Қазақстан Республика мемлекетінің салық саясатының ерекшелігі
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі ... ... ...9
2.бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2. 2. Салық саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2. 3. Басқа дамыған елдерден ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі ... ... ...9
2.бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2. 2. Салық саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2. 3. Басқа дамыған елдерден ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Кіріспе
Салықты жетілдіру ұзақ даму жолынан өткен көптеген елдерге қарағанда, экономиканы жедел орнықтыру және дамыту қажеттігі ескеріле отырып Қазақстанда қоғамның талабына жауап бететін және нарықтық экономиканың жағдайына икемделген салық жүйесін жасауды шұғыл қолға алды.
Салық салынатын нысандарды және нақты пайданы айқындауда халықаралық тәжірбиеде қолданылып жүрген принциптерді пайдалануға жол ашу мақсатында өнімнің өзіндік құнына әсер ететін шығындардың жүйесі қайта қаралып, түпкі нәтижені көрсететін баланстық пайда ұғымы енгізілді. Жылдық жиынтық пайданы анықтаудың жолдары белгіленді. Нақты пайдаға ғана салық салынуы үшін салықтық есеп жүйесі қолданыла бастады.
Осы жұмыс «Қазақстан Республикасының салық саясаты және салық механизмі» деген тақырыпта қазіргі мемлекетіміздің жүргізіп отырған саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991 жылдың желтоқсанында өз тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің жаңа экономикалық саясатында салық жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты қамтуға арналған жұмыс. Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс- шаралары жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді.
Бұл жұмыста мынадай мәселелерді ашуға тырыстым:
- Салық саясатының мазмұны мен маңызы;
- Қазақстан Республикасының салық саясатының жүргізілуі мен бюджетке әсері;
- Салық саясатының бюджетті толтырудағы рөлі;
- Қазақстан Рнеспубликасының салық саясатының бюджеттің кіріс бөлігін толтырудағы басқа дамыған елдерден ерекшелігі;
- Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының салық саясатын дамыту жетістіктері.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де керекті деп ойлаймын.
Айта кету керек, 1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң күші бар жарлығымен қабылданған «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы» Салық Кодексі біздің еліміздің экономикасы үшін үлкен қызмет атқарды. Жалпы ішкі табыстың бүгінгі күні барлық ТМД елдерімен салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы – соның айғағы.
Біздің салық жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені елімізге көп пайда келтіреді.
Қазақстанның 2030 жылғы дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің енгізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сай сәйкес, салық жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушылар салынатын салықтардың тиімділігін арттыру.
Салықты жетілдіру ұзақ даму жолынан өткен көптеген елдерге қарағанда, экономиканы жедел орнықтыру және дамыту қажеттігі ескеріле отырып Қазақстанда қоғамның талабына жауап бететін және нарықтық экономиканың жағдайына икемделген салық жүйесін жасауды шұғыл қолға алды.
Салық салынатын нысандарды және нақты пайданы айқындауда халықаралық тәжірбиеде қолданылып жүрген принциптерді пайдалануға жол ашу мақсатында өнімнің өзіндік құнына әсер ететін шығындардың жүйесі қайта қаралып, түпкі нәтижені көрсететін баланстық пайда ұғымы енгізілді. Жылдық жиынтық пайданы анықтаудың жолдары белгіленді. Нақты пайдаға ғана салық салынуы үшін салықтық есеп жүйесі қолданыла бастады.
Осы жұмыс «Қазақстан Республикасының салық саясаты және салық механизмі» деген тақырыпта қазіргі мемлекетіміздің жүргізіп отырған саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991 жылдың желтоқсанында өз тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің жаңа экономикалық саясатында салық жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты қамтуға арналған жұмыс. Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс- шаралары жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді.
Бұл жұмыста мынадай мәселелерді ашуға тырыстым:
- Салық саясатының мазмұны мен маңызы;
- Қазақстан Республикасының салық саясатының жүргізілуі мен бюджетке әсері;
- Салық саясатының бюджетті толтырудағы рөлі;
- Қазақстан Рнеспубликасының салық саясатының бюджеттің кіріс бөлігін толтырудағы басқа дамыған елдерден ерекшелігі;
- Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының салық саясатын дамыту жетістіктері.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де керекті деп ойлаймын.
Айта кету керек, 1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң күші бар жарлығымен қабылданған «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы» Салық Кодексі біздің еліміздің экономикасы үшін үлкен қызмет атқарды. Жалпы ішкі табыстың бүгінгі күні барлық ТМД елдерімен салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы – соның айғағы.
Біздің салық жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені елімізге көп пайда келтіреді.
Қазақстанның 2030 жылғы дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің енгізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сай сәйкес, салық жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушылар салынатын салықтардың тиімділігін арттыру.
ПАЙДАЛЫНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституция – 2003 ж. Алматы.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тұралы Қазақстан Республикасының кодекс. (2004 ж. 1 қантардағы жағдай бойынша). – БИКО баспа үйі, 2004 ж.
3. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. – Алматы, 2002ж.
4. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2003. – 131 бет.
5. Ермекбаева Б.Ж. Жалпы мемлекеттiк салықтар. Алматы, Экономика, - 1997 ж.
6. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003. – 448 бет.
7. Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 1998 – 160с.
8. Байдүйсенов А. Д. - Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер Қаржы - Қаражат, 2001 №4 -32 бет.
9. Балғабеков Н. Салық төлемдері - Шымкент келбеті 2001, 26 қаңтар.
10. Салық мәдениеті - қоғам дамуының айқындаушы тетігі - Егемен Қазақстан, 2001, 7 шілде.
11. Қалманбетова Г. Салық жеңілдіктер артықшылықтары мен кемшіліктері - Егемен Қазақстан 2001 27 наурыз.
12. Қанатов С. Салық жүйесінің жаңа нормалары –Заң 2001 №12 - 20бет.
13. Салық салу саласындағы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауапкершілігі - Бухгалтер бюллетені, 2001 – 14 бет.
14. Дулатов Ы. Мемлекеттің салық саясаты және оның кейбір мәселелері - Заң газеті, 2002, 3 қараша 5 бет.
15. www.google.kz
16. www.yandex.kz
17. www.site.kz
18. www.minfin.kz
19. www.nationalbank.kz
20. www.nalog.kz
21. www.goverment.kz
1. Қазақстан Республикасының Конституция – 2003 ж. Алматы.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тұралы Қазақстан Республикасының кодекс. (2004 ж. 1 қантардағы жағдай бойынша). – БИКО баспа үйі, 2004 ж.
3. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. – Алматы, 2002ж.
4. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2003. – 131 бет.
5. Ермекбаева Б.Ж. Жалпы мемлекеттiк салықтар. Алматы, Экономика, - 1997 ж.
6. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003. – 448 бет.
7. Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 1998 – 160с.
8. Байдүйсенов А. Д. - Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер Қаржы - Қаражат, 2001 №4 -32 бет.
9. Балғабеков Н. Салық төлемдері - Шымкент келбеті 2001, 26 қаңтар.
10. Салық мәдениеті - қоғам дамуының айқындаушы тетігі - Егемен Қазақстан, 2001, 7 шілде.
11. Қалманбетова Г. Салық жеңілдіктер артықшылықтары мен кемшіліктері - Егемен Қазақстан 2001 27 наурыз.
12. Қанатов С. Салық жүйесінің жаңа нормалары –Заң 2001 №12 - 20бет.
13. Салық салу саласындағы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауапкершілігі - Бухгалтер бюллетені, 2001 – 14 бет.
14. Дулатов Ы. Мемлекеттің салық саясаты және оның кейбір мәселелері - Заң газеті, 2002, 3 қараша 5 бет.
15. www.google.kz
16. www.yandex.kz
17. www.site.kz
18. www.minfin.kz
19. www.nationalbank.kz
20. www.nalog.kz
21. www.goverment.kz
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қаржы және есеп факультеті
Қаржы кафедрасы
Курыстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстан Республика мемлекетінің салық саясатының ерекшелігі
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..5
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі ... ... ...9
2-бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...14
2. 2. Салық саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
2. 3. Басқа дамыған елдерден
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 30
Кіріспе
Салықты жетілдіру ұзақ даму жолынан өткен көптеген елдерге
қарағанда, экономиканы жедел орнықтыру және дамыту қажеттігі ескеріле
отырып Қазақстанда қоғамның талабына жауап бететін және нарықтық
экономиканың жағдайына икемделген салық жүйесін жасауды шұғыл қолға алды.
Салық салынатын нысандарды және нақты пайданы айқындауда
халықаралық тәжірбиеде қолданылып жүрген принциптерді пайдалануға жол ашу
мақсатында өнімнің өзіндік құнына әсер ететін шығындардың жүйесі қайта
қаралып, түпкі нәтижені көрсететін баланстық пайда ұғымы енгізілді. Жылдық
жиынтық пайданы анықтаудың жолдары белгіленді. Нақты пайдаға ғана салық
салынуы үшін салықтық есеп жүйесі қолданыла бастады.
Осы жұмыс Қазақстан Республикасының салық саясаты және салық
механизмі деген тақырыпта қазіргі мемлекетіміздің жүргізіп отырған
саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991 жылдың желтоқсанында өз
тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің жаңа экономикалық саясатында салық
жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты қамтуға арналған жұмыс. Аталған
жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап,
еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де
кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен
қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер
ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық
болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу
керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс- шаралары
жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты
кезеңдегі әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне
қарай жүргізеді.
Бұл жұмыста мынадай мәселелерді ашуға тырыстым:
- Салық саясатының мазмұны мен маңызы;
- Қазақстан Республикасының салық саясатының жүргізілуі мен бюджетке
әсері;
- Салық саясатының бюджетті толтырудағы рөлі;
- Қазақстан Рнеспубликасының салық саясатының бюджеттің кіріс
бөлігін толтырудағы басқа дамыған елдерден ерекшелігі;
- Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының салық саясатын дамыту
жетістіктері.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз
үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де
керекті деп ойлаймын.
Айта кету керек, 1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң күші бар
жарлығымен қабылданған Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер
туралы Салық Кодексі біздің еліміздің экономикасы үшін үлкен қызмет
атқарды. Жалпы ішкі табыстың бүгінгі күні барлық ТМД елдерімен
салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы – соның айғағы.
Біздің салық жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені елімізге көп
пайда келтіреді.
Қазақстанның 2030 жылғы дейінгі даму стратегиясында болашақтағы
мемлекетіміздің енгізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден
мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сай сәйкес, салық жүйесінің
алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушылар
салынатын салықтардың тиімділігін арттыру.
1-бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың мәні
Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір
мөлшерде түсетін көлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемелекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәнін мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
салық табысының қалыптасуындағы қаржылық (жүргізуші субъектілер)
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халық табысын белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру,
бақылау функцияларында атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шет
елдік инвесторларды ынталандыру, шағын және ішкі кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктеріне тығыз байланыста
болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендетуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соқтырады.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеттері артады. Себебі, топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери -
қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасынан өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес
салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалан
отырып, салық саясатын анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын
белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтардың мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
саналады.
Жанама салықтар – тікелей емес, жанама түрде тауар немесе қызмет құны
арқылы алынады.
Салық кодексінде салықтардың 9 түрлі, алымдардың 13 түрі, төлемдердің 9
түрі, кеден төлемдері мен пайыздардың 4 түрі белгіленген.
Бұл ретте. салықтардың мынадай түрлері белгіленген.
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қайнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджетке басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілелерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радиоэлектр құралдары мен жоғарғы жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркелгендерді мемлекет тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдаының жүріп
өту үшін алым.
10. Аукциондардан алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлері мен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радиожилік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радиожилік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21.Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем
22. Мемлекеттік барс.
23. Кеден төлемдері.
24. Төлем.
25. Алымдар.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық
оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтың жазалау шаралары.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай
салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акцизнер;
4. бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемлері;
Жергілікті салықтар мен салымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алымдар;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым;
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісіне түсетін табысынан алынады.Олардың қатарына мына салықтар
кіреді:заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,жер салығы,мүлік
салығы т.б.
Ал,тұтынуға салынатын салықты,салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынына төлейді.Тұтынуға
салынатын салыққа,қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше копненттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай:қаржы қатынастары және
осы қатынасты анықтатын салықтар; салық механизмі,яғни салық салу
әдістерімен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық салуды басқару
және салық қызметі органдары.Салық салудың әдістері мен жолдары,нұсқаулар
мен әдістемелік құжаттар,салық салуды ұйымдастыру,салық салудың негізгі
принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы
да,тиімді қызмет етуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі
Салық жүйесін мемлекет пен заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатнастардың
жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әддістері мен тәсілдері, салық
заңдары мен салыққа қатысты актілер, салық салу органдары мен салық қызметі
жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылы 25 желтоқсанда қабылданған.
“Қазақстан Республикасы салық жүйесі туралы” Заңы, тәуелсіз Қазақстанның
салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің
экономикасын реформалаудағы күрделі тестердің бірегейі. Осы мезгілден
бастап ел экономикасына бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады.
Оларды атап айтсақ; шаруашылықты жүргізудің еркіндігі: меншік түрлерінің
бір-біріне өзара тепе-теңдігі; шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты прициптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсуі тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептелінеді.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
құқықтары мен міндеттері, республикалық және жергілікті басқару
органдарының да салыққа байланысты қызметтері айқын бекітіледі.
Қабылданған Заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан Қазақстан
Республикасында: 13-жалпы мемлекеттік салықтар: ІІ-міндетті түрде төленетін
салықтар мен алымдар: 18-жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтар негізі пайдаға салынатын салық, табыс салығы қосылған құнға
салынатын салық және т.б. салықтар құрады. Қазақстан Республикасының салық
жүйесін құруда ең алғашқы тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген. Заңның
ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен олардың орны ерекше. Дегенмен,
өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар
кемшіліктерде бұл заңда тыс қалмаған сияқты, яғни Қазақстан Республикасы
алғашқы құрылған салық жүйесінде бірқатар шешуін таппаған мәселелер,
кемшіліктер мен жетіспеушіліктер аз емес. Әрине, бұл кемшіліктердің түрлі
себептері де бар.
Басты себеп, ол біз салық жүйесін құрғанда елімізде жинақталған ғылыми
және практикалық тәжірибе болған жоқ.
Салық қызметі органдары да, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға
психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Еліміздің алғаш қабылданған
салық жүйесінде біз жоғарыда айтып өткен дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып
келген салық принциптері сақталмады.
Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатнастардың талабына толығымен
жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы жалық жүйесінің өндірісті
дамытуға ешқандай ықпал етпеуі, бюджет кірісін қарадағы өз ролін жете
атқара алмауы, яғни салық көзі табыс немесе пайда емес, керісінше тұтыну
болып табылады.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс
дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық
жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық бойынша бірнеше болуы,
халықаралық салық салудың негіздерінің тыс қалмуы және т.б. кемшілктер
салық жүйеснің одан ары қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетеді.
Әрине бұл өмір талабына сай. Экономиканы реформалау 1-2 жылдың ішінде
мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз, сондықтан салық жйесі де біртендеп
қалыптасады, түзеледі, ары қарай дамиды.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін салық
заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес қызмет
етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 24.04.95. жылы қабылдаған “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” жарлығы болып табылды.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдың шілдесінен бастап жаңа салық
жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болсада нарықтық
қатнастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше
жақындатылған.
Енді бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың сны едуәір
қысқартылып, жалпы салықтар мен алымдар саны 11-ге жеткізгілген.
Салықтың ең басты түрі болып табысқа салынатын салық, яғни пайда емес
табыстан салық алынатын болды.
Салық салудың негізгі принциптері біршама өз шешімін тапқан. Заңды
тұлғалардың табысына салынатын салықтың ставкасы жалпыға бірдей 30% болып
белгіленсе, қосылған құнға салынатын салық ствкасы барша төлеуші үшін 20 %
көлемінде бекітілді. Сонымен қатар амортизация есептеудің жаңа тәртібі
енгізілді. Бухгалтерлік есеппен қатар енді салықтың есеп жүргізіледі. Айта
кетсек жаңа салық кодексінде жаңа салық заңы бойынша слықтың әкімшіліктің
жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды шешімдердің бірі
салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы жарлыққа
байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет кірісіне
төленуге жатады.
Соның немесе ағымдағы төлемдер бюджет кірісіне белгіленген мерзімде
төленбесе оны төлеушілердің немесе олардың дебиторларының шоттарынан салық,
айып пұл және өсім жөнінде пайда болған берешек шегінде, егер салық төлеуші
немесе оның дебиторлары осы берешекті төлеуге келетін болса, өндіріп
алынады.
Салықтар, айып пұл немесе өсім түріндегі берешектердің төленуін
қамтамассыз ету үшін салық қызметі органдары салық төлеуші мен оның
дебиторларының шотында қаражат болмаған жағдайда мүлікті тұмшалау туралы
шешім жойылады.
Қосылған құн салығы бойынша декларация ҚР-ны4 Салық кодексіне сәйкес
әзірленген жаңа салық есептелігі бойынша жасалынады. Декларацияның он бір
қосымшасы және жиырма төрт қосымша нысандары бар.
Салық жүйесі Қазақстан экономикасының тиімділігін көтеру инструменті
бола алған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемкеттік бюджетте салық 1995-2001 жылдың
бірінші жартысына дейін есептелген. 1995 жылы жалпы салықтан түсім 105170
млн. Теңге құраса 2001 жылдың І-жартысына дейін 288086 млн. Теңге құрап
отыр.
Әр жылда осы түсім бойынша өзгерістер мен ауытқулар 1 кестеде
көрсетілген.
Ал салық бюджеттің түсімінің қанша бөлігін құрайтынына келсек 1995 жылы
64,4 пайыз екен. Әрине әр жылда әр қалай. Бүгінгі таңға дейін салық
бюджеттің 89,4 пайызын құрап отыр.
1-кесте Қазақстан Республикасының мемлекетінің бюджетінің құрылымы
1995 ж 1996 ж 1997 ж 1998 ж 1999 ж 2000 ж 2001 ж
ІІ
жарты-на
дейін
Салықтан түсім105170 146874 175027 187896 225391 468340 288086
Соның ішінде 35270 41446 40285 38271 54759 163529 101799
заңды тұлғалар
дың табысына
Қосылған құн 33259 53905 58801 81007 89030 115159 68893
салығынан
Акциз 6308 10892 16737 18853 18956 19285 11371
Жеке 28802 31280 41266 30127 35329 51016 31251
тұлғалардың
табысынан
Мүлік салығы 1872 5902 13068 14625 15210 14763 11051
Жер салығы 2659 3449 4870 5013 4644 5506 2560
Әлеуметтік - - - - 7463 99082 61161
салық
Салықтан - - - - - -
басқа да
түсімдер
Бюджетке 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001жыл І
түскен салық жартысы
Барлығы 64,4 82,5 85,7 87,1 87,3 89,4 89,4
Заңды 21,1 23,3 19,7 17,7 16,6 31,2 31,6
тұлғалардан
табысынан
Қосылған құн 20,8 30,3 28,8 37,6 27,0 22,0 21,4
салығы
Акциз 3,9 6,1 6,2 8,7 5,7 3,7 3,5
Жеке 16,1 17,6 20,2 14,0 10,7 9,7 9,7
тұлғалардың
Мүлік салығы 1,2 3,3 6,4 6,8 6,4 2,8 3,4
Жер салығы 1,3 1,9 2,4 2,3 1,4 1,1 0,8
Әлеуметтік - - - - 21,3 18,9 19,0
салық
Қалған бөлігі 35,6 17,5 14,3 12,9 12,7 10,6 10,6
салықтан басқа
түскен
2-бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі механизмі
Қазіргі кезеңде, салық салу механизмі біздің Республикамызда
қалыптаспаған жағдайда болып отыр: қазірдің өзінде оның мәні мемлекеттік
реттеудің әкімшілік биліктің сипатын ашып көрсете алмайды, сонымен бірге ол
әлі де экономиканы мемлекеттік реттеудің жанама немесе тікелей тиімді
құралы бола алмай отыр. Сондай-ақ, соңғы жылдары нарықтық қайта құру
тәжірибесі,бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салық салу механизмі,
өте мардымсыз күйде екенін көрсетеді. Ал бұл салықтардың аздығынан немесе
жиынтық көлемінің азайғанынан емес, салық төлемінен ”жалтару” жағдайларының
жиілеп кездесетінен туып отыр. Бұған салық жүйесінің өзі көп мүмкіндіктер
туғызады, өйткені соғұрлым салықтың жеңілдіктер көп болған сайын, оларға
түрлі заңды және заңсыз жолдармен жетуге ұмтылатындардың саны көбейе
түседі. Бұған қоса, салық салудың тәртібі жөніндегі Заңның жетілмегендігі
және салық қызметкерлерінің кәсіби жағынан және жеке бастарының білім
қабілетінің жеткіліксіздігінен салық салу көптеген қиыншылықтарға келіп
тіреді. Осындай жағдайдың дұрыс болмауынан әлі күнге шейін қазынаға
салықтар аз түсуде, ол халықтың әлеуметтік және саяси жағдайларына тікелей
әсерін тигізеді. Өйткені халықтың бюджеттен алатын алымы, осы бюджетке
келіп түсетін салықтардың көлеміне байланысты. 2003 жылдың бірінші
жартысында Республиканың бюджетіне 43,2 пайыз салықтар түспеген, ол 2002
жылмен салыстырғанда 5,4 есе көп деген сөз. Салық салудың тиімсіздігінің
шиеленістіретін факторлар – салық төлеушінің құқығы мен міндеті тұрғысында,
салық төлеушінің өзін психологиялық және экономикалық жағынан көрсетудің
тиянақсыздығынан болып отыр. Мемлекет салық арқылы қатты әсер етіп,
табыстарымызды талап отыр деген қағида туады.
Салық саясатын нысаналы түрде қатайту инфляция мен мемлекет бюджетінің
тапшылығын болдырмау мақсатын көздейді. Дүние жүзі тәжірибесінде, мұндай іс-
әрекет дағдарыс жылдары біршама орын алатын еді. Дегенмен, бұл жерде бір
қағидалы жағдай шет қалып отыр: шет елдердегі жалпы экономикалық
дағдарыстардың Қазақстанның экономикалық дағдарысымен салыстырғанда
айтарлықтай ерекшеліктері бар. Еліміздегі қалыптасқан жағдайды түсіну мен
зерттеу нәтижесінде, оның экономикасы және ондағы салық жүйесі тез арада
өзгерістерге келетініне сенуіміз қажет және де олар салық төлеушілер үшін
бір американдықтың айтқанындай: “Маған салықтарды төлеу өте ұнайды, өйткені
мен олардың көмегімен цивилизацияны сатып ала аламын ”, - деген тұжырымына
сай болып келуі керек. Сонымен, Үкіметіміздің алдында тұрған міндет – ол
тұрақты қабылданған заңдардың негізінде қаржы жүйесін тез арада қалпына
келтіріп, ондағы салық арқылы түсетін түсімдерді реттеп, олардың дұрыс
бөлінуін қамтамасыз ету болып табылады және де салықтар, қазынаны толтырып
ғана қоймай, өндірісті әрі қарай дамытудың белсенді стимулы рөлін атқаруы
қажет деп тұжырымға келеміз. Олар кәсіпкерлікке деген ынталы тежеу
механизмі болып келмей, керісінше оның тиімді әрекет етуінің қосымша,
бірден бір факторының рөлін атқаруы қажет. Сондықтан біздер салық жүйесін
жақсартуда әрқашан қарапайым және баянды принципті естен шығармауымыз
керек. Салық заңдарының бұзылуын болдырмау, оны бұзушыларды табу үшін
республика Қаржы министрлігінен бөлінген Мемлекеттік салық комитетінің
қызметі құрамында өз қызметін барлық облыстар мен аудандардың
орталықтарында ұйымдастыру үшін салық полициясы құрылды.
Салық салу механизмiне төмендегiлердi жатқызуға болады:
- салық төлеушiлердi, салық салу объектiлерiн және салық салуға
байланысты объектiлердi есепке алуды жүргiзу;
- салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң есебi және
аударылған соманың, өсу және айыппұлдың есебiн жүргiзу;
- бюджеттiң кiрiс юөлiгiн ағымдағы болжауға қатысу;
- трасферттiк бағаларды қолдау кезiнде мемлекеттiк бақылауды жүзеге
асыру;
- өз құзыретi шегiнде мемлекеттiк бюджетке төленетiн мiндеттi төлемдердi
есептеудi және жинауды жүзеге асыруға уәкiлеттi Қазақстан Республикасы
мемлекеттiк органдардың қызметiн бақылауды жүзеге асыру;
- салық салу саласындағы заңнасыманың қолдану тәжiрибесiн талдау және
қорытындылау, сондай-ақ осы саладағы заңнаманы жетiлдiру және жөнiнде
ұсыныстар енгiзу;
- салық заңнамасының орындалуын бақылауды жүзеге асыру бойыша жергiлiктi
мемлекеттiк органдармен өзара әс-қимыл жасау;
- қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес таңбалауға жататын акцизделетiн
өнiмдер бойынша акциздiк алым маркiлерiнiң сақталуын, сатып алынуын және
есепке алынуын, сондақ–ақ есепке алу – бақылау маркiлерiнiң жасалуын,
сақталуын, сатып алынуын және есепке алуын бақылауды жүзеге асыру;
- салық берешегiн мәжбүрлеп өндiрiп алу жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру
және жүзеге асыру;
- “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Кодексiнде (Салық кодексiнде) белгiленген
тәртiппен салықтардың өсiмақы мен айыптар есептелген сомасы бөлiгiнде,
сондай-ақ салық қызметi органдары лауазымды тұлғалардың әрекетi
(әркетсiздiгi) бөлiгiнде салықтық тексерулердiң актiлерi бойынша
хабарламаларға заңды және жеке тұлғалардың шағымдарын қарау;
- салық мiндеттемелерiнiң туындау, орындау және тоқтатылу мәселелерiн
жеке және заңды тұлғаларға түсiндiру жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру және
жүзеге асыру.
2.2. Қазақстан Республикасының салық саясатының негізгі бағыттары
Барлық қоғам мүшелерінің міндеті мен парызы заңда белгіленген
салықтарды төлеу болып табылады, ал салық дегеніміз - бұл материалдық
төлем, яғни заңнама бойынша белгіленген тәртіппен халықтан, ұйымдардан,
кәсіпорындардан міндетті түрде мемлекет пайдасына алынатын қайтарылмайтын
сипаттағы ақшалай қаражат болып табылады.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
саяси іс - бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі -
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік - экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір
азаматтың қасиетті борышы деген еді. Бірақ соған қарамастан салық
төлеушілердің бір бөлігі салық төлеуден жалтаруға тырысады. Салықты
төлеуден жалтару – салық төлемдерін толық немесе ішінара төлемеу мақсатымен
салық төлеушінің салық салу обьектісін (табысты, пайданы, тауар айналымын,
мүлікті) әдейі жасыруы және азайтуы. Салық төлеушілердің мұндай заңсыз іс -
әрекеті мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет
әдәуір қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кірістерінің
қосымша криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік сферасында, салада
аймақта және тағы басқалардың құн қозғалысының негізгі үйлесімдері
бұрмаланады. Салық төлеуден бас тарту және салықты айналып өту әлемдік
тәжірибеде салық құқығының қалыптасуынан кейін пайда бола бастады. Енді
неге салықты төлеуден жалтаруға тырысады деген сұраққа жауап іздеп көрелік.
Оның әр түрлі себептері болуы мүмкін:
1) шаруашылық, кәсіпкерлік немесе өзгеде қызметті қалыпты жүргізуге
мүмкіндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және
жоғары мөлшерлемелері салық салынатын субьектінің көлеңкелі экономикаға
кетуіне жәрдемдеседі.
2) салық заңнамасының күрделілігі, сонымен қатар оның анық еместігі,
нұсқаулықтары мен ережелердің қағидалары мен нормаларын түрліше
түсіндіретін ондағы толықтырулардың, өзгертулердің, түзетулердің көптігі.
3) салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер; қызметкерлердің төмен
біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық
мәселелердің шектес салаларын жеткіліксіз білуі; тексерулер кезіндегі
қызметкерлердің адалдыққа жатпайтын іс - қылықтары;
4) салық сомаларын баю немесе көлеңкелі бизнестегі инвестициялау мақсатымен
субьектілердің оларды төлемеуге қасақана, әдейі ұмтылуы және тағы басқа.
Мемлекет салықтың қоғамдағы алатын маңызды рөлін ескере отырып, өзі
белгілеген салық мөлшерінің толық төленуін міндет етеді. Ол үшін мемлекет
әрбір салық түрін рационизациялау арқылы және тиімді құқықтық қамтамасыз
етуді жүзеге асыра отырып, салық төлеуден бас тартуды мүмкін емес ететіндей
мәжбүрлеу механизмін, бақылау аппаратын құрады, салықтық заңнама негіздерін
дұрыс орындамағаны үшін заңды жауапкершілік шараларын белгілейді және тағы
басқа.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, қазіргі кезде экономиканың
мүлтіксіз дамуы мемлекетте өмір сүретін адамдардың тұтынуы мен
қажеттіліктеріне жеткілікті деңгейде көңіл аударылмайынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаржы және есеп факультеті
Қаржы кафедрасы
Курыстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстан Республика мемлекетінің салық саясатының ерекшелігі
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..5
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі ... ... ...9
2-бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...14
2. 2. Салық саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
2. 3. Басқа дамыған елдерден
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 30
Кіріспе
Салықты жетілдіру ұзақ даму жолынан өткен көптеген елдерге
қарағанда, экономиканы жедел орнықтыру және дамыту қажеттігі ескеріле
отырып Қазақстанда қоғамның талабына жауап бететін және нарықтық
экономиканың жағдайына икемделген салық жүйесін жасауды шұғыл қолға алды.
Салық салынатын нысандарды және нақты пайданы айқындауда
халықаралық тәжірбиеде қолданылып жүрген принциптерді пайдалануға жол ашу
мақсатында өнімнің өзіндік құнына әсер ететін шығындардың жүйесі қайта
қаралып, түпкі нәтижені көрсететін баланстық пайда ұғымы енгізілді. Жылдық
жиынтық пайданы анықтаудың жолдары белгіленді. Нақты пайдаға ғана салық
салынуы үшін салықтық есеп жүйесі қолданыла бастады.
Осы жұмыс Қазақстан Республикасының салық саясаты және салық
механизмі деген тақырыпта қазіргі мемлекетіміздің жүргізіп отырған
саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991 жылдың желтоқсанында өз
тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің жаңа экономикалық саясатында салық
жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты қамтуға арналған жұмыс. Аталған
жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап,
еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де
кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен
қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер
ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық
болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу
керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс- шаралары
жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты
кезеңдегі әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне
қарай жүргізеді.
Бұл жұмыста мынадай мәселелерді ашуға тырыстым:
- Салық саясатының мазмұны мен маңызы;
- Қазақстан Республикасының салық саясатының жүргізілуі мен бюджетке
әсері;
- Салық саясатының бюджетті толтырудағы рөлі;
- Қазақстан Рнеспубликасының салық саясатының бюджеттің кіріс
бөлігін толтырудағы басқа дамыған елдерден ерекшелігі;
- Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының салық саясатын дамыту
жетістіктері.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз
үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де
керекті деп ойлаймын.
Айта кету керек, 1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң күші бар
жарлығымен қабылданған Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер
туралы Салық Кодексі біздің еліміздің экономикасы үшін үлкен қызмет
атқарды. Жалпы ішкі табыстың бүгінгі күні барлық ТМД елдерімен
салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы – соның айғағы.
Біздің салық жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені елімізге көп
пайда келтіреді.
Қазақстанның 2030 жылғы дейінгі даму стратегиясында болашақтағы
мемлекетіміздің енгізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден
мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сай сәйкес, салық жүйесінің
алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушылар
салынатын салықтардың тиімділігін арттыру.
1-бөлім. Салық саясатының мазмұны мен маңызы
1.1. Салық салудың мәні
Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір
мөлшерде түсетін көлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемелекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәнін мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
салық табысының қалыптасуындағы қаржылық (жүргізуші субъектілер)
қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халық табысын белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру,
бақылау функцияларында атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шет
елдік инвесторларды ынталандыру, шағын және ішкі кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктеріне тығыз байланыста
болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендетуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соқтырады.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеттері артады. Себебі, топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери -
қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасынан өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес
салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалан
отырып, салық саясатын анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын
белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтардың мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
саналады.
Жанама салықтар – тікелей емес, жанама түрде тауар немесе қызмет құны
арқылы алынады.
Салық кодексінде салықтардың 9 түрлі, алымдардың 13 түрі, төлемдердің 9
түрі, кеден төлемдері мен пайыздардың 4 түрі белгіленген.
Бұл ретте. салықтардың мынадай түрлері белгіленген.
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қайнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджетке басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілелерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радиоэлектр құралдары мен жоғарғы жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркелгендерді мемлекет тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдаының жүріп
өту үшін алым.
10. Аукциондардан алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлері мен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радиожилік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радиожилік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21.Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем
22. Мемлекеттік барс.
23. Кеден төлемдері.
24. Төлем.
25. Алымдар.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық
оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтың жазалау шаралары.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай
салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1. заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық;
3. акцизнер;
4. бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
5. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемлері;
Жергілікті салықтар мен салымдар:
1. жер салығы;
2. заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. көлік құралдарына салынатын салық;
4. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алымдар;
5. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
6. аукционда сатудан алынатын алым;
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісіне түсетін табысынан алынады.Олардың қатарына мына салықтар
кіреді:заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,жер салығы,мүлік
салығы т.б.
Ал,тұтынуға салынатын салықты,салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынына төлейді.Тұтынуға
салынатын салыққа,қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше копненттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай:қаржы қатынастары және
осы қатынасты анықтатын салықтар; салық механизмі,яғни салық салу
әдістерімен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық салуды басқару
және салық қызметі органдары.Салық салудың әдістері мен жолдары,нұсқаулар
мен әдістемелік құжаттар,салық салуды ұйымдастыру,салық салудың негізгі
принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы
да,тиімді қызмет етуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі
Салық жүйесін мемлекет пен заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатнастардың
жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әддістері мен тәсілдері, салық
заңдары мен салыққа қатысты актілер, салық салу органдары мен салық қызметі
жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылы 25 желтоқсанда қабылданған.
“Қазақстан Республикасы салық жүйесі туралы” Заңы, тәуелсіз Қазақстанның
салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің
экономикасын реформалаудағы күрделі тестердің бірегейі. Осы мезгілден
бастап ел экономикасына бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады.
Оларды атап айтсақ; шаруашылықты жүргізудің еркіндігі: меншік түрлерінің
бір-біріне өзара тепе-теңдігі; шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты прициптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсуі тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептелінеді.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
құқықтары мен міндеттері, республикалық және жергілікті басқару
органдарының да салыққа байланысты қызметтері айқын бекітіледі.
Қабылданған Заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан Қазақстан
Республикасында: 13-жалпы мемлекеттік салықтар: ІІ-міндетті түрде төленетін
салықтар мен алымдар: 18-жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтар негізі пайдаға салынатын салық, табыс салығы қосылған құнға
салынатын салық және т.б. салықтар құрады. Қазақстан Республикасының салық
жүйесін құруда ең алғашқы тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген. Заңның
ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен олардың орны ерекше. Дегенмен,
өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар
кемшіліктерде бұл заңда тыс қалмаған сияқты, яғни Қазақстан Республикасы
алғашқы құрылған салық жүйесінде бірқатар шешуін таппаған мәселелер,
кемшіліктер мен жетіспеушіліктер аз емес. Әрине, бұл кемшіліктердің түрлі
себептері де бар.
Басты себеп, ол біз салық жүйесін құрғанда елімізде жинақталған ғылыми
және практикалық тәжірибе болған жоқ.
Салық қызметі органдары да, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға
психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Еліміздің алғаш қабылданған
салық жүйесінде біз жоғарыда айтып өткен дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып
келген салық принциптері сақталмады.
Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатнастардың талабына толығымен
жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы жалық жүйесінің өндірісті
дамытуға ешқандай ықпал етпеуі, бюджет кірісін қарадағы өз ролін жете
атқара алмауы, яғни салық көзі табыс немесе пайда емес, керісінше тұтыну
болып табылады.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс
дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық
жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық бойынша бірнеше болуы,
халықаралық салық салудың негіздерінің тыс қалмуы және т.б. кемшілктер
салық жүйеснің одан ары қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетеді.
Әрине бұл өмір талабына сай. Экономиканы реформалау 1-2 жылдың ішінде
мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз, сондықтан салық жйесі де біртендеп
қалыптасады, түзеледі, ары қарай дамиды.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін салық
заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес қызмет
етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 24.04.95. жылы қабылдаған “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” жарлығы болып табылды.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдың шілдесінен бастап жаңа салық
жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болсада нарықтық
қатнастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше
жақындатылған.
Енді бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың сны едуәір
қысқартылып, жалпы салықтар мен алымдар саны 11-ге жеткізгілген.
Салықтың ең басты түрі болып табысқа салынатын салық, яғни пайда емес
табыстан салық алынатын болды.
Салық салудың негізгі принциптері біршама өз шешімін тапқан. Заңды
тұлғалардың табысына салынатын салықтың ставкасы жалпыға бірдей 30% болып
белгіленсе, қосылған құнға салынатын салық ствкасы барша төлеуші үшін 20 %
көлемінде бекітілді. Сонымен қатар амортизация есептеудің жаңа тәртібі
енгізілді. Бухгалтерлік есеппен қатар енді салықтың есеп жүргізіледі. Айта
кетсек жаңа салық кодексінде жаңа салық заңы бойынша слықтың әкімшіліктің
жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды шешімдердің бірі
салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы жарлыққа
байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет кірісіне
төленуге жатады.
Соның немесе ағымдағы төлемдер бюджет кірісіне белгіленген мерзімде
төленбесе оны төлеушілердің немесе олардың дебиторларының шоттарынан салық,
айып пұл және өсім жөнінде пайда болған берешек шегінде, егер салық төлеуші
немесе оның дебиторлары осы берешекті төлеуге келетін болса, өндіріп
алынады.
Салықтар, айып пұл немесе өсім түріндегі берешектердің төленуін
қамтамассыз ету үшін салық қызметі органдары салық төлеуші мен оның
дебиторларының шотында қаражат болмаған жағдайда мүлікті тұмшалау туралы
шешім жойылады.
Қосылған құн салығы бойынша декларация ҚР-ны4 Салық кодексіне сәйкес
әзірленген жаңа салық есептелігі бойынша жасалынады. Декларацияның он бір
қосымшасы және жиырма төрт қосымша нысандары бар.
Салық жүйесі Қазақстан экономикасының тиімділігін көтеру инструменті
бола алған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемкеттік бюджетте салық 1995-2001 жылдың
бірінші жартысына дейін есептелген. 1995 жылы жалпы салықтан түсім 105170
млн. Теңге құраса 2001 жылдың І-жартысына дейін 288086 млн. Теңге құрап
отыр.
Әр жылда осы түсім бойынша өзгерістер мен ауытқулар 1 кестеде
көрсетілген.
Ал салық бюджеттің түсімінің қанша бөлігін құрайтынына келсек 1995 жылы
64,4 пайыз екен. Әрине әр жылда әр қалай. Бүгінгі таңға дейін салық
бюджеттің 89,4 пайызын құрап отыр.
1-кесте Қазақстан Республикасының мемлекетінің бюджетінің құрылымы
1995 ж 1996 ж 1997 ж 1998 ж 1999 ж 2000 ж 2001 ж
ІІ
жарты-на
дейін
Салықтан түсім105170 146874 175027 187896 225391 468340 288086
Соның ішінде 35270 41446 40285 38271 54759 163529 101799
заңды тұлғалар
дың табысына
Қосылған құн 33259 53905 58801 81007 89030 115159 68893
салығынан
Акциз 6308 10892 16737 18853 18956 19285 11371
Жеке 28802 31280 41266 30127 35329 51016 31251
тұлғалардың
табысынан
Мүлік салығы 1872 5902 13068 14625 15210 14763 11051
Жер салығы 2659 3449 4870 5013 4644 5506 2560
Әлеуметтік - - - - 7463 99082 61161
салық
Салықтан - - - - - -
басқа да
түсімдер
Бюджетке 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001жыл І
түскен салық жартысы
Барлығы 64,4 82,5 85,7 87,1 87,3 89,4 89,4
Заңды 21,1 23,3 19,7 17,7 16,6 31,2 31,6
тұлғалардан
табысынан
Қосылған құн 20,8 30,3 28,8 37,6 27,0 22,0 21,4
салығы
Акциз 3,9 6,1 6,2 8,7 5,7 3,7 3,5
Жеке 16,1 17,6 20,2 14,0 10,7 9,7 9,7
тұлғалардың
Мүлік салығы 1,2 3,3 6,4 6,8 6,4 2,8 3,4
Жер салығы 1,3 1,9 2,4 2,3 1,4 1,1 0,8
Әлеуметтік - - - - 21,3 18,9 19,0
салық
Қалған бөлігі 35,6 17,5 14,3 12,9 12,7 10,6 10,6
салықтан басқа
түскен
2-бөлім. Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі механизмі
Қазіргі кезеңде, салық салу механизмі біздің Республикамызда
қалыптаспаған жағдайда болып отыр: қазірдің өзінде оның мәні мемлекеттік
реттеудің әкімшілік биліктің сипатын ашып көрсете алмайды, сонымен бірге ол
әлі де экономиканы мемлекеттік реттеудің жанама немесе тікелей тиімді
құралы бола алмай отыр. Сондай-ақ, соңғы жылдары нарықтық қайта құру
тәжірибесі,бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салық салу механизмі,
өте мардымсыз күйде екенін көрсетеді. Ал бұл салықтардың аздығынан немесе
жиынтық көлемінің азайғанынан емес, салық төлемінен ”жалтару” жағдайларының
жиілеп кездесетінен туып отыр. Бұған салық жүйесінің өзі көп мүмкіндіктер
туғызады, өйткені соғұрлым салықтың жеңілдіктер көп болған сайын, оларға
түрлі заңды және заңсыз жолдармен жетуге ұмтылатындардың саны көбейе
түседі. Бұған қоса, салық салудың тәртібі жөніндегі Заңның жетілмегендігі
және салық қызметкерлерінің кәсіби жағынан және жеке бастарының білім
қабілетінің жеткіліксіздігінен салық салу көптеген қиыншылықтарға келіп
тіреді. Осындай жағдайдың дұрыс болмауынан әлі күнге шейін қазынаға
салықтар аз түсуде, ол халықтың әлеуметтік және саяси жағдайларына тікелей
әсерін тигізеді. Өйткені халықтың бюджеттен алатын алымы, осы бюджетке
келіп түсетін салықтардың көлеміне байланысты. 2003 жылдың бірінші
жартысында Республиканың бюджетіне 43,2 пайыз салықтар түспеген, ол 2002
жылмен салыстырғанда 5,4 есе көп деген сөз. Салық салудың тиімсіздігінің
шиеленістіретін факторлар – салық төлеушінің құқығы мен міндеті тұрғысында,
салық төлеушінің өзін психологиялық және экономикалық жағынан көрсетудің
тиянақсыздығынан болып отыр. Мемлекет салық арқылы қатты әсер етіп,
табыстарымызды талап отыр деген қағида туады.
Салық саясатын нысаналы түрде қатайту инфляция мен мемлекет бюджетінің
тапшылығын болдырмау мақсатын көздейді. Дүние жүзі тәжірибесінде, мұндай іс-
әрекет дағдарыс жылдары біршама орын алатын еді. Дегенмен, бұл жерде бір
қағидалы жағдай шет қалып отыр: шет елдердегі жалпы экономикалық
дағдарыстардың Қазақстанның экономикалық дағдарысымен салыстырғанда
айтарлықтай ерекшеліктері бар. Еліміздегі қалыптасқан жағдайды түсіну мен
зерттеу нәтижесінде, оның экономикасы және ондағы салық жүйесі тез арада
өзгерістерге келетініне сенуіміз қажет және де олар салық төлеушілер үшін
бір американдықтың айтқанындай: “Маған салықтарды төлеу өте ұнайды, өйткені
мен олардың көмегімен цивилизацияны сатып ала аламын ”, - деген тұжырымына
сай болып келуі керек. Сонымен, Үкіметіміздің алдында тұрған міндет – ол
тұрақты қабылданған заңдардың негізінде қаржы жүйесін тез арада қалпына
келтіріп, ондағы салық арқылы түсетін түсімдерді реттеп, олардың дұрыс
бөлінуін қамтамасыз ету болып табылады және де салықтар, қазынаны толтырып
ғана қоймай, өндірісті әрі қарай дамытудың белсенді стимулы рөлін атқаруы
қажет деп тұжырымға келеміз. Олар кәсіпкерлікке деген ынталы тежеу
механизмі болып келмей, керісінше оның тиімді әрекет етуінің қосымша,
бірден бір факторының рөлін атқаруы қажет. Сондықтан біздер салық жүйесін
жақсартуда әрқашан қарапайым және баянды принципті естен шығармауымыз
керек. Салық заңдарының бұзылуын болдырмау, оны бұзушыларды табу үшін
республика Қаржы министрлігінен бөлінген Мемлекеттік салық комитетінің
қызметі құрамында өз қызметін барлық облыстар мен аудандардың
орталықтарында ұйымдастыру үшін салық полициясы құрылды.
Салық салу механизмiне төмендегiлердi жатқызуға болады:
- салық төлеушiлердi, салық салу объектiлерiн және салық салуға
байланысты объектiлердi есепке алуды жүргiзу;
- салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң есебi және
аударылған соманың, өсу және айыппұлдың есебiн жүргiзу;
- бюджеттiң кiрiс юөлiгiн ағымдағы болжауға қатысу;
- трасферттiк бағаларды қолдау кезiнде мемлекеттiк бақылауды жүзеге
асыру;
- өз құзыретi шегiнде мемлекеттiк бюджетке төленетiн мiндеттi төлемдердi
есептеудi және жинауды жүзеге асыруға уәкiлеттi Қазақстан Республикасы
мемлекеттiк органдардың қызметiн бақылауды жүзеге асыру;
- салық салу саласындағы заңнасыманың қолдану тәжiрибесiн талдау және
қорытындылау, сондай-ақ осы саладағы заңнаманы жетiлдiру және жөнiнде
ұсыныстар енгiзу;
- салық заңнамасының орындалуын бақылауды жүзеге асыру бойыша жергiлiктi
мемлекеттiк органдармен өзара әс-қимыл жасау;
- қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес таңбалауға жататын акцизделетiн
өнiмдер бойынша акциздiк алым маркiлерiнiң сақталуын, сатып алынуын және
есепке алынуын, сондақ–ақ есепке алу – бақылау маркiлерiнiң жасалуын,
сақталуын, сатып алынуын және есепке алуын бақылауды жүзеге асыру;
- салық берешегiн мәжбүрлеп өндiрiп алу жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру
және жүзеге асыру;
- “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Кодексiнде (Салық кодексiнде) белгiленген
тәртiппен салықтардың өсiмақы мен айыптар есептелген сомасы бөлiгiнде,
сондай-ақ салық қызметi органдары лауазымды тұлғалардың әрекетi
(әркетсiздiгi) бөлiгiнде салықтық тексерулердiң актiлерi бойынша
хабарламаларға заңды және жеке тұлғалардың шағымдарын қарау;
- салық мiндеттемелерiнiң туындау, орындау және тоқтатылу мәселелерiн
жеке және заңды тұлғаларға түсiндiру жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру және
жүзеге асыру.
2.2. Қазақстан Республикасының салық саясатының негізгі бағыттары
Барлық қоғам мүшелерінің міндеті мен парызы заңда белгіленген
салықтарды төлеу болып табылады, ал салық дегеніміз - бұл материалдық
төлем, яғни заңнама бойынша белгіленген тәртіппен халықтан, ұйымдардан,
кәсіпорындардан міндетті түрде мемлекет пайдасына алынатын қайтарылмайтын
сипаттағы ақшалай қаражат болып табылады.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
саяси іс - бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі -
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік - экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір
азаматтың қасиетті борышы деген еді. Бірақ соған қарамастан салық
төлеушілердің бір бөлігі салық төлеуден жалтаруға тырысады. Салықты
төлеуден жалтару – салық төлемдерін толық немесе ішінара төлемеу мақсатымен
салық төлеушінің салық салу обьектісін (табысты, пайданы, тауар айналымын,
мүлікті) әдейі жасыруы және азайтуы. Салық төлеушілердің мұндай заңсыз іс -
әрекеті мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет
әдәуір қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кірістерінің
қосымша криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік сферасында, салада
аймақта және тағы басқалардың құн қозғалысының негізгі үйлесімдері
бұрмаланады. Салық төлеуден бас тарту және салықты айналып өту әлемдік
тәжірибеде салық құқығының қалыптасуынан кейін пайда бола бастады. Енді
неге салықты төлеуден жалтаруға тырысады деген сұраққа жауап іздеп көрелік.
Оның әр түрлі себептері болуы мүмкін:
1) шаруашылық, кәсіпкерлік немесе өзгеде қызметті қалыпты жүргізуге
мүмкіндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және
жоғары мөлшерлемелері салық салынатын субьектінің көлеңкелі экономикаға
кетуіне жәрдемдеседі.
2) салық заңнамасының күрделілігі, сонымен қатар оның анық еместігі,
нұсқаулықтары мен ережелердің қағидалары мен нормаларын түрліше
түсіндіретін ондағы толықтырулардың, өзгертулердің, түзетулердің көптігі.
3) салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер; қызметкерлердің төмен
біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық
мәселелердің шектес салаларын жеткіліксіз білуі; тексерулер кезіндегі
қызметкерлердің адалдыққа жатпайтын іс - қылықтары;
4) салық сомаларын баю немесе көлеңкелі бизнестегі инвестициялау мақсатымен
субьектілердің оларды төлемеуге қасақана, әдейі ұмтылуы және тағы басқа.
Мемлекет салықтың қоғамдағы алатын маңызды рөлін ескере отырып, өзі
белгілеген салық мөлшерінің толық төленуін міндет етеді. Ол үшін мемлекет
әрбір салық түрін рационизациялау арқылы және тиімді құқықтық қамтамасыз
етуді жүзеге асыра отырып, салық төлеуден бас тартуды мүмкін емес ететіндей
мәжбүрлеу механизмін, бақылау аппаратын құрады, салықтық заңнама негіздерін
дұрыс орындамағаны үшін заңды жауапкершілік шараларын белгілейді және тағы
басқа.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, қазіргі кезде экономиканың
мүлтіксіз дамуы мемлекетте өмір сүретін адамдардың тұтынуы мен
қажеттіліктеріне жеткілікті деңгейде көңіл аударылмайынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz