Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды

Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Бұлардың қазба қалдықтары миоцен дәуірінен белгілі. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Көбею кезінде бір орынға топталып жиналады. Көпшілік түрлері жеке жұп құрады. Аналықтары 3-4 жаста, аталықтары 5-6 жаста жыныстық жағынан жетіледі.
Буаздық мерзімі 11-12 ай. Жылына бір рет ғана күшік туады. Анасын 1-2 жылдай емеді. Ескек суда тіршілік етуге бейімделген, құрлыққа, не мұз үстінде тек шағылысу кезінде, күшіктігінде, тригенде, тыныққа кезде ғана шығады. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді:
Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген» оларды жергілікті халыққа ғана аулауға рұқсат етілген.

1. «Қазақстан ұлттық энциклопедиясы» VІІІ том.