1978-ші жылғы Қазақ ССР-нің Конституциясын, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясымен салыстырмалы зерттеу

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 128 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАҢ УНИВЕРСИТЕТІ

ОӘЖ 342 4(574) : 947 1 (1995) Қолжазба құқында

Беспай Тұрсынгүл Жұманқызы

1978-ші жылғы Қазақ ССР-нің Конституциясын,

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясымен салыстырмалы зерттеу

12. 00. 01 - құқық және мемлекет теориясы мен тарихы;

құқықтық және саяси ілімдер тарихы

Заң ғылымдарының кандидаты

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған

диссертация

Ғылыми жетекшісі:

заң ғылымдарының докторы,

профессор Т. А. Ағдарбеков

Қазақстан Республикасы

Астана, 2010

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3-8

1 Қазақ ССР-ның 1978 жылғы Конституциясынан 1991

жылғы желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының

мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңға

дейінгі салыстырмалы конституциялық-құқықтық даму

1. 1 Қазақ ССР-ның 1978 жылғы Конституциясы бойынша

азаматтық институттадағы ұқсастықтар мен өзгешеліктер 9-24

1. 2 Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы Декларация және

елеулі конституциялық-құқықтық өзгерістер 25-43

1. 3 Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі

туралы Конституциялық заңы және еліміздегі түбегейлі

конституциялық-құқықтық өзгерістер 44-62

2 1978 жылғы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы және

1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясы

арасындағы өтпелі көпір

2. 1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының 1978 жылғы Қазақ

КСР-сы Конституциясынан 1995 жылғы Қазақстан

Республикасы Конституциясындағы даму жолдарының көріністері 63-80

2. 2 Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы бойынша

жоғары мемлекеттік биліктегі салыстырмалы өзгерістер 80-101

2. 3 Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы

құқықтық мемлекет құру туралы 101-118

Қорытынды . . . 119-122

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 123-128

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кез-келген қоғамда, соның ішінде Қазақстан қоғамында да Конституцияның орны мен рөлі ерекше. Конституция қоғам мен мемлекет өмірінің барлық жақтарын жалпылай реттейтін құқықтық құжат, қоғам мен мемлекет өмірінің Негізгі Заңы. Қандай мемлекет болмаса да Конституцияға ерекше көңіл бөледі. Конституция барлық заңдардың заңы ретінде мемлекеттегі құқықтық актілердің негізгі қайнар көзі болып табылады. Конституция ең жоғарғы күші бар құқықтық акт. Конституцияға қайшы келетін қандай да болмасын заңның немесе нормативтік құқықтық актінің заң күші болмайды, басқаша айтқанда олар қолданысқа кірмейді, басшылыққа алынбайды.

Конституцияда қоғам мен мемлекет өмірінің негізгі жақтары түгелдей жалпылама түрде реттеледі. Бұл дегеніміз Конституцияда көрсетілген нормалардың ең жоғарғы заң күшін білдіре отырып, осы негізде Конституциялық нормаларға сәйкес қоғам мен мемлекеттің әр салалары мен бағыттары бойынша ондаған заңдар мен заң актілерін қабылдауды білдіреді. Конституцияда қоғамның үлкен салалары жалпы реттелгендіктен заңдар мен заң актілерінде сол салалар нақты реттеледі және олар толығымен Конституциялық нормаларға сәйкес болуы тиіс. Біздің елімізде де заңдардың Конституцияға сәйкестігін анықтайтын бірден-бір орган - Конституциялық Кеңес. Біздің елімізде де заңдардың Конституцияға сәйкестігін анықтайтын бірден-бір орган Конституциялық Кеңес болып табылады.

Қазақстан Республикасының қазіргі қолданыстағы Конституциясы 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдум арқылы қабылданған. Бұл Конституцияға 1998 жылы 7 қазанда біршама толықтырулар және Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21мамырдағы Заңымен енгізілген өзгертулермен енгізілді.

Қазақстанның қазіргі Конституциясы мемлекет пен қоғамның дамуына ерекше үлес қосып келе жатқан құжат. Қазіргі Конституция қоғам дамуының қажеттілігінен туындаған құжат. Онда елімізде Президенттік басқару нысаны орнығып, қос палаталы Парламент құрылды. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтары мейлінше кеңейтілді және оларға Конституциялық кепілдіктер орнықты.

Қазіргі қолданыстағы Конституцияның әлеулеті әлі де толық пайдаланды деп айту қиын. Конституцияның әлі де ашылмаған мүмкіндіктері мол. Жалпы Конституцияны қабылдау да, оған өзгерістер мен толықтырулар ендіру де аса күрделі және жауапты процесс. Бұл процестің механизмі Конституцияның өзінде көрсетілген. Әлемдік тәжірибеде Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар ендіруге өте сақтықпен қарайды.

Осы тұрғыдан Конституцияларды қабылдау, оларға өзгертулер мен толықтырулар енгізуді, сондай-ақ бұрын қабылданып қазіргі кезде тарихтың үлесіне кеткен Конституцияларды бүгінгі қолданыстағы Конституциямен салыстырмалы түрде зерттеудің маңызы үлкен. Мұндай зерттеулер бұрынғы Конституциялардың жетістіктері мен кемшіліктерін ғылыми тұрғыда анықтап, олардың жетістіктерін Конституциялық процесті дамытуға қолдануға және олардың кемшіліктерінің бүгінгі Конституцияда орын алып кетпеуіне жол бермеуге жағдай жасайды. Зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігі де осында жатса керек.

Біздің елімізде бұған дейін бірнеше Конституциялар өмір сүрді. Дәстүрлі қазақ қоғамында Конституция болған емес. Бірақ Конституциялық сипаты бар жүйеленген заңдар болған. Ондай заңдардың қатарына «Қасымханның қасқа жолы» (16 ғасырдың басы), «Есім ханның ескі жолы (17 ғасырдың басы), Тәуке ханның «Жеті жарғысы» (17 ғасырдың соңы) . Қазіргі кезде ғалымдар бұл заңдарды кодификацияланған заңдар деп жүр. Өкінішке орай бұл заңдардың негізгі бөлімдері бізге дейін жетпеген. Аталған заңдардың қазақ қоғамы үшін Конституциялық сипатта болғандығы. Мәселе осы заңдардың да Конституция сияқты қоғам мен мемлекет өмірінің барлық жақтарын реттеуінде. Қазақ ССР заңдар жинағының 1-ші томының кіріспесінде «Қазақ КСР заңдар жинағының негізі Кеңес қоғамының коммунизмге қарай ілгері дамуының жаңа тарихи шебін-кемелденген социалистік қоғам құруды бекіткен Қазақ КСР Конституциясы болып табылды», -делінген [1] .

Конституциялық комиссияның төреағасы - Д. А. Қонаев 1978 жылғы 19 сәуірдегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс жетінші сессиясында жасалған баяндамасы «Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы Конституциясының жобасы және оның бүкілхалықтық талқылаудың қорытындылары» жөнінде баяндама жасаған еді.

Бұл баяндаманың нәтижесінде 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясы қабылданды. Қазақ ССР-нің Конституциясының алғы сөзінде бірінші рет оны халық қабылдап, жариялайтындығы жазылды. Қазақ ССР-нің 1978 жылғы Конституциясы, КСРО Конституциясының ізін ала құрылымдық жағынан едәуір өзгерді. Ол он бөлімнен, он тоғыз тараудан 173 баптан тұратын [2] .

Конституция көлемі жағынан біршама кеңейіп, жеке мәселелер бойынша конституциялық жүйелерді тереңірек қарастырды. Мәселен, «Қазақ ССР-нің қоғамдық құрылысы мен саясатының негізі» деп аталатын бірінші бөлімде, «Сыртқы саясат қызметі және социалистік Отанды қорғау» деген сияқты жеке тараулар енгізілді.

Қабылданған барлық Конституцияларда, кеңестік қоғамда «дамыған социализм» дәуіріне аяқ басып, кеңестік мемлекеттің пролетариат диктатурасының жалпыхалықтық мемлекетке арналған заңдығын көрсету басты міндетке айналды. Олар конституцияның алғашқы баптарынан көрініс тапты. Сондай-ақ КСРО-ның және Одақтас республикалардың конституция-ларында тұңғыш рет «халық» деген түсінік енгізіліп, оны барлық билікті қолға ұстаған субьект ретінде жариялады.

Бірақ, мемлекеттіктің жалпыхалықтық сипаты жөнінде айтылғанымен таптық мәнін еш жоғалтқан жоқ еді. Конституцияның мән-мазмұнын дәл осындай түсіндіру саяси және мемлекеттік-құқықтық әдебиеттерде де жалпыға бірдей насихатталды.

Ресей империясында да Конституция болмаған. Себебі патша өкіметінің самодержавиелік билігі ешқандай Конституцияға орын қалдырмаған. Орыс императорлары өзі патша, өзі заң, өздері Конституцияның міндеттерін атқарды. Мұндай абсолюттік билік орнаған қоғамда Конституцияға орын болмаған.

1917 жылы Ұлы Қазан төңкерісінен кейін Кеңес өкіметі орнады. 1918 жылы РКФСР-дің бірінші Конституциясы қабылданды. Ол кезде Қазақстанның үлкен бөлігі РКФСР-ға қарады, ал үштен бір аумағы Түркістан АКСР-іне қарады. Түркістан АКСР-інің өзі РКФСР-дің құрамына кірді. Қазақстандағы қоғамдық қатынастар осы Конституциялармен реттелді.

1920 жылы 28 тамызда Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы құрылды. 1920 жылы 14-12 қазанда Орынбор қаласында өткен Бүкілқазақстандық кеңестердің бірінші құрылтай сьезінде «Қазақ АКСР-і еңбекшілерінің құқықтарының Декларациясы» қабылданды. Бұл құжаттың сол кезде Қазақстан үшін Конституциялық сипаты болды [ 3] .

1926 жылы Қазақ Орталық Атқару Комитеті Қазақ АКСР-інің Конституциясының жобасын қабылдап, оны Мәскеуге КСРО Бүкілодақтық Атқару Комитетіне (КСРО ОАК) ұсынды. Бірақ Мәскеу бұл құжатты бекітпеді. Осылай Қазақстан 1937 жылға дейін КСРО-ның 1924 жылы қабылдаған Конституциясы бойынша өмір сүрді.

1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО-ның жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл женген социализмнің Конституциясы деп аталды. Кейбір әдебиеттерде оны Сталиндік Конституция деп атайды. Осы Конституция бойынша Қазақстан автономиялы Республика мәртебесінен одақтас республика мәртебесіне қол жеткізді. Сөйтіп, Қазақстан КСРО-ның құрылтайшыларының біріне айналды.

Осы Конституция негізінде 1937 жылы 27 наурызда Қазақ КСРО-нің бірінші Конституциясы қабылданды.

1977жылы 7қазанда КСРО-ның жаңа Конституциясы Кеңес Одағы құлағаннан кейін де көптеген өзгерістер қабылдады. Бұл Конституцияны кемелденген социалистік қоғамның Конституциясы деп атайды. Кейде оны Брежневтік Конституция дейді. Осы Конституция негізінде 1978жылы сәуірде Қазақ КСР-ның жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл Конституцияға Кеңестер Одағы құлағаннан кейін де көптеген өзгерістер мен толықтырулар ендіріліп, 1993 жылғы Қазақстан Республикасың алғашқы Конституциясына дейін әрекет етті.

1995 жылы жаңа тарихи талаптарға сәйкес Қазақстан Республикасының қазіргі қолданыстағы Конституциясы қабылданды.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қазақстандық құқықтану ғылымында Конституциялық құқық пәні үлкен жетістіктерге жеткен сала болып табылады.

С. З. Зимановтың, Н. М. Баймахановтың, С. С. Сартаевтың, Г. Сапарғалиевтың, Т. Ағдарбековтың, С. Абдилдинның, М. Х. Матаеваның, С. А. Табанов және А. Ә. Оразованың, А. К. Котовтың, З. Ж. Кенжалиевтың, Ө. Қопабаевтың, С. К. Амандықованың, Азбергеновтың еңбектерінде Қазақстандағы конституционализмнің мәселелері жан-жақты зерттелген. Әсіресе С. З. Зимановтың еңбектерінде конституциялық құрылыстың мәселелері жан-жақты талқыланған.

Академик С . З. Зиманов «Конституция и Парламент Республики Казахстан». - (Алматы 1998) атты монографиялық еңбегінде 1978, 1993 және 1995 жылғы конституцияларды қабылдау процесі, олардың ерекшеліктері, республикадағы кәсіпқой Парламенттің қалыптасу жолдары мен заңдылықтарын жан-жақты ашылған [4] . С. З. Зиманов осы конституцияларды талқылауға, жасауға тікелей ат салысқан ғалым. Зимановтың еңбектерінің ерекшелігі онда Кеңес Одағының тарауы тәуелсіз Қазақстанның құрылуы жағдайындағы қоғамдық қатынастарды терең зерттеліп, жаңа қоғамның құқықтық талаптарының қалай жүзеге асырғандығы терең ғылыми тұрғыдан көрсетілген.

С. Сартаев пен Л. Т. Назарқұлованың «Становление Конституции Республики Казахстан» (Алматы 2002) деген кітабында Қазақстан Республикасының қалыптасуы жан-жақты ашылған, оның заңдылықтары көрсетілген.

Ғ. Сапарғалиев Қазақстандағы конституциялық құқық пен конституциялық дамуды зерттеуге ерекше үлес қосқан ғалым. Оның «Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы» атты жоғарғы оқу орындарына арналған оқулығы қазақ және орыс тілдерінде бірнеше рет басылып шықты. Көлемі жағынан ас ауқымды осы еңбектерде Конституцияның ерекшеліктері, мемлекеттік құрылыс, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, сайлау жүйесі қазіргі заманғы әлемдік құқықтану ғылымы деңгейінде баяндалған.

А. К. Котовтың еңбектері Қазақстандағы хандық биліктен президенттік басқаруға дейінгі мемлекеттік құрылысты зерделеуге және еліміздің егемендігінің қалыптасуына арналған.

Т. Ағдарбековтың монографиялық зерттеуінде, докторлық диссертациясында Қазақстандағы ұлттық мемлекеттік құрылыстың дамуы және оған Конституциялық нормалардың ықпалын анықтауға арналған.

С. А. Табанов пен А. Ә. Оразованың «Күрделі заманның өтпелі кезеңдеріндегі қазақ қоғамы ата заңдарының (Конституцияларының) тарихи құқықтық сабақтастығы (Алматы, 2005) атты кітабында 1917 жылдан бүгінгі конституциялық даму кезеңдері талқыланған. Бұл еңбек оқулық басылым ретінде шығарылған.

Талдау көрсеткендей айтылған ғалымдардың еңбектерінде Конституцияның сан қырлары ашылғанымен олардың өз мақсаттары мен міндеттері болады. Бұл еңбектерде 1978 жылғы Қазақ КСР-і Конституциясымен 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының салыстырмалы түрде еңбектері алға қойылмаған.

Осы жағдайлардың бәрі де автордың алдына конституциялық құқық ғылымында әлі де толық зерттеуін таппаған 1978 жылы және 1995 жылдарғы еліміздің конституцияларын салыстырмалы зерттеу міндетін қойды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. 1978 жылғы Қазақ КСР-і Конституциясымен 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының ерекшеліктерін, оларды бекітілген мемлекеттік және қоғамдық құрылыстың, азаматтықтың, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының тағы басқа жақтарын салыстырмалы түрде зерттеу болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер қойылады:

- 1978 және 1995 жылғы Конституциялар бойынша азаматтық институтында-ғы және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарындағы ұқсастықтары мен өзгешеліктерді көрсету;

- Қазақ КСР-і заңның еліміздің конституциялық құқықтық дамуындағы түбегейлі үлесін көрсету;

- 1993 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 1978 және 1995 жылғы Конституциялары арасындағы өтпелі көпір екендігін зерттеу;

- 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 1978 жылғы Конституцияға қарағанда жоғары дәрежедегі демократиялық қоғамның негізгі заң екендігі салыстырмалы түрде зерделеу;

- Осы Конституциялардағы жоғарғы мемлекеттік билік органдарының дамуы мен өзгерістерінің денамикасы және Конституцияның құқықтық мемлекет құрудағы рөлін көрсету.

Зерттеу объектісі. - 1978, 1993 және 1995 жылғы еліміздің Конституциялары реттейтін қоғамдық қатынастар, атап айтқанда азаматтық институты, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының дамуы, қоғамдық және мемлекеттік құрылыстың эволюциясы, құқықтық мемлекетті құру болып табылады.

Зерттеудің методологиялық негіздері. Зерттеуде жалпы және жеке ғылыми зерттеу әдістері қолданылады. Әсіресе қоғам дамуының диалектикасына көп назар аударылады. Логикалық, құрылымдық функционалдық талдау және топтау, әсіресе салыстырмалы құқықтық әдістер кеңінен пайдаланылады.

Диссертациялық зерттеудің нормативтік негіздері - 1978 жылғы Қазақ КСР-інің Конституциясы және оған толықтырулар мен өзгерістер енгізген заңдар, Қазақ КСР-інің мемлекеттік егемендігі туралы Конституциялық заң 1993 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы, Конституциялық және жай заңдар, түрлі нормативтік актілер.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы - диссертациялық еңбекте ағаш рет құқықтану ғылымы бойынша 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясы мен 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы салыстырмалы түрде зерттелді. Осы Конституциялардың ұқсастықтары мен өзгешеліктеріне ғылыми талдау жасалды.

Диссертацияның құрылымы мен көлемі - ізденуші алдына қойылған ғылыми зерттеу мәселелерінің шешімін табу арқылы көздеген мақсатқа жету қисындылығына сәйкес құрылды. Диссертация кіріспеден, екі тараудан, алты бөлімшеден, қорытындыдан, қолданылған деректер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі Казақстан Республикасы Жоғарғы аттестациялық комиссияның ңұсқауларына белгіленген талаптарына сай келеді.

1 Қазақ ССР-ның 1978 жылғы Конституциясынан 1991 жылғы 16 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңға дейінгі салыстырмалы конституциялық-құқықтық даму

1. 1 1978 және 1995 жылдардағы конституциялар бойынша азаматтық

институтындағы ұқсастықтар мен өзгешеліктер

Елімізде басталған маңызды мемлекеттік, саяси экономикалық, конституциялық құқықтық процестерді мұқият зерттеп, зерделеу ісі аяқталды деп айта алмаймыз. Өйткені қазіргі таңда да көкейтесті мәнін жоғалтпаған бұл мәселені уақыт сынына сай саралау, зерттеу бағытындағы ізденістер тоқтаусыз жалғаса бермек.

Қазақ мемлекеттілігі тарихы бес жүз жылдан асады. Ал, Қазақстан конституциялары (барлығы бесеу) жиырмасыншы ғасырда ғана қабылданған. Алғашқы үш Конституция кеңестік кезеңге жатады: лениндік (1926ж. ), сталиндік (1937ж. ), брежневтік (1978ж. ), ал соңғы екеуі -1993 жылғы мен 1995 жылғы конституциялар тәуелсіздік туғырлары.

1926 жылғы Конституция Қазақ ССР Орталық Атқару Комитетінің шешімімен қабылданып, Бүкілресейлік Атқару комитетіне бекіту үшін ұсынылған. Алайда аталмыш Конституцияның жобасы мүлдем бекітілмегендіктен республика территорисында оның заңды күші жүрген жоқ.

Жоғарыда көрсетілген, Қазақ ССР-нің алғашқы үш конституциясы біртектес кеңестік-социалистік жүйеге лайықталған еді. Олардың мақсаттары социалистік құндылықтарды қорғау, кеңестер үкіметін нығайту, таптық қасиеттерге сай жұмысшы тобының диктатурасын іске асыру арқылы оның жетекшілік рөлін арттыру болатын.

Қазақ ССР-інің соңғы қабылданған конституциясын сөз етпек бұрын еліміздің заңдарын жетілдіруде елеулі еңбек сіңірген саяси қайраткер сол кездегі КПСС Орталық Комитеті Саяси Бюросының мүшесі, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д. А. Қонаевтың еңбегін атап өтуді жөн көрдім.

Ұлы кемеңгер Қазақстан заңдарын реттеудің барлық кезеңіне тоқталып, заңдарды жүйелеп, оны одан әрі жетілдірудегі еңбегі ұшан теңіз. Оған мысалы елімізде ірілендірілген заңдардың 22 томдық хронологиялық және Жүйелік Заңдар жинағының дүниеге келуі.

Д. А. Қонаевтың басшылығымен Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы мен Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1976 жылғы 13 қазандағы «Қазақ КСР Заңдарының жинағын әзірлеу және басып шығару туралы», 1978 жылғы 29 желтоқсандағы «Қазақ КСР Заңдары жинағының мәселелері» қаулыларына сәйкес жүзеге асырылды [5] .

Жинақтың 1-ші томының кіріспесінде «Қазақ КСР Заңдар жинағының негізі Кеңес қоғамының коммунизмге қарай ілгері дамуының жаңа тарихи шебін-кемелденген социалистік қоғам құруды бекіткен Қазақ КСР Конституциясы болып табылды», - делінген.

Жинақтың бірінші тобының беташары - Қазақ КСР-інің Конституциясынан басталып, оның қырсауларын соған сәйкестендірілген конституциялық заңдар құраған «Қоғамдық және мемлекеттік құрылыс туралы заңдар» атты 1-бөлім, оның 9 тараудан тұрады (1-тарау«Қазақ азаматтығы, 2-тарау «Сайлау жүйесі». Халық депутаты. Референдум», 3- тарау «Қазақ КСР-інің «Мемлекеттік өкімет пен басқарудың жоғарғы органдары», 4-тарау «Қазақ КСР-індегі мемлекеттік өкімет пен басқарудың жергілікті органдары», 5-тарау «Азаматтардың ұсыныстары, арыздары мен шағымдары», 6-тарау «Қазақ КСР-інің Мемлекеттік жалауы, Қазақ КСР-інің Мемлекеттік гимні, Жалаулар мен вымпелдер», 7-тарау «Әкімшілік-аумақтық құрылыс мәселелері. Әкімшілік - аумақтық единицалар мен басқада обьектілерге ат қою және олардың атын өзгерту, оларға мемлекет және қоғам қайраткерлерінің есімдерін беру тәртібі», 8-тарау «Қазақ КСР-інің құрметті атақтары. Құрмет грамоталары. Қазақ КСР-інің мемлекеттік сыйлықтары», 9-тарау «Басқа мәселелер») .

Еліміздің Ата заңының (1978) кіріспесінде «Коммунизмнің биік мұраттарын басшылыққа ала отырып КСРО-ның қоғамдық құрылысы мен саясатының негіздерін баянды еткен, азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін, социалистік, жалпыхалықтық мемлекеттің ұйымдастырылу принциптері мен мақсаттарын белгілеп КСР Одағының Конституциясына (Негізгі заңына) сәйкес Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының халқы осы Конституцияны жариялайды», -делінген.

Демек, 1977жылғы КСРО Конституциясы мен 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясының арасындағы тығыз байланысты аңғаруға болады. Мұның өзі қолданыстағы кеңестік конституциялардың біріңғай біртұтас жүйеге бір обьективтік сипат алғандығын білдіреді.

Жинақтың 1-ші томының бұл нәтижесінде 1978 жылғы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы Конституциясы қабылданды. Бұл конституциялар Коммунизмнің билік мұраттарын басшылыққа ала отырып және республиканың қоғамдық құрылысы мен саяси негіздерін баянды етіп, азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін, социалистік жалпы халықтық мемлекеттің ұйымдастырылуы принциптері мен мақсаттарын белгілеп берді және олар Кеңес Одағының Конституциясына (негізгі заңына) сәйкес болды. Қабылданған 1978 жылы 20 сәуірде конституцияда кеңестік қоғамның «дамыған социализм» дәуіріне аяқ басып, кеңестік мемлекеттің пролетариат диктатурасы түрінен жалпы халықтық мемлекетке айналғандығын көрсету басты міндетке айналды және олар конституцияның алғашқы баптарынан көрініс тапты. Сонымен қатар осы кезде КСРО-ның және одақтас республикалардың конституцияларына тұңғыш рет «халық» деген түсінік енгізіліп, оны барлық билікті қолға ұстаған субьект ретінде жариялады [6] .

Бірақ конституцияларда жалпы халықтық сипаты жөнінде айтылғанымен, оның мәні еш жоғалған жоқ еді. Конституцияның мән-мазмұнын дәл осылай түсіндіру саяси және мемлекеттік-құқықтық әдебиеттерде де жалпыға бірдей насихатталды.

Олай деуімізге пролетарият диктатурасы идеясының, жұмысшы табының жетекші рөлі туралы идеясымен алмастырылып, өңі өзгертілуі анық дәлел бола алады. Қазақ ССР-нің 1978 жылғы Конституциясының алғы сөзінде, бұрынғы конституциялардың принциптері мен идеяларын сақтап, жалғастыратындығы ашық айтылды. Конституцияның таптық сипаты, ап-анық байқалады. Оның алтыншы бабында: кеңестік қоғамның жол көрсетушісі және басқарушысы, оның бүкіл саяси жүйесінің өзегі сол коммунистік партия болатындығын анық көрсеткен. Тағы бір мән беретін мәселе, ол 1977жылғы КСРО Конституциясының 1-ші бөліміне Коммунистік партияның жетекші рөлі туралы жеке баптың енгізілуі еді. Коммунистік партияның бүкіл мемлекеттік құрылымының негізі екендігі осы конституция арқылы бекітілді [7] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.