Ертедегі ғасырлар

1. ЕРТЕДЕГІ ҒАС ЫРЛАР
2. ТРОЯ АҢЫЗЫ
3. ХЕТТЕРДІҢ БАСҚЫНШЫЛЫҒЫ
4. МИТАННИ КОРОЛЬДІГІ
5. УРАРТУС МЕМЛЕКЕТТІЛІГІ
6. Фригиялықтар және Мидас патша
7. ЛИДИЯЛЫҚТАР САРДЕС АҚШАСЫН ОЙЛАП ТАПТЫ
8. АНАДОЛЫ ҚАЙТАДАН БАСҚА ҚОЛҒА . ПЕРҒАУЫНДАРҒА КӨШТІ
9. РИМ КЕЗЕҢІНІҢ БАСЫ
10. ВИЗАНТИЯЛЫҚ ИМПЕРИЯ КЕЗЕҢІ, ШЫҒЫС РИМ КЕЗЕҢІ
11. ТҮРІКТЕР ҚАЛАЙ КЕЛДІ
12. СЕЛЬДЖУК СҰЛТАНАТЫ ҚҰЛАДЫ
13. ОСМАН ИМЕРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІ ҚАЛАНУДА
14. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС
15. АТАТҮРІКТІҢ КӨРЕГЕНДІГІ
16. АБЫРОЙЫ АСҚАҚ ХАЛЫҚ

Түркияның тарихы 10000 жыл шамасындағы кезеңді қамтиды. Анадолы жері Хатти, Хеттиелер мен Хурривтердің тоғысу нүктесі болған. Мұнда шумерлік, вавилондық және ассирийлік мәдениеттер көптеген ғасырлар бойына өз ара әрекетте болған. Осы өзара әрекеттердің нәтижесінде бірегей Анадолы өркениеті қалыптасып, батыс әлемінің аңыздары мен ойына терең әсер еткен. Ертедегі мыс дәуірі алғашқы тәуелсіз қала-мемлекеттің құрылуының куәгері болған. Орталық және Оңтүстік –шығыс Анадолыны осы кезеңде Хаттилер мекендеген, олардың ең көлемді құлаған орындары Грециядағы Микен патшаның мазары болып табылады, осы кезеңге Токат қаласына таяу жердегі Хорозтепе Қара теңіз өңірінде және Кызылырмак елді мекенінде Аладжа Хоьюкте орналасқан құлаған орындары жатады
Троя ДӘ 3000 жылы құрылған және мыс өндірісінде пайдаланылатын еңшетемен ауыстырылмайтын қалайымен сауда жасауда маңызды рөл атқарды.
ХЕТТЕРДІҢ БАСҚЫНШЫЛЫҒЫ
Хеттелер Анадолыға б.д. дейінгі екінші мыңжылдықта қол жеткізген. Ваавилондық өркениеттің көптеген қомақты бөлігін жасаған және Азияда темірде ертеден қолданған. Хеттелер осы жетістіктерімен бірге салт атты пәуеске қолданған, бұл оларға Египеттен және басқа месопотам мемлекеттерінен әскери басымдылыққа қол жеткізген. Біздің дәуірімізге дейінгі 1590 жылы Вавилонды жеңуі Хеттелердің кезеңінің құлдилап шарықтауының басы болды. Он төртінші ғасырдың бірінші жартысында Хеттелік өркениет өзінің басымдылығын тағы да қайта жандандырды. Бұл екінші кезең Жер орта теңізінің жағасынан Иран шығанағына дейінгі кең алқапты алып жатқан хеттелік гегемонияның куәгері болды.
МИТАННИ КОРОЛЬДІГІ
Оңтүстік Каспийдің жағаларынан келген хурритамдар құрған Митанни корольдігі хет телердің жауы болды. Хурриттер хеттелердің діни пайымдауларына маңызды әсер етті және екі дөңгелекті арбаны пайдалануды таратты, Таяу Шығыста аттардың көбеюіне ықпал етті
Біздің дәуірімізге дейінгі бірінші ғасырдың басында, Урмия көлінен Қап тауының шекараларына дейін созылған Урарту бірегей мемлекетінің астанасы қазіргі Ван қаласында орналасты. Урарту гидравликалық жұмыстарда, суландыруда, жүктерді сумен тасымалдауда шеберлер болды, сондай-ақ арналар мен жасанды көлдер құрылысында да шеберлікпен ерекшеленді. Олар тек жылқы шаруашылығын жақсы білуімен ғана әйгілі болмай, сонымен бірге қуатты және атты әскердің иелері ретінде де танылды.
Фригиялықтар және Мидас патша
Фригиялықтар (б.д.дейінгі 750-300) Орталық және Батыс Анадолыда орналасқан Афьон-Анкара-Эскишехир үшбұрышын мекендеді, Сакария өзеніндегі Гордионды өздерінің астаналары деп жариялады. Б.д.дейінгі 8 ғасырдағы фригиялық өркениет мифологияға сәйкес, Мидас патшаның уақытында шарықтау шегіне қол жеткізді, оның құлақтарын есектің құлағындай еткен Аполлон кемсітіп қорлады, ал Дионис оны неге жақындаса да алтынға айналатындай күшпен қамтыды. Гордион б.д. дейінге 550жылы парсы билігіне көшті және б.д.дейінгі 333 жылы оны Ұлы Александр босатты.
Измирден шығысқа Сардыға қарай б.д.дейінгі 800 және 650 жылдары лидиялықтар деп аталатын басқа халықтар өмір сүрді, ақшаны тап осылар ойлап тапты деген болжам бар. Біздің дәуірімізге дейінгі 6 ғасырда лидиялық патша Креза мен парсылар Анадолыны Кызылырмакқа дейін екі бөлікке бөліп алуға келісті. Парсылар бұл келісімді сақтамады және Лидиялықтардың аумағына басып кіруді жалғастыра берді, парсылар Анадолыда б.д.д. 333 жылы Александр Македонской келгенге дейін басымды күшке ие болып қала берді.
АНАДОЛЫ ҚАЙТАДАН БАСҚА ҚОЛҒА – ПЕРҒАУЫНДАРҒА КӨШТІ
Ұлы Александрдің өлімінен кейін Селевкидтер империясы орталық болды, ал Пергама, ештеңемен есептеспестен өзінің аумағын кеңйте бастады және б.д. дейінгі 241 жылы Фригия аумағының бөлігін иемденді. Бұл уақытта патшалық таңғажайып байлықты иеленді, Анадолы сауданың бесігі болды және интеллектуальдық орталық құрметке бөленді.
РИМ КЕЗЕҢІНІҢ БАСЫ
Анадолының Римдік кезеңі Перагама патшасы, III Атталустың өлімінен басталды, оның өзінің мұрагері болмағандықтан да ол Пергаманы римдіктерге қалдырды. Осы өзгерістерге қарай отырып, әсіресе Анадолыда 1 және 2-ғасырда бейбітшілік пен тыныштық патшалық құрды. Рим империясындағы бейбітшілік қаланың дамуына төенше кезең құрды және Ефес Азияда Рим билеушісінің үйі және коммерциялық және мәдени орталығы болды.
ВИЗАНТИЯЛЫҚ ИМПЕРИЯ КЕЗЕҢІ, ШЫҒЫС РИМ КЕЗЕҢІ
Шығыс Рим имперяисының кезеңі өңірдің тарихында бетбұрысты кезеңдердің бірі болды.
330 жылы рим императоры Константин өзінің астанасын Римнен Византияға көшірді. Осы күнге дейін 1000 жыл бұрын гректер құрған Византия Босфор жағалауында Рим империясының астанасы болған Константинополь болып атын өзгертті. Міне, осы жағдайда әсіресе, хаттиттердің, хеттердің, фригиялықтардың, гректердің және басқа ұлыстардың шығыстағы ұрпағы қоныстанған Анадолы әсіресе, Рим империясының орталығы болып ерекшеленді. Византия болып қайта құрылған Шығыс Рим империясында х.т. 380 жылы Христиандық мемлекеттік дін болып жарияланды және х.т. 392 жылы пұтқа табынушылыққа тыйым салынды. Біздің дәуірімізге дейінгі 476 жылы Рим құлады және Константинополь империяның жалғыз астанасы болып қалды. Византиялық-Римдік мемлекет, оның өркениеті және мелекеттілігі грек мәдениеті мен христиан діні шеңберінде қалыптастырылған еді. Император қсиетті билікті иеленді және шіркеу тарапынан билікке үлкен қолдау көрсетілді. Византия өзінің алғашқы алтын ғасырын Юстиниане кезінде басынан өткізді. Бұл ретте билеуші рим заңнамаасының төрт томдық жинағын жинады, ол көптеген ғасырлар бойы тиімді болып қала берді. Сонымен бірге Юстиниан бір уақытта ұлы архитектор болды, оның билеген кезінде Әулие София (х.т.532-7ж.) соборы (базилика) және басқа да ғимараттар тұрғызылды.