер.
Сорбциялық - диализдік терапияның басқа нұсқаулары удың сіңірілуін
тоқтатып, ағзадан шығару үшін сирек қолданылады. М. Дж. Элленхорн (2003)
ағзадан молекулалық массасы 40000 дейінгі улы заттарды аминогликозидті
антибиотикті хелатуриялық агенттермен, металл кешендерін, Ca каналдарының
блокаторын, диазепам, стероидты емес қабынуға қарсы заттарды, трициклдік
антидепрассанттарды, фенитионды және т.б заттарды шығаруға гемофильтрация
әдісін қолдануды ұсынды. Гемофильтрация және гемодифильтрация,
ультрафильтрация жасаған кезде ағзадан көп көлемде сұйықтық шығарылады.
Сондықтан осы ем-шараларды гипергидратацияда қолдануды
ұсынады.Ультрафильтрацияның детоксикациялық қабілеті жоғары емес, ал
гемофильтрация төмен молекулалы заттарды шығарады. Кең тараған әдістер
лимфофильтрация, лимфодиализ, плазмодиализ, биодиализ бұлар гепотоциттерде
және т.б. эндогенді улардың соматогендік сатысында пайдаланылады.
Сорбциялық детоксикацияның әртүрлі әдістері, лимфосорбция, плазмосорбция
және эндотоксикозда, соматогенді сатының асқынуларында басты көрсеткіш
ретінде қолданылады. Сонымен қатар лимфосорбция қатты күйдіргіш улармен
пероральды уланулардың ерте терапиясы кезінде жасалады, ал плазмасорбция
элименацияның қабілеті бойынша гемосорбцияға ұласады.
5) Аферентті әдістер.
Афференттік әдістердің ішінен ағзадағы эндогендік уларды шығару үшін
жиі гемодилюция пайдаланылады. Көбінесе плазмофарез ал одан сирек түрде-
қанның алмастыру операциясы қолданылады.
Гемодилюция пероральды көп уланғанда және инфузиялық терапия түрінде
болғанда,диурездің фосфорлық құрамы болып табылады, ГД және ГС дайындық
кезінде қолданылады және де гемодилюция ОЦК қабынуына әсер етеді.
Микроциркуляцияның және реологияны қалпына келтіреді қандағы токсикалық зат
концентрациясын төмендетеді.
Гемодилюцияда альбумин ерітіндісін, поливинилпирролидонды және аз
мөлшерде декстронды қолданғанда бұл қан арнасындағы биологиялық активті бос
улардың концентрациясын төмендетеді, ал поливинилпирролилонның төмен
молекулалы препараты улардың зәрмен шығарылуына қатысады. Детоксикацияның
негізгі әдісі ретінде сирек қолданылады, көбінесе, бұл әдіс жеңіл және
орташа улануларда жасалады. Сонымен қатар декстрон және
поливинилпирролидон дәрілердің кері әсері бар тіпті анафилактикалық шокты
шақыруы мүмкін, кейде нефротикалық әсері тым жоғары болады.
Қан алмастыру әдісі. Гемодилюция және гемосорбция пайда болғаннан кейін
қан алмастыру операциясы қолданылады.Оған әсер еткен донор қанын тез арада
дайындалуы ЖИТС-инфекциясын жұқтыруға қауіпті, вирусты гепатит жұқтыруға
қауіпті. Қан алмастыруға қанның көлемі де қатысты. Сондықтан қазіргі кезде
қан алмастыру әдісін тек қана гемотоксикалық әсері бар ауыр улануларда 60-
50 пайызға айқын метгемоглобинемия, көп мөлшерде гемолиз жағдайында
жасалады. Бұл әдісті айқын гемодинамиканың бұзылысында, жүрек ақауларының
асқынуларында, терең көктамыр тромбофлебитінде қолдануға болмайды. Қан
алмастырудың асқынуларына артериальды гипотония, посттрансфузионды реакция,
тромбофлебиттер, анемиялар жатады.
Плазмофарез(ПФ)- детоксикацияның бұл әдісі улы заттардың плазма
белоктары мен ұзақ уақыт байланысқан пайызы жоғары болғанда қолданылады.
Осы әдістің жақсы жақтарының бірі осы емшараны жүргізудің қарапайымдылығы,
кері әсері аз, реокорригирлеуші әсер қандағы пішіндік элементтер бұзылысы
төмен болады, ағзадан эндо- және экзо улардың агенттерін шығара алуға
қабілетті. Сонымен қатар ПФ-дың элиминациондық қабілеті басқа улы заттармен
сәйкес түрде ГД және ГС көрсеткіштерінен көрінеді, өйткені операция
кезінде салыстырмалы түрде кішкене көлемі алып тасталынады.
Ксенобиотиктердің метаболизміне әсер ету әдістері
Детоксикацияның жылдамдатылуы биотрансформацияның стимуляциясымен және
токсификация механизмдерінің төмендетілуімен жүзеге асуы мүмкін. Бұл
гепатоциттердің ферменттік жүйесінің қызметтерінің фармакологиялық, физика-
химиялық және электрохимиялық заттармен реттеу арқылы, гипо- және
гипертермияның, мембраналық гемоксигенацияны, гипербариялық оксигенацияны
қолдануымен іске асырылады.
1. Р450 жүйесінің фармакологиялық стимуляциясы
Глюкуронидаза ферменттерінің белсенділігінің жоғарылауымен қатарласа
жүретін Р450 жүйесінің фармакологиялық стимуляциясы фенобарбитал,
зиксорин, бензобарбитал (бензонал) және басқа да препараттарды қолданғанда
жүзеге асырылады және улы зат осы жүйелердің әсерінен детоксикацияға
ұшыраған жағдайларда ғана расталған болып есептеледі. Берілген әдіс
шектеулі тәжірибелік қоладанысқа ие, себебі индукция әсері баяу дамиды,
яғни у агенттің негізгі бөлігі басқа жолдармен шығарылған уақытта дамиды.
Бұған қарамастан әдебиеттерде осы әдісті уланулар кезінде немесе стероидты
гормондарды, кумарин туындыларын, анальгетиктерді (антипирин),
сульфаниламидтерді, Д дәруменін, цитостатиктерді, карбамат топтарындағы ХЭ
қайтымды тежегіштерін мөлшерден тыс қолдану кезіндегі ұсыныстары берілген.
2. Цитохром Р450 жүйесін тежеушілер
Цитохром Р450 жүйесінің тежеушілері (левомицетин, ниаламид және т.б)
осы жүйенің қатысуымен ксенобиотик токсификацияға (летальді синтезге)
ұшыраған жағдайларда теориялық түрде расталған. Бұл бағыт дәлелді болып
ұсынылады, себебі оның белсенділігін фармакологиялық төмендету тез арада
дамиды. Бұл туралы дәлел ретінде левомицетиннің 1,2- дихлорэтан секілді
токсикалық агенттпен уланғанда қолдануы туралы оң нәтижелер бар.
Токсификацияның алдын алумен қатар, бұндай терапия қан құрамындағы
ксенобиотиктердің концентрациясының жоғарылауына әкеледі, нәтижесінде
жылдамдатылған жасанды және табиғи шығарылуы жүреді.
3. Емдік гипер – және гипотермия, гипербариялық оксигенация (ГБО)
Удың құрамында және олардың биоортадағы белсенді метаболиттеріне емдік
гипер – және гипотермия, гипербариялық оксигенация әдістері әсер етеді.
Көрсетілген әдістер ағзаға көптеген әсер көрсетеді, бұлардың әртүрлі
аспектілері клиникалық токсикологияда интоксикацияның токсикогендік және
соматогендік кезеңдерінде қолданылады. Мысалы; ГБО жедел улануларда жиі
кездесетін гипоксиядан кейінгі жағдайдың емінің және гипоксия
коррекциясының әсер етуші әдісі болып табылады. Бұл гемоглобинді
белсенсіздендіретін және тіндік гипоксияны тудыратын (көміртек оксиді,
сульф- және метгемолглобин түзушілер) удың әсер етуінде әсерлі болады.
Емдік гипертермия алмасу үрдістерін, ағзаның қорғаныс реакцияларын
күшейтеді, микроциркуляцияны, ҚСО коррекциясын жақсартуға қатысады,
сұйықтықпен белсенді әсер еткенде диурезді, тер бөлуді күшейтеді, ал
гипотермия метаболиттік реакцияларды бәсеңдете отырып, тіндердің оттегін
қолдануын азайтады, цитопротективті әсер көрсетеді, мембраналық
түзілістерді деңгейде сақтап турады, тіндердің гидрофильділігін азайтады.
Берілген әдістердің ксенобиотиктердің биотрансформациясына әсері
толығымен осы әдістердің физиологиялық әсер ету механизмдеріне сәйкес
келеді және белгілі деңгейде экзогенді заттардың метаболизмін күшейтетін
немесе төмендететін фармакологиялық заттардың әсерімен байланысты. Осылайша
ГБО ағзада қышқылдануға ұшыраған ксенобиотиктердің биотрансформациясын
жылдамдатады, гипертермия осы биотрансформацияға қатысатын ферменттік
жүйелердің белсенділігін жоғарылатады, ал гипотермия төмендетеді.
Осыған байланысты ағзада метаболиттік детоксикацияға ұшыраған заттармен
уланғанда ГБО-ның және гипертермияның қолдану мүмкіндігі туралы айтуға
болады. Биотрансфармация токсификацияға (летальды синтезге) әкелген
жағдайларда берілген әдістер көрсетілмейді, ал емдік гипотермияның
қолданылуы расталады. Дегенмен нақты улармен уланғанда бұл әдістердің
қолданылуы сәйкес әдістемелерде берілген ерекшеліктер қатарына ие.
4. Электрохимиялық, лазерлік, ультракүлгін және магнитті гемотерапия.
Соңғы жылдары тәжірибеге қанды электрохимиялық және физикалық өңдеуге
негізделген детоксикалық әдістер электрохимиялық, лазерлік, ультракүлгін
және магнитті гемотерапия зерттеліп енгізілген.
Электрохимиялық гемотерапия (ЭХГТ) 0,06% натрий гипохлорид ерітіндісін
тамыр ішілік енгізумен жүзеге асырылады, бұл ерітінді ағзаның
электрохимиялық детоксикация аппаратының көмегімен алынады (ЭДО-4, ДЭО-01-
МЕДЗК).
ЭХГТ әсер ету механизмі экзо және эндогенді заттарды белсенді оттегі
және хлорды генерациялау жолын қышқылдаудан турады, яғни цитохром Р450
жүйесімен іске асатын үрдістер модельденеді.
Сонымен қатар бұл әдіс реологиялық қасиеттердің жақсаруына, қанның
оттегімен қанығуына, антиоксидантты қорғаныс жүйесінің күшейуіне септігін
тигізеді, иммуномодулдеуші әсереге ие. ЭХГТ қолдану көрсеткіштері ұзақ
уақыт қан арнасында жүретін және қышқылдану реакцияларында белсенсізденетін
заттармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Ж.О. Исакова, А.Н. Ихамбаева
ДӘРІЛІК ЗАТТАРДАН ЖЕДЕЛ УЛАНУ
(БӨЛІМ: ЖУРЕК-ТАМЫР ЖҮЙЕСІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ДӘРІЛІК ЗАТТАРДАН УЛАНУ)
Оқу әдістемелік құрал
Қарағанды 2011
УДК 615.065
ББК 53.52
И-76
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
Т.М. Мажитов – АҚ Астана медицина университеті клиникалық фармакология
кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.д., профессор.
Г.М. Мулдаева – Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің амбулаторлы-
емханалық терапия және шұғыл көмек көрсету кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.д.
Б.Н.Тюлемисова – отоларингология, офтальмология, сәулелік диагностика,
анестезиология және реаниматология кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.к.
И-76 Ж.О. Исакова., А.Н. Ихамбаева. Дәрілік заттардан жедел улану (бөлім:
журек-тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілік заттардан улану) –
Оқу-әдістемелік құрал.- Қарағанды. - 2011.- 48 б.
Оқу–әдістемелік құрал дәрілік заттармен жедел улану, атап айтқанда,
жүрек–тамыр жүйесіне әсер ететін заттармен улану мәселесіне арналған.
Оқу–әдістемелік құралда дәрілік заттардың жіктелуі, жедел уланудың
жіктелуі, уланудың синдромдық сипаттамасы, уланудың клиникалық
диагностикасының принциптері мен әдістері, дезинтоксикациялық,
патогенетикалық, симптоматикалық терапия принциптері ашып көрсетілген.
Сонымен қоса, оқу–әдістемелік құралда жүрек–тамыр жүйесіне әсер ететін
заттардан уланудың шұғыл токсикологиясынан мәліметтер бар. Мазмұндалған
материал дәрілік заттардың клиникалық токсикологиясын және жүрек–тамыр
жүйесіне әсер ететін заттардан улану кезінде шұғыл көмек көрсету шараларын
игеруге мүмкіндік береді.
Оқу–әдістемелік құрал медициналық жоғары білім беру орынының жоғарғы
курс студенттеріне, интерндерге, резиденттерге, клиникалық фармакологтарға,
тәжірибелік дәрігерлерге арналған.
ББК 53.52
И-76
ҚММУ Әдістемелік кеңесінің отырысында талқыланып, бекітілген
Хаттатма № 10 11.06.2011 жыл
ҚММУ Ғылыми кеңесімен бекітіліп, басылымға рұқсат етілген
Хаттатма № 11 30.06.2011 жыл
© Ж.О. Исакова, А.Н. Ихамбаева, 2011
Қысқартылулар тізімі
АҚ - артериялық қысым
АлАТ – аланинаминотрансфераза
АсАТ – аспартатаминотрансфераза
АС – обстинентті синдром
АГ – артериялық гипертензия
АХ – ацетилхолин
АСҚ – ацетилсалицил қышқылы
АР – адренорецептор
АХЭ – ацетилхолинэстераза
ОБТ – оттегінің белсенді түрі
БК – белсендірілген көмір
ЭЖСХ – тиімділігі жоғары сұйық хроматография
ЭЖСХМС – эффективлігі жоғары сұйық хроматография массспектрометриямен
ГО – гипербариялық оксигенация
СГХ – сүйық газды хроматография
ГХ-М-С – газды хроматография масс-спектрометриямен
ГД – гемодиализ
ГС – гемосорбция
ГЭТ – гематоэнцефалдық тосқауыл
ДТІҚҰС – диссеминирленген тамыр ішілік қан ұю синдромы
АІТ – асқазан-ішек жолы
ССЭ – сұйықтық-сұйық экстракциясы
ҚНС – қатерлі нейролептикалық синдром
ЖБМЖ – жабық бас-ми жарақаты
ӨЖЖ - өкпенің жасанды желденуі
ҚНЖ – қышқылды-негізді жағдай
КТЗ – клиника-токсикологиялық зерттеу
ДЗ – дәрілік зат
ЛГТ – лазерлі гематотерапия
МЭТЖ – микросомальді этанол-тотықтырушы жүйе
МРТ – магнитті-резонансты томография
ҚАМҚ – қан айналымының минуттық көлемі
МГТ – магнитті гематотерапия
СЕҚҚЗ – стероидты емес қабынуға қарсы зат
ЖБЖ – жедел бүйрек жеткіліксіздігі
ОР – опиатты рецептор
ЖТАЖ – жедел тыныс алу жеткіліксіздігі
ЖБЖ – жедел бауыр жеткіліксіздігі
ОББЖ – жедел бауыр-бүйрек жеткіліксіздігі
ҚАО – қан араластыру отасы
АПК – айналымдағы плазма көлемі
АҚК – айналымдағы қан көлемі
ПБЗ – психобелсенді зат
ЛТҚ – липидтердің тотығып қышқылдануы
КАЖ – көп ағзалы жетіспеушілік
ТКТӘ - тікелей кардиотоксикалық әсері
ПД – перитониальді диализ
ПФ – плазмаферез
ІТТ – ішектің толық тазалануы
ҚАКР – қанның агрегатты күйінің реттелуі
ЖҚХ – жұқа қабатты хроматография
ӨАҰТТ - өкпе артериясының ұсақ тармақтарының тромбоэмболиясы
УКГТ – ультракүлгінді гемотерапия
УКСФ – ультракүлгінді спектрофотометрия
ФД – форсирленген диурез
ФОҚ – фосфорорганикалық қосылыс
ХЭ – холинэстераза
ХР – холинорецептор
ХТА – химия-токсикологиялық анализ
ХТЗ – химия-токсикологиялық зерттеу
СБЖ – созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі
ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі
цАМФ – циклдық аденозинмонофосфат
цГМФ – циклдық гуанозинмонофосфат
ОВҚ – орталық веналық қысым
ЭЭГ – электроэнцефалограмма
ЭХО-КГ – эхокардиография
ЭХГТ – электрохимиялык гемотерапия
ЭМГ - электромиография
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Дәрілік заттардан жедел уланудың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Жедел улануды емдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Детоксикациялық терапияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Патогенетикалық және симптоматикалық терапия ... ... ... ... ... .. 29
Жүрек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттардан улану ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Тесттік тапсырмалар 41
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
Кіріспе
Жедел уланулар токсикалық қасиеті бар химиялық заттармен ағза әрекетке
түскен кезде дамиды. Аурулардың халықаралық жіктелуі (АХЖ-10) бойынша олар
былай жіктеледі: дәрілік және биологиялық заттармен улану (Т36—Т50),
сонымен қоса, медицинада қолданбайтын заттардан улану (Т51—Т65), атап
айтқанда алкогольдің токсикалық әсері, күйдіретін заттардан улану
(қышқылдар мен сілтілердің әсері және т.б.).
Оның ішінде тұрмыстық уланулар кең таралған. Кездейсоқ уланулар
тұрмыстық химикаттар, инсектицидтер, медикаменттер, басқа да химиялық
препараттарды дұрыс сақтамау және оларды қателесіп қолдану салдарынан
дамиды. Қасақана улануларды біреуді немесе өзін-өзі өлтіру мақсатында
психикалық жағдайы нашар тұлғалар жасайды. Қауіпсіздік ережелерді
ұстанбаған жағдайларда химиялық кәсіпорындармен лабораторияларда өндірістік
уланулар кездеседі.
Балалар арасындағы уланулар 5 жасқа толмаған балаларда жиі кездеседі,
оларды дәрілік заттардың сыртқы түрі қызықтырады. Сонымен қоса, емдеу
мекемелерінде дәрілік заттардың мөлшерлеу тәртібін ұстанбай, қателескенде
дамитын медициналық ятрогенді улануларда кездеседі. Өсімдік, жәндіктер мен
жылан шағу салдарынан дамитын биологиялық улануларда кездеседі. Этиологиясы
инфекциялық болып табылатын тағамдық уланулар жеке қарастырылады. Жедел
дәрілік заттарды қолдану салдарынан болған уланулар, көбіне, суицидальді
мақсатта қолға оңай түсірілетін дәрілік заттарды пайдаланумен байланысты.
Қазіргі кезде олар химиялық аурулар ішінде бірінші орында. Жедел
уланулардың таралуы бойынша облыстық токсикалық орталықта КГП облыстық
медициналық орталықтың 2010жылы берген мәліметтеріне сүйенсек – барлығы
1365 ауру емделген. Олардың ішінде 449 науқас дәрілік заттардан уланған.
Ол барлық аурулар санының 33%-ын құрайды. Дәрілік заттардан жедел улану
көрсеткіштері келесідей: антибактериялық дәрілік заттардан - 35 адам
(2,6%); гормональды препараттардан - 4 адам (0,3%); СҚҚП уланғандар - 64
адам (5%); анальгетиктерден - 31 адам (43%); психотропты заттардан - 111
адам (93%); журек-тамыр жүйесіне әсер ететін препараттармен - 100 адам
(74%); басқа дәрілік заттармен - 104адам (76%).
Жедел дәрілік уланудан емделген аурулар құрылымынан журек – тамыр
жүйесіне әсер ететін дәрілік заттармен улану, психотропты заттармен
уланудан кейін 2-ші орынды алатынын көруге болады.
Летальдылық – 23 адамды құраған, мұның ішінде дәрілік заттармен улану -
4 жағдай (психотропты заттармен, клофелинмен, темір препараттарымен улану).
Жыл сайын жаңа дәрілерді, әсіресе жүрек тамыр препараттарын шығару және
қолдану көбеюде. Сондықтан дәрілік улануларды жедел химия- токсикалық
диагностикалау және мамандандырылған емдеу мүмкіншілігі бар арнайыланған
токсикологиялық бөлімдерде емдеу қажет.
Дәрілік заттармен жедел уланудың жіктелуі
Дәрілік заттармен жедел уланулардың жіктелуі Д.Р.Лауренса,
П.Н.Бенитта(1991) бойынша қарастырылады:
1. Препараттардың терапиялық бағыттағы әсері бойынша (антибактериялды,
гипотензивті, диабетке қарсы, т.б.)
2. Әсер ету механизмі бойынша:
▪ Молекулярлық деңгейде (рецептор, фермент, белоктар, т.б.)
▪ Жасушалық деңгейде (кері ұстау блокаторлары, ілмекті диуретиктер
т.б.)
▪ Физиологиялық процесті реттеу деңгейінде (тамыр кеңейткіші,
антикоагулянт, гиполипидемиялық заттар т.б.)
3. Химиялық құрылымды (барбитураттар, гликозидтер, стероидтар т.б.)
Барлық жалпы қабылданған дәрілік заттардың жіктелуі жоқ. Біздің елде
М.Д.Машковский ұсынған дәрілік заттарды жүйелеу көп ұсынысқа ие.
I. ОЖЖ –ға әсер ететін дәрілік заттар
1. наркозға арналған
2. ұйықтатқыш заттар
3. қалтырауға қарсы заттар
4. психотропты заттар
5. паркинсонизмнің емі үшін қолданылатын препараттар
6. анальгетиктер
7. наркотикалық емес қабынуға қарсы препараттар
8. құсуға қарсы және құстыратын заттар
II. Шеткері нейромедиаторлы процестерге әсер ететін дәрілік заттар
1. шеткері холинергиялық процестерге әсер ететін заттар
2. шеткері адренергиялық процестергше әсер ететін заттар
3. дофамин және дофаминергиялық заттар
4. серотонин және серотонергиялық процеске әсер ететін заттар
5. гистамин және гистаминге қарсы препараттар.
ІІІ. Сезімтал (афферентті) жүйке аяқтамаларына әсер ететін заттар.
1. жүйке аяқтамаларының сезімталдығын төмендететін заттар.
2. тері және тері асты тіндердің, шырышты қабаттардың рецепторларын
ықпалдандыратын заттар
3. әлсіреткіш заттар
4. қақырық түсіретін (муколитикалық заттарды қосқанда), өкпелік
сурфактанттар
IV. Жүрек-қантамыр жүйесіне әсер ететін заттар
1. кардиотоникалық заттар
2. аритмияға қарсы заттар
3. мүшелер мен тіндердің қанайналымын жақсартатын заттар
4. әртүрлі фармокологиялық және химиялық топтардағы шеткері
возодилиятаторлар және спазмолитикалық (миотропты) препараттар
5. кальций каналының блокаторы (калций ионының антоганистері)
6. калий каналының активаторы
7. ангиотензивті жүйеге әсер ететін заттар
8. гипотензивті препараттар (гипертензияға қарсы)
9. АҚ-ды жоғарылататын заттар
10. ангиопротекторлар
11. гиполипидемиялық заттар
12. қанның ұюына және тромбоциттердің агрегациясына әсер ететін заттар
V.Бүйректің сыртқа бөлу қызметін күшейтетін заттар
1. диуретикалық заттар
2. зәр конкременттерінің түзілуін тежейтін заттар
VI. Гепататропты заттар
1. өт айдайтын заттар
2. гепатопротекторлы заттар
3. холелитикалық заттар
VIІ. Жатырдың бұлшықететіне әсер ететін (жатырлық заттар) заттар
1. жатыр бұлшықетін ықпалдандыратын заттар (утеротоникалық заттар)
2. жатыр бұлшықетін босаңсытатын заттар (токолитиктер)
VIІІ. Зат алмасу үрдісіне әсер ететін заттар
1. гармондар, олардың аналогтары және антигормональды препараттар
2. простогландиндер, лейкотреиндер
3. витаминдер және оған туыстас препараттар
4. ферментті препараттар және ферменттердің ингибиторлары
5. амин қышқылдары
6. парентералды қоректенуге арналған препараттар
7. плазма алмастырушы және дезинтоксикациялық ерітінділер
8. синовиальді және жас сұйықтығын алмастыратын препараттар
9. ҚСО коррекциясына және иондық тепе-теңдікті ұстап тұруға арналған
препараттар
10. Зат алмасу үрдісіне әсер ететін әртүрлі заттар
ІХ. Антигипоксанттар және антиоксиданттар
Х. Иммунитет үрдісін реттейтін (иммуномодуляторлар, иммунокорректорлар)
препараттар
ХІ. әр түрлі фармакологиялық топтардағы препараттар
1. қанттар
2. спецификалық антидоттар, сорбенттер, комплексондар
3. сәуле ауруын емдеуге және оның алдын алуға арналған препараттар
4. фотосезімтал және фотоқорғаушы препараттар
5. алкоголизмді емдеуге арналған заттар
6. дене салмағын (сезімдік) төмендетуге арналған анорексигендер және
басқа да дәрілік заттар
ХІІ. Инфекциялық ауруларды емдеуге және профилактикаға арналған заттар
1. химиотерапевтикалық заттар
2. антисептикалық және инсектинцидті заттар
ХІІІ. Онкологиялық ауруларды емдеуге арналған препараттар
1. алкилдеуші зат
2. антиметоболиттер
3. әр түрлі химиялық топтағы ісікке қарсы синтетикалық заттар
4. цитостатикалық әсер көрсететін алкалоидтар, олардың өнімдері және
басқа да өнім текті заттар
5. ісікке қарсы антибиотиктер
6. онкологиялық ауруларды емдеуге арналған ферменттер
7. интерферондар және интерлейкиндер
8. онкологиялық ауруларды емдеуге арналған гормональды препараттар
және олардың антоганистері
ХІV. Рентгеноконтрасты және басқа да кейбір диогностикалық заттар
1. рентгеноконтрасты заттар
2. әр түрлі диагностикалық заттар
Дәрілік заттардың барлық топтары мен топшаларының барлық класстары
токсикология тұрғысынан қызығушылық тудыра бермейтінін ескерген жөн. Маңызы
зор дәрілік заттар болып ОЖЖ-ға және нейромедияторлы үрдістерге (соның
ішінде наркотикалық емес анальгетиктер және СҚҚП) әсер ететін, жүрек-
қантамыр және тыныс алу жүйесіне әсер ететін заттар, инфекциялық ауруларды
емдеуге және профилактикасына арналған препараттар т.б табылады. Сонымен
қатар бүйрек қызметін реттейтін, гепатопротекторлар және витаминді
препараттар, иммунокорректорлар, антигипоксанттар және антиоксиданттар
улылығы төменділігімен сипатталады және олар жедел улануға сирек әкеледі.
Нақты мүшелердің немесе жүйелердің зақымдалуымен көрінетін, уланудың
синдромологиясына тікелей емес қарым-қатынасы бар таңдамалы улылығы бойынша
удың жіктелуі (кесте-1). Әсіресе, ауыр жағдайды айтқан кезде олиго және
полиорганды зақымдалу туралы әңгіме болады, ал критикалық мүше (немесе
жүйе) бұзылысында (қызметінің бұзылысы) интоксикацияның пайда болуы ең
маңызды рөл атқарады. (Лужников Е.А., Костомарова Л.Г., 2000, Лужников
Е.А., Суходолова Г.Н.,2008).
1 кесте - Токсикалық қасиеті таңдамалы улардың жіктелуі
(Лужников Е.А., Костомарова Л.Г., 2000)
Токсикалық Типтік улар
қасиеті таңдамалы уланудың
сипаттамасы
Жүректік улар (кардиотоксикалық Жүректік гликозидтер, үшциклдік
әсері — ритмнің, жүрек антидепрессанттар, өсімдік улары
өткізгіштігінің бұзылысы, миокардтың (аконит, ақсырғақ және т.б.),
токсикалық дистрофиясы) жануардың улары, барий, калий
тұздары,
Жүйкелік улар (нейротоксикалық Психофармакологиялық дәрілік заттар
әсері – психикалық белсенділіктің (наркотикалық анальгетиктер,
бұзылысы, токсикалық кома, транквилизаторлар, ұйықтатқыш
гиперкинездер, параличтер) заттар және т.б.), изониазид
туындысы, ФОҚ және т.б.
Бауырлық улар (гепатотоксикалық Хлорланған көмірсутектер, улы
әсері –бауырдың токсикалық саңырауқұлақтар, альдегидтер, фенол
дистрофиясы) туындысы және т.б.)
Бүйректік улар (нефротоксикалық Щавель қышқылы,
әсері - токсикалық нефропатия) этиленгликоль, ауыр металдардың
қосылыстары және т.б.
Қандық улар (гематологиялық әсері -Анилин және оның туындылары,
гемолиз, метгемоглобинемия) нитриттер, аминохиноландар және
т.б.
Асқазан-ішектік улар Күшті қышқылдар және сілтілер ауыр
(гастроэнтеротоксикалық әсері - металдар және күшала қосылыстары
токсикалық гастроэнтерит)
Өкпелік улар (пульмонотоксикалық Паракват, азот оксиді, фосген
әсері - токсикалық ісік, өкпенің
фиброзы)
Уланудың негізгі клиникалық сипаттамасы, этиологиялық факторлардың
көрінісі, ауыр және интоксикацияның даму темпі және т.б., төменде
берілгендер.
Уланудың негізгі клиникалық сипаттамасы:
1.Этиологиясы бойынша:
▪ Белгілі (танылған) улар
▪ Белгісіз (танылмаған) улар
2.Даму темпі бойынша:
▪ Өте жедел
▪ Жедел
▪ Жеделдеу
▪ Созылмалы
3.Ағзаға удың түсу жолдары бойынша:
▪ Ингаляционды
▪ Перкутанды
▪ Пероральді
▪ Инъекциялық
▪ Қалғандары
4.Ауырлық дәрежесі бойынша:
▪ Жеңіл
▪ Орташа ауырлықта
▪ Ауыр
▪ Өте ауыр
5.Интоксикациялық кезеңі бойынша:
▪ Бастапқы (жасырын)
▪ Клиникалық көрінісінің байқалуы
▪ Реконвалесценция
▪ Жақында және бұрын болған оқиғалар
6.Сатысы бойынша(организмдегі удың мөлшеріне байланысты):
▪ Токсигогенді
▪ Соматогенді
7.Этиологиялық факторлардың саны және түрі бойынша:
▪ Жай формасы
▪ Бірлескен
▪ Аралас
Бұдан басқа,уланудың орнына және себебіне байланысты жіктелуі:
1.Кездейсоқ:
▪ Шығарылған
▪ Тұрмыстық:
-өзін-өзі емдеу, дәрілерді артық пайдалану
-алкогольді, наркотикалық немесе басқа тұрмыстық интоксикация
-химиялық заттармен қолайсыз жағдай
▪ Медициналық қате
2.Қасақана жасалған:
▪ Қылмыстық:
-өлтіру үшін
-өзін-өзі қорғау қабілетінен айыру мақсатында
▪ Суицидальді
▪ Демонстрациялы
Улануға диагноз қойған кезде ағзаға түскен удың мөлшерін, атауын,
ауырлық дәрежесін, себебінің сипаттамасы немесе оқиға болған орынын, ауру
сатысын, интоксикацияның негізгі синдромы және жүйелер мен мүшелердің
бұзылу дәрежесін, асқынуын, қосымша ауруын, негізгі медициналық
манипуляцияны анықтап алу қажет.Улануды диагностикалауда ең маңыздысы -
оптимальді емдік тактика болып табылады және ол болып жатқан синдромның
генезін анықтауға мүмкіндік береді.
Жедел уланудың емдеу әдістері
Дәрілік заттармен жедел улануды емдеу басқа да химиялық агенттермен
улану терапиясынан ерекшеленбейді. Жедел уланған науқастарды емдеу және
оларға дәстүрлік медициналық көмек келесі бағыттарды қамтиды:
✓ өмірлік маңызды функцияларды қалпына келтіру
✓ удың ағзаға түсуін тоқтату және сіңірілмеген уды ағзадан аластау
✓ сіңірілген уды ағзадан форсирленген түрде шығару
✓ улы затқа қарсы арнайы заттарды қолдану
✓ патогенетикалық және симптоматикалық терапия, органотропты жәрдем,
гомеостазды қалпына келтіру
✓ асқынулардың алдын алу және оларды емдеу
Жедел улануларды емдеу негізінде дезинтоксикациялық терапия жатыр.
Детоксикациялық терапия әдістері
1) Ағзадағы табиғи тазару үрдістерін белсендіру
A. шығаруды белсендіру
1) асқазанды шаю (қарапайым және зондпен);
▪ ішектерді шаю (зондтық лаваж 500 млкг- 30 л; клизма);
▪ іш жүргізетін заттар (тұзды, майлы, өсімдік майымен);
▪ перистальтиканыфармакологиялық стимуляциялау
2) форсирленген диурез
▪ су-электролиттік жүктеме
▪ осмостық диурез
▪ салуретикалық диурез
3) өкпенің емдік гипервентиляциясы
B. биотрансформацияны белсендіру
4) гепатоциттердің ферменттік қызметін реттеу:
- индукция
▪ фармакологиялық (зиксорин, фенобарбитал);
▪ физико-химиялық (ультрафиолеттік, лазерлік гемотерапия);
ингибиция(левомицетин, циметидин);
5) емдік гипо- және гипертермия (пирогенал).
6) гипербариялық оксигенация
7) электрохимиялық гемотерапия (гипохлорит натрия).
C. қанның иммундық жүйесін белсендіру
8)физиогемотерапия: ультрафиолетті, магнитті, лазерлік.
9)фармакологиялық коррекция (тактивин, миелопид).
2) Антидоттық (фармакологиялық) детоксикация
1) Химиялық уға қарсы заттар
▪ жанасқан әсерлі
▪ парентеральдық әсер
2) Биохимиялық уға қарсы заттар (токсикокинетикалық).
3) Фармакалогиялық антогонисттер (симптоматикалық).
4) Антитоксикалық иммунотерапия
3) Жасанды физико-химиялық детоксикация
1) Аферетикалық детоксикация
▪ плазма алмастырушы заттар (гемодез);
▪ гемаферез
▪ плазмаферез
▪ криаферез
▪ лимфаферез
▪ лимфалық жүйе перфузиясы
2) Диализдік және фильтрациялық детоксикация
- экстракорпоральдық әдістер
▪ гемо-, плазмо-, лимфодиализ
▪ ультрафильтрация
▪ гепатоциттердегі биодиализ
- интракорпоральдық әдістер
▪ ішектік диализ
▪ перитонеалдық диализ
3) Сорбциялық
- экстракорпоральдық әдістер
▪ гемо- (плазмо-, лимфо-) сорбция;
▪ биосорбция (көк бауыр);
▪ аппликациялық сорбция.
- интракорпоральдық әдістер (энтеросорбция - абсорбенттер,
адсорбенттер, ионалмастырушы заттар, комплексондар).
4) Физио- және химиогемотерапияны біріктіре қолдану.
Жіктелудегі аталған барлық детоксикациялық әдістердің емдік тиімділігі
дәрілік заттармен жедел улану кезінде бірдей емес. Уланудың алғашқы
сатыларында ең негізгі деген алғашқы көмек көрсетумен емдеу шараларының
маңыздыларына тоқталғанды жөн көрдік.
Сіңірілмеген улы затты ағзадан шығару
Пероральді улану кезінде АІТ-нен сорылмаған уды шығару оптимальді уақыт
ішінде уланудың ағымы мен және интоксикацияға әсер етуге қаблетті. Ішкі
ағзалар токсикалық затпен уланған кезде шұғыл жағдайда зонд арқылы
асқазанды жуады.
Ауыр улану кезінде науқас ес түссіз жағдайда болса (ұйықтатқыш
заттармен, фосфорорганикалық бинсектицидтер т.б. уланғанда) асқазанды жуу
уланудың 1-ші тәулігінде 2-3 рет қайталанады, бірақ резорбцияның тежелуі
нәтижесінде науқас терең комада болған кезде, сорылмаған улы заттың көп
мөлшері ағзаға жиналуы мүмкін.
Асқазанды жуу аяқталған соң асқазанға іш жүргізетін зат ретінде 100-150
мл 30% күкірт қышқылды натрий немесе вазелин майын енгізуге болады. Ішекті
улы заттардан тазарту сифонды клизманың көмегімен жүргізіледі. Кома
жағдайында, яғни жөтелу жұтыну рефлекстері тежелгенде, асқазанды жууда
тыныс алу жолдарын тазалау мақсатында үрленген манжеткасы бар түтікше
қолданылады.
Асқазандағы қышқылды бейтараптау мақсатында сілтілі ертіндіні пайдалану
нәтижесіз, ал осы мақсатпен натрий гидрокарбонатын пайдалану асқазанда
көмір қышқыл газын түзіп, кеңейтіп науқастың жағдайын тіпті нашарлату
мүмкін. Күйдіретін затпен уланғанға әлсіреткіш заттарды қолданбайды, 100г
өсімдік майының эмульсиясын анестезин және левомицетинмен бірге 1,0 г-нан
ас қасықпен күніне 4-5 реттен ішке енгізеді.
Жұтқыншақтың артқы қабырғасын тітіркендіріп және құсық шақырытын
дәрілерді (апоморфин) ерте жастағы балаға қолдануға болмайды.(5 жасқа
дейінгі), сонымен қатар сопор жағдайында немесе ессіз жатқан және күйдіргіш
улармен уланғанда да қолданбайды.
АІТ-гі улы затты адсорбциялау үшін белсендірілген көмірді сумен бірге
ас қасықпен асқазанды жуғанға дейін және кейін қабылдау керек.
Белсендірілген көмір әр түрлі улы агенттерді байланыстыруға қабілетті.
Ол төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 2 - Белсендірілген көмірмен әртүрлі заттардың адсорбциясы
(Neuvonen P. J., Olkolla К. Т., 1988)
Жақсы адсорбцияланады Орташа дәрежеде Нашар
адсорбцияланады адсорбцияланады
Афлатоксиндер Аспирин және басқа Цианид
Амфетамин салицилаттар Этанол
Антиэпилептикалық дәрілік ДДТ Этиленгликоль
заттар Дизопирамид Темір
Антигистаминді заттар Керосин, бензол, Литий
средства дихлорэтан Метанол
Атропин Көптеген жоғарыдозадағы Күшті қышқылдар
Барбитураттар стероидты емес қабынуға мен сілтілер
Бензодиазепиндер қарсы дәрілік заттар
Бета-блокаторлар Толфенам қышқылы
Хлорохин және примахин Мексилетин
Циметидин Парацетамол
Дапсон Полихлорланған бифенилдер
Опиоидтар Фенол
Оймақгүл гликозидтері Ипекакуана сиропы
Қастауыш алкалоидтары Толбутамид, хлорпропамид,
Фуросемид карбутамид, толазамид
Глибенкламид және
басқалар.
Глютетимид
Индометацин
Мепробамат
Фенотиазины
Фенилбутазон
Фенилпропаноламин
Пироксикам
Хинин және хинидин
Стрихнин
Тетрациклиндер
Теофиллидер
Сонымен бірге белсендірілген көмір Са2+ каналдарының ингибиторын және
АФП жаңа заманғы аритмияға қарсы заттар, антидепресанттар, туберкулезге
қарсы препараттарды т.б. сіңіреді. Белсендірілген көмірдің әмбебап сіңіру
қасиетіне және жанама әсерінің аздығына байланысты практикада кеңінен
қолданады, сонымен қатар улы заттардың қосындысымен және белгісіз улармен
уланғанда да пайдаланады. Одан басқа белсендірілген көмір тұзды
ішжүргізетін және сорбитолды сіңірмейді.
Белсендірілген көмірді жүйесіз түрде
вазелинмен немесе басқа майлармен келсін келмесін қоса берсе онда оның
сіңіру қаблетін төмендетеді.
Улы зат тек ішекке, қынапқа, несеп ағарға түссе онда оны клизманың
көмегімен жуады.
Соңғы жылдары дәрілік заттармен улану және оларды артық қабылдауға
ерекше назар аударылып жур.
Осы авторлар ұзақ әсерлі препараттарды артық қабылдау болғанда
науқастардың АІТ-ң тазалау алгоритмін ұсынған.
1-сурет. Ұзақ әсерлі препараттарды артық қабылдау кезінде АІТ-н тазалау
тәсілі.
Сіңірілген улы затты шығару
1. Форсирленген диурез.
Қан тамырлар арнасынан уытты заттарды шығару үшін жиі форсирленген
диурез әдісі қолданылады. Бұл әдіс науқасқа сумен күш түсіру осымен қатар
осмостық диуретиктер (мочевина, манитол) немесе салуретиктер (лазикс,
фуросемид) енгізу. Бұл әдіс көп жағдайда суда еритін улы заттармен
уланғанда қолданылып, бүйрекпен шығарылатын көрінеді. Осмоткалық
диуретиктер ретінде 30% манитол глюкозамен және 10% манитол ертіндісі
қолданылады.
Науқасқа осмостық диуретикті енгізу алдында ауыр улану кезінде дамитын
компенсация ушін 5%-ті глюкоза ертіндісімен изотониялық NaCl ертіндісін
1000-1500 мл-ге дейінгі деңгейде 1 сағат ағымында болжамды сулы күш тусіру
жасайды. Бір мезетте зәрдегі улы заттың концентрациясын анықтау керек,
электролиттерді де, гематокритті де анықтаған жөн. Науқастарға зәрлік
катетрді сағаттық диурезді анықтау үшін енгізеді.
Науқастың 1кг салмағына 10-15 минут ішінде 1г мочевина ертіндісін
тамыр ішілік енгізеді. Осы енгізудің аяғында осмотикалық диуретиктік
электролит сұйықтығының сұйықтық күшін жалғастырады, құрамында калий
хлориді 4,5г, натрий хлориді 6г және 10г глюкоза 1 сұйықтыққа. Тамыр ішілік
енгізу жылдамдығы диурез жылдамдығына сәйкес келуі керек, 88-1200млсағ
дейін.
Осы циклді әр 4-5 сағат сайын қажеттілігіне байланысты қайталап отырады
(ағзада осмотикалық тепе-теңдік қалыптасқанда) қан тамырлардан улы
заттардың толық жойылуына дейін.
Науқастың 1кг салмағына 1г есеппен маннитол 10% ертіндісін көк тамыр
ішілік құяды. Бірақ, есепке ала отырып, организмнен маннитол жылдам шығады.
Осмотикалық жүргізгеннен кейін көк тамырға маннитол 10% ерітіндісін
300млсағ дейін енгізу керек, ал басқа көк тамырға электролит ерітіндісін
құямыз. Сұйықтық жүктемесінен соң фуросемид (лазикс) көктамыр ішілік 100-
500мл-ге дейінгі дозада енгіземіз. Бірақ, оның қайталана қолданылуынан
электролит мөлшерін көп жоғалтады, жиі калий адекватты диурез енгізілуіне
қарамастан электролит сұйықтығының мөлшері жоғары болады.
Форсирленген диурез әдісінен кейін, калий, натрий деңгейіне бақылау
жасап, бұзылған су-электролиттік тепе-теңдікті қалпына келтіруге тырысу
керек.
Барбитураттармен, салцилаттармен және қышқылдық реакциясы (рН7)
болатын ертінділер, басқа да дәрілік заттармен және гемолитикалық улармен
улану кезінде жедел улану кезінде ағзаға сұйықтықпен жүктеме беріп, қанды
сілтілеу керек.
Осы мақсатпен көктамыр ішілік тамшылатып 500-1500мл-ге дейін натрий
гидрокарбонат сұйықтығын тәулігіне бір мезетте қышқылдық-сілтілік тепе-
теңдігін бақылай отырып, зәрдің сілтілік реакциясын (рн8) бақылаймыз.
Фуросемидті тағайындауға көрсеткіштер: барбитураттармен улану,
салицилаттармен, бромидтермен антигистаминді заттармен, резерпинмен, бор
қышқылымен, хининмен, пахикарпиноммен, мепротанмен, ауыр металлдармен және
т.б. орта және ( жиі ГС және ГД біріккен) ауыр дәрежеде берілген
байланыстармен уланғанда. Бұл жағдайда ренальді клиренсті 3-5рет
жоғарылатуға тырысамыз. Бұдан басқа форсирленген диурез сілтілеумен - жедел
гемолиз және рабдомиолизбен жүретін жедел бүйрек жетіспеушілігі кезіндегі
тиімді профилактикалық әдіс. Оның әсері жоқ және әсері төмен мынандай
заттармен уланғанда: фенотиазин, антидепрессант, бензодиазепин, жүрек
гликозидтері, орталық холинолитиктер және т.б., олардың басым бөлігі
қандағы белоктармен және липидтермен жақсы байланысады және ұлпалық
рецепторларда бекіп, орналасады.
Фурасемидтің кері көрсеткіші жүрек-тамыр жетіспеушіліктері (коллапс,
экзотоксикалық шоктың ауыр түрі, жедел және созылмалы сол қарыншалық
жетіспеушілік), өкпенің кардиогенді емес ісінуі, ануриялық сатыдағы
бүйректің жедел жетіспеушілігі 2-ші және 3-ші сатысында (қандағы креатинин
220ммольл жоғары) декомпенсирленген портальді бауыр циррозында, бас ми
ісінуінде, жоғарғы артериялық гипертензия кезінде, геморрагиялық инсультпен
асқынған улануларда. Фурасемидті енгізген кезде дамитын асқынулар оны
енгізу әдісін бұзған кезде дамиды (гипер-, сирек-гипогидратация
метоболикалық алкалоз, клиникалық көрсеткішіне байланысты
гипоэлектролитемия)
2. Гемодиализ (ГД) және гемосорбция (ГС; гемопрефузия)
Біраз әсерлі әдіспен шұғыл детоксикация экстрокорпоральді әдістермен
қатынаста, сорудың және диализдің принциптері, бәрінен бұрын гемодиализдің
көмегімен жасанды бүйрек және гемосрбция (ГС; гемоперфузия) белсендірілген
әдіс көмегімен организмнен ксенобиотиктердің белгіленген спектрлері
шығарылады (3,4 кесте).
Форсирленген диурезге қарағанда гемадиализ бен гемосрбцияның
элиминациялық әдістемелері нақты жоғары деп саналады, ал жалпы клиренс
табиғи тазалау көрсеткішін жоғарлатады (3-10 рет және жоғары). Гемодиализ
төмен молекулалы заттармен және белсендірілген көмірмен сіңірілмейтін
заттармен уланған кезде көрсетіледі (төменгі спирттер, альдегидтер,
қышқылдар және гликолиз бейорганикалық байланыстар). Гемосорбция-
липотропты, орташа молекулалы улармен уланған кезде тиімді және
гемодиализге қарағанда әсері жоғары.
Кесте3 –Диализ көмегімен сыртқа шығарылатын заттар (Winchester J.F.,1989)
Барбитураттар Мециллинам Цефадроксил Ацетилсалицил
Амобарбитал Нитрофурантоин (Цефоперазол) қышқылы
Апробарбитал Орнидазол Цефоранид Колхицин
Барбитап Сульфаниламидтер (Цефотаксим) Метилсалицилат
Циклобарбитап Тертациклин (Цефотетан) (Д-пропоксифен)
Пентабарбитап Тинидазол Цефотиам Циластин
Фенобарбитал Ацикловир Цефокситин Имипенем
(Секобарбитап) Амантадин Цефроксадин Метоксалактам
Барбитуратты емес Мезлоциллин Цефамандол (Магний)
ұйқы шақыратын, (Хлорамфеникол) Цефазолин (Сынап)*
седативті, Ципрофлоксацин Цефиксим Калий
тырысуға қарсы, (Клиндамицин) Цефменоксим Фосфат
транквилизаторлар (Эритромицин) (Цефониксид) Салицил қышқылы
Мепробамат Метронидазол Цефсулодин Азтреонам
Метаквапон Цикпосерин Цефтазидим Натрий
Примидон Этамбутол (Цефтираксон) Стронций
Паральдегид 5-фторцитозин Цефураксим (Қалайы)
Карбамазепин Изониазид Цефацетрил (Цинк)
Карбромал (Хлорохин) Хинин Цефапексин Бромид
Хлоралгидрат (Азотиоприн) Цефалоридин Хлорид
(Хлордиазепоксид) Брединин Цефалотин Йодид
(Диазепам) Циклофосфамид (Цефапирин) Фторид
(Дифенилгидантоин)5-фторурацил Цефрадин Басқа ДЗ
(Дифенгидрамин) Метсуксимид (Метотрексат) Аципимокс
Этиамат Метиприлон Жүрек-тамыр Аминофиллин
Этхлорвинол Паральдегид жүйесіне әсер Анилин
Этосуксимид Примидон ететін ДЗ Бораттар
Галамин Антидепрес-санттаАцебутол Бор қышқылы
Глютетимид р Ацетилпрокаинамид(Хлорпропамид)
Микробқа қарсы Амитриптилин Атенолол Хром қышқылы
және Амфетаминдер Бретилий Циметидин
саңырау-құлақтарға(Имипрамин) Каптоприл Динитро-о-крезол
қарсы Изокарбоксазид (Диазоксид) Фолий қышқылы
дәрілік заттар МАО Ингибиторлары(Дигоксин) Маннитол
Амикацин (Паргилин) (ЛидОкаин) Метилпреднизолон
Дибекацин (Фенелзин) Метопролол Калия бихромат
Фосфомицин Транилципромин Метилдофа Натрия цитрат
Гентамицин (Трицикпики) (Уабаин) Теофиллин
Канамицин Спирттер Надолол Тиоцианат
Неомицин Этанол Практолол Ранитидин
Нетилмицин Этиленгликоль Прокаинамид Еріткіштер, газдар
Сизомицин Метанол (Хинидин) Ацетон
Стрептомицин Изопропанол Сотапол Камфора
Тобрамицин Анальгетики, Токаинид Көміртек оксиді
(Ванкомицин) Ревматизмге қарсыМеталлдар, (II)
Бацитрацин Ацетаминофен бейорганикалық (CCI4)
Колистин (Нафциллин) заттар (Эвкалипт майы)
Ампициллин Пенициллин (Алюминий)* Тиолдар
Амоксициллин Пиперациллин Мышьяк Толуол
Азлоциллин Темоциллин (Мыс)* Трихлорэтилен
Карбенициллин Тикарциллин (Темір)*
Клавулановая (Цефаклор) Қорғасын
кислота Литий
(Клоксациллин) Ацетофенетидин
(Флоксациллин)
Кесте 4 - Гемосорбция көмегімен ағзадан шығарылатын ДЗ (гемоперфузия)
Барбитураттар Изониазид Басқа дәрілік заттар
Амобарбитал Метотрексат Аминофиллин
Бутобарбитал Тиабендазол Циметидин және басқа
Гексобарбитал Цефалоспорины Н2-гистаминоблокаторлар
Пентобарбитап Макролиды Фторацетамид
Фенобарбитал Метронидазол Фенцикпидин
Хиналбитап Сульфаниламиды Фенолы
Секобарбитал Антидепрессанттар Подофиллин
Тиопентал Амитриптилин Теофиллин
Виналбитал Имипрамин Эрготамин
Барбитуратты емес Трицикпики Антигистаминді препараттар
ұйқы шақыратын, Амфетамины (Н1-гистамин рецепторларының
седативті, Жүрек-тамыр жүйесіне блокаторлары)
транквилизаторлар әсер ететін ДЗ Фенформин және басқада
Карбромал Ацетилпрокаинамид диабетке қарсы дәрілік заттар
Либриум Бета-адреноблокаторы Вальпроев қышқылы
Хлоралгидрат Дигоксин Өсімдік және жануарлар текті
Хлорпромазин Дизопирамид улар, инсектицидтер,
Диазепам Лидокаин гербицидтер, еріткіш және
Дифенгидрамин Прокаинамид газдар
Этхлорвинол Хинидин Аманитин
Глютетимид Эфедрин Хлордан
Мепробамат Каптоприл Диметоат
Метаквалон Анальгетики, Морфин
Метсуксимид Ревматизмге қарсы ДЗ Героин
Метиприлон Ацетаминофен Фосфорорганикалық
Микробқа және ісікке Ацетилсалицил қышқылы инсектицидтер
қарсы ДЗ Колхицин Фаллоидин
Адриамицин Метилсалицилат Полихлорбифенилдер
Ампициллин Фенилбутазон Паракват
Кармустин Пропоксифен Дикват
Хлорамфеникол Салицил қышқылы Крезол
Хлорохин Фенацетин CCI4
Клиндамицин Мефенам қышқылы Этиленоксид
Дапсон Трихлорэтилен
Доксорубицин Дихлорэтан
Гентамицин Орташа және жоғарғы спирты
Гемодиализ (ГД)–дің эффективтілігі диализдеуші сұйықтықтың
модификациясы арқылы жоғарылауы мүмкін. Қышқылды заттардың ионизациясы және
қайтымды диффузиясы үшін сілтілендіру қолданылады, ал сілтіліге –
диализдеуші ерітіндінің қышқылдандыру (ионды тосқауыл эффектисі)
қолданылады. Осы мақсатпен мөлекулярды тосқауыл принципі қолданылады, яғни
диализдеуші ерітіндігі сорбенттер, хелатирлеуші агенттер немесе майлы
эмульсияларды қосу арқылы. Бірақ бұл әдіс клиникада кең торалуды таппады.
ГД және ГС-ң емдік тиімділігі негізінен оның жүргізілу мерзіміне
тәуелді. Өте ерте басталуы оптимальді болуы мүмкін, бірақ ГД және ГС
жүргізілу мақсатында белгілі мерзімдік қою сүрағы қиын шешіледі. Бағыт
бағдар ретінде белгілі бір ұлы агент немесе оның белсенді метаболитіне Т12
көрсеткіші қолданылуы мүмкін – бұл шаралардың мерзімнен кеш орындалуы 3 Т
12-ден жоғарылауы шартқа байланысты мақсатты қойылған. Интенсивті
эфферентті терапиясы анықтаудың негізі ретінде, қандағы удың химико –
токсикалық концентрациясының нәтижесі саналады.
ГД және ГС –ның орташа ұзақтығы 4-6 сағ. Масса алмасушы арқылы
перфузияның көлемі -3 АҚК (ГС үшін кейбір улануларда -10-12 АҚК), ориентир
ретінде биоортадағы токсиканттар концентрациясының көрсеткіші болып
табылады. Сеанстың аяқталуынан кейін қандағы у көрсеткіші әртүрлі өзгеруі
мүмкін – кей уақытта өз деңгейінде, операция нәтижесіндегіге жақын,
прогрессивті төмендеген немесе жоғарылаған. Соңғысы және біріншісі тіндік
депоның токсикантпен қанығумен байланысты (оның жоғары көлемде таралуында)
немесе (жиі) оның АІТ- ден сіңу стимуляциясына байланысты, жоғары
токсикалық агенттермен улану жағдайларында ГД немесе ГС қайталамалы
сеанстары көрсетілген, ал егер осы токсиканттың ерекшіліктері алдың ала
белгілі болса – пролонгирленген шара жүргізу нұсқасы қолданылады.
Ескертетін жайт, ГД және ГС оперативті араласу болып табылады, олардың
орындалуы медициналық документацияда сирапталып, белгіленуі керек.
Қолдануға көрсеткіш ретінде токсигенді фазаның жедел улануларында ГД
немесе ГС қолданылады:
▪ удың потенциальді леталді дозасын қабылдау немесе қандағы
потенциальді летальді токсикант деңгейі
▪ улармен улану кезіндегі терең кома, ОЖЖ- сін тежеуші, дәстүрлі
фармокатерапиясының әсері болмаған кезде
▪ организімде токсификацияға (летальді синтезге) ұшырайтын заттармен
улану
▪ қосарланған заттармен улану, яғни токсикалық әсерінің синергетикалық
деңгейі
▪ алдын ала ауруларының болуы, олардың ауырлығы қан құрамындағы
токсиканттардың некротикалық деңгейіне немесе белсенді метоболиттерге
байланысты
Кері көрсеткіштеріне ГД және ГС –ның орталық гемодинамиканың
тұрақсыздығы (шок, коллапс) оның тұрақтануына дейін жатады, айқын
геморрагиялық синдром және жоғары қауіпті қан құйылу және қан кетулер,
бұлар осы операцияларда жасалатын гипокоагуляциядан болуы мүмкін.
ГД және ГС кезіндегі асқынулар арнайы (әр әдіске қатысты) және арнайы
емес (осы әдістерге жалпы) болып бөлінеді.
Арнайы емес асқынуларына қантамырлық жетімділіктің асқынулары
(конюгирленген немесе катетерленген қантамырдың зақымдануы
оның тромбозы және қабынуы, перфузияланушы қанның экстравазациясы),
экстракорональді контурдың зақымдалуы немесе герметизациясы артериялық
гипотензия, ауалық эмболия) және жасанды гипокоагуляция (қантамырлық доступ
зонасындағы немесе басқа жеріндегі қан кету) жатады.
ГС-ның арнайы немесе асқынуларына: төну және қызу сорбенттің дұрыс
дайындалмауынан, қанның пішіндік элементтерінің зақымдалуы
(тромбоцитопения, гемолиз) жатады. Ал ГД үшін – дизэлектролитемия, бұзылған
тепе-теңдік синдромы (дисэквилибриум-синдром), анафилактикалық шок жатады.
Сонымен қатар мыналармен байланысты асқынулар болуы мүмкін, токсикантты
тез арада жою (мысалы, психотропты заттармен улану кезіндегі команың
рецидивтері, нәтижесінде қалпына келу мақсатында мидың оттегіне қажеттілігі
жоғарлайды), немесе антидотаны жою (медиаторлы әсерлі улармен улану
кезінде).
3. Перитональді диализ
Организмнен жойылатын заттардың спектрі бойынша және демодиализ
көрсеткіштеріне жақын интрокорпоральді әдіс – перитонсальді диализ (ПД)
болып саналады. Сонымен қатар іш қуысының құрылымдық ерекшеліктері
экзогенді улардың элиминациясын қамтамасыз етеді, яғни белокпен байланысты,
ал диализдеуші ерітіндінің іш қуысындағы майлы депомен, (жоғары
концентрациялы липототропты агентері бар) әсерлесуі, әсіресе пероральді
улануларда осы деполардың ыдырауына септігін тигізеді.
Бұл әдістің жетістікеріне кері көрсеткіштерінің жоқ екенін жатқызуға
болады (ескертетін жайт айқын түйілу процесі және іш қуысындағы инфекциялық
ошақ).
Жедел уланулар кезінде перитонеальді диализді іш қуысы қабырғасына
үзілісті әдіс арқылы арнайы фистуланы тігу арқылы жасайды. Фистула арқылы
қосымша полиэтиленді катетермен іш қуысына келесі құрамды диализдеуші
ерітіндіні енгізеді: натрий хлориді – 6,0 г; калий хлориді – 0,3 г; кальций
хлориді – 0,3 г; натрий гидрокарбанаты – 1,5 г; глюкоза – 6,0 г.
Операция кезінде келесі аталған асқынулар болуы мүмкін (қан кетулер
ішкі мүшелердің перфорациясы, бактериальды перитонит, сұйықтықпен күш түсу
немесе дегидратация, электролитті баланстың бұзылуы, пневмония және т.б.),
ал элиминациялық қабілеті бойынша перитонеальды диализ (ПД), әдетте,
тиімділігі ГД төмен, сондықтанда, ГД жүргізу мүмкіндігі техникалық
себептерге байланысты жоқ болған кезде атап айтқанда, қарсы көрсеткіштер
(құрсақ қуысындағы айқын спайкалы процесс және жүктіліктің соңғы кезеңдері)
болғанда қолданылады.
4) Сирек қолданылатын әдістер.
Сорбциялық - диализдік терапияның басқа нұсқаулары удың сіңірілуін
тоқтатып, ағзадан шығару үшін сирек қолданылады. М. Дж. Элленхорн (2003)
ағзадан молекулалық массасы 40000 дейінгі улы заттарды аминогликозидті
антибиотикті хелатуриялық агенттермен, металл кешендерін, Ca каналдарының
блокаторын, диазепам, стероидты емес қабынуға қарсы заттарды, трициклдік
антидепрассанттарды, фенитионды және т.б заттарды шығаруға гемофильтрация
әдісін қолдануды ұсынды. Гемофильтрация және гемодифильтрация,
ультрафильтрация жасаған кезде ағзадан көп көлемде сұйықтық шығарылады.
Сондықтан осы ем-шараларды гипергидратацияда қолдануды
ұсынады.Ультрафильтрацияның детоксикациялық қабілеті жоғары емес, ал
гемофильтрация төмен молекулалы заттарды шығарады. Кең тараған әдістер
лимфофильтрация, лимфодиализ, плазмодиализ, биодиализ бұлар гепотоциттерде
және т.б. эндогенді улардың соматогендік сатысында пайдаланылады.
Сорбциялық детоксикацияның әртүрлі әдістері, лимфосорбция, плазмосорбция
және эндотоксикозда, соматогенді сатының асқынуларында басты көрсеткіш
ретінде қолданылады. Сонымен қатар лимфосорбция қатты күйдіргіш улармен
пероральды уланулардың ерте терапиясы кезінде жасалады, ал плазмасорбция
элименацияның қабілеті бойынша гемосорбцияға ұласады.
5) Аферентті әдістер.
Афференттік әдістердің ішінен ағзадағы эндогендік уларды шығару үшін
жиі гемодилюция пайдаланылады. Көбінесе плазмофарез ал одан сирек түрде-
қанның алмастыру операциясы қолданылады.
Гемодилюция пероральды көп уланғанда және инфузиялық терапия түрінде
болғанда,диурездің фосфорлық құрамы болып табылады, ГД және ГС дайындық
кезінде қолданылады және де гемодилюция ОЦК қабынуына әсер етеді.
Микроциркуляцияның және реологияны қалпына келтіреді қандағы токсикалық зат
концентрациясын төмендетеді.
Гемодилюцияда альбумин ерітіндісін, поливинилпирролидонды және аз
мөлшерде декстронды қолданғанда бұл қан арнасындағы биологиялық активті бос
улардың концентрациясын төмендетеді, ал поливинилпирролилонның төмен
молекулалы препараты улардың зәрмен шығарылуына қатысады. Детоксикацияның
негізгі әдісі ретінде сирек қолданылады, көбінесе, бұл әдіс жеңіл және
орташа улануларда жасалады. Сонымен қатар декстрон және
поливинилпирролидон дәрілердің кері әсері бар тіпті анафилактикалық шокты
шақыруы мүмкін, кейде нефротикалық әсері тым жоғары болады.
Қан алмастыру әдісі. Гемодилюция және гемосорбция пайда болғаннан кейін
қан алмастыру операциясы қолданылады.Оған әсер еткен донор қанын тез арада
дайындалуы ЖИТС-инфекциясын жұқтыруға қауіпті, вирусты гепатит жұқтыруға
қауіпті. Қан алмастыруға қанның көлемі де қатысты. Сондықтан қазіргі кезде
қан алмастыру әдісін тек қана гемотоксикалық әсері бар ауыр улануларда 60-
50 пайызға айқын метгемоглобинемия, көп мөлшерде гемолиз жағдайында
жасалады. Бұл әдісті айқын гемодинамиканың бұзылысында, жүрек ақауларының
асқынуларында, терең көктамыр тромбофлебитінде қолдануға болмайды. Қан
алмастырудың асқынуларына артериальды гипотония, посттрансфузионды реакция,
тромбофлебиттер, анемиялар жатады.
Плазмофарез(ПФ)- детоксикацияның бұл әдісі улы заттардың плазма
белоктары мен ұзақ уақыт байланысқан пайызы жоғары болғанда қолданылады.
Осы әдістің жақсы жақтарының бірі осы емшараны жүргізудің қарапайымдылығы,
кері әсері аз, реокорригирлеуші әсер қандағы пішіндік элементтер бұзылысы
төмен болады, ағзадан эндо- және экзо улардың агенттерін шығара алуға
қабілетті. Сонымен қатар ПФ-дың элиминациондық қабілеті басқа улы заттармен
сәйкес түрде ГД және ГС көрсеткіштерінен көрінеді, өйткені операция
кезінде салыстырмалы түрде кішкене көлемі алып тасталынады.
Ксенобиотиктердің метаболизміне әсер ету әдістері
Детоксикацияның жылдамдатылуы биотрансформацияның стимуляциясымен және
токсификация механизмдерінің төмендетілуімен жүзеге асуы мүмкін. Бұл
гепатоциттердің ферменттік жүйесінің қызметтерінің фармакологиялық, физика-
химиялық және электрохимиялық заттармен реттеу арқылы, гипо- және
гипертермияның, мембраналық гемоксигенацияны, гипербариялық оксигенацияны
қолдануымен іске асырылады.
1. Р450 жүйесінің фармакологиялық стимуляциясы
Глюкуронидаза ферменттерінің белсенділігінің жоғарылауымен қатарласа
жүретін Р450 жүйесінің фармакологиялық стимуляциясы фенобарбитал,
зиксорин, бензобарбитал (бензонал) және басқа да препараттарды қолданғанда
жүзеге асырылады және улы зат осы жүйелердің әсерінен детоксикацияға
ұшыраған жағдайларда ғана расталған болып есептеледі. Берілген әдіс
шектеулі тәжірибелік қоладанысқа ие, себебі индукция әсері баяу дамиды,
яғни у агенттің негізгі бөлігі басқа жолдармен шығарылған уақытта дамиды.
Бұған қарамастан әдебиеттерде осы әдісті уланулар кезінде немесе стероидты
гормондарды, кумарин туындыларын, анальгетиктерді (антипирин),
сульфаниламидтерді, Д дәруменін, цитостатиктерді, карбамат топтарындағы ХЭ
қайтымды тежегіштерін мөлшерден тыс қолдану кезіндегі ұсыныстары берілген.
2. Цитохром Р450 жүйесін тежеушілер
Цитохром Р450 жүйесінің тежеушілері (левомицетин, ниаламид және т.б)
осы жүйенің қатысуымен ксенобиотик токсификацияға (летальді синтезге)
ұшыраған жағдайларда теориялық түрде расталған. Бұл бағыт дәлелді болып
ұсынылады, себебі оның белсенділігін фармакологиялық төмендету тез арада
дамиды. Бұл туралы дәлел ретінде левомицетиннің 1,2- дихлорэтан секілді
токсикалық агенттпен уланғанда қолдануы туралы оң нәтижелер бар.
Токсификацияның алдын алумен қатар, бұндай терапия қан құрамындағы
ксенобиотиктердің концентрациясының жоғарылауына әкеледі, нәтижесінде
жылдамдатылған жасанды және табиғи шығарылуы жүреді.
3. Емдік гипер – және гипотермия, гипербариялық оксигенация (ГБО)
Удың құрамында және олардың биоортадағы белсенді метаболиттеріне емдік
гипер – және гипотермия, гипербариялық оксигенация әдістері әсер етеді.
Көрсетілген әдістер ағзаға көптеген әсер көрсетеді, бұлардың әртүрлі
аспектілері клиникалық токсикологияда интоксикацияның токсикогендік және
соматогендік кезеңдерінде қолданылады. Мысалы; ГБО жедел улануларда жиі
кездесетін гипоксиядан кейінгі жағдайдың емінің және гипоксия
коррекциясының әсер етуші әдісі болып табылады. Бұл гемоглобинді
белсенсіздендіретін және тіндік гипоксияны тудыратын (көміртек оксиді,
сульф- және метгемолглобин түзушілер) удың әсер етуінде әсерлі болады.
Емдік гипертермия алмасу үрдістерін, ағзаның қорғаныс реакцияларын
күшейтеді, микроциркуляцияны, ҚСО коррекциясын жақсартуға қатысады,
сұйықтықпен белсенді әсер еткенде диурезді, тер бөлуді күшейтеді, ал
гипотермия метаболиттік реакцияларды бәсеңдете отырып, тіндердің оттегін
қолдануын азайтады, цитопротективті әсер көрсетеді, мембраналық
түзілістерді деңгейде сақтап турады, тіндердің гидрофильділігін азайтады.
Берілген әдістердің ксенобиотиктердің биотрансформациясына әсері
толығымен осы әдістердің физиологиялық әсер ету механизмдеріне сәйкес
келеді және белгілі деңгейде экзогенді заттардың метаболизмін күшейтетін
немесе төмендететін фармакологиялық заттардың әсерімен байланысты. Осылайша
ГБО ағзада қышқылдануға ұшыраған ксенобиотиктердің биотрансформациясын
жылдамдатады, гипертермия осы биотрансформацияға қатысатын ферменттік
жүйелердің белсенділігін жоғарылатады, ал гипотермия төмендетеді.
Осыған байланысты ағзада метаболиттік детоксикацияға ұшыраған заттармен
уланғанда ГБО-ның және гипертермияның қолдану мүмкіндігі туралы айтуға
болады. Биотрансфармация токсификацияға (летальды синтезге) әкелген
жағдайларда берілген әдістер көрсетілмейді, ал емдік гипотермияның
қолданылуы расталады. Дегенмен нақты улармен уланғанда бұл әдістердің
қолданылуы сәйкес әдістемелерде берілген ерекшеліктер қатарына ие.
4. Электрохимиялық, лазерлік, ультракүлгін және магнитті гемотерапия.
Соңғы жылдары тәжірибеге қанды электрохимиялық және физикалық өңдеуге
негізделген детоксикалық әдістер электрохимиялық, лазерлік, ультракүлгін
және магнитті гемотерапия зерттеліп енгізілген.
Электрохимиялық гемотерапия (ЭХГТ) 0,06% натрий гипохлорид ерітіндісін
тамыр ішілік енгізумен жүзеге асырылады, бұл ерітінді ағзаның
электрохимиялық детоксикация аппаратының көмегімен алынады (ЭДО-4, ДЭО-01-
МЕДЗК).
ЭХГТ әсер ету механизмі экзо және эндогенді заттарды белсенді оттегі
және хлорды генерациялау жолын қышқылдаудан турады, яғни цитохром Р450
жүйесімен іске асатын үрдістер модельденеді.
Сонымен қатар бұл әдіс реологиялық қасиеттердің жақсаруына, қанның
оттегімен қанығуына, антиоксидантты қорғаныс жүйесінің күшейуіне септігін
тигізеді, иммуномодулдеуші әсереге ие. ЭХГТ қолдану көрсеткіштері ұзақ
уақыт қан арнасында жүретін және қышқылдану реакцияларында белсенсізденетін
заттармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz