Адам организмі

Жоспар
Кіріспе

Адам организмін зерттейтін ғылым
Жүйке жүйесі

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Адам – негізінен, әлеуметтік тұлға. Сөз сөйлеу, ойлау және денесін тік
ұстап жүру, табиғи заттарды өндеп, өз қажетіне жарату, әр түрлі кұралдарды
жасау, саналы түрде күрделі еңбекпен айналысатын тірі жүйелер - эволюциялық
дамудың ең жоғары сатысы, тіршілік иесі.
Адам организмін зерттейтін ғылым
Адам анатомиясы - адам организмінің құрылысы, атқаратын қызметі және
дамуы туралы ғылым.
Адам физиологиясы -тірі ағза мен оның жеке жүйелері, ағзалары, ұлпалары
(ткань) және клеткаларының әрекеттерін, қызметтерін зерттейтін биологиялық
ғылым.
Психология - нақты тұлғаның жеке-дара қасиеті және психикалық
процестердің жалпы заңдылықтары жөніндегі ғылым.
Антропология -әлеуметтік-биологиялық түрдің ерекше бір түрі, сонымен
қатар адам нәсілінің пайда болуын, адам эволюциясын, шығу тегін зерттейтін
гылым.
Гигиена - денсаулық сақтаудың шарттары және аурудың алдын алу шаралары.
Ой және дене еңбегіне қабілеттілігі, әр түрлі климат жағдайына бейімделуі,
дененің өсуі, дамуы, өмірдің ұзақтылығы, ұрпақ жалғастыру, ауруға
шалдықпау, денені шынықтыру, әлеуметтік рухани үйлесімділікпен өмір сүруі
жөніндегі ғылым.
Валеология - салауатты өмір салтын сактау жөніндегі ғылым.
Организм -органикалық (белок, май, көмірсулар және нуклеин қышқылы)
және бейорганикалық (су, минералды тұздар) заттардан тұрады, өздігінен өмір
сүреді. Оған тән қасиеттер: қоршаған ортамен зат және энергия алмасады,
көбейеді және дамиды. Ол сыртқы ортаның өзге-рісіне жауап береді және
өздігінен реттелетін жүйе болып табылады.
Барлық тірі организмдер сияқты адам организмі де клеткалардан тұрады.
Кез келген клетканың негізгі бөлігі: цитоплазма және ядро. Клетканың
қоймалжың ішкі ортасы цитоплазмада өте ұсақ құрылым (митохондрия-лар,
рибосомалар, клетка орталығы және т.б.) органоидтар бар. Олар клеткада
белгілі бір қызмет атқарып, клетка-ныңтіршілік әрекетін қамтамасыз етеді.
Клетка бөлінер алдында ядрода жіп тәрізді денелер хромосомалар пайда
болады. Клетка мембранамен қапталады, ол заттарды таңдап өткізетін бірнеше
қабат молекулалардан құралады. Клеткалардың аралары клеткааралық заттармен
толтырылған. Олар не сұйық, не қатты болып келеді. Тірі клетканың тіршілік
қасиеттеріне зат алмасу, өсу, көбею, қозу, қозғалыс, биосинтез, тітіркену,
ыдырау жатады. Осы негізде біртұтас организмнің қызметі іске асады.
¥лпа - шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас клеткалар мен
клеткааралық заттар жиынтығы.
Мүше - белгілі пішіні, құрылысы, орны бар, бір немесе оірнеше қызмет
атқаратын дене бөлігі. Қол, жүрек, бүйрек, эауыр, көкбауыр - мұның бәрі
мүшелер. Мүшелердің бір бөлігі дене куысында орналасады, сондықтан олар
ішкі мүшелер деп аталады.
Мүшелер жүйесі - бірлесіп, ортаққызмет атқаратын жүйе. Олар жеке-жеке
әрекеттенбей, организмді пайдалы нәти-жеге жеткізу үшін бірлесе жұмыс
істейді. Мысалы, жүйке жүйесі, қозғалыс, тыньіс алу, ас қорыту, қанайналым,
зәр шығару, жыныс жүйесі т.с.с.
Аппарат - әр түрлі мүшелердің уақытша бірлесіп, бел-гілі бір қызметті
орындау үшін жүйе қүруы. Мысалы, тірек-қимыл жүйесі.
Жамылғы жүйесі тері жамылғысы бездерді түзіп, ішкі мүшелердегі қуысты
астарлап жатады. Олар қорғаныш, яғни сыртқы ортаның кері әсерлерінен
сақтайды.
Тірек-қимыл жүйесі қаңқа қүратын көптеген сүйектер-ден қүралып,
бүлшықетке бекінген денеге белгілі бір пішін беретін, ішкі мүшелерді
қорғайтын тірек және қозғалысты қамтамасыз етеді.
Ас қорыту жүйесі: ауыз қуысы (тіл, тіс, сілекей безі), жұтқыншақ, өңеш,
қарын, үлтабар, аш ішек, тоқ ішек, тік ішек және ас қорыту бездері.
Бұлардың біріккен әрекеттері организмге қоректің түсуін және оның
(сіңірілуі) қорытылуын қамтамасыз етеді. Пайда болған қоректік заттар
организм клеткаларына және ұлпа-ларына қанның көмегімен жеткізіледі.
Қанайналым жүйесі жүрек пен қан тамырларынан түрады. Жүрек
өзініңжиырылуының нәтижесінде қанды тамырларға айдайды, соның нәтижесінде
ұлпаларға оттегі мен қоректік заттар жеткізіледі және олардағы ыдырау
өнімдері шығарылады.
Тыныс алу жүйесі: мұрын куысы, кеңсірік, көмей, кещр дек, ауатамыр,
бронхы және өкпе. Тыныс алу жүйесі -организм және сыртқы орта аралығындағы
газ алмасу, яғ-ни ауадан оттегін сіңіріп, көміркышкыл газын бөліп шығару.
Зәр шығару жүйесі: бүйрек, несепағар, куык және үрпі жолы. Зат алмасу
процесі нәтижесінде пайда болған қал-дықзаттарды организмнен шығару.
Жыныс жүйесі организмнің көбею қызметін атқарады. Аталықжынысжүйесі:
аталықбездер, олардың өзектері, қосалқы жыныс бездері (шәует көпіршіктері
мен куық безі) және жыныс мүшесі. Аталық бездер тері қалта ұмада болады.
Аталық жыныс клеткалары (сперматозоидтар) дамып, жыныс гормондарын түзеді.
Аналық жыныс жүйесіне аналықбездер, жатыр түтігі, жатыр және қынап
жатады. Аналық бездерінде көпір-шіктер шоғыры фолликулалар болады. Олардан
аналық жыныс клеткалар жүмыртқа клеткалар пайда болады.
Эндокриндік-жүйе: гормон - ішкі секреция безінің қанға бөліп шығаратын
және дененің түрлі әрекетін реттейтін биологиялық белсенді заттар. Ішкі
секреция бездеріне гипофиз, қалқанша без, қалқанша маңы бездері, бүйрек
үсті безі, эпифиз, айыршық без, үйқы безі, аталық және аналық бездер
жатады.
Жүйке (нерв) жүйесі орталықжәне шеткі бөлімдер болып екіге бөлінеді.
Орталық бөлік ми мен жұлыннан кұралады. Шеткі бөлікке жүйкелер мен жүйке
түйіндері жатады. Жүйке жүйесі мүшелер жұмысын үйлесімді реттеп отырады
және организмнің біртұтастығын сақтайды. Организмнің сыртқы ортамен
байланысы жүйке жүйесі арқылы іске асады.
Сондықтан адам организмнің біртұтастығын төмендегі сызбанұсқа арқылы
көрсетуге болады: Молекулалар — Органоидтар — Клеткалар — — Ұлпалар —
Мүшелер — Мүшелер жүйесі.
Физиологиялық қызметтердің нейрогуморальдық реттелуі
Жүйке жүмысының және мүшелер қызметінің ретте-луін жүйкелік жолмен
реттелуі деп атайды. Қанның құра-мындағы гормондар және минералды заттардың
әсерлері арқылы организм қызметінің реттелуін гумораль-дық реттелу деп
атайды. Организмде реттелудің бүл екі түрі өздерінің әсерлерін жеке-дара
тигізбейді, олар өзара байланысты болады. Сондықтан бүл екі реттелу
нүктелерін біріктіріп, жүйкелік-гуморальдық реттелу деп атайды.
Организмнің барлық деңгейлерінің қызметі озара бірлестікпен,
үйлесімділікпен іске асады, әр деңгей күрылымы қызметінің күрделілігімен
сипатталады. Бір деңгей екінші немесе басқаларымен салыстырған өз алдына
дара жүйе болып саналады. Әр жүйенің атқара-тын қызметі, оның қүрылымы мен
қүрамына кіретін молекулалар және органоидтар, немесе мүшелер түрімен
ерекшеленгеніне қарамастан өзінен жоғары түрган деңгейге байланысты, жалпы
үйлесімділікті сақтап ба^^т^ауға қәтысады.

Жүйке жүйесі
Жүйке жүйесі орталық және шеткі бөлімдер болып екіге бөлінеді. Орталық
бөлім ми мен жұлыннан құралады, олар сұр (нейрон денелерінің шоғырлануынан)
және ақ (нейрон талшықтарының бірігуінёН]Гзаттардан тұрады.
Шеткі жүйке жүйесінің шікі мүшелер мен бездердің, қан тамырларының
жұмысын, зат алмасуын реттейтін бөлігі шеткі жүйке жүйесі немесе
вегетативтік жүйке жүйесі деп аталады. Шеткі жүйке жүйесі мида және жұлында
топ клетка болып орналасады, бүл - вегетативтік ядро, яғни орталықбөлік.
Осы орталықболіктен әрбір мүшеге қимыл және сезімталдықты өткізетін жүйке
талшықтары тарай-ды. Жүйке жүйесінің шеткі бөлігі түйін тәрізді және тал-
шықты болады. Толып жатқан түйіндер омыртқа жотасы-ның екі жағын бойлай
жатады. Түйіндер мен талшықтар орталықтан ақпаратты ішкі мүшелер мен
ұлпаларға еткізеді және ішкі мүшелердің күйін орталыққа жеткізіп отырады.
Организмдегі тіршілікті сақтайтын, өмірге қажетті, кептеген маңызды
қызметтерді атқарады және организмнің сыртқы ортаға бейімделуіне қатысады.
Жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі -.мүшелерді үйле-сімді реттеп отыру
және организмнің біртұтастығын қам-тамасыз ету. Организмнің сыртқы ортамен
байланысы жүйке жүйесінің қызметі арқылы жүзеге асады. Жүйке жүйесінің
әрекеті психикалық процеске (сезім, оқи білу, есте сақтау, сөйлеу және
ойлау) негізделеді, ал адам орга-низмі солардың жәрдемімен тек айналадағы
ортаны танып біліп кана қоймай, оны өзгертуге де белсене кіріседі.
Орталық жүйке (нерв) жүйесі
Жұлын омыртқа жотасының өзегіне орналасады. Оның диаметрі 1 см жұлынның
артқы және алдыңғы бөлігінде жоғары қарай созылған терең жүлге (борозда)
жатады.
Жұлынның ортасында сүйықтыққа толы жұлын өзегі бола-ды. Бұл сұйықтық
жүйке клеткаларының тіршілік орта-лығы болып табылады. Өзекті қоршап тұрған
сұр заттың пішіні көбелекке ұқсас, ал оның сыртында ақ зат орна-ласады.
Жұлынның сұр затында алдыңғы, артқы және бүйір түбірлері бар. Алдыңғы
түбірде ендірме нейрон, артқы түбірде қондырмалы нейрондар сезім және қимыл
нейрондарының арасын байланыстырып тұрады. Алдыңғы түбір дегеніміз - қимыл
нейрондарының аксон-дары. Омыртқааралықтесікте қимылжәне сезім түбірлері
қосылып, аралас жүйке түзеді. Одан соң олар алдыңғы және артқы тармақтарга
тарайды, бұлардың әрқайсысы сезім және қимыл жүйке талшықтарынан құралған.
Сөйтіп, әр омыртқа тұсында жұлыннан екі жаққа қарай 31 жұп аралас жұлын
жүйкелері таралады. Жұлын, негізінен, рефлекстік (қозғалыс) және
өткізгіштік қызмет атқарады.
Жұлынның ақ заты өткізгіштік қызметін атқарады және оньің әр бөліктерін
өзара байланыстырып тұрадьі. Жұлын қозуды жогары және төмен қарай өткізіп
отырады. Жүлынның рефлекстік қызметі қабылдагыштардан тітіркендіргіш
әсерлерді қабылдап, орталыққа қарай өткізгіштік жүйке арқылы жұлынга
жеткізіп, одан талдап қорытындылаудан туған жүйкелік жауапты шетке қарай
өткізгіш жүйке арқылы жұлынға жеткізіп, одан талдап қорытындылауға туған
жүйкелік жауапты шетке қарай өткізгіш жүйке арқылы белгілі бір мүшеге
жеткізіп, сол мүшенің оған қайтаратын жауабымен аяқталады.
Жұлынның қызметін ми реттеп отырады. Жұлын зақымдалғанда, өткізгіштік
және рефлекстік қызметтер жойылып кетеді. Омыртқа жотасы сынғанда немесе
қисайғанда, жұлын мен ми арасындағы байланыс үзіледі. Мұндай адамның миы
әдеттегідей қызмет атқарады, бірақ зақымданған орталық арқылы жүлынның
реттелу өткізгіштік қызметінің біразы іске аспайды.
Ми үш қабатты қабықшамен қапталған. Олар: қатты, торлы және қан тамырлы
қабықшалар. Қатты қабықша дәнекер үлпасынан құралган, ол - ішкі бетін
қаптап жататын мидың үстіңгі (сыртқы) қабықшасы. Ортаңғы қабықшасы - торлы
қабықша, ол қатты қабықшаның астында жатады. Торлы қабықша өте жүқа, онда
жүйке мен қан тамырлары аз кездеседі. Ал ішкі қабықша кан тамырларынан
түрады. Қан тамырлары мен торлы қабықшаларының аралығында ми сүйықтығы
толған қуыс болады. Ми қабықшасы қозудың жүйке талшықтары арқылы өтуіне
және бір талшықтан екінші талшыққа бері-луіне бөгет жасайды. Ми ақжәне сүр
заттан тұрады.
Артқы миға көпір мен мишық жатады. Көпірде үйқы мен сергектілікті
реттейтін орталықтар бар. Мишық сопакдіамидьіңүстіңгіжағъшаорналасқ ан.
Мишықжүйке талшықтарынан кұралған өзінің үш жүп алдыңғы мидың басқа
бөліктерімен тығыз байланыс жасайды. Мишыктың негізгі атқаратын қызметі -
адамның қимыл әрекетін, ал жұлыннан мишыкқа келген тітіркеністер
бұлшықеттердің қызметін реттейді. Мишықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.