Қызылорда облысы арал ауданы туралы қысқаша мәліметтер
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША МӘЛІМЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Топырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші жыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Гидрографиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер кадастры ... ... ... ... ... .
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.4 Жер учаскесін мемлекеттік кадастрлық есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Мемлекеттік жер кадастры мен «электрондық» Үкіметтің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.6 Кадастрды жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.7 Жерді сандық және сапалық есепке алуды жүргізу мен бағалаудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.8 Тіркеу мақсат үшін жер учаскілерін есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.9 Кадастрдың деректерін беру және ақпараттарын пайдалану ... ... ... ... ...
3. КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1 Тірек тораптары туралы жалпы түсінік және оның түрлері ... ... ... ... ... ..
3.1.1 Мемлекеттік геодезиялық тораптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.2 Полигонометриялық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1.3 Геодезиялық жиелендіру және түсіру тораптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Теодолиттік түсіріс оның мәні және жұмыс тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.1 Нивелирлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2.2 Мензулалық түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.3 Ауданды анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЛҚАПТАРЫН БАҒАЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ
4.1 Қызылорда облысы Арал ауданың ауыл шаруашылық алқаптарын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Егістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.1 Табиғи мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.3 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын анықтау (Қызылорда облысы Арал ауданың мысаныңда) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3.1 Табиғи мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын әдістеме бойынша есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4.1 Мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. ЖОБАНЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕУ
5.1 Жер телімін пайдалануға құқық берудің кадастрлық жұмыстардың бағасын анықтаудың экономикалық есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Арал ауданының санитарлық және гигиеналық жағдайларын анықтау...
6.2 Берілген Арал ауданының электр қауіпсіздігін анықтау ... ... ... ... ... ... ...
6.2.1 Электр тоғының адамға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3 Қорғалмалы жерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.4 Арал ауданың өрт қауіпсіздігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6.5 Өрт сөндірудің химиялық құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША МӘЛІМЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Топырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші жыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Гидрографиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер кадастры ... ... ... ... ... .
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.4 Жер учаскесін мемлекеттік кадастрлық есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Мемлекеттік жер кадастры мен «электрондық» Үкіметтің өзара байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.6 Кадастрды жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.7 Жерді сандық және сапалық есепке алуды жүргізу мен бағалаудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.8 Тіркеу мақсат үшін жер учаскілерін есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.9 Кадастрдың деректерін беру және ақпараттарын пайдалану ... ... ... ... ...
3. КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1 Тірек тораптары туралы жалпы түсінік және оның түрлері ... ... ... ... ... ..
3.1.1 Мемлекеттік геодезиялық тораптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.2 Полигонометриялық әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1.3 Геодезиялық жиелендіру және түсіру тораптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Теодолиттік түсіріс оның мәні және жұмыс тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.1 Нивелирлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2.2 Мензулалық түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.3 Ауданды анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЛҚАПТАРЫН БАҒАЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ
4.1 Қызылорда облысы Арал ауданың ауыл шаруашылық алқаптарын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Егістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.1 Табиғи мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.3 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын анықтау (Қызылорда облысы Арал ауданың мысаныңда) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3.1 Табиғи мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын әдістеме бойынша есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4.1 Мал азық алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. ЖОБАНЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕУ
5.1 Жер телімін пайдалануға құқық берудің кадастрлық жұмыстардың бағасын анықтаудың экономикалық есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Арал ауданының санитарлық және гигиеналық жағдайларын анықтау...
6.2 Берілген Арал ауданының электр қауіпсіздігін анықтау ... ... ... ... ... ... ...
6.2.1 Электр тоғының адамға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3 Қорғалмалы жерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.4 Арал ауданың өрт қауіпсіздігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6.5 Өрт сөндірудің химиялық құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жер ресурстарын басқарудағы соңғы жылдары болып жатқан өзгерістер мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі тірегі жер екендігін көрсетті. Әрбір мемлекеттің құрылуы да ең бастысы белгілі бір жер шекарасынан басталады, яғни жерсіз мемлекет пайда бола алмайды. Қазақстан Республикасы мол жер ресурстарына ие, бірақ мемлекеттің дамуы тікелей мемлекет экономикасына байланысты болғандықтан біздің мемлекетіміз бар жер ресурстарын тиімді пайдалануды басты мақсат етті. Сондықтан да жер кадастры жер ресурстарын басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының жерлерінің табиғи және шаруашылық жағдайларын ұйымдастыратын күрделі жүйе. Қазақстандағы мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 6-маусымда бекіткен №710 жарлығына сәйкес анықталады.
Мемлекетіміз Тәуелсіздік алған күнінен бастап жаһандану үрдісіне қатысып еліміздің нарықтық экономикаға өту үрдісі жекеменшік принциптарынан туындады, олар өз кезегінде жер телімдеріне де таратылады. Күнделікті өмірде «жылжымайтын мүлік» және «жылжымайтын мүлікті бағалау» ұғымдары жиі пайдаланылады, мұндай ұғымдар нарықтық экономикаға өткен жағдайларда ғана пайдаланылады. Нарықтық экономикасы бар елдерде келесі теңеуді пайдаланады: «Бағалаусыз инвестициялар болмайды, инвестициясыз экономикалық өсу мүмкін емес, экономикалық өсусіз саяси тұрақтылық болу мүмкін емес».
Қазіргі заманда жылжымайтын мүлікті бағалайтын халықаралық ұйымдар құрылды, солардың ішіндегі бастысы Еуропада негізгі қорларды бағалайтын Еуропалық топ. Ол 1997 жылы бағалау қызметтеріне және қаржылық есеп беруіне арнап біртұтас стандарттарды құру мақсатымен ұйымдастырылған. Сонымен қатар, мүлікті бағалау стандарттары бойынша Халықаралық комитет (IVSC) бар. Осы ұйымдардың басты мақсаттарының бірі бағалаудың біртұтас
Мемлекетіміз Тәуелсіздік алған күнінен бастап жаһандану үрдісіне қатысып еліміздің нарықтық экономикаға өту үрдісі жекеменшік принциптарынан туындады, олар өз кезегінде жер телімдеріне де таратылады. Күнделікті өмірде «жылжымайтын мүлік» және «жылжымайтын мүлікті бағалау» ұғымдары жиі пайдаланылады, мұндай ұғымдар нарықтық экономикаға өткен жағдайларда ғана пайдаланылады. Нарықтық экономикасы бар елдерде келесі теңеуді пайдаланады: «Бағалаусыз инвестициялар болмайды, инвестициясыз экономикалық өсу мүмкін емес, экономикалық өсусіз саяси тұрақтылық болу мүмкін емес».
Қазіргі заманда жылжымайтын мүлікті бағалайтын халықаралық ұйымдар құрылды, солардың ішіндегі бастысы Еуропада негізгі қорларды бағалайтын Еуропалық топ. Ол 1997 жылы бағалау қызметтеріне және қаржылық есеп беруіне арнап біртұтас стандарттарды құру мақсатымен ұйымдастырылған. Сонымен қатар, мүлікті бағалау стандарттары бойынша Халықаралық комитет (IVSC) бар. Осы ұйымдардың басты мақсаттарының бірі бағалаудың біртұтас
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ҚР «Жер кодексі» Заңы 2003 жылғы 20 маусымдағы № 442-11 ҚРЗ, Алматы, 2004ж.-104 бет.
2. Жер туралы заңнамалар. Нормативтік актілер жинағы , Алматы: ЮРИСТ, 2004 ж.
3. Жерге орналастыру және жер қатынастары туралы нормативтік актілер жинағы – Алматы, Қаржы-Қаражат, 1996,1997ж.
4. Қазақстан Республикасының № 931 1997 ж. 5-маусымындағы Қаулысы «Қазақстан Республикасында жерге орналастыруды жүргізу тәрітібі туралы жағдайы»
5. Л.И.Подольский. Жерге орналастыру және жердің өнімділігін көтеру – М. Агропромиздат, 1986ж.
6. М.А.Гендельман және басқалары. Жерге орналастыруды жобалау – М. Агропромиздат, 1986ж.
7. С.Н.Волков және басқалары. Жерге орналастыруды жобалау – М.Колос, 1997ж.
8. В.П.Троицкий, М.А.Гендельман және басқалары. Жерге орналастырудың ғылыми негіздері. – М.Колос, 1995ж.
9. В.В.Мауль. Жер пайдаланушылардың экономикасы және экологиясы – Алматы, Қайнар, 1991ж.
10. М.Д.Спектр. Жер ресурстарын пайдалануды болжау және жоспарлау /оқулық / - Ақмола: АСХИ, 1985ж.
11. Б.С.Оспанов, Л.И.Подольский, А.З.Икранбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Қазақстанның ауылшаруашылық ғылымының Вестнигі – Алматы: Бастау, 1988ж. – 76-78 беттер.
12. З.Д.Дюсенбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Халықаралық ауыл шаруашылық журналы - № 2 – 1997ж. Шаруа аралық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1995ж.
13. Жер бөлу жобасын құру туралы методиалық әдістемелер, Ақмола, 1995ж.
14. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1988ж.
15. Шаруа /фермерлік/ қожалықтарын жобалау туралы методикалық әдістемелері, Алматы, 1997ж.
16. ҚазССР-де табиғи мал азық алқаптарын жақсартудың жұмысшы жобаларын құру туралы методикалық әдістемелер.
17. З.Д.Дюсенбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Халықаралық ауыл шаруашылық журналы - № 2 – 1997ж.
18. Шаруа аралық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1995ж.
19. Жер бөлу жобасын құру туралы методиалық әдістемелер, Ақмола, 1995ж.
20. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1988ж.
21. Шаруа /фермерлік/ қожалықтарын жобалау туралы методикалық әдістемелері, Алматы, 1997ж.
22. ҚазССР-де табиғи мал азық алқаптарын жақсартудың жұмысшы жобаларын құру туралы методикалық әдістемелер.
23. И.В.Дегтярев “Жер кадастры” Москва. Колос, 1979 ж.
Г.И.Белянов. “Еңбекті қорғау” Москва Агропромиздат 1990, 52-59 бет.
24.Ж.Т.Сейфуллин Казакстанның жер кадастры. Алматы. 2000, 225 бет.
25.А.В.Луковников, В.С.Шкрабак “Еңбекті қорғау” Москва В.О. “Агропромиздат” 1991 ж.
1. ҚР «Жер кодексі» Заңы 2003 жылғы 20 маусымдағы № 442-11 ҚРЗ, Алматы, 2004ж.-104 бет.
2. Жер туралы заңнамалар. Нормативтік актілер жинағы , Алматы: ЮРИСТ, 2004 ж.
3. Жерге орналастыру және жер қатынастары туралы нормативтік актілер жинағы – Алматы, Қаржы-Қаражат, 1996,1997ж.
4. Қазақстан Республикасының № 931 1997 ж. 5-маусымындағы Қаулысы «Қазақстан Республикасында жерге орналастыруды жүргізу тәрітібі туралы жағдайы»
5. Л.И.Подольский. Жерге орналастыру және жердің өнімділігін көтеру – М. Агропромиздат, 1986ж.
6. М.А.Гендельман және басқалары. Жерге орналастыруды жобалау – М. Агропромиздат, 1986ж.
7. С.Н.Волков және басқалары. Жерге орналастыруды жобалау – М.Колос, 1997ж.
8. В.П.Троицкий, М.А.Гендельман және басқалары. Жерге орналастырудың ғылыми негіздері. – М.Колос, 1995ж.
9. В.В.Мауль. Жер пайдаланушылардың экономикасы және экологиясы – Алматы, Қайнар, 1991ж.
10. М.Д.Спектр. Жер ресурстарын пайдалануды болжау және жоспарлау /оқулық / - Ақмола: АСХИ, 1985ж.
11. Б.С.Оспанов, Л.И.Подольский, А.З.Икранбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Қазақстанның ауылшаруашылық ғылымының Вестнигі – Алматы: Бастау, 1988ж. – 76-78 беттер.
12. З.Д.Дюсенбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Халықаралық ауыл шаруашылық журналы - № 2 – 1997ж. Шаруа аралық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1995ж.
13. Жер бөлу жобасын құру туралы методиалық әдістемелер, Ақмола, 1995ж.
14. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1988ж.
15. Шаруа /фермерлік/ қожалықтарын жобалау туралы методикалық әдістемелері, Алматы, 1997ж.
16. ҚазССР-де табиғи мал азық алқаптарын жақсартудың жұмысшы жобаларын құру туралы методикалық әдістемелер.
17. З.Д.Дюсенбеков. Қазақстан Республикасында жер реформасының дамуы. Халықаралық ауыл шаруашылық журналы - № 2 – 1997ж.
18. Шаруа аралық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1995ж.
19. Жер бөлу жобасын құру туралы методиалық әдістемелер, Ақмола, 1995ж.
20. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру туралы инструкция – Алматы, 1988ж.
21. Шаруа /фермерлік/ қожалықтарын жобалау туралы методикалық әдістемелері, Алматы, 1997ж.
22. ҚазССР-де табиғи мал азық алқаптарын жақсартудың жұмысшы жобаларын құру туралы методикалық әдістемелер.
23. И.В.Дегтярев “Жер кадастры” Москва. Колос, 1979 ж.
Г.И.Белянов. “Еңбекті қорғау” Москва Агропромиздат 1990, 52-59 бет.
24.Ж.Т.Сейфуллин Казакстанның жер кадастры. Алматы. 2000, 225 бет.
25.А.В.Луковников, В.С.Шкрабак “Еңбекті қорғау” Москва В.О. “Агропромиздат” 1991 ж.
Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША
МӘЛІМЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1
Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2
Топырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші
жыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Гидрографиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
1.4
Өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер
кадастры ... ... ... ... ... .
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.4 Жер учаскесін мемлекеттік кадастрлық есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Мемлекеттік жер кадастры мен электрондық Үкіметтің өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Кадастрды жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
7. Жерді сандық және сапалық есепке алуды жүргізу мен бағалаудың
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Тіркеу мақсат үшін жер учаскілерін есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9. Кадастрдың деректерін беру және ақпараттарын
пайдалану ... ... ... ... ...
3. КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1 Тірек тораптары туралы жалпы түсінік және оның
түрлері ... ... ... ... ... ..
3.1.1 Мемлекеттік геодезиялық
тораптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1.2 Полигонометриялық
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
3.1.3 Геодезиялық жиелендіру және түсіру
тораптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Теодолиттік түсіріс оның мәні және жұмыс
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.1
Нивелирлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.2 Мензулалық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
3.3 Ауданды
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
4. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЛҚАПТАРЫН БАҒАЛЫҚ
АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ
4.1 Қызылорда облысы Арал ауданың ауыл шаруашылық алқаптарын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2
Егістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.1 Табиғи мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4.3 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын анықтау (Қызылорда
облысы Арал ауданың
мысаныңда) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3.1 Табиғи мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
4.4 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын әдістеме бойынша
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
4.4.1 Мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
5. ЖОБАНЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕУ
5.1 Жер телімін пайдалануға құқық берудің кадастрлық жұмыстардың бағасын
анықтаудың экономикалық
есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Арал ауданының санитарлық және гигиеналық жағдайларын анықтау...
6.2 Берілген Арал ауданының электр қауіпсіздігін
анықтау ... ... ... ... ... ... ...
6.2.1 Электр тоғының адамға
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3 Қорғалмалы
жерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
6.4 Арал ауданың өрт қауіпсіздігін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.5 Өрт сөндірудің химиялық
құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
КІРІСПЕ
Жер ресурстарын басқарудағы соңғы жылдары болып жатқан өзгерістер
мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі тірегі жер екендігін көрсетті.
Әрбір мемлекеттің құрылуы да ең бастысы белгілі бір жер шекарасынан
басталады, яғни жерсіз мемлекет пайда бола алмайды. Қазақстан Республикасы
мол жер ресурстарына ие, бірақ мемлекеттің дамуы тікелей мемлекет
экономикасына байланысты болғандықтан біздің мемлекетіміз бар жер
ресурстарын тиімді пайдалануды басты мақсат етті. Сондықтан да жер кадастры
жер ресурстарын басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Бұл Қазақстан
Республикасының жерлерінің табиғи және шаруашылық жағдайларын
ұйымдастыратын күрделі жүйе. Қазақстандағы мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 6-маусымда
бекіткен №710 жарлығына сәйкес анықталады.
Мемлекетіміз Тәуелсіздік алған күнінен бастап жаһандану үрдісіне
қатысып еліміздің нарықтық экономикаға өту үрдісі жекеменшік принциптарынан
туындады, олар өз кезегінде жер телімдеріне де таратылады. Күнделікті
өмірде жылжымайтын мүлік және жылжымайтын мүлікті бағалау ұғымдары жиі
пайдаланылады, мұндай ұғымдар нарықтық экономикаға өткен жағдайларда ғана
пайдаланылады. Нарықтық экономикасы бар елдерде келесі теңеуді пайдаланады:
Бағалаусыз инвестициялар болмайды, инвестициясыз экономикалық өсу мүмкін
емес, экономикалық өсусіз саяси тұрақтылық болу мүмкін емес.
Қазіргі заманда жылжымайтын мүлікті бағалайтын халықаралық ұйымдар
құрылды, солардың ішіндегі бастысы Еуропада негізгі қорларды бағалайтын
Еуропалық топ. Ол 1997 жылы бағалау қызметтеріне және қаржылық есеп беруіне
арнап біртұтас стандарттарды құру мақсатымен ұйымдастырылған. Сонымен
қатар, мүлікті бағалау стандарттары бойынша Халықаралық комитет (IVSC) бар.
Осы ұйымдардың басты мақсаттарының бірі бағалаудың біртұтас стандарттарын
бекіту, оларсыз шетелден салмақты инвестицияларды тарту мүмкін емес.
Біздің мемлекетімізде кәсіби бағалаушылар американдық мамандармен
зерттелген жылжымайтын мүлік теорияларын қолданып жүр.
Қазақстан Республикасында Жылжымайтын мүлік ұғымының мәні Қазақстан
Республикасының 117- бабында берілген.
Қазақстан Республикасының бағалау қызметінің анықтамасы 2000-жылдың 30-
қарашасында Қазақстан Республикасының Президентімен бекітілген Бағалау
қызметі туралы заң құқықтық құжатында беріледі.
Берілген дипломдық жоба жұмысында аталған құқықтық-нормативтік
құжаттарға сәйкес бағалау жұмысы жүргізілді.
Бағалау жұмысы Қызылорда облысы Арал ауданының ауыл шаруашылық
алқаптарының жерлерін есептеуде атқарылды. Бағалауда ауыл шаруашылық
алқаптарының жерлерін таңдаған себебім халықтың өмір сүруінің негізгі
тірегі ауыл шаруашылық алқаптарынан алынатын өнімде деп есептеймін.
Аталған жұмысты табысты капитализациялау әдісін қолданып жасадым, бұл әдіс
қалыпты түрде өнім алынып отыратын ауыл шаруашылық алқаптарында
қолданылады. Қызылорда облысы Арал ауданының жерінде екі бағытта шаруашылық
дамыған, олар: мал шаруашылығы-оның ішінде қаракөл қой шаруашылығы мен
өсімдік шаруашылығы-оның ішінде күріш өсіру жұмыстары атқарылады. Ауданның
экономикалық өмір сүру деңгейі дамыған, жер санаттарының арасында ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлер басым болып келеді. Бағалау жұмысын жүргізу
үшін алдымен бағаланып отырған жердің жағдайын түгелдей зерттедім. Ондай
зерттеу жұмыстарына ауданның орналасуын, климатын, жер бедерін,
гидрографиясын, топырағын, өсімдігін жағдайын анықтау болып табылады.
Зерттелген мәліметтерді анализдеу арқылы, дүниежүзілік тәжірибе жұмыстарына
сүйене отырып бағалау үрдісін жүргіздім.
Ауыл шаруашылығының меншік формаларының өзгеруі мен жер нарығының дамуы ең
алдымен, жерге нормативтік бағаның ғылыми түрде негізделген қалыптасуы мен
қызметін, яғни сенімді ақпараттық базаға негізделген бағаны талап етеді.
Жердің алғашқы нарығы қызметінің негізіне жердің нормативтік құны кіреді
және мемлекеттік меншіктен жерге меншіктің әртүрлі формаларына, соның
ішінде жеке меншікке көшу сол арқылы жүргізіледі.
Агроклиматтық табиғи-ауыл шаруашылық аудандастыруды, өндірістің
мамандандырылуын, топырақ пен өсімдіктердің сапалық сипаттамасын, олардың
экологиялық жай-күйін ескере отырып, ауыл шаруашылығы алқаптарын аудан
деңгейінде бағалау жердің бағасын неғұрлым нақ әрі дәл анықтауға мүмкіндік
береді.
Бағалық аймақтарға бөлу материалдары келесі қажеттіліктерде
пайдалынады:
- әкімшіліктің бағалық және салықтық саясатын белгілеуде;
- ауыл шаруашылығы алқаптарын ұтымды пайдалану мен жерді қорғау
бойынша іс-шаралар жүргізуде;
- экологиялық және техникалық зардаптар кезіндегі шығындарды анықтау
үшін пайдаланылады.
Аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргізу кезінде бастапқы материалдар
ретінде топырақ және геоботаникалық зерттеулердің, күріш егу аймағының
жерін бағалаудың, Қызылорда облысының жерін экономикалық бағалаудың
мәліметтері мен өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жөніндегі
деректер, әдістемелік нұсқамалар мен нұсқаулықтар қолданылды.
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША МӘЛІМЕТТЕР
Арал ауданы Қызылорда облысының солтүстік-батысында орналасқан.
Солтүстігінде Ақтөбе облысымен, солтүстік-шығысында Қарағанды
облысымен, шығысында Қазалы ауданымен, оңтүстік-батысында Арал теңізінің
жағалауымен шектеседі.
Ауданның әкімшілік шекарасы ішіндегі жер қоры, 2003 жылғы 1 қаңтарға,
5521274га немесе облыстық жер қорының 24.4% құрады.
Жер қоры жер санаттары бойынша келесі түрде бөлінеді: ауыл шаруашылығы
мақсатына арналған жер – 2266708га (39.4%), елді мекендер жері – 281347га
(4.9%), өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге ауыл шаруашылығы мақсатына
арналмаған жер – 113328га (2.0%), ерекше қорғалатын аумақтар жері – 16795га
(0.3%), жер қорының жері – 637294 (11.1%), су қорының жері – 1807511га
(31.4%), босалқы жерлер – 623692га (10.9%).
1998-2003 жылдар аралығында, санаттар бойынша жер пайдалануда ауыл
шаруашылығы мақсаттарына арналған жерлердің, негізінен мемлекеттік жер
қорының жерін игеру есебінен, ұлғаю тенденциясы байқалған. Дегенмен, 2003
жылдан жер қорының құрылымында ауыл шаруашылығы мақсатына арналған
жерлердің азаюы мен босалқы жерлердің ұлғаюы жағына қарай күрт өзгерулер
жүрді.
Елді мекендерді дамыту үшін ауыл шаруашылығы айналымынан бір мезгілде
267.1 мың га алынады (1-кесте).
Жер қорының құрамында ауыл шаруашылығы алқаптары 2032460га алады, оның
548га – суармалы егістік, 2920га – тыңайған жерлер, 9442га – шабындықцтар,
2019327га – жайылымдар, 223га – бау-бақша (2-кесте).
1.1 - кесте Жер қорын жер санаттары бойынша бөлу (2003 жығы 1 қаңтарға)
рн Жер санаттары Жалпы көлемі
№№
Га %
1 2 3 4
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған 2266708 39.4
жерлер
С.і. азаматтар мен мемлекеттік емес 2257701 39.3
заңды тұлғалардың жері
мемлекеттік заңды тұлғалар жері 9007 0.1
ІІ Елді мекендер жері 281347 4.9
ІІІ Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс 113328 2.0
және өзге ауыл шаруашылығы мақсатына
арналған жерлер
ІҮ Ерекше қорғалатын аумақтар жері 16795 0.3
Ү Орман қорының жері 637294 11.1
ҮІ Су қорының жері 1807511 31.4
ҮІІ Босалқы жерлер 623692 10.9
ҮІІІ Барлық жер 5746675 100
ҮІІІ.1 С.і. аудан аумағы шегінің сыртында 225401
пайдаланылатын жерлер
Х Аудан аумағы 5521274
1.2 - кесте Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы (2003 ж. қарашаға)
Көрсеткіштер га %
1 2 3
Ауыл шаруашылығы 2032460 100
алқаптары
оның ішінде: егістік 548 0.02
с.і. суармалы 548 0.02
тыңайма 2920 0.14
шабындық 9442 0.5
жайылымдар 2019327 99.3
бау-бақша 223 0.01
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жер санатындағы ауыл шаруашылығы
алқаптары 1395240га, оның ішінде: суармалы егістіктер 544га, тыңайма жерлер
2516га, шабыдық 9269га, жайылымдар 1382911га.
Құрылымдық өзгерістерді сараптауауданның әкімшілік шекарасы ішіндегі
ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемі 5 жылда 99183 гектарға, оның ішінде
жайылым – 99869 гектарға ұлғайды, егістіктің көлемі 755 гектарға, тыңайма
жерлер 154 гектарға азайды. Шабындықтар ауданы өзгермеді (3-кесте).
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жер санатының ауыл шаруашылық
алқаптары 2003 жылдың басында 1395240га құрды. 1998-2003 жылдар кезеңінде
ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы 86165 гектарға азайды, оның ішінде
егістік 759 гектарға, тыңайма жер 461 гектарға, шабындық 173 гектаға,
жайылым 84772 гектарға кішірейген.
Елді мекендер жері санатының ауыл шаруашылық алқаптары 2003 жылдың
басында 240237га құрды. 1998-2003 жылдар кезеңінде ауыл шаруашылығы
алқаптарының ауданы 451 гектарға ұғайды.
Өнеркәсіп, көлік, байланыс жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары
1593 гектарға қысқарды.
Орман қоры жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары 500 гектарға
ұлғайды.
Су қоры жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары 347 гектарға,
босалқы жерлерде – 185643 гектарға көбейді.
Жерге байланысты қайта құрулар жер қатынастарының қалыптасқан жүйесін,
жерге меншік формасы мен шаруашылық жүргізу формасының көп түрлілігін
енгізу негізінде өзгертуге, өнімділігі төмен егістікті тыңайма жерге
ауыстыруға, теңіздің жағалық сызығын өзгертуге және жағалау маңы жолағының
тұздануына байланысты болып отыр.
1.3 - кесте Жер санаттары және алқаптар бойынша жер қорының бөліну
динамикасы
Жер санаттары Жылдар Ауыл шаруашылығы алқаптары, га
Барлығы Соның ішінде
егістік тыңайма шабындық жайылым бау-бақша
1 2 3 4 5 6 7 8
Ауыл шаруашылығы мақсатын арналған 1998 1481405 1303 2977 9442 1467683 -
жерлер 2003 1395240 544 2516 9269 1382911 -
Елді мекендер жері 1998 239786 - 97 - 239689 -
2003 240237 4 134 - 239876 223
Өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге 1998 97653 - - - 97653 -
ауыл шаруашылығына арналмаған жерлер 2003 96060 - - - 96060 -
Орман қорының жері 1998 12995 - - - 12995 -
2003 13495 - - - 13495 -
Су қорының жері 1998 160 - - - 160 -
2003 507 - - 118 389 -
1.4 - кесте Жер санаттары және алқаптар бойынша жер қорының бөліну динамика
Босалқы жерлер 1998 297386 297386 -
2003 483029 - 270 55 482704 -
Барлық жер 1998 2129385 1303 3074 9442 2115566 -
2003 2228568 548 2920 9442 2215435 223
С.і. аудан шегі сыртында 1998 196108 - - - 196108 -
пайдаланылатын жерлер 2003 196108 - - - 196108 -
Аудан аумағы 1998 1933277 1303 3074 9442 1919458 -
2003 2032460 548 2920 9442 2019327 223
1.1 Климаты
Аумақ шөлді аймаққа жатады, құрғақ климатымен, ыстық жазымен, суық әрі
аз қарлы қысымен сипатталады. Қысқы айлардағы ауа температурасы тұрақсыз.
Қаңтардағы орташа температура 11-13,50С. Қатты суықтар кезеңінде ауа
температурасы тегіс және төбелі жерлерде -34-450С, төмендеулерде -36-470С-
қа жетеді.Қар жамылғысы негізінен желтоқсанның үшінші онкүндігінде
түзіледі.Қар жамылғысының ұзақтығы көбіне жел жылдамдығына және жергілікті
жердің ашық әрі қорғанышсыз болуына байланысты. Топырақтың тоңазуы 0,5м
аспайды.
Қыстың көктемге ауысуы ауа райы құбылысының күрт өзгеруімен
байқалады.Көктем ауа температурасының тұрақсыздығымен және үлкен тәуліктік
амплитудамен (200С-қа дейін) ерекшеленеді.Бұл кезеңде жауын-шашын 35-тен
125 мм-ге дейін жауады, осы уақытта ашық түсті және бай өсімдік жамылғысы
байқалады.Жазы ауа температурасы +150С-тан өткен кезде басталады. Бұл
кезеңде температурада күрт ерекшеліктер байқалмайды. Аудан аумағында жаз
ыстық әрі ұзақ болады.Шілдедегі орташа температура +250+280С.
Температураның абсолюттік максимумы +450+470-қа дейін жетеді.Жазғы кезеңде
ауа мен топырақ ылғалдылығының тапшылығы байқалады. Құрғақ жылдары жауын-
шашын мөлшері 5-10 мм-ден аспайды. Жазда аңызақтар жиі болады.Атмосфералық
құрғақ топырақ, аңызақ және шаңды борандармен жиі сәйкес келеді.
Жылы кезеңдегі қарқыны баяу аңызақты күндердің орташа саны 25-64-ке
жетеді. Қарқынды аңызақтар жыл сайын 8-10 күн бойы байқалады деуге болады,
олардың ең көп мөлшері шілде-тамыз айларына келеді.Арал маңында шаңды-тұзды
құйындар 70 жылдардан кейін теңіздің құрғаған түбінде құрыла бастады
да,қазіргі уақытта жылдың мезгілінде байқалады. Олардың үздіксіз ұзақтығы
орта есеппен аптасына 2 күнге жуық. Тұздың жауын-шашынмен бірге жыл сайын
түсуі Арал маңында 150-400 кгга.
1.2 Топырағы
Аудан аумағы Қазақстан Республикасының жер қорын табиғи- ауыл
шаруашылық ауданастыру схемасына сәйкес, солтүстік Арал маңының құрылымдық
және аккумулятивтік жазық шегіндегі шөлді аймақтың Арал-Балқаш
провинциясының Арал маңы мен Сырдария округін қамтиды. Аумақта топырақтың
келесі типтері, түрлері және тектері бөлінеді (1-карта).
Құба топырақ тегіс жердегі-қаңқалы жазық шегі ішінде құрылған. Топырақ
денудациялық және көлді-аллювиалды жазықтар бедерінің көтеріңкі
формаларында жетіледі.
Топырақ түзуші жыныстар қызметін үштік батпақтар, элювиалды-
делювиалды, делювиалды-пролювиалды шөгінділер атқарады, олар батпақ, құм,
қиыршық тас түрінде болып келеді.Жер асты сулары тұзданған және 10 метрден
терең орналасқан.Топырақ құнарлылығы өте төмен: А қабатындағы қара шірінді
құрамы 0,3-0,9% құрайды.
Құба топырақтардың ішінде кебір, кебірлі-сортаңды, сортаңды және
әртүрлі тұздану дәрежесіндегі сортаңды, нашар дифференциаланған, толық
дамымаған, дефляцияға ұшыраған жағалау маңы топырақтары кездеседі.
Дефляцияға ұшыраған құба топырақтар эрозияға қарсы іс-шараларды қажет
етеді.
Қоңыр құба топырақтар құба аймақшадан оңтүстікке қарай орналасқан және
олар үштік-борлы үстірттің тегіс жердегі-қаңқалы жазықтың неғұрлым биік
беттерін алып жатыр. Топырақ түзуші жыныстарға механикалық құрамы ауыр және
жеңіл болып келетін үштік-борлы шөгінділер, сондай-ақ олардың элювийі мен
делювийі жатады.
Жер асты сулары 6м терең орналасқан. Топырақтағы қара шірік құрамы
төмен. А қабатында оның құрамы 0,2-0,8% құрайды.
Шалғынды-құба топырақтар шектеулі түрде таралған.
Топырақ түзуші жыныстарға құмдақ, құмдақты, құмайтты, кейде батпақ пен
құм түріндегі төрттік шөгінділер жатады.
Жер асты сулары 3-6м тереңдікте орналасқан. Олар негізінен беткі
аралас топырақ ылғалдылығының әсерінен құрылған. Шалғынды құба
топырақтардың су режимі оқтын-оқтын шайылатын түрде қалыптасқан. Мұнда жер
асты суларының түтікті токтары топырақтың төменгі қыртыстарын сулай отырып,
олардың тұздануын болдырады.
А қабатындағы қара шірік құрамы 0,3-тен 2,0%-ға дейінгі кең аралықта
ауытқиды.
Шалғынды құба топырақтар ішінде сортаңды, сортаңды-кебірлі және тұзды
түрлері кездеседі.
Тұздану дәрежесі аздан көпке қарай ауытқып отырады.
Жайылмалы шалғынды-құба топырақтар Сырдария өзенінің қазіргі
атырауының жайылмалы бөлігінде таралған. Жыныстар әртүрлі дәрежеде
тұзданған.
Жер асты сулары 2,5-4,5м тереңдікте орналасқан, олардың минералдануы 1-
ден 5 гл дейін ауытқиды, суы сульфатты-натрийлі немесе сульфатты-магнийлі.
А қабатындағы қара шірік құрамы 0.2-ден 6.7%-ға дейін.
Сипатталып отырған топырақ суармалы егін шаруашылығында пайдаланылады.
Жайылмалы шалғынды-батпақты құба топырақтар Сырдария өзенінің қазіргі
атырауының жайылмалы бөлігінің арна түріндеі, көл түріндегі және тұйық
төмендеулерімен шектеседі.
Жер асты сулары 1м, 1-3м дейінгі әртүрлі тереңдікте орналасқан,
олардың минералдануы 1-ден 9 гл дейін ауытқиды, суы сульфатты-магнийлі.
А қабатындағы қара шірік құрамы 2.9-ден 8.7%-ға дейін.
Аздан қаттыға дейінгі әртүрлі тұздану дәрежесі бар кебірлі, сортаңды
топырқтар айқындалған.
Жайылмалы шалғынды-батпақты құба сортаңды шөлейттену топырағы Сырдария
өзенінің қазіргі атырауының жайылмалы бөлігіндегі жер асты сулары
деңгейінің 2 м-ден әрі күрт төмендеген учаскелермен шектеседі.
Топырақ кесіндісі біршама құрғаған. Онда глейлену жоқ болғанымен,
тотты дақтар бүкіл тереңдікте байқалады.
Қара шірік құрамы көп емес, 0.4-2.7% аралығында ауытқиды. Тұздану
дәрежесі қатты және өте қатты.
Жайылмалы батпақты құба топырақтар көлдердің түбінде өте мол ылғалдану
жағдайында құрылды.
Топырақ кесіндісі қабатты, көбіне бетінен қалыңдығы 7-12см болатын
шымтезекті немесе жартылай шымтезекті қабат бөлінеді.
25%-ға дейінгі жоғары қара шірінді құрамымен сипатталады.
Кейде топырақта 0-30см-лік қабатта суда еритін тұздардың жиналуы
байқалады.
Құба кебірлер жер асты сулары терең орналасқан (6-10м терең) клді-
аллювиалды жазықта, микротөмендеулер мен баурайлардың үштік-борлы үстірттің
тегіс жердегі қаңқалы жазықтар шегінде құрылған.
А қабатындағы қара шірінді құрамы 0.1-1.4% болады.
Кебірлер әртүрлі дәрежеде тұзданған. Тұздану түрі хлоридті-сульфатты.
Шалғынды-құба кебірлер 3-5м тереңдікте орналасқан жер асты суларының
пленкалы-түтікшелі токтарының әсерінен, төмендеулерде құрылады. Оларда қара
шірінді құрамы өте аз – 0.4-0.9%.
Шалғынды сортаңдар жер асты суларының жақын орналасуы (0.5-
1.5м) жағдайында дамиды. 40-70см тереңдікте глейлену іздері, майда тотты
дақтар байқалады. Қара шіріндінің құрамы жоғарғы қабатта төмен (0.24-2.4%).
0-30см қабаттағы тұздарды орташа өлшемді құрамы 1.83тен 12.2% дейін
өзгереді, тұздану түрі хлоридті-сульфатты, хлоридті.
Жағалау маңы сортаңдары жақын (0.5-2.5м) және қатты минералданған жер
асты суларында кеуіп бара жатқан жағалау маңы жолағы шегінде құрылған.
Топырақ кесіндісі нашар құрылған, глейленген, тұзданған және ұлумен
толыққан. Қара шірінді құрамы жоғарғы қабатта орналасқан (0.4-0.9%).
Жағалау маңы сортаңдары беткі жағынан қатты тұзданған (2.35-8.43%).
Бекітілген жазық құмдары құмдар алқаптарыныңшеттерінде, сондай-ақ енді
жалпақ төмендеулерде, соның ішінде ауданның солтүстік бөлігінде кездеседі.
Құмдар қабаттарға аздап дифференциалданған. Қара шірінді қабаты анық емес,
кесінді құрылуы бос.
А қабатының жоғарғы қыртысында қара шірінді құрамы 0.1-0.2%.
Жоталы-төбешікті бекітілген құмдар ауданның солтүстік бөлігі шегіндегі
кең алқаптарды алады. Құмдар кесіндісі аз дифференциаланған және А қара
шірінді қабатының бөлінуі нашар. Оның құрамы өте төмен, жоғары қабатта 0.1-
0.2%. Құмдар тұзданбаған.
Жоталы-төбешікті бекітілмеген құмдар да жоғарыдағыдай түрде құрылады.
Үстіңгі қабаттағы қара шірінді құрамы 0.1%-дан аспайды. Құмдар кесіндісі
одан да нашар құрылған.
Жағалау маңы құмдары Арал теңізі жағалауының шегі ішінде таралған және
олар бұрынғы теңіз түбі болып саналады. Бедері шұңқырлы-төбелі болып
келеді. Құмдар әртүрлі дәрежеде тұзданған.
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші жыныстар
Қаралып отырған аумақ негізінен Сырдария ойпатының аккумулятивті
жазығында орналасқан, батыс бөлігінде құрылымдық-денудациялық жазық жатыр.
Геоморфологиялық жағынан аудан аумағында мыналар бөлінеді:
• Құрылымдық-денудациялық жазық
- үштік-борлы үстірт.
• Аккумулятивтік жазық
- көлді-аллювиалды жазық;
- Сырдария өзенінің аңғары;
- Эолды жазық;
- Теңіз жағалау маңы жазығы.
Үштік-борлы үстірттің құрылымдық-денудациялық қаңқалы жазық үштік-
борлы батпақтың беткі қабатқа үстірт тәрізді немесе қаңқалы шығындылары
түрінде құрылған, ол мұнда төмен жерлермен, көптеген сортаңдармен, тұзы
көлдермен кезектесіп отырады.
Ауданның батыс бөлігінің беті неғұрлым көтеріңкі және тілімденген.
Абсолюттік биіктіктер бұл бағытта төменгі учаскелерде 55-60 м-ден
көтеріңкі жерлерде 78-106м дейін өзгереді. Мұнда топырақ түзуші жыныстар
қызметін батпақ, құм, қиыршық тас түріндегі кейінгі төрттік делювиалды-
пролювиалды, элювиалды-делювиалды шөгінділер атқарады.
Көлді-алювиалды жазық ауданның солтүстік-шығыс, шығыс және солтүстік
батыс бөлігінде бөлініп, сипатталып отырған аумақты солтүстігінен
оңтүстігіне кесіп өтетін енді субмеридиалды төмендеулерде орналасқан. Жазық
субмеридиалды бағыттағы ежелгі арнамен толық сәйкес келеді. Оның
абсолюттік биіктіктегі солтүстігінде 100 м-ден оңтүстігінде 60 м-ге дейін
өзгереді. Жазықтың барлық беткі қабаты төменгі-орташатөрттік көлді-
аллювиалды жыныстар табылады.
Сырдария өзенінің арнасы сипатталып отырған ауданның оңтүстік-шығыс
бөлігін қамтып, қазіргі атырауға өтеді. Атырауы біршама құрғаған және суы
жоқ иректелген жыралар мен ағыстар, ойысты шұңқырлы жазық түрінде болып
келеді. Ол палеогенді батпақтардан аллювиалды-төрттік шөгіндіден тұрады.
Жазықтың еңістігі 0.00015, абсолюттік белгілері 70-74-тен 52-54 м дейін
(теңіз жағалауы).
Эолды жазық ауданның батыс, солтүстік-шығыс және шығыс бөліктеріндегі
кең алаптарды алады. Онда құмды алқаптар орналасқан, олардың ішіндегі ең
ірілері Арал маңындағы Қарақұм, Үлкен және Кіші Борсық, Баршақұм мен құмды
учаскелердің ауданы бойынша неғұрлым майда болып келетін бірқатар учаскелер
бар.
Бедер генезисі мен формасы бойынша құмдар екі түрге:
а) төбешікті және шоқылы;
ә) төбешікті-жоталы болып бөлінеді.
Төбешікті және шоқылы құмдар Сырдария өзенінің атырауында кең
таралған, онда олар шағын аудандарды алады.
Ауданның батыс және солтүстік-шығыс бөлігіндегі үлкен аудандарды
төбешікті-жоталы құмдар Үлкен және Кіші Борсық, Арал маңындағы Қарақұм,
Баршақұм алып жатыр.
Құмды алаптар субмеридиалды ұзындықта кейбір төбелердің ұштары
аккумулятивті жазық үшін максималды абсолюттік биіктікте (150-170м).
Жоталардың биіктігі 20м, ені 1-2,5км болып келеді.
Жота аралық төмендеулерді құмды топырақтар мен тақырлар алып жатыр.
Теңіз жағалау маңы жазығы шағын ауданды алады және Арал теңізінің
шығыс бөлігі бйымен созылады. Оның беті теңіз жаққа қарай сәл еңістеу
келеді, жел үрлеп әкелген жоталы-шұңқырлы құмдармен жабылған. Мұнда
сортаңдар мен биіктігі 0,5м дейігі гипсті төбелер таралған. Теңіз жағалауы
көптеген майда аралдармен тілімденген.
Қазіргі уақытта теңіз 50 км-ден көп қашықтыққа шегінген. Топырақ
түзуші жыныстар қызметін көп мөлшерде ұлуы бар құмдар түріндегі төрттік
теңіз шөгінділер атқарады. Олардың қалыңдығы 8-9м болады. Қазіргі уақытта
ауданның барлық аумағында бедер құрушы процестердің күрт өзгеруі жүруде,
бұл Арал теңізінің деңгейінің қарқынды төмендеуіне және үдеп бара жатқан
шөлейттенуге байланысты, мұның бәрі топырақ қабатының тұздануының күшеюіне,
жер асты суларының тұздануына әкеп соқты.
1.3 Гидрографиясы
Гидрографиялық тор нашар дамыған. Ауданны барлық аумағында,
оңтүстіктен басқа, беткі ағыстар жоқ. Жалғыз беткі су көзі Сырдария өзені
ауданның оңтүстік шекарасы бойымен өтеді.Тұйық, ағыссыз үлкен және кіші
тұзды көлдер гидрографиялық элменттер болып табылады. Мезгіл бойы да, жыл
бойы да олардың барлығының режимі тұрақсыз. Олар біресе суға толады, біресе
азаяды, кейде тіпті құрғап қалады.Бұл көлдердің ішіндегі ең ірілері –
Қамыстыбас, Жаңакөл, Мақтал, Қаракөл, Қаязды және т.б.
Су ресурстарының бір бөлігі жер асты сулары түріне болып келеді.
Олардағы тұз концентрациясы әртүрлі және әртүрлі тереңдікте орналасады,
таралуы жергілікті жердің геоморфологиялық құрылымына байланысты болады.
Бос беткі қабатты жер асты сулар 16 және одан да көп метрге дейінгі
тереңдікте орналасады және олар құмды, құмды-саздақты шөгіділерде
кезедеседі.
Су сіңіретін шөгінділердің генезсіне қарай, олар теңіз, геолды және
аллювиалды шөгінділердің жер асты сулары болып бөлінеді.
Судың тұздануы әртүрлі. Дегенмен, тұзды жер асты сулары, ал кейде
тіпті сығындылы қалдығы 10-нан 123 гл болатын тұздықтар басым, бірақ
тұздануы 1 гл болатын тұщы сулар да кездеседі. Анионды құрамы бойынша
сульфатты және хлорлы-сульфатты катионды құрамы бойынша натрийлі-магнийлі
жер асты сулары басым келеді.
1.4 Өсімдігі
Табиғи өсімдіктері күрт континенталды климат әсермен және жеткіліксіз
әрі тұрақсыз ылғалдану жағдайында құрылған, негізінен шөлді түрлер басым.
Өсімдігі шөлейтті сипатта болады және ксерофилді және галофилді көпжылдық
жартылай бұталы өсімдіктермен – жусандар және сораңдармен ерекшеленеді,
бұлар құба топырақтарда, сортаңдар мен сор топырақтарда бірлестіктер
құрады. Ауданда эфемерлі және біржылдық сораңды өсімдіктер мол кездеседі.
Аумақтық ұштасуы мен өсу орнының экологиялық жағдайларының
ерекшеліктері жағынан, өсімдік жамылғысын бірнеше эдафиялық варианттарға
бөлуге болады: балшықты шөлейт өсімдігі, галофитті шөлейт өсімдігі, Орал
өзені аңғарының өсімдігі және теңіз маңы аңғарының өсімдігі.
Балшықты шөлейттің солтүстік-батыс бөлігінде, Орал өзенінің сол жақ
жағалауындағы аз толқынды жазық бойынша, құба, көбіне сортаңды және
тұзданған құмбалшықты топырақтарда профилді жартылай бұта – тамыр жусан
басым. Оның серіктесі болып: жапырақсыз атқонақ, қара және Лерхов
жусандары, эфемерлер (жуашықты қоңырбас, шығыс мортығы), біржылдық сораңдар
(суппортжапырақты клмакоптера, үрпиген домалатпа, құм ебелегі және т.б.)
және сор қонағы (бұйырғын) табылады.
Галофитті шөлейт (сортаңды және сор) – жартылай бұталы тұз сүйгіш
өсімдіктермен, әсіресе құба сортаңдарда сор қонағы (бұйырғын) және сор
топырақтарда –төмпек сарсазандардың басымдылығымен сипатталады.
Сортаңдарда қара жусан мен боз көкпек, біржылдық сораңдардан –
суппортжапырақты климакоптера таралған.
Ауданның шығыс бөлігі – жазық-сортаңды ландшафт түрінде болып келеді.
Терең емес сортаңды ойлар мен көптеген ірі сорлардың шеттері шырынды-
сораңды өсімдіктермен: эфемерлер және біржылдық сораңдар қатысуымен төмпек
сарсазан, үрмежеміс ақсора, каспий сорқаңбағымен жабылған.
Шалғынды-құба сортаңды топырақтардағы жазықтардың микротөмендеулерінде
Лерхов жусаны, кейде аз мөлшерде қара және тамыр жусандар, біраз
астықтұқымдастар – шөл бидайығы, тара бидайық, жуашықты қоңырбас, бұтақты
бидайық, сортаң ажырықтар тараған.
Орал өзенінің аңғары бойындағы ылғалдануы мол ойлардағы шалғынды-
батпақты топырақтарда негізінен, гигрофитті өсімдіктер – кәдімгі қамыс,
теңіз түйнекөлеңі, аралық келтебас кездеседі.
Бірыңғай ылғалдану жағдайындағы шалғынды топырақтарда бидайықтар,
бидайықты-алуан шөпті, астықты-алуан шөпті шалғындар кездеседі.
Жеткіліксіз ылғалданудағы учаскелердегі шалғынды және шалғынды-құбалы
тұзданған топырақтарда сортаң ажырықтар, сортаңды шөптер мен эфемерлері
басым галофитті шалғындар кең тараған.
Жайылмалардың арна маңы бөліктерінде каспий талы, емен, жылтыр
қарағаш, үшкіржеміс жиде және т.б. тұратын жапырақты орандар ала-құла
таралған. Біржылдық сораңды, эфемерлі және сортаңшөпті жамылғылы жыңғылды
тоғайлар кең тараған. Шөптесін өсімдіктерден біржылдық және көпжылдық
сораңдар басым.
Солтүстік бөліктегі жайылмалы шымды-қабатты топырақтарда және оңтүстік
бөліктегі шалғынды теңіз маңы топырақтарында алабұталы көкпек,
суппортжапырақты, түкті, торғайот климакоптералары басым біржылдық сораңды
өсімдіктер басқан.
Теңіз маңындағы жерлерде басым өсімдік жамылғысы болып, теңіз
түйнекөлеңі, су жиегінде – кәдімгі қамыс табылады. Қамыс өскен аумақты
кейде өзен және теңіз сулары басып тұрады.
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда болуы
Тарихта кадастрдың пайда болуы салық салуды шынайы, толық және нақты
түрде жүргізу қажеттілігінен туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер
мемлекеттік кіріс және арнайы салық объектісіне айналды. Сондықтан да
кадастр үнемі жерді түгендеу, есепке алу және бағалау жұмыстарымен тығыз
байланыста болды.
Жерге құқықтарды тіркеу жер жазбаларының жүйесін құрады. Бұл
жазбаларда жариялық, құқықтық сипаттамалар көрсетілді. Солар арқылы жерге
меншікті рәсімдеу, жерді қорғау, жер учаскелерінің бір иесінен екіншісіне
өту жұмыстары және жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың жер
учаскелерін пайдаланудағы шектеулер мен ауыртпалықтарды біліп отырулары
қамтамасыз етілді.
Жер-кадастрлық және тіркеу жұмыстарын қандай уәкілетті орган атқарса
да бұл жұмыстар үнемі тығыз байланыста болып келеді. Соның нәтижесінде
көптеген дамыған елдер жер учаскелері мен оларда орналасқан жылжымайтын
мүлік объектілерінің бірыңғайлылығын орнатты.
Кадастрлық және тіркеу жүйелері жерге орналастырумен тығыз байланыста.
Жерге орналастыру кезеңінде жаңа жер иеленулер мен жер пайдаланулар пайда
болады, олардың құқықтық және физикалық белгілері анықталады, жер
учаскелерінің шекаралары мен аудандары белгіленеді, жерлер қайта бөлінеді,
жергілікті жерде межелік белгілері орнатылады.
Жерге орналастырудың мәліметтері жаңа жер учаскелерін тіркеу мен
бағалауды, олардың жер иеленушілері мен жер пайдаланушыларының құқықтарын
анықтауды қамтамасыз етеді.
1985 жылы БҰҰ – ның картографиялау мен жер ақпараттық жүйелер бойынша
құрған эксперттер тобы кадастрға келесідей анықтама беруді ұсынды:
Кадастр – бұл жылжымайтын мүлік объектілердің шекарасын түсуруге
негізделген белгілі бір мемлекеттің немесе ауданның жылжымайтын мүлік
объектісі туралы мәліметтерді жүйелі түрде есепке алу үрдісі. Осындай
жылжымайтын мүлік бірлігін белгілеу үшін ерекше белгі (идентификатор)
қолданылады. Жылжымайтын мүлік объектісінің планы және учаскенің
идентификаторы әдетте ірі масштабты карталарда көрсетіледі.
Негізінен кадастр – бұл белгілі бір аумақтың жер бірлігінің жүйелі
түрде сипатталуы. Сипаттамалар әрбір учаскенің орналасуын және шекарасын
көрсететін карталар арқылы беріледі. Тіркеуге қажетті мәліметтердің ең
маңыздылары болып жер учаскесінің кадастрлық нөмірі мен ауданы саналады.
Дәстүрлі кадастр жүйесі жер иеленушілер мен пайдаланушылар туралы, жердің
санаты, құны және салығы туралы мәліметтерді береді.
Қазіргі кезде жылжымайтын мүлікті тіркеуде әр түрлі жүйелер
қолданылады, олардың әр қайсысында кадастрмен байланыс жекеше анықталады.
Бұл әр алуандылық әрбір елдің дамуындағы тарихи және экономикалық
себептерге негізделіп, кадастр құрылымдарын ұйымдастыру мен жерді тіркеу
жүйелерінде бейнеленеді.
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер кадастр
Жер кадастры Қазақстан Республикасындағы табиғи объектілердің
мемлекеттік кадастрларының құрамды бөлігі болып келеді. Барлық табиғи
объектілердің кадастрларының жүйесі жер кадастры жүйесіне негізделіп
құрылады.
Кадастрдың басқа түрлерінен жер кадастры өзінің объектісімен (жер
өндіріс құралы және материалдық игіліктердің қайнар көзі) ерекшеленеді.
1994 жылға дейін жер жылжымайтын мүліктер қатарында болмады, яғни
құқықтық реттеу объектісі болып саналмай келді және жер учаскелеріне
кадастрлық нөмірлер берілмеді. Жер кадастрының (құқықтық жағының ) әрі
қарай дамуына Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы Жер
қатынастарын реттеудің кейбір мәселелері туралы және Жер қатынастарын әрі
қарай жетілдіру туралы жарлықтары болды. Сол жылдан бастап жерді
пайдаланудың, өмірлік мұра ретінде иемденудің, жер учаскелерін жолға алудың
құқықтарын сатып алу және сату өмірге енгізілді. Әрі қарай Республика
Президентінің 1995 жылы жарық көрген Жер туралы, Жер қойнауы және оны
пайдалану туралы заң күші бар жарлықтарынан кейін жер учаскелері
жылжымайтын мүлік объектілері қатарына жатқызылды және жер ақысы енгізілді.
Үкіметтің осы заң актілері мен қаулыларының негізінде 1996 жылдан
бастап мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің тәртібі орнатылды және
жекеменшікке сатылатын немесе пайдалануға берілетін жер учаскелерінің
бағалары белгіленді; жер кадастрлық құжаттардың стандарты қабылданды; жер
учаскелерінің кадастрлық нөмірлері мен кодтары бекітілді, яғни жерді
мемлекеттік тіркеуге және есепке алудың негізі қаланды.
Сөйтіп Қазақстан Республикасы Жер кодексіне сәйкес мемлекеттік жер
кадастры (МЖК)–Қазақстанның табиғи және шаруашылық қатынастағы жерлері
жайындағы учаскелердің орны, көлемі, шекарасы, атқаратын мақсаты, сапалық
қасиеттері, кадастрлық бағасы және басқа да үнемі толықтырылып отыратын
жүйелі мәліметтердің жиынтығы.
Жер кадастрының объектісі ретінде, жер кеңістіктегі өлшемдері және
орналасу жағдайларымен сипатталады.
Оның сандық және сапалық көрінісі үшін, кеңістікте есептелінетін
(анықталатын) заттың (мәннің) тиісті өлшемдерін жүзеге асыру, яғни
жергілікті арнайы түсірістер мен тексерулерді жүргізу талап етеді.. Қағазда
тиісті масштабта, графикалық тәсілдермен алынған нәтижелер негізінде, сол
жергілікті жермен бірдей, жоспарлы–картографиялық құжат (жоспар, карта)
алынады. Бұл жоспарда (картада) қандай мәндер көрсетілгендігіне байланысты,
олар мысалы, топырақ, геоботаникалық және тағы басқа түрлерге бөлінеді.
Кешенді жоспарлы–картографиялық материалдарда мәліметтердің бәрі
бейнелеп көрсетіледі (кескінделеді), жер кадастры үшін (жер
кадастрлық–карта) қажет болуы мүмкін.
Жоспарлардың (картаның) масштабы кадастрланатын территориялардың (жер
пайдалану, облыс, аудан территориясы және сол сияқты) өлшемдеріне,
атқаратын қызмет жүгіне, мазмұнына байланысты түрлі болуы мүмкін.
Жер кадастрының мақсаттары үшін территорияларды картаға түсіруде
картографияның және геодезияның тиісті әдістеріне сүйенеді (құрылады).
Жоспарлы–картографиялық материалдар қашанда қазіргі заман дәрежесіне
лайықты болуы керек. Бұл мақсаттар үшін оларға түзету жүргізіледі, яғни бұл
жер жағдайында болып жатқан өзгерістерді жергілікті жерде анықтайды және
жоспарға (картаға) енгізеді. Жер кадастрының жоспарлы – картографиялық
материалдарына нақты талаптар ұсынады. Олар жердің кеңістік жағдайын,
сапалық жағдайын және пайдаланылуын сипаттайтын жергілікті жердің барлық
элементтерін қамтамасыз етуі керек.
Жергілікті жердің барлық элементтері жоспарларда жеткілікті дәлдікпен
және толықтықпен бейнеленеді (кескінделеді).
Кадастр және жерді ұтымды пайдалану мақсаттары үшін суретке түсірулер
мен тексерулер жүргізіледі. Түсірулер мына түрлерге бөлінеді: жердегі
түсіріс, аэрофототүсіріс, аэрокосмостық түсіріс.
Жердегі түсіру аэрофототүсіріс материалдары болмаған жағдайда шағын
аудандарда, жердің құрамы мен пайдалануындағы күнделікті өзгерістерді
есепке алу барысында қолданылады. Қазіргі кезде жер кадастрында
аэрофототүсірістер кеңінен қолданылады. Ол біршама қысқа уақыт ішінде
еліміздің барлық территориясында жағдайы мен пайдаланылуын сипаттайтын,
жергілікті жердің барлық элементтерін егжей – тегжейлі бейнелейтін қажетті
жоспарлы материал алуға мүмкіндік береді. Кадастрда аэрофототүсірістің әр
түлі түрдегі (аэрофотосуреттер, фотопландар және сол сияқты) жоспарлы
материалдары қолданылады.
Аэрофототүсіріс материалдары аудандары бойынша үлкен емес жер
пайдаланушыларды, соның ішінде үй іргелерін есепке алу барысында да
қолданылады. Жеке жер пайдаланушылар жерді есепке алу барысында жер
пайдаланудың фотопландары және фотопланшеттері қолданылады. Олардың
масштабтары жер пайдалану өлшемдеріне, алқаптар контурлылығына және сол
сияқты байланысты түрліше болуы мүмкін.
Қазіргі уақытта аэрокосмостық әдістер, соның ішінде оптикалық және
инфрақызыл диапазонда көп спектрлік түсірістер көмегімен жер ресурстарын
жан–жақты зерттеудің нақты (ашық) мүмкіндігі туды.
Жер кадастрында келесі материалдар мен мәліметтер қолданылады:
1. мен жоспарлы–картографиялық материалдар.
2. Жердің кеңістік орны және шаруашылықаралық үйлестіру мәліметтерінен
тұратын шаруашылықаралық жерге орналастырудың жобалары мен басқа
құжаттары. Жердің кеңістікте орналасуын, пайдаланылуын және
алқаптарын сипаттайтын әр түрлі түсірістің жоспарлы–картографиялық
материалдары .
3. Жер пайдалану құқығын негіздейтін және жер пайдаланушылардың жер
аудандары мен орналасуы мәліметтерінен тұратын жер бөліп беру
құжаттары мен жоспарлы–картографиялық материалдар.
4. Жерлердің кеңістік жағдайын, үлестірулерін және пайдалануын
5. Сипаттайтын ауданның, облыстың жерге орналастыру схемалары.
6. Жер ресурстарын пайдалану бас схемаларының құжаттары мен
жоспарлы–картографиялық материалдары.
7. Ауылшаруашылық жерлерін жоспарлау құжаттары
8. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының ішкі шаруашылық жерге орналастыру
жобалары мен басқа құжаттары, олардың жер пайдалануын, алқаптарын
және ауыспалы егістіктерін орналастыру мен кеңістік жағдайлары туралы
мағлұматтар.
9. Орман шаруашылығы кәсіпорындарының кеңістік орналастыру өлшемдері
және пайдалануы туралы мәліметтерден тұратын орман шаруашылығын құру
(орналастыру) жоспарлары мен материалдары.
10. Қала шегіндегі жер алқаптарының өлшемдері, жағдайлары және пайдалануы
туралы мәліметтерден тұратын қала жерінің жер шаруашылық орналастыру
материалдарымен қалалардың бас жоспарлары.
11. Кәсіпорындар мен олардың бірлестіктерінің жерлерінің мелиоративтік
орналастыру материалдары.
12. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының тәжірибе станциялары мен
ғылыми–зерттеу мекемелерінің есепке алу және есеп беру материалдары.
Барлық материалдар мазмұны, дұрыстығы және толықтығы жағынан
талданады, жер кадастры бойынша мәліметтерді алу үшін өңделеді және кейін
пайдаланылады (қолданылады).
Жер-дүниежүзінде басты жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие, ал қалған
жылжымайтын мүлік объектілері онымен тығыз байланысты. Сондықтан да,
мемлекеттік жер кадастрын жүргізу үшін Қазақстанда қажетті нормативті
құқықтық база құрылған.
Заң орындары жер кадастрының бірыңғай жүйесін құрды, ол жер кадастрын
мемлекеттің әкімшілік аумақтық деңгейінде (республика – облыс - аудан)
жүргізуді қамтамасыз етеді.
Жер кадастрын жүргізуді Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын
басқару агенттігі және оның аумақтық органдары ұйымдастырады. Жер кадастрын
жүргізу жөніндегі жұмыстарды Мемлекеттік жер Ғылыми Өндірістік Орталықтары
мен Еншілес Мемлекеттік Кәсіпорындар аудандық кадастрлық филиалдарымен
бірігіп жүргізеді.
Кадастрдың құрамында үш өзара тығыз байланысты құраушыны ерекше
көрсетеміз:
• Құқықтық - жер учаскесіне құқық орнатушы құжаттарды беру және оларға
сәйкес кадастрлық нөмірді орнатып, үнемі жерге қатысты мәліметтерді
өзгерте отырып тіркеу.
• Фискальды (финанстық) – жерге төленетін төлемдерді (салық салу, жалгерлік
төлемдер, сату кезінде) анықтау үшін жерді жылжымайтын мүлік объектісі
ретінде бағалау.
• Көп атқарымды – жер учаскесін сипаттайтын мәліметтерді құрады(орналасуы,
нысаналы пайдаланылуы, өнімділігі, топырақ және өсімдік жабыны,
геоморфологиясы, гидрологиясы және т.б.).
Мемлекеттік жер кадастрының жүйесі толығымен Қазақстан жерін есепке
алады.
Кадастр объектісі болып елдің бүкіл жер қоры саналады.
Кадастрды есепке алу мен сақтаудың өлшем бірлігі шекаралары
бекітілген, құқықтық жағдайлары орнатылған жер учаскесі. әрбір жер
учаскесіне орналасуын табу үшін кадастрлық нөмір беріледі. Сол нөмірге
байланысты кадастрлық іс құрылады. Жер учаскелері туралы мәліметтер жер
кадастрлық карталармен (пландармен) сәйкестендіріледі.
Құрылған жер кадастрлық ісіне негізделіп жер учаскесіне құқық орнатушы
құжаттар рәсімделіп беріледі.
Атқарылған барлық үрдісті жер учаскесіне құқықты тіркеу жұмыстары
аяқтайды. Осылайша жердің жылжымайтын мүлік ретіндегі құқықтық кадастры
құрылады.
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің тәртібі
Жер учаскелерін тіркеу кадастрлық іс-әрекет ретінде жер кадастрының
барлық құқықтық бөлігінің негізі деп санаймыз. Мемлекеттік тіркеуде есептік
тіркеу бірлігі болып жер учаскесі алынады. Жер учаскесі бір уақытта
пайдалану және меншіктеу құқығының объектісі әрі учаскеге құқық
субъектісінің шаруашылық немесе басқа іс-әрекет объектісі болып келеді.
Жер учаскелерін мемлекеттік тіркеудің міндеті–жерлердің құқықтық
жайлары туралы мәліметтері жүйеленген және көрнекі түрде жинау мен сақтау.
Сондықтан жер учаскесі туралы барлық негізгі ақпарат компьютерге
түсіріледі. Мұнда сақтауыштарға жер учаскелерінің тек қана құқықтық жайы
туралы ақпарат түсірілмейді, сонымен қатар жер кадастры жұмысының
құжаттарындағы қалған барлық ақпарат (учакеге құқық субъектісі, орны,
нысаналы арналуы, бөлінуі, сервитуттар, ауыртпалықтар, алқаптардың
аудандары және құрамы, олардың сапалық сипаттамасы, бонитет балы, учаскенің
құны және тағы басқа мәліметтер) түсіріледі. Яғни, бір уақытта жерлерді
негізгі және күнделікті есепке алу үшін ақпаратты түсіру мен баланс, есеп
беруді құрастыру процесі жүріп жатады.
Жерге құқықты мемлекеттік тіркеудің тәртібі мен шарты заңды күші бар
1995 жылы 25 желтоқсанда қабылданған Жылжымайтын мүлікке және онымен
келісім шарт жүргізу құқығын мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысы арқылы бекітілген.
Тіркеу негізінде заңды түрде жерді пайдаланушылар және нақты жер
учаскелерін жалға алушылар, меншік иелерінің құқығы рәсімделеді. Жер
учаскелерін мемлекеттік тіркеу әр түрлі заң бұзушылыққа жол бермейді, жерді
пайдаланудың тұрақтылығын және жерді нысаналы мақсатында пайдалануды
қамтамасыз етеді.
Жерге құқықты тіркеу ерікті болып табылады.
Мемлекеттік тіркеуде есептік тіркеу бірлігі болып жер учаскесі
алынады.
Жылжымайтын мүлікке және онымен келісім шарт жүргізу құқықтық тіркеуді
тіркеу органы - Қазақстан Республикасы Заң министрлігі және Заң
органдарының подведомствосындағы құқық иеленушінің өтініші негізінде немесе
өкілетті мемлекеттік органдардың негізінде жүзеге асырылады.
Жерді пайдалану немесе меншіктеу құқығына рәсімделген акт және
учаскенің құрастырылған жер кадастрлық ісінің құжаттары негізінде
жүргізіледі.
Жер кадастры базалық құжаттарына:
- жер учаскесінің жер кадастры ісі;
- тиісті әкімшілік – аумақ бірлігінің мемлекеттік кадастрлық
- жер кадастры картасы жатады.
Мемлекеттік кадастрлық кітап төрт тараудан тұрады:
- бірінші тарауда кадастрлық нөмір, құқықтық субъект аттары, атқарушы
органдардың актілері, құқықтық субъектінің, учаскенің, арналу
нысаналарының орындары, бөлінуі, пайдалану бойынша сервитуттар және
шектеулер көрсетілген барлық жер учаскелері есепке алынады
- екінші тарауда алқаптар түрлері бойынша және бөлек суарылатын
жерлердің аудандары есепке алынады;
- үшінші тарауда жерлердің кластары мен олардың құнарлылығына әсер
ететін нышандар, жайылым және шабындықтардың мәдени–техникалық
жай–күйі бойынша алқаптардың сапасы есепке алынады;
- төртінші тарауда жер учаскесінің және жерді пайдалану құқығының
базалық құн көрсеткіштері келтірілген.
Мемлекеттік кадастрлық кітапты жұргізу Жер ресурстарын басқару
жөніндегі мемлекеттік агенттіктің аумақтық органдарына жүктелген.
Жер учаскесінің мемлекеттік тіркеу құжаттарында жерді пайдаланушының
немесе меншік иесінің аттары, орны, оны беру негізі, ауданы, нысанасы
көрсетіледі. Пайдаланатын жерлердің құқықтық жайларында болған өзгерісте
(учаскені сату, айырбастау, бөлу, ауданын, шекараларын өзгерту және тағы
басқа) мемлекеттік тіркеу құжаттарында және жерлерді күнделікті есепке
алуда көрсетілуі керек. Тіркеу ауданның (қаланың) жер кадастр кітабында
жүргізіледі.
Учаскенің кадастрлық нөмірі, учаскеге құқы бар субъектінің аты, орны,
атқарушы органдардың актілері, орны, мөлшерлері, учаскенің және жерді
пайдалану құқығының базалық құны, нысаналы арналуы, бөліну, бөлінбеуі,
сервитуттар және атқарушы органдар белгілеген
жерлерді пайдалану бойынша шектеулер туралы ақпарат (жер кадастрлық
іс, магниттік сақтауыштардағы ақпарат) жазылып, сақталатын тиісті әкімшілік
аудандар деңгейінде мәліметтер жинақталады.
Тіркеуші жерге құқықтың қолданылуын растығын анықтайтын жағдайда
тексеру керек.
Өтініш беруші қажетті талаптарға сай болуы керек: әрекет қабілеті
және құқықтық қабілеті болу керек.
Өтініш беруші ретінде меншік иелері мен жерге басқа құқығы бар
мемлекеттік тіркеуді міндетті қажет ететін, сонымен қатар Қазақстан
Республикасы азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шетел азаматтары,
Қазақстандық және шетелдік заңды тұлғалар, халықаралық ұйымдар, мемлекеттік
органдар бола алады.
Өтініш беруші тіркеу органына:
1. Жер төлемін құқықты тіркеу жайында өтініш.
2. Жер төлемін құқықты растайтын құжаттар.
3. Тіркеу органының көрсеткен қызметін банктен төлемін көрсететін қағазға
төлем ақысын көрсететін құжаттар.
2.1.4 Жер участогін мемлекеттік кадасторлық есепке алу
Жерді есепке алу дегеніміз–жер ресурстарының мөлшері, орналасуы,
шаруашылық пайдалануы және жай–күйі туралы мәліметтерді жинау, жүйелендіру,
талдау бойынша мемлекеттік шаралар. Есепке алудың ең басты міндеті жер
қорын алқаптар құрамы, пайдалану туралы, мерзімдігі және аудандар, қалалар,
басқа әкімшілік-аумақ бірліктері бойынша сипаттама беру болып табылады.
Мемлекеттік жерді есепке алу сапалы жоспарлы–картографиялық
материалдар негізінде жер алқаптарының нақтылы жай–күйі бойынша жүргізіліп,
суарылатын жерлерді есепке алуға ерекше көңіл бөлінеді. Мұнда ауыл
шаруашылығына арналған жерлер мен елді мекен жерлері мұқият есепке алынады.
Жер кадастры жүйесінде жерлердің сапасын есепке алуда топырақтармен
қатар жерлерді де топтастыру жұмысы қарастырылады. Жер қорын топтастырғанда
жерлер деп ауыл және орман шаруашылығында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША
МӘЛІМЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1
Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2
Топырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші
жыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Гидрографиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
1.4
Өсімдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер
кадастры ... ... ... ... ... .
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.4 Жер учаскесін мемлекеттік кадастрлық есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Мемлекеттік жер кадастры мен электрондық Үкіметтің өзара
байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Кадастрды жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
7. Жерді сандық және сапалық есепке алуды жүргізу мен бағалаудың
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Тіркеу мақсат үшін жер учаскілерін есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9. Кадастрдың деректерін беру және ақпараттарын
пайдалану ... ... ... ... ...
3. КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1 Тірек тораптары туралы жалпы түсінік және оның
түрлері ... ... ... ... ... ..
3.1.1 Мемлекеттік геодезиялық
тораптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1.2 Полигонометриялық
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
3.1.3 Геодезиялық жиелендіру және түсіру
тораптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Теодолиттік түсіріс оның мәні және жұмыс
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.1
Нивелирлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2.2 Мензулалық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
3.3 Ауданды
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
4. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЛҚАПТАРЫН БАҒАЛЫҚ
АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ
4.1 Қызылорда облысы Арал ауданың ауыл шаруашылық алқаптарын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2
Егістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.1 Табиғи мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4.3 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын анықтау (Қызылорда
облысы Арал ауданың
мысаныңда) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3.1 Табиғи мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
4.4 Ауылшаруашылық алқаптарының нормативтік бағасын әдістеме бойынша
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
4.4.1 Мал азық
алқаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
5. ЖОБАНЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕУ
5.1 Жер телімін пайдалануға құқық берудің кадастрлық жұмыстардың бағасын
анықтаудың экономикалық
есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Арал ауданының санитарлық және гигиеналық жағдайларын анықтау...
6.2 Берілген Арал ауданының электр қауіпсіздігін
анықтау ... ... ... ... ... ... ...
6.2.1 Электр тоғының адамға
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3 Қорғалмалы
жерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
6.4 Арал ауданың өрт қауіпсіздігін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.5 Өрт сөндірудің химиялық
құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
КІРІСПЕ
Жер ресурстарын басқарудағы соңғы жылдары болып жатқан өзгерістер
мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі тірегі жер екендігін көрсетті.
Әрбір мемлекеттің құрылуы да ең бастысы белгілі бір жер шекарасынан
басталады, яғни жерсіз мемлекет пайда бола алмайды. Қазақстан Республикасы
мол жер ресурстарына ие, бірақ мемлекеттің дамуы тікелей мемлекет
экономикасына байланысты болғандықтан біздің мемлекетіміз бар жер
ресурстарын тиімді пайдалануды басты мақсат етті. Сондықтан да жер кадастры
жер ресурстарын басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Бұл Қазақстан
Республикасының жерлерінің табиғи және шаруашылық жағдайларын
ұйымдастыратын күрделі жүйе. Қазақстандағы мемлекеттік жер кадастрын
жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 6-маусымда
бекіткен №710 жарлығына сәйкес анықталады.
Мемлекетіміз Тәуелсіздік алған күнінен бастап жаһандану үрдісіне
қатысып еліміздің нарықтық экономикаға өту үрдісі жекеменшік принциптарынан
туындады, олар өз кезегінде жер телімдеріне де таратылады. Күнделікті
өмірде жылжымайтын мүлік және жылжымайтын мүлікті бағалау ұғымдары жиі
пайдаланылады, мұндай ұғымдар нарықтық экономикаға өткен жағдайларда ғана
пайдаланылады. Нарықтық экономикасы бар елдерде келесі теңеуді пайдаланады:
Бағалаусыз инвестициялар болмайды, инвестициясыз экономикалық өсу мүмкін
емес, экономикалық өсусіз саяси тұрақтылық болу мүмкін емес.
Қазіргі заманда жылжымайтын мүлікті бағалайтын халықаралық ұйымдар
құрылды, солардың ішіндегі бастысы Еуропада негізгі қорларды бағалайтын
Еуропалық топ. Ол 1997 жылы бағалау қызметтеріне және қаржылық есеп беруіне
арнап біртұтас стандарттарды құру мақсатымен ұйымдастырылған. Сонымен
қатар, мүлікті бағалау стандарттары бойынша Халықаралық комитет (IVSC) бар.
Осы ұйымдардың басты мақсаттарының бірі бағалаудың біртұтас стандарттарын
бекіту, оларсыз шетелден салмақты инвестицияларды тарту мүмкін емес.
Біздің мемлекетімізде кәсіби бағалаушылар американдық мамандармен
зерттелген жылжымайтын мүлік теорияларын қолданып жүр.
Қазақстан Республикасында Жылжымайтын мүлік ұғымының мәні Қазақстан
Республикасының 117- бабында берілген.
Қазақстан Республикасының бағалау қызметінің анықтамасы 2000-жылдың 30-
қарашасында Қазақстан Республикасының Президентімен бекітілген Бағалау
қызметі туралы заң құқықтық құжатында беріледі.
Берілген дипломдық жоба жұмысында аталған құқықтық-нормативтік
құжаттарға сәйкес бағалау жұмысы жүргізілді.
Бағалау жұмысы Қызылорда облысы Арал ауданының ауыл шаруашылық
алқаптарының жерлерін есептеуде атқарылды. Бағалауда ауыл шаруашылық
алқаптарының жерлерін таңдаған себебім халықтың өмір сүруінің негізгі
тірегі ауыл шаруашылық алқаптарынан алынатын өнімде деп есептеймін.
Аталған жұмысты табысты капитализациялау әдісін қолданып жасадым, бұл әдіс
қалыпты түрде өнім алынып отыратын ауыл шаруашылық алқаптарында
қолданылады. Қызылорда облысы Арал ауданының жерінде екі бағытта шаруашылық
дамыған, олар: мал шаруашылығы-оның ішінде қаракөл қой шаруашылығы мен
өсімдік шаруашылығы-оның ішінде күріш өсіру жұмыстары атқарылады. Ауданның
экономикалық өмір сүру деңгейі дамыған, жер санаттарының арасында ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлер басым болып келеді. Бағалау жұмысын жүргізу
үшін алдымен бағаланып отырған жердің жағдайын түгелдей зерттедім. Ондай
зерттеу жұмыстарына ауданның орналасуын, климатын, жер бедерін,
гидрографиясын, топырағын, өсімдігін жағдайын анықтау болып табылады.
Зерттелген мәліметтерді анализдеу арқылы, дүниежүзілік тәжірибе жұмыстарына
сүйене отырып бағалау үрдісін жүргіздім.
Ауыл шаруашылығының меншік формаларының өзгеруі мен жер нарығының дамуы ең
алдымен, жерге нормативтік бағаның ғылыми түрде негізделген қалыптасуы мен
қызметін, яғни сенімді ақпараттық базаға негізделген бағаны талап етеді.
Жердің алғашқы нарығы қызметінің негізіне жердің нормативтік құны кіреді
және мемлекеттік меншіктен жерге меншіктің әртүрлі формаларына, соның
ішінде жеке меншікке көшу сол арқылы жүргізіледі.
Агроклиматтық табиғи-ауыл шаруашылық аудандастыруды, өндірістің
мамандандырылуын, топырақ пен өсімдіктердің сапалық сипаттамасын, олардың
экологиялық жай-күйін ескере отырып, ауыл шаруашылығы алқаптарын аудан
деңгейінде бағалау жердің бағасын неғұрлым нақ әрі дәл анықтауға мүмкіндік
береді.
Бағалық аймақтарға бөлу материалдары келесі қажеттіліктерде
пайдалынады:
- әкімшіліктің бағалық және салықтық саясатын белгілеуде;
- ауыл шаруашылығы алқаптарын ұтымды пайдалану мен жерді қорғау
бойынша іс-шаралар жүргізуде;
- экологиялық және техникалық зардаптар кезіндегі шығындарды анықтау
үшін пайдаланылады.
Аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргізу кезінде бастапқы материалдар
ретінде топырақ және геоботаникалық зерттеулердің, күріш егу аймағының
жерін бағалаудың, Қызылорда облысының жерін экономикалық бағалаудың
мәліметтері мен өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жөніндегі
деректер, әдістемелік нұсқамалар мен нұсқаулықтар қолданылды.
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫ ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША МӘЛІМЕТТЕР
Арал ауданы Қызылорда облысының солтүстік-батысында орналасқан.
Солтүстігінде Ақтөбе облысымен, солтүстік-шығысында Қарағанды
облысымен, шығысында Қазалы ауданымен, оңтүстік-батысында Арал теңізінің
жағалауымен шектеседі.
Ауданның әкімшілік шекарасы ішіндегі жер қоры, 2003 жылғы 1 қаңтарға,
5521274га немесе облыстық жер қорының 24.4% құрады.
Жер қоры жер санаттары бойынша келесі түрде бөлінеді: ауыл шаруашылығы
мақсатына арналған жер – 2266708га (39.4%), елді мекендер жері – 281347га
(4.9%), өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге ауыл шаруашылығы мақсатына
арналмаған жер – 113328га (2.0%), ерекше қорғалатын аумақтар жері – 16795га
(0.3%), жер қорының жері – 637294 (11.1%), су қорының жері – 1807511га
(31.4%), босалқы жерлер – 623692га (10.9%).
1998-2003 жылдар аралығында, санаттар бойынша жер пайдалануда ауыл
шаруашылығы мақсаттарына арналған жерлердің, негізінен мемлекеттік жер
қорының жерін игеру есебінен, ұлғаю тенденциясы байқалған. Дегенмен, 2003
жылдан жер қорының құрылымында ауыл шаруашылығы мақсатына арналған
жерлердің азаюы мен босалқы жерлердің ұлғаюы жағына қарай күрт өзгерулер
жүрді.
Елді мекендерді дамыту үшін ауыл шаруашылығы айналымынан бір мезгілде
267.1 мың га алынады (1-кесте).
Жер қорының құрамында ауыл шаруашылығы алқаптары 2032460га алады, оның
548га – суармалы егістік, 2920га – тыңайған жерлер, 9442га – шабындықцтар,
2019327га – жайылымдар, 223га – бау-бақша (2-кесте).
1.1 - кесте Жер қорын жер санаттары бойынша бөлу (2003 жығы 1 қаңтарға)
рн Жер санаттары Жалпы көлемі
№№
Га %
1 2 3 4
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған 2266708 39.4
жерлер
С.і. азаматтар мен мемлекеттік емес 2257701 39.3
заңды тұлғалардың жері
мемлекеттік заңды тұлғалар жері 9007 0.1
ІІ Елді мекендер жері 281347 4.9
ІІІ Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс 113328 2.0
және өзге ауыл шаруашылығы мақсатына
арналған жерлер
ІҮ Ерекше қорғалатын аумақтар жері 16795 0.3
Ү Орман қорының жері 637294 11.1
ҮІ Су қорының жері 1807511 31.4
ҮІІ Босалқы жерлер 623692 10.9
ҮІІІ Барлық жер 5746675 100
ҮІІІ.1 С.і. аудан аумағы шегінің сыртында 225401
пайдаланылатын жерлер
Х Аудан аумағы 5521274
1.2 - кесте Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы (2003 ж. қарашаға)
Көрсеткіштер га %
1 2 3
Ауыл шаруашылығы 2032460 100
алқаптары
оның ішінде: егістік 548 0.02
с.і. суармалы 548 0.02
тыңайма 2920 0.14
шабындық 9442 0.5
жайылымдар 2019327 99.3
бау-бақша 223 0.01
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жер санатындағы ауыл шаруашылығы
алқаптары 1395240га, оның ішінде: суармалы егістіктер 544га, тыңайма жерлер
2516га, шабыдық 9269га, жайылымдар 1382911га.
Құрылымдық өзгерістерді сараптауауданның әкімшілік шекарасы ішіндегі
ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемі 5 жылда 99183 гектарға, оның ішінде
жайылым – 99869 гектарға ұлғайды, егістіктің көлемі 755 гектарға, тыңайма
жерлер 154 гектарға азайды. Шабындықтар ауданы өзгермеді (3-кесте).
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жер санатының ауыл шаруашылық
алқаптары 2003 жылдың басында 1395240га құрды. 1998-2003 жылдар кезеңінде
ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы 86165 гектарға азайды, оның ішінде
егістік 759 гектарға, тыңайма жер 461 гектарға, шабындық 173 гектаға,
жайылым 84772 гектарға кішірейген.
Елді мекендер жері санатының ауыл шаруашылық алқаптары 2003 жылдың
басында 240237га құрды. 1998-2003 жылдар кезеңінде ауыл шаруашылығы
алқаптарының ауданы 451 гектарға ұғайды.
Өнеркәсіп, көлік, байланыс жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары
1593 гектарға қысқарды.
Орман қоры жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары 500 гектарға
ұлғайды.
Су қоры жері санатындағы ауыл шаруашылығы алқаптары 347 гектарға,
босалқы жерлерде – 185643 гектарға көбейді.
Жерге байланысты қайта құрулар жер қатынастарының қалыптасқан жүйесін,
жерге меншік формасы мен шаруашылық жүргізу формасының көп түрлілігін
енгізу негізінде өзгертуге, өнімділігі төмен егістікті тыңайма жерге
ауыстыруға, теңіздің жағалық сызығын өзгертуге және жағалау маңы жолағының
тұздануына байланысты болып отыр.
1.3 - кесте Жер санаттары және алқаптар бойынша жер қорының бөліну
динамикасы
Жер санаттары Жылдар Ауыл шаруашылығы алқаптары, га
Барлығы Соның ішінде
егістік тыңайма шабындық жайылым бау-бақша
1 2 3 4 5 6 7 8
Ауыл шаруашылығы мақсатын арналған 1998 1481405 1303 2977 9442 1467683 -
жерлер 2003 1395240 544 2516 9269 1382911 -
Елді мекендер жері 1998 239786 - 97 - 239689 -
2003 240237 4 134 - 239876 223
Өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге 1998 97653 - - - 97653 -
ауыл шаруашылығына арналмаған жерлер 2003 96060 - - - 96060 -
Орман қорының жері 1998 12995 - - - 12995 -
2003 13495 - - - 13495 -
Су қорының жері 1998 160 - - - 160 -
2003 507 - - 118 389 -
1.4 - кесте Жер санаттары және алқаптар бойынша жер қорының бөліну динамика
Босалқы жерлер 1998 297386 297386 -
2003 483029 - 270 55 482704 -
Барлық жер 1998 2129385 1303 3074 9442 2115566 -
2003 2228568 548 2920 9442 2215435 223
С.і. аудан шегі сыртында 1998 196108 - - - 196108 -
пайдаланылатын жерлер 2003 196108 - - - 196108 -
Аудан аумағы 1998 1933277 1303 3074 9442 1919458 -
2003 2032460 548 2920 9442 2019327 223
1.1 Климаты
Аумақ шөлді аймаққа жатады, құрғақ климатымен, ыстық жазымен, суық әрі
аз қарлы қысымен сипатталады. Қысқы айлардағы ауа температурасы тұрақсыз.
Қаңтардағы орташа температура 11-13,50С. Қатты суықтар кезеңінде ауа
температурасы тегіс және төбелі жерлерде -34-450С, төмендеулерде -36-470С-
қа жетеді.Қар жамылғысы негізінен желтоқсанның үшінші онкүндігінде
түзіледі.Қар жамылғысының ұзақтығы көбіне жел жылдамдығына және жергілікті
жердің ашық әрі қорғанышсыз болуына байланысты. Топырақтың тоңазуы 0,5м
аспайды.
Қыстың көктемге ауысуы ауа райы құбылысының күрт өзгеруімен
байқалады.Көктем ауа температурасының тұрақсыздығымен және үлкен тәуліктік
амплитудамен (200С-қа дейін) ерекшеленеді.Бұл кезеңде жауын-шашын 35-тен
125 мм-ге дейін жауады, осы уақытта ашық түсті және бай өсімдік жамылғысы
байқалады.Жазы ауа температурасы +150С-тан өткен кезде басталады. Бұл
кезеңде температурада күрт ерекшеліктер байқалмайды. Аудан аумағында жаз
ыстық әрі ұзақ болады.Шілдедегі орташа температура +250+280С.
Температураның абсолюттік максимумы +450+470-қа дейін жетеді.Жазғы кезеңде
ауа мен топырақ ылғалдылығының тапшылығы байқалады. Құрғақ жылдары жауын-
шашын мөлшері 5-10 мм-ден аспайды. Жазда аңызақтар жиі болады.Атмосфералық
құрғақ топырақ, аңызақ және шаңды борандармен жиі сәйкес келеді.
Жылы кезеңдегі қарқыны баяу аңызақты күндердің орташа саны 25-64-ке
жетеді. Қарқынды аңызақтар жыл сайын 8-10 күн бойы байқалады деуге болады,
олардың ең көп мөлшері шілде-тамыз айларына келеді.Арал маңында шаңды-тұзды
құйындар 70 жылдардан кейін теңіздің құрғаған түбінде құрыла бастады
да,қазіргі уақытта жылдың мезгілінде байқалады. Олардың үздіксіз ұзақтығы
орта есеппен аптасына 2 күнге жуық. Тұздың жауын-шашынмен бірге жыл сайын
түсуі Арал маңында 150-400 кгга.
1.2 Топырағы
Аудан аумағы Қазақстан Республикасының жер қорын табиғи- ауыл
шаруашылық ауданастыру схемасына сәйкес, солтүстік Арал маңының құрылымдық
және аккумулятивтік жазық шегіндегі шөлді аймақтың Арал-Балқаш
провинциясының Арал маңы мен Сырдария округін қамтиды. Аумақта топырақтың
келесі типтері, түрлері және тектері бөлінеді (1-карта).
Құба топырақ тегіс жердегі-қаңқалы жазық шегі ішінде құрылған. Топырақ
денудациялық және көлді-аллювиалды жазықтар бедерінің көтеріңкі
формаларында жетіледі.
Топырақ түзуші жыныстар қызметін үштік батпақтар, элювиалды-
делювиалды, делювиалды-пролювиалды шөгінділер атқарады, олар батпақ, құм,
қиыршық тас түрінде болып келеді.Жер асты сулары тұзданған және 10 метрден
терең орналасқан.Топырақ құнарлылығы өте төмен: А қабатындағы қара шірінді
құрамы 0,3-0,9% құрайды.
Құба топырақтардың ішінде кебір, кебірлі-сортаңды, сортаңды және
әртүрлі тұздану дәрежесіндегі сортаңды, нашар дифференциаланған, толық
дамымаған, дефляцияға ұшыраған жағалау маңы топырақтары кездеседі.
Дефляцияға ұшыраған құба топырақтар эрозияға қарсы іс-шараларды қажет
етеді.
Қоңыр құба топырақтар құба аймақшадан оңтүстікке қарай орналасқан және
олар үштік-борлы үстірттің тегіс жердегі-қаңқалы жазықтың неғұрлым биік
беттерін алып жатыр. Топырақ түзуші жыныстарға механикалық құрамы ауыр және
жеңіл болып келетін үштік-борлы шөгінділер, сондай-ақ олардың элювийі мен
делювийі жатады.
Жер асты сулары 6м терең орналасқан. Топырақтағы қара шірік құрамы
төмен. А қабатында оның құрамы 0,2-0,8% құрайды.
Шалғынды-құба топырақтар шектеулі түрде таралған.
Топырақ түзуші жыныстарға құмдақ, құмдақты, құмайтты, кейде батпақ пен
құм түріндегі төрттік шөгінділер жатады.
Жер асты сулары 3-6м тереңдікте орналасқан. Олар негізінен беткі
аралас топырақ ылғалдылығының әсерінен құрылған. Шалғынды құба
топырақтардың су режимі оқтын-оқтын шайылатын түрде қалыптасқан. Мұнда жер
асты суларының түтікті токтары топырақтың төменгі қыртыстарын сулай отырып,
олардың тұздануын болдырады.
А қабатындағы қара шірік құрамы 0,3-тен 2,0%-ға дейінгі кең аралықта
ауытқиды.
Шалғынды құба топырақтар ішінде сортаңды, сортаңды-кебірлі және тұзды
түрлері кездеседі.
Тұздану дәрежесі аздан көпке қарай ауытқып отырады.
Жайылмалы шалғынды-құба топырақтар Сырдария өзенінің қазіргі
атырауының жайылмалы бөлігінде таралған. Жыныстар әртүрлі дәрежеде
тұзданған.
Жер асты сулары 2,5-4,5м тереңдікте орналасқан, олардың минералдануы 1-
ден 5 гл дейін ауытқиды, суы сульфатты-натрийлі немесе сульфатты-магнийлі.
А қабатындағы қара шірік құрамы 0.2-ден 6.7%-ға дейін.
Сипатталып отырған топырақ суармалы егін шаруашылығында пайдаланылады.
Жайылмалы шалғынды-батпақты құба топырақтар Сырдария өзенінің қазіргі
атырауының жайылмалы бөлігінің арна түріндеі, көл түріндегі және тұйық
төмендеулерімен шектеседі.
Жер асты сулары 1м, 1-3м дейінгі әртүрлі тереңдікте орналасқан,
олардың минералдануы 1-ден 9 гл дейін ауытқиды, суы сульфатты-магнийлі.
А қабатындағы қара шірік құрамы 2.9-ден 8.7%-ға дейін.
Аздан қаттыға дейінгі әртүрлі тұздану дәрежесі бар кебірлі, сортаңды
топырқтар айқындалған.
Жайылмалы шалғынды-батпақты құба сортаңды шөлейттену топырағы Сырдария
өзенінің қазіргі атырауының жайылмалы бөлігіндегі жер асты сулары
деңгейінің 2 м-ден әрі күрт төмендеген учаскелермен шектеседі.
Топырақ кесіндісі біршама құрғаған. Онда глейлену жоқ болғанымен,
тотты дақтар бүкіл тереңдікте байқалады.
Қара шірік құрамы көп емес, 0.4-2.7% аралығында ауытқиды. Тұздану
дәрежесі қатты және өте қатты.
Жайылмалы батпақты құба топырақтар көлдердің түбінде өте мол ылғалдану
жағдайында құрылды.
Топырақ кесіндісі қабатты, көбіне бетінен қалыңдығы 7-12см болатын
шымтезекті немесе жартылай шымтезекті қабат бөлінеді.
25%-ға дейінгі жоғары қара шірінді құрамымен сипатталады.
Кейде топырақта 0-30см-лік қабатта суда еритін тұздардың жиналуы
байқалады.
Құба кебірлер жер асты сулары терең орналасқан (6-10м терең) клді-
аллювиалды жазықта, микротөмендеулер мен баурайлардың үштік-борлы үстірттің
тегіс жердегі қаңқалы жазықтар шегінде құрылған.
А қабатындағы қара шірінді құрамы 0.1-1.4% болады.
Кебірлер әртүрлі дәрежеде тұзданған. Тұздану түрі хлоридті-сульфатты.
Шалғынды-құба кебірлер 3-5м тереңдікте орналасқан жер асты суларының
пленкалы-түтікшелі токтарының әсерінен, төмендеулерде құрылады. Оларда қара
шірінді құрамы өте аз – 0.4-0.9%.
Шалғынды сортаңдар жер асты суларының жақын орналасуы (0.5-
1.5м) жағдайында дамиды. 40-70см тереңдікте глейлену іздері, майда тотты
дақтар байқалады. Қара шіріндінің құрамы жоғарғы қабатта төмен (0.24-2.4%).
0-30см қабаттағы тұздарды орташа өлшемді құрамы 1.83тен 12.2% дейін
өзгереді, тұздану түрі хлоридті-сульфатты, хлоридті.
Жағалау маңы сортаңдары жақын (0.5-2.5м) және қатты минералданған жер
асты суларында кеуіп бара жатқан жағалау маңы жолағы шегінде құрылған.
Топырақ кесіндісі нашар құрылған, глейленген, тұзданған және ұлумен
толыққан. Қара шірінді құрамы жоғарғы қабатта орналасқан (0.4-0.9%).
Жағалау маңы сортаңдары беткі жағынан қатты тұзданған (2.35-8.43%).
Бекітілген жазық құмдары құмдар алқаптарыныңшеттерінде, сондай-ақ енді
жалпақ төмендеулерде, соның ішінде ауданның солтүстік бөлігінде кездеседі.
Құмдар қабаттарға аздап дифференциалданған. Қара шірінді қабаты анық емес,
кесінді құрылуы бос.
А қабатының жоғарғы қыртысында қара шірінді құрамы 0.1-0.2%.
Жоталы-төбешікті бекітілген құмдар ауданның солтүстік бөлігі шегіндегі
кең алқаптарды алады. Құмдар кесіндісі аз дифференциаланған және А қара
шірінді қабатының бөлінуі нашар. Оның құрамы өте төмен, жоғары қабатта 0.1-
0.2%. Құмдар тұзданбаған.
Жоталы-төбешікті бекітілмеген құмдар да жоғарыдағыдай түрде құрылады.
Үстіңгі қабаттағы қара шірінді құрамы 0.1%-дан аспайды. Құмдар кесіндісі
одан да нашар құрылған.
Жағалау маңы құмдары Арал теңізі жағалауының шегі ішінде таралған және
олар бұрынғы теңіз түбі болып саналады. Бедері шұңқырлы-төбелі болып
келеді. Құмдар әртүрлі дәрежеде тұзданған.
1.2.1 Бедері және топырақ түзуші жыныстар
Қаралып отырған аумақ негізінен Сырдария ойпатының аккумулятивті
жазығында орналасқан, батыс бөлігінде құрылымдық-денудациялық жазық жатыр.
Геоморфологиялық жағынан аудан аумағында мыналар бөлінеді:
• Құрылымдық-денудациялық жазық
- үштік-борлы үстірт.
