Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудың педагогикалық.психологиялық сипаты ... ... ... ... 7
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру және дамыту әдістемесі
2.1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың әдіс.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Қосымша
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудың педагогикалық.психологиялық сипаты ... ... ... ... 7
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру және дамыту әдістемесі
2.1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың әдіс.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Қосымша
Зерттеу көкейкестілігі: Бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңалыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды.
2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық – жаңа экономкалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстанның халқына жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген, 2010-2014 жылдарға арналған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен білім беруді қамтамасыз ету жөніндегі «Балапан» бағдарламасы қабылданды. Аталған бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі ұйымдардың сапалы қызметіне деген мұқтаждығын қамтамасыз ету.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілумен тақырыптың өзектілігі түсініледі. Өйткені, мектепке дейінгі кезеңде шаралардың басты міндеттері ең алдымен баланың танымдық қызығушылығын арттыру, баланың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып тәрбиелеу болып табылады.
Мектепалды даярлық қана баланың қоршаған әлеммен қарым-қатынасында рухани-адамгершілік құндылықтар, интеллект, таным белсенділігі, іс-әрекеттерінің іргетасын қалауға бағытталған. Оқытудың алғашқы сатысының жетекші идеясы - сыйластық пен сенім жағдайында ғана жүзеге асырылатын тұлғаның толық дамуы, баланың жеке қызығушылығы мен мүмкіндіктеріне көңіл аудару болып табылады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы сатысы ретінде заманауи өзгеріп отыратын әлемге бейімделе алатын бала тұлғасын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайлар құрады. Ғалымдардың көп жылдық зерттеулері мектепке дейінгі жас адамның интеллектуалды, жеке, әлеуметті және эмоционалды даму жағдайларын анықтаушы болып табылады.
Қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру бағытындағы шаралар да осы міндеттерді жүзеге асыруды көздейді. Қоғамыздағы өзгерістер де қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесін мазмұндық жағынан өзгертуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысымызда мектепке дейінгі мекемелерде жүргізілетін қарапайым математика элементтерін бүгінгі күнгі инновациялық әдістермен оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы балалардың ойлау қабілетін арттырып, ақпараттық технологиялар негізінде ізденушілігін дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі өзектілігі болып айқындалады.
2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық – жаңа экономкалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстанның халқына жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген, 2010-2014 жылдарға арналған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен білім беруді қамтамасыз ету жөніндегі «Балапан» бағдарламасы қабылданды. Аталған бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі ұйымдардың сапалы қызметіне деген мұқтаждығын қамтамасыз ету.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілумен тақырыптың өзектілігі түсініледі. Өйткені, мектепке дейінгі кезеңде шаралардың басты міндеттері ең алдымен баланың танымдық қызығушылығын арттыру, баланың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып тәрбиелеу болып табылады.
Мектепалды даярлық қана баланың қоршаған әлеммен қарым-қатынасында рухани-адамгершілік құндылықтар, интеллект, таным белсенділігі, іс-әрекеттерінің іргетасын қалауға бағытталған. Оқытудың алғашқы сатысының жетекші идеясы - сыйластық пен сенім жағдайында ғана жүзеге асырылатын тұлғаның толық дамуы, баланың жеке қызығушылығы мен мүмкіндіктеріне көңіл аудару болып табылады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы сатысы ретінде заманауи өзгеріп отыратын әлемге бейімделе алатын бала тұлғасын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайлар құрады. Ғалымдардың көп жылдық зерттеулері мектепке дейінгі жас адамның интеллектуалды, жеке, әлеуметті және эмоционалды даму жағдайларын анықтаушы болып табылады.
Қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру бағытындағы шаралар да осы міндеттерді жүзеге асыруды көздейді. Қоғамыздағы өзгерістер де қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесін мазмұндық жағынан өзгертуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысымызда мектепке дейінгі мекемелерде жүргізілетін қарапайым математика элементтерін бүгінгі күнгі инновациялық әдістермен оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы балалардың ойлау қабілетін арттырып, ақпараттық технологиялар негізінде ізденушілігін дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі өзектілігі болып айқындалады.
1 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2014 жылғы 17 қаңтар
2 Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңы – Алматы, 2007.
3 ҚР 2010 жылға дейінгі білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы/ Егеменді Қазақстан, 2005
4 «Балбөбек» бағдарламасы. Алматы 2006ж
5 Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы.- Астана, 2004
6 Г.И. Глейзер «Мектептегі математика тарихы».- Алматы, «Мектеп», 1985.
7 Леушина А.М. Мектеп жасына дейінгі балаларда элементар математиклық түсініктерді қалыптастыру. Алматы «Мектеп» 1982 жылы.
8 Ядешко В.И. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1982 – 324 б
9 Жарықбаев Қ. Жалпы психология. Алматы, 2004 – 340 б
10 Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. Алматы, 1982 – 280 б
11 Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1992 – 203 б
12 Баймұратова Б.Б. Сәбилердің сөздік қоры мен сөз игеру ерекшеліктері. Алматы, 1970 – 150 б
13 Рысбекова Л.К, Искакова П.К. «Математикалық түсініктерді қалыптастыу әдістемесі пәнінен дәрістер жинағы» Түркістан 2009жылы.
14 Балабаева А.С.«Қарапайым математикалық ұғымдармен таныстыру мазмұнын жетілдіру» // Бастауыш мектеп №2-2007
15 Аглакова Э. «Ойын- балаларды тәрбиелеу және дамыту құралы»// Отбасы және балабақша № 1,2008 ж.
16 Мухина В.С. «Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы», Москва, 1988ж
17 Керімбаева Р. «Ойын түрлері және оның ерекшеліктері»//Бастауыш мектеп №3, 2008 ж.
18 Қайбұлдаева Г., Жаздықбаева М, Әлімбекова С. «Ойын технологиясы», Түркістан, 2007 ж.
19 Қарабаев Т.«Т. Тәжібаев зерттеулеріндегі ойын әрекетінің мәселелері»// Қазақстандағы психология және педагогика ғылымдарының өзекті проблемалары, І – том, Алматы, 2000 ж.
20 П. Жаппарқұлов, «Білім берудегі жаңа технологиялар» // Бастауыш мектеп № 3-2008ж
21 Серікбаева В., Қайыңбаева Л. «Математиканың қоршаған ортамен байланыстары»// Қазақстан мектебі №1- 2010
22 Н.К. Крупская. «Педогогическое сочинение». Москва, 1960 г., стр. 697.
23 Л.С. Выготский «Избранное психологическое исследования». Москва, 1965 г., стр. 448,269.
24 «Вопросы детской и педогогической психологии на ХYIII Международном конгрессе психологов», под.ред. А.А. Смирнова, Москва, «Просвещение», 1969 г., стр. 79
25 А.С. Балабаева «Қарапайым математикалық ұғымдармен таныстыру мазмұнын жетілдіру» // Бастауыш мектеп №2-2007
26 Жапанова Т. «Математика сабақтарында білім деңгейін арттырудағы көрнекіліктің алатын маңызы» // Бастауыш мектеп №4-2010
27 Меңжанова А.Н Мектеп жасына дейінгі педагогика: Рауан – Алматы, 2002
28 М .Жұмабаев Педагогика.- Алматы, 2004- 208 бет.
29 Жұмабекова Ф.Н. Мектеп дейінгі педагогика – Астана, 2009.
30 Жиенбаева С.Н Мектепалды балаларын еңбекке баулу.- Алматы. 2007.-200 б
31 Печерова К.Л. Развитие и воспитание детей раннего и дошкольного возраста. Актуальные проблемы и их решения в условиях ДОУ и семьи. Москва .2006
32 Куликова Т.А. Семейная педагогика и домашнее воспитание .- М. 2009
33 Балабаева.А.С Қарапайым математикалық түсініктер.
34 Красинцкая Г.С. Борщанская Б.Р . и др . Практикум по дошкольной педагогике. М, 2006
35 Венгер Л.А Пилюгин Э.Г. Венгер Н.Б Воспитание сенсорной культуры ребенка. М, 2008
36 Мухина В.С Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы, « Мектеп баспасы», 2006
37 Батибаева. С.Г. Обновление содержание образовании дошкольных организаций через новых технологии. Білім- Образование.2005 ж
2 Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңы – Алматы, 2007.
3 ҚР 2010 жылға дейінгі білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы/ Егеменді Қазақстан, 2005
4 «Балбөбек» бағдарламасы. Алматы 2006ж
5 Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы.- Астана, 2004
6 Г.И. Глейзер «Мектептегі математика тарихы».- Алматы, «Мектеп», 1985.
7 Леушина А.М. Мектеп жасына дейінгі балаларда элементар математиклық түсініктерді қалыптастыру. Алматы «Мектеп» 1982 жылы.
8 Ядешко В.И. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1982 – 324 б
9 Жарықбаев Қ. Жалпы психология. Алматы, 2004 – 340 б
10 Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. Алматы, 1982 – 280 б
11 Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1992 – 203 б
12 Баймұратова Б.Б. Сәбилердің сөздік қоры мен сөз игеру ерекшеліктері. Алматы, 1970 – 150 б
13 Рысбекова Л.К, Искакова П.К. «Математикалық түсініктерді қалыптастыу әдістемесі пәнінен дәрістер жинағы» Түркістан 2009жылы.
14 Балабаева А.С.«Қарапайым математикалық ұғымдармен таныстыру мазмұнын жетілдіру» // Бастауыш мектеп №2-2007
15 Аглакова Э. «Ойын- балаларды тәрбиелеу және дамыту құралы»// Отбасы және балабақша № 1,2008 ж.
16 Мухина В.С. «Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы», Москва, 1988ж
17 Керімбаева Р. «Ойын түрлері және оның ерекшеліктері»//Бастауыш мектеп №3, 2008 ж.
18 Қайбұлдаева Г., Жаздықбаева М, Әлімбекова С. «Ойын технологиясы», Түркістан, 2007 ж.
19 Қарабаев Т.«Т. Тәжібаев зерттеулеріндегі ойын әрекетінің мәселелері»// Қазақстандағы психология және педагогика ғылымдарының өзекті проблемалары, І – том, Алматы, 2000 ж.
20 П. Жаппарқұлов, «Білім берудегі жаңа технологиялар» // Бастауыш мектеп № 3-2008ж
21 Серікбаева В., Қайыңбаева Л. «Математиканың қоршаған ортамен байланыстары»// Қазақстан мектебі №1- 2010
22 Н.К. Крупская. «Педогогическое сочинение». Москва, 1960 г., стр. 697.
23 Л.С. Выготский «Избранное психологическое исследования». Москва, 1965 г., стр. 448,269.
24 «Вопросы детской и педогогической психологии на ХYIII Международном конгрессе психологов», под.ред. А.А. Смирнова, Москва, «Просвещение», 1969 г., стр. 79
25 А.С. Балабаева «Қарапайым математикалық ұғымдармен таныстыру мазмұнын жетілдіру» // Бастауыш мектеп №2-2007
26 Жапанова Т. «Математика сабақтарында білім деңгейін арттырудағы көрнекіліктің алатын маңызы» // Бастауыш мектеп №4-2010
27 Меңжанова А.Н Мектеп жасына дейінгі педагогика: Рауан – Алматы, 2002
28 М .Жұмабаев Педагогика.- Алматы, 2004- 208 бет.
29 Жұмабекова Ф.Н. Мектеп дейінгі педагогика – Астана, 2009.
30 Жиенбаева С.Н Мектепалды балаларын еңбекке баулу.- Алматы. 2007.-200 б
31 Печерова К.Л. Развитие и воспитание детей раннего и дошкольного возраста. Актуальные проблемы и их решения в условиях ДОУ и семьи. Москва .2006
32 Куликова Т.А. Семейная педагогика и домашнее воспитание .- М. 2009
33 Балабаева.А.С Қарапайым математикалық түсініктер.
34 Красинцкая Г.С. Борщанская Б.Р . и др . Практикум по дошкольной педагогике. М, 2006
35 Венгер Л.А Пилюгин Э.Г. Венгер Н.Б Воспитание сенсорной культуры ребенка. М, 2008
36 Мухина В.С Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы, « Мектеп баспасы», 2006
37 Батибаева. С.Г. Обновление содержание образовании дошкольных организаций через новых технологии. Білім- Образование.2005 ж
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты ... ... ... ... 7
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .14
2 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру және дамыту әдістемесі
2.1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастырудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..36
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .61
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..63
Қосымша
Кіріспе
Зерттеу көкейкестілігі: Бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты
жетілген, парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, барша
халықтың міндеті. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін
мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту
көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау,
жаңалыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке
дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды.
2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Президентінің Жаңа
онжылдық – жаңа экономкалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
Қазақстанның халқына жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген, 2010-2014
жылдарға арналған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен білім беруді
қамтамасыз ету жөніндегі Балапан бағдарламасы қабылданды. Аталған
бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі ұйымдардың сапалы
қызметіне деген мұқтаждығын қамтамасыз ету.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке
дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту және
тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілумен тақырыптың өзектілігі түсініледі.
Өйткені, мектепке дейінгі кезеңде шаралардың басты міндеттері ең алдымен
баланың танымдық қызығушылығын арттыру, баланың психологиялық
ерекшеліктерін ескере отырып тәрбиелеу болып табылады.
Мектепалды даярлық қана баланың қоршаған әлеммен қарым-қатынасында
рухани-адамгершілік құндылықтар, интеллект, таным белсенділігі, іс-
әрекеттерінің іргетасын қалауға бағытталған. Оқытудың алғашқы сатысының
жетекші идеясы - сыйластық пен сенім жағдайында ғана жүзеге асырылатын
тұлғаның толық дамуы, баланың жеке қызығушылығы мен мүмкіндіктеріне көңіл
аудару болып табылады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы
сатысы ретінде заманауи өзгеріп отыратын әлемге бейімделе алатын бала
тұлғасын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайлар құрады. Ғалымдардың көп
жылдық зерттеулері мектепке дейінгі жас адамның интеллектуалды, жеке,
әлеуметті және эмоционалды даму жағдайларын анықтаушы болып табылады.
Қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру бағытындағы шаралар да
осы міндеттерді жүзеге асыруды көздейді. Қоғамыздағы өзгерістер де
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесін мазмұндық
жағынан өзгертуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысымызда мектепке дейінгі мекемелерде жүргізілетін
қарапайым математика элементтерін бүгінгі күнгі инновациялық әдістермен
оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы балалардың ойлау
қабілетін арттырып, ақпараттық технологиялар негізінде ізденушілігін
дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып
шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі өзектілігі болып
айқындалады.
Баланың қарапайым түсінік-ойын тәрбиелеу, он көлемінде санай, есептей
білуге, ауызша қосып, азайту тәсілдеріне жаттықтыру математикалық ұғымдар
туралы алғашқы мағлұматтарды меңгерту ісіне ерекше назар аударып, алынған
білімді бекітуге назар бөлінеді.
Бала мектепте жақсы оқуы үшін, оған белгілі білік пен дағдылар қажет
(алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап
жаттығудың нәтижесінде автоматталануын дағды деп атайды. Мектепте оқуға
қажетті білік, дағдылардың белгілі бір пәндерге қажет арнайы (қосу, азайту,
оқу, жазу, сурет салу және т.б.) және кез келген сабақтарға қажетті жалпы
түрлері бар. Бұл дағдылар толыққанды кейінірек қалыптасады, бірақ олардың
алғышарттарын осы мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыруды бастаған
жөн.
Балабақшада жүйелі түрде ұйымдастырылатын сабақтарда балалардың алған
білімдері мектептегі оқу іс-әрекетінің біршама элементтерін игерудің
негізін құрайды.
Балалардың сауатын ашу және математикалық білім беру арнайы
ұйымдастырылған сабақтарда жүзеге асырылады. Олардың басты мақсаты -
балаларда жазу мен санауды үйретудің алғышарттарын қалыптастыру.
Балабақша бағдарламасы ең алдымен онға дейінгі сандарды игеруден және
қарапайым геометриялық фигуралармен танысудан басталады. Геометриялық
фигуралар негізі эталон болып табылады, бұларды пайдаланып нәрсенің
формасын анықтайды. Форма бір нәрсенің кеңістіктегі екінші нәрседен бөліп
тұрады. Нәрселердің формасы геометриялық фигураларда жалпыланған бейнеге ие
болады.
Әр топ балаларының ерекшеліктеріне сай келетін математика элементтері
Мектепке дейінгі мекемеге арналған тәрбие бағдарламасына сәйкес
балалармен қарапайым математиканы оқыту жүргізіледі. Балалар сан туралы
білмей тұрып-ақ жиындарды салыстыра алады. Жиындардың барлық құрамы жөнінен
әр түрлі болатын балалар бақылауларға сүйеніп, ұғынып алғандары жөн. Сонда
олардың жиындарды салыстыруға ынтасы артып, санау негізінде айырмашылықты
сан-есім сөзбен анықтау қажеттігі туады.
Алайда балалар қарапайым математиканы игеру барысында, жиынтықты
қабылдауы әр баланың жас шамасына тән әр түрлі болады. Олар жиындарды әр
түрлі белгілері бойынша реттей білмейді. Бұл –балалар жиындарды жинақтау
және жиынннан оның ішкі жиынынын ажарату операциясын меңгере алмаған деген
сөз. Дыбыстарды санағанда,заттарды сезім түйсігі, қимыл-қозғалыс арқылы
санағанда балалар көп қателеседі. Сонымен, балалардың 10-ға дейін санай
білетіндіктеріне қарап, тәрбиеші нақтылы жиындар және олардың жасалу
тәсілдері жөнінде түсініктері бар-жоғын, санамай тұрып-ақ жиындармен
операциялар жасай біле ме, заттардың жиынтықтарын олардың элементтерін бір-
біріне сәйкестей отырып салыстыра ала ма, осылардың бәрін біліп алуы
тиіс.Мектеп жасына дейінгі топтарда балалардың көпшілік бөлігі негізі
геометриялық фигуралардың атауларын білмейді, әр түрлі ұзындық
параметрлерін айыра білмейді. Бір нәрсенің ені мен ауданын шатастырады,
кеңістік қатынастарды белгілеу үшін көмекші сөздер мен үстеулерді дұрыс
пайдалануда біршама қиналады.
Мектеп жасына дейінгі балалар алдымен нәрселердің өлшемдестігін
нәрселерді беттестіру немесе тұтастыру жолымен жүргізеді; өлшемдестікті көз
мөлшерімен анықтайтын болсақ, бұл тәсіл жарамсыз болып қалады. Мәселен,
ағаштың немесе дуалдың биіктігін көзмөлшерімен анықтау үшін , көзбен
мөлшерлеу дамыған болу қажет. Бұған нәрселерді салыстыру әрекетінің себі
бар. Көз, қол жасайтын практикалық әдістерін бейне бойға сіңіріп,
жинақтайтын сияқты.
Зерттеу жұмысымызда психологияның жалпы ғылыми-теориялық негізін жасауға
негіз болған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерін алдық. Олар:
жалпы педагогикалық-психологиялық мәселелер бойынша Роббер М.А, Квимен В,
Добсон Дж, Кле М, Бютнер К, Зайченко В.П, Петровский А.В, Немов Р.С, және
т.б.
Балалар психологиясын зерттеп, психология ғылымының дамуына үлес қосқан
ғалымдарымыз: Выготский Л.С, Мухина В.С, Ядешко В.И. және т.б.
Жалпы психология және балалар психологиясы мен педагогикасын зерттеуде өз
еңбектерімен ғылымның дамуына көп үлес қосқан қоғам қайраткерлері мен
ағартушы-педагогтар, психологтар: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Т.Тәжібаев,
Қ.Жарықбаев, А.Алдамұратов, М.Мұқанов, Ә.Меңжанова, Б.Баймұратова,
Құлжанова Н. және т.б.
Қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруда дидактикалық
ойындардың маңызы зор. Дидактикалық ойындар және жаттығулар қарапайым
математикалық түсініктерді дамытуда қолданылатын әдістер. Олар жылдам
ойындар негізінде жүзеге асыралады. Барлық мектепке дейінгі балаларда
жүргізілетін сабақтар ойын әдістерімен өткізу үлкен рөль атқарады.
Дидактикалық ойындар және математикалық жаттығулар балалардың ой-өрісін
дамытып қана қоймай, сандарды меңгеруіне, пішінді, кеңістікті, уақытты
бағдарлауына көмек береді. Барлық топтарда математикалық ойындар мен
жаттығулар таңертең, түстен кейін, сабақ немесе оның бөлімдері түрінде
өткізілуі мүмкін. Ойынның әр түрі тәрбие мақсатына қарай, алмастырылып
отырылады. Бұдан басқа аулаға, серуенге шыққан кезде де, түрлі бақылау
уақыттарында да ойынға ерекше көңіл бөлінеді. Ойын арқылы сәбилер өмір
тіршілігіне қажетті жайттармен танысады. Көргенін айтып беру арқылы
сөйлеуге жаттығады. Өйткені әрбір ойын оқылған материалды бекіту, нақтылап
есіне сақтау мақсатында өткізіледі.
Мектеп жасына дейінгі балаларға алғашқы қарапайым математикалық
түсініктерді қалыптастыру, бала бойына дарыту өзекті мәселелердің бірі
болып отыр.
Осы мәселені пайдалану жолдарын терең түсініп, оны іс жүзінде пайдалану
жолдарын жан-жақты меңгеріп алу мақсатымен диплом жұмысымның тақырыбын
Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық денелер арқылы жетілдіру деп анықтадық.
Зерттеу мақсаты: мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін
қарапайым математикалық түсініктер арқылы қалыптастыру;
Зерттеу міндеттері:
1. Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипатын негіздеу;
2. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
3. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың жолдарын қарастыру;
4. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру;
Зерттеу пәні: мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін
қарапайым математикалық түсініктер арқылы қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу нысаны: даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктер.
Зерттеу әдістері: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді сараптау, балалардың
ойлау қабілетін бақылау әдістері, социометрия, әңгіме әдістері, дамыту
және тренинг ойындар әдістемелері, талдау, бақылау, озат тәжірибелерді
қолдану.
Зерттеу жұмысының дерек көздері: философтар, психологгар, педагогтар,
әдіскерлердің мектепке дейінгі балалар мәселелері бойынша жарық көрген
еңбектері, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы , ҚР Білім және
ғылым министрлігінің нормативтік құжаттар, тәрбиешілердің озық
тәжірибелері.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсаты, нысаны, пәні,
зерттеу әдістері мен міндеттері нақтыланады.
Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері атты
бірінші бөлімде мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым
математикалық ұғымдарды қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты
туралы жалпы түсінік, мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым
математикалық түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктері баяндалады.
Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру әдістемесі атты екінші бөлімде
мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастырудың жолдарын қарастыру мәселелері, мектепке даярлық тобындағы
балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың әдістері
беріледі.
Қорытынды бөлімде зерттелген жұмыстар бойынша жалпы қорытындылар және
болашақта жасалынатын жұмыстарға ұсыныстар ұсынылады.
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты
ҚР Президентінің Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір
болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында, Біздің болашаққа барар жолымыз
қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты.
ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы
мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек?
Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар.
Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс
күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды
мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға
заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну
маңызды. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс
пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс.
Өркениетке қадам басып, қабілетті елу елдің қатарына қосылуды мақсат
еткен мемлекетімізде өнеркәсіп, түрлі шаруашылық салаларын дамытумен қатар
халықтың әлеуметтік, рухани ахуалын жақсарту, еліміздің болашағы — жас
ұрпаққа білім және тәрбие беру мәселесіне де баса назар аударылып отыр.
Мұны күнделікті өміріміздің барлық саласындағы қарқынды даму көріністерінен
де айқын байқауымызға болады. Әсіресе тәрбие мен білім беру саласында да оң
өзгерістерге қадам бастық.
Таным білім беру саласының мақсаты танымдық іс-әрекет дағдыларын
меңгерген, қоршаған ортаны тұтастай түсінетін және ақпаратты өмірлік
маңызды мәселелерді шешу үшін қолдана білетін мектепке дейінгі ересек
жастағы балалардың жеке тұлғасын қалыптастыру болып табылады. Ересек
жастағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудың
маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты: ақпараттың молдығы, компьютерге
зейіннің жоғарылауы, оқыту процесінің қарқынын жоғарылату; ата-аналардың өз
балаларына цифрларды тану, санау, есептер шығаруға үйретуді ерте бастауға
ұмтылуы.
Ойлау заттар мен құбылыстардың жалпы сипаттарын, олардың арасындағы
табиғи байланыстары мен қатынастарын бейнелейтін психикалық процесс.
Ойлау таным процестерінің ішіндегі ең биік сатыда тұрған жоғарғы
процесс. Дәлдеп айтқанда ойлау адам баласына ғана тән меншікті психикалық
процесс.
Сыртта ауа райының қандай екенін білу үшін, мен үйден шығып тікелей
бетімнің, қолымның терісі арқылы, бүкіл денеммен бүгін салқын немесе жылы
екендігін сезе аламын. Бұл айналадағы шындықты түйсікпен қабылдаулар арқылы
тікелей танудың жолы. Бірақ бізге ауарайы туралы мәселені үйден шықпай ақ
шешуге болады. Терезенің сырт жағынан ілінген термометрді қарамай ақ біз
сыртта едәуір салқын не жылы екенін дұрыс шешеміз. Білудің мұндай жолын,
жанама түрде тану деп атайды, өйткені, мұнда білім тікелей алынбайды,
жанама түрде, бірқатар құбылыстарды байқау арқылы ағаш бұтактарының желден
қозғалуы және бұл құбылыстар мен ауа райының арасындағы байланысты түсіну
арқылы алынады.
Білім алудың екінші жолы неғұрлым күрделі, бірақ оны алуға түйсіктер мен
қабылдаулар, заттар мен құбылыстар туралы дұрыс мәліметтер бере алмаған
күнде мүмкндік болады.
Егер таным процесі түйсіктер мен қабылдаудың тікелей беретіндерімен
тоқтайтын болса, адам өзіне керекті мәліметтерді өте аз жинаған болар еді.
Біз жер үстінде өзімізге дейін не болғанын біле алмаған едік, өйткені өткен
оқиғаларды қабылдағанымыз жоқ қой; Жердің Күннен ара қашықтығын белгілей
алмаған болар едік, өйткені бұл қашықтықты тікелей өлшеу мүмкін емес.
Адамның миында болып тұрса да И.П. Павлов шартты рефлекстерді зерттей
отырып, ми әрекеттерінің бірқатар маңызды заңдарын ашты.
Нақ адам ойы адамдарды білімнің құдыреттілігімен қаруландырды, оларға
табиғат күштерін өздеріне бағындыруға мүмкіндік берді. Бірақ ойлау
процестері біздердің түйсік пен қабылдаулар арқылы алған мәліметтерімізге
сүйенеді, бұларды ес жоғалтпай сақтайды. Бұл психикалық процестерсіз
ойлаудың болуы мүмкін емес.
Ойлау дегеніміз шындықты жалпылап бейнелеу болғандықтан, ол адамның іс
тәжірибесіне сүйене отырып, ойлау ісін атқарады. Ойлау сөзбен тығыз
байланысты. Ойдың тілсіз күні жоқ, өйткені, ойлау әрекеті адамдардың өзара
қарым қатынас жасауын тілейді. Бұл табиғи қажеттілік. Қоғам өмірінде жеке
адамның әрекеті ой мен тілдің қатынасына байланысты дамып отырады. Тіл
адамдардың негізгі қатынас құралы. Ойлау мен сөйлеудің табиғаты әр түрлі
болғанымен процесс ретінде, бір бағытта, бір арнамен өтіп жатады. Ғылыми
технологиялық прогресс ойлайтын машиналарды дүниеге келтірді. Қазіргі
есептегіш машиналар өз жұмысының нәтижесін бағалай алады. Машиналар белгілі
ережелерге сәйкес мәтінді бір тілден екінші тілге аударады, сөйлеп тұрған
сөзді машина тіліне, яғни кодқа айналдырады. Мәселен, осындай машина дойбы
да ойнайды. Ол адамды ұтып та кетуі мүмкін. Бірақ оқып үйрену қабілеті
жөнінен машина адамнан аса алмайды. Машинаға қарағанда адамның оқып үйренуі
әлде қайда жеңіл. Адам өзін машинаға ұтқызбас үшін өз өнерін жетілдіріп
отыруы тиіс. Машинаға тәңірдей табынатын кейбір адамдар: "алдағы жерде
бәрін машина істейді, ол қолын қусырып, әзір асқа ие болып қарап отырады",
дегенді айтады. Бұл сөз енжар, әрекетсіз адамның сөзі. Машинаның алдына
арнайы міндет қойып оған бағдарлама беретін адам. Осы міндетті қоя білу
үшін адамға мол білім қажет.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналадағы дүниені
бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл түрі
оның ойын онша кеңіте алмайды.
Баланың тілі шығып, сөз арқылы үлкендермен қарым қатынасқа түскенде
ғана, оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.
Ойлаудың физиологиялық негіздері үлкен ми сыңарлары қыртысында құралатын
уақытша жүйке байланыстары (шартты рефлекстер). Бұл шартты рефлекстер,
екінші сигналдың (сөздер мен ойлаудың) әсерінен туады, екінші сигналдар
реалдық шындықты бейнелейді, бірақ сөзсіз бірінші сигнал (түйсіктер,
қабылдаулар, ұғымдар) негізінде пайда болады. Ойлау процесінде сигнал
жүйелерінің екеуі де бірімен бірі тығыз байланысты. Екінші сигнал жүйесі
коршаған дүниеге шексіз хабарлар алуға мүмкндік береді. Ойлау тек екі
сигнал жүйесінің екеуінің де қатысуымен, бір қалыпты жүреді, бірақ, жетекші
рөл екінші сигнал жүйесінде болады, өйткені сөз мазмұны жағынан бай болып
келеді.
Тәрбиеші балаларға білім беру, олардың ой өрісін кеңейту, тілін
жетілдіру арқылы ойлауын да дамытады. Бірақ әзірше жасы мектепке даярлық
тобындағы балаларды, оқу материалын түсініп және игеріп қана қоймай,
қызықтыратын мәселелеріне өздері жауап табуға үйрету керек. Мұны балалар
алғаш тәрбиеші көмегімен, содан кейін өз бетімен істейтін болады. Тәрбиеші
алғашқы күннен бастап балаларды ойлай білуге үйретіп, сабақты түсіндіруге
асықпай, оқушынық өзінің ойлауына мүмкндік берген жөн. Ал бірақ баланың өзі
түсіне алмаған, басы ашылмаған бірдебір сұрақ қалмауы қажет. Материалдың
бірте бірте қиындай түсуін сақтай білудің маңызы орасан зор.
Ойлауды дамытуда оқудың алғашқы жылынан бастап ақ машық жүзінде еркін
және арнаулы тақырыпқа жазылатын шығармалар, есеп құрастыру, оның оңай
жолын тауып шығару сықылды шығармашылық еңбектің маңызы зор.
Еліміздің егемендік алуына байланысты үздіксіз білім беру жүйесі
айтарлықтай дәрежеде қайта қаралып, оны жетілдіру жолдары іздестірілуде.
Мұнда қойылып отырған негізгі талаптар – Қазақстан білім беру жүйесінің
бүкіл әлемдік білім беру кеңістігіне толық енуі, алғашқы ұлттық даму
стратегиясын жасап, моделін құру. Бұл талаптардың жүзеге асырылу
бағытындағы жұмыстың үздіксіз білім беру жүйесінің ең алғашқы сатысы –
мектепке дейінгі мекемелерде баланың білімге деген құштарлығы негізінің
элементтерін қалыптастырудан бастағанның маңызы өте зор.
Тәуелсіз еліміздің келешек ұрпақты тәрбиелеу мәселесі – бүгінгі күннің
өзекті тақырыбы. Бұл мәселенің шешімін табуда үздіксіз білім беру жүйесі
айтарлықтай дәрежеде қайта қаралып, оны жетілдіру жолдары іздестірілуде.
Бұл алға қойылып отырған негізгі талаптар – Қазақстан білім беру жүйесінің
бүкіләлемдік білім беру кеңістігіне толық енуінің алғашқы даму стратегиясын
жасау болып табылады. Айтылған талаптардың жүзеге асырылуы бағытындағы
жұмысты үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы – мектепке дейінгі ұйымдарда
баланың білімге деген құштарлығын арттырудан, ұлтымызға тән қасиеттерін
бойына сіңірген шәкірт тәрбиелеуден бастағанның маңызы зор.
Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттiк бағдарламасында: Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың
сапасын арттырудың негізгi бағыты балалардың жеке бас мәдениетiнiң
негіздерiн, мектепте оқытуға қажеттi дағдыларды, мемлекеттік тiлдi
үйренуiне, зияткерлiк және эмоциялық дамуына, олардың табиғи және
психикалық денсаулығын сақтауға және бекемдеуге жағдай жасау болып
табылады делінген. Бұл бағытты жүзеге асыруда қарапайым математикалық
түсініктер қалыптастыру пәнінің де алар үлесі аз емес. Қазіргі таңда
мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу мәселесі бойынша жаңа тұрпатты жалпыға
міндетті мемлекеттік стандарттар және соның негізінде әр түрлі бағыттағы
Балбөбек, Қарлығаш, Тәй-тәй, Қайнар сияқты төлтума бағдарламалар
қолданысқа ендіріле бастады.
Математика – өркениет тудырған және оны барлық кезеңінде дамытуға ықпал
етіп келе жатқан маңызды ғылым саласы. Қазіргі кез келген ғылым саласы
математикалық әдістерді қолданып қана қоймай, математикалық заңдылықтар
арқылы құрылады. Қазірігі ғылым мен техникаға жол тек қана математика
арқылы өтеді. Математикалық білім беру математика ғылымның бір бөлігі ғана
емес, жалпы адамзаттық мәдениет құбылысы. Ол адамзат ойының даму тарихының
бейнесін береді.Сондықтан адамның мәдени дамуында математикалық білім беру
үнемі маңызды роль атқарып келе жатыр.
Математикалық ұғым дегеніміз не? Математикалық ұғымды мектепжасына
дейінгі балаларда қалыптастыруда қандай мәселелер кездеседі? Деген
сұрақтарға тоқталсақ, мәселені шешу жолдары, тірек сөздер: үшбұрыш, шеңбер,
көлем, қосу, алу, математикалық ұғым және терминдер. Еліміз егеменді
мемлекет болғалы бері барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр.
Мұндай өзгерістерден білім беру саласы да тыс қалған жоқ. Қазіргі білім
беру (саласы) жүйесі әлемдік өркениеттің барлық талабына сай келетін,
парасатты, білім мен біліктілігі жетілген мамандар дайындауды қажет етеді.
Сондықтан да, Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында білім беру
жүйесінің міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және
кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау екендігі
айтылған. Математикалық ұғым-мәнді белгілері көрсетілген пән, құбылыс
туралы логикалық өрнектелген ой. Оқытылатын ғылымның ұғымдарын игеру
оқытудың негізін құрайды. Математикалық ұғым-біздің ойлауымызда шындықтың
белгілі-бір түрлері мен қатынастарының көрінісі болады. Ұғым ақиқат
нәрсенің жалпы және елеулі белгілерін ғана бейнелейді. Егер олар болмысты
шын бейнелейтін болса, онда ол үнемі дұрыс болады. Ұғымдардың анықтамасын
берудің тиімді тәсілінің бірі-түрлік ерекшеліктері мен анықталатын ұғым түр
есебінде енетін тегі көрсетіледі. Бұл тәсілдің схемалық түрі: анықталатын
ұғым-түрлік ерекшелігі-тегі. Мысалы: Ромб (анықталатын ұғым) дегеніміз
–барлық қабырғалары тең (түрлік ерекшеліктері) параллелограмм (тек).
Математикалық ұғымның мазмұны мен көлемі болады. Ұғым мазмұны-нәрселердің
ұғым қамтитын елеулі белгілерінің жиынтығы. Ұғым көлемі-нәрселердің осы
ұғым тарайтын жиынтығы. Мысалы: Үшбұрыш ұғымының мазмұны үш қабырға, үш
төбе және үш бұрыш, ал көлемі барлық мүмкін болатын үшбұрыштардың жиыны.
Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және
физиологиялық жағынан да қиын кезең. Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады,
әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере
бастайды.
Белгілі орыс психологтары А.Н.Леонтьев, А.В.Запорожец, А.А.Люблинская
мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін, әрекеттерді
орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау
және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау және материалды есте
сақтау біліктілігін жатқызады.
Е.Е.Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында
қарым-қатынас негізгі рөлді атқарады деген тұжырымға келді. Ал,
Л.И.Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған,
әлеуметтік ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет
деген пікірге келді.
Р.В.Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің
әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады, қоршаған дүниенің заңдылықтарын,
заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды, оларды өз әрекеттерінде қолдана
алады, басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау тәсілдерін орындай
алу біліктілігін жатқызады.Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан
ғалымдары Б.Баймұратова, Қ.Сейсенбаев, Н.Айғабылов, Б,Дабылова еңбектерінде
біршама зерттелгені белгілі.
Математиканы оқыту мәселесімен мектепке дейінгі балалардың математикалық
түсінігін қалыптастыру үшін әдістеме жасап шығарған педагог –практиктер
Р.А.Березина, З.А.Михаилова, Непомнящая Р., Т.И.Ерофеева айналысты.
Математиканы оқыту мәселесі қазіргі таңда жоғары маңызға ие. Ең алдымен
таным көзі – сезім арқылы қабылдауы, бала өз тәжірибесінен бақылап, көріп
тануынан тұрады. Сезіну үдерісі кезінде бала бір нәрсені немесе заттың
қасиетін, құрылымын таниды.
Баланың логикалық ойлау түсінігі ең алдымен, оның сезінуімен байланысты.
Баланың математикалық түсініктерді дұрыс меңгеруі, баланың дамуы мен жас
ерекшеліктеріне байланысты болып табылады. Сонымен қатар, бала заттың
санын, затты салыстыру (көлемін), теңестіру, орналасуын, саны мен сыңарын
(белгілеріне қарай) табу тәсілдерін меңгереді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың кішігірім математикалық терминдері:
геометриялық пішіндердің атауларын (дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш т.б.) және
олардың элементтері (қыры, бұрышы) болатынын, (қосу, алу, тең) ұғымдарын
үйрене отырып, балалар қарапайым математикалық дәлдікті шешуді үйренеді.
Сонымен қатар,балалардың математикалық білімге деген қызығушылығы артады,
берілген есепті шешуге өз күш (ерік) – жігерін жұмсайды. Балада алғашқы
түсініктер индуктивті және дидуктивті ойлау қалыптасады. Бала бір заттың
құрылысына, қасиетіне (пішініне, түсі т.б.) қарай талдау, сараптау,
салыстыру, кеңістікті бағдарлап, салыстырмалы түрде ойлай алады. Жаңа
материалдарды бағдарламаның кез -келген бөлігінде (Сан және санау,
Көлем, Пішін, т.б.) кезектестіріп 2-5 сабақтан бірінші бөлігінде, кейін
екінші бөлімінде оқытқан жөн. Тәрбиеші әр түрлі жастағы топтардың
бағдарламасының құрылымын білуге тиіс. Бұл, тек өз тобының математикалық
дамуы деңгейін біліп қана қоймай, сондай-ақ мектепке дейінгі балаларда
математиканың рөлін және әрбір сабақтың құрлымын өз ісінде дамыту арқылы,
балаларда қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруына көмектеседі.
Математикалық түсініктерді қалыптастырудың негізгі жұмыс формасы – сабақ
болып табылады. Сабақ барысында бағдарламаның үлкен бөлігі шешімін табады.
Балаларда бірізді жүйе қалыптасады. Күнделікті өмірде және сабақта
дидактикалық ойындар мен ойын, жаттығулар қолданылады. Дидактикалық
ойындардың оқу іс-әрекетінен тыс уақытта ұйымдастыру, баланың математикалық
түсінігін кеңейтеді, тереңдетеді, ойын бекітеді. Дидактикалық ойындар
негізінен оқыту барысында жан – жақты, бағыт – бағдар беріп отырады.
Дұрыс ұйымдастырылған оқыту ісі жаңа материалдармен жұмыс жасау, қайталау
және кезектестіріп оқыту түрлерін қолдану, баланың белсенділігін арттырады.
Сабақ құрылымының – көлемі, мазмұны бағдарламаға сай, балалардың жас
ерекшеліктеріне сәйкес жоспарланады және үйретіледі.
Жаңа материалдармен жұмыс жасаудың 3 түрі бар: біріншіден – педагог
көрсетеді, жаңа тапсырманы түсіндіреді, үлгі көрсетеді, математикалық
объектіні негіз етіп алады. Балалар педагогтың іс- әрекетін бақылап, оның
нұсқауларын тыңдайды, сұрақтарына жауап береді. Ақыл-ойды тәрбиелеуде және
ой-өрісті дамытуда математика маңызды рөл атқарады.
Мектепке дейінгі балалық шақтың барлық кезеңдерінде сабақтарға арналған
ойын әдістеріне үлкен мән беріледі. Оқытудың әдістері мен тәсілдері ережеге
сәйкес қолданылады, әртүрлі үйлестіруде оқытудың көп бейнелі әдістері мен
тәсілдерін пайдалану, оларды шебер үйлестіру керек, сонда сабақтар
балаларға пайдалы, қызықты болады.
Математика сабақтарында дидактикалық ойындарға (қызықты жаттығулар,
шығармашылық тапсырмалар, т.б.) ерекше көңіл бөлінуі қажет. Әртүрлі қызықты
материалдарды (жұмбақтар, өлеңдер, тақпақтар, мақалдардан, қанатты
сөздерден, ертегілерден және де сергіту сәтінен (физминуттардан) топтама
жасау) қолдану педагогикалық үдерістің тиімділігін арттырады, сондай-ақ,
олар баланың ақыл-ойының дамуына үлкен ықпал ете отырып, балалардың
ойлауына, есте сақтауына себеп болады.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын дамытуда қиындықтар
кездеседі. Ересек адамдардың ісі, жұмысы, қызметі сияқты ойын да бала
өмірінде маңызды болып саналады. Іс-әрекеттің айрықша түрлерінің бірі -
ойын болып табылады. Ойын - оқу әрекетіне тән бірқатар қасиеттерге ие
екендігі белгілі. Мұны балабақша тәрбиеленушілерінің білімі мен дағдыларын
қалыптастыруға бағыттауына мақсатталуы айқын көрсетеді. Сонымен қатар, ойын
балаларға қозғау салуға, оларға түрткі болуға да бағытталған. Ол
төмендегідей бірқатар қайталанбас қасиеттерге ие: балалар үшін оның
оңайлығы мен игерімділігі, демократиялылығы (ойын барлығын да
қабылдайды), игерілуі тиіс шынайы ақиқаттың барынша әралуан қырларын
модельдеуге мүмкіндік беретін ойындық құралдардың бейімділігі, ең
бастысы–балалар үшін ойынның тартымдылығы. Қазақ халқының ұлы ақыны Абай
Құнанбаев: Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? - деп айтқандай, бала
өмірінде ойын ерекше орын алады. Баланың өмірі, қоршаған ортаны танып,
еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады.
Олар ойын ойнау барысында өздерін еркін сезінеді. Іздемпаздық, тапқырлық
әрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы) байқалады.
Ойындарды мақсатты пайдалану мәселесі қандай да бір деңгейде балабақша
тәрбиеленушілеріне тәрбие беру теориясы мен оқыту тәжірибесінде шешімін
тапқан. Логикалық ойлау барысында мектепке дейінгі жастағы балаларға
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру геометриялық пішінмен
санауды үйрету, 20 көлеміндегі сан туралы түсініктерін дамыту, шартты
өлшеуіштің көмегімен өлшемдерді жүргізу, көзбен қабылдау, шамалау қабілетін
жеткізу, кеңістікті бағдарлай білу дағдыларын қалыптастыру, затты тең екі
бөлікке бөлу деген мәселелерге назар аударылады. Мектеп жасына дейінгі
балалардың жан-жақты дамуы үшін логикалық ойындардың орны ерекше. Ойын –
мектеп жасына дейінгі кезден басталып, адаммен өмір бойы ілесіп жүретін
ерекше қызмет түрі. Логикалық ойын – балалардың оқуға, еңбекке деген
белсенділігін арттырудағы басты құрал. Логикалық ойындар баланың
психикасында сапалы өзгерістер тудырады: бала зейінінің, жадының
қалыптасуына ойлау, қиялдау қабілетінің дамуына әсер етеді.
Ойлау шығармашылық және таным әрекетінің негізі болып табылады. Логикалық
ойлау – адамның интеллектуальдық қабілеттерінің негізін құрайды. Дамытушы
ойындар балалардың логикалық ойлау дағдыларын арттырады. Сондықтан да,
балаларға логикалық ойындарды кеңінен және жүйелі пайдаланудың маңызы
ерекше. Балалардың мектепалды даярлық кезінде балалардың ақыл-ой
қабілеттіліктеріне интенсивті қалыптасу танымнан логикалық танымға,
практикалық танымнан шығармашылық танымға өту үдерісі жүреді. Осы жаста
абстракция, жалпылау, ой тұжырымдаудың қарапайым түрлері пайда болады.
Мектепжасына дейінгі балаларда жоғары танымдық белсенділікті, өзіндік
танымды қалыптастыруға болатындығы дәлелденген. Шығармашылық белсенділік
деңгейін жоғарылату, өндірістің автоматизация мәселелері, электронды –
есептеу машиналарында модельдеу, т.б. мамандардан үйретілетін үдерісті
айқын талдауды қажет етеді. Сондықтан, балалар бақшасындағы оқыту балаларда
қоршаған ортаны толыққанды логикалық талдауға бағытталған.
Оқыту тәжірибесі мектепке дейінгі балалардың логикалық танымын дамыту
бастапқы математиканы үйренуіне мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі балалық
шақта балалардың ойлау қабілетін тереңдету және жетілдіру қарастырылады.
Ересектермен күнделікті қарым- қатынас үдерісінде, балабақшадағы тапсырма
орындау арқылы балалар алдында таныс объектілердің, іс- әрекеттің жаңа
қырлары, танымның жаңа аспектілері ашылады. Орта және жоғарғы мектепке
дейінгі балалық шақ жасында балалардың белсенді ойлау іс-әрекетінің
объектісі түрлі параметрлер, заттардың қасиеттері және пәнаралық байланыс
арасындағы түрлі типтер болып табылады. Танымның негізі-тәжірибе мен
бақылаудан пайда болған сенсорлы дамыту болып табылады. Түрлі-түсті
көптеген заттармен (ойыншықтар, суреттер, геометриялық фигуралар) жұмыс
жасай отырып, балалар көп заттар арасындағы айырмашылықты сөздермен: көп,
аз, тең атайды. Математикалық дамумен мектепке дейінгі балалардың танымдық
белсенділігінде математика мен логикалық бағдарламалармен байланысқан
түсініктерді қалыптастыру нәтижесінде сапалы өзгерістер өтеді.
Педагогикалық тәжірибедегі ғылыми зерттеулер талдауы (А.М. Леушина, Н.И.
Непомнящая, А.А. Столяр и др) мектепке дейінгі балаларды математикаға
ұйымдасқан түрде оқыту үдерісі балалардың жалпы ақыл-ой дамуын қамтамасыз
ететіндігін көрсетеді. Айқын да нақты көп заттарды салыстыру балаларды сан
ұғымын меңгеруге даярлайды. Балалар санмен жұмыс істей отырып, сандардың
табиғи заңдылығын және абстрактты сандар түсінігін түсінуге қалыптастырады
және алдағы уақытта мектепте оқу кезінде де негіз болып қаланады және
балаларда математикалық ұғымдарды меңгеру қалыптасады.
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастыру ерекшеліктері
Балабақша еліміз бойынша қашаннан күн тәртібінен түспей келе жатқан үлкен
мәселенің бірі. Бұл мәселені Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың
айрықша назарға алып, нақтылы тапсырмалар мен жүктеулерінің арқасында
серпінді жұмыстар қолға алынып, мәселе түйіні шешілді. Өткен жылғы
Жолдауында мектепке дейінгі тәрбие туралы арнайы айтылып, елдіктің асыл
мұратындай Балапан бағдарламасының қолға алынуы қала мен ауылда бір -
неше жүздеген балабақшалардың ашылуына мүмкіндік тудырып, сәбилерге қуаныш
сыйлады. Осындай елбасы бастаған мектепке дейінгі білім беру саласындағы
өрелі оң өзгерістер бізді жақсы жетістіктерге бастайды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Болашақтың іргесін бірге қалаймыз атты
өткен жылғы жолдауы – мектепке дейінгі маман - дар үшін жігер, патриоттық
сезім тудыратын, сенім беретін, патриоттық үндеуі деп санаймын. Елбасымыз
біздің алдымызға зор міндеттер қойып, нақты тапсырмалар беріп отыр. Біз бұл
белестерден ұйымшылдығымыз бен бірлігіміздің арқасында абыроймен
өтетінімізге сенімдімін.
Баланың ақыл – ойын жүйелеу, ойлау қабілетін жетілдіру, дәлдікке үйрету,
шындыққа тәрбиелеу мақсатында сауаттылыққа баулу – бүгінгі күн талабы.
Баланың танымын алғашқы күннен бастап дамыту құралы да, баланың бойында
оқу мен білімнің, тәрбиенің негізін қалыптастыратын да ойын әрекеті.
Өйткені ойын арқылы ғана дамыған бала алғаш мектеп есігін ашқанда білімді,
қоғамдық тәжірибені тез меңгеріп, мінез-құлқын, ерік - жігерін, қабілетін
дамытып, дүниетанымын кеңейтіп, болашаққа қызығушылықпен қарайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың алғашқы математикалық түсініктерін
қалыптастыру Балабақшада оқыту мен тәрбиелеу бағдарламасы бойынша
жүргізіледі.
Адамзат тарихының өткен барлық кезеңдеріне әрқашанда табиғат құпияларын
танып білудің негізгі құралы математика болған, математика бізді айнала
қоршаған сандар мен фигуралардан тұратын ерекше әлемнің құпия сырын ашып
береді. Ежелгі гректер заманынан бастап-ақ математикамен шұғылдану адамды
дұрыс және жүйелі түрде ойлауға, өз ойын тиянақты тұжырымдап айта білуге
үйрететіндігі белгілі болған. Ол құрылыстарды тұрғызуға, жолдарды салуға
және календарды жүргізуге, алыс құрлық жерге жетуде және теңіз саяхаттарын
жасауға адамдарға көмектескен.
Балаларды алғашқы математикалық білім мен іскерлікке оқытудың міндеті-
меңгеретін білімдер мен іскерліктердегі байланыстарды өз бетімен табу
қабілетін жалпы дамытудағы қаматамасыз ететіндердің ішінен ең мәнділерін
бөліп алу.Нәрселер мен құбылыстардың мәнді ерекшеліктерін ашу, оларды әр
түрлі өзара тәуелділікте көрсету үшін балаларды бір жалпы заңдылыққа алып
келу керек.
Балаларды математикалық өзара байланыстар мен өзара тәуелділіктерді
түсінуге, қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыруға қалай жеткізуге
болады? Олар қашан және балалар дамуының қай кезеңінде меңгерілуі мүмкін?
Қысқаша тарихи шолуда бала санды қалай қабылдайтыны және ол өз
дамуының алғашқы кезеңінде санауды қалай игеретіні жөніндегі педагогтардың
әр түрлі көзқарастары ашып көрсетілген болатын.
Туа біткен қабілет ретінде топты симультандық қабылдау жөнінде бұрын
барынша кең тараған көзқарас өзін-өзі ақтамады. Егер топ көз алдында тура
тұрса және қалыптасқан мөлшерде болса (екі көз, екі қол, екі аяқ, бес
саусақ және т.б.) онда бала шын мәнінде оны санамай-ақ танып біле алады.
Алайда сол санмен берілген топ басқаша орналасқан кезде (мысалы, столдың
үстінде тұрған бес қуыршақ, еденге түсіп кеткен екі кішкене қасық, бөлменің
екі қабырғасына орнатылған екі терезе және т.б.) балалар оны танып-білі
алмайды.
Көріп отырғанымыздай, нәрселер тобын қабылдау теориясын жақтаушылар
топқа, оны тануға көмектесетін, белгілі бір стандартты формалдағы топты
(сандық фигураларды) беруге тырысты. Алайда, мұндай жағдайда сан емес,
форма ғана танылады. Монографиялық методтың негізі болып табылған бұл
психологиялық теория дұрыс боды ма, соны анықтау қажет етеді.
Санау теориясы деп аталған басқа фактілерді басшылыққа алды. Бұл
теорияны жақтаушылардың байқауларына қарағанда балалар сан туралы ешқандай
түсінігі болмаса да сан есім сөздерді, кейде тіпті көп көлемде рет-ретімен
есте сақтап, айтып берген. Алайда, ауызша шапшаң санай отырып, олар
заттардың санын анықтай алмады. Осыдан балалар алдымен санды емес сандар
ретінің мәнін игереді деген қорытынды шығарылады. Сондықтан сандарды атауды
ретімен, ал сонан соң санның заттармен қатынасын үйрену керек.
Нәрселердің жиыны туралы және олардың жеке-жеке бөліктері туралы
түсініктердің алғашқы қалыптасуы зат есімдер мен сын есімдердің жекеше әрі
көпше түрлерін балалардың айыруы және бұ грамматикалық форманы тіл дамуы
кезінде ертерек меңгеруі үшін негіз болады.Жиын ұғымына математикада
мынадай анықтама беріледі: Жиын-бұл бір тұтас алып қарастыралатын
объектілердің жиынтығы. Жиындар шектеулі де шектеусіз түрде де
қарастырылады. Кішкене балалр шектеулі жиынмен ғана танысады.
Бала жиын туралы түсініктің дамуы өзінің бірінші сатысында өте
диффузиялық (аралас) күйде болады: оның айқын шекарасы болмайды және
элементтері бірінен соң бірі қабылдана бермейді. Бұлай қабылдау құрылымдық
бүтін бірлік түріндегі жиынды емес, қайта белгісіз жиынды емес, қайта
белгісіз жиынды сипаттайды; оның сандық жағы да әлі дәл танылмайды. Мысалы,
бала көптеген біркелкі кішкене қуыршақтарды немесе қораптағы әр түсті
түймелерді көріп қуанады. Алайда, ол оның бірнешеуін қолына ұстап
көрісімен, қалғандарын сол сәтте ұмытады. Кішкене балалар сондай-ақ, егер
жиын элементтерінің саны азайса және олардың бір бөлігі көзден таса болса,
оны байқамайды. Жиын туралы түсініктің осы деңгейі тілде сөздің жекеше және
көпше жалғаулары пайдалануға сәйкес келеді: өйткені оларда нақты сандық
құрам бейнеленбейді.Белгісіз жиын туралы түсінік екі жасқа дейінгі
балаларға тән сипат. Бұған мынадай өмірлік мысаладардан оңай көз жеткізуге
болады: балаға барлық кубиктерді қорапқа салуды немесе столдың үстіне
барлық қасықты жинап, оларды күтушіге апарып беруді ұсынады. Бала бірнеше
кубикті алып қоюмен немесе бірнеше қасықты апарумен ғана шектеледі және
тапсырма орындалады деп есптейді (Сен кубиктің барлығын жинадың ба? Дегенде
барлығын деп жауап береді.). Яғни барлық сөзі үлкендер үшін құрылымдық
бүтін бірлік түріндегі жиынның жиынтығын білдіреді, ал барлық сөзі бала
үшін бір белгісіз жиынды білдіреді.
Балалар 3 жаста жиынды көбінесе оның шекарасында қабылдайды, олар
жиынның әрбір элементін бөлек-бөлек қарап отырмайды, сондықтан жиынның
барлық элементін әлі анық қабылдамайды.
Осыдан бірінші қорытынды келіп шығады: кішкене балаларда құрылымдық-
бүтін бірлік ретіндегі жиын туралы түсінік қалыптастыру және жиынның әрбір
элементін көре білуге, айқын қабылдауға үйрету керек. Бұл үшін 3,4 жасқа
келген балалар топтарына оқыту сабқтарын арнау керек.
Алайда белгісіз жиынды қабылдаудан тұйық бүтін құрылым түріндегі
жиынды қабылдауға көшу ұзақ процесс болып табылады және оның бірнеше кезеңі
бар. Бұл кезеңдердің алғашқыларының бірі-шектеуцлі жиынның қалыптасуы. Бұл
кезеңде баланың назары негізінен жиынның шекарасына топтастырылады.
Мысалы, балаға қатар тұрған бес қуыршаққа олардың бәрін тамақтандыру үшін
тарелкалар үлестіруді ұсынады. Бала біріншісімен бесіншісін тамақтандырады
да олардың аралықтарындағы қуыршақтарға назар аудармайды. Алайда ол бәрін
тамақтандырдым деп ойлайды.
Сонымен қатар балаға төрт саңырауқұлақтың суреті салынған карточканың
үстіне саңырауқұлақтар қойып шығуды ұсынғанда да ол осылай істейді. Ол
саңырауқұлақтармен шеткі карточкаларды: біріншісі мен төртіншісі ғана
жабады, мұндайда бала өзіне берілген тапсырманы толығымен орындалды деп
есептейді.
Мұндай фактілер бұл кезеңде балалар үшін ең бастысы жиынның
шекараларын және оларды белгілеу әрекеттілігін қабылдау болып табылатынын
дәлелдейді.
Баланың алдынан кездескен қиындықтың себебі неде? Мәселе мынада:
жиынды қабылдағанда бала әрқашан қандай да бір нүктеден бастап есептеп
шықты, мысалы, ортадан бастады да, нәрселерді оның екі жағына қойып шықты.
Енді құрылымдық бүтін жиынды қабылдауда есептеп шығудың екі нүктесі пайда
болды және баланың қолы мен көзінің қимылын қадағалау көрсетіп бергеніндей,
оның әрекеті екі шеттен ортаға қарай өзгереді. Қозғалыс сипатының өзгеруі
жиынды қабылдауды қайта құруды көрсетеді. Жиынның екі шеткі нүктесін
қабылдау бала үшін басты әрі мәнді болып шықты.
Балалар назарының жиын шекараларына қатты аударылуы, әлбетте,
элементтердің бүкіл құрамын қабылдауға көңіл қоюды әлсіретті: жиынның шеткі
элементтерінен басқа элементтерін балалар байқамағандай сыңай танытты.
Осыдан мынадай қорытынды шығад: балалар жиынның шеткі элементтері
аралығыдағылардың бәрін қабылдауы үшін ересек адам түрткі болуы қажет.
Алайда мұны бұл бала бірден игеріп кете алмайды. әдетте қатарластыра
қойылған суреттердің үстіне емес нәрселерді қойып шығу тапсырылған кезде
бала әрбір нәрсені суреттің үстіне емес, нәрселерді бір-біріне тақастырып
қоя отырып, шеткілерінің аралығындағы карточкалардың барлық бөлігін
толтыра бастайды, яғни элемент санын санамайды, тек екі шеткі элементтің
аралығындағы жерді жай толтырады. Көрсету де жиын элементтерін дәл
қабылдауға әрқашан көмектесе бермейді. Бұл жиынның сандық құрамын қабылдау
әлі де диффузиялық күйде болатынын дәлелдейді.
Бала ерте жастан бастап-ақ нәрселердің жиынтығын, дыбыстардың,
қозғалыстардың жиынын әр түрлі анализаторлар арқылы (көру, есту және т.б.)
қабылдай отырып, олармен танысады бұл жиынтықтарды салыстырады, оларды бір-
бірінен саны жағынан айырады. Оқу үдерісінде бала жиындардың теңдігі мен
теңсіздігін көрсету әдістерін меңгереді, санды сандық сөзбен атауды
үйренеді. Алдымен онда элементтердің белгісіз мөлшері туралы, ал срнан соң
бүтін бір бірлік түріндегі жиын туралы түсінік қалыптасады. Осы негізде
жиындарды салыстыруға және ондағы элементтердің санын барынша дәл анықтауға
деген талпыныс өседі, бірте-бірте бала есептеуге дағдыланады және сан
ұғымын меңгереді. Мұның бәрі ересектердің басшылығымен және өзіндік оқу
ойындық сипаты бар практикалық әрекеттер үстінде іске асады.
Бала сондай-ақ нәрселерді, мөлшеріне, түсіне, формасына,
кеңістікте орналасуына және басқа да белгілеріне қарай ерте ажырата
бастайды. Ол үлкендерге еліктеп, дөрекі түрде нәрселерді өлшеуге
әрекеттенеді, алдымен біреуін екіншісіне беттестіріп, сонан соң
көзмөлшермен және шартты түрде қабылданған өлшеуіштің көмегімен өлшейді.
Бала өз бетімен жүре бастасымен-ақ кеңістікпен және заттар арасындағы
кеңістіктік қатынастармен әсерлі түрде танысады: ол өзін қызықтырған затқа
жақындай түседі, не одан аулақтай бастайды. Бір нәрсе баланың дәл алдында
тұрса, басқалары оның артында немесе оң жағында не сол жағында тұрады.
Оқыту баланың жақын-алыс және басқа сол сияқты сөздердің мағыналарын ерте
меңгеріп алуына мүмкіндік жасайды.
Біртіндеп балада әлі де өте нақты болмаса да жақын және алыс
кеңістікте туралы қарапайым түсініктер пайда болады (ол өзі қыдырып жүрген
бақ-жақын, ал папасының жұмысы-өте алыс). Осы сияқты нақты түсініктерге
сүйене отырып, өз тәжірибесі мен ересектердің оқытуы нәтижесінде бала бала
біртіндеп кеңірек жалпылауға дейін келеді: мектепке дейінгі ересек жастағы
балаларға кеңістіктің өлшемі уақыт бола бастайды.
Балалар мен ересектердің өмірінің бүкіл тәртібі балада уақытқа тән
сезімдерді қалыптастыруға және соған сәйкес кеш, ерте, қазір, кейін деген
сөздерді пайдалана білуге алғы шарттар болып табылады. Уақытты білдіретін
бұл сөздік сәби жастан мектеп жасына дейінгі аралықта баланың адамдармен
қарым-қатынасы мен әрекеті процесінде күшті қарқынмен өседі. Бала кеше,
бүгін, ертең деген сөздердің мәніне қызыға бастайды, мұның өзі ересек
адамның балаға уақыттың өтпелілігін, ұзақтығын, кезеңділігін таныстыруға,
яғни уақытты сезіне білуді дамытуға мүмкіндік берді.
Сонымен, қатар қарапайым математикалық түсініктің қайнар көзі баланың
ересектермен тілдесуі мен олардың оқытушылық басшылығы бойынша өзінің
әрекет ету процесінде таныған айналадағы нақты шындық болып табылады.
Көптеген фактілер мен құбылыстар, нәрселердің қасиеттері оқыту
болмаса баланың назарынан, қабылдауынан тыс қалар еді. Алайда оқыту
күнделікті өмірде эпизодтық сипатқа ие және ол барлық баланы бір мезетте
қамти алмайды. Сол себепті ол алынатын білімді жүйеге келтіруді қамтамасыз
ете алмайды. Бала матеметика жағынан жетілуі үшін, оның жиын мен сан
жөніндегі, шама, форма, уақыт және кеңістік жөніндегі барлық түсініктері
мен ұғымдары белгілі бір жүйеде, бірізділікте болуының маңызы өте зор.
Н.К.Крупская: ..математика-бұл ұғымдар тізбегі: оның бір үзбесі
түсіп қалса, одан арғысы түсініксіз болады, -деген. Сондықтан балалардың
математика саласынан мектепке дейін алатын білімдері қаншалықты аз
болғанымен, оны балалардың дамуының нақ осы кезеңінде не беруге болатынын
есепке ала отырып, біртіндеп курделендіре беру керек.
Сондықтан сабақтарда оқыту балалардың математикалық түсініктерін
жетілдірудің негізгі, жетекші формасы болып табылады. Реттелген түсініктер,
дұрыс қалыптасқан алғашқы ұғымдар, дер кезінде жетілген ақыл-ой қабілеті
сияқты, баланың мектепте одан әрі ойдағыдай оқып кетуіне кепілі ретінде
қызмет етеді.
Баланың жеке басын қалыптасуы және оның ақыл-ойының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты ... ... ... ... 7
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .14
2 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру және дамыту әдістемесі
2.1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастырудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..36
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .61
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..63
Қосымша
Кіріспе
Зерттеу көкейкестілігі: Бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты
жетілген, парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, барша
халықтың міндеті. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін
мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту
көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау,
жаңалыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке
дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды.
2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Президентінің Жаңа
онжылдық – жаңа экономкалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
Қазақстанның халқына жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген, 2010-2014
жылдарға арналған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен білім беруді
қамтамасыз ету жөніндегі Балапан бағдарламасы қабылданды. Аталған
бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі ұйымдардың сапалы
қызметіне деген мұқтаждығын қамтамасыз ету.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке
дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту және
тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілумен тақырыптың өзектілігі түсініледі.
Өйткені, мектепке дейінгі кезеңде шаралардың басты міндеттері ең алдымен
баланың танымдық қызығушылығын арттыру, баланың психологиялық
ерекшеліктерін ескере отырып тәрбиелеу болып табылады.
Мектепалды даярлық қана баланың қоршаған әлеммен қарым-қатынасында
рухани-адамгершілік құндылықтар, интеллект, таным белсенділігі, іс-
әрекеттерінің іргетасын қалауға бағытталған. Оқытудың алғашқы сатысының
жетекші идеясы - сыйластық пен сенім жағдайында ғана жүзеге асырылатын
тұлғаның толық дамуы, баланың жеке қызығушылығы мен мүмкіндіктеріне көңіл
аудару болып табылады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы
сатысы ретінде заманауи өзгеріп отыратын әлемге бейімделе алатын бала
тұлғасын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайлар құрады. Ғалымдардың көп
жылдық зерттеулері мектепке дейінгі жас адамның интеллектуалды, жеке,
әлеуметті және эмоционалды даму жағдайларын анықтаушы болып табылады.
Қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру бағытындағы шаралар да
осы міндеттерді жүзеге асыруды көздейді. Қоғамыздағы өзгерістер де
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесін мазмұндық
жағынан өзгертуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысымызда мектепке дейінгі мекемелерде жүргізілетін
қарапайым математика элементтерін бүгінгі күнгі инновациялық әдістермен
оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы балалардың ойлау
қабілетін арттырып, ақпараттық технологиялар негізінде ізденушілігін
дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып
шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі өзектілігі болып
айқындалады.
Баланың қарапайым түсінік-ойын тәрбиелеу, он көлемінде санай, есептей
білуге, ауызша қосып, азайту тәсілдеріне жаттықтыру математикалық ұғымдар
туралы алғашқы мағлұматтарды меңгерту ісіне ерекше назар аударып, алынған
білімді бекітуге назар бөлінеді.
Бала мектепте жақсы оқуы үшін, оған белгілі білік пен дағдылар қажет
(алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап
жаттығудың нәтижесінде автоматталануын дағды деп атайды. Мектепте оқуға
қажетті білік, дағдылардың белгілі бір пәндерге қажет арнайы (қосу, азайту,
оқу, жазу, сурет салу және т.б.) және кез келген сабақтарға қажетті жалпы
түрлері бар. Бұл дағдылар толыққанды кейінірек қалыптасады, бірақ олардың
алғышарттарын осы мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыруды бастаған
жөн.
Балабақшада жүйелі түрде ұйымдастырылатын сабақтарда балалардың алған
білімдері мектептегі оқу іс-әрекетінің біршама элементтерін игерудің
негізін құрайды.
Балалардың сауатын ашу және математикалық білім беру арнайы
ұйымдастырылған сабақтарда жүзеге асырылады. Олардың басты мақсаты -
балаларда жазу мен санауды үйретудің алғышарттарын қалыптастыру.
Балабақша бағдарламасы ең алдымен онға дейінгі сандарды игеруден және
қарапайым геометриялық фигуралармен танысудан басталады. Геометриялық
фигуралар негізі эталон болып табылады, бұларды пайдаланып нәрсенің
формасын анықтайды. Форма бір нәрсенің кеңістіктегі екінші нәрседен бөліп
тұрады. Нәрселердің формасы геометриялық фигураларда жалпыланған бейнеге ие
болады.
Әр топ балаларының ерекшеліктеріне сай келетін математика элементтері
Мектепке дейінгі мекемеге арналған тәрбие бағдарламасына сәйкес
балалармен қарапайым математиканы оқыту жүргізіледі. Балалар сан туралы
білмей тұрып-ақ жиындарды салыстыра алады. Жиындардың барлық құрамы жөнінен
әр түрлі болатын балалар бақылауларға сүйеніп, ұғынып алғандары жөн. Сонда
олардың жиындарды салыстыруға ынтасы артып, санау негізінде айырмашылықты
сан-есім сөзбен анықтау қажеттігі туады.
Алайда балалар қарапайым математиканы игеру барысында, жиынтықты
қабылдауы әр баланың жас шамасына тән әр түрлі болады. Олар жиындарды әр
түрлі белгілері бойынша реттей білмейді. Бұл –балалар жиындарды жинақтау
және жиынннан оның ішкі жиынынын ажарату операциясын меңгере алмаған деген
сөз. Дыбыстарды санағанда,заттарды сезім түйсігі, қимыл-қозғалыс арқылы
санағанда балалар көп қателеседі. Сонымен, балалардың 10-ға дейін санай
білетіндіктеріне қарап, тәрбиеші нақтылы жиындар және олардың жасалу
тәсілдері жөнінде түсініктері бар-жоғын, санамай тұрып-ақ жиындармен
операциялар жасай біле ме, заттардың жиынтықтарын олардың элементтерін бір-
біріне сәйкестей отырып салыстыра ала ма, осылардың бәрін біліп алуы
тиіс.Мектеп жасына дейінгі топтарда балалардың көпшілік бөлігі негізі
геометриялық фигуралардың атауларын білмейді, әр түрлі ұзындық
параметрлерін айыра білмейді. Бір нәрсенің ені мен ауданын шатастырады,
кеңістік қатынастарды белгілеу үшін көмекші сөздер мен үстеулерді дұрыс
пайдалануда біршама қиналады.
Мектеп жасына дейінгі балалар алдымен нәрселердің өлшемдестігін
нәрселерді беттестіру немесе тұтастыру жолымен жүргізеді; өлшемдестікті көз
мөлшерімен анықтайтын болсақ, бұл тәсіл жарамсыз болып қалады. Мәселен,
ағаштың немесе дуалдың биіктігін көзмөлшерімен анықтау үшін , көзбен
мөлшерлеу дамыған болу қажет. Бұған нәрселерді салыстыру әрекетінің себі
бар. Көз, қол жасайтын практикалық әдістерін бейне бойға сіңіріп,
жинақтайтын сияқты.
Зерттеу жұмысымызда психологияның жалпы ғылыми-теориялық негізін жасауға
негіз болған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерін алдық. Олар:
жалпы педагогикалық-психологиялық мәселелер бойынша Роббер М.А, Квимен В,
Добсон Дж, Кле М, Бютнер К, Зайченко В.П, Петровский А.В, Немов Р.С, және
т.б.
Балалар психологиясын зерттеп, психология ғылымының дамуына үлес қосқан
ғалымдарымыз: Выготский Л.С, Мухина В.С, Ядешко В.И. және т.б.
Жалпы психология және балалар психологиясы мен педагогикасын зерттеуде өз
еңбектерімен ғылымның дамуына көп үлес қосқан қоғам қайраткерлері мен
ағартушы-педагогтар, психологтар: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Т.Тәжібаев,
Қ.Жарықбаев, А.Алдамұратов, М.Мұқанов, Ә.Меңжанова, Б.Баймұратова,
Құлжанова Н. және т.б.
Қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруда дидактикалық
ойындардың маңызы зор. Дидактикалық ойындар және жаттығулар қарапайым
математикалық түсініктерді дамытуда қолданылатын әдістер. Олар жылдам
ойындар негізінде жүзеге асыралады. Барлық мектепке дейінгі балаларда
жүргізілетін сабақтар ойын әдістерімен өткізу үлкен рөль атқарады.
Дидактикалық ойындар және математикалық жаттығулар балалардың ой-өрісін
дамытып қана қоймай, сандарды меңгеруіне, пішінді, кеңістікті, уақытты
бағдарлауына көмек береді. Барлық топтарда математикалық ойындар мен
жаттығулар таңертең, түстен кейін, сабақ немесе оның бөлімдері түрінде
өткізілуі мүмкін. Ойынның әр түрі тәрбие мақсатына қарай, алмастырылып
отырылады. Бұдан басқа аулаға, серуенге шыққан кезде де, түрлі бақылау
уақыттарында да ойынға ерекше көңіл бөлінеді. Ойын арқылы сәбилер өмір
тіршілігіне қажетті жайттармен танысады. Көргенін айтып беру арқылы
сөйлеуге жаттығады. Өйткені әрбір ойын оқылған материалды бекіту, нақтылап
есіне сақтау мақсатында өткізіледі.
Мектеп жасына дейінгі балаларға алғашқы қарапайым математикалық
түсініктерді қалыптастыру, бала бойына дарыту өзекті мәселелердің бірі
болып отыр.
Осы мәселені пайдалану жолдарын терең түсініп, оны іс жүзінде пайдалану
жолдарын жан-жақты меңгеріп алу мақсатымен диплом жұмысымның тақырыбын
Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық денелер арқылы жетілдіру деп анықтадық.
Зерттеу мақсаты: мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін
қарапайым математикалық түсініктер арқылы қалыптастыру;
Зерттеу міндеттері:
1. Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипатын негіздеу;
2. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
3. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың жолдарын қарастыру;
4. Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру;
Зерттеу пәні: мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін
қарапайым математикалық түсініктер арқылы қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу нысаны: даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктер.
Зерттеу әдістері: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді сараптау, балалардың
ойлау қабілетін бақылау әдістері, социометрия, әңгіме әдістері, дамыту
және тренинг ойындар әдістемелері, талдау, бақылау, озат тәжірибелерді
қолдану.
Зерттеу жұмысының дерек көздері: философтар, психологгар, педагогтар,
әдіскерлердің мектепке дейінгі балалар мәселелері бойынша жарық көрген
еңбектері, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы , ҚР Білім және
ғылым министрлігінің нормативтік құжаттар, тәрбиешілердің озық
тәжірибелері.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсаты, нысаны, пәні,
зерттеу әдістері мен міндеттері нақтыланады.
Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері атты
бірінші бөлімде мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым
математикалық ұғымдарды қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты
туралы жалпы түсінік, мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым
математикалық түсініктерін қалыптастыру ерекшеліктері баяндалады.
Мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық
түсініктерін қалыптастыру әдістемесі атты екінші бөлімде
мектепке даярлық тобындағы балалардың қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастырудың жолдарын қарастыру мәселелері, мектепке даярлық тобындағы
балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастырудың әдістері
беріледі.
Қорытынды бөлімде зерттелген жұмыстар бойынша жалпы қорытындылар және
болашақта жасалынатын жұмыстарға ұсыныстар ұсынылады.
1 Мектепке даярлық тобындағы балалардың ойлау қабілетін қарапайым
математикалық түсініктер арқылы жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Мектепке даярлық тобындағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық сипаты
ҚР Президентінің Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір
болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында, Біздің болашаққа барар жолымыз
қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты.
ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы
мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек?
Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар.
Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс
күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды
мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға
заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну
маңызды. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс
пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс.
Өркениетке қадам басып, қабілетті елу елдің қатарына қосылуды мақсат
еткен мемлекетімізде өнеркәсіп, түрлі шаруашылық салаларын дамытумен қатар
халықтың әлеуметтік, рухани ахуалын жақсарту, еліміздің болашағы — жас
ұрпаққа білім және тәрбие беру мәселесіне де баса назар аударылып отыр.
Мұны күнделікті өміріміздің барлық саласындағы қарқынды даму көріністерінен
де айқын байқауымызға болады. Әсіресе тәрбие мен білім беру саласында да оң
өзгерістерге қадам бастық.
Таным білім беру саласының мақсаты танымдық іс-әрекет дағдыларын
меңгерген, қоршаған ортаны тұтастай түсінетін және ақпаратты өмірлік
маңызды мәселелерді шешу үшін қолдана білетін мектепке дейінгі ересек
жастағы балалардың жеке тұлғасын қалыптастыру болып табылады. Ересек
жастағы балаларда қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудың
маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты: ақпараттың молдығы, компьютерге
зейіннің жоғарылауы, оқыту процесінің қарқынын жоғарылату; ата-аналардың өз
балаларына цифрларды тану, санау, есептер шығаруға үйретуді ерте бастауға
ұмтылуы.
Ойлау заттар мен құбылыстардың жалпы сипаттарын, олардың арасындағы
табиғи байланыстары мен қатынастарын бейнелейтін психикалық процесс.
Ойлау таным процестерінің ішіндегі ең биік сатыда тұрған жоғарғы
процесс. Дәлдеп айтқанда ойлау адам баласына ғана тән меншікті психикалық
процесс.
Сыртта ауа райының қандай екенін білу үшін, мен үйден шығып тікелей
бетімнің, қолымның терісі арқылы, бүкіл денеммен бүгін салқын немесе жылы
екендігін сезе аламын. Бұл айналадағы шындықты түйсікпен қабылдаулар арқылы
тікелей танудың жолы. Бірақ бізге ауарайы туралы мәселені үйден шықпай ақ
шешуге болады. Терезенің сырт жағынан ілінген термометрді қарамай ақ біз
сыртта едәуір салқын не жылы екенін дұрыс шешеміз. Білудің мұндай жолын,
жанама түрде тану деп атайды, өйткені, мұнда білім тікелей алынбайды,
жанама түрде, бірқатар құбылыстарды байқау арқылы ағаш бұтактарының желден
қозғалуы және бұл құбылыстар мен ауа райының арасындағы байланысты түсіну
арқылы алынады.
Білім алудың екінші жолы неғұрлым күрделі, бірақ оны алуға түйсіктер мен
қабылдаулар, заттар мен құбылыстар туралы дұрыс мәліметтер бере алмаған
күнде мүмкндік болады.
Егер таным процесі түйсіктер мен қабылдаудың тікелей беретіндерімен
тоқтайтын болса, адам өзіне керекті мәліметтерді өте аз жинаған болар еді.
Біз жер үстінде өзімізге дейін не болғанын біле алмаған едік, өйткені өткен
оқиғаларды қабылдағанымыз жоқ қой; Жердің Күннен ара қашықтығын белгілей
алмаған болар едік, өйткені бұл қашықтықты тікелей өлшеу мүмкін емес.
Адамның миында болып тұрса да И.П. Павлов шартты рефлекстерді зерттей
отырып, ми әрекеттерінің бірқатар маңызды заңдарын ашты.
Нақ адам ойы адамдарды білімнің құдыреттілігімен қаруландырды, оларға
табиғат күштерін өздеріне бағындыруға мүмкіндік берді. Бірақ ойлау
процестері біздердің түйсік пен қабылдаулар арқылы алған мәліметтерімізге
сүйенеді, бұларды ес жоғалтпай сақтайды. Бұл психикалық процестерсіз
ойлаудың болуы мүмкін емес.
Ойлау дегеніміз шындықты жалпылап бейнелеу болғандықтан, ол адамның іс
тәжірибесіне сүйене отырып, ойлау ісін атқарады. Ойлау сөзбен тығыз
байланысты. Ойдың тілсіз күні жоқ, өйткені, ойлау әрекеті адамдардың өзара
қарым қатынас жасауын тілейді. Бұл табиғи қажеттілік. Қоғам өмірінде жеке
адамның әрекеті ой мен тілдің қатынасына байланысты дамып отырады. Тіл
адамдардың негізгі қатынас құралы. Ойлау мен сөйлеудің табиғаты әр түрлі
болғанымен процесс ретінде, бір бағытта, бір арнамен өтіп жатады. Ғылыми
технологиялық прогресс ойлайтын машиналарды дүниеге келтірді. Қазіргі
есептегіш машиналар өз жұмысының нәтижесін бағалай алады. Машиналар белгілі
ережелерге сәйкес мәтінді бір тілден екінші тілге аударады, сөйлеп тұрған
сөзді машина тіліне, яғни кодқа айналдырады. Мәселен, осындай машина дойбы
да ойнайды. Ол адамды ұтып та кетуі мүмкін. Бірақ оқып үйрену қабілеті
жөнінен машина адамнан аса алмайды. Машинаға қарағанда адамның оқып үйренуі
әлде қайда жеңіл. Адам өзін машинаға ұтқызбас үшін өз өнерін жетілдіріп
отыруы тиіс. Машинаға тәңірдей табынатын кейбір адамдар: "алдағы жерде
бәрін машина істейді, ол қолын қусырып, әзір асқа ие болып қарап отырады",
дегенді айтады. Бұл сөз енжар, әрекетсіз адамның сөзі. Машинаның алдына
арнайы міндет қойып оған бағдарлама беретін адам. Осы міндетті қоя білу
үшін адамға мол білім қажет.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналадағы дүниені
бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл түрі
оның ойын онша кеңіте алмайды.
Баланың тілі шығып, сөз арқылы үлкендермен қарым қатынасқа түскенде
ғана, оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.
Ойлаудың физиологиялық негіздері үлкен ми сыңарлары қыртысында құралатын
уақытша жүйке байланыстары (шартты рефлекстер). Бұл шартты рефлекстер,
екінші сигналдың (сөздер мен ойлаудың) әсерінен туады, екінші сигналдар
реалдық шындықты бейнелейді, бірақ сөзсіз бірінші сигнал (түйсіктер,
қабылдаулар, ұғымдар) негізінде пайда болады. Ойлау процесінде сигнал
жүйелерінің екеуі де бірімен бірі тығыз байланысты. Екінші сигнал жүйесі
коршаған дүниеге шексіз хабарлар алуға мүмкндік береді. Ойлау тек екі
сигнал жүйесінің екеуінің де қатысуымен, бір қалыпты жүреді, бірақ, жетекші
рөл екінші сигнал жүйесінде болады, өйткені сөз мазмұны жағынан бай болып
келеді.
Тәрбиеші балаларға білім беру, олардың ой өрісін кеңейту, тілін
жетілдіру арқылы ойлауын да дамытады. Бірақ әзірше жасы мектепке даярлық
тобындағы балаларды, оқу материалын түсініп және игеріп қана қоймай,
қызықтыратын мәселелеріне өздері жауап табуға үйрету керек. Мұны балалар
алғаш тәрбиеші көмегімен, содан кейін өз бетімен істейтін болады. Тәрбиеші
алғашқы күннен бастап балаларды ойлай білуге үйретіп, сабақты түсіндіруге
асықпай, оқушынық өзінің ойлауына мүмкндік берген жөн. Ал бірақ баланың өзі
түсіне алмаған, басы ашылмаған бірдебір сұрақ қалмауы қажет. Материалдың
бірте бірте қиындай түсуін сақтай білудің маңызы орасан зор.
Ойлауды дамытуда оқудың алғашқы жылынан бастап ақ машық жүзінде еркін
және арнаулы тақырыпқа жазылатын шығармалар, есеп құрастыру, оның оңай
жолын тауып шығару сықылды шығармашылық еңбектің маңызы зор.
Еліміздің егемендік алуына байланысты үздіксіз білім беру жүйесі
айтарлықтай дәрежеде қайта қаралып, оны жетілдіру жолдары іздестірілуде.
Мұнда қойылып отырған негізгі талаптар – Қазақстан білім беру жүйесінің
бүкіл әлемдік білім беру кеңістігіне толық енуі, алғашқы ұлттық даму
стратегиясын жасап, моделін құру. Бұл талаптардың жүзеге асырылу
бағытындағы жұмыстың үздіксіз білім беру жүйесінің ең алғашқы сатысы –
мектепке дейінгі мекемелерде баланың білімге деген құштарлығы негізінің
элементтерін қалыптастырудан бастағанның маңызы өте зор.
Тәуелсіз еліміздің келешек ұрпақты тәрбиелеу мәселесі – бүгінгі күннің
өзекті тақырыбы. Бұл мәселенің шешімін табуда үздіксіз білім беру жүйесі
айтарлықтай дәрежеде қайта қаралып, оны жетілдіру жолдары іздестірілуде.
Бұл алға қойылып отырған негізгі талаптар – Қазақстан білім беру жүйесінің
бүкіләлемдік білім беру кеңістігіне толық енуінің алғашқы даму стратегиясын
жасау болып табылады. Айтылған талаптардың жүзеге асырылуы бағытындағы
жұмысты үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы – мектепке дейінгі ұйымдарда
баланың білімге деген құштарлығын арттырудан, ұлтымызға тән қасиеттерін
бойына сіңірген шәкірт тәрбиелеуден бастағанның маңызы зор.
Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттiк бағдарламасында: Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың
сапасын арттырудың негізгi бағыты балалардың жеке бас мәдениетiнiң
негіздерiн, мектепте оқытуға қажеттi дағдыларды, мемлекеттік тiлдi
үйренуiне, зияткерлiк және эмоциялық дамуына, олардың табиғи және
психикалық денсаулығын сақтауға және бекемдеуге жағдай жасау болып
табылады делінген. Бұл бағытты жүзеге асыруда қарапайым математикалық
түсініктер қалыптастыру пәнінің де алар үлесі аз емес. Қазіргі таңда
мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу мәселесі бойынша жаңа тұрпатты жалпыға
міндетті мемлекеттік стандарттар және соның негізінде әр түрлі бағыттағы
Балбөбек, Қарлығаш, Тәй-тәй, Қайнар сияқты төлтума бағдарламалар
қолданысқа ендіріле бастады.
Математика – өркениет тудырған және оны барлық кезеңінде дамытуға ықпал
етіп келе жатқан маңызды ғылым саласы. Қазіргі кез келген ғылым саласы
математикалық әдістерді қолданып қана қоймай, математикалық заңдылықтар
арқылы құрылады. Қазірігі ғылым мен техникаға жол тек қана математика
арқылы өтеді. Математикалық білім беру математика ғылымның бір бөлігі ғана
емес, жалпы адамзаттық мәдениет құбылысы. Ол адамзат ойының даму тарихының
бейнесін береді.Сондықтан адамның мәдени дамуында математикалық білім беру
үнемі маңызды роль атқарып келе жатыр.
Математикалық ұғым дегеніміз не? Математикалық ұғымды мектепжасына
дейінгі балаларда қалыптастыруда қандай мәселелер кездеседі? Деген
сұрақтарға тоқталсақ, мәселені шешу жолдары, тірек сөздер: үшбұрыш, шеңбер,
көлем, қосу, алу, математикалық ұғым және терминдер. Еліміз егеменді
мемлекет болғалы бері барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр.
Мұндай өзгерістерден білім беру саласы да тыс қалған жоқ. Қазіргі білім
беру (саласы) жүйесі әлемдік өркениеттің барлық талабына сай келетін,
парасатты, білім мен біліктілігі жетілген мамандар дайындауды қажет етеді.
Сондықтан да, Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында білім беру
жүйесінің міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және
кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау екендігі
айтылған. Математикалық ұғым-мәнді белгілері көрсетілген пән, құбылыс
туралы логикалық өрнектелген ой. Оқытылатын ғылымның ұғымдарын игеру
оқытудың негізін құрайды. Математикалық ұғым-біздің ойлауымызда шындықтың
белгілі-бір түрлері мен қатынастарының көрінісі болады. Ұғым ақиқат
нәрсенің жалпы және елеулі белгілерін ғана бейнелейді. Егер олар болмысты
шын бейнелейтін болса, онда ол үнемі дұрыс болады. Ұғымдардың анықтамасын
берудің тиімді тәсілінің бірі-түрлік ерекшеліктері мен анықталатын ұғым түр
есебінде енетін тегі көрсетіледі. Бұл тәсілдің схемалық түрі: анықталатын
ұғым-түрлік ерекшелігі-тегі. Мысалы: Ромб (анықталатын ұғым) дегеніміз
–барлық қабырғалары тең (түрлік ерекшеліктері) параллелограмм (тек).
Математикалық ұғымның мазмұны мен көлемі болады. Ұғым мазмұны-нәрселердің
ұғым қамтитын елеулі белгілерінің жиынтығы. Ұғым көлемі-нәрселердің осы
ұғым тарайтын жиынтығы. Мысалы: Үшбұрыш ұғымының мазмұны үш қабырға, үш
төбе және үш бұрыш, ал көлемі барлық мүмкін болатын үшбұрыштардың жиыны.
Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және
физиологиялық жағынан да қиын кезең. Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады,
әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере
бастайды.
Белгілі орыс психологтары А.Н.Леонтьев, А.В.Запорожец, А.А.Люблинская
мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін, әрекеттерді
орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау
және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау және материалды есте
сақтау біліктілігін жатқызады.
Е.Е.Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында
қарым-қатынас негізгі рөлді атқарады деген тұжырымға келді. Ал,
Л.И.Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған,
әлеуметтік ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет
деген пікірге келді.
Р.В.Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің
әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады, қоршаған дүниенің заңдылықтарын,
заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды, оларды өз әрекеттерінде қолдана
алады, басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау тәсілдерін орындай
алу біліктілігін жатқызады.Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан
ғалымдары Б.Баймұратова, Қ.Сейсенбаев, Н.Айғабылов, Б,Дабылова еңбектерінде
біршама зерттелгені белгілі.
Математиканы оқыту мәселесімен мектепке дейінгі балалардың математикалық
түсінігін қалыптастыру үшін әдістеме жасап шығарған педагог –практиктер
Р.А.Березина, З.А.Михаилова, Непомнящая Р., Т.И.Ерофеева айналысты.
Математиканы оқыту мәселесі қазіргі таңда жоғары маңызға ие. Ең алдымен
таным көзі – сезім арқылы қабылдауы, бала өз тәжірибесінен бақылап, көріп
тануынан тұрады. Сезіну үдерісі кезінде бала бір нәрсені немесе заттың
қасиетін, құрылымын таниды.
Баланың логикалық ойлау түсінігі ең алдымен, оның сезінуімен байланысты.
Баланың математикалық түсініктерді дұрыс меңгеруі, баланың дамуы мен жас
ерекшеліктеріне байланысты болып табылады. Сонымен қатар, бала заттың
санын, затты салыстыру (көлемін), теңестіру, орналасуын, саны мен сыңарын
(белгілеріне қарай) табу тәсілдерін меңгереді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың кішігірім математикалық терминдері:
геометриялық пішіндердің атауларын (дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш т.б.) және
олардың элементтері (қыры, бұрышы) болатынын, (қосу, алу, тең) ұғымдарын
үйрене отырып, балалар қарапайым математикалық дәлдікті шешуді үйренеді.
Сонымен қатар,балалардың математикалық білімге деген қызығушылығы артады,
берілген есепті шешуге өз күш (ерік) – жігерін жұмсайды. Балада алғашқы
түсініктер индуктивті және дидуктивті ойлау қалыптасады. Бала бір заттың
құрылысына, қасиетіне (пішініне, түсі т.б.) қарай талдау, сараптау,
салыстыру, кеңістікті бағдарлап, салыстырмалы түрде ойлай алады. Жаңа
материалдарды бағдарламаның кез -келген бөлігінде (Сан және санау,
Көлем, Пішін, т.б.) кезектестіріп 2-5 сабақтан бірінші бөлігінде, кейін
екінші бөлімінде оқытқан жөн. Тәрбиеші әр түрлі жастағы топтардың
бағдарламасының құрылымын білуге тиіс. Бұл, тек өз тобының математикалық
дамуы деңгейін біліп қана қоймай, сондай-ақ мектепке дейінгі балаларда
математиканың рөлін және әрбір сабақтың құрлымын өз ісінде дамыту арқылы,
балаларда қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруына көмектеседі.
Математикалық түсініктерді қалыптастырудың негізгі жұмыс формасы – сабақ
болып табылады. Сабақ барысында бағдарламаның үлкен бөлігі шешімін табады.
Балаларда бірізді жүйе қалыптасады. Күнделікті өмірде және сабақта
дидактикалық ойындар мен ойын, жаттығулар қолданылады. Дидактикалық
ойындардың оқу іс-әрекетінен тыс уақытта ұйымдастыру, баланың математикалық
түсінігін кеңейтеді, тереңдетеді, ойын бекітеді. Дидактикалық ойындар
негізінен оқыту барысында жан – жақты, бағыт – бағдар беріп отырады.
Дұрыс ұйымдастырылған оқыту ісі жаңа материалдармен жұмыс жасау, қайталау
және кезектестіріп оқыту түрлерін қолдану, баланың белсенділігін арттырады.
Сабақ құрылымының – көлемі, мазмұны бағдарламаға сай, балалардың жас
ерекшеліктеріне сәйкес жоспарланады және үйретіледі.
Жаңа материалдармен жұмыс жасаудың 3 түрі бар: біріншіден – педагог
көрсетеді, жаңа тапсырманы түсіндіреді, үлгі көрсетеді, математикалық
объектіні негіз етіп алады. Балалар педагогтың іс- әрекетін бақылап, оның
нұсқауларын тыңдайды, сұрақтарына жауап береді. Ақыл-ойды тәрбиелеуде және
ой-өрісті дамытуда математика маңызды рөл атқарады.
Мектепке дейінгі балалық шақтың барлық кезеңдерінде сабақтарға арналған
ойын әдістеріне үлкен мән беріледі. Оқытудың әдістері мен тәсілдері ережеге
сәйкес қолданылады, әртүрлі үйлестіруде оқытудың көп бейнелі әдістері мен
тәсілдерін пайдалану, оларды шебер үйлестіру керек, сонда сабақтар
балаларға пайдалы, қызықты болады.
Математика сабақтарында дидактикалық ойындарға (қызықты жаттығулар,
шығармашылық тапсырмалар, т.б.) ерекше көңіл бөлінуі қажет. Әртүрлі қызықты
материалдарды (жұмбақтар, өлеңдер, тақпақтар, мақалдардан, қанатты
сөздерден, ертегілерден және де сергіту сәтінен (физминуттардан) топтама
жасау) қолдану педагогикалық үдерістің тиімділігін арттырады, сондай-ақ,
олар баланың ақыл-ойының дамуына үлкен ықпал ете отырып, балалардың
ойлауына, есте сақтауына себеп болады.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын дамытуда қиындықтар
кездеседі. Ересек адамдардың ісі, жұмысы, қызметі сияқты ойын да бала
өмірінде маңызды болып саналады. Іс-әрекеттің айрықша түрлерінің бірі -
ойын болып табылады. Ойын - оқу әрекетіне тән бірқатар қасиеттерге ие
екендігі белгілі. Мұны балабақша тәрбиеленушілерінің білімі мен дағдыларын
қалыптастыруға бағыттауына мақсатталуы айқын көрсетеді. Сонымен қатар, ойын
балаларға қозғау салуға, оларға түрткі болуға да бағытталған. Ол
төмендегідей бірқатар қайталанбас қасиеттерге ие: балалар үшін оның
оңайлығы мен игерімділігі, демократиялылығы (ойын барлығын да
қабылдайды), игерілуі тиіс шынайы ақиқаттың барынша әралуан қырларын
модельдеуге мүмкіндік беретін ойындық құралдардың бейімділігі, ең
бастысы–балалар үшін ойынның тартымдылығы. Қазақ халқының ұлы ақыны Абай
Құнанбаев: Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? - деп айтқандай, бала
өмірінде ойын ерекше орын алады. Баланың өмірі, қоршаған ортаны танып,
еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады.
Олар ойын ойнау барысында өздерін еркін сезінеді. Іздемпаздық, тапқырлық
әрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы) байқалады.
Ойындарды мақсатты пайдалану мәселесі қандай да бір деңгейде балабақша
тәрбиеленушілеріне тәрбие беру теориясы мен оқыту тәжірибесінде шешімін
тапқан. Логикалық ойлау барысында мектепке дейінгі жастағы балаларға
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру геометриялық пішінмен
санауды үйрету, 20 көлеміндегі сан туралы түсініктерін дамыту, шартты
өлшеуіштің көмегімен өлшемдерді жүргізу, көзбен қабылдау, шамалау қабілетін
жеткізу, кеңістікті бағдарлай білу дағдыларын қалыптастыру, затты тең екі
бөлікке бөлу деген мәселелерге назар аударылады. Мектеп жасына дейінгі
балалардың жан-жақты дамуы үшін логикалық ойындардың орны ерекше. Ойын –
мектеп жасына дейінгі кезден басталып, адаммен өмір бойы ілесіп жүретін
ерекше қызмет түрі. Логикалық ойын – балалардың оқуға, еңбекке деген
белсенділігін арттырудағы басты құрал. Логикалық ойындар баланың
психикасында сапалы өзгерістер тудырады: бала зейінінің, жадының
қалыптасуына ойлау, қиялдау қабілетінің дамуына әсер етеді.
Ойлау шығармашылық және таным әрекетінің негізі болып табылады. Логикалық
ойлау – адамның интеллектуальдық қабілеттерінің негізін құрайды. Дамытушы
ойындар балалардың логикалық ойлау дағдыларын арттырады. Сондықтан да,
балаларға логикалық ойындарды кеңінен және жүйелі пайдаланудың маңызы
ерекше. Балалардың мектепалды даярлық кезінде балалардың ақыл-ой
қабілеттіліктеріне интенсивті қалыптасу танымнан логикалық танымға,
практикалық танымнан шығармашылық танымға өту үдерісі жүреді. Осы жаста
абстракция, жалпылау, ой тұжырымдаудың қарапайым түрлері пайда болады.
Мектепжасына дейінгі балаларда жоғары танымдық белсенділікті, өзіндік
танымды қалыптастыруға болатындығы дәлелденген. Шығармашылық белсенділік
деңгейін жоғарылату, өндірістің автоматизация мәселелері, электронды –
есептеу машиналарында модельдеу, т.б. мамандардан үйретілетін үдерісті
айқын талдауды қажет етеді. Сондықтан, балалар бақшасындағы оқыту балаларда
қоршаған ортаны толыққанды логикалық талдауға бағытталған.
Оқыту тәжірибесі мектепке дейінгі балалардың логикалық танымын дамыту
бастапқы математиканы үйренуіне мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі балалық
шақта балалардың ойлау қабілетін тереңдету және жетілдіру қарастырылады.
Ересектермен күнделікті қарым- қатынас үдерісінде, балабақшадағы тапсырма
орындау арқылы балалар алдында таныс объектілердің, іс- әрекеттің жаңа
қырлары, танымның жаңа аспектілері ашылады. Орта және жоғарғы мектепке
дейінгі балалық шақ жасында балалардың белсенді ойлау іс-әрекетінің
объектісі түрлі параметрлер, заттардың қасиеттері және пәнаралық байланыс
арасындағы түрлі типтер болып табылады. Танымның негізі-тәжірибе мен
бақылаудан пайда болған сенсорлы дамыту болып табылады. Түрлі-түсті
көптеген заттармен (ойыншықтар, суреттер, геометриялық фигуралар) жұмыс
жасай отырып, балалар көп заттар арасындағы айырмашылықты сөздермен: көп,
аз, тең атайды. Математикалық дамумен мектепке дейінгі балалардың танымдық
белсенділігінде математика мен логикалық бағдарламалармен байланысқан
түсініктерді қалыптастыру нәтижесінде сапалы өзгерістер өтеді.
Педагогикалық тәжірибедегі ғылыми зерттеулер талдауы (А.М. Леушина, Н.И.
Непомнящая, А.А. Столяр и др) мектепке дейінгі балаларды математикаға
ұйымдасқан түрде оқыту үдерісі балалардың жалпы ақыл-ой дамуын қамтамасыз
ететіндігін көрсетеді. Айқын да нақты көп заттарды салыстыру балаларды сан
ұғымын меңгеруге даярлайды. Балалар санмен жұмыс істей отырып, сандардың
табиғи заңдылығын және абстрактты сандар түсінігін түсінуге қалыптастырады
және алдағы уақытта мектепте оқу кезінде де негіз болып қаланады және
балаларда математикалық ұғымдарды меңгеру қалыптасады.
1.2 Мектепке даярлық тобындағы қарапайым математикалық түсініктерін
қалыптастыру ерекшеліктері
Балабақша еліміз бойынша қашаннан күн тәртібінен түспей келе жатқан үлкен
мәселенің бірі. Бұл мәселені Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың
айрықша назарға алып, нақтылы тапсырмалар мен жүктеулерінің арқасында
серпінді жұмыстар қолға алынып, мәселе түйіні шешілді. Өткен жылғы
Жолдауында мектепке дейінгі тәрбие туралы арнайы айтылып, елдіктің асыл
мұратындай Балапан бағдарламасының қолға алынуы қала мен ауылда бір -
неше жүздеген балабақшалардың ашылуына мүмкіндік тудырып, сәбилерге қуаныш
сыйлады. Осындай елбасы бастаған мектепке дейінгі білім беру саласындағы
өрелі оң өзгерістер бізді жақсы жетістіктерге бастайды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Болашақтың іргесін бірге қалаймыз атты
өткен жылғы жолдауы – мектепке дейінгі маман - дар үшін жігер, патриоттық
сезім тудыратын, сенім беретін, патриоттық үндеуі деп санаймын. Елбасымыз
біздің алдымызға зор міндеттер қойып, нақты тапсырмалар беріп отыр. Біз бұл
белестерден ұйымшылдығымыз бен бірлігіміздің арқасында абыроймен
өтетінімізге сенімдімін.
Баланың ақыл – ойын жүйелеу, ойлау қабілетін жетілдіру, дәлдікке үйрету,
шындыққа тәрбиелеу мақсатында сауаттылыққа баулу – бүгінгі күн талабы.
Баланың танымын алғашқы күннен бастап дамыту құралы да, баланың бойында
оқу мен білімнің, тәрбиенің негізін қалыптастыратын да ойын әрекеті.
Өйткені ойын арқылы ғана дамыған бала алғаш мектеп есігін ашқанда білімді,
қоғамдық тәжірибені тез меңгеріп, мінез-құлқын, ерік - жігерін, қабілетін
дамытып, дүниетанымын кеңейтіп, болашаққа қызығушылықпен қарайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың алғашқы математикалық түсініктерін
қалыптастыру Балабақшада оқыту мен тәрбиелеу бағдарламасы бойынша
жүргізіледі.
Адамзат тарихының өткен барлық кезеңдеріне әрқашанда табиғат құпияларын
танып білудің негізгі құралы математика болған, математика бізді айнала
қоршаған сандар мен фигуралардан тұратын ерекше әлемнің құпия сырын ашып
береді. Ежелгі гректер заманынан бастап-ақ математикамен шұғылдану адамды
дұрыс және жүйелі түрде ойлауға, өз ойын тиянақты тұжырымдап айта білуге
үйрететіндігі белгілі болған. Ол құрылыстарды тұрғызуға, жолдарды салуға
және календарды жүргізуге, алыс құрлық жерге жетуде және теңіз саяхаттарын
жасауға адамдарға көмектескен.
Балаларды алғашқы математикалық білім мен іскерлікке оқытудың міндеті-
меңгеретін білімдер мен іскерліктердегі байланыстарды өз бетімен табу
қабілетін жалпы дамытудағы қаматамасыз ететіндердің ішінен ең мәнділерін
бөліп алу.Нәрселер мен құбылыстардың мәнді ерекшеліктерін ашу, оларды әр
түрлі өзара тәуелділікте көрсету үшін балаларды бір жалпы заңдылыққа алып
келу керек.
Балаларды математикалық өзара байланыстар мен өзара тәуелділіктерді
түсінуге, қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыруға қалай жеткізуге
болады? Олар қашан және балалар дамуының қай кезеңінде меңгерілуі мүмкін?
Қысқаша тарихи шолуда бала санды қалай қабылдайтыны және ол өз
дамуының алғашқы кезеңінде санауды қалай игеретіні жөніндегі педагогтардың
әр түрлі көзқарастары ашып көрсетілген болатын.
Туа біткен қабілет ретінде топты симультандық қабылдау жөнінде бұрын
барынша кең тараған көзқарас өзін-өзі ақтамады. Егер топ көз алдында тура
тұрса және қалыптасқан мөлшерде болса (екі көз, екі қол, екі аяқ, бес
саусақ және т.б.) онда бала шын мәнінде оны санамай-ақ танып біле алады.
Алайда сол санмен берілген топ басқаша орналасқан кезде (мысалы, столдың
үстінде тұрған бес қуыршақ, еденге түсіп кеткен екі кішкене қасық, бөлменің
екі қабырғасына орнатылған екі терезе және т.б.) балалар оны танып-білі
алмайды.
Көріп отырғанымыздай, нәрселер тобын қабылдау теориясын жақтаушылар
топқа, оны тануға көмектесетін, белгілі бір стандартты формалдағы топты
(сандық фигураларды) беруге тырысты. Алайда, мұндай жағдайда сан емес,
форма ғана танылады. Монографиялық методтың негізі болып табылған бұл
психологиялық теория дұрыс боды ма, соны анықтау қажет етеді.
Санау теориясы деп аталған басқа фактілерді басшылыққа алды. Бұл
теорияны жақтаушылардың байқауларына қарағанда балалар сан туралы ешқандай
түсінігі болмаса да сан есім сөздерді, кейде тіпті көп көлемде рет-ретімен
есте сақтап, айтып берген. Алайда, ауызша шапшаң санай отырып, олар
заттардың санын анықтай алмады. Осыдан балалар алдымен санды емес сандар
ретінің мәнін игереді деген қорытынды шығарылады. Сондықтан сандарды атауды
ретімен, ал сонан соң санның заттармен қатынасын үйрену керек.
Нәрселердің жиыны туралы және олардың жеке-жеке бөліктері туралы
түсініктердің алғашқы қалыптасуы зат есімдер мен сын есімдердің жекеше әрі
көпше түрлерін балалардың айыруы және бұ грамматикалық форманы тіл дамуы
кезінде ертерек меңгеруі үшін негіз болады.Жиын ұғымына математикада
мынадай анықтама беріледі: Жиын-бұл бір тұтас алып қарастыралатын
объектілердің жиынтығы. Жиындар шектеулі де шектеусіз түрде де
қарастырылады. Кішкене балалр шектеулі жиынмен ғана танысады.
Бала жиын туралы түсініктің дамуы өзінің бірінші сатысында өте
диффузиялық (аралас) күйде болады: оның айқын шекарасы болмайды және
элементтері бірінен соң бірі қабылдана бермейді. Бұлай қабылдау құрылымдық
бүтін бірлік түріндегі жиынды емес, қайта белгісіз жиынды емес, қайта
белгісіз жиынды сипаттайды; оның сандық жағы да әлі дәл танылмайды. Мысалы,
бала көптеген біркелкі кішкене қуыршақтарды немесе қораптағы әр түсті
түймелерді көріп қуанады. Алайда, ол оның бірнешеуін қолына ұстап
көрісімен, қалғандарын сол сәтте ұмытады. Кішкене балалар сондай-ақ, егер
жиын элементтерінің саны азайса және олардың бір бөлігі көзден таса болса,
оны байқамайды. Жиын туралы түсініктің осы деңгейі тілде сөздің жекеше және
көпше жалғаулары пайдалануға сәйкес келеді: өйткені оларда нақты сандық
құрам бейнеленбейді.Белгісіз жиын туралы түсінік екі жасқа дейінгі
балаларға тән сипат. Бұған мынадай өмірлік мысаладардан оңай көз жеткізуге
болады: балаға барлық кубиктерді қорапқа салуды немесе столдың үстіне
барлық қасықты жинап, оларды күтушіге апарып беруді ұсынады. Бала бірнеше
кубикті алып қоюмен немесе бірнеше қасықты апарумен ғана шектеледі және
тапсырма орындалады деп есптейді (Сен кубиктің барлығын жинадың ба? Дегенде
барлығын деп жауап береді.). Яғни барлық сөзі үлкендер үшін құрылымдық
бүтін бірлік түріндегі жиынның жиынтығын білдіреді, ал барлық сөзі бала
үшін бір белгісіз жиынды білдіреді.
Балалар 3 жаста жиынды көбінесе оның шекарасында қабылдайды, олар
жиынның әрбір элементін бөлек-бөлек қарап отырмайды, сондықтан жиынның
барлық элементін әлі анық қабылдамайды.
Осыдан бірінші қорытынды келіп шығады: кішкене балаларда құрылымдық-
бүтін бірлік ретіндегі жиын туралы түсінік қалыптастыру және жиынның әрбір
элементін көре білуге, айқын қабылдауға үйрету керек. Бұл үшін 3,4 жасқа
келген балалар топтарына оқыту сабқтарын арнау керек.
Алайда белгісіз жиынды қабылдаудан тұйық бүтін құрылым түріндегі
жиынды қабылдауға көшу ұзақ процесс болып табылады және оның бірнеше кезеңі
бар. Бұл кезеңдердің алғашқыларының бірі-шектеуцлі жиынның қалыптасуы. Бұл
кезеңде баланың назары негізінен жиынның шекарасына топтастырылады.
Мысалы, балаға қатар тұрған бес қуыршаққа олардың бәрін тамақтандыру үшін
тарелкалар үлестіруді ұсынады. Бала біріншісімен бесіншісін тамақтандырады
да олардың аралықтарындағы қуыршақтарға назар аудармайды. Алайда ол бәрін
тамақтандырдым деп ойлайды.
Сонымен қатар балаға төрт саңырауқұлақтың суреті салынған карточканың
үстіне саңырауқұлақтар қойып шығуды ұсынғанда да ол осылай істейді. Ол
саңырауқұлақтармен шеткі карточкаларды: біріншісі мен төртіншісі ғана
жабады, мұндайда бала өзіне берілген тапсырманы толығымен орындалды деп
есептейді.
Мұндай фактілер бұл кезеңде балалар үшін ең бастысы жиынның
шекараларын және оларды белгілеу әрекеттілігін қабылдау болып табылатынын
дәлелдейді.
Баланың алдынан кездескен қиындықтың себебі неде? Мәселе мынада:
жиынды қабылдағанда бала әрқашан қандай да бір нүктеден бастап есептеп
шықты, мысалы, ортадан бастады да, нәрселерді оның екі жағына қойып шықты.
Енді құрылымдық бүтін жиынды қабылдауда есептеп шығудың екі нүктесі пайда
болды және баланың қолы мен көзінің қимылын қадағалау көрсетіп бергеніндей,
оның әрекеті екі шеттен ортаға қарай өзгереді. Қозғалыс сипатының өзгеруі
жиынды қабылдауды қайта құруды көрсетеді. Жиынның екі шеткі нүктесін
қабылдау бала үшін басты әрі мәнді болып шықты.
Балалар назарының жиын шекараларына қатты аударылуы, әлбетте,
элементтердің бүкіл құрамын қабылдауға көңіл қоюды әлсіретті: жиынның шеткі
элементтерінен басқа элементтерін балалар байқамағандай сыңай танытты.
Осыдан мынадай қорытынды шығад: балалар жиынның шеткі элементтері
аралығыдағылардың бәрін қабылдауы үшін ересек адам түрткі болуы қажет.
Алайда мұны бұл бала бірден игеріп кете алмайды. әдетте қатарластыра
қойылған суреттердің үстіне емес нәрселерді қойып шығу тапсырылған кезде
бала әрбір нәрсені суреттің үстіне емес, нәрселерді бір-біріне тақастырып
қоя отырып, шеткілерінің аралығындағы карточкалардың барлық бөлігін
толтыра бастайды, яғни элемент санын санамайды, тек екі шеткі элементтің
аралығындағы жерді жай толтырады. Көрсету де жиын элементтерін дәл
қабылдауға әрқашан көмектесе бермейді. Бұл жиынның сандық құрамын қабылдау
әлі де диффузиялық күйде болатынын дәлелдейді.
Бала ерте жастан бастап-ақ нәрселердің жиынтығын, дыбыстардың,
қозғалыстардың жиынын әр түрлі анализаторлар арқылы (көру, есту және т.б.)
қабылдай отырып, олармен танысады бұл жиынтықтарды салыстырады, оларды бір-
бірінен саны жағынан айырады. Оқу үдерісінде бала жиындардың теңдігі мен
теңсіздігін көрсету әдістерін меңгереді, санды сандық сөзбен атауды
үйренеді. Алдымен онда элементтердің белгісіз мөлшері туралы, ал срнан соң
бүтін бір бірлік түріндегі жиын туралы түсінік қалыптасады. Осы негізде
жиындарды салыстыруға және ондағы элементтердің санын барынша дәл анықтауға
деген талпыныс өседі, бірте-бірте бала есептеуге дағдыланады және сан
ұғымын меңгереді. Мұның бәрі ересектердің басшылығымен және өзіндік оқу
ойындық сипаты бар практикалық әрекеттер үстінде іске асады.
Бала сондай-ақ нәрселерді, мөлшеріне, түсіне, формасына,
кеңістікте орналасуына және басқа да белгілеріне қарай ерте ажырата
бастайды. Ол үлкендерге еліктеп, дөрекі түрде нәрселерді өлшеуге
әрекеттенеді, алдымен біреуін екіншісіне беттестіріп, сонан соң
көзмөлшермен және шартты түрде қабылданған өлшеуіштің көмегімен өлшейді.
Бала өз бетімен жүре бастасымен-ақ кеңістікпен және заттар арасындағы
кеңістіктік қатынастармен әсерлі түрде танысады: ол өзін қызықтырған затқа
жақындай түседі, не одан аулақтай бастайды. Бір нәрсе баланың дәл алдында
тұрса, басқалары оның артында немесе оң жағында не сол жағында тұрады.
Оқыту баланың жақын-алыс және басқа сол сияқты сөздердің мағыналарын ерте
меңгеріп алуына мүмкіндік жасайды.
Біртіндеп балада әлі де өте нақты болмаса да жақын және алыс
кеңістікте туралы қарапайым түсініктер пайда болады (ол өзі қыдырып жүрген
бақ-жақын, ал папасының жұмысы-өте алыс). Осы сияқты нақты түсініктерге
сүйене отырып, өз тәжірибесі мен ересектердің оқытуы нәтижесінде бала бала
біртіндеп кеңірек жалпылауға дейін келеді: мектепке дейінгі ересек жастағы
балаларға кеңістіктің өлшемі уақыт бола бастайды.
Балалар мен ересектердің өмірінің бүкіл тәртібі балада уақытқа тән
сезімдерді қалыптастыруға және соған сәйкес кеш, ерте, қазір, кейін деген
сөздерді пайдалана білуге алғы шарттар болып табылады. Уақытты білдіретін
бұл сөздік сәби жастан мектеп жасына дейінгі аралықта баланың адамдармен
қарым-қатынасы мен әрекеті процесінде күшті қарқынмен өседі. Бала кеше,
бүгін, ертең деген сөздердің мәніне қызыға бастайды, мұның өзі ересек
адамның балаға уақыттың өтпелілігін, ұзақтығын, кезеңділігін таныстыруға,
яғни уақытты сезіне білуді дамытуға мүмкіндік берді.
Сонымен, қатар қарапайым математикалық түсініктің қайнар көзі баланың
ересектермен тілдесуі мен олардың оқытушылық басшылығы бойынша өзінің
әрекет ету процесінде таныған айналадағы нақты шындық болып табылады.
Көптеген фактілер мен құбылыстар, нәрселердің қасиеттері оқыту
болмаса баланың назарынан, қабылдауынан тыс қалар еді. Алайда оқыту
күнделікті өмірде эпизодтық сипатқа ие және ол барлық баланы бір мезетте
қамти алмайды. Сол себепті ол алынатын білімді жүйеге келтіруді қамтамасыз
ете алмайды. Бала матеметика жағынан жетілуі үшін, оның жиын мен сан
жөніндегі, шама, форма, уақыт және кеңістік жөніндегі барлық түсініктері
мен ұғымдары белгілі бір жүйеде, бірізділікте болуының маңызы өте зор.
Н.К.Крупская: ..математика-бұл ұғымдар тізбегі: оның бір үзбесі
түсіп қалса, одан арғысы түсініксіз болады, -деген. Сондықтан балалардың
математика саласынан мектепке дейін алатын білімдері қаншалықты аз
болғанымен, оны балалардың дамуының нақ осы кезеңінде не беруге болатынын
есепке ала отырып, біртіндеп курделендіре беру керек.
Сондықтан сабақтарда оқыту балалардың математикалық түсініктерін
жетілдірудің негізгі, жетекші формасы болып табылады. Реттелген түсініктер,
дұрыс қалыптасқан алғашқы ұғымдар, дер кезінде жетілген ақыл-ой қабілеті
сияқты, баланың мектепте одан әрі ойдағыдай оқып кетуіне кепілі ретінде
қызмет етеді.
Баланың жеке басын қалыптасуы және оның ақыл-ойының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz