Қазақстан қонақ үй шаруашылығын табысты дамыту
Кіріспе
1.1 Қонақ жайлылық индустриясының ұстанатын қызметтері.
1.2.Қонақ жайлы индустриясының дамуына әсер ететін факторы.
1.3.Жұмыс орындауға қарым қатынас.
2.1 «Жамбыл» қонақ үйінің жалпы сипаттамасы
2.2. Баланстың құрылымын талдау.
2.3.Еңбекақы қорының талдауы.
2.4. Қорқайтарымды талдау
2.5. Капиталдың рентабельділігін талдау.
3. «Жамбыл қонақ үйі»ЖШС.нің қызметінің нәтиежиесін жақсарту үшін қолданылатын шаралардың экономикалық тиімділігі.
3.1.Көрсетілетін тарифтің өзіндік құнынан төмен тарифпен қосымша тапсырыс қабылдау туралы шешімнің негіздемесі.
3.2.Қонақ үй қызметіне тарифтердің үлгілерін негіздеу.
Қортынды
1.1 Қонақ жайлылық индустриясының ұстанатын қызметтері.
1.2.Қонақ жайлы индустриясының дамуына әсер ететін факторы.
1.3.Жұмыс орындауға қарым қатынас.
2.1 «Жамбыл» қонақ үйінің жалпы сипаттамасы
2.2. Баланстың құрылымын талдау.
2.3.Еңбекақы қорының талдауы.
2.4. Қорқайтарымды талдау
2.5. Капиталдың рентабельділігін талдау.
3. «Жамбыл қонақ үйі»ЖШС.нің қызметінің нәтиежиесін жақсарту үшін қолданылатын шаралардың экономикалық тиімділігі.
3.1.Көрсетілетін тарифтің өзіндік құнынан төмен тарифпен қосымша тапсырыс қабылдау туралы шешімнің негіздемесі.
3.2.Қонақ үй қызметіне тарифтердің үлгілерін негіздеу.
Қортынды
Қазақстан қонақ үй шаруашылығын табысты дамыту үшін барлық мүмкіндіктерге ие. Республиканың бай тарихы, сирек тарихи ескерткіштері, өз тұрмысының мәдениеті, саяси тұрақтылық, салыстырмалы жариялылық және республиканың ынтымақтастығына дайындығы - осының барлығы туристік, сондай—ақ қонақ үй сферасының интенсивті дамуына жол береді.
Кәсіпкерлік қызметтің бір түрі қонаққа қызмет көрсету бизнесі сұраныс пен ұсынысының нарықтық тербелісіне неғұрлым жақын болды. Қонақ үй қызметін көрсетуші дербес кәсіпорындар үшін нарықтағы сервис бойынша бағалау жүйесін жасау мүмкіндігі туып отыр.
Басқару инфрақұрылымын құру ірі инвестициялармен байланысты емес, ең алдымен жоғары кәсіби басқарушы кадрлар мен ұсынылған басқару потенциалының бар болуын талап етеді – қонақ үй бизнесінде олардың тапшылығы өте қатты байқалады, мұның өзі сәйкес осы облыстағы проблеманың шиеленістігіне әсерін тигізеді.
Қазақстанда қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі тенденцияларға тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды жатқызуға болады:
- қонақ үй ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына жаңа компьютерлік технологияларды енгізу
Соңғы уақытта дәстүрлі отельдермен мейрамханалармен қатар туристік нарықтың анықталған сегментінің өкіліне қызмет көрсетуге бағдарланған, қызмет көрсету мен тағамдардың қысқартылған жиынтығы бар арнайы кәсіпорындар пайда бола бастады.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету
халықаралық тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның өзі қызмет көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және дайындалуында үлкен рольді атқарады. Өнеркәсіп және қызмет көрсетудегі бәсекеге қабілетті және экспортқа икемделген тауарлар жұмыстарымен қызметтерде мемілекеттің индустриялды –инвецтициялық саясаты маңызды құрал болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметтің бір түрі қонаққа қызмет көрсету бизнесі сұраныс пен ұсынысының нарықтық тербелісіне неғұрлым жақын болды. Қонақ үй қызметін көрсетуші дербес кәсіпорындар үшін нарықтағы сервис бойынша бағалау жүйесін жасау мүмкіндігі туып отыр.
Басқару инфрақұрылымын құру ірі инвестициялармен байланысты емес, ең алдымен жоғары кәсіби басқарушы кадрлар мен ұсынылған басқару потенциалының бар болуын талап етеді – қонақ үй бизнесінде олардың тапшылығы өте қатты байқалады, мұның өзі сәйкес осы облыстағы проблеманың шиеленістігіне әсерін тигізеді.
Қазақстанда қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі тенденцияларға тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды жатқызуға болады:
- қонақ үй ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына жаңа компьютерлік технологияларды енгізу
Соңғы уақытта дәстүрлі отельдермен мейрамханалармен қатар туристік нарықтың анықталған сегментінің өкіліне қызмет көрсетуге бағдарланған, қызмет көрсету мен тағамдардың қысқартылған жиынтығы бар арнайы кәсіпорындар пайда бола бастады.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету
халықаралық тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның өзі қызмет көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және дайындалуында үлкен рольді атқарады. Өнеркәсіп және қызмет көрсетудегі бәсекеге қабілетті және экспортқа икемделген тауарлар жұмыстарымен қызметтерде мемілекеттің индустриялды –инвецтициялық саясаты маңызды құрал болып табылады.
1. Гостиничный и туристический бизнес. Под ред. Проф. Чудновского А.Д., М., Ассоциация авторов и издателей "Тандем"., "ЭКМОС",
1988г.
2. Гуляев В.Г. "Организация туристской деятельности". Учебное пособие., М., "Нолидж", 1996г.
3) Гостиничные объединения: динамика их развития. Индустрия гостеприимства. Туризм: №1, 1998, Практика, проблемы, перспективы.
4. Гостиничное хозяйство России. Год 1997, Туристический бизнес. №7, август 1998г.
5. Гостиницы Петербурга - привлекательный объект для инвестиций. Туринфо, №1, январь 1999г.
6. Джеральд Гловер В. Управление качеством в индустрии гостеприимства. Университет штат Мичинган., 1998.
7. Джозеф Д. Уэст Стратегия обслуживания в предприятиях индустрии гостеприимства. Государственный университет штат Флрида.
8. Дивайн Х.А. Роль и функции управления живыми ресурсами. Университет штат Пенсильвания.
9. Девид Алан Ли. Мотивация: проблема управления. Университет им. Д. Медисона.
10. Зорин И.В. Менеджмент персонала. Планирование карьеры в туризме. Учебник. М., РМАТ, 1997 г.
11. Исмаев Д.К. Международное гостиничное хозяйство. По материалам зарубежных публикаций. Управление качеством услуг, управление доходами, маркетинг, работа с кадрами, технологические требования по проектированию и оформлению гостиничных предприятий., М., НОУ "Луч", 1998г.
12. Менеджмент гостиничного и ресторанного обслуживания. Пер. С англ. Материалы семинара по менеджменту туризма курсов повышения квалификации предподавателей по программе TACISED (062). Сост. Ю.Н. Борисова, Н.И. Гаранин, Ю.В. Забаев, А.И. Сеселкин. М., "ЗЕВС", 1997г.
13. Мексон М.Х. ,Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. Пер. С англ. М., "Дело", 1997г.
14. Официальный документы. Правила предоставления гостиничных услуг в РФ. Приложение к газете "Финансова Россия", № 19, 1997 г.
15. Самыгин С.И., Столяренко Л.Д., "Менеджмент персонала". Ростов-на Дону, "Феникс", М., 1997г.
Чак У. Ги. Управление курортами. Гавайский университет.
16. Экономика современного туризма . – СПб.: «Герда», 1998.
17. Туризм: эволюция, структура, маркетинг. М.: «Ось - 89», 1997.
18. Экономика и жизнь; Санкт-Петербургский региональный выпуск №4, 1998 г.
19. Деловой Петербург №79 (338), 1997 г.
20. Как добиться успеха: Практические советы деловым людям/ Под общ. ред. Хруцкого В.Е. – М.: Политиздат, 1991.
21 Лунев В.Л. Тактика и стратегия управления фирмой. – М.: Финпресс, НГАЗиУ, 1997.
22 Маркетинг: Учебник/ А.Н. Романов, Ю.Ю. Корлюгов, С.А. Красильников и др.; Под ред. А.Н. Романова. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1996.: ил.
23 Экономика предприятия/ Под ред. проф. Н.А. Сафронова. – М.: «Юристъ», 1998.
24 Глухов А. Оценка конкурентоспособности товара и способы ее обеспечения// Маркетинг. – 1999. - №2.
25. Мильгром Д.А. Оценка конкурентоспособности экономических технологий// Маркетинг в России и за рубежом. – 1999. - №2.
26. Мишин Ю. Слагаемые конкурентоспособности: Рекомендации по выработке стратегии развития производственных структур// Риск. – 1998. - №5 – 6.
27. Мишин Ю. Слагаемые конкурентоспособности: Рекомендации по выработке стратегии развития производственных структур// Риск. – 1999. - №1.
1988г.
2. Гуляев В.Г. "Организация туристской деятельности". Учебное пособие., М., "Нолидж", 1996г.
3) Гостиничные объединения: динамика их развития. Индустрия гостеприимства. Туризм: №1, 1998, Практика, проблемы, перспективы.
4. Гостиничное хозяйство России. Год 1997, Туристический бизнес. №7, август 1998г.
5. Гостиницы Петербурга - привлекательный объект для инвестиций. Туринфо, №1, январь 1999г.
6. Джеральд Гловер В. Управление качеством в индустрии гостеприимства. Университет штат Мичинган., 1998.
7. Джозеф Д. Уэст Стратегия обслуживания в предприятиях индустрии гостеприимства. Государственный университет штат Флрида.
8. Дивайн Х.А. Роль и функции управления живыми ресурсами. Университет штат Пенсильвания.
9. Девид Алан Ли. Мотивация: проблема управления. Университет им. Д. Медисона.
10. Зорин И.В. Менеджмент персонала. Планирование карьеры в туризме. Учебник. М., РМАТ, 1997 г.
11. Исмаев Д.К. Международное гостиничное хозяйство. По материалам зарубежных публикаций. Управление качеством услуг, управление доходами, маркетинг, работа с кадрами, технологические требования по проектированию и оформлению гостиничных предприятий., М., НОУ "Луч", 1998г.
12. Менеджмент гостиничного и ресторанного обслуживания. Пер. С англ. Материалы семинара по менеджменту туризма курсов повышения квалификации предподавателей по программе TACISED (062). Сост. Ю.Н. Борисова, Н.И. Гаранин, Ю.В. Забаев, А.И. Сеселкин. М., "ЗЕВС", 1997г.
13. Мексон М.Х. ,Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. Пер. С англ. М., "Дело", 1997г.
14. Официальный документы. Правила предоставления гостиничных услуг в РФ. Приложение к газете "Финансова Россия", № 19, 1997 г.
15. Самыгин С.И., Столяренко Л.Д., "Менеджмент персонала". Ростов-на Дону, "Феникс", М., 1997г.
Чак У. Ги. Управление курортами. Гавайский университет.
16. Экономика современного туризма . – СПб.: «Герда», 1998.
17. Туризм: эволюция, структура, маркетинг. М.: «Ось - 89», 1997.
18. Экономика и жизнь; Санкт-Петербургский региональный выпуск №4, 1998 г.
19. Деловой Петербург №79 (338), 1997 г.
20. Как добиться успеха: Практические советы деловым людям/ Под общ. ред. Хруцкого В.Е. – М.: Политиздат, 1991.
21 Лунев В.Л. Тактика и стратегия управления фирмой. – М.: Финпресс, НГАЗиУ, 1997.
22 Маркетинг: Учебник/ А.Н. Романов, Ю.Ю. Корлюгов, С.А. Красильников и др.; Под ред. А.Н. Романова. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1996.: ил.
23 Экономика предприятия/ Под ред. проф. Н.А. Сафронова. – М.: «Юристъ», 1998.
24 Глухов А. Оценка конкурентоспособности товара и способы ее обеспечения// Маркетинг. – 1999. - №2.
25. Мильгром Д.А. Оценка конкурентоспособности экономических технологий// Маркетинг в России и за рубежом. – 1999. - №2.
26. Мишин Ю. Слагаемые конкурентоспособности: Рекомендации по выработке стратегии развития производственных структур// Риск. – 1998. - №5 – 6.
27. Мишин Ю. Слагаемые конкурентоспособности: Рекомендации по выработке стратегии развития производственных структур// Риск. – 1999. - №1.
Кіріспе.
Қазақстан қонақ үй шаруашылығын табысты дамыту үшін барлық
мүмкіндіктерге ие. Республиканың бай тарихы, сирек тарихи ескерткіштері, өз
тұрмысының мәдениеті, саяси тұрақтылық, салыстырмалы жариялылық және
республиканың ынтымақтастығына дайындығы - осының барлығы туристік,
сондай—ақ қонақ үй сферасының интенсивті дамуына жол береді.
Кәсіпкерлік қызметтің бір түрі қонаққа қызмет көрсету бизнесі сұраныс
пен ұсынысының нарықтық тербелісіне неғұрлым жақын болды. Қонақ үй
қызметін көрсетуші дербес кәсіпорындар үшін нарықтағы сервис бойынша
бағалау жүйесін жасау мүмкіндігі туып отыр.
Басқару инфрақұрылымын құру ірі инвестициялармен байланысты емес, ең
алдымен жоғары кәсіби басқарушы кадрлар мен ұсынылған басқару потенциалының
бар болуын талап етеді – қонақ үй бизнесінде олардың тапшылығы өте қатты
байқалады, мұның өзі сәйкес осы облыстағы проблеманың шиеленістігіне әсерін
тигізеді.
Қазақстанда қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі
тенденцияларға тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды
жатқызуға болады:
- қонақ үй ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына
жаңа компьютерлік технологияларды енгізу
Соңғы уақытта дәстүрлі отельдермен мейрамханалармен қатар туристік
нарықтың анықталған сегментінің өкіліне қызмет көрсетуге бағдарланған,
қызмет көрсету мен тағамдардың қысқартылған жиынтығы бар арнайы
кәсіпорындар пайда бола бастады.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету
халықаралық тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның
өзі қызмет көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және
дайындалуында үлкен рольді атқарады. Өнеркәсіп және қызмет көрсетудегі
бәсекеге қабілетті және экспортқа икемделген тауарлар жұмыстарымен
қызметтерде мемілекеттің индустриялды –инвецтициялық саясаты маңызды құрал
болып табылады.
Әлемдік экономиканың жақандану кезінде қазақстанның экономикасы бір
қатар мәселелермен кездесті. Маңызды мәселерге жатаындар: бір жақты
шикізаттық бағыт, әлемдік экономикадағы әлсіз интеграсялану, елдің ішіндегі
салааралық және аймақарасындағы интеграсялану ішкі нарықтағы тауарлармен
қызметтерге маңызды емес тұтынушылық сұраныс, өндірістік және әлеументік
инфроқұрлымның дамуы, кәсіп орынның жалпы техникалық артта қалуы, ғылыммен
өндіріс арасындағы байланыстың болмауы, ғылыми-зертеу тәжирбелік-
конструксиялық жұмыстарға төмен шығындар, менеджментің экономикадағы
процестері мен сервистік технолгиялық экономикаға өтуге сәйкес келеді. Алға
қойылған мақсаттар мен мәселелерді шешуге және оларға жету үшін даму
банктерінің қызметтерін белсендетуде, қазақстандық инвестицялық қорлар,
экспортты сақтандыру бойынша корпарация сияқты арнайы даму институттары
құрылуда, инвестициялық қор бекітілуде. Аталған институттар жоғары
қосымша құны бар жаңа және ғылыми және ғылыми- техникалық зертеулерді
қолдау, білім, антиманаполиялық, инфроқұрлымдық саясатты жетілдіруде.
Аталған саясаттар шеңберінде экономика мен басқарудың барлық салаларында
әлемдік стандартқа өту қарастырылады.
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін экономикада әлемдік нарыққа
мұнай, газ, түсті, қара және қымбат металдар мен урандық өнімдерді
жеткізетін ел ретінеде қарастырылады. Ауылшаруашылық өнімдерімен шикі затты
экспорттаудың болашағы бар.
Өндірісті және шикізат ресурстарын интенсивті дамыту экономикалық
тоқыраудан өтуге және соңғы үш жылда жоғары қарқынды экономикалық өрлеуді
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазақстан эконмикалық даму процесі келесі келеді, өнеркәсіптің шикі
зат саласына шетелдік инвестицяны тарту жөніндегі мемілекеттік саяасатын
жүргізу және қаржы сферасында салалық-институционалдық реттеулерді
жүргізунің нәтиежесінде өмір сүру деңгейінің өсуі және қаржы ресурстарының
жинақталуы жүруде, ол болашақта постиндустриялды сервистік- технологиялық
дамуға өтуге жағдай жасайды.
Қазақстан кіші экономикалық ретінде өнеркәсіптің өңдеу саласына
инвестицияны тартуға қызығушылықтары төмен болады. Бұл экономиканы шикізат
ресурстарының коньюнктурасының өзгеруне әкеледі және сезімтал етеді.
Әлемдік тәжірибе кейбір шикі зат ресурстарына бай дамушы елдер
тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізбейді және әлемдік шикізат тауарлар
нарығындағы коньюнктуралардың өзгерістеріне көп деңгейде тәуелді болып
қалады. Экономиканың шикі зат секторынан табыстарға қол жетізе
отырып,мемілекет және жеке секторынан эконмиканы ң жаңа салалары дамуға
ынталануға болмайды. Бір уақытта сонымен қатар аз көлемде ресурстар бар
мемілекеттер әр уақыта эконмиканың жаңа секторларын дамытуға құлшұынады.
Бірақ уақыт мерзімді кезеңде шикі зат қара тауарларды, ол пайдалы
қазбаларды өңдеуден кейінгі тұрақты дамуға едәуір мәселелер туындатады.
Шикізат секторынан алынатын ірі табыстардың эканомикада артып кететін
қаупін ескере отырып және мұнай бағасының тез құлдырау жағымсыз салдарын
көре отырып қазақстанда ұлттық қор құрады, онда әлемдік нарықта мұнай мен
түсті металдардың деңгейінен табыстардың баяуынан оптималды шекараны
ұстауды қарастырады. Бұл шара валюталардың қазақстанның қаржы жүйесіне
жасаудың алдын алуға және экспортты ынталандыратын және дайын өнім инпортын
ұстап тұратын теңгенің ауыстыру бағамен қамтамасыз ететін мүмкіндік береді.
Салалық – институционалдық өзгерістерді саласындағы дамуды, қаржы
секторының сенімділігінің жоғарлауы және елдің экспорттық
потенциалдарының өсу қарқының жылдамдату жүзеге асырылады, апта кететін
мәселе, ал өнеркәсіптің өңдеу саласы, өнеркәсіптік сипаттағы қызмет
көрсететін салалар қажетті деңгейде дамуға қол жеткізген жоқ.
Өңдеуші өнеркәсіпте тек металлургиялық өнеркәсіп сыртқы нарықта
бәсекелесе алады. Азық – түлік өнімдерінің кейбір түрлері ішкі нарықтар
шетелдік бірдей тауарлармен бәсекелесе алады, ал өңдеуші
өнеркәсіптің басқа салалары бүгінгі күні тек тікелей және жанама
субендиялар арқылы қолдау табуда. Ол электрэнергия, жанар жанармай,
өнімді тасымалдау, неден алымдарын бекітуде төмен және экономикалық
негізделмеген тарифтерді бекітуде көрініс табады. Өнеркәсіптің кейбір
салаларында (машина жасау, тоқыма, тігін, былғары – аяқ киім, химиялық
өнеркәсіп) бюджет алдындағы бұрыңғы қарыздарына өсім белгілемеу кейінге
қалдырды. Тігін, тоқыма, былғары – аяқ киім өнеркәсібіндегі өзі
дайындаған өкілді өткізуге нөлдік ҚҚС қойылымын бекітілді.
Электрэнергиянің ІЖӨ-нің 1 долларына келетін шығын деңгейі бойынша,
экономика саласындағы еңбек өнімділігі бойынша да кейбір
индустриалды дамыған елдерден 7-10 рет артта қалудамыз.
Қазақстандық кәсіпорындардың негізгі қорлары құлдырауға ұшырауда.
Негізгі қорлардың тозу деңгейі орташа алғанда 29,74 құрайды. Басқа
салаларда негізгі қорлардың физикалық тозуы 50% және одан да жоғары
болды.
Қазіргі уақыттағы қаржылық ресурстарды пайда арқылы негізгі
қорларда жинақтау тәртібі моральды тозған құралдарда ынталандыр
алмайды және олардың жаңаруына тосқауыл болады.
Негізгі қорлардың едәуір тозған бөлігі болып машиналар мен
құралдар табылады. Олар бойынша тозу деңгейі 42,1 құрады. Көлік
құралдары 41%, негіздеме -36,5 %-ға тозған. Мұнай және металдарды
өңдеуге байланыссыз болатын құралдар соңғы үш жылда 45-тен 62%
құрайды. Өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындардағы машиналар, құралдар мен
көлік құралдарының толық тозуының үлес салмағы 12% жетті. Ол
құралдардың жасы мен моральды ескіруіне, елдің экономиканың бәсекеге
қабілеттілігінің төмендеуіне әкеледі.
Қазақстан кішкентай ашық экономика бола тұрып әлемдік бағаға әсер
ететін алмайды және оны сол қалыпта қабылданды тиіс. Елде экономикаға
тиімді әсер ету үшін шектеулі құралдар бар. Осыған байланысты сыртқы
факторлардан экономиканың әлсіздігін азайту үшін жоғарғы технологиялық
өндірісті құру өзекті мәселе болып отыр.
1.1 Қонақ жайлылық индустриясының ұстанатын қызметтері.
Қонақ жайлы болу—сізге келушілерге жылы қарсы алу, оларға
тыныштық,жайлылық және достық атмосфераларын көрсету. Қонақ жай индустриясы
(немесе туризм)- бұл адамдар үшін жұмыс атқаратын индустря.
Қонақ жайлылық өз үйінен алыс жүрген адамдарға бағытталған қатынас:
кейбіреулерге аз ғана серуен жасаса үйлерінде болады, ал басқалары ол үшін
көптеген жолдар жүрулері қажет. Міне аталған индустряларының көп қырлылығы
осында:ол жергілікті және шетелдік туристердің талаптарын және
қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет. Турист дегеніміз- алыстан келген
адам, бірақ олардың барлығы туристтер деп аталмайды. Мысалы, гольф
ойыншысы,сондай-ақ кофе ішуге кеткен және тауарды сатып алушы турист
емес.Міне осыдан кейін қонақ жай индустриясын туризм индустриясынан
ажыратуға болады.Туристер белгілі бір елге көптеген алыс жерлерден келеді
және қонақ жай индустриясы ұсынатын қызметтерді пайдаланады.Сондай-ақ
жергілікті халықта осындай қызметтерді пайдалана алады.
Белгілі бір мәліметтер бойынша жергілікті туристер шетелдік туристермен
салыстырғанда қонақ жай индустриясының екі есе уақытын
шығындайды.Демек,олариндустрияның дамуына жәнек қалыптасуына зор ықпал
етеді.Туризм индустриясына нақты бір анықтама беру өте қиын.
"Туризм индустриясы бір-бірімен тығыз қызмет атқаратын
фирмалардан,бірлігін сипаттайды,олардың әрқайсысы өздеріне тән қызметтерді
орындайды:
Әртүрлі мамандар туризм индустриясының ішінде қызмет атқаратын келесі
секторларды бөліп сипаттайды:
• туристерді орналастыру бөлім(тұрғын үй,азық-түлік және
сусындармен қамтамасыз ету.
• туристерді сауықтыруға бағытталған бөлім.
• турлар және көтерме саудаға бағытталған бөлім
• басқа бөлімдердің жұмыстарын бақылаубөлім
• туристерге тауарлар мен қызметтерді ұсынуға жауап беретін
бөлім.
Сонымен қонақ жай аймағына келесі салалар енеді:
• тұрғын үйледі ұсыну,орналастыру
• барлар
• кафе және мейрамханалар
• казино
• лицензияланған клубтар
Жоғарыдағылар бойынша қонақ жай индустриясы мен туризм индустриясын
әртүрлі деп қарастыру қажет.Жергілікті және шетелдік туристер аталған
қызметтерді бірдей пайдаланады.Бірақ жергілікті тұтынушылар көп жағдайда
сусындар мен тамақ өнімдерінің қызметін пайдаланады.Олардың бөлген қаражаты
мен уақытының көлемі өте көп.Зерттеулер бойынша уақыт пен қаражаттың
404.сусындардың орындарына баруға жұмсалады екен,демек,адамдар үйлерінен
тыс жерде,яғнм кафе,мейрамханаларда тамақтануды қалайды.
Белгілі бір басқа елдегі кез-келген адамға тұрғын жер қажет,ал қонақ жай
индустриясы өздерінің тұтынушыларының орналасуына жауап береді.Жоғары
сапалы қонақ үйлерде бір күндік орналасу 3500 доллар болады:Бұл бағаға
келуші бірнеше бөлме,сонымен қатар жуынатын бөлме,қосымша сыра
алады.Қосымша қонақ бөлме,телефон және т.б. жайлы жағдайларға ие
болады.Сондай-ақ құпиялық және жарияламаушылық маңызды орынға ие болады.
Ал екінші бір келушілер 20 долларға тұратын бір күндік бөлме
жалдайды.Олар көп жағдайда бөлмені бөліседі.Мұндай бөлмелер белгілі бір
уақытқа жабылады,сондықтан олар заттарын жинап сақтау бөлмеге тапсыруларына
тура келеді.Асхана негізгі қарым-қатынас жасайтын орын болып табылады.
Көптеген адамдар аптасына кем дегенде үйден тамақтанбайды.Дайын
өнімдерді үйге тасымалдау 90-шы жылдардың басында дамыды.Жасы келген
адамдар бір жылда 7-2 рет қана мейрамханаларға барады(мысалы,туған күн
немесе мерй тойлар).
Қазіргі уақытта ұсынылатын әртүрлі тағамдар күрт өзгерген.Ұзақ уақыт
дайындалуды қажет ететін тағамдарға сұраныс азайған.Шығыс тағамдары,макарон
өнімдерінің тағамдары.Әртүрлі жеміс тағамдары сұранысқа ие.Олардың
пайдалылығы жоғары.
Тағамдармен қамтамасыз ету қызметі ауруханаларда жүзеге
асырылады;онда аурулардың тағамына үлкен жауапкершілікпен қарайды.Сонымен
қатар әскерде,түрмеде,тау кен орындарында да тағамдарды пайдаланады.
Соңғы уақытта әртүрлі сусындарды ұсынатын мекемелер саны артуда.Қонақ
үйлер дәстүрлі кездесу орындары болып дамуда.Бірақ қазіргі уақытта басқада
мекмелер ашылуда.Олардың әрқайсысы өздеріне тән ерекшеліктерге
ие,мысалы:әсемділігі,безендіруі,қыз мет көрсету үлгісі т.б.Келушілердің
пікірі кез-келген мекеме үшін маңызды.
Алкогольді сусындарды сату қатынасы мекеме үшін маңызды фактор және
туризм индустриясымен шұғылданатын адамдар белгілі бір заңдылықтарды
білулері қажет.Сонымен қатар келушілердің көңілін аулау факторы да
маңызды,себебі,кейде концертке келген адамдар музыканттың әуеніне тәнті
болған адамдар,тағамды алуға ұмытып кетеді.
Спорттық шараларда тамақ өнімдерін ұсыну өте күрделі,онда тек
келушілер санын ғана емес,олардың сұраныстарында ескеру қажет.Кейбір
стадиондарда тұрақты сауда орындары бар.
Әртүрлі демалыс орындарында тұрғын жер же тамақтануға қоса сауықтыру
шараларын ұсынады.Олар әртүрлі жастағы адамдарға қажетті шараларды
ұйымдастырады.Әртүрлі жарыстар,саяхаттар,жаңа танысу және демалуға жағдай
туғызады.Онда әртүрлі спорттық жағдайлар
ұйымдастырылады,мысалы,жаттығулар,с у асты жүзу,теннис және т.б.
Келушілердің табиғатқа қызығушылықтары жаңа жұмысшылардың пайда болуына
әкеледі:жергілікті мәдениет,өсімдіктер мен жәндіктерді жақсы білетін
мамандар.Олар тек теңіз және құрғақ жерлерді білім қана қоймай,білімдерімен
бөлісуі қажет.Ол дер кезінде көмек бере білуі қажет.
Қонақ жай индустриясының қызмет көрсету түрлерінің бірі келушілерді
босаңсыту тәсілі.Оған уқалау,иога,терапиялар және т.б. денсаулыққа күш
беретін салалар.Сондай-ақ,келушілер жуылған ыдыстар мен төсек жабдықтары
таза және жинақы екеніне сенімді болуы қажет.Мұндай тазалау жұмыстары 24
сағат бойы жүргізілуі қажет.Бөлмені тазалау алдыңғы тұрған адамдар
қайтқанда(әдетте таңғы сағат 10-да) немесе жаңа келушілер орналасқанда
(күндізгі сағат 14-те),жеке бөлмеде ешкім қалмаған жағдайда жүргізілуі
қажет қажет.Келушілер демалған кезде мазалағанды ұнатпайды.
Мерей тойлар өте маңызды және қымбат жағдайлар болып табылады.Ешнәрсе
үйлену тойға кедергі болмуы тиіс.Жоспарлау және дайындау жұмыстары үлкен
жауапкершілікті талап етуі.Әрбір жағдай өздеріне тән ерекшеліктері бар.
Кейінгі уақытта кездесулер әртүрлі деңгейлерде жүргізілуде.Іскерлік
кездесудегі келушілер әртүрлі жағдайларға тапсырыс берулері мүмкін.Кейде
бөлменің жиһазын ауыстыру,толықтыру жұмыстары жүргізіледі.
Шаралар жүргізіліп жатқанда қызмет көрсету кездесу,жиналыс кезінде
жүзеге асырылады.Қонақға қызмет көрсету ғимарат ішінде де,сыртында да
жүзеге асырылады.
Әрбір адам саяхаттану кезінде өзінің және заттарының қауіпсіз жағдайында
болатындығына үміттенеді.мұндай жағдай болмаған жағдайда демалыстың мені
болмайды.Қауіпсіздік қызметі келушілер мен жұмысшыларға қауіпсіздікті
қамтамсыз ету қажет.
Саяхаттаушы агентіктердің анықтамасы туристерге баратын елдер туралы
ақпарат беруі қажет.Адамдар олаға сенеді және ұсыныстарын қабылдайды.Ал бұл
қызмет өте күрделі болады.Адамдар жақсы демалу үшін барлық қаражаттарын
жинақтап,агенттіктегі қызметкерлерге үміт артады.Қызметкер келесідей
қасиеттерге ие болуы қажет:келушіні мұқият тыңдау жинақы сұрақтар қою,дұрыс
ақыл кеңес беру,қажетті билеттерді сатып алу.Анықтама қызметкерлері туризм
индустриясымен тығыз жұмыс атқарады,сондықтан соңғы жаңалықтар мен
өзгерістер туралы ақпараттарды білулері қажет.
Ақпараттық туристік орталықтар шағыннан үлкенге дейін орталықта
болады.Олар көп жағдайда шағын дүкендерде орналасады.Білімділік
танымдық,достық жағдайлар орталықтардың дұрыс жұмыс атқаруына ықпал етеді.
Көп жағдайда саяхатшыға көліктердің түрін ұсыну өте күрделі болып
табылады.Автобус жүргізілушілеріне қызмет ету күрделі,себебі олар көптеген
адамдардың талаптарын орындау,қауіпсіздіктерін қамтамсыз етуі қажет.Көлік
жүргізушілердің мінез құлқы әртүрлі болады және олар қолайлы жағдай
туғызулары қажет.Автобуспен қонақ үйлер арасында тығыз байланыс және
ұйымдастырылған жұмыс болуы қажет.
Көптеген туристер жергілікті көрнекі сыйлықтарды қызығушылықтары жоғары
болады.Ұсынылатын тауарлар сапалы болулары тиіс.Шиша,ағаш
бұйымдары,киімдер сұранысқа ие және олар дарынды шеберлердің үлкен нарыққа
шығуларына ықпал етеді.
1.2.Қонақ жайлы индустриясының дамуына әсер ететін факторы.
Келушілердің талаптары ылғида өзгеріп отырады.Жаңа азық-
түліктер,сусындар және қызметтер келушілердің талаптарына сай
келеді.Көптеген алдыңғы қатарлы басшылар ұзақ жолдар бойы
тамақтану,сауықтыру,көңіл көтеру жұмыстары өзгеріссіз
қалдырады.Келушілердің арасынан осындай жағдайды қалайтындар
бар.Кәсінорын табысы болу үшін басшы тұтынушылармен тығыз байланыста
болулары тиіс.Қонақ жайлылық индустриясындағы кәсіпорындарға заңнамалық
талаптар едәуір ықпал етеді.
Сапасыз тауарлар мен қызметтерді жоюға бағытталған жұмыстар
кәсіпорындардың алдағы бағыттарын анықтайды.Тұрақты міндеттерімен қатар
кәсінорын этикалық мәселелерді де шеше алулары қажет.
Саяси жағдай және жеке қауіпсіздіктің жалпы деңгейі тұтынушы
қабылдайтын шешімге маңызды әсер ететін маңызды факторлар болып
табылады.Әртүрлі сауықтыру және көңіл көтеру орындарының болуына
қарамастан онда қауіпсіздік деңгейі төмен.Көтерілістер-туристердің назар
аударатын саяси жағдайлардың бірі болып табылады.
Адамдармен қарым-қатынас жасай білу бұл индустриядағы негізгі
салалардың бірі болады.Қызмет көрсету саласындағы бағыттар тұтынушылар
қызмет атқара алулары қажет.Жұмыс беруші әр уақытта қарым-қатынасқа түсе
алатын ,тұтынушылардың сұраныстарын көре білетін мамандарға баса назар
аударады.
Командамен жұмыс атқару белгілі бір сапа сапа көрсеткішін
сипаттайды,себебі бұл индустрияда көпшілік жұмыстары
атқарылады.Мысалы,тамақтануорнын дайындау,келушілерді қабылдау және
шығарып салу және т.б.
Ауысымдағы жұмыс персоналдардан тиянақтылықты және жауапкершілікті
талап етеді-жұмыс орнын қабылдау және тапсыру.
Қонақ жай индустриясы өздерінің қызметкерлеріне жұмыс деңгейін
дамытуға ықпал етеді.Нәтижесінде жұмыс беруші осы салада жұмыс атқаруға
көңіл ауатын жұмысшыны таңдайды.Жұмысшылардың сырт келбеті киімі
талаптарға сай киінуіне назар аударуы тиіс.Менеджерлер жұмысшыларына
ескерту беруді қажет етпейді.
Адалдық және танымдылық индустрияның маңызды сапаларының бірі болып
келеді.Келушілердің атын емес орналасқан бөлмесін жариялау жариялықты
бұзу жұмыстарының күрделенуіне әкеледі.
Қонақ жай индустриясының кейбір мекемелері формальды емес қызмет
көрсету ,ал басқалары формальды типті пайдаланады.Қызмет көрсетудегі
сөздер қызмет көрсету түрін анықтайды.
Қонақ жай индустриясын басқару едәуір күрделі.Ең алдымен сусындар
бойынша тапсырыстарды орындау тапсырыс беру процесінен де жылдам болуы
тиіс.Сондай-ақ кейбір өнімдердің құрамы өзгереді.Осы мәселелер
индустрияда жоғары мамандандырылған мекемелерді қажет етеді,олар
жоспарлау,ұйымдастыру және бақылау жұмыстарын жүзеге асыра алуы тиіс.
Қонақтар мен келушілерге сапалы өнім мен қызмет көрсетуді ұстап тұру
үшін көптегн мекемелер арнайы бағдарламаны ұсынады.Демек, олар әр уақытта
өздерінің жұмыстарын бақылайды және сапалы өніммен қамтамасыз
етеді.Келушілермен кері байланыс талаптарды орындауға мүмкіндік береді.
Cапаға жауап беретін көптеген жүйелер ылғида алға жылжиды және кері
байланысты тиянақты бақылайды.
Қонақ жай индустриясында жұмыс атқаратын мекемелердің кейбір
негіздері бөлімдері.
Олар бір бірімен тығыз жұмыс атқарады.Мысалы,турист қонақ үйде
бөлмеде белгілі бір затын ұмытса,онда оны қауіпсіздік бөліміне
жібереді.Қауіпсіздік бөлімі әкімшілігіне барып затты қайта беру үшін келуші
туралы ақпараттарды жинақтайды.Асхана жұмысшылары қамтамасыз ету бөліміне
байланысты болады.Қажетті қауіпттілігі жоқ өнімдердісатып алуға мекеме
басшысы жауап береді.
Қызмет көрсетудегі мағызды факторлардың бірі –келушілердің
талаптарына ылғида назар аудау.Осы Осы қажеттілік қанағаттандыру үшін
қызмет көрсету кешені дайындалған.
Қонақ жай индустриясында жұмыс табу басқа салалармен салыстырғанда
едәуәр жеңіл.Ең алдымен ескеру қажет,бұл сала ылғида өсуде және
дамуда,сондықтан онда бос орындар вакансиясы жиі болады.Жұмыс беруші
келесідей жұмысшылардың жетіспеушілігіне наразы болды.:тазалаушы,тамақ
тасымалдаушылар,жүктасушылар т.б.Мейрамханаларда жұмыс орнына ие болу
келушілер қарым-қатынасты дамытуға оң ықпал етеді.
Дұрыс емес сөйлеу келушілермен ,әріптестерімен қарама-қайшы жағдайға
әкелуі мүмкін.Белгілі бір сөйлемдер ұрпақтан ұрпаққа өзгерістерге ұшырайды.
Вербалды емес қарым-қатынас әртүрлі болып келеді.Оларды сипаттау үшін
"дене тілі"терминінде пайдаланады.Егер біреу телефонмен сөйлесу кезінде
сізді күттіріп қоятын болса,онда ол "үзілісті ұстайды"--бұл вербалды емс
қатынас түрі.
Вербалды емес қатынас келесідей категориялармен сипатталады.
а) басты қимылдату және бет келбетінің сипаты.
Күлкі ,көзбен қарау және басты қозғалту-бербалды емес қатынастың
маңызды аспектілері.Сатушы сіздің көзіңізге тікелей қарамаса ,онда ол басқа
жағдайды ойлап тұрғаны.Таныс адамға басты иіп қимылдатуда вербалды емес
қатынас түрлері.
б)дауыс ырғағының сипаттамасы.
Дауыстың шығуы,дыбысты анықтау және сөйлеу жылдамдығы –вербалды емес
жағдай және ол белгілі бір жағдайды түсіндіреді.
Егер біреу тым жай сөйлейтін болса ,онда ол өзіне деген сенімділігі
жоқ екенін сипаттайды.Ал егер тым дауыстап сәйлейтін болса басшылықта
болуды көрсетеді.Дауыс ырғағын ылғида өзгеріп артуы тыңдаушылардың назарын
өдәуәр аударады.
в)қимылдар.
Қолдардың және алақанның қозғалысы белгілі бір жағдайды сипаттайды.Қимылдар
белгісі бір сөздерді ерекшелеп көрсетеді.Жақсы деңгейде отыра білу
нақтылықты және сенімділікті сипаттайды.Ол туристік және қонақ жай
индустриясында негізгі талаптарға жатады.
г)дененің орналасуы.
Дененің басқа бір адамға тиесілі түрде орналасуы –вербалды емес
қатынастың бірі болып келеді.Егер сөйлесушінің біреуі бір қырымен орналасса
онда ол қарым-қатынасқа тым жақын емес,қызығушылығы аз екендігін
сипаттайды.Егер кездесуші жылдам тез теріс қарамастан қимылдар жасаса,онда
ол асығыс екенін білдіргені,ал ол кейбір мәдениеттерге сыйластық белгісінде
сипаттайды.
д)қимылды жанасу.
Қимылды жанасуға қол алып сәлемдесу,шапалақтау және арқадан немесе иықтан
соғуқимылдары жатады.Кейбір елдерде қол алып сәлемдесуге қонақ үйлерде
тыйым салынған.Иықтан қағу кейбір жағдайда сыйластық,таныстық жағдайда
сипатталады.
е)кең орналасуды пайдалану
Егер басшылық лауазымды пайдалнатын болса ,онда оның орналасуы кең бөлмеде
болады.егер ғимарат бар және ыңғайсыз орналасса фирманың беделіне нұқсан
келтіреді.Көптеген мейрамханаларда кең көлемді орындықтар мен столдар
орналасады.Ал қонақ қонақ үйде бөлмелердің көлемі кең болса,бағасыда жоғары
болады.
ж)уақытты пайдалану.
Көптеген елдерде уақытылы келгенді жоғары бағалайды.Келушілер немесе
кездесетін адамдарды алдын—ала жағдайлар туралы түсініктеме берілуі
тиіс.Белгілі-бір уақытты дұрыс пайдалану үшін арнайы ақпараттарды
дайындап,келушілерге ұсынылуы тиіс.
з)киім-сырт келбеті
Арнайы киімді дайындау кезінде онда белгілі бір мазмұн болуы
қажет.Киімдерге келесідегі талаптар қойылады:
Жұмыс орнына ыңғайлы,жең және балақтардың ұзындығы,маталардың түр сипаты
т.б.
Киімдердің таза болмауы алдағы уақытта мекеменің имиджіне нұқсан
келтіреді.Аяқ киім толық талаптарға сәйкес болуы тиіс.Мейрамхана және қонақ
үйлерде аяқ киімдердің дыбысы шықпайтын және жағымсыз иісі болмауы тиіс.
к)жеке бас гигиенасы және сырт келбеті.
Егер аспазшы немесе күтуші жұмыс кезінде жат қимылдар жасайтын болса,онда
мекеменің беделі құлдырайды.Келушілердің ықыласы төмендейді.Шаш және бет
келбеті таза және жинақы болуы тиіс.Қолды жиі-жиі жуып тұруы қажет.Иіс
сулар тиісті көлемде немесе мүлдем болмауы тиіс.
л)қоршаған орта және ғимарат безендіру
Ғимаратты безендіруде талаптарға сәйкес болуы керек.Мейрамхананың
дәлізіндегі тастар мен мүсіндер мекеме беделін сипаттайды жарықтандыру өте
ыңғайлы болуы тиіс.Егерде жарықтандыру тым жоғары болуы келушілерге кері
әсер беруі мүмкін.
м)этикет.
Туризм индустриясындағы жұмысшылар этикеті нақты меңгерулеі тиіс.Олар
тамақты тасымалдау,қызмет көрсету және т.б. тікелей қызмет атқарады.Уақыт
өте келе дәстүрлер өзгеріске ұшырайды.Қазіргі таңда әйел адамдарда
ішімдіктер мен шараптарды қолданады.Қызмет көрсетуші осы жағдайды білу тиіс
жәнеқызмет көрсету ережелерін білуі тиіс.Егерде мейрамханадағы келушілірде
әйел адамы қонаққа келіп отырса,онда оған қаражат төлеуді ұсыну дөрекілік
жағдайды көрсетеді.
н)қатынастың хаттық түрі.
Егерде хатта өз ойын білдіре алса ,онда хат жазуды қатынастың тым жеңіл
жолдарының бірі болар еді:хат ойдың жинақылығын,сауаттылығын
сипаттайды.Қазіргі кезде хатта күнделікті сөздерді қолданады.Хатты сақтаған
кезде ондағы хабарды тексеру қажет,ол алушыға түсінікті болуы
тиіс.Ақпараттар дәл және айқын,граматикалық қатаелер болмауы тиіс.Адамдар
көп жағдайда айтылған сөздерді жақсы қабыллайды.
о) Ақпаратты тексеру.
Ақпарат болған жағдайда тура баяндауы тиіс,оған қол жеткізу қайта
тексерулердіорындау қажет.Қызметтік жеткізу үшін қайта тексерулерді орындау
қажет.Қызметтік құжатты толтыру кезінде барлық ақпараттарды жетік тексеру
қажет.Барлық мағлұмат жазылғаннан кейін соңғы тексеру жүргізілуі болады.
1.3.Жұмыс орындауға қарым қатынас.
Көшпенділердің дәстүрлі қарым-қатынастары мәдениетінің нормалары
ауылға немесе жеке тұрған киіз үйге атпен шапқылап ккелуге тыйым салған.Ол
әрекет біреудің қазасы туралы хабар әкелу белгісін салған.Киіз үйге бірінен
соң бірі кіруге рұқсат етілген. Бір мезгілде екі адамның табалдырықтан атап
үйге кіруі үлкендер тарапынан наразылық тудырған. Өйткені бұлай істеуге
кісі өліміне байланысты жаназа кезінде ғана болатын еді. Қазақтар киіз
үйдің ту сыртына келіп атынан түсетін болған. Үйдің есігінің алдына атпен
келу әдепсіздік белгісі саналған. Ер адамның алдын кесуге болмайды, онда ол
кісіні сәтсіздік күтіп тұр деп есептеген.
Қазақтарда киіз үйге қамшыны қолға ұстап кіру де әдепсіздіктің
белгісі саналған. Киіз үйге аузына бір нәрсе салып, шайнап кіруге болмайды,
үйден шыққанда олай істеуге болады.Киіз үйге кірген адамға міндетті түрде
"дәмнен ауыз тиіңіз" деп құрмет көрсетілген.
Киіз үйдің ішінде әркімнің жасына, от басылық қарым—қатынастарына
байланысты өз орындары болған. Ол орындарға отыру қатаң сақталған. Қазақ
халқы- өте қонақжай халық. Сондықтан киіз үйдегі ең құрметті орын "төр"
қонаққа ұсынылған. Қонақ жоқта ол орынға үй иесі—отағасы отыратын болған.
Үй иесі әйелінің орны оның сол жағында орнасқан. Келіннің орны есіке жақын,
сол жақта болған. Келіндер балалары екі—үш жасқа келгенше атасына және
басқа тусқандарына көрінбеуге тырысқан.
Көшпелі қазақтардың жүріп—тұруын, отырысын ретейтін қалыптасқан әдеп
бойынша:
• сүиеніп отыруға, тіреліп отыруға болмайды—бұл ауру адамның
отырысы;
• тайанып отыруға болмайды—бұл жақын адамнан айрылған адамның
отырысы;
• беліңді тайанба, егер ер адам солай отырса, оның күші кеткенін
білдіреді. Сондай ақ "бүйіріңді тайанба" дегенде шектеу болған;
• жағыңды тайанба—бұлда қайғының белгісі саналған;
• қолыңды төбеге қойма, қолыңды қусырма--"өйтсең сенің қолыңды құдай
байлайды " деп түсіндірген;
• тізеңді құшақтама, керме-- өйтсең "қу тізеңді құшақтап, жалғыз
қаласың" деген;
жұртқа қарап керілуге болмайды – бұлда әдепсіздіктің белгісі саналған.
Жас адамға киіз үидің ішінде жамбастап жатуға рұқсат берілмеген,
олай жату жасамыс адамдардың ісі деп есептелген. Жатып ішуге тек ауру
адамдарға рұқсат етілген. Аяқты созып отыруға болмайды, олай істеуге
тек кішкентай балаларға рұқсат етілген. Тізерлеп отыруда
мәдениетсіздіктің белгісі болып есптелген. Олай отырсаң, көп ұзамай
тақыр кедейге айналасың деп есептелген. Ешқандай мал мүлкі жоқ қаңғы
бастар ғана солай отырған. Қазақтардың ер—азаматтарының дұрыс отыруы
"малдас құрып отыру" болды. Ошақ иесі бәйбіше сол аяғын тізесінен
бүгіп, оң аяғының астына алып отырған. Бұл отыру әдісін қымыз құйып
отырғанда, ет турағанда ер адамдарда қолданған.
Адамның сүйікті ісімен айналысуы тек қоғамдық өндіріс саласындағы
жұмысты ғана емес, сонымен қатар жұртың бәрі қабылдаған, қажетті қарым
қатынастар ережелерін пайдалануды керк етеді. Күнделікті өмірде, таң
атпай жатып тәрбиесіз біреуден көрген өзіңе күні бойы кері әсер ететіні
белгілі.
Қалыптасқан әдептерді, қалыптарды қайта қарау қиын болса да, оқу,
үйрену еш уақытта аздық етпейді. Сондықтан да күнделікті өмірде
кездесетін жағдайларға тоқтай отырып ,сондай жағдайларда жас адамның
өзін-өзі қалай ұстау керектігіне тоқталып көрейік.Біз бірге отырып
,автобуста,таксиде,қоғамдық орындарда қажетті қарым-
қатынастарережелерінталқылап көрейік.Қалай сәлемдесу керек,қашан
сен,қашан сіз деп сөйлеу керек.Жазғы демалыс кезінде бізге ұшақ немесе
пойыз,мейманханақызметін пайдалануға тура келеді.Сол кезде қалай өз-
өзімізді ұстауымыз керек.Ол да қажет нәрселер.Соңында
қарапайымдылық,жүріс-тұрыс,өзін-өзі ұстау,ишарат,түшкіру мәселелерін де
талқылау қажет деп санайық.Осылардың бәрін жинақтай
келе,адамгершілік,парасаттылық,әдеп нормаларын күнделікті өмірде сөз
жүзінде емес,іс жүзінде орындау қажеттігін бүкіл болмысымен
түсініп,пайдаланатын болсақ,еш уақытта қор болмаймыз.Мінез құлық
ережелерін қатып қалған қағида деп қарастыруға болмайды.Әртүрлі
халықтар әртүрлі өмірлік жағдайлардаоларды сол жағдайларға сай
қолданады.Бірақ барлық ережелердің бәріне ортақ қағида өмір
қуанышы,көңілді жай күй,денсаулық негізі-қайырымдылық,қажеттілік және
гигиена талаптарының орындалуы болып табылады.
Таңертең ұйқыдан оянған соң ,оның алдында қандай қуанышсыз
болса да,жымиыңыз.Өйткені сіз ұйқыдан соң,жаңа тудыңыз ғой.Ұйқыға
кеткесін біз,өмірден кетеміз,тіпті кейбіркөрген түстерімізде біздің
санамыздан тыс өтіп жатады.
Егер сіз ұйқыдан ерте тұрсаңыз,үйдегілерді оятпауға тырысыңыз.
Егер сіз үйдегілерменбір уақытта тұрсаңыз,бір-біріңізге
“Қайырлы таң” тілеңіз.Жұмысқа (оқуға) жинала отырып,сіз кіре берісте
жалтырата тазаланған аяқ-киімді,киімілгіштегі үтіктелген,тазаланған
киімді көресіз(үнемі бір орындағы).Оларды күні бұрын дайындап қойған да
өзіңіз.Қажетті нәрселерді бір орынға орналастыру әдетін
қалыптастырыңыз.
Қалай сәлемдесу керек?Баспалдақпен түсіп келе жатып немесе
үйден шыққанда сіз көршілерді,таныстарды ,достарды кездестіруіңіз
мүмкін.Олармен қалай амандасып,денсаулығын сұраған жөн?Ең алдымен
амандасушыға жылы қабақ көрсетіп,жымиып қараған жөн.Ер адам сәл басын
иіп амандасады.Егер сізбен бірінші болып амандасса,оған
әдепті,достықпен жауап беріңіз.тіпті ол амандасу сіз үшін онша жайлы
болмаса да.Жақын-жуықтармен,өзге де таныс адамдармен салыстырғанда
жылырақ амандасады.Тәуліктің мерзімдеріне сай “қайырлы таң”,”қайырлы
күн”,”кайырлы кеш” деп амандасады.Әртүрлі жағдайлаға сай,”сізге
сәлем”,”сәлеметсіз бе” деп те,кейде тұрмыстық ортада ”салют” деп те
амандасып жатады.Амандасу сөздерін мұрынның астынан
былжырақтамай,анық,айқын айту керек.
Кім бірінші амандасады? Әдетте,жасы кіші үлкенмен,ер адам әйел
адаммен,бағынышты бастыққа біріншіамандасады.Жас қыз өзінен үлкен ер
адамға бірінші болып амандасады.Алайда,сәлем күтіп ыңғайсыз жағдайға
ұшырамаған абзал.Ондайда бірінші болып өзіңіз
амандассаңыз,ұтылмайсыз.Дегенмен үнемі көріп жүретін адаммен
амандасқанның айыбы жоқ.Үй-жайға кіргенде сіз бірінші болып
амандасасыз,шыққанда-бірінші қоштасасыз.Бұл ереже ерлерге де,әйелдерге
де бірдей.
Қол алысу.Таныс адамдар қол алысып амандасады.Қол таза әрі құрғақ
болуы шарт.
Елер сізге немқұрайды,оның үстіне дымқыл қол ұсынса ыңғайсыз болар
еді.Қол алысу шын жүректен әрі біршама мығым болса,тәуір әсер
қалдырмақ.Бірақ мығым қол алысудың да шегі бар,бар пәрменімен қолыңды сығып
жіберсе,ол адамды одан кейн тәуір көруіңіз екіталай.ҚыҚыз немесе жас әйел
жасамыс адам қашан қолын ұсынар екен деп күтіп тұрады.Қол беріп
амандасқанда міндетті түрде орнынан жайдап тұрады,тек жасы үлкен әйел
адамдар ғана орнынан тұрмайды.
Жас әйелге басшысы амандасқанда.тұрып,ишарат білдіріп амандасқан жөн
болады.Бірақ қалыптасқан жағдайға сай бұл ережелер өзгеруі
мүмкін.Мысалы,театрмен кинода өзге жұртты мазаламау үшін амандасу шарт
емес.егер ер адам жалғыз болса,әйел адам ортасындағы ер адаммен бірінші
болып амандасады.
Алысқа жүретін автобус немесе такси шопырымен бірінші амандасады.Кафе
мейрамхана және т.б. қоғамдық орындардың үстеліне отырарда,өзіңізден бұрын
отырғандармен сіз өзіңіз бірінші амандасып,бірінші қоштасасыз.Егер сізбен
отырған адамдармен сұранысты бірге алған болса,асыңызды басқалардан бұрын
ішіп болсаңызда,қалған адамдардың болғанын күтіп, дастархан басынан бірге
тұрғаныңыз әдептілік белгісі болып табылады.
Қонаққа келгенде әуелі уй иесі әйелімен,сосын үй иесімен,содан кейін
келген қонақтармен амандасады.Егер қонақ көп болса жұрттың барлығымен қол
беріп амандасу міндетті емес.Егер сіз кешігіп келсеңіз,сізді үй иесі сізді
өзге қонақтармен таныстырады,сіз басыңызды изеп олармен амандасасыз.Үстел
үстінен қол беріп амандасып жату әдепсіздік болып табылады.
Сәлемдесу кезінде қол беруде де сақтық керек.”Сырын білмейтін аттың
сыртынан жүрме”дегендей,танымайтын адам сізге қолын бермей қалса,өзіңіз
ыңғайсыз жағдайда қаласыз.Егер өзіңіздің қолыңыз бос болмай,сәлемдесу үшін
ұсынған қолды алмасаңыз,ол себепті айтуыңыз керек.
Қолғап киген күйде қолды ұсынбайды.Бұл жерде мынадай бір мәселе
бар.Қазір не көп ауру көп.Сондықтан жеке гигиена үшін қолғап киген күйде
неге амандаспасқа деген сауал туындайды.Дгенмен ғасырлар бойы ата-
бабаларымыз бастарын иіп,кеуделеріне қолдарын басып,иіліп бір-бірімен
амандасып жүрген ғой.Сол игі дәстүрді қазірде жалғастырса,ешқандай айыбы
жоқ деп есептейміз.
Өзге адамға өрекпи сөйлеп,кішірейтіп,”сен” деп айтқан адам өзінің
артықшылығын емес,қайта өзін-өзіұстай алмайтынын,тәрбиесіздігін көрсетеді.
“Сен” деп сол кісімен жақсы араласатын
әріптестері,достары,қызметтестері айтуы мүмкін.Көбіне “сен” деп қарым-
қтынас жасаусыйласушылық пен құрметті көрсетеді.Басқа адамдармен таныстарға
”сіз” деп қарым-қатынас жасайды.”Сізден” ”сенге” көшудің қатып қалған
ережелері жоқ.Оларды үлкен кішіге,басшы әріптесіне пайдалануы мүмкін.Таныса
сала ”сенге” көшуге асықпаңыз.Онымен сіз тек өзіңізді ғана емес,өзгені де
ыңғайсыз жағдайға қалдырасыз.Мүмкін жаңа танысыңыз сізбен жақын танысуға ”
құлшынып ” тұрмаған шығар.”Сен” деп айтатынқарым қатынасты бірінші
болыпәйел адамы бастауы ықтимал.Ер адам ондайға өтініш жасай алады.Егер сіз
ресми түрде ата-тагімен айтсаңызоның алдында ”жолдас”,”мырза”,”құрметті
жолдас” сөздерін қолданасыз.Танымайтын адаммен ” сізді мазалағаным үшін
кешірім сұраймын!”,”Бау-бақша көшесі қайда екенін айпайсызба?” сияқты
сөйлемдермен қарым-қатынас жасауға болады.
Қоғамдық орындарда.Қоғамдық орынға,мекемеге кіргенде кезекшімен сыпайы
амандасыңыз.Сіз туралы алғашқы пікірді сол қалыптастырып,ол “қоғамдық
пікірге” айналады.Үйге кірерде есікті қатты жаппаңыз.Артыңызда адам келе
жатса,аздап есікті ұстай тұрыңыз.Гардеробта киімді тосқауылдың арғы жағына
жететіндей қылып алып беріңіз.Ресми мекемеге кірмес бұрын есігін
қағыңыз,кірген соңамандасыңыз.Егер сіз қабылдауға келсеңіз,қызметкер бос
болмаса,күтіңіз,содан кейін ғана шаруаңызды айтыңыз.Өзіңізді
қанағаттандыратын жауап алу үшін қоятынмәселеңіздің жүйелігіне мән
беріңіз.Әңгімеңіздіқажетсіз бос сөдермен күрделілетпеңіз.Әсіресе уақыты өте
тығыз басшыларға кіргенде көн уақыт алмауға тырысыңыз.Айтатын мәселеңізді
қысқа нақты қойыңыз.Психологтардың пікірінше,өзіңізге қажетті шешімді алу
үшін сіздің мәселеңізді қарап отырған адамның бір-екі рет ”иә” дегені
жеткілікті.Егер көшеде ауа-райы жақсы болса,ол жәнінде әңгімелеу барысында
бір-екі сөйлеммен назар аударғанның артықшылығы жоқ.Әйел адамға ”Сіз өте
жақсы көрінесіз” немесе ”Сіздің көйлегіңіз қандай әсем десеңіз-
ұтпасаңыз,ұтылмайсыз.Сосын барып өз мәселеңіздің жайына көшкеніңіз
дұрыс.Құжаттарды алдынала дайындайды,олардың жүйелілігін
оойластырады.Абыржымау керек.Егер сіздің әңгімеңіз кезінде қабылдаушы
телефонмен сөйлессе,күте тұрып,болғасын өтінішіңізді қайталаңыз.”Рақым
етіңіз”,Рахмет”,”Ризамын сізге” т.б. жылы сөздерді ұмытпаңыз.Сіз сыпайы
болсаңыз,сізге де осындай сыпайылық пен құрмет болатыны анық.Кезекте
тұрғанда алдыңызда тұрған адамға жабысып алмаңыз.Өзіңіздің таныстығыңызды
т.б. артықшылығыңызды пайдаланып,алға ұмтылмаңыз.Мәдениетті адам еш уақытта
өзінің қызмет орнын пайдаланып,жұртқа жеккөрінішті болмайды.Егер сіз
шынында аса маңызды шараға кешігіп жатсаңыз,алдыңызда тұрғандардан рұқсат
сұрағаныңыз дұрыс.Жасамыс,ауру адамдарды,олардысұратпай-ақ кезексіз
жіберіңіз.
Телефон және басқа қажеттіліктерді пайдалану.Егер сіздің телефон
қоңырауыңызға желінің аржағындағы адам жауап берсе,сәлемдесіңіз.Әсіресе,
сіз танымайтын адамға телефон соқсаңыз.Егер сізге телефон соққан адамды
танымай қалсаңыз,онда сыпайы түрде: ” Кешіріңіз,телефонда кім? ”,Кешіріңіз
кіммен сөйлесіп тұрмын?” деп сұраңыз.
Бірінші болып жасы үлкен кісі немесе телефон соққан адам әңгімені
тоқтатады.Егер сіз асығыс болсаңыз,кешірім өтініп,әңгімені тоқтату себебін
айтып,трубканы орнына қоюыңызға болады.
Мәдениетті адамның күндізгі саяхаттарына көз жіберелік.Түскі ас немесе
кешкі уақытта сіз кафе,мейрамхана жіне т.б. жерлерге барасыз делік.Егер сіз
өзіңізбен бірге оқитын немесе жұмыс істейтінәйел адаммен
барсаңыз,қасыңыздаңы әйел адамныңкиімін гардеробқа бірге тапсырып,нөмірін
өзіңіз алғаныңыз жөн.Адам өзін-өзі әжетханада қалыпқа келтіреді.Вестибюльде
тарану,косметикалық құралдарды пайдалану әдептілікке жатпайды.Залға
кірместен бұрын тәрбиелі кісі қасындағы серігінен кешірім сұрай
отырып,отыратын орынды ыңғайлайды.Сосын қайтып оралып,залға екеуі бірге
бағыт алады.Залға кірерде оң жағында тұып,есікті ашада ды серігін бірінші
кіргізеді.Отырарда орындығын кейін ысырып,серік әйелінің ыңғайлы отыруына
көмектеседі.Отыратын үстел басында бұрыннан отырған адамдар болса оларға
қарап:”Кешіріңіз бұл орын боспа?” деп сұрайды,ұнамды жауап естіген жағдайда
”рахмет” айтады.Үстел басындағы орындар қашан босайды екен деп қазықтай
шашылып тұру-әдепсіздік.Ол дастархан басындағыларға жайсыз әсет етеді.Егер
сіз үстел басынан өзіңіздің танитын адамдарыңызды кездестірсеңіз,барып
амандасу міндетті емес.Дұрысы-олардың үстел басынан тұрғанын күту.Әрбір
нақтылы жағдайда өзіңізді қалай ұстауыңыз керек-оны әдептілік сезіміңіз
шешпек.Егер жиналған қауым бірнеше адам болса,әуелі әйелдерді
отырғызып,кейін ер адамдар жайғасады.Әйел адамға көмектесу мақсатындар адам
оның сол жағында отырады.Егер үстел үстел басында тек екеуіңіз
болсаңыз,бір-біріңізге қарама-қарсы отырыңыз.Бұл әңгімелесуге
ыңғайлы.Әдетте даяшы мәзірді ер адамға ұсынады.Әдепті еркек мәзірге көз
салмастан,оны әйел адамға бірден ұсынады.Ол асмәзірін таңдай отырып,өз
қалауын ер адамға жеткізеді.Ер адам сосын ортақ сұраныс береді.
Егер сіз қоғамдық орынға қауымдасып барғанда әркім өзі үшін
”америкалық әдіспен” төлейтін болса,жұмсалатын соманың мөлшерін алдын ала
келісіп алыңыз да,төлеу үшән оны бір адамға беріңіз.Мейрамханаға бармастан
сұранысты алдын ала берген ыңғайлы.сіздер келгенде дастарханәзір
тұрады.Дастархан үстіндегі сіз білмейтін ас туралы даяшыдан сұрағанның
айыбы жоқ.Әрбір мейрахананың өзінің мекемелік асы болады.Егер сіз оған
сұраныс берсеңіз,оны жеп қоюға тырысыңыз.Басқа үстел басындағылардан
мәзірді сұрауға тура келген жағдайда,отырып алып айғайлап сұрау әдептілікке
жатпайды.Орныңыздан тұрып,көрші үстел басындағыларға жақындап,келген соң
басыңызды иіп,”Кешіріңіз,мәзіріңізді бір сәтке бере тұрмайсыз ба?” деп
сұрайсыз.Осы сияқты отырғышты,тұзды,қышаны,т.б. сұрап алады.Осының бәрі ер
адамның ісі болып табылады.
Үстел үстінде сөмкебасқа да туалеттік заттарды қоймайды.Салқын және
ішімдік сұйықтарын ер адам құяды.Әйелдер тек арасында ғана
құяды.”Соғыстыру” тек салтанатты сәттерде жүзеге асырылады және ол бір
ретке асырылады.Қалған сәттерде бокалдарды көтеріп,басын изесе
жеткілікті.Үстел басында қолды әлсін-әлсін созып,бокал соғыстыру әдептілік
емес.Асты түгел тауысып ішкен дұрыс.Кейбір адамдар тарелкадағы астың бір
бөлігін қалдырған дұрыс деп есептейді,бұл дұрыс емес.Содай-ақ тарелкадағы
қалдықты нанмен жалап жеу де әбестік болып табылады.Асты ауызға толтырып
алып сөйлеу,тіске иелген ас қалдығын тазалау үшін тісті шұқу-
мәдеиетсіздік.Ас үстінде жай сөйлеу қажет,сондай-ақ көрші отырған
адамдардың әңгімелеріне құлақ түру де әдепсіздіктің белгісі.Қасыңызда
отырған адамға бетіңізді өте жақын ұстап сөйлеспеуге тырысыңыз.Түскі асты
аяқтаған соң даяшымен есептесе отырып,серік әйеліңізгетұруға,киінуіне
көмектесіп,жұрттың назарын өзіңізге көп аудармай,қоғамдық орыннан шығып
кетесіз.
Дүкенде.Дүкен немесе басқа қоғамдық орынға кірерде
шығушыларды,алдыменөткізіп жіберіңіз.Егер сіздің артыңызда біреу келе
жатса,есікті ұстай тұрыңыз.Үй-жайға ауыздағы шылыммен,балмұздақпен кіруге
болмайды.Егер дүкен шағын және оның ішінде тұтынушылар аз болса,Дүкеншімен
амандасыңыз.Азық-түлікті қолмен ұстауға,көрмедегі өзге дүнелердіалдыңызда
тұрған адамдардың иығынан асылып қарауға болмайды.Өзіңіз дүкенне ештеңе
алмасаңыз,тауарлардың сапасы,нарқы туралы сын-ескертпелер жасамағаныңыз
дұрыс.Дүкенге уақыт өткізу үшін әрлі берлі бос жүріп алу қажет емес.
Дискотека,би клубы.Қазір билермен дискотекаға қалай
жиналады?Дискотекаға жиналған жастар таныстығына қарай кішігірім топ болып
алаңның әр жеріне жиналып тұрады.Музыка қосылып,әр түрлі ”жарқылдақтармен”
бірге құлақты жаратындай әуен алаңды жаулап алады.Жастар денелерін серпінді
қозғалыстар ырқына беріп билеген кезде,өзгені де,ұмытатын жағдайға
көшеді.Мұндайда әңгімелесу,пікірлесу,т.б қарым-қатынастар өз жайына
қалады.Ирелеңдеген денелер,қиқаңдаған бастар эстетикалық онша жақсы әсер
қалдырмайды.Классикалық билер кезінде танысу,әңгімелесу мүмкіндігі әлде
қайда молырақ болады.
Сонымен,сіз би залына кірдіңіз.Есіктің алдында көп тоқтаудың қажеті
жоқ.Залдың қабырғаларына сүйенбеңіз,қолмен ұстамаңыз.Залға байқатпай көз
жүгірткен кезде,өзіңізге ұеаған адамды анықтаңыз да,сол кісіге жақындап
келіңіз.Әрине, шектен шықпағаныңыз дұрыс.Ол адамды бастан аяғына дейін
көзіңізбен сүзіп қарамауға тырысыңыз.Музыка ойнала бастағанда,ол кісіге
жақындап келіп,Басыңызды иіп “Сізді биге шақыруға бола ма?” деп
сұраңыз.Биге шақырсаңыз,музыка аяқталғанша ьилеңіз.Егер сіз жалғыз
келмей,қасыңызда серігіңіз болса,биге шақырған адамға бос еместігіңізді
айтып,сыпайы түрде кешірім сұраңыз немесе “Мен бұл биді билей алмаймын” деп
құтылуға болады.Биге шақырушы қайта-қайта шақырып,қызбашылық танытпауға
тиіс.Ер адам әйел адамды биге шақырса,ол ешуақытта бас тартпайды!Әсіресе ол
би ”аяқ би” яғни әйелдер биге шақыратын болса би болса.Шақырған әйелі биге
шықпай қалған жағдайда,ер адам кешірім сұрап,жақын жерге ығысып
тұрады.Бірақ ыңғайсыздықты жою мақсатында сол жерде екінші тұрған бір
әйелді биге шақыру әдепсіздік болып табылады.Екінші рет биге шақырғанда
биге шықпаған адамды одан кеәін биге шақыру тоқтатылады.оның әртүрлі
себептері болуы мүмкін екенін ескеріп,көп ренжімеңіз.Әйелдің қасында адам
не ала бөтен қызғаншақ,не сіздің өзіңіз ол әйелге ұнамайсыз.Егер әйелдің
жанында серігі болса,әйелді биге шақырғанда,серігінен “Сіздің ханымыңызды
биге шақыруға бола ма?” деп сұрайсыз.Мәдениетті ер адам әдетте қарсылық
көрсетпейді.
Биге бағыт алған кезде ер адам әйел адамның шынтағынан демеп
ұстауына немесе қолын ұсынуына болады.Би басталмастан бұрын,ер адам әйел
адамға қарап басын иіп,ишарат білдіреді.Би кезінде ер адам оң қолымен әйел
адамның мықынынан сәл жоғары,сол қолымен әйел адамның оң қолынан ұстайды.
Бмлеу барысында әйел адамға ”Сіз қандай тамаша билейсіз!” деп мақтау
айтудың артықшылығы жоқ екенін ұмытпаңыз. Орыс халқының "Әйел адам
құлағымен, ер адам көзмен сүйеді" деген мәтелі тегін айтылмаған. Би
аяқталғансоң ер адм әйелді орнына дейін ертіп әкеледі. Егер тарлық етсе,
әйел адам алдымен, ер адам оның артымен жүріп отырады. Би кезінде басталған
әдемі әңгімені би аяқталған соң өзіңізбен билеген әйелдің қасында
жлғастырудың өзі бір ғанибет. Кетерде басыңызды иіп, тағы бір рақымет
айтқаныңыз артқ емес. Осы сәттердің бәрі де бауырмалдықпен,
кеңпейілділділікпен, ақжарқындылықпен, ізгілікпен, көңілділікпен жүзеге
асырылса, өзіңізге де, өзгелерге де қуанышты болатынын естен шығармаған
жөн.
Шылым жөнінде. "Темекі тарту зиянды екнін Денсаулық сақтау министілігі
ескертеді". Бұл ұран кәдімгі шылымқорлыққа еш әсер етпейтінін өмір көрсетіп
келеді. Өйтені, жаман әдеттен құтылу оңай шаруа емес. Әйтсе де, осы әдетке
байланысты шектеулер мен тыйым салынған ережелерді білген дұрыс. Темекі
тартып жатып, ұйқтап кеткендіктің кесірінен қанша адам зардап шегіп,
өртердің болғанын, тіпті олардың кесірінен адам өлімі болғаны жөнінде
мысалдар аз емс.
Егер дастарқан басындағылардың бәрі темекі таратындар болса, шылымды
тамқ ішіп блғаннан кейін, ондада темекі темекі түтінін отырған адамдарға
қарай жібермей тартуға тырысыңыз. Ауызда темкі тұрса, сөйлемеген абзал.
Ортада әйелдер болсаі, темекі тартуға рұқсат сұралады. Бөлмеге тұтатылған
темекімен кіруге болмайды. Қонақта болғанда дұрыс темекі тартпау немесе үй
иесінен рұқсат сұрап тарту. Егер темекі ұсынса, алғыс айтып алады,
алмасаңыз "Кешіріңіз мен шылым шекпеймін" деп ескертіңіз. Темекіні
қорабынан ыңғайлы түрде ұсынған жөн. Темекіге шұқшия қарау немесе кейінгіге
қалдырып, құлаққа қыстырып қою бір көргенде әдепсіз болмасада, олай
істемеген жөн. Ол әдетке айналып кетуі мүмкін. Темекі күлін тамақ ішетін
ыдысқа түсірмеңіз. Жанып тұрған темекіні үстел шетіне қоймаңыз, немесе дер
кезінде өшіріп кетуді ұмытпаңыз.
Қонақ үйде әр қашан есіңізде болсын: кез келген жерде өзге біреудің
қасында тұрып шу шығару жақсы әсер қалдырмайды. Көршіңіз ұйықтап жатса,
жоғарғы жарықты жақпаңыз. Есікті серіппей жай жабыңыз. Кірместен бұрын
есікті қағыңыз. Есікті жайлап, жұдырықпен ұрғыламай саусақпен қаққан жөн.
Қонақ үй бөлмесіне кіргеннен кейін, егер сіз жалғыз болмай, сізден
бұрын өзге адам тұратын болса, ол кісімен амандасыңыз. Қажет деп тапсаңыз,
қайдан, не шаруамен келгеніңізді айтуға болады. Алайда, таныса салып, бөтен
адамнан не көрінгенді сұрап мазаламған дұрыс. Бөлмеден шығарда асықпай
суды, жарықты, радионы, теледидарды өшіру қажет және жатар киіммен көшеге
шықпағн жөн.
әдп жөнінде. Әдеп дегеніміз ол-қоғамның етикалық және естетикалық
талаптарын қамтамасыз етуге қажетті адамның өзін-- өзі ұстай білуі.
Өзіңізге және сізді қоршаған адмдарға жайлы болу үшін, әр қашанда өзіңізді
ойша басқа адамның орнына қойған жөн.
Әдепті, ақылды адам әр қашанда өзіне сын көзбен қарайды. Ол сөзімен
де, ісімен де ешкімнің мазасын алмауға тырысады, шамына тимейді. Өзге
адамның өміріне немесе іс- шарасына араласпауға тырысады. Ол өзінің
артықшылығын көрсетпейді, өзін ол әруақытта қарапайым ұстайды. Өзге
адамдарды ұнатпайтынын немесе жақсы көретінін білдіртпеуге тырысады және
өзге адамдардың көзінше шөпілдесіп сүйіспейді, құшақтаспайды, өзге
адамдарды ерекше біліп алуға тырыспайды, бөтен әңгімені тыңдамайды.
Әдепті адамдардың мінез- құлқы табиғи, әр нәрсенің орнын біледі, артық
не кем кетпейді.
Қарапайымдылық—адамның сәні. Қарапайымдылық пен табиғилықтың жанынан
қасиеттілік табылмақ. Адамның жақсы қасиеттеріне-- әділеттілік,
тәртіптілік, міндеттілік, ар және жақсы қасиет жатады.
Барып тұрған жаман қылықтар—біреудің үстінен күн көру(паразиттік),
өзімшіл(эгоизм), көре алмаушылық және жағымпаздылық.
Адам бойындағы көп қасиеттерді тәрбиемен түзеуге болады, бірақ бәрін
емес. Адамның мәнезін түзеу өте қиын шаруа. "Мінез—адам тағдыры" деп тегін
айтылмаған. Сондықтанда адам өзіндегі жаман мінезден арылу үшін өмір бойы
тер төгіп жұмыс істеу қажет. Олүшін ең әуелі өзінің айналасындағы өзіне
жақын адамдардың көңілін қалдырмыу қажет.
2.1 Жамбыл қонақ үйінің жалпы сипаттамасы
Жамбыл қонақ үйі 1961 жылдың 25 сәуірінде пайдалануға берілді.
Ғимарат 4 қабаттан тұрады, тұру үшін арналған нөмірлер қонақ үйдің 3
қабатын алады. Бірінші қабатта ресепшнс, мейрамхана, шаштараз, бизнