Ұлыбританияның қаржы жүйесі және Қазақстан

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҰЛЫБРИТАНИЯНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

Ұлыбритания - Еуропаның ірі қаржы-сауда орталығы

Ұлыбритания әлемдік экономикада маңызды рол атқаратын ұлы держава. Еуропадағы ірі қаржы-сауда орталығы болып саналады.

Қазіргі таңда осы мемлкетте шамамен 11 мыңға жуық шетел компаниялары, әсіресе Солтүстік Америка, Еуропа, Жапония сияқты мемлекеттерден өз бизиестерін жүргізуде.

Ұлыбританияның қаржы министрлігі жасаған талдамасы бойынша 2003 жылы тікелей инвестицияларды алушы ретінде әлемдік деңгейде АҚШ пен Қытай мемлекеттерінен кейінгі үшінші орынды иеленді. Инвестиция бағыты бойынша ел экономикасына 36, 9 млрд доллар құйылған.

Ұлыбритания экономикасында басты рөлді өнеркәсіп саласы иеленген, оның үлесіне ұлттық жиынтық өнімнің 55%, ал экспорт құнымың 90% тиеді. Қазба өнеркәсібі бойынша, соның ішінде көмір өндіру саласында әлем бойынша 4-ші орынға ие. Қара және түсті металлургия жақсы дамыған (болат, мырыш, алюминий, қорғасын т. б. ) .

Химия өнеркәсібі де жоғары деңгейде, синтетика материалдары, пластмасса, бояулар, дәрі-дәрмек, парфюмерия, тұрмыстық химия т. б. өндіріледі. Тоқыма өнеркәсібі барлық мата түрлсрін шығарады деуге болады (әлем бойынша 3-ші орында) .

Ауыл шаруашылығының басты бағыты - мал шаруашылығы.

Егін даласында бидай, сұлы, арпа, картоп, жеміс-жидек, кекөніс өсіріледі. Алайда, Ұлыбританияның ауыл шаруашылығы елді азық-түлік өнімдерімен толық қамтамасыз ете алмайды, бұл жайт өз кезегінде елдің импортқа тәуелділігін өсіре түседі.

Экспорт бойынша байланыстағы мемлекегтері - Еуропа қауымдастығы 58% (Германия 12%, Франция 10%, Нидерланды 8%, АҚШ 15%) .

Импорт бойынша байланысы - Еуропа қауымдастығы 53% (Германия 14%, Франция 9%, Нидерланды 7%, АҚШ 13%, Жапо-ния 15%) .

Бүгінгі таңда Ұлыбритания қазіргі заманға сай өнеркәсіптік мемлекет.

Ұлыбритания БҰҰ-ның қауіпсіздігі кеңесінің мүшесі, Кейінгі жылдардағы статистикалық мәліметтері бойынша, елдің макроэкономикалық көрсеткіштерінің сипаты төмендегідей:

Халық саны - 59 млн 700 мың адамға жуық;

Халықтың өсу динамикасы 0, 23%;

Жалпы ішкі өнімі - 1, 36 трлн доллар;

ЖЮ - жан басына шаққанда - 22800 доллар;

Кедейшілік шегіндегі халық саны - 17%;

Еңбекке жарамды халық саны - 29, 2 млн адам;

Жұмыссыздық деңгейі - 5, 5%

Бюджет көрінісі: кірістер - 555, 2 млрд доллар;

шығыстар - 510, 8 млрд доллар;

Өнеркәсіп өндірісінің өсу деңгейі - 2%;

Экспорт - 282 млрд доллар, импорт 324 млрд доллар

Қаржы жылы - 1-ші сәуірде басталып, 31 наурызда аяқталады.

Неоконсерватизмнің британдық үлгісі

М. Тэтчердің қаржы саласындағы еңбектері

ІІ-ші дүниежузілік соғыс Ұлыбритания экономикасын қиын жағдайда қалдырды. Соғыс (кесірінен) салдарынан 245 мыңға жуық адам қаза болса, 278 мыңдай адам жараланып, халық санына едәуір әсерін тигізді. Соғыс шығындары 20 млрд ф. ст. астам құрады, мемлекеттік қарыз ел ішінде де артық көтеріліп, сыртқы қарыз шарықтай берді.

Төлем балансының тапшылығы соғыс аяғына таман 4 млрд ф. ст. асты.

Осындай қиыншылықтарды жеңу, экономиканы толық қалпына келтіру мен қажетті деңгейге жету үшін бірнеше жылдар, атап айтсақ 40 жылга дейінгі мерзім қажет болды. Осы қиын жылдар қатарына 70-80-ші, тіпті 90-шы жылдар да кіреді.

Осылайша, Ұлыбританияның 80-ші 90-шы жылдардағы эко-номикасының бейнесі М. Тэтчер есімімен тікелей байланыстырылады.

1979 жылы билік басына келген консерваторлар үкіметі экономиканың жаңа бағдарламасын ұсынып, ол тарихта «неоконсерватизм» деген атпен қалды. Аталмыш бағдарлама басында премьер-министр тағына отырған М. Тэтчер болатын. Ол кейнестік идеяны, яғни экономиканы қатаң түрде мемлекеттік реттеу бағытынан бас тартып, жаңа бағыт іздеуді көздеді.

Жаңа үкімет мемлекеттегі экономикалық жағдайды толық талдап шығып, әлеуметтік-экономикалық жүйедегі мынадай кемшіліктерді жоюды мақсат етті:

1) мемлекет билігін игеру;

2) салықтарды төмендету, әсіресе табыс салығы бойынша әлемдегі ең жоғарғы мөлшерлеме - 83%-ды төмендету;

3) инерцияны тоқтату.

М. Тэтчер ұзақ мерзімді экономикалық құлдырауды тоқтату жолдарын мына бағыттардан іздеді: «монетаризм» саясаты арқылы, шығындар мен салықтарды қысқарту, тақырға отырған кәсіпорындарды субсидиялаудан бас тарту, мемлекеттік салаларды жекешелендіру. Тэтчер инфляция жұмыссыздыққа қарағанда үлкен қауіп туғызады деп санады.

Мемлекетте жаппай жекеіиелендіру шаралары басталып, жеке меншікке көшу орын алады, әсіресе 1984-1987 жылдар аралығында осы мәселелер қызу атқарылды. 1984 жылдың тамызынан бастап 1987 жылдың мамыр айлары аралығында толық ірі концерндер жеке меншікке өтті.

Тэтчер үкіметі «салауатты бәсекені» қолдады. Баға мәселесі, толығымен нарықта реттеліп, анықталыл отырды.

Консерваторлардың жаңа экономикалық саясатының басты бағыты болып - шағын және орта бизнеске қолдау жасау болды. Жүргізілген реформалар ұзаққа бармастан нәтижесі көріне бастады. 80-ші жылдардағы елдің экономикалық өсіуі жылына 3-4% деңгейіне жетті, бұл сол уақыттағы батыс Еуропа елдерінің ішіндегі жоғарғы көрсеткіш еді.

Апта сайын орташа алғанда жаңа 500 фирмалардан құрылып жатты. Ал, еңбек өнімділігі орташа алғанда жылына 2, 5% деңгейіне көтеріледі.

Экономиканы ынталандырудың маңызды шарасы ретінде - табыс салығының төмендеуі, мемлекеттік шығындардың қысқартылуы жүзеге асты. Мемлекет шаруашылық мәселелерге тікелей араласуын шегерді. Аталмыш мәселелердің ішінде айтарлықтай қиындықтармен де игерілгендері болды, әсіресе инфляциямен күрес. Осыған қарамастан, инфляция деңгейі әлдеқайда бәсеңден, мысалы 1980 жылы оның деңгейі 16% болса, 1983 жылы 4%-і а дейін төмендеп, қалған жылдары 6% маңында ауытқып тұрды.

Нақты экономикалық өрлеу 1985 жылдан басталды: халықтың тұтыну шығындары 6, 5%-ға, жеке күрделі салымдар 10, 3%-га өсті, өндіріс жоғарылады, әсіресе ол өнеркәсіп саласында болды. Халықтың жеке тұтыну тауарларына деген сұранысы әлдеқайда ұлғайып, осы тауарларды өндіру кеңейе түсті. Бұған бірден себеп болған нәрсе халық табысының 5, 0% жоғарылауы еді. Экономикада еңбекпен қамту 1, 2% жоғарылады, жұмыссыздық деңгейі 6, 8%-ға төмендеді. 1988 жылдың қыркүйегінде Тэтчер үкіметі жұмыссыздарды, құмы 1, 4 млрд ф. ст. құрайтын кәсіби мамандыққа оқыту бағдарламасы жөнінде жариялады. Бағдарлама бойынша жыл сайын өндіріс мамандарын даярлап, келешекте шамамен 600 мың адамды жұмысқа орналастыру көзделді.

Бірақ та 1988 жылы фунт стерлинг бағамының 5, 2%-ға жоғарылауы ағылшын экспортерлерінің бәсеке қабілеттіліктсріне нұқсан келтіріп, нәтижесінде төлем бағансының тапшылығына әкелді. Осылайша, британ экономикасында жүргізілген қайта құрулар түрлі өзгерістер мен ерлеулерді байқатты. Дегенмен, бұл жетістіктерге жетер жолдардагы кездескен қиыншылықтар да аз болған жоқ. Тэтчер үкіметі шығындарды қысқарту, әсіресе әлеуметтік мұқтаждағы шығындарды игеруден бастады. Еңбек ақы қатаң бақылауға алынды.

1979-1989 жылдар аралығында осы іс-шараларды жүзеге асыра білген М. Тэтчер саясаттан тыс жерде, өнеркәсіпшінің жұбайы (жұбайы Денис Тэтчер) және де Кэрол, Марк атты егіз балалардың да анасы еді. Өз мамандығы бойынша химик-зерттеуші, кейіндері патент әэне салықтың құқық адвокаты сияқты мамандықтарды игере отырып, жасы 30-дан аса бастаған білікті маман өз кандидатурасын саяси деңгейге де ұсына бастайды.

Ақырында жасы 53-ге қараған шағында осыған дейінде мемлекет деңгейінде бірқатар, түрлі қызметтерді атқарып үлгерген М. Тэтчер премьер-министр тағына отырды.

Билікке келген сәтте-ақ мемлекеттік шығындар құрамын, әсіресе, әлеуметтік жәрдемақы жүйесін қайта қарастырып, тіпті тегін берілетін мектептердегі сүтті доғару сияқты мәселелер арқылы мемлекет қаражаттарын үнемдеуді көздеді. Тіпті, осы саясаттың өзі «Тэтчер - сүт тонаушы» деген біраз қоғам мүшелерінің наразылығын да тудырды.

М. Тэтчердің ержүректілік, қайсарлық ер мінезділік сияқты бойындағы табиғи құндылықтармен қоса шешендік өнерлігіне де өзін биікте еркін де сенімді ұстауына ықпалын тигізді. Қол жайып қусырып «көмек» сұрап отыра бергенше, бәрінде «өзіміз жасаймыз» деген қанатты сөзін ұстануға шақырды. Ол тіпті бір сөзінде өзін әйел заты ретінде емес, премьер-министр ретінде ғана көретінін атап айтқан болатын.

М. Тэтчер алға қойған мақсаттарын, яғни халыққа берген уәдесін біртіндеп орындай бастады: мысалы, табыс салығының мөлшерлемесін 83%-дан 60%-ға дейін төмендетіп, қосымша құн салығын жоғарлатып, әлеуметтік жүйеде қайта қарастыру ишраларын жүргізді.

Қорыта келе М. Тэтчердіц Ұлыбритания мемлекеті үшін жасалған еңбектері зор. Бүгінде бұл саясат «тэтчеризм» деген атпен әйгілі болып қалды. Тэтчердін билік басынан кетіп, өз тағын Дж. Мейджрге тапсыруына себеп болған жайдың бірі - жан басына салық салуды енгізу болатын. Бұл салық Ұлыбритания азаматтарының барлығына салынып, төлснуі тиіс деп ұсынылғанымен өз деңгейінде қолдау таба қойған жоқ. Осылайша, Ұлыбритания экономикасының еңсесін Тэтчер үкіметі әлдеқайда көтеріп, ұсташан бағытын, билік мүмкіндігін 1990 жылы сайлаудан соң жаңа премьер-министр Дж. Мейджрге ұстатты. Ағылшынның ешбір премьеріне, тіпті У. Черчельдің өзіне де ұқсамай Ұлыбританиядағы алғашқы премьер ғана емес, жалпы Еуропадағы алғашқы саясаткер - әйел затынан шыққан жеке тұлға ретінде тарихта қалды.

Неоконсерватизмнің қцазіргі кездердегі сипаты

1990 жылы премьер-министр қызметіне келген Дж. Мейджер М. Тэтчердің экономикалық бағдарламасын өзгерместен жалғастыра бастады, сөйтіп 90-шы жылдардың алғашқы жартысы жеке кәсіпкерлікті дамыту, шағын және орта бизнесті қолдауға бағытталды.

Жалпы ішкі өнім де тұрақты өсе бастады, жұмыссыздық төмендеді. Егер 1993 жылдың бірінші тоқсанында ЖІӨ - 2, 5% болса, 1994 жылдың алғашқы тоқсанында - 4%; ал жұмыссыздық деңгейі 1993 жылдың алғашқы тоқсанында - 10, 5% болса, 1994 жылдың алғашқы тоқсанында - 9, 9%, ал осы жылдың (1994) төртінші тоқсанында - 8, 9% болды.

Жаңа үкіметтің маңызды жетістігі - сауда балансының жоғарылауы болды. Сондай-ақ, төлем балансының жағдайы да әлдекайда жақсарды, 1995 жылы ол активті сальдомен теңестірілді.

Дегенмен 90-шы жылдардың екінші жартысы консерваторлар партиясына күрделі мәселелер туғыза бастады. 1997 жылы сайлау алдындағы бағдарламасында Дж. Мейджер табыс салығын біртіндеп 20% төмендету және ЖҮӨ 40% дейін мемлекеттік шығындарды азайту сияқты уәделерін бергеніне қарамастан, сайлауда лейбористер партиясы жеңіп шықты. Келесі жерде премьер-министр қызметі Тони Блэр құзырына өтті. Ол да өз кезегінде өзіне дейін қолданылып келе жатқан экономикалық бағытты өзгертпей, олардың жасаған қадамдарының дұрыстығына күмәнсіз қарап, жалғастыруды бағыт қылып алды.

Тони Блэр өзіне негізгі, басты міндеттер деп мыналарды санады: біріншіден, жұмыссыздықпен күрес, екіншіден, еңбек ақының төменгі шегін енгізу, үшіншіден, ЕО әлеуметтік партиясына қол қою, төртіншіден, білім беру жүйесін және техникалық даярлауды жетілдіріп дамыту болды.

Сонымен қатар ол Шотландия және Уэльс ассамблеяларын құруға уәде етті, еуроға өтудің мақсаттылығы жайында референдум өткізуге, ата заңға түзетулер енгізуге т. с. мәселелерді көтерді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.