Салық және оның түрлері. салық ұғымы және онын әлеуметтік-экономикалық мәні

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

1 Салық ұғымы және онын әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ...7
2 Мемлекеттік салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3 Салық және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

Кіріспе

Салык мәселесі мен салык салудың бай тарихы бар. Салыққа ғылыми көзкарас ХVIII-ХІХ ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді теориялық зкономия классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз: В. Петти. «Салық пен жиынтық трактаты» -(1662 ж.), Д. Рикардо «Салық салу және саяси экономияның басталуы» — (1817 ж.), А. Смит «Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу» - (1776 ж.).
А. Смиттін айтуы бойынша, салықты төлеушілер үшін, бүл кұлдық емес. еркіндіктін белгісі. Ф. Аквинскяй (1226-1274 жж.) салыктарды рұқсат етілген тонау нышаны ретінде анықтады. К Маркс «Салық - бұл меншік, жанұя, тәртіп және дінмен катар жүретін бесінші құдай» деп аныктады. АҚШ-нын мемлекеттік қайраткері және ғалымы Б. Франклин (1706-1790 жж.). «Өмірде салык пен өлімнен кұтылатын ештеңе жоқ» деп айтты.
Шарль Монтескье (1689-1755 жж.) ризықтың қанша бөлегін бодандардан тартып алып, каншасын солардын сыбағасы етіп калдырудын амалын табатын данышпандық пен ақылгөйліктен асатын ештеңе жоғын толык сеніммен негіздеген.
А. Смит салык салудың үшін принципін айқындаған. Онын осы принциптері дамыған елдерде салық, салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне карай, кабілеті мен күшіне сай үкіметті ұстауға (кардыландыруға) катысады. Мемлекеттік корғауымен қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады.
2. Әрбір алынатын салык белгілі уакытта неічесе белгілі тәсілмен
төлеуші үшін ынғайлы кезде барлығын төлейді.
3. Әрбір салык ой елегінен өткізіліп, толғағына толық
жеткізілгені дұрыс. Оның мемлекет қазынасына қүйылуы, халык
калтасынан алғаны және ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны
жөн. Казынаға құйылғаннан көрі, салықты халык калтасынан
алу мен ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін. Себебі, оны жина\
шенеуліктердің көп болуы талап етсе, оларға төленетін айлык
сомасы салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.
А. Смит тікелей, жанбасы, жанама салыктар жүйесін және оларды қолданудың әлеуметтік-экономикалык салдарын барынша терең талдады.
Салық дегеніміз не? Экономикалык мазмұн тұрғысынан салык дегеніміз тұрғындар, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесін айтамыз. Салық салудың мақсаты кәсіпорын (фирмамен) тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салык бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлаукаттылык деңгейіне тәуелді болады.
Салық төмендегідей қызметтерді атқарады:
- фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру, қызметі. Осы қызметте мемлекет бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды;
- бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың арасында, территория, облыс аландар бойынша жүргізеді;
- реттеуші қызметі, мемлекет салыктык көмегімен тұтыну және қорлану арасындағы пропорцияны реттейді;
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі — ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекетгің табиғатымен және функсяларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу — әрбір азаматтың қасиетгі борышы деген еді.
Қазақетан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: занды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —

Пайдалынған әдебиеттер тізімі

1. 1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.: Экономика, 1994. — 495 с.
2.Абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. — А.: Казахстан. 1997. — 368 с.
3.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели, темпы. // Азия-ЭиЖ. - 1997. №47.
4. Клилюва Т.В., Жидимбетова Р.Б. Социальные последствия экономических трансформаций странах СНГ. В кн.: Интеграция Казахстана и мирокую экономику.Проблемы и перспективы. Алматы, 1999. С.140.
5. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1997.
6.Илясов.И.Каржы.-Алматы,2004.
7.Жүнісов.А.Нарықты экономикаға қіріспе.-Алматы,2003.
8.Кәсіпорын қаржысын талдау.-Алматы,2004.
9.Шеденов.Ө Д. Жалпы экономикалық теория.-Ақтөбе,2004.

Мерзімді басылымдар тізімі
10.Ізтілеу.Е.Т. Кәсіорын салығын есептеу.-Блютен бугалтері,2006,N7.
11.Мақашев.А.Орта және шағын кәсіпкерлікті дамытудағы салық салудың ролі.-АльПари,2005,N5.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Салық ұғымы және онын әлеуметтік-экономикалық мәні ... ... ... ...7
2 Мемлекеттік салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3 Салық және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..26
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..28

Кіріспе

Салык мәселесі мен салык салудың бай тарихы бар. Салыққа ғылыми көзкарас
ХVIII-ХІХ ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді теориялық зкономия
классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз: В. Петти. Салық
пен жиынтық трактаты -(1662 ж.), Д. Рикардо Салық салу және саяси
экономияның басталуы — (1817 ж.), А. Смит Халықтар байлығының себептері
мен табиғатын зерттеу - (1776 ж.).
А. Смиттін айтуы бойынша, салықты төлеушілер үшін, бүл кұлдық емес.
еркіндіктін белгісі. Ф. Аквинскяй (1226-1274 жж.) салыктарды рұқсат етілген
тонау нышаны ретінде анықтады. К Маркс Салық - бұл меншік, жанұя, тәртіп
және дінмен катар жүретін бесінші құдай деп аныктады. АҚШ-нын мемлекеттік
қайраткері және ғалымы Б. Франклин (1706-1790 жж.). Өмірде салык пен
өлімнен кұтылатын ештеңе жоқ деп айтты.
Шарль Монтескье (1689-1755 жж.) ризықтың қанша бөлегін бодандардан тартып
алып, каншасын солардын сыбағасы етіп калдырудын амалын табатын данышпандық
пен ақылгөйліктен асатын ештеңе жоғын толык сеніммен негіздеген.
А. Смит салык салудың үшін принципін айқындаған. Онын осы принциптері
дамыған елдерде салық, салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне карай, кабілеті мен күшіне сай
үкіметті ұстауға (кардыландыруға) катысады. Мемлекеттік корғауымен
қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге
асады.
2. Әрбір алынатын салык белгілі уакытта неічесе белгілі тәсілмен
төлеуші үшін ынғайлы кезде барлығын төлейді.
3. Әрбір салык ой елегінен өткізіліп, толғағына толық
жеткізілгені дұрыс. Оның мемлекет қазынасына қүйылуы, халык
калтасынан алғаны және ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны
жөн. Казынаға құйылғаннан көрі, салықты халык калтасынан
алу мен ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін. Себебі, оны жина\
шенеуліктердің көп болуы талап етсе, оларға төленетін айлык
сомасы салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.
А. Смит тікелей, жанбасы, жанама салыктар жүйесін және оларды қолданудың
әлеуметтік-экономикалык салдарын барынша терең талдады.
Салық дегеніміз не? Экономикалык мазмұн тұрғысынан салык дегеніміз
тұрғындар, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын
міндетті төлем жүйесін айтамыз. Салық салудың мақсаты кәсіпорын (фирмамен)
тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік)
тарту болмақ
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салык бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлаукаттылык деңгейіне тәуелді болады.
Салық төмендегідей қызметтерді атқарады:
- фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру, қызметі. Осы қызметте мемлекет
бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды;
- бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың арасында,
территория, облыс аландар бойынша жүргізеді;
- реттеуші қызметі, мемлекет салыктык көмегімен тұтыну және қорлану
арасындағы пропорцияны реттейді;
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-
бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі — ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда
мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекетгің табиғатымен және функсяларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу — әрбір
азаматтың қасиетгі борышы деген еді.
Қазақетан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: занды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —

1. Салық ұғымы және онын әлеуметтік-экономикалық мәні

Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын
пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай
олардың өзгеруіне балды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
4) салықты алудың шығындарьгөте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ
етті, бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар — оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
ұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.
Тұңғыш рет Қазақстан Республикасында заңнамалық деңгейде салық
салудың қағидаттары баянды етілген. Қазақстанныңсалық заңнамасында сонымен
бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді
баралық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міңдеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыга бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңгай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-ққұықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың
сан алуан қоғамдық қажеттерге пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардьщ мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі
міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады;
бұған әлеуметтік сақтандыруға аударылатын қатаң мақсатты аударымдар, соның
ішінде бюджеттен тыс қорларға төленетін жарналар мен аударымдар жатады,
олар белгілі бір, ұзақ мерзімді көлемде өнімнің, жұмыстың және қызметтер
көрсетудің өзіндік құнынан, табыстан (пайдадан), еңбекке ақы төлеу қорынан,
амортизациядан және басқа көздерден есептелінеді.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының
ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция — барлық мемлекетгерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мүның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономи-каны, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекетгің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңщдіісгер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірісгің қүрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
йымдық-құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетгі ақшалай төлемдер.

2.Мемлекеттік салық жүйесі

Салық ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекеттен
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң
мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің
басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда
және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекепік реттеп отыруға
бағытгалған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995
жылдары қабылда-ған бірқатар зандарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі
қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі
туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардьщ түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген
алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қащардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар
енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидатгарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бүрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі
заң күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-
сындағы № 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында
Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға
өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуьі мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша былайша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу обьектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар
болып бөлінеда.
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей
төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.
Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне
(үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынадыЖанама салықшар —
баға немесе тарифтік үстеме түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері
мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама салықтарға қосылған
құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы
экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де кеден баждары түріндегі,
экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі
рынокте сатылатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының
айырмасы)жатады.Жанама салықтар мемлекетгің фискалдық мүдцелерін білдіреді.
Оларды саналы қолдану баға белгілеудің процесіне жағымды ықпал жасауы және
тұтынудың құрылымына әсер етуі мүмкін.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе
қызметгің тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда
салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органга қарай орталық
(жалпыметекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады
және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және әдетгегідей
түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын
салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа
салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар — бұл тауарлар мен
қызметгер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патентік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектшерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік
салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Мағлумдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті
жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді.
Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режімін қолданатын занды түлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-
інші наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;тұрғын үй салу мен
осындай қүрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды қоспағанда салық
жылында 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып
алуды іске асырғандар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке түлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлүмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс
етеді.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасьш табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган
салық мағлүмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу
мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жүмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент — арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
1) кассалық;
2) есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жүмысты орындау,
қызмет көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы
төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылдаған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударыуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын ретгейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын қамтиды.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы
алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:
1. Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған қүнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салынатын салық.
9. Мүлікке салынатын салық.
2. Алымдар:
1. Занды тұлғаларды мемлекетгік тіркегені үшін алынатын алым.
1. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын
алым.
2. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
3. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
4. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
5. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
6. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
7. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.

10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
13. 13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
14. 3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы,
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Төлемақы.
4. Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы "Бюджет жүйесі туралы" Заң мен тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы занда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне
түседі.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының — Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетгі ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен
бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, амуының негізі болып
табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері
өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттілектері мен сұрау салуларына
бейімделді.Салықтар тауар-ақша атынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетгі ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен
бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, амуының негізі болып
табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері
өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттілектері мен сұрау салуларына
бейімделді.Салықтар тауар-ақша атынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен
бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, амуының негізі болып
табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері
өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттілектері мен сұрау салуларына
бейімделді.Салықтар тауар-ақша атынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай әрбіді.

3. Салық және оның түрлері

Салық салуды ұымдастыру салық қатынастары нысандары-ың элементтерін, яғни
салық түрлерінің нақты аттарын, соңдай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен
әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық механизмін құуға және
оның жүмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты элемент-
терден тұатын арнаулы нұқаулық қолданылады (сурет-1)
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құр мен алудың
нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы салық
салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементгеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұ, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұғаны үшін санкциялар және басқалары.
Салық субьектісі немесе салық төлеуш. Ол — салықты және бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы
басқа тұғаға — салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар — нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Саяық обьектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құдық, заттқ немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа сапынатын салық. Бұан корпорациялық табыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.