• Аккумулятивтік жазық
- көлді-аллювиалды жазық;
- Сырдария өзенінің аңғары;
- Эолды жазық;
- Теңіз жағалау маңы жазығы.
Үштік-борлы үстірттің құрылымдық-денудациялық қаңқалы жазық үштік-
борлы батпақтың беткі қабатқа үстірт тәрізді немесе қаңқалы шығындылары
түрінде құрылған, ол мұнда төмен жерлермен, көптеген сортаңдармен, тұзы
көлдермен кезектесіп отырады.
Ауданның батыс бөлігінің беті неғұрлым көтеріңкі және тілімденген.
Абсолюттік биіктіктер бұл бағытта төменгі учаскелерде 55-60 м-ден
көтеріңкі жерлерде 78-106м дейін өзгереді. Мұнда топырақ түзуші жыныстар
қызметін батпақ, құм, қиыршық тас түріндегі кейінгі төрттік делювиалды-
пролювиалды, элювиалды-делювиалды шөгінділер атқарады.
Көлді-алювиалды жазық ауданның солтүстік-шығыс, шығыс және солтүстік
батыс бөлігінде бөлініп, сипатталып отырған аумақты солтүстігінен
оңтүстігіне кесіп өтетін енді субмеридиалды төмендеулерде орналасқан. Жазық
субмеридиалды бағыттағы ежелгі арнамен толық сәйкес келеді. Оның
абсолюттік биіктіктегі солтүстігінде 100 м-ден оңтүстігінде 60 м-ге дейін
өзгереді. Жазықтың барлық беткі қабаты төменгі-орташатөрттік көлді-
аллювиалды жыныстар табылады.
Сырдария өзенінің арнасы сипатталып отырған ауданның оңтүстік-шығыс
бөлігін қамтып, қазіргі атырауға өтеді. Атырауы біршама құрғаған және суы
жоқ иректелген жыралар мен ағыстар, ойысты шұңқырлы жазық түрінде болып
келеді. Ол палеогенді батпақтардан аллювиалды-төрттік шөгіндіден тұрады.
Жазықтың еңістігі 0.00015, абсолюттік белгілері 70-74-тен 52-54 м дейін
(теңіз жағалауы).
Эолды жазық ауданның батыс, солтүстік-шығыс және шығыс бөліктеріндегі
кең алаптарды алады. Онда құмды алқаптар орналасқан, олардың ішіндегі ең
ірілері Арал маңындағы Қарақұм, Үлкен және Кіші Борсық, Баршақұм мен құмды
учаскелердің ауданы бойынша неғұрлым майда болып келетін бірқатар учаскелер
бар.
Бедер генезисі мен формасы бойынша құмдар екі түрге:
а) төбешікті және шоқылы;
ә) төбешікті-жоталы болып бөлінеді.
Төбешікті және шоқылы құмдар Сырдария өзенінің атырауында кең
таралған, онда олар шағын аудандарды алады.
Ауданның батыс және солтүстік-шығыс бөлігіндегі үлкен аудандарды
төбешікті-жоталы құмдар Үлкен және Кіші Борсық, Арал маңындағы Қарақұм,
Баршақұм алып жатыр.
Құмды алаптар субмеридиалды ұзындықта кейбір төбелердің ұштары
аккумулятивті жазық үшін максималды абсолюттік биіктікте (150-170м).
Жоталардың биіктігі 20м, ені 1-2,5км болып келеді.
Жота аралық төмендеулерді құмды топырақтар мен тақырлар алып жатыр.
Теңіз жағалау маңы жазығы шағын ауданды алады және Арал теңізінің
шығыс бөлігі бйымен созылады. Оның беті теңіз жаққа қарай сәл еңістеу
келеді, жел үрлеп әкелген жоталы-шұңқырлы құмдармен жабылған. Мұнда
сортаңдар мен биіктігі 0,5м дейігі гипсті төбелер таралған. Теңіз жағалауы
көптеген майда аралдармен тілімденген.
Қазіргі уақытта теңіз 50 км-ден көп қашықтыққа шегінген. Топырақ
түзуші жыныстар қызметін көп мөлшерде ұлуы бар құмдар түріндегі төрттік
теңіз шөгінділер атқарады. Олардың қалыңдығы 8-9м болады. Қазіргі уақытта
ауданның барлық аумағында бедер құрушы процестердің күрт өзгеруі жүруде,
бұл Арал теңізінің деңгейінің қарқынды төмендеуіне және үдеп бара жатқан
шөлейттенуге байланысты, мұның бәрі топырақ қабатының тұздануының күшеюіне,
жер асты суларының тұздануына әкеп соқты.
1.3 Гидрографиясы
Гидрографиялық тор нашар дамыған. Ауданны барлық аумағында,
оңтүстіктен басқа, беткі ағыстар жоқ. Жалғыз беткі су көзі Сырдария өзені
ауданның оңтүстік шекарасы бойымен өтеді.Тұйық, ағыссыз үлкен және кіші
тұзды көлдер гидрографиялық элменттер болып табылады. Мезгіл бойы да, жыл
бойы да олардың барлығының режимі тұрақсыз. Олар біресе суға толады, біресе
азаяды, кейде тіпті құрғап қалады.Бұл көлдердің ішіндегі ең ірілері –
Қамыстыбас, Жаңакөл, Мақтал, Қаракөл, Қаязды және т.б.
Су ресурстарының бір бөлігі жер асты сулары түріне болып келеді.
Олардағы тұз концентрациясы әртүрлі және әртүрлі тереңдікте орналасады,
таралуы жергілікті жердің геоморфологиялық құрылымына байланысты болады.
Бос беткі қабатты жер асты сулар 16 және одан да көп метрге дейінгі
тереңдікте орналасады және олар құмды, құмды-саздақты шөгіділерде
кезедеседі.
Су сіңіретін шөгінділердің генезсіне қарай, олар теңіз, геолды және
аллювиалды шөгінділердің жер асты сулары болып бөлінеді.
Судың тұздануы әртүрлі. Дегенмен, тұзды жер асты сулары, ал кейде
тіпті сығындылы қалдығы 10-нан 123 гл болатын тұздықтар басым, бірақ
тұздануы 1 гл болатын тұщы сулар да кездеседі. Анионды құрамы бойынша
сульфатты және хлорлы-сульфатты катионды құрамы бойынша натрийлі-магнийлі
жер асты сулары басым келеді.
1.4 Өсімдігі
Табиғи өсімдіктері күрт континенталды климат әсермен және жеткіліксіз
әрі тұрақсыз ылғалдану жағдайында құрылған, негізінен шөлді түрлер басым.
Өсімдігі шөлейтті сипатта болады және ксерофилді және галофилді көпжылдық
жартылай бұталы өсімдіктермен – жусандар және сораңдармен ерекшеленеді,
бұлар құба топырақтарда, сортаңдар мен сор топырақтарда бірлестіктер
құрады. Ауданда эфемерлі және біржылдық сораңды өсімдіктер мол кездеседі.
Аумақтық ұштасуы мен өсу орнының экологиялық жағдайларының
ерекшеліктері жағынан, өсімдік жамылғысын бірнеше эдафиялық варианттарға
бөлуге болады: балшықты шөлейт өсімдігі, галофитті шөлейт өсімдігі, Орал
өзені аңғарының өсімдігі және теңіз маңы аңғарының өсімдігі.
Балшықты шөлейттің солтүстік-батыс бөлігінде, Орал өзенінің сол жақ
жағалауындағы аз толқынды жазық бойынша, құба, көбіне сортаңды және
тұзданған құмбалшықты топырақтарда профилді жартылай бұта – тамыр жусан
басым. Оның серіктесі болып: жапырақсыз атқонақ, қара және Лерхов
жусандары, эфемерлер (жуашықты қоңырбас, шығыс мортығы), біржылдық сораңдар
(суппортжапырақты клмакоптера, үрпиген домалатпа, құм ебелегі және т.б.)
және сор қонағы (бұйырғын) табылады.
Галофитті шөлейт (сортаңды және сор) – жартылай бұталы тұз сүйгіш
өсімдіктермен, әсіресе құба сортаңдарда сор қонағы (бұйырғын) және сор
топырақтарда –төмпек сарсазандардың басымдылығымен сипатталады.
Сортаңдарда қара жусан мен боз көкпек, біржылдық сораңдардан –
суппортжапырақты климакоптера таралған.
Ауданның шығыс бөлігі – жазық-сортаңды ландшафт түрінде болып келеді.
Терең емес сортаңды ойлар мен көптеген ірі сорлардың шеттері шырынды-
сораңды өсімдіктермен: эфемерлер және біржылдық сораңдар қатысуымен төмпек
сарсазан, үрмежеміс ақсора, каспий сорқаңбағымен жабылған.
Шалғынды-құба сортаңды топырақтардағы жазықтардың микротөмендеулерінде
Лерхов жусаны, кейде аз мөлшерде қара және тамыр жусандар, біраз
астықтұқымдастар – шөл бидайығы, тара бидайық, жуашықты қоңырбас, бұтақты
бидайық, сортаң ажырықтар тараған.
Орал өзенінің аңғары бойындағы ылғалдануы мол ойлардағы шалғынды-
батпақты топырақтарда негізінен, гигрофитті өсімдіктер – кәдімгі қамыс,
теңіз түйнекөлеңі, аралық келтебас кездеседі.
Бірыңғай ылғалдану жағдайындағы шалғынды топырақтарда бидайықтар,
бидайықты-алуан шөпті, астықты-алуан шөпті шалғындар кездеседі.
Жеткіліксіз ылғалданудағы учаскелердегі шалғынды және шалғынды-құбалы
тұзданған топырақтарда сортаң ажырықтар, сортаңды шөптер мен эфемерлері
басым галофитті шалғындар кең тараған.
Жайылмалардың арна маңы бөліктерінде каспий талы, емен, жылтыр
қарағаш, үшкіржеміс жиде және т.б. тұратын жапырақты орандар ала-құла
таралған. Біржылдық сораңды, эфемерлі және сортаңшөпті жамылғылы жыңғылды
тоғайлар кең тараған. Шөптесін өсімдіктерден біржылдық және көпжылдық
сораңдар басым.
Солтүстік бөліктегі жайылмалы шымды-қабатты топырақтарда және оңтүстік
бөліктегі шалғынды теңіз маңы топырақтарында алабұталы көкпек,
суппортжапырақты, түкті, торғайот климакоптералары басым біржылдық сораңды
өсімдіктер басқан.
Теңіз маңындағы жерлерде басым өсімдік жамылғысы болып, теңіз
түйнекөлеңі, су жиегінде – кәдімгі қамыс табылады. Қамыс өскен аумақты
кейде өзен және теңіз сулары басып тұрады.
2. ЖЕР КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
2.1 Жер кадастрының тарихта пайда болуы
Тарихта кадастрдың пайда болуы салық салуды шынайы, толық және нақты
түрде жүргізу қажеттілігінен туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер
мемлекеттік кіріс және арнайы салық объектісіне айналды. Сондықтан да
кадастр үнемі жерді түгендеу, есепке алу және бағалау жұмыстарымен тығыз
байланыста болды.
Жерге құқықтарды тіркеу жер жазбаларының жүйесін құрады. Бұл
жазбаларда жариялық, құқықтық сипаттамалар көрсетілді. Солар арқылы жерге
меншікті рәсімдеу, жерді қорғау, жер учаскелерінің бір иесінен екіншісіне
өту жұмыстары және жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың жер
учаскелерін пайдаланудағы шектеулер мен ауыртпалықтарды біліп отырулары
қамтамасыз етілді.
Жер-кадастрлық және тіркеу жұмыстарын қандай уәкілетті орган атқарса
да бұл жұмыстар үнемі тығыз байланыста болып келеді. Соның нәтижесінде
көптеген дамыған елдер жер учаскелері мен оларда орналасқан жылжымайтын
мүлік объектілерінің бірыңғайлылығын орнатты.
Кадастрлық және тіркеу жүйелері жерге орналастырумен тығыз байланыста.
Жерге орналастыру кезеңінде жаңа жер иеленулер мен жер пайдаланулар пайда
болады, олардың құқықтық және физикалық белгілері анықталады, жер
учаскелерінің шекаралары мен аудандары белгіленеді, жерлер қайта бөлінеді,
жергілікті жерде межелік белгілері орнатылады.
Жерге орналастырудың мәліметтері жаңа жер учаскелерін тіркеу мен
бағалауды, олардың жер иеленушілері мен жер пайдаланушыларының құқықтарын
анықтауды қамтамасыз етеді.
1985 жылы БҰҰ – ның картографиялау мен жер ақпараттық жүйелер бойынша
құрған эксперттер тобы кадастрға келесідей анықтама беруді ұсынды:
Кадастр – бұл жылжымайтын мүлік объектілердің шекарасын түсуруге
негізделген белгілі бір мемлекеттің немесе ауданның жылжымайтын мүлік
объектісі туралы мәліметтерді жүйелі түрде есепке алу үрдісі. Осындай
жылжымайтын мүлік бірлігін белгілеу үшін ерекше белгі (идентификатор)
қолданылады. Жылжымайтын мүлік объектісінің планы және учаскенің
идентификаторы әдетте ірі масштабты карталарда көрсетіледі.
Негізінен кадастр – бұл белгілі бір аумақтың жер бірлігінің жүйелі
түрде сипатталуы. Сипаттамалар әрбір учаскенің орналасуын және шекарасын
көрсететін карталар арқылы беріледі. Тіркеуге қажетті мәліметтердің ең
маңыздылары болып жер учаскесінің кадастрлық нөмірі мен ауданы саналады.
Дәстүрлі кадастр жүйесі жер иеленушілер мен пайдаланушылар туралы, жердің
санаты, құны және салығы туралы мәліметтерді береді.
Қазіргі кезде жылжымайтын мүлікті тіркеуде әр түрлі жүйелер
қолданылады, олардың әр қайсысында кадастрмен байланыс жекеше анықталады.
Бұл әр алуандылық әрбір елдің дамуындағы тарихи және экономикалық
себептерге негізделіп, кадастр құрылымдарын ұйымдастыру мен жерді тіркеу
жүйелерінде бейнеленеді.
2.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер кадастр
Жер кадастры Қазақстан Республикасындағы табиғи объектілердің
мемлекеттік кадастрларының құрамды бөлігі болып келеді. Барлық табиғи
объектілердің кадастрларының жүйесі жер кадастры жүйесіне негізделіп
құрылады.
Кадастрдың басқа түрлерінен жер кадастры өзінің объектісімен (жер
өндіріс құралы және материалдық игіліктердің қайнар көзі) ерекшеленеді.
1994 жылға дейін жер жылжымайтын мүліктер қатарында болмады, яғни
құқықтық реттеу объектісі болып саналмай келді және жер учаскелеріне
кадастрлық нөмірлер берілмеді. Жер кадастрының (құқықтық жағының ) әрі
қарай дамуына Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы Жер
қатынастарын реттеудің кейбір мәселелері туралы және Жер қатынастарын әрі
қарай жетілдіру туралы жарлықтары болды. Сол жылдан бастап жерді
пайдаланудың, өмірлік мұра ретінде иемденудің, жер учаскелерін жолға алудың
құқықтарын сатып алу және сату өмірге енгізілді. Әрі қарай Республика
Президентінің 1995 жылы жарық көрген Жер туралы, Жер қойнауы және оны
пайдалану туралы заң күші бар жарлықтарынан кейін жер учаскелері
жылжымайтын мүлік объектілері қатарына жатқызылды және жер ақысы енгізілді.
Үкіметтің осы заң актілері мен қаулыларының негізінде 1996 жылдан
бастап мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің тәртібі орнатылды және
жекеменшікке сатылатын немесе пайдалануға берілетін жер учаскелерінің
бағалары белгіленді; жер кадастрлық құжаттардың стандарты қабылданды; жер
учаскелерінің кадастрлық нөмірлері мен кодтары бекітілді, яғни жерді
мемлекеттік тіркеуге және есепке алудың негізі қаланды.
Сөйтіп Қазақстан Республикасы Жер кодексіне сәйкес мемлекеттік жер
кадастры (МЖК)–Қазақстанның табиғи және шаруашылық қатынастағы жерлері
жайындағы учаскелердің орны, көлемі, шекарасы, атқаратын мақсаты, сапалық
қасиеттері, кадастрлық бағасы және басқа да үнемі толықтырылып отыратын
жүйелі мәліметтердің жиынтығы.
Жер кадастрының объектісі ретінде, жер кеңістіктегі өлшемдері және
орналасу жағдайларымен сипатталады.
Оның сандық және сапалық көрінісі үшін, кеңістікте есептелінетін
(анықталатын) заттың (мәннің) тиісті өлшемдерін жүзеге асыру, яғни
жергілікті арнайы түсірістер мен тексерулерді жүргізу талап етеді.. Қағазда
тиісті масштабта, графикалық тәсілдермен алынған нәтижелер негізінде, сол
жергілікті жермен бірдей, жоспарлы–картографиялық құжат (жоспар, карта)
алынады. Бұл жоспарда (картада) қандай мәндер көрсетілгендігіне байланысты,
олар мысалы, топырақ, геоботаникалық және тағы басқа түрлерге бөлінеді.
Кешенді жоспарлы–картографиялық материалдарда мәліметтердің бәрі
бейнелеп көрсетіледі (кескінделеді), жер кадастры үшін (жер
кадастрлық–карта) қажет болуы мүмкін.
Жоспарлардың (картаның) масштабы кадастрланатын территориялардың (жер
пайдалану, облыс, аудан территориясы және сол сияқты) өлшемдеріне,
атқаратын қызмет жүгіне, мазмұнына байланысты түрлі болуы мүмкін.
Жер кадастрының мақсаттары үшін территорияларды картаға түсіруде
картографияның және геодезияның тиісті әдістеріне сүйенеді (құрылады).
Жоспарлы–картографиялық материалдар қашанда қазіргі заман дәрежесіне
лайықты болуы керек. Бұл мақсаттар үшін оларға түзету жүргізіледі, яғни бұл
жер жағдайында болып жатқан өзгерістерді жергілікті жерде анықтайды және
жоспарға (картаға) енгізеді. Жер кадастрының жоспарлы – картографиялық
материалдарына нақты талаптар ұсынады. Олар жердің кеңістік жағдайын,
сапалық жағдайын және пайдаланылуын сипаттайтын жергілікті жердің барлық
элементтерін қамтамасыз етуі керек.
Жергілікті жердің барлық элементтері жоспарларда жеткілікті дәлдікпен
және толықтықпен бейнеленеді (кескінделеді).
Кадастр және жерді ұтымды пайдалану мақсаттары үшін суретке түсірулер
мен тексерулер жүргізіледі. Түсірулер мына түрлерге бөлінеді: жердегі
түсіріс, аэрофототүсіріс, аэрокосмостық түсіріс.
Жердегі түсіру аэрофототүсіріс материалдары болмаған жағдайда шағын
аудандарда, жердің құрамы мен пайдалануындағы күнделікті өзгерістерді
есепке алу барысында қолданылады. Қазіргі кезде жер кадастрында
аэрофототүсірістер кеңінен қолданылады. Ол біршама қысқа уақыт ішінде
еліміздің барлық территориясында жағдайы мен пайдаланылуын сипаттайтын,
жергілікті жердің барлық элементтерін егжей – тегжейлі бейнелейтін қажетті
жоспарлы материал алуға мүмкіндік береді. Кадастрда аэрофототүсірістің әр
түлі түрдегі (аэрофотосуреттер, фотопландар және сол сияқты) жоспарлы
материалдары қолданылады.
Аэрофототүсіріс материалдары аудандары бойынша үлкен емес жер
пайдаланушыларды, соның ішінде үй іргелерін есепке алу барысында да
қолданылады. Жеке жер пайдаланушылар жерді есепке алу барысында жер
пайдаланудың фотопландары және фотопланшеттері қолданылады. Олардың
масштабтары жер пайдалану өлшемдеріне, алқаптар контурлылығына және сол
сияқты байланысты түрліше болуы мүмкін.
Қазіргі уақытта аэрокосмостық әдістер, соның ішінде оптикалық және
инфрақызыл диапазонда көп спектрлік түсірістер көмегімен жер ресурстарын
жан–жақты зерттеудің нақты (ашық) мүмкіндігі туды.
Жер кадастрында келесі материалдар мен мәліметтер қолданылады:
1. мен жоспарлы–картографиялық материалдар.
2. Жердің кеңістік орны және шаруашылықаралық үйлестіру мәліметтерінен
тұратын шаруашылықаралық жерге орналастырудың жобалары мен басқа
құжаттары. Жердің кеңістікте орналасуын, пайдаланылуын және
алқаптарын сипаттайтын әр түрлі түсірістің жоспарлы–картографиялық
материалдары .
3. Жер пайдалану құқығын негіздейтін және жер пайдаланушылардың жер
аудандары мен орналасуы мәліметтерінен тұратын жер бөліп беру
құжаттары мен жоспарлы–картографиялық материалдар.
4. Жерлердің кеңістік жағдайын, үлестірулерін және пайдалануын
5. Сипаттайтын ауданның, облыстың жерге орналастыру схемалары.
6. Жер ресурстарын пайдалану бас схемаларының құжаттары мен
жоспарлы–картографиялық материалдары.
7. Ауылшаруашылық жерлерін жоспарлау құжаттары
8. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының ішкі шаруашылық жерге орналастыру
жобалары мен басқа құжаттары, олардың жер пайдалануын, алқаптарын
және ауыспалы егістіктерін орналастыру мен кеңістік жағдайлары туралы
мағлұматтар.
9. Орман шаруашылығы кәсіпорындарының кеңістік орналастыру өлшемдері
және пайдалануы туралы мәліметтерден тұратын орман шаруашылығын құру
(орналастыру) жоспарлары мен материалдары.
10. Қала шегіндегі жер алқаптарының өлшемдері, жағдайлары және пайдалануы
туралы мәліметтерден тұратын қала жерінің жер шаруашылық орналастыру
материалдарымен қалалардың бас жоспарлары.
11. Кәсіпорындар мен олардың бірлестіктерінің жерлерінің мелиоративтік
орналастыру материалдары.
12. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының тәжірибе станциялары мен
ғылыми–зерттеу мекемелерінің есепке алу және есеп беру материалдары.
Барлық материалдар мазмұны, дұрыстығы және толықтығы жағынан
талданады, жер кадастры бойынша мәліметтерді алу үшін өңделеді және кейін
пайдаланылады (қолданылады).
Жер-дүниежүзінде басты жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие, ал қалған
жылжымайтын мүлік объектілері онымен тығыз байланысты. Сондықтан да,
мемлекеттік жер кадастрын жүргізу үшін Қазақстанда қажетті нормативті
құқықтық база құрылған.
Заң орындары жер кадастрының бірыңғай жүйесін құрды, ол жер кадастрын
мемлекеттің әкімшілік аумақтық деңгейінде (республика – облыс - аудан)
жүргізуді қамтамасыз етеді.
Жер кадастрын жүргізуді Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын
басқару агенттігі және оның аумақтық органдары ұйымдастырады. Жер кадастрын
жүргізу жөніндегі жұмыстарды Мемлекеттік жер Ғылыми Өндірістік Орталықтары
мен Еншілес Мемлекеттік Кәсіпорындар аудандық кадастрлық филиалдарымен
бірігіп жүргізеді.
Кадастрдың құрамында үш өзара тығыз байланысты құраушыны ерекше
көрсетеміз:
• Құқықтық - жер учаскесіне құқық орнатушы құжаттарды беру және оларға
сәйкес кадастрлық нөмірді орнатып, үнемі жерге қатысты мәліметтерді
өзгерте отырып тіркеу.
• Фискальды (финанстық) – жерге төленетін төлемдерді (салық салу, жалгерлік
төлемдер, сату кезінде) анықтау үшін жерді жылжымайтын мүлік объектісі
ретінде бағалау.
• Көп атқарымды – жер учаскесін сипаттайтын мәліметтерді құрады(орналасуы,
нысаналы пайдаланылуы, өнімділігі, топырақ және өсімдік жабыны,
геоморфологиясы, гидрологиясы және т.б.).
Мемлекеттік жер кадастрының жүйесі толығымен Қазақстан жерін есепке
алады.
Кадастр объектісі болып елдің бүкіл жер қоры саналады.
Кадастрды есепке алу мен сақтаудың өлшем бірлігі шекаралары
бекітілген, құқықтық жағдайлары орнатылған жер учаскесі. әрбір жер
учаскесіне орналасуын табу үшін кадастрлық нөмір беріледі. Сол нөмірге
байланысты кадастрлық іс құрылады. Жер учаскелері туралы мәліметтер жер
кадастрлық карталармен (пландармен) сәйкестендіріледі.
Құрылған жер кадастрлық ісіне негізделіп жер учаскесіне құқық орнатушы
құжаттар рәсімделіп беріледі.
Атқарылған барлық үрдісті жер учаскесіне құқықты тіркеу жұмыстары
аяқтайды. Осылайша жердің жылжымайтын мүлік ретіндегі құқықтық кадастры
құрылады.
2.1.3 Жер кадастрындағы мемлекеттік тіркеудің тәртібі
Жер учаскелерін тіркеу кадастрлық іс-әрекет ретінде жер кадастрының
барлық құқықтық бөлігінің негізі деп санаймыз. Мемлекеттік тіркеуде есептік
тіркеу бірлігі болып жер учаскесі алынады. Жер учаскесі бір уақытта
пайдалану және меншіктеу құқығының объектісі әрі учаскеге құқық
субъектісінің шаруашылық немесе басқа іс-әрекет объектісі болып келеді.
Жер учаскелерін мемлекеттік тіркеудің міндеті–жерлердің құқықтық
жайлары туралы мәліметтері жүйеленген және көрнекі түрде жинау мен сақтау.
Сондықтан жер учаскесі туралы барлық негізгі ақпарат компьютерге
түсіріледі. Мұнда сақтауыштарға жер учаскелерінің тек қана құқықтық жайы
туралы ақпарат түсірілмейді, сонымен қатар жер кадастры жұмысының
құжаттарындағы қалған барлық ақпарат (учакеге құқық субъектісі, орны,
нысаналы арналуы, бөлінуі, сервитуттар, ауыртпалықтар, алқаптардың
аудандары және құрамы, олардың сапалық сипаттамасы, бонитет балы, учаскенің
құны және тағы басқа мәліметтер) түсіріледі. Яғни, бір уақытта жерлерді
негізгі және күнделікті есепке алу үшін ақпаратты түсіру мен баланс, есеп
беруді құрастыру процесі жүріп жатады.
Жерге құқықты мемлекеттік тіркеудің тәртібі мен шарты заңды күші бар
1995 жылы 25 желтоқсанда қабылданған Жылжымайтын мүлікке және онымен
келісім шарт жүргізу құқығын мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысы арқылы бекітілген.
Тіркеу негізінде заңды түрде жерді пайдаланушылар және нақты жер
учаскелерін жалға алушылар, меншік иелерінің құқығы рәсімделеді. Жер
учаскелерін мемлекеттік тіркеу әр түрлі заң бұзушылыққа жол бермейді, жерді
пайдаланудың тұрақтылығын және жерді нысаналы мақсатында пайдалануды
қамтамасыз етеді.
Жерге құқықты тіркеу ерікті болып табылады.
Мемлекеттік тіркеуде есептік тіркеу бірлігі болып жер учаскесі
алынады.
Жылжымайтын мүлікке және онымен келісім шарт жүргізу құқықтық тіркеуді
тіркеу органы - Қазақстан Республикасы Заң министрлігі және Заң
органдарының подведомствосындағы құқық иеленушінің өтініші негізінде немесе
өкілетті мемлекеттік органдардың негізінде жүзеге асырылады.
Жерді пайдалану немесе меншіктеу құқығына рәсімделген акт және
учаскенің құрастырылған жер кадастрлық ісінің құжаттары негізінде
жүргізіледі.
Жер кадастры базалық құжаттарына:
- жер учаскесінің жер кадастры ісі;
- тиісті әкімшілік – аумақ бірлігінің мемлекеттік кадастрлық
- жер кадастры картасы жатады.
Мемлекеттік кадастрлық кітап төрт тараудан тұрады:
- бірінші тарауда кадастрлық нөмір, құқықтық субъект аттары, атқарушы
органдардың актілері, құқықтық субъектінің, учаскенің, арналу
нысаналарының орындары, бөлінуі, пайдалану бойынша сервитуттар және
шектеулер көрсетілген барлық жер учаскелері есепке алынады
- екінші тарауда алқаптар түрлері бойынша және бөлек суарылатын
жерлердің аудандары есепке алынады;
- үшінші тарауда жерлердің кластары мен олардың құнарлылығына әсер
ететін нышандар, жайылым және шабындықтардың мәдени–техникалық
жай–күйі бойынша алқаптардың сапасы есепке алынады;
- төртінші тарауда жер учаскесінің және жерді пайдалану құқығының
базалық құн көрсеткіштері келтірілген.
Мемлекеттік кадастрлық кітапты жұргізу Жер ресурстарын басқару
жөніндегі мемлекеттік агенттіктің аумақтық органдарына жүктелген.
Жер учаскесінің мемлекеттік тіркеу құжаттарында жерді пайдаланушының
немесе меншік иесінің аттары, орны, оны беру негізі, ауданы, нысанасы
көрсетіледі. Пайдаланатын жерлердің құқықтық жайларында болған өзгерісте
(учаскені сату, айырбастау, бөлу, ауданын, шекараларын өзгерту және тағы
басқа) мемлекеттік тіркеу құжаттарында және жерлерді күнделікті есепке
алуда көрсетілуі керек. Тіркеу ауданның (қаланың) жер кадастр кітабында
жүргізіледі.
Учаскенің кадастрлық нөмірі, учаскеге құқы бар субъектінің аты, орны,
атқарушы органдардың актілері, орны, мөлшерлері, учаскенің және жерді
пайдалану құқығының базалық құны, нысаналы арналуы, бөліну, бөлінбеуі,
сервитуттар және атқарушы органдар белгілеген
жерлерді пайдалану бойынша шектеулер туралы ақпарат (жер кадастрлық
іс, магниттік сақтауыштардағы ақпарат) жазылып, сақталатын тиісті әкімшілік
аудандар деңгейінде мәліметтер жинақталады.
Тіркеуші жерге құқықтың қолданылуын растығын анықтайтын жағдайда
тексеру керек.
Өтініш беруші қажетті талаптарға сай болуы керек: әрекет қабілеті
және құқықтық қабілеті болу керек.
Өтініш беруші ретінде меншік иелері мен жерге басқа құқығы бар
мемлекеттік тіркеуді міндетті қажет ететін, сонымен қатар Қазақстан
Республикасы азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шетел азаматтары,
Қазақстандық және шетелдік заңды тұлғалар, халықаралық ұйымдар, мемлекеттік
органдар бола алады.
Өтініш беруші тіркеу органына:
1. Жер төлемін құқықты тіркеу жайында өтініш.
2. Жер төлемін құқықты растайтын құжаттар.
3. Тіркеу органының көрсеткен қызметін банктен төлемін көрсететін қағазға
төлем ақысын көрсететін құжаттар.
2.1.4 Жер участогін мемлекеттік кадасторлық есепке алу
Жерді есепке алу дегеніміз–жер ресурстарының мөлшері, орналасуы,
шаруашылық пайдалануы және жай–күйі туралы мәліметтерді жинау, жүйелендіру,
талдау бойынша мемлекеттік шаралар. Есепке алудың ең басты міндеті жер
қорын алқаптар құрамы, пайдалану туралы, мерзімдігі және аудандар, қалалар,
басқа әкімшілік-аумақ бірліктері бойынша сипаттама беру болып табылады.
Мемлекеттік жерді есепке алу сапалы жоспарлы–картографиялық
материалдар негізінде жер алқаптарының нақтылы жай–күйі бойынша жүргізіліп,
суарылатын жерлерді есепке алуға ерекше көңіл бөлінеді. Мұнда ауыл
шаруашылығына арналған жерлер мен елді мекен жерлері мұқият есепке алынады.
Жер кадастры жүйесінде жерлердің сапасын есепке алуда топырақтармен
қатар жерлерді де топтастыру жұмысы қарастырылады. Жер қорын топтастырғанда
жерлер деп ауыл және орман шаруашылығында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz