Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін дамытудағы ойын тәжірибесінің маңызы
Халық даналығында: «Ойнай білмеген,ойлай білмейді», «Ойында озған,озады»,-деген асыл сөздің сырына жүгінсек мектепке дейінгі баланың ойынға деген құлқы,қарым-қатынасы,мінезі олар өсіп есейгенде де өмірде жалғаса береді. Ойын баланың негізгі әрекеті. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты,өзінің сүйікті әңгімелері мен ертегілеріндегі кейіпкерлері сияқты өмір сүреді,әрекет жасайды.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев «Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма»,-деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.
Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,нақыл сөздер етіп кейінгі ұрпаққа қалдырып отырған-мыс: «Саны бардың мәні бар», «Есепсіз дүние бос», «Ескісіз жаңа болмайды,есепсіз дана болмайды»,-деп бекер айтпаған.
Осы әдісті ойында қолдану мен бірге ойлауға шығармашылықты шыңдауға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл-қозғалысы дене бітімін жетілдірсе,іс-әрекеттегі амал-тәсілдері ой-сананының дамуына ықпал етеді,ал қарым-қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным-түсінік,мінез-құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді.
Жас балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруда санамақтар ерекшке рөл атқарады. Ең алдымен ұйқасты өлеңдер баланың поэзияға құмарлығын арттырып,әдемі сөйлеуге дағдыландырса,санамақты көп жаттауға деген құлшыныс,олардың жаттау қабілеттерін, танымдық ой-өрісін дамытады. Балаға санамақты ырғағы мен айта білуге, мәнерлі сөйлеуге үйретсе, санамақты бұзбай айту баланы сергектікке, байқампаздыққа, турашылдыққа баулиды.
Танымдық қабілеттерді дамытуда халық арасында өлең түрінде айтылатын санамақтардың алуан түрлері бар.Ұйымдастыру сипатына қарай оларды ойын санамақтар, айтыс санамақтар,жұмбақ санамақтар деп атайды.Қазақ халықның санамақтары баланың жас ерекшелігіне байланысты қолдануынан екі топқа бөлуге болады.
1.Жас балаларды санай білуге,жалпы сан және санау ұғымдарын игеруге даярлау мақсатында қолданатын санамақтар. Бұларды саусақ ойындары деп те атайды.
2.Онға дейінгі санау қабілеттерін жетілдіріп,танымдық қабілетін дамыта отырып,он көлеміндегі сандардың ауызша және жазбаша таңба туралы білім түсініктерін қалыптастыру мақсатында пайдаланылады. Қазақтың халықтық педогогикасында жаңылтпаштар мен жұмбақтар,мақал-мәтелдердің алар орны ерекше. Мәселен:
Жоғалды бес шыбыш,
Жоқ әлі бес шыбыш.
Жоқ әлі еш сыбыс,
Жоғалды бес шыбыш.
2.Аңқау екі жалқауды жалқаусың депті,
Екі жалқау бір аңқауға аңқаусың депті.
Мақал-мәтел
Есепсіз дос ажырамас.
Танымдық ойындар бір жағынан балаға сандардың атауын дұрыс айта білу мақсатымен берілсе, екінші жағынан арифметикалық амалдарды дұрыс таңдап алуды талап етеді.
Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып өзіне түрлі ақпараттар ала алады,бала бір нәрсе туралы толық түсінік алу үшін оны есту,көру,сезіну арқылы жүзеге асатындығы туралы дәлелденіп отыр.
Халқымыздың ою-өрнектерін,мәдени мұраларын пайдалана отырып та танымдық тапсырмалар беріп,геометриялық ұғымдарын түсіндіруге болады.Мысалы:ыдыс-аяқ(кесе,шәйнек),ою өрнек сызықтарының құрақ көрпешедегі әр түрлі маталар санын(санауға үйрету),пішінін(геометриялық пішіндердің өзгешеліктерін түсіндіру):
Осындай жаттығулар ата-бабаларымымдың бізге жеткен өткені мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз,асыл қазынамыз.
Ойын баланың жан серігі іспеттес .Әрбір елдің ойыны сол елдің қоғамдық өзгерістеріне, танымдық әрекеттеріне, тұрмыс-тіршілігіне, айналысатын кәсіп-шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты. Ойын арқылы баланың танымдық әрекеттерін жетілдіру, уақыт ұғымдарын т.б тиянақтылықтың жан-жақты қамтылуы қажет.Оған ата-ананың, тәрбиешінің үлесі зор.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев «Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма»,-деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.
Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,нақыл сөздер етіп кейінгі ұрпаққа қалдырып отырған-мыс: «Саны бардың мәні бар», «Есепсіз дүние бос», «Ескісіз жаңа болмайды,есепсіз дана болмайды»,-деп бекер айтпаған.
Осы әдісті ойында қолдану мен бірге ойлауға шығармашылықты шыңдауға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл-қозғалысы дене бітімін жетілдірсе,іс-әрекеттегі амал-тәсілдері ой-сананының дамуына ықпал етеді,ал қарым-қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным-түсінік,мінез-құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді.
Жас балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруда санамақтар ерекшке рөл атқарады. Ең алдымен ұйқасты өлеңдер баланың поэзияға құмарлығын арттырып,әдемі сөйлеуге дағдыландырса,санамақты көп жаттауға деген құлшыныс,олардың жаттау қабілеттерін, танымдық ой-өрісін дамытады. Балаға санамақты ырғағы мен айта білуге, мәнерлі сөйлеуге үйретсе, санамақты бұзбай айту баланы сергектікке, байқампаздыққа, турашылдыққа баулиды.
Танымдық қабілеттерді дамытуда халық арасында өлең түрінде айтылатын санамақтардың алуан түрлері бар.Ұйымдастыру сипатына қарай оларды ойын санамақтар, айтыс санамақтар,жұмбақ санамақтар деп атайды.Қазақ халықның санамақтары баланың жас ерекшелігіне байланысты қолдануынан екі топқа бөлуге болады.
1.Жас балаларды санай білуге,жалпы сан және санау ұғымдарын игеруге даярлау мақсатында қолданатын санамақтар. Бұларды саусақ ойындары деп те атайды.
2.Онға дейінгі санау қабілеттерін жетілдіріп,танымдық қабілетін дамыта отырып,он көлеміндегі сандардың ауызша және жазбаша таңба туралы білім түсініктерін қалыптастыру мақсатында пайдаланылады. Қазақтың халықтық педогогикасында жаңылтпаштар мен жұмбақтар,мақал-мәтелдердің алар орны ерекше. Мәселен:
Жоғалды бес шыбыш,
Жоқ әлі бес шыбыш.
Жоқ әлі еш сыбыс,
Жоғалды бес шыбыш.
2.Аңқау екі жалқауды жалқаусың депті,
Екі жалқау бір аңқауға аңқаусың депті.
Мақал-мәтел
Есепсіз дос ажырамас.
Танымдық ойындар бір жағынан балаға сандардың атауын дұрыс айта білу мақсатымен берілсе, екінші жағынан арифметикалық амалдарды дұрыс таңдап алуды талап етеді.
Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып өзіне түрлі ақпараттар ала алады,бала бір нәрсе туралы толық түсінік алу үшін оны есту,көру,сезіну арқылы жүзеге асатындығы туралы дәлелденіп отыр.
Халқымыздың ою-өрнектерін,мәдени мұраларын пайдалана отырып та танымдық тапсырмалар беріп,геометриялық ұғымдарын түсіндіруге болады.Мысалы:ыдыс-аяқ(кесе,шәйнек),ою өрнек сызықтарының құрақ көрпешедегі әр түрлі маталар санын(санауға үйрету),пішінін(геометриялық пішіндердің өзгешеліктерін түсіндіру):
Осындай жаттығулар ата-бабаларымымдың бізге жеткен өткені мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз,асыл қазынамыз.
Ойын баланың жан серігі іспеттес .Әрбір елдің ойыны сол елдің қоғамдық өзгерістеріне, танымдық әрекеттеріне, тұрмыс-тіршілігіне, айналысатын кәсіп-шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты. Ойын арқылы баланың танымдық әрекеттерін жетілдіру, уақыт ұғымдарын т.б тиянақтылықтың жан-жақты қамтылуы қажет.Оған ата-ананың, тәрбиешінің үлесі зор.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ұ.Жазықбаева. Оқытудың технологиясы. «Бастауыш мектеп» №3 2003 ж
2. Ұ.Жазықбаева. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды меңгерту жолдары. «Бастауыш мектеп» №10 2003 ж
3. С.Әлкен. Жаңа технологиялар арқылы шығармашылыққа баулу.
4. «Бастауыш мектеп» №1 2006 ж
5. Ж.Тәттібаева. Педагогикалық технологияны пайдалану ерекшеліктері.
6. «Бастауыш мектеп» №3 2006 ж
7. К.М. Метербаева. Оқытудың жаңа текнологиясын пайдалану.Бастауыш мектеп N2 2007 жыл.
8. Р.Қ.Қарсыбаева.Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту технологиясының ерекшелігі.
9. «Бастауыш мектеп» №1 2009 ж.
10. С.Мирсентова. Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде. Қарағанды 2011 ж.
11. С.Мирсентова Әрекеттегі философиясы мен әдістері.Қарағанды.2011 ж.
1. Ұ.Жазықбаева. Оқытудың технологиясы. «Бастауыш мектеп» №3 2003 ж
2. Ұ.Жазықбаева. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды меңгерту жолдары. «Бастауыш мектеп» №10 2003 ж
3. С.Әлкен. Жаңа технологиялар арқылы шығармашылыққа баулу.
4. «Бастауыш мектеп» №1 2006 ж
5. Ж.Тәттібаева. Педагогикалық технологияны пайдалану ерекшеліктері.
6. «Бастауыш мектеп» №3 2006 ж
7. К.М. Метербаева. Оқытудың жаңа текнологиясын пайдалану.Бастауыш мектеп N2 2007 жыл.
8. Р.Қ.Қарсыбаева.Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту технологиясының ерекшелігі.
9. «Бастауыш мектеп» №1 2009 ж.
10. С.Мирсентова. Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде. Қарағанды 2011 ж.
11. С.Мирсентова Әрекеттегі философиясы мен әдістері.Қарағанды.2011 ж.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін дамытудағы ойын
тәжірибесінің маңызы
Сапарбаева Дина Омарқызы- №7 Қызғалдақ балабақшасының тәрбиешісі,
Қызылорда облысы,Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылы
Халық даналығында: Ойнай білмеген,ойлай білмейді, Ойында озған,озады,-
деген асыл сөздің сырына жүгінсек мектепке дейінгі баланың ойынға деген
құлқы,қарым-қатынасы,мінезі олар өсіп есейгенде де өмірде жалғаса береді.
Ойын баланың негізгі әрекеті. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер
сияқты,өзінің сүйікті әңгімелері мен ертегілеріндегі кейіпкерлері сияқты
өмір сүреді,әрекет жасайды.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның
өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы
А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма,-деп айтқандай
баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.
Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр
дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-
эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық
ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,н ақыл сөздер етіп кейінгі ұрпаққа
қалдырып отырған-мыс: Саны бардың мәні бар, Есепсіз дүние бос, Ескісіз
жаңа болмайды,есепсіз дана болмайды,-деп бекер айтпаған.
Осы әдісті ойында қолдану мен бірге ойлауға шығармашылықты шыңдауға бағыт
алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл-қозғалысы дене бітімін жетілдірсе,іс-
әрекеттегі амал-тәсілдері ой-сананының дамуына ықпал етеді,ал қарым-
қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным-түсінік,мінез-құлық әдептерін
бекітуіне әсер етеді.
Жас балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруда санамақтар ерекшке рөл
атқарады. Ең алдымен ұйқасты өлеңдер баланың поэзияға құмарлығын
арттырып,әдемі сөйлеуге дағдыландырса,санамақты көп жаттауға деген
құлшыныс,олардың жаттау қабілеттерін, танымдық ой-өрісін дамытады. Балаға
санамақты ырғағы мен айта білуге, мәнерлі сөйлеуге үйретсе, санамақты
бұзбай айту баланы сергектікке, байқампаздыққа, турашылдыққа баулиды.
Танымдық қабілеттерді дамытуда халық арасында өлең түрінде айтылатын
санамақтардың алуан түрлері бар.Ұйымдастыру сипатына қарай оларды ойын
санамақтар, айтыс санамақтар,жұмбақ санамақтар деп атайды.Қазақ халықның
санамақтары баланың жас ерекшелігіне байланысты қолдануынан екі топқа
бөлуге болады.
1.Жас балаларды санай білуге,жалпы сан және санау ұғымдарын игеруге даярлау
мақсатында қолданатын санамақтар. Бұларды саусақ ойындары деп те атайды.
2.Онға дейінгі санау қабілеттерін жетілдіріп,танымдық қабілетін дамыта
отырып,он көлеміндегі сандардың ауызша және жазбаша таңба туралы білім
түсініктерін қалыптастыру мақсатында пайдаланылады. Қазақтың халықтық
педогогикасында жаңылтпаштар мен жұмбақтар,мақал-мәтелдердің алар орны
ерекше. Мәселен:
Жоғалды бес шыбыш,
Жоқ әлі бес шыбыш.
Жоқ әлі еш сыбыс,
Жоғалды бес шыбыш.
2.Аңқау екі жалқауды жалқаусың депті,
Екі жалқау бір аңқауға аңқаусың депті.
Мақал-мәтел
Есепсіз дос ажырамас.
Танымдық ойындар бір жағынан балаға сандардың атауын дұрыс айта білу
мақсатымен берілсе, екінші жағынан арифметикалық амалдарды дұрыс таңдап
алуды талап етеді.
Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып өзіне түрлі
ақпараттар ала алады,бала бір нәрсе туралы толық түсінік алу үшін оны
есту,көру,сезіну арқылы жүзеге асатындығы туралы дәлелденіп отыр.
Халқымыздың ою-өрнектерін,мәдени мұраларын пайдалана отырып та танымдық
тапсырмалар беріп,геометриялық ұғымдарын түсіндіруге болады.Мысалы:ыдыс-
аяқ(кесе,шәйнек),ою өрнек сызықтарының құрақ көрпешедегі әр түрлі маталар
санын(санауға үйрету),пішінін(геометриялық пішіндердің өзгешеліктерін
түсіндіру):
Осындай жаттығулар ата-бабаларымымдың бізге жеткен өткені мен бүгінгіні
байланыстыратын баға жетпес байлығымыз,асыл қазынамыз.
Ойын баланың жан серігі іспеттес .Әрбір елдің ойыны сол елдің қоғамдық
өзгерістеріне, танымдық әрекеттеріне, тұрмыс-тіршілігіне, айналысатын кәсіп-
шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты. Ойын арқылы баланың танымдық
әрекеттерін жетілдіру, уақыт ұғымдарын т.б тиянақтылықтың жан-жақты
қамтылуы қажет.Оған ата-ананың, тәрбиешінің үлесі зор.
Мысалы,ата-аналармен ұйымдастырылған ойын түрлері:
1. Жұптасып сурет саламыз
2. Ұқсастығымыз неде?
3. Өзіңізге ұнаған пішін
4. Түйілген жіп сезімдері
Тәрбиеші мен ата-ананың міндеті-балалардың ойынға ынтасы мен қызығушылығын
арттырып отыру. Ойын барысында баланың бойында қайырымдылық,
қарапайымдылық, көргенділік қасиеттері дамиды.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Бастауыш мектеп. №1-2004
2. Бастауыш мектеп. №10-1992 ж
3.Бастауыш мектеп. №7-2007ж
4.Мектепке дейінгі тәрбие стандарттарын дайындау мәселелері жөніндегі
халықаралық конференциясының материалдары.Алматы,13-16 маусым 2007
Халықтық педагогиканы тиімді пайдалану
Рысқұлова Күлзинат- Ш. Ниязов атындағы жалпы орта мектебінің қазақ тілі
мен әдебиеті пәні мұғалімі, Оңтүстак Қазақстан облысы, Түркістан ауданы
Халық педагогикасы- ғасырлар бойы қалыптасып үнемі дамып келе жатқан
ғылым.Халық педагогикасы дегеніміз – тәрбие жөніндегі халықтардың ғасырлар
бойы қалыптасқан педагогикалық білім мен тәрбие-тәжірибесінің жиынтығы.
Халық педагогикасының қағидалары қай халықтың болсын тұрмысымен, салт-
дәстүрімен тығыз байланысты болып, үнемі өсіп-өркендеп, дамып отырады.
Қазіргі егемен елімізде жастарға үлгілі тәрбие беруде ерте заманның мәдени
мұрасы айрықша үлкен рөл атқарады. Жазу, сызуы дамымаған қазақ халқы өзінің
тұрмыз-тіршілігі, қоғамдық өмірі, шаруашылығы мен кәсібі, қуанышы мен
күйініші, арман-тілегі , дүниетанымдық көзқарасын ауызша жырлап келген.
Ауызекі тілде ертегі, аңыз, өлең-жыр, мақал-мәтелдер тудырып отырған.
Ғасырлар бойы құалыптасқан ұлттық тәлім-тәрбиенің белгілі жүйесінде тжас
буын жадына біртіндеп сіңіріп отыратын арнаулы жолдар, тиісті тәсілдер де
болған. Мәселен, мақал-мәтелдерде адамгершілік ,имандылықтәрбиесіне
байланысты әдет-ғұрыптар насихатталса, жұмбақтар мен айтыстарда ақыл-ой
тәрбиесі,өлең-жыр дастандарда әсемдік тәрбиесінің негізгі принцптері, ал,
ертегілер халықтың сан алуан мәселелерін қорғайтын тәлімдік материал
ретінде пайдаланған. Демек халықтық педагогика тәлім-тәрбиелік ой-пікірдің
үлгі бастауы, халықтың руханы мұрасы. Бұл жердегі еске алатын негізгі жайт
осындай халықтық мұралардың бәрі бірдей кәдеге жарай бермейді. Олардың
озығымен қатар тозығы да бар.
Ең негізгі мәселе бұларды бүгінгі күннің талап, тілегімен байланыстара оқу
тәрбие процесінде пайдалана білу. Қазақ халқының тәлімдік мәні зор ой
толғаныстары, бесік жыры мен батырлық эпостарда, ертегілер мен аңыздардар,
шешендік сөздер мен айтыс, термелерде, мақал-мәтелдерде көптеп кездеседі.
Мұндағы ұрпақ тәрбиесінің негізгі түйіні адамгершілік, имандылық, ақыл-ой,
еңбек, эстетика, дене ,отбасы. Жыраулар мен ақындардың, ұлы данышпандар мен
батырлардың , ел басшылардың шығарған мақал-мәтелдері жөнінде сынып
сағаттарын, пәндік кештерге, мерейтойларға арналған әдеби монтаждары
болады.
Мысалы А. Құнанбаевтың творчествасына арналған кеш өткізу кезінде Абайдың
мақал-мәтелге арналған сөздері деген тақырыпта оқушылар Еңбек етсең
ерінбей, тояды қарның тіленбей. Әсемпаз болма әр неге, өнерпаз болсаң ар
қалан, сен де бір кірпіш дүниеге , кетігін тап та бар, қалан!, Толғау
тоқсан қызыл тіл, Туғанда дүние есігін ашады өлең, Заман ақыр жастары,
бірікпес ешбір бастары, т.б. осындай тіркестерді тауып, жазады да ол
сөздер қай өлеңнен алынғанын айтады. Мұны тарқырлар жарысы ретінде де
өткізіп, озып шыққан орушыларды мадақтай білу керек. Әдебиет бөлмесінің
жарнамаларына Білімдіден шыққан сөз , талаптыға болсын кез, Өнерлі өрге
шығар, т.б мақал-мәтелдер жазылып іліну керек. Мектепте шешендік сөздің
мәнін жан-жақты ұғындыратын алуан түрлі әдеби жұмыстарды ұйымдастыруға
болады. Пікірталас, пікірсайыс, білім жарыстыру, сахыналық қойылымдарды
ұйымдастыру керек. Мысалы: қазақ халқының шешен-билері Төле би, Қазыбек
би, Әйтеке билері халықтың ұлттық бірлігін сақтауға зор әсерін тигізген.
Данышпан ақын, шешен ойшыл, гуманист, көсемдер туралы, солардың бейнелерін
сахнада көрсетіп, сөздерін өнеге етіп, қастерлі қойылымдар ұйымдастыруға
болады. Демек осындай тағылымдардың куәгері болып өскен балалар мен
жастардың адамгершілік қасиетінің ( ар-ұят, сыпайылық, үлкенді сыйлау,
кішіні құрметтеу, еңбекті қадірлеу, халқын сүю, дос-жаранды қадірлеу, т.б.)
Сондай-ақ оқу- тәрбие процесінде тәрбиенің маңызды факторы ретінде бүкіл
ғылымның жетістіктерін барынша қолдану және халықтық пайдаланумен
байланысты.
Қазақ халқының педегогикалық ой-пікірін халықтың өткендегі өмірімен, салт-
дәстүрімен, тұрмыс тіршілігімен тығыз байланысты алып қараған жөн. Ұлы ақын
Абай:
Туғанда дүние есігін ашады өлең,
Өлеңмен жер қойнына кірер денең,
Өмірдегі қызығың бәрі өлеңмен ,
Ойласаңшы бос қақпай елең-селең,
- деп адам өміріндегі өлеңнің алар орнын терең топшылаған. Қазақ халқының
ғасырлар бойы өз ұрпағын халықтыңі бай қазынасы салт-дәстүрлері арқылы
тәрбиелеп, халық педагогикасын одан әрі дамыта түсті. Халық педагогикасын
оқу барысында тиімді падалану – қазіргі заманғы мептептердің басты міндеті
болып отыр.
Балаға жүйелі білім беруде бала тәрбиесі сол халықтың сан ғасырлық
тарихымен тығыз байланысты, тәрбиенің негізін халықтың жақсы-жаман
дәстүрінен іздестіру керек деп қорытындыға келеді.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Халық ғажап тәлімгер Алматы баспасы. Рауанбаспасы
2. Халық педагогикасыжурнылы
3. Халық үні газеті
4. Заман газеті
Пути развития творческих способностей учащихся на уроке русского языка
Рзаева Асем Бегмановна- учитель русского языка и литературы сш
№54,Жанакорганского района, Кызылординской области
Сегодня вопрос о развитии творческих способностей учащихся в теории и
практике обучения стоит особенно актуально. Главная задача образования -
развитие творческого мышления школьников, формирование умений и навыков
самостоятельного поиска, анализа и оценки информации, самоактуализации,
самоутверждения и самореализации творческих способностей.
Развитие творческих способностей есть один из способов мотивации учащихся в
процессе обучения. Я считаю, что именно в школе начинается процесс
становления качеств творческой личности. Особенностью методической системы
моей деятельности является направление работы на пробуждение творческой
активности учащихся, на развитие их способности мыслить самостоятельно, на
развитие их речи. Моя задача – научить ученика мыслить, научить добывать
знания. А для этого надо верить в возможности каждого ребенка.
В. А. Сухомлинский считает, что творческий подход учителя к учебному
процессу способно пробудить в ребёнке скрытые способности и таланты. Какое
значение придавал самостоятельной работе школьников К.Д.Ушинский?
Активность и самостоятельность учащихся - один из основных принципов его
дидактической системы. Великий педагог считал, что задача учителя состоит
не в том, чтобы давать детям готовые знания, а в том, чтобы направлять их
умственную деятельность. То есть он утверждал, что самостоятельность
учащихся в добывании знаний принесёт больше плодов, чем готовый материал,
предоставленный наставником.
И задача учителя заключается в том, чтобы грамотно организовать учебный
процесс.
Учащиеся должны по возможности трудиться самостоятельно, а учитель -
руководить этим самостоятельным трудом и давать для него материал. При этом
важно, чтобы практические задания выполнялись школьниками не механически, а
сознательно, нужно добиваться, чтобы в практическую работу дети вносили
элементы творчества
Основной задачей на уроках русского языка я считаю - обучение умению
целесообразно и правильно пользоваться языковыми средствами для выражения
своих мыслей. В каждом ребенке нужно развить способность владеть словом,
понимать слово, рассматривать его с разных сторон. Детей необходимо как
можно чаще ставить в позицию автора, давать возможность выразиться,
раскрыть свою личность, выявить отношение к происходящему, выразить свои
чувства, эмоции.
В ряд основных задач на уроках я ставлю перед собой задачу - научить
мыслить, выражать свои мысли в устной и письменной форме, анализировать
ответы сверстников, принимать участие в спорах по тем или иным вопросам,
как с преподавателем, так и с классом. Развитие творческого потенциала
учащихся - одна из задач обучения в школе. Какие же использовать методы и
приёмы, чтобы ребёнок учился с охотой и желанием и одновременно развивал
свои творческие способности.
Основные приёмы развития творческих способностей:
- Написание сочинений, изложений
- Интеллектуальные игры Заполни таблицу, Соедини линиями, Четвертое
лишнее,
Найди сходство и различие, Лингвистические угадайки и.т.д.
- Различные творческие задания
- Творческие словари, ребусы, шарады, кроссворды
Основная цель самостоятельной работы учащихся состоит в том, чтобы научить
детей мыслить, анализировать и обобщать языковые факты, что в свою очередь
положительно сказывается на усвоении учебного материала. В этих целях
практикую задания типа "Объясни", "Докажи".
Большое место в преподавании русского языка у меня занимают творческие
самостоятельные работы. Работа творческого характера повышают интерес детей
к учению, развивают их наблюдательность, учат их самостоятельно решать
поставленные цели. Важно и то, что в творческих письменных работах
проявляются индивидуальные качества учащихся и особенности их языка.
Широко использую работу с опорными словами, сочинения-миниатюры по картине,
сочинения на заданную тему, сочинения по пословице, по аналогии с
прочитанным, по наблюдениям учащихся, составление письма подруге или другу,
сочинение по началу. Описанные выше упражнения выполняются под моим
руководством, при этом степень самостоятельности учащихся постоянно
возрастает. Умение анализировать, обобщать, логически правильно, чётко, а
так же эмоционально строить свою речь необходимы при написании хорошего
сочинения. Поэтому мы должны помочь развить им речевую деятельность. Я
применяю следующие этапы подготовки к сочинению:1) создание речевой
ситуации. Цель - создание мотива, обеспечение необходимого эмоционального
настроя, пробуждение интереса к работе, организация наблюдений, обсуждение
задач и условий ситуации; 2) предварительная подготовка. Цель - создать
базу для последующей работы, организовать накопление необходимых знаний,
впечатлений; 3) написание сочинения.
Составление сказок благотворно влияет на развитие творческих возможностей
детей, сближает их с природой, развивает наблюдательность и
любознательность, воспитывает добрые чувства, оживляет и делает интересным
учебный процесс. При написании сказок расширяется словарный запас детей.
Ребята учатся излагать свои мысли письменно. Особенно велик интерес детей к
волшебным сказкам, что объясняется ничем не ограниченной свободой
передвижений и действий в сказочном мире. Стараюсь разнообразить уроки
развития речи, используя различные виды работ.
1. Свободное сочинительство - пиши, что хочешь! Этот вид работы очень важен
для развития речи.
2. "Мой дневник "- пиши о том, что сейчас вспомнил.
3. "Фантазия-картинка" - опиши словами картинку, которой нет, которую
видишь только ты в своем воображении.
4. Cценарий мультфильма по выполненным на доске рисункам удовлетворяет
потребность подростка в оживлении рисунка и написании сочинения-
повествования вместо сочинения-описания.
5. Сочинение - продолжение написанного накануне изложения или диктанта.
6. Сочинение - ассоциации по мотивам когда-то написанного диктанта или
изложения.
Из всех вышеперечисленных видов хотелось бы выделить сочинения - описания
природы в разное время года. Этот вид работы очень нравится детям. Природа
на их страницах оживает, принимает облик человеческий. Прежде чем
приступить к такому творческому процессу, мы собираем материал, наблюдаем,
делаем пометки. Обсуждая написанные сочинения на тему "Золотая пора",
учащиеся обращали внимание на построение предложений, на красочное описание
осенней природы. Каждому ребенку осень раскрывается по-своему. А при помощи
сочинений это время года для всех нас становится богаче и выразительнее.
Размышление над сочинением пробуждает у ребят интерес к наблюдениям, своим
творческим зарядом оживляет ум учащихся, возбуждает их эмоции, прививает
интерес к урокам русского языка. Опыт работы убедил меня в том, что, прежде
всего ребят надо научить рассказывать на заданную тему, правильно строить
предложения, выбирать нужные слова, обогащать словарный запас. На этих
уроках у детей возникает чувство гордости за свой край, любовь к родной
природе и русскому языку, проявляется бережное отношение к ним.
В творческий процесс включаю и этап обучения изложению на уроках русского
языка. Изложение - работа творческая. С одной стороны, оно предусматривает
не дословное, а самостоятельное, свободное воспроизведение прочитанных
учителем текстов, а с другой стороны, оно даёт ученику чёткую сюжетную и
лексическую канву, которая помогает скомпоновать связный рассказ. В
воспитательных целях использую материал не только литературно -
художественных произведений, но и материал публицистического характера - из
газет, детских и юношеских журналов, газет, энциклопедий, повествующий о
жизни и делах человека, о взаимоотношении с природой, о дружбе и
товариществе, о честности и гуманности. К текстам изложений задаю учащимся
задания, ввожу проблемные вопросы, предлагаю изменить название текста в
соответствии с основной мыслью, дополнить собственное рассуждение по данной
проблеме.
Использую разные виды изложений: обучающие и контрольные, подробные и
сжатые, выборочные и творческие, с элементами описания и с грамматическими
заданиями - и все они представляют огромное поле деятельности как учащихся,
так и учителя.
Я выбрала следующий алгоритм обучения изложению:
- начинай активно слушать с первого чтения текста учителем;
- слова памятки каждого предложения записывай;
- между предложениями делай промежуток в две строчки для дополнений;
- окончив первое активное слушание, закрой глаза и восстанови по памяти
воображаемые
картинки, возникающие у тебя при чтении текста;
- помоги себе рисунком или схемой, сделав их на обратной стороне листа;
- из слов составь все предложения;- активно слушай второе чтение текста
учителем, вноси
изменения и дополнения на оставленных тобою строчках;
- закончи работу над изложением в черновике, прочитай написанное, исправь
ошибки.
Творческие словари. Творческие потенциалы учащихся могут способствовать
запоминанию словарных слов. Учащиеся должны запомнить большое количество
слов с непроверяемыми орфограммами, и научить писать эти слова без ошибок -
одна из сложнейших задач, стоящих перед учителем. С проблемой запоминания
слов я столкнулась с первых шагов работы в школе. Длительная работа по
запоминанию этих слов не всегда результативна, а наглядно - иллюстративный
материал из школьного "картинного словаря" лишь привлекает внимание
учащихся к работе, а запоминанию непроверяемой буквы он не способствует; но
есть способ, который позволяет запомнить букву интересно.
К сожалению, не к каждой букве можно придумать рисунок, отражающий
смысловое значение слова или ассоциацию с этим словом. Поэтому в некоторых
случаях для запоминания применялся приём "слово в слове". Например,
словопутешествие запоминали так: учащиеся находили в нём по заданию моему
словошест, объясняли значение этого слова. Затем учащиеся читали заранее
написанное на доске стихотворение: Шест в путешествие возьмём, с шестом мы
легче путь пройдём.
Рифмованные строки использовались и для запоминания слова хорошо: Хорошо,
что х орошо пишется через три О.
Использую так же приём "сквозная буква": К А С Т Р Ю Л Я
В кастрюле часто готовят горячие блюда, и поэтому из неё идет пар. "ПАР
поднялся из кастрюли: это суп готовит Юля".
Запоминание у нас не обходится без шуток. В слове СУББОТА 7 букв, столько
же, сколько дней в неделе, и 2 буквы "Б", столько же, сколько выходных.
Если кто- нибудь ошибался и писал одну букву "Б", то дети шутили "Теперь у
тебя будет один выходной!"
Эти творческие словарики дают возможность ускорить процесс запоминания
детьми словарных слов, а так же развивают творчество, умение выделять
главное в определенном слове, сопоставлять его с другими явлениями и
предметами.
Использование интеллектуальных игр на уроках.
Игра - это органическая форма деятельности младшего школьника. Она
значительно активизирует мышление, внимание, память, интерес к результату.
Игры развивают наблюдательность, творческие способности. Очень полезны игры
- соревнования, например, "Аукцион". Подобрать как можно больше слов по
схеме. Нельзя забывать, что игра - естественная потребность для детей
среднего школьного возраста. В игре ребёнок раскрепощается, а
раскрепостившись, он может и творить, и познавать в творчестве. У детей
есть потребность одушевить неодушевлённые предметы, обратить словесный
образ в материальный, видимый и осязаемый. Для активизации мыслительной
деятельности на уроке много возможностей.
Строитель.
Из данных слогов-кирпичиков
див,юр,у,кий,пус,лять,ты,вать,пу,ся ,шест,ня,те,во учащиеся строят стену
из слов: юркий, пустыня, удивляться, путешествовать
Заполни таблицу
Задание выполняется при изучении темы: Слово и его значение. Заполняют
таблицу, раскрывая прямое и переносное значение данных слов.Например:
слово лиса - в прямом значении означает животное, а в переносном – хитрый
человек.
Дуб - дерево, тупой человек. Заяц - животное,безбилетный пассажир.
Отгадайте кроссворд
1.Древние народные сказания о легендарных героях,богах, о явлении природы,
вымышленные истории. (мифы)
2.То, что перешло от одного поколения к другому: обычай. (традиция)
3.Небольшая песня, которой убаюкивают ребенка. (колыбельная)
4.Музыкально-драматическое произведение, в котором действующие лица поют в
сопровождении оркестра. (опера)
5.Совокупность пьес, музыкальных или драматических произведений;
театральные роли. (репертуар)
6.Небольшое лирическое музыкальное произведение для голоса с музыкальным
сопровождением. (романс)
7.Искусство сценического танца. Классический танец. (балет)
1
м
т ра
3ко
е6 б
5
ре перту
м е
а т
н
с
Ученики развиваются в деятельности, ищут, добывают знания, сравнивают,
группируют, классифицируют, благодаря представленной им свободе для
самовыражения. Однако, различная подготовленность детей не позволяет у всех
выявить скрытые способности. Необходимы дидактические, ролевые игры, в
которых особенно активизируются умственные способности детей, развивается
их творчество и воображение.
Проведение творческих уроков.
Повышению интереса к урокам русского языка способствует и занимательная
форма их проведения: уроки - сказки, конкурсы, уроки - путешествия в страну
Грамматику, по станциям Словотворск, Сказуменция, Подлежащиха, Звукогорск:
В уроки - сказки включается материал известных детям сказок, иногда
сказочные герои сопровождают учащихся в течение всего урока, помогают им
выполнить разнообразные задания.
Деловые игры воспитывают у учащихся чувство ответственности каждого из них
за общее дело и позволяют знакомый материал преподнести по-новому. Затем
работа проводится в группах, обсуждаются результаты, и делается вывод.
Работа заканчивается заключением эксперта - учителя.
Уроки - семинары помогают обобщить, систематизировать и углубить знания
учащихся по теме. К таким урокам дети готовятся заранее, получают вопросы,
изучают литературу, стремятся найти новый дополнительный интересный
материал, что, несомненно, способствует развитию творческих и
познавательных интересов. Уроки - семинары помогают развить монологическую
речь.
Творческие способности личности на уроках русского языка могут
осуществляться в творческой деятельности не только на уроках, но и при
выполнении домашних заданий. По результатам исследований американских
ученых, домашние задания достигают порой обратного результата: вместо
серьезной работы по самообразованию - бесчисленное копирование учебников,
поголовное списывание и зубрежка. Вместо пользы- вред, вместо радости -
отчаяние. Чтобы избежать этого, следует практиковать нетрадиционные виды
домашних заданий по каждой теме: составление словарей, наглядных пособий,
таблиц, схем, алгоритмов. Наряду с традиционными, привычно скучными
упражнениями можно давать задания творческого характера. Это может быть
написание сказок, стихотворений, придумывание загадок, кроссвордов.
Можно внести в название темы домашнего сочинения чуточку улыбки и фантазии,
чтобы ребенок с удовольствием взялся за выполнение задания. Например,
сочинение "Как я провел день" прошу написать от имени собаки, кота, муравья
и т.д., вместо привычного сочинения "Моя комната" предлагаю написать
сочинение "Моя комната в 2030 году". На следующем уроке выбирается лучшая
работа.
Подводя итог, хочу отметить ещё раз, что воспитание всесторонней,
гармоничной и творческой личности - главная задача учителя.
Всё вышесказанное приводит к необходимости формировать и развивать у
учащихся исследовательских умений: работать с научно - популярной
литературой и справочниками; анализировать языковые единицы; формулировать
выводы; составлять сообщения, рефераты, доклады.
Мы должны на уроках русского языка развивать творческие способности детей,
их мировоззрение и убеждения, то есть способствовать воспитанию
высоконравственной личности. Эта основная цель обучения может быть
достигнута только тогда, когда в процессе обучения будет сформирован
интерес к знаниям. Нужно так строить обучение, чтобы ребёнок был активным
участником - субъектом деятельности.
На основе анализа и обобщения опыта над формированием и развитием
творческого потенциала школьников, можно сделать выводы:
1. В работе над развитием творческих способностей школьников необходимо
использовать различные приёмы, методы, формы работы на уроках русского
языка.
2. Как показывает практика, самостоятельно добытое знание усваивается
детьми прочнее, поэтому нужно чаще придавать заданиям проблемный характер.
3. Учебный материал усваивается лучше, когда он подаётся не в "сухой"
форме, а посредством обыгрывания ситуации, занимательности, творческого
подхода как ученика, так и учителя.
Список литературы
1. Григорян. Л. Т., Язык мой – друг мой. –М., 1988.
2. Ушаков, Н.Н., Суворова. С. И. Внеурочная работа по русскому языку. –
2-е изд.,перераб. – М., 1985.
3. Гетманова. В. С. Волшебное путешествие в страну Знаний. –
Шымкент.,2007.
4. Мусагалиева. Ж. М Развитие творческих способностей на уроках
русского языка
5. Электронный учебник Мультимедийная обучающая программа для 7-8-9-10-
11 классов казахской школы
Бала тәрбиелеудегі халықтық тәлім – тәрбиенің алатын рөлі
Тоқбатырова Гүлзира Алдабергенқызы-№55 мектептің мұғалімі, Қызылорда
облысы, Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылы
Мақсаты: Халықтық тәлім – тәрбиені негізге ала отырып, баланы
адамгершілікке, отансүйгіштікке, имандылыққа тәрбиелеу.
Мұғалімнің мақсаты: Баланың бойына халықтық тәлім-тәрбиені қалыптастыру
және ойлау қабілеті мен сөздік қорын байыту.
Мұғалімнің міндеті: Тәрбие жұмысының барысында адамгершілікке,
мейірімділікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
Оқушының міндеті: Халықтық тәлім – тәрбие арқылы ептілікке,
еңбексүйгіштікке өзін-өзі басқаруға тәрбиелейді. Салт –дәстүрлерді
меңгереді.
Оқушының мақсаты: Халықтық тәлім –тәрбиені бойына сіңіру, елін, тілін,
дінін, ділін қорғайтын, ата-анасын сыйлайтын азамат болып қалыптастыру.
Адамзат даму үстінде ұрпақсыз ешбір халық дамымайды. Сондықтан ұрпағын
өсірудегі халқымыздың жасаған тарихи мұраларына зер салсақ, бұл салада
істелген істердегі халық даналығы ұшан теңіз.Демек, тәрбие ұрпақтан –
ұрпаққа мұра болып ұласып жатқан халық қазынасы деп білсек, онда халықтық
тәлім- тәрбиенің алатын орнына баға жетпейді.
Қазақ халқы – салт – дәстүрге өте бай ел. Халқым қандай десең, салтымнан
сынап біл демекші бұл оның мәдениетті әрі тәрбиелі ел екендігінің айғағы.
Белгілі қоғам қайраткері, заңгер Н.Шайкенов: Ұлт дәстүрі – заңнан биік, -
деген. Демек ,салт-дәстүрлі – ел мықты әрі тұғыры берік ел. Халқымыз өз
ұрпақтарына ғасырдан-ғасырға ұлт қасиетін салт – дәстүрмен, өнегелі әдеп –
ғұрпымен ұлағатты ұл, инабатты қыз өсірген. Халықтық тәлім-тәрбие
ұлтымыздың нағыз тәрбие құралы екендігі дәлелденіп қойған. Ал, қазіргі
таңда халықтық тәлім – тәрбие негіздерін күнделікті сабаққа қалай
байланыстырып, қолданып жүрміз?
Мектепалды даярлық тобының оқушыларымен жүргізілген жұмыстарыммен
сабақтарымда халықтық тәлім-тәрбие негіздерін негізге ала отырып,
төмендегідей жұмыс жүргізіп , көптеген нәтиежелерге жеттім деуге болады.
Балаларға белгілі тақырыпта әңгіме оқып, басқаша аяқтауды тапсырдым.
Мысалы, ауа райына, жыл мезгілдеріне байланысты ; Қазір жылдың қыс
мезгілі, күн суық, жерде қар жатыр, қардың түсі аппақ, аппақ мақтаға
ұқсайды, деген сияқты тілге жеңіл әңгімелерді құрады. Әңгіменің, ертегінің
сюжетін бастап беріп, балаларға өз қиялдарымен ойлана отырып, басқаша
аяқтауды тапсырдым. Сол кезде бала қиялының өте ұшқыр екендігіне көзім
жетті. Сондай-ақ,ертегіні ұжым болып тыңдап, талқылауға үйренді. Табиғат
құбылысына байланысты ауызша әңгімелер айтуға машықтанды. Балалардың сөйлеу
дағдылары мен біліктерін, ойлау қабілеттерін қалыптастыруда рөлдік ойындар
мен ұлттық ойындар, сабаққа деген қызығушылығын туғызумен қатар,еркін
тілдік қарым- қатынасқа түсу белсенділіктерінің артқанын байқадым. Рөлдік
ойындарды мынадай бағыттарда жүргіздім;
1. Сөздік қорын молайту,
2. Сөзбен сөзді байланыстыра сөйлеуге үйрету,
3. Өзін-өзі басқара білу мен қатар өзгелерге өзін көрсету,
Рөлдік ойындарды ойната отырып, өз пікірін, екінші бір балаға толық
жеткізуіне, ойын ашық айтуға баулыдым.Мысалы: Мақтақыз бен мысық ,
Қолғаптағы достар, Ақ бидай ертегілерін өткенде мазмұнын түсіндіріп,
сұрақ-жауап арқылы сұрап,рөлге бөлгізіп ойнаттым. Балалардан: Егерде
сендер Мақтақыздың орнында болсаңдар не істер едіңдер?- деп сұрақ қойып,
ізденімпаздық, белсенділік қабілеттерін жан-жақты зерделедім. Бір қолғапқа
сонша аң сыйып, тату-тәтті өмір сүргенін айта келіп ,Сендерде бір сыныпта
бір-біріңмен ұрыспай дос баларма едіңдер?- деп үлкен ой тастап, Ойлан
тап!, Араласып кеткен оқиға сынды ойындар арқылы бала қиялын дамыттым.
Ата-бабамыздан бізге мирас болып қалған ұлттық ойындардың да тәрбиелік мәні
өте зор. Негізі мектеп жасына дейінгі баланың ойын, қиялын осы ұлттық
ойындар арқылы дамытқан жөн. Ойын баланы жалықтырмайды, зеріктірмейді,
қайта оның ойына ой қосып, қиялына қанат бітіреді. Ұлттық ойындар-
күш,қайрат жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.Күнделікті сабақтарымда
Ақсерек-көксерек, Арқан тартысу Сиқырлы таяқша, Күн мен түн,
ал,асық ойындарынан Хан алшы ойындарын ұйымдастырып отырамын.
Халық тәрбиесінде жиі қолданылатын құлыным, ботақаным, қоңыр қозым,
құралайым секілді баланы еркелету көріністері мал- адамның бауыр еті
екендігін көрсете отырып, осы ретте ата-бабамыздың айналысқан ата кәсібі
төрт түлік үй жануарлары жайлы балаларға мәлімет беру ретінде Төрт түлігім
- ырысым атты кеңейтілген ашық тәрбие сабағын өттім. Мақсатым
жасөскіншектерді үй жануарларына қамқорлық көрсетуге,ата-аналарымен бірге
күтіп-баптауға үйрете келіп, төрт түлік малға байланысты айтылған тыйым
сөздерді меңгеруге тәрбиеледім. Сонымен қатар халық даналығы, байлығы-
мақал-мәтелдердің еліміздің болашағы-жастарды тәрбиелеуде, ақыл-кеңес беріп
отыру жолында атқаратын маңызы өте зор. Сондықтан төрт түлік жайлы айтылған
мақал-мәтелдерді балалардың бойларына сіңірте отырып, сабағымды Өз төліңді
тап!, Дауысынан таны, Болады-болмайды деген секілді ойындар арқылы
пысықтай түстім.
Сөзімді қорыта келгенде халықтық тәлім-тәрбиенің бала тәрбиелеуде рөлі
ерекше орын алатыны ертеден дәлелденген дүние. Халықтық тәлім-тәрбие мен
баланы тәрбиелеуде көптеген нәтижелерге, жетістіктерге жеттім.
1.Ұжым болып ертегі тыңдап, талқылауға;
2.Сөзбен сөзді байланыстыра сөйлеуге;
3.Сөздік қорларын молайтып,өз ойларын еркін жеткізе білуге;
4.Халықтық тәлім-тәрбиені бойларына сіңіріп,салт-дәстүрді меңгерді.
Ұлттық ойын, мақал-мәтел, тыйым сөз, жұмбақ,санамақ, жаңылтпаш, халық ауыз
әдебиетінен бізге жеткен ертегі аңыздар арқылы, баланың ой-өрісін,тілдік
қорын, ізденімпаздық, белсенділік қабілеттерін қалыптастырдым. Дегенмен
мұнымен ғана шектеліп қалмай, бала тәрбиелуде халықтық тәлім-тәрбиені
негізге ала отырып,баланың бойындағы ашылмай қалған қасиеттерін дамыту.
Дана халқымыз: Тәрбие басы- тал бесік деп айтып кеткендей, тілі енді
шығып бұлдырлаған сәбиді халықтық тәлім-тәрбие негізімен сусындатып, әрбір
алған білімі мен тәрбиесін сапалы түрде қалыптастырып, бала тәрбиелеуде
ерінбей еңбектер атқара берейік. Өйткені бүгінгі біз тәрбиелеп жатқан жас
ұрпақ, ертең ел басқаратын тізгінді қолға алмақ.
Менің ойымша, жас ұрпақтың санасын әлемдік өркениет деңгейіне көтеру үшін
халқымыздың мәдени мұраларын әр қырынан зерттеу болашақтың еншісінде.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Р.Наурызбаева Бастауыш мектепте халықтық тәлім-тәрбие берудің
шығармашылық жолдары.-Алматы, Білім2006,6-9б
2.Б.Төтенаев Қазақтың Ұлттық ойындары. –Алматы, Қазақстан баспасы,1978ж
Балаларды психологиялық тұрғыда мектепке даярлау
Тоқбатырова Гүлмира Алдабергенқызы Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, №
164 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Қызылорда облысы, Жаңақорған
ауданы Құттықожа ауылы
Мектепке дейінгі мекемелерде білім беру ортасы мен оның тәрбие және білім
беру мазмұнын дамыту сауатты ұйымдастырылмаса, баланың оқу мен жазуды игеру
мәселесін түпкілікті шешу мүмкін емес. Кез келген мектепке дейінгі білім
беру мекемелерінің ортақ мақсаты – балаларды мектепте оқуға даярлау және
оларды әлеуметтендіру. Менің бүгінгі жұмысымда айтылатын негізгі ой-
түйін осы аталған мектепке дейінгі балаларды психологиялық тұрғыда
мектепке даярлаудың бүгінгі жағдайы мен болашағы жағдайында болмақ.
Жұмыс тақырыбының мазмұнын ашып көрсету үшін жұмысты бірнеше бөлімге
бөліп, бұл бөлімдерде мектепке дейінгі балаларды технологиялық тұрғыда
мектепке даярлаудың бүгінгі жағдайы мен болашағы жайында өз ойымды
жеткізгім келді.
Бала мектепте жақсы оқуы үшін, оған белгілі білік пен дағдылар қажет
(алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап
жаттығудың нәтижесінде автоматталануын дағды деп атайды) [1]. Мектепте
оқуға қажетті білік, дағдылардың белгілі бір пәндерге қажет арнайы (қосу,
азайту, оқу, жазу, сурет салу және т.б.) және кез келген сабақтарға қажетті
жалпы түрлері бар. Бұл дағдылар толыққанды кейінірек қалыптасады, бірақ
олардың алғы шарттарын осы мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыруды
бастаған жөн. Оқушының жетекші іс-әрекеті – оқу іс-әрекеті. Балабақшада
жүйелі түрде ұйымдастырылатын сабақтарда балалардың алған білімдері
мектептегі оқу іс-әрекетінің біршама элементтерін игерудің негізін құрайды.
Мектепке даярлауда балабақшада ересек топ балаларын симметриялық формаларды
салуда орталық сызықты салуға үйретеді. Бұл өз кезегінде, 1-сыныпта
бейнелеу сабақтарында негізгі сызықтан бастап вертикальді, горизонтальді,
қиғаш сызықтарды, симметрияның осі, заттың көрінбей тұрған бөлігін салуға
үйрету болып табылады.
Балабақшадағы сурет, жапсыру, мүсіндеу сабақтары мектептің бейнелеу,
математика, еңбек сабақтарына дайындауға септігін тигізеді. Жазу мен сурет
салуда балада денесін тік ұстау, қаламды дұрыс ұстау дағдылары қалыптасады.
Балабақшада балалармен жұмыс жасауда оларға білім беріп, дағдыларды
қалыптастыруға ерекше мән беріледі [2].
Балалардың сауатын ашу және математикалық білім беру арнайы ұйымдастырылған
сабақтарда жүзеге асырылады. Олардың басты мақсаты - балаларда жазу мен
санауды үйретудің алғы шарттарын қалыптастыру.
Жазу келешекте бүкіл оқу үдерісі құрылатын базалық дағды. Жазуға үйрету тек
мақсатты түрде ұйымдастырылған оқыту барысында жүзеге асырылады.
Сауат ашу – баланың көптеген психикалық қызметтерінің жетілуін талап
ететін, күрделі ақыл-ой әрекеті. Жазу – психологиялық және физиологиялық
тұрғыдан алғанда өте қиын күрделі үдеріс, сондықтан да жазу дағдысын игеру
үдерісінің көпкомпонентті психофизиологиялық құрылымы бар. Бір сөзді жазу
үшін балаға көптеген амалдар жасау керек, сол себепті баланы жазуға
үйретуді жазудың барлық функцияларын жүзеге асырудан көп бұрын бастау
қажет.
Жазуға үйретудің негізгі міндеттері:
* фонематикалық есту және сөздің дыбыстық құрамын талдау білігін дамыту;
* қолдың және саусақтардың майда бұлшық еттерін дамыту;
* ішкі және сыртқы сөйлеуді, сөздік-логикалық ойлаудың бастапқы кезеңдерін
дамыту;
* есте сақтау қабілетін дамыту;
* жазу құралдарын еркін ұстай білу дағдысын дамыту;
* парақтың бетінің кеңістігін бағдарлауды қалыптастыру.
2.1. Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір
баланы мектептегі оқу және әлеуметтік ортаға еркін бейімделе алатындай
жағдай жасау аса маңызды міндет. Демек, қазіргі талап бойынша мектептің
бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты,
адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері мол, ерік-жігері
күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол болуы
қажет. Сондықтан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың
басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау.
Мектепке алғаш бару - бала өміріне үлкен жаңалық, өзгеріс енгізеді,
қоғамдағы жаңа орынға көшуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы. Баланы
мектепке дайындау дегенде көптеген ата-аналар балаға әріптерді және санауды
үйретумен ғана шектеледі. Әрине баланың оқуға дайындығын ақыл-ойының
даярлығымен ғана шектеліп қоймай, оның оқуға психологиялық жағынан
даярлауды қарастыру қажет. Яғни, бұл баланың мотивациялық-қажеттілік және
психикалық үрдістерінің дамуы оқуда, қарым-қатынаста қиындыққа кезікпеуіне
мүмкіндік береді. Бұл қауырт кезеңде мектеп бірінші күннен бастап оқушыға
бірнеше талаптар қойып және баланы ұқыптылық пен зейінділікке тәрбиелейді.
Сондықтан да балалар оқу ісіне машықтануға, қимыл-әрекетерінің ықтиярлы
басқарылуы қабілетін, ақыл-ой еңбегін, мақсаткерлігін, дағдысын
қалыптастыруға аса көңіл бөлінеді.
Бүгінгі күнде мектептегі оқуға дайындық ұғымы комплексті және баланың
барлық өмірінің сферасын қамтиды.
Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және
физиологиялық жағынан да қиын кезең. Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады,
әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере
бастайды.
Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская
мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін,әрекеттерді
орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау
және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау, материалды еске сақтау
біліктілігін жатқызады.
Е.Е. Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында
қарым-қатынас негізгі ролді атқарады деген тұжырымға келді. Ал Л.И.
Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған, әлеуметтік
ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет деген пікірге
келді.
Р.В. Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің
әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады,қоршаған дүниенің
заңдылықтарын,заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды,оларды өз
әрекеттерінде қолдана алады,басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау
тәсілдерін орындай алу біліктілігін жатқызады [3].
Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан ғалымдары Б. Баймұратова, Қ.
Сейсенбаев, Н. Айғабылов, Б. Дабылова еңбектерінде біршама зерттелгені
белгілі. Дегенмен, мектептегі оқуға даярлау мәселесі әліде өзекте
мәселелердің бірі болып қала бермек. Мектепке психологиялық даярлықты
жүзеге асыру ісін ғалымдар түрліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович
зерттеулеріне сүйене отырып, мектепке даярлықты жүзеге асыру ісін үш
бағытта жүргізу қажет деп тұжырымдайды.
Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлықтың төрт бағытын қарастырды:
1 бағыт - балаларды мектептегі оқуға қажетті нақты іскерліктер мен
дағдыларды қалыптастыру;
2 бағыт – мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар
мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу;
3 бағыт - оқу әрекеттерінің алғы шарттары;
4 бағыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде
бағыну іскерлігі [1]
Демек, баланы мектепке психологиялық жағынан даярлау тақырыбын зерттеп
жүрген психологтер (В.В. Холмовский, Л.А. Венгер, Н.И. Непомнящая т.б.)
даярлықтың төменгі бағыттарын бөліп көрсетті:
Баланың мектепте табысқа жетуінде бұл бағыттар аса маңызды болғандықтан,
әрбір бағыт жайлы ақпаратпен қамтамасыз етуді жөн көрдім.
2.2. Мектепке дейінгі баланың ақыл-ойының даярлығы.
Бұл мектепке дейінгі баланың білімі және біліктілігі. Кез-келген бала жазып
және санаумен ғана шектеліп қана қоймай, ең маңыздысы салыстыра
білуді,талдауды, ойлай білуді, өздігінен қорытынды жасай білуі тиіс.
Көрнекі -әрекеттік ойлау қабілеттілігі жоғары бала көрнекі үлгімен жұмыс
істегенде,заттардың кейпімен, мөлшерін ұйқастырғанда, қойылған міндеттерді
шешуде тиімді әрекеттердің барлық түрін орындап шығады.
Сонымен бірге баланың сөйлеу тілінде кемістіктің болмауы және өзіне
сөйлеген сөздің мағынасын түсініп,өзінің ойын жеткізе алуы қажет. Бала өз
бетімен сөйлем құрастырып, ұқсас дыбыс тіркестерін анық айта алуы маңызды.
Әрбір бала әңгімені құрастырумен қатар әрі бала заттарды, суреттерді,
әрекетттерді бейнелеп және оның мазмұнын айтып беруі қажет. Яғни, баланың
сөздік қорының мөлшері, таным үрдістерінің даму деңгейі, логикалық
операцияларды орындай алуы, баланың оқуда білімді табысты меңгеруінің
негізі болып табылады.
Ақыл-ой дайындығының көрсеткіштері
Бейнелі компонент,
Вербалді компонент
1. Заттың сипатын, қасиетін қабылдау қабілеттілігі.
2. Бейнелі негіздегі көру есі.
3. Зат не құбылыс туралы ұғымдарды қорытындылау біліктілігі.
4. Ойлау тәсілдерінің (синтез, салыстыру т.б.) дамуы.
5. Белсенділік, тапқырлық.
6. Заттардың әртүрлі қасиеттерін айта білу және айыра білу қабілеттілігі.
7. Сөйлеу негізіндегі есту есі.
8. Бір текті ұғымдарды,заттарды жалпылау қабілеттілігі.
9. Ойлау тәсілдерінің дамуы.
10. Қисынды ойлау
2.3. Мектепке дейінгі баланың жеке басының қалыптасуы мен әлеуметтік
даярлығы.
Мектепке келген бала оқимын деген ниетпен мектеп табалдырығын аттайды.
Бірақ кейде бала оқуға барғым келеді дегенмен, оның мотиві әртүрлі болады.
Біреуі мектепте көп бала бар және онда көңілді десе, біреуі партаға
отырғысы келгендіктен мектепке баруы мүмкін. Алайда мұндай ықыласпен
мектепке келген балалар, біраз уақыттан кейін мектептің қатал тәртібіне
және күнделікті оқу сабақтарына шыдай алмайды. Жалпы, бала оқу үрдісінің
өзіне қызығуы қажет. Сонда ғана бұл баланың таным қызығушылықтарының
дамуына, жаңа білім алуына мүмкіндік жасайды.
Сонымен бірге бала мұғалімдермен, балалармен қарым-қатынас жасау үшін
қажетті қасиеттердің қалыптасуы аса маңызды. Яғни, оқу әрекеті ұжымдық
сипат болғандықтан, әрбір бала құрдастарымен қарым-қатынас жасай алуға,
бірге жұмыс істеуге дағдылануы керек. Кейбір балалар жаңа ұжымға тез еніп,
балалармен тез тіл табысып кетеді. Ал кейбіреулері көпке дейін құрбыларымен
тез тіл табыса алмағандықтан, ұжымнан тыс қалып, жалғыз жүреді. Сондықтан
баланың ұжымда өзіне тиісті орын алуы, оның қарым-қатынасына әсер етеді.
Сөйтіп берілген құраушылар баланың басқалармен қарым-қатынас арқылы
мектепте оқытуға, мектеп оқушысының рөлі арқылы балалар тобымен ойлау
дайындығын дамытады.
2.4. Мектепке дейінгі баланың ерік сапаларының қалыптасуы мен
эмоционалдық даярлығы.
Бұл баланың шешім қабылдай алып, мақсат қоя білуі. Сонымен бірге баланың
әрекеттерді жоспарлап, олардың орындалуын жүзеге асыруда күш жұмсай білуі,
қиындықтарды жеңуі баланың психологиялық үрдістердің қалыптасуына ықпалын
тигізеді.
Егер баланың мектептегі оқуға дайындығы осы бағыттармен ұштасып жатса,
баланың оқуға тез бейімделіп, жақсы оқып кетуіне мүмкіндік туғызады.
Мектепке дейінгілердің негізгі іс-әрекеті ойын болғандықтан, оларға бірден
оқу әрекетіне ауысу біршама қиындықтар туғызады. Мектеп табалдырығын алғаш
аттаған бала педагогтармен және балалармен кезіккенде мазаланады, оқу
үрдісінің өзіне жағымсыз эмоция сезініп, қорқыныш пайда болады. Осыдан келе
нашар оқитын балалар және екінші жылға қалып қоятын балалар пайда болады.
Сонымен бірге баланың көңіл-күйінің болмай, себепсізден жиі ауыруы мектеп
неврозы сипатында көрінеді, яғни мектепті еске алса болғаны жылап,
уайымдайды. Сөйтіп, мектеп бала үшін стрессогендік факторға айналып,
денсаулығының нашарлауына әкеліп соғады.
Австрия ғалымы Г. Эберлейн өзінің Дені сау балалардың қорқынышы атты
еңбегінде Кейбір балалар алдағы болатын жағдайлардан үрейленеді, олар
үнемі мектепте мұғалім берген тапсырманы орындай алмай қаламын ба? деген
қорқынышпен жүреді, - дейді.
Жалпы, тәжірибеге сүйенетін болсақ, баланың оқығысы келмеуі мына
жағдайларға байланысты болады:
1. Мектеп алдындағы қорқыныш. Бұл баланы бағындыру, әрекеттерді орындату
мақсатымен қорқынышты үйде қалыптастырады; (Мектепке барасың сонда саған
көрсетеді);
2. Оқу үрдісінде және қарым-қатынаста қиындыққа кезігуі;
3. Мектептің өміріне бейімделе алмауы;
4. Мектептің өмірінің шынайлылық қиындығымен кезіккенде, баланың көңілінде
мектепке деген жағымсыз қатынастың пайда болуы;
5. Мұғалімнің өзіне тән психологиясына үйрене алмау.
Яғни, осы кезде әрбір ата-ана өзінің баласына мектеп туралы қажетті
мағұлматтарды айтып, баланың мектепке деген жағымды қатынас және сенімділік
сезімін қалыптастыра отырып тәрбиелеу керек. Ең бастысы баланы
жолдастарымен қарым-қатынас жасай алуға, басқа баланың ойымен санасуға
үйрету болып табылады.
Мектеп өмірі баладан эмоциональдық тұрақтылықты талап етеді Оқушылар
арасында келіспеушіліктер, реніштер және конфликтік жағдайлар жиі
кездеседі. Әсіресе ерке балалар мұғалімнің ескертулерін ауыр қабылдайды,
яғни мектепке барудан бас тартады, жылайды және т.б. әрекеттер арқылы
көрінеді. Баланың өз бетімен шешім қабылдай алатындай және еріктілікті
дамытуға жағдайлар жасап және бір жұмысты аяқтамай келесі жұмысқа кірісуіне
рұқсат етпей, кез-келген істі аяғына дейін жеткізуге үйрету керек.
Баланы оқуға дайындауда үлкен және кіші моторикасына ерекше мән берген жөн.
Ғалымдардың айтуынша баланың саусақтарының дамуы ақыл-ойы мен сөйлеуінің
қалыптасуында маңызды роль атқарады.
М.М. Кольцова өзінің еңбектерінде Бала мектепке барар алдында көру-моторлы
координациясы біршама дамыған болуы тиіс және қолдың саусақтары мидың
сөйлеу аймағы болып табылады деген. Яғни, бала жүгіріп, секіріп допты
лақтырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тәжірибесінің маңызы
Сапарбаева Дина Омарқызы- №7 Қызғалдақ балабақшасының тәрбиешісі,
Қызылорда облысы,Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылы
Халық даналығында: Ойнай білмеген,ойлай білмейді, Ойында озған,озады,-
деген асыл сөздің сырына жүгінсек мектепке дейінгі баланың ойынға деген
құлқы,қарым-қатынасы,мінезі олар өсіп есейгенде де өмірде жалғаса береді.
Ойын баланың негізгі әрекеті. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер
сияқты,өзінің сүйікті әңгімелері мен ертегілеріндегі кейіпкерлері сияқты
өмір сүреді,әрекет жасайды.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның
өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы
А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма,-деп айтқандай
баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.
Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр
дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-
эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық
ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,н ақыл сөздер етіп кейінгі ұрпаққа
қалдырып отырған-мыс: Саны бардың мәні бар, Есепсіз дүние бос, Ескісіз
жаңа болмайды,есепсіз дана болмайды,-деп бекер айтпаған.
Осы әдісті ойында қолдану мен бірге ойлауға шығармашылықты шыңдауға бағыт
алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл-қозғалысы дене бітімін жетілдірсе,іс-
әрекеттегі амал-тәсілдері ой-сананының дамуына ықпал етеді,ал қарым-
қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным-түсінік,мінез-құлық әдептерін
бекітуіне әсер етеді.
Жас балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруда санамақтар ерекшке рөл
атқарады. Ең алдымен ұйқасты өлеңдер баланың поэзияға құмарлығын
арттырып,әдемі сөйлеуге дағдыландырса,санамақты көп жаттауға деген
құлшыныс,олардың жаттау қабілеттерін, танымдық ой-өрісін дамытады. Балаға
санамақты ырғағы мен айта білуге, мәнерлі сөйлеуге үйретсе, санамақты
бұзбай айту баланы сергектікке, байқампаздыққа, турашылдыққа баулиды.
Танымдық қабілеттерді дамытуда халық арасында өлең түрінде айтылатын
санамақтардың алуан түрлері бар.Ұйымдастыру сипатына қарай оларды ойын
санамақтар, айтыс санамақтар,жұмбақ санамақтар деп атайды.Қазақ халықның
санамақтары баланың жас ерекшелігіне байланысты қолдануынан екі топқа
бөлуге болады.
1.Жас балаларды санай білуге,жалпы сан және санау ұғымдарын игеруге даярлау
мақсатында қолданатын санамақтар. Бұларды саусақ ойындары деп те атайды.
2.Онға дейінгі санау қабілеттерін жетілдіріп,танымдық қабілетін дамыта
отырып,он көлеміндегі сандардың ауызша және жазбаша таңба туралы білім
түсініктерін қалыптастыру мақсатында пайдаланылады. Қазақтың халықтық
педогогикасында жаңылтпаштар мен жұмбақтар,мақал-мәтелдердің алар орны
ерекше. Мәселен:
Жоғалды бес шыбыш,
Жоқ әлі бес шыбыш.
Жоқ әлі еш сыбыс,
Жоғалды бес шыбыш.
2.Аңқау екі жалқауды жалқаусың депті,
Екі жалқау бір аңқауға аңқаусың депті.
Мақал-мәтел
Есепсіз дос ажырамас.
Танымдық ойындар бір жағынан балаға сандардың атауын дұрыс айта білу
мақсатымен берілсе, екінші жағынан арифметикалық амалдарды дұрыс таңдап
алуды талап етеді.
Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып өзіне түрлі
ақпараттар ала алады,бала бір нәрсе туралы толық түсінік алу үшін оны
есту,көру,сезіну арқылы жүзеге асатындығы туралы дәлелденіп отыр.
Халқымыздың ою-өрнектерін,мәдени мұраларын пайдалана отырып та танымдық
тапсырмалар беріп,геометриялық ұғымдарын түсіндіруге болады.Мысалы:ыдыс-
аяқ(кесе,шәйнек),ою өрнек сызықтарының құрақ көрпешедегі әр түрлі маталар
санын(санауға үйрету),пішінін(геометриялық пішіндердің өзгешеліктерін
түсіндіру):
Осындай жаттығулар ата-бабаларымымдың бізге жеткен өткені мен бүгінгіні
байланыстыратын баға жетпес байлығымыз,асыл қазынамыз.
Ойын баланың жан серігі іспеттес .Әрбір елдің ойыны сол елдің қоғамдық
өзгерістеріне, танымдық әрекеттеріне, тұрмыс-тіршілігіне, айналысатын кәсіп-
шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты. Ойын арқылы баланың танымдық
әрекеттерін жетілдіру, уақыт ұғымдарын т.б тиянақтылықтың жан-жақты
қамтылуы қажет.Оған ата-ананың, тәрбиешінің үлесі зор.
Мысалы,ата-аналармен ұйымдастырылған ойын түрлері:
1. Жұптасып сурет саламыз
2. Ұқсастығымыз неде?
3. Өзіңізге ұнаған пішін
4. Түйілген жіп сезімдері
Тәрбиеші мен ата-ананың міндеті-балалардың ойынға ынтасы мен қызығушылығын
арттырып отыру. Ойын барысында баланың бойында қайырымдылық,
қарапайымдылық, көргенділік қасиеттері дамиды.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Бастауыш мектеп. №1-2004
2. Бастауыш мектеп. №10-1992 ж
3.Бастауыш мектеп. №7-2007ж
4.Мектепке дейінгі тәрбие стандарттарын дайындау мәселелері жөніндегі
халықаралық конференциясының материалдары.Алматы,13-16 маусым 2007
Халықтық педагогиканы тиімді пайдалану
Рысқұлова Күлзинат- Ш. Ниязов атындағы жалпы орта мектебінің қазақ тілі
мен әдебиеті пәні мұғалімі, Оңтүстак Қазақстан облысы, Түркістан ауданы
Халық педагогикасы- ғасырлар бойы қалыптасып үнемі дамып келе жатқан
ғылым.Халық педагогикасы дегеніміз – тәрбие жөніндегі халықтардың ғасырлар
бойы қалыптасқан педагогикалық білім мен тәрбие-тәжірибесінің жиынтығы.
Халық педагогикасының қағидалары қай халықтың болсын тұрмысымен, салт-
дәстүрімен тығыз байланысты болып, үнемі өсіп-өркендеп, дамып отырады.
Қазіргі егемен елімізде жастарға үлгілі тәрбие беруде ерте заманның мәдени
мұрасы айрықша үлкен рөл атқарады. Жазу, сызуы дамымаған қазақ халқы өзінің
тұрмыз-тіршілігі, қоғамдық өмірі, шаруашылығы мен кәсібі, қуанышы мен
күйініші, арман-тілегі , дүниетанымдық көзқарасын ауызша жырлап келген.
Ауызекі тілде ертегі, аңыз, өлең-жыр, мақал-мәтелдер тудырып отырған.
Ғасырлар бойы құалыптасқан ұлттық тәлім-тәрбиенің белгілі жүйесінде тжас
буын жадына біртіндеп сіңіріп отыратын арнаулы жолдар, тиісті тәсілдер де
болған. Мәселен, мақал-мәтелдерде адамгершілік ,имандылықтәрбиесіне
байланысты әдет-ғұрыптар насихатталса, жұмбақтар мен айтыстарда ақыл-ой
тәрбиесі,өлең-жыр дастандарда әсемдік тәрбиесінің негізгі принцптері, ал,
ертегілер халықтың сан алуан мәселелерін қорғайтын тәлімдік материал
ретінде пайдаланған. Демек халықтық педагогика тәлім-тәрбиелік ой-пікірдің
үлгі бастауы, халықтың руханы мұрасы. Бұл жердегі еске алатын негізгі жайт
осындай халықтық мұралардың бәрі бірдей кәдеге жарай бермейді. Олардың
озығымен қатар тозығы да бар.
Ең негізгі мәселе бұларды бүгінгі күннің талап, тілегімен байланыстара оқу
тәрбие процесінде пайдалана білу. Қазақ халқының тәлімдік мәні зор ой
толғаныстары, бесік жыры мен батырлық эпостарда, ертегілер мен аңыздардар,
шешендік сөздер мен айтыс, термелерде, мақал-мәтелдерде көптеп кездеседі.
Мұндағы ұрпақ тәрбиесінің негізгі түйіні адамгершілік, имандылық, ақыл-ой,
еңбек, эстетика, дене ,отбасы. Жыраулар мен ақындардың, ұлы данышпандар мен
батырлардың , ел басшылардың шығарған мақал-мәтелдері жөнінде сынып
сағаттарын, пәндік кештерге, мерейтойларға арналған әдеби монтаждары
болады.
Мысалы А. Құнанбаевтың творчествасына арналған кеш өткізу кезінде Абайдың
мақал-мәтелге арналған сөздері деген тақырыпта оқушылар Еңбек етсең
ерінбей, тояды қарның тіленбей. Әсемпаз болма әр неге, өнерпаз болсаң ар
қалан, сен де бір кірпіш дүниеге , кетігін тап та бар, қалан!, Толғау
тоқсан қызыл тіл, Туғанда дүние есігін ашады өлең, Заман ақыр жастары,
бірікпес ешбір бастары, т.б. осындай тіркестерді тауып, жазады да ол
сөздер қай өлеңнен алынғанын айтады. Мұны тарқырлар жарысы ретінде де
өткізіп, озып шыққан орушыларды мадақтай білу керек. Әдебиет бөлмесінің
жарнамаларына Білімдіден шыққан сөз , талаптыға болсын кез, Өнерлі өрге
шығар, т.б мақал-мәтелдер жазылып іліну керек. Мектепте шешендік сөздің
мәнін жан-жақты ұғындыратын алуан түрлі әдеби жұмыстарды ұйымдастыруға
болады. Пікірталас, пікірсайыс, білім жарыстыру, сахыналық қойылымдарды
ұйымдастыру керек. Мысалы: қазақ халқының шешен-билері Төле би, Қазыбек
би, Әйтеке билері халықтың ұлттық бірлігін сақтауға зор әсерін тигізген.
Данышпан ақын, шешен ойшыл, гуманист, көсемдер туралы, солардың бейнелерін
сахнада көрсетіп, сөздерін өнеге етіп, қастерлі қойылымдар ұйымдастыруға
болады. Демек осындай тағылымдардың куәгері болып өскен балалар мен
жастардың адамгершілік қасиетінің ( ар-ұят, сыпайылық, үлкенді сыйлау,
кішіні құрметтеу, еңбекті қадірлеу, халқын сүю, дос-жаранды қадірлеу, т.б.)
Сондай-ақ оқу- тәрбие процесінде тәрбиенің маңызды факторы ретінде бүкіл
ғылымның жетістіктерін барынша қолдану және халықтық пайдаланумен
байланысты.
Қазақ халқының педегогикалық ой-пікірін халықтың өткендегі өмірімен, салт-
дәстүрімен, тұрмыс тіршілігімен тығыз байланысты алып қараған жөн. Ұлы ақын
Абай:
Туғанда дүние есігін ашады өлең,
Өлеңмен жер қойнына кірер денең,
Өмірдегі қызығың бәрі өлеңмен ,
Ойласаңшы бос қақпай елең-селең,
- деп адам өміріндегі өлеңнің алар орнын терең топшылаған. Қазақ халқының
ғасырлар бойы өз ұрпағын халықтыңі бай қазынасы салт-дәстүрлері арқылы
тәрбиелеп, халық педагогикасын одан әрі дамыта түсті. Халық педагогикасын
оқу барысында тиімді падалану – қазіргі заманғы мептептердің басты міндеті
болып отыр.
Балаға жүйелі білім беруде бала тәрбиесі сол халықтың сан ғасырлық
тарихымен тығыз байланысты, тәрбиенің негізін халықтың жақсы-жаман
дәстүрінен іздестіру керек деп қорытындыға келеді.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Халық ғажап тәлімгер Алматы баспасы. Рауанбаспасы
2. Халық педагогикасыжурнылы
3. Халық үні газеті
4. Заман газеті
Пути развития творческих способностей учащихся на уроке русского языка
Рзаева Асем Бегмановна- учитель русского языка и литературы сш
№54,Жанакорганского района, Кызылординской области
Сегодня вопрос о развитии творческих способностей учащихся в теории и
практике обучения стоит особенно актуально. Главная задача образования -
развитие творческого мышления школьников, формирование умений и навыков
самостоятельного поиска, анализа и оценки информации, самоактуализации,
самоутверждения и самореализации творческих способностей.
Развитие творческих способностей есть один из способов мотивации учащихся в
процессе обучения. Я считаю, что именно в школе начинается процесс
становления качеств творческой личности. Особенностью методической системы
моей деятельности является направление работы на пробуждение творческой
активности учащихся, на развитие их способности мыслить самостоятельно, на
развитие их речи. Моя задача – научить ученика мыслить, научить добывать
знания. А для этого надо верить в возможности каждого ребенка.
В. А. Сухомлинский считает, что творческий подход учителя к учебному
процессу способно пробудить в ребёнке скрытые способности и таланты. Какое
значение придавал самостоятельной работе школьников К.Д.Ушинский?
Активность и самостоятельность учащихся - один из основных принципов его
дидактической системы. Великий педагог считал, что задача учителя состоит
не в том, чтобы давать детям готовые знания, а в том, чтобы направлять их
умственную деятельность. То есть он утверждал, что самостоятельность
учащихся в добывании знаний принесёт больше плодов, чем готовый материал,
предоставленный наставником.
И задача учителя заключается в том, чтобы грамотно организовать учебный
процесс.
Учащиеся должны по возможности трудиться самостоятельно, а учитель -
руководить этим самостоятельным трудом и давать для него материал. При этом
важно, чтобы практические задания выполнялись школьниками не механически, а
сознательно, нужно добиваться, чтобы в практическую работу дети вносили
элементы творчества
Основной задачей на уроках русского языка я считаю - обучение умению
целесообразно и правильно пользоваться языковыми средствами для выражения
своих мыслей. В каждом ребенке нужно развить способность владеть словом,
понимать слово, рассматривать его с разных сторон. Детей необходимо как
можно чаще ставить в позицию автора, давать возможность выразиться,
раскрыть свою личность, выявить отношение к происходящему, выразить свои
чувства, эмоции.
В ряд основных задач на уроках я ставлю перед собой задачу - научить
мыслить, выражать свои мысли в устной и письменной форме, анализировать
ответы сверстников, принимать участие в спорах по тем или иным вопросам,
как с преподавателем, так и с классом. Развитие творческого потенциала
учащихся - одна из задач обучения в школе. Какие же использовать методы и
приёмы, чтобы ребёнок учился с охотой и желанием и одновременно развивал
свои творческие способности.
Основные приёмы развития творческих способностей:
- Написание сочинений, изложений
- Интеллектуальные игры Заполни таблицу, Соедини линиями, Четвертое
лишнее,
Найди сходство и различие, Лингвистические угадайки и.т.д.
- Различные творческие задания
- Творческие словари, ребусы, шарады, кроссворды
Основная цель самостоятельной работы учащихся состоит в том, чтобы научить
детей мыслить, анализировать и обобщать языковые факты, что в свою очередь
положительно сказывается на усвоении учебного материала. В этих целях
практикую задания типа "Объясни", "Докажи".
Большое место в преподавании русского языка у меня занимают творческие
самостоятельные работы. Работа творческого характера повышают интерес детей
к учению, развивают их наблюдательность, учат их самостоятельно решать
поставленные цели. Важно и то, что в творческих письменных работах
проявляются индивидуальные качества учащихся и особенности их языка.
Широко использую работу с опорными словами, сочинения-миниатюры по картине,
сочинения на заданную тему, сочинения по пословице, по аналогии с
прочитанным, по наблюдениям учащихся, составление письма подруге или другу,
сочинение по началу. Описанные выше упражнения выполняются под моим
руководством, при этом степень самостоятельности учащихся постоянно
возрастает. Умение анализировать, обобщать, логически правильно, чётко, а
так же эмоционально строить свою речь необходимы при написании хорошего
сочинения. Поэтому мы должны помочь развить им речевую деятельность. Я
применяю следующие этапы подготовки к сочинению:1) создание речевой
ситуации. Цель - создание мотива, обеспечение необходимого эмоционального
настроя, пробуждение интереса к работе, организация наблюдений, обсуждение
задач и условий ситуации; 2) предварительная подготовка. Цель - создать
базу для последующей работы, организовать накопление необходимых знаний,
впечатлений; 3) написание сочинения.
Составление сказок благотворно влияет на развитие творческих возможностей
детей, сближает их с природой, развивает наблюдательность и
любознательность, воспитывает добрые чувства, оживляет и делает интересным
учебный процесс. При написании сказок расширяется словарный запас детей.
Ребята учатся излагать свои мысли письменно. Особенно велик интерес детей к
волшебным сказкам, что объясняется ничем не ограниченной свободой
передвижений и действий в сказочном мире. Стараюсь разнообразить уроки
развития речи, используя различные виды работ.
1. Свободное сочинительство - пиши, что хочешь! Этот вид работы очень важен
для развития речи.
2. "Мой дневник "- пиши о том, что сейчас вспомнил.
3. "Фантазия-картинка" - опиши словами картинку, которой нет, которую
видишь только ты в своем воображении.
4. Cценарий мультфильма по выполненным на доске рисункам удовлетворяет
потребность подростка в оживлении рисунка и написании сочинения-
повествования вместо сочинения-описания.
5. Сочинение - продолжение написанного накануне изложения или диктанта.
6. Сочинение - ассоциации по мотивам когда-то написанного диктанта или
изложения.
Из всех вышеперечисленных видов хотелось бы выделить сочинения - описания
природы в разное время года. Этот вид работы очень нравится детям. Природа
на их страницах оживает, принимает облик человеческий. Прежде чем
приступить к такому творческому процессу, мы собираем материал, наблюдаем,
делаем пометки. Обсуждая написанные сочинения на тему "Золотая пора",
учащиеся обращали внимание на построение предложений, на красочное описание
осенней природы. Каждому ребенку осень раскрывается по-своему. А при помощи
сочинений это время года для всех нас становится богаче и выразительнее.
Размышление над сочинением пробуждает у ребят интерес к наблюдениям, своим
творческим зарядом оживляет ум учащихся, возбуждает их эмоции, прививает
интерес к урокам русского языка. Опыт работы убедил меня в том, что, прежде
всего ребят надо научить рассказывать на заданную тему, правильно строить
предложения, выбирать нужные слова, обогащать словарный запас. На этих
уроках у детей возникает чувство гордости за свой край, любовь к родной
природе и русскому языку, проявляется бережное отношение к ним.
В творческий процесс включаю и этап обучения изложению на уроках русского
языка. Изложение - работа творческая. С одной стороны, оно предусматривает
не дословное, а самостоятельное, свободное воспроизведение прочитанных
учителем текстов, а с другой стороны, оно даёт ученику чёткую сюжетную и
лексическую канву, которая помогает скомпоновать связный рассказ. В
воспитательных целях использую материал не только литературно -
художественных произведений, но и материал публицистического характера - из
газет, детских и юношеских журналов, газет, энциклопедий, повествующий о
жизни и делах человека, о взаимоотношении с природой, о дружбе и
товариществе, о честности и гуманности. К текстам изложений задаю учащимся
задания, ввожу проблемные вопросы, предлагаю изменить название текста в
соответствии с основной мыслью, дополнить собственное рассуждение по данной
проблеме.
Использую разные виды изложений: обучающие и контрольные, подробные и
сжатые, выборочные и творческие, с элементами описания и с грамматическими
заданиями - и все они представляют огромное поле деятельности как учащихся,
так и учителя.
Я выбрала следующий алгоритм обучения изложению:
- начинай активно слушать с первого чтения текста учителем;
- слова памятки каждого предложения записывай;
- между предложениями делай промежуток в две строчки для дополнений;
- окончив первое активное слушание, закрой глаза и восстанови по памяти
воображаемые
картинки, возникающие у тебя при чтении текста;
- помоги себе рисунком или схемой, сделав их на обратной стороне листа;
- из слов составь все предложения;- активно слушай второе чтение текста
учителем, вноси
изменения и дополнения на оставленных тобою строчках;
- закончи работу над изложением в черновике, прочитай написанное, исправь
ошибки.
Творческие словари. Творческие потенциалы учащихся могут способствовать
запоминанию словарных слов. Учащиеся должны запомнить большое количество
слов с непроверяемыми орфограммами, и научить писать эти слова без ошибок -
одна из сложнейших задач, стоящих перед учителем. С проблемой запоминания
слов я столкнулась с первых шагов работы в школе. Длительная работа по
запоминанию этих слов не всегда результативна, а наглядно - иллюстративный
материал из школьного "картинного словаря" лишь привлекает внимание
учащихся к работе, а запоминанию непроверяемой буквы он не способствует; но
есть способ, который позволяет запомнить букву интересно.
К сожалению, не к каждой букве можно придумать рисунок, отражающий
смысловое значение слова или ассоциацию с этим словом. Поэтому в некоторых
случаях для запоминания применялся приём "слово в слове". Например,
словопутешествие запоминали так: учащиеся находили в нём по заданию моему
словошест, объясняли значение этого слова. Затем учащиеся читали заранее
написанное на доске стихотворение: Шест в путешествие возьмём, с шестом мы
легче путь пройдём.
Рифмованные строки использовались и для запоминания слова хорошо: Хорошо,
что х орошо пишется через три О.
Использую так же приём "сквозная буква": К А С Т Р Ю Л Я
В кастрюле часто готовят горячие блюда, и поэтому из неё идет пар. "ПАР
поднялся из кастрюли: это суп готовит Юля".
Запоминание у нас не обходится без шуток. В слове СУББОТА 7 букв, столько
же, сколько дней в неделе, и 2 буквы "Б", столько же, сколько выходных.
Если кто- нибудь ошибался и писал одну букву "Б", то дети шутили "Теперь у
тебя будет один выходной!"
Эти творческие словарики дают возможность ускорить процесс запоминания
детьми словарных слов, а так же развивают творчество, умение выделять
главное в определенном слове, сопоставлять его с другими явлениями и
предметами.
Использование интеллектуальных игр на уроках.
Игра - это органическая форма деятельности младшего школьника. Она
значительно активизирует мышление, внимание, память, интерес к результату.
Игры развивают наблюдательность, творческие способности. Очень полезны игры
- соревнования, например, "Аукцион". Подобрать как можно больше слов по
схеме. Нельзя забывать, что игра - естественная потребность для детей
среднего школьного возраста. В игре ребёнок раскрепощается, а
раскрепостившись, он может и творить, и познавать в творчестве. У детей
есть потребность одушевить неодушевлённые предметы, обратить словесный
образ в материальный, видимый и осязаемый. Для активизации мыслительной
деятельности на уроке много возможностей.
Строитель.
Из данных слогов-кирпичиков
див,юр,у,кий,пус,лять,ты,вать,пу,ся ,шест,ня,те,во учащиеся строят стену
из слов: юркий, пустыня, удивляться, путешествовать
Заполни таблицу
Задание выполняется при изучении темы: Слово и его значение. Заполняют
таблицу, раскрывая прямое и переносное значение данных слов.Например:
слово лиса - в прямом значении означает животное, а в переносном – хитрый
человек.
Дуб - дерево, тупой человек. Заяц - животное,безбилетный пассажир.
Отгадайте кроссворд
1.Древние народные сказания о легендарных героях,богах, о явлении природы,
вымышленные истории. (мифы)
2.То, что перешло от одного поколения к другому: обычай. (традиция)
3.Небольшая песня, которой убаюкивают ребенка. (колыбельная)
4.Музыкально-драматическое произведение, в котором действующие лица поют в
сопровождении оркестра. (опера)
5.Совокупность пьес, музыкальных или драматических произведений;
театральные роли. (репертуар)
6.Небольшое лирическое музыкальное произведение для голоса с музыкальным
сопровождением. (романс)
7.Искусство сценического танца. Классический танец. (балет)
1
м
т ра
3ко
е6 б
5
ре перту
м е
а т
н
с
Ученики развиваются в деятельности, ищут, добывают знания, сравнивают,
группируют, классифицируют, благодаря представленной им свободе для
самовыражения. Однако, различная подготовленность детей не позволяет у всех
выявить скрытые способности. Необходимы дидактические, ролевые игры, в
которых особенно активизируются умственные способности детей, развивается
их творчество и воображение.
Проведение творческих уроков.
Повышению интереса к урокам русского языка способствует и занимательная
форма их проведения: уроки - сказки, конкурсы, уроки - путешествия в страну
Грамматику, по станциям Словотворск, Сказуменция, Подлежащиха, Звукогорск:
В уроки - сказки включается материал известных детям сказок, иногда
сказочные герои сопровождают учащихся в течение всего урока, помогают им
выполнить разнообразные задания.
Деловые игры воспитывают у учащихся чувство ответственности каждого из них
за общее дело и позволяют знакомый материал преподнести по-новому. Затем
работа проводится в группах, обсуждаются результаты, и делается вывод.
Работа заканчивается заключением эксперта - учителя.
Уроки - семинары помогают обобщить, систематизировать и углубить знания
учащихся по теме. К таким урокам дети готовятся заранее, получают вопросы,
изучают литературу, стремятся найти новый дополнительный интересный
материал, что, несомненно, способствует развитию творческих и
познавательных интересов. Уроки - семинары помогают развить монологическую
речь.
Творческие способности личности на уроках русского языка могут
осуществляться в творческой деятельности не только на уроках, но и при
выполнении домашних заданий. По результатам исследований американских
ученых, домашние задания достигают порой обратного результата: вместо
серьезной работы по самообразованию - бесчисленное копирование учебников,
поголовное списывание и зубрежка. Вместо пользы- вред, вместо радости -
отчаяние. Чтобы избежать этого, следует практиковать нетрадиционные виды
домашних заданий по каждой теме: составление словарей, наглядных пособий,
таблиц, схем, алгоритмов. Наряду с традиционными, привычно скучными
упражнениями можно давать задания творческого характера. Это может быть
написание сказок, стихотворений, придумывание загадок, кроссвордов.
Можно внести в название темы домашнего сочинения чуточку улыбки и фантазии,
чтобы ребенок с удовольствием взялся за выполнение задания. Например,
сочинение "Как я провел день" прошу написать от имени собаки, кота, муравья
и т.д., вместо привычного сочинения "Моя комната" предлагаю написать
сочинение "Моя комната в 2030 году". На следующем уроке выбирается лучшая
работа.
Подводя итог, хочу отметить ещё раз, что воспитание всесторонней,
гармоничной и творческой личности - главная задача учителя.
Всё вышесказанное приводит к необходимости формировать и развивать у
учащихся исследовательских умений: работать с научно - популярной
литературой и справочниками; анализировать языковые единицы; формулировать
выводы; составлять сообщения, рефераты, доклады.
Мы должны на уроках русского языка развивать творческие способности детей,
их мировоззрение и убеждения, то есть способствовать воспитанию
высоконравственной личности. Эта основная цель обучения может быть
достигнута только тогда, когда в процессе обучения будет сформирован
интерес к знаниям. Нужно так строить обучение, чтобы ребёнок был активным
участником - субъектом деятельности.
На основе анализа и обобщения опыта над формированием и развитием
творческого потенциала школьников, можно сделать выводы:
1. В работе над развитием творческих способностей школьников необходимо
использовать различные приёмы, методы, формы работы на уроках русского
языка.
2. Как показывает практика, самостоятельно добытое знание усваивается
детьми прочнее, поэтому нужно чаще придавать заданиям проблемный характер.
3. Учебный материал усваивается лучше, когда он подаётся не в "сухой"
форме, а посредством обыгрывания ситуации, занимательности, творческого
подхода как ученика, так и учителя.
Список литературы
1. Григорян. Л. Т., Язык мой – друг мой. –М., 1988.
2. Ушаков, Н.Н., Суворова. С. И. Внеурочная работа по русскому языку. –
2-е изд.,перераб. – М., 1985.
3. Гетманова. В. С. Волшебное путешествие в страну Знаний. –
Шымкент.,2007.
4. Мусагалиева. Ж. М Развитие творческих способностей на уроках
русского языка
5. Электронный учебник Мультимедийная обучающая программа для 7-8-9-10-
11 классов казахской школы
Бала тәрбиелеудегі халықтық тәлім – тәрбиенің алатын рөлі
Тоқбатырова Гүлзира Алдабергенқызы-№55 мектептің мұғалімі, Қызылорда
облысы, Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылы
Мақсаты: Халықтық тәлім – тәрбиені негізге ала отырып, баланы
адамгершілікке, отансүйгіштікке, имандылыққа тәрбиелеу.
Мұғалімнің мақсаты: Баланың бойына халықтық тәлім-тәрбиені қалыптастыру
және ойлау қабілеті мен сөздік қорын байыту.
Мұғалімнің міндеті: Тәрбие жұмысының барысында адамгершілікке,
мейірімділікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
Оқушының міндеті: Халықтық тәлім – тәрбие арқылы ептілікке,
еңбексүйгіштікке өзін-өзі басқаруға тәрбиелейді. Салт –дәстүрлерді
меңгереді.
Оқушының мақсаты: Халықтық тәлім –тәрбиені бойына сіңіру, елін, тілін,
дінін, ділін қорғайтын, ата-анасын сыйлайтын азамат болып қалыптастыру.
Адамзат даму үстінде ұрпақсыз ешбір халық дамымайды. Сондықтан ұрпағын
өсірудегі халқымыздың жасаған тарихи мұраларына зер салсақ, бұл салада
істелген істердегі халық даналығы ұшан теңіз.Демек, тәрбие ұрпақтан –
ұрпаққа мұра болып ұласып жатқан халық қазынасы деп білсек, онда халықтық
тәлім- тәрбиенің алатын орнына баға жетпейді.
Қазақ халқы – салт – дәстүрге өте бай ел. Халқым қандай десең, салтымнан
сынап біл демекші бұл оның мәдениетті әрі тәрбиелі ел екендігінің айғағы.
Белгілі қоғам қайраткері, заңгер Н.Шайкенов: Ұлт дәстүрі – заңнан биік, -
деген. Демек ,салт-дәстүрлі – ел мықты әрі тұғыры берік ел. Халқымыз өз
ұрпақтарына ғасырдан-ғасырға ұлт қасиетін салт – дәстүрмен, өнегелі әдеп –
ғұрпымен ұлағатты ұл, инабатты қыз өсірген. Халықтық тәлім-тәрбие
ұлтымыздың нағыз тәрбие құралы екендігі дәлелденіп қойған. Ал, қазіргі
таңда халықтық тәлім – тәрбие негіздерін күнделікті сабаққа қалай
байланыстырып, қолданып жүрміз?
Мектепалды даярлық тобының оқушыларымен жүргізілген жұмыстарыммен
сабақтарымда халықтық тәлім-тәрбие негіздерін негізге ала отырып,
төмендегідей жұмыс жүргізіп , көптеген нәтиежелерге жеттім деуге болады.
Балаларға белгілі тақырыпта әңгіме оқып, басқаша аяқтауды тапсырдым.
Мысалы, ауа райына, жыл мезгілдеріне байланысты ; Қазір жылдың қыс
мезгілі, күн суық, жерде қар жатыр, қардың түсі аппақ, аппақ мақтаға
ұқсайды, деген сияқты тілге жеңіл әңгімелерді құрады. Әңгіменің, ертегінің
сюжетін бастап беріп, балаларға өз қиялдарымен ойлана отырып, басқаша
аяқтауды тапсырдым. Сол кезде бала қиялының өте ұшқыр екендігіне көзім
жетті. Сондай-ақ,ертегіні ұжым болып тыңдап, талқылауға үйренді. Табиғат
құбылысына байланысты ауызша әңгімелер айтуға машықтанды. Балалардың сөйлеу
дағдылары мен біліктерін, ойлау қабілеттерін қалыптастыруда рөлдік ойындар
мен ұлттық ойындар, сабаққа деген қызығушылығын туғызумен қатар,еркін
тілдік қарым- қатынасқа түсу белсенділіктерінің артқанын байқадым. Рөлдік
ойындарды мынадай бағыттарда жүргіздім;
1. Сөздік қорын молайту,
2. Сөзбен сөзді байланыстыра сөйлеуге үйрету,
3. Өзін-өзі басқара білу мен қатар өзгелерге өзін көрсету,
Рөлдік ойындарды ойната отырып, өз пікірін, екінші бір балаға толық
жеткізуіне, ойын ашық айтуға баулыдым.Мысалы: Мақтақыз бен мысық ,
Қолғаптағы достар, Ақ бидай ертегілерін өткенде мазмұнын түсіндіріп,
сұрақ-жауап арқылы сұрап,рөлге бөлгізіп ойнаттым. Балалардан: Егерде
сендер Мақтақыздың орнында болсаңдар не істер едіңдер?- деп сұрақ қойып,
ізденімпаздық, белсенділік қабілеттерін жан-жақты зерделедім. Бір қолғапқа
сонша аң сыйып, тату-тәтті өмір сүргенін айта келіп ,Сендерде бір сыныпта
бір-біріңмен ұрыспай дос баларма едіңдер?- деп үлкен ой тастап, Ойлан
тап!, Араласып кеткен оқиға сынды ойындар арқылы бала қиялын дамыттым.
Ата-бабамыздан бізге мирас болып қалған ұлттық ойындардың да тәрбиелік мәні
өте зор. Негізі мектеп жасына дейінгі баланың ойын, қиялын осы ұлттық
ойындар арқылы дамытқан жөн. Ойын баланы жалықтырмайды, зеріктірмейді,
қайта оның ойына ой қосып, қиялына қанат бітіреді. Ұлттық ойындар-
күш,қайрат жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.Күнделікті сабақтарымда
Ақсерек-көксерек, Арқан тартысу Сиқырлы таяқша, Күн мен түн,
ал,асық ойындарынан Хан алшы ойындарын ұйымдастырып отырамын.
Халық тәрбиесінде жиі қолданылатын құлыным, ботақаным, қоңыр қозым,
құралайым секілді баланы еркелету көріністері мал- адамның бауыр еті
екендігін көрсете отырып, осы ретте ата-бабамыздың айналысқан ата кәсібі
төрт түлік үй жануарлары жайлы балаларға мәлімет беру ретінде Төрт түлігім
- ырысым атты кеңейтілген ашық тәрбие сабағын өттім. Мақсатым
жасөскіншектерді үй жануарларына қамқорлық көрсетуге,ата-аналарымен бірге
күтіп-баптауға үйрете келіп, төрт түлік малға байланысты айтылған тыйым
сөздерді меңгеруге тәрбиеледім. Сонымен қатар халық даналығы, байлығы-
мақал-мәтелдердің еліміздің болашағы-жастарды тәрбиелеуде, ақыл-кеңес беріп
отыру жолында атқаратын маңызы өте зор. Сондықтан төрт түлік жайлы айтылған
мақал-мәтелдерді балалардың бойларына сіңірте отырып, сабағымды Өз төліңді
тап!, Дауысынан таны, Болады-болмайды деген секілді ойындар арқылы
пысықтай түстім.
Сөзімді қорыта келгенде халықтық тәлім-тәрбиенің бала тәрбиелеуде рөлі
ерекше орын алатыны ертеден дәлелденген дүние. Халықтық тәлім-тәрбие мен
баланы тәрбиелеуде көптеген нәтижелерге, жетістіктерге жеттім.
1.Ұжым болып ертегі тыңдап, талқылауға;
2.Сөзбен сөзді байланыстыра сөйлеуге;
3.Сөздік қорларын молайтып,өз ойларын еркін жеткізе білуге;
4.Халықтық тәлім-тәрбиені бойларына сіңіріп,салт-дәстүрді меңгерді.
Ұлттық ойын, мақал-мәтел, тыйым сөз, жұмбақ,санамақ, жаңылтпаш, халық ауыз
әдебиетінен бізге жеткен ертегі аңыздар арқылы, баланың ой-өрісін,тілдік
қорын, ізденімпаздық, белсенділік қабілеттерін қалыптастырдым. Дегенмен
мұнымен ғана шектеліп қалмай, бала тәрбиелуде халықтық тәлім-тәрбиені
негізге ала отырып,баланың бойындағы ашылмай қалған қасиеттерін дамыту.
Дана халқымыз: Тәрбие басы- тал бесік деп айтып кеткендей, тілі енді
шығып бұлдырлаған сәбиді халықтық тәлім-тәрбие негізімен сусындатып, әрбір
алған білімі мен тәрбиесін сапалы түрде қалыптастырып, бала тәрбиелеуде
ерінбей еңбектер атқара берейік. Өйткені бүгінгі біз тәрбиелеп жатқан жас
ұрпақ, ертең ел басқаратын тізгінді қолға алмақ.
Менің ойымша, жас ұрпақтың санасын әлемдік өркениет деңгейіне көтеру үшін
халқымыздың мәдени мұраларын әр қырынан зерттеу болашақтың еншісінде.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Р.Наурызбаева Бастауыш мектепте халықтық тәлім-тәрбие берудің
шығармашылық жолдары.-Алматы, Білім2006,6-9б
2.Б.Төтенаев Қазақтың Ұлттық ойындары. –Алматы, Қазақстан баспасы,1978ж
Балаларды психологиялық тұрғыда мектепке даярлау
Тоқбатырова Гүлмира Алдабергенқызы Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, №
164 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Қызылорда облысы, Жаңақорған
ауданы Құттықожа ауылы
Мектепке дейінгі мекемелерде білім беру ортасы мен оның тәрбие және білім
беру мазмұнын дамыту сауатты ұйымдастырылмаса, баланың оқу мен жазуды игеру
мәселесін түпкілікті шешу мүмкін емес. Кез келген мектепке дейінгі білім
беру мекемелерінің ортақ мақсаты – балаларды мектепте оқуға даярлау және
оларды әлеуметтендіру. Менің бүгінгі жұмысымда айтылатын негізгі ой-
түйін осы аталған мектепке дейінгі балаларды психологиялық тұрғыда
мектепке даярлаудың бүгінгі жағдайы мен болашағы жағдайында болмақ.
Жұмыс тақырыбының мазмұнын ашып көрсету үшін жұмысты бірнеше бөлімге
бөліп, бұл бөлімдерде мектепке дейінгі балаларды технологиялық тұрғыда
мектепке даярлаудың бүгінгі жағдайы мен болашағы жайында өз ойымды
жеткізгім келді.
Бала мектепте жақсы оқуы үшін, оған белгілі білік пен дағдылар қажет
(алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекет бөліктерінің қайталап
жаттығудың нәтижесінде автоматталануын дағды деп атайды) [1]. Мектепте
оқуға қажетті білік, дағдылардың белгілі бір пәндерге қажет арнайы (қосу,
азайту, оқу, жазу, сурет салу және т.б.) және кез келген сабақтарға қажетті
жалпы түрлері бар. Бұл дағдылар толыққанды кейінірек қалыптасады, бірақ
олардың алғы шарттарын осы мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыруды
бастаған жөн. Оқушының жетекші іс-әрекеті – оқу іс-әрекеті. Балабақшада
жүйелі түрде ұйымдастырылатын сабақтарда балалардың алған білімдері
мектептегі оқу іс-әрекетінің біршама элементтерін игерудің негізін құрайды.
Мектепке даярлауда балабақшада ересек топ балаларын симметриялық формаларды
салуда орталық сызықты салуға үйретеді. Бұл өз кезегінде, 1-сыныпта
бейнелеу сабақтарында негізгі сызықтан бастап вертикальді, горизонтальді,
қиғаш сызықтарды, симметрияның осі, заттың көрінбей тұрған бөлігін салуға
үйрету болып табылады.
Балабақшадағы сурет, жапсыру, мүсіндеу сабақтары мектептің бейнелеу,
математика, еңбек сабақтарына дайындауға септігін тигізеді. Жазу мен сурет
салуда балада денесін тік ұстау, қаламды дұрыс ұстау дағдылары қалыптасады.
Балабақшада балалармен жұмыс жасауда оларға білім беріп, дағдыларды
қалыптастыруға ерекше мән беріледі [2].
Балалардың сауатын ашу және математикалық білім беру арнайы ұйымдастырылған
сабақтарда жүзеге асырылады. Олардың басты мақсаты - балаларда жазу мен
санауды үйретудің алғы шарттарын қалыптастыру.
Жазу келешекте бүкіл оқу үдерісі құрылатын базалық дағды. Жазуға үйрету тек
мақсатты түрде ұйымдастырылған оқыту барысында жүзеге асырылады.
Сауат ашу – баланың көптеген психикалық қызметтерінің жетілуін талап
ететін, күрделі ақыл-ой әрекеті. Жазу – психологиялық және физиологиялық
тұрғыдан алғанда өте қиын күрделі үдеріс, сондықтан да жазу дағдысын игеру
үдерісінің көпкомпонентті психофизиологиялық құрылымы бар. Бір сөзді жазу
үшін балаға көптеген амалдар жасау керек, сол себепті баланы жазуға
үйретуді жазудың барлық функцияларын жүзеге асырудан көп бұрын бастау
қажет.
Жазуға үйретудің негізгі міндеттері:
* фонематикалық есту және сөздің дыбыстық құрамын талдау білігін дамыту;
* қолдың және саусақтардың майда бұлшық еттерін дамыту;
* ішкі және сыртқы сөйлеуді, сөздік-логикалық ойлаудың бастапқы кезеңдерін
дамыту;
* есте сақтау қабілетін дамыту;
* жазу құралдарын еркін ұстай білу дағдысын дамыту;
* парақтың бетінің кеңістігін бағдарлауды қалыптастыру.
2.1. Баланы мектептегі оқуға дайындаудың психологиялық бағыттары
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір
баланы мектептегі оқу және әлеуметтік ортаға еркін бейімделе алатындай
жағдай жасау аса маңызды міндет. Демек, қазіргі талап бойынша мектептің
бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты,
адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері мол, ерік-жігері
күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол болуы
қажет. Сондықтан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың
басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау.
Мектепке алғаш бару - бала өміріне үлкен жаңалық, өзгеріс енгізеді,
қоғамдағы жаңа орынға көшуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы. Баланы
мектепке дайындау дегенде көптеген ата-аналар балаға әріптерді және санауды
үйретумен ғана шектеледі. Әрине баланың оқуға дайындығын ақыл-ойының
даярлығымен ғана шектеліп қоймай, оның оқуға психологиялық жағынан
даярлауды қарастыру қажет. Яғни, бұл баланың мотивациялық-қажеттілік және
психикалық үрдістерінің дамуы оқуда, қарым-қатынаста қиындыққа кезікпеуіне
мүмкіндік береді. Бұл қауырт кезеңде мектеп бірінші күннен бастап оқушыға
бірнеше талаптар қойып және баланы ұқыптылық пен зейінділікке тәрбиелейді.
Сондықтан да балалар оқу ісіне машықтануға, қимыл-әрекетерінің ықтиярлы
басқарылуы қабілетін, ақыл-ой еңбегін, мақсаткерлігін, дағдысын
қалыптастыруға аса көңіл бөлінеді.
Бүгінгі күнде мектептегі оқуға дайындық ұғымы комплексті және баланың
барлық өмірінің сферасын қамтиды.
Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және
физиологиялық жағынан да қиын кезең. Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады,
әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере
бастайды.
Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская
мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін,әрекеттерді
орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау
және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау, материалды еске сақтау
біліктілігін жатқызады.
Е.Е. Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында
қарым-қатынас негізгі ролді атқарады деген тұжырымға келді. Ал Л.И.
Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған, әлеуметтік
ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет деген пікірге
келді.
Р.В. Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің
әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады,қоршаған дүниенің
заңдылықтарын,заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды,оларды өз
әрекеттерінде қолдана алады,басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау
тәсілдерін орындай алу біліктілігін жатқызады [3].
Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан ғалымдары Б. Баймұратова, Қ.
Сейсенбаев, Н. Айғабылов, Б. Дабылова еңбектерінде біршама зерттелгені
белгілі. Дегенмен, мектептегі оқуға даярлау мәселесі әліде өзекте
мәселелердің бірі болып қала бермек. Мектепке психологиялық даярлықты
жүзеге асыру ісін ғалымдар түрліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович
зерттеулеріне сүйене отырып, мектепке даярлықты жүзеге асыру ісін үш
бағытта жүргізу қажет деп тұжырымдайды.
Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлықтың төрт бағытын қарастырды:
1 бағыт - балаларды мектептегі оқуға қажетті нақты іскерліктер мен
дағдыларды қалыптастыру;
2 бағыт – мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар
мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу;
3 бағыт - оқу әрекеттерінің алғы шарттары;
4 бағыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде
бағыну іскерлігі [1]
Демек, баланы мектепке психологиялық жағынан даярлау тақырыбын зерттеп
жүрген психологтер (В.В. Холмовский, Л.А. Венгер, Н.И. Непомнящая т.б.)
даярлықтың төменгі бағыттарын бөліп көрсетті:
Баланың мектепте табысқа жетуінде бұл бағыттар аса маңызды болғандықтан,
әрбір бағыт жайлы ақпаратпен қамтамасыз етуді жөн көрдім.
2.2. Мектепке дейінгі баланың ақыл-ойының даярлығы.
Бұл мектепке дейінгі баланың білімі және біліктілігі. Кез-келген бала жазып
және санаумен ғана шектеліп қана қоймай, ең маңыздысы салыстыра
білуді,талдауды, ойлай білуді, өздігінен қорытынды жасай білуі тиіс.
Көрнекі -әрекеттік ойлау қабілеттілігі жоғары бала көрнекі үлгімен жұмыс
істегенде,заттардың кейпімен, мөлшерін ұйқастырғанда, қойылған міндеттерді
шешуде тиімді әрекеттердің барлық түрін орындап шығады.
Сонымен бірге баланың сөйлеу тілінде кемістіктің болмауы және өзіне
сөйлеген сөздің мағынасын түсініп,өзінің ойын жеткізе алуы қажет. Бала өз
бетімен сөйлем құрастырып, ұқсас дыбыс тіркестерін анық айта алуы маңызды.
Әрбір бала әңгімені құрастырумен қатар әрі бала заттарды, суреттерді,
әрекетттерді бейнелеп және оның мазмұнын айтып беруі қажет. Яғни, баланың
сөздік қорының мөлшері, таным үрдістерінің даму деңгейі, логикалық
операцияларды орындай алуы, баланың оқуда білімді табысты меңгеруінің
негізі болып табылады.
Ақыл-ой дайындығының көрсеткіштері
Бейнелі компонент,
Вербалді компонент
1. Заттың сипатын, қасиетін қабылдау қабілеттілігі.
2. Бейнелі негіздегі көру есі.
3. Зат не құбылыс туралы ұғымдарды қорытындылау біліктілігі.
4. Ойлау тәсілдерінің (синтез, салыстыру т.б.) дамуы.
5. Белсенділік, тапқырлық.
6. Заттардың әртүрлі қасиеттерін айта білу және айыра білу қабілеттілігі.
7. Сөйлеу негізіндегі есту есі.
8. Бір текті ұғымдарды,заттарды жалпылау қабілеттілігі.
9. Ойлау тәсілдерінің дамуы.
10. Қисынды ойлау
2.3. Мектепке дейінгі баланың жеке басының қалыптасуы мен әлеуметтік
даярлығы.
Мектепке келген бала оқимын деген ниетпен мектеп табалдырығын аттайды.
Бірақ кейде бала оқуға барғым келеді дегенмен, оның мотиві әртүрлі болады.
Біреуі мектепте көп бала бар және онда көңілді десе, біреуі партаға
отырғысы келгендіктен мектепке баруы мүмкін. Алайда мұндай ықыласпен
мектепке келген балалар, біраз уақыттан кейін мектептің қатал тәртібіне
және күнделікті оқу сабақтарына шыдай алмайды. Жалпы, бала оқу үрдісінің
өзіне қызығуы қажет. Сонда ғана бұл баланың таным қызығушылықтарының
дамуына, жаңа білім алуына мүмкіндік жасайды.
Сонымен бірге бала мұғалімдермен, балалармен қарым-қатынас жасау үшін
қажетті қасиеттердің қалыптасуы аса маңызды. Яғни, оқу әрекеті ұжымдық
сипат болғандықтан, әрбір бала құрдастарымен қарым-қатынас жасай алуға,
бірге жұмыс істеуге дағдылануы керек. Кейбір балалар жаңа ұжымға тез еніп,
балалармен тез тіл табысып кетеді. Ал кейбіреулері көпке дейін құрбыларымен
тез тіл табыса алмағандықтан, ұжымнан тыс қалып, жалғыз жүреді. Сондықтан
баланың ұжымда өзіне тиісті орын алуы, оның қарым-қатынасына әсер етеді.
Сөйтіп берілген құраушылар баланың басқалармен қарым-қатынас арқылы
мектепте оқытуға, мектеп оқушысының рөлі арқылы балалар тобымен ойлау
дайындығын дамытады.
2.4. Мектепке дейінгі баланың ерік сапаларының қалыптасуы мен
эмоционалдық даярлығы.
Бұл баланың шешім қабылдай алып, мақсат қоя білуі. Сонымен бірге баланың
әрекеттерді жоспарлап, олардың орындалуын жүзеге асыруда күш жұмсай білуі,
қиындықтарды жеңуі баланың психологиялық үрдістердің қалыптасуына ықпалын
тигізеді.
Егер баланың мектептегі оқуға дайындығы осы бағыттармен ұштасып жатса,
баланың оқуға тез бейімделіп, жақсы оқып кетуіне мүмкіндік туғызады.
Мектепке дейінгілердің негізгі іс-әрекеті ойын болғандықтан, оларға бірден
оқу әрекетіне ауысу біршама қиындықтар туғызады. Мектеп табалдырығын алғаш
аттаған бала педагогтармен және балалармен кезіккенде мазаланады, оқу
үрдісінің өзіне жағымсыз эмоция сезініп, қорқыныш пайда болады. Осыдан келе
нашар оқитын балалар және екінші жылға қалып қоятын балалар пайда болады.
Сонымен бірге баланың көңіл-күйінің болмай, себепсізден жиі ауыруы мектеп
неврозы сипатында көрінеді, яғни мектепті еске алса болғаны жылап,
уайымдайды. Сөйтіп, мектеп бала үшін стрессогендік факторға айналып,
денсаулығының нашарлауына әкеліп соғады.
Австрия ғалымы Г. Эберлейн өзінің Дені сау балалардың қорқынышы атты
еңбегінде Кейбір балалар алдағы болатын жағдайлардан үрейленеді, олар
үнемі мектепте мұғалім берген тапсырманы орындай алмай қаламын ба? деген
қорқынышпен жүреді, - дейді.
Жалпы, тәжірибеге сүйенетін болсақ, баланың оқығысы келмеуі мына
жағдайларға байланысты болады:
1. Мектеп алдындағы қорқыныш. Бұл баланы бағындыру, әрекеттерді орындату
мақсатымен қорқынышты үйде қалыптастырады; (Мектепке барасың сонда саған
көрсетеді);
2. Оқу үрдісінде және қарым-қатынаста қиындыққа кезігуі;
3. Мектептің өміріне бейімделе алмауы;
4. Мектептің өмірінің шынайлылық қиындығымен кезіккенде, баланың көңілінде
мектепке деген жағымсыз қатынастың пайда болуы;
5. Мұғалімнің өзіне тән психологиясына үйрене алмау.
Яғни, осы кезде әрбір ата-ана өзінің баласына мектеп туралы қажетті
мағұлматтарды айтып, баланың мектепке деген жағымды қатынас және сенімділік
сезімін қалыптастыра отырып тәрбиелеу керек. Ең бастысы баланы
жолдастарымен қарым-қатынас жасай алуға, басқа баланың ойымен санасуға
үйрету болып табылады.
Мектеп өмірі баладан эмоциональдық тұрақтылықты талап етеді Оқушылар
арасында келіспеушіліктер, реніштер және конфликтік жағдайлар жиі
кездеседі. Әсіресе ерке балалар мұғалімнің ескертулерін ауыр қабылдайды,
яғни мектепке барудан бас тартады, жылайды және т.б. әрекеттер арқылы
көрінеді. Баланың өз бетімен шешім қабылдай алатындай және еріктілікті
дамытуға жағдайлар жасап және бір жұмысты аяқтамай келесі жұмысқа кірісуіне
рұқсат етпей, кез-келген істі аяғына дейін жеткізуге үйрету керек.
Баланы оқуға дайындауда үлкен және кіші моторикасына ерекше мән берген жөн.
Ғалымдардың айтуынша баланың саусақтарының дамуы ақыл-ойы мен сөйлеуінің
қалыптасуында маңызды роль атқарады.
М.М. Кольцова өзінің еңбектерінде Бала мектепке барар алдында көру-моторлы
координациясы біршама дамыған болуы тиіс және қолдың саусақтары мидың
сөйлеу аймағы болып табылады деген. Яғни, бала жүгіріп, секіріп допты
лақтырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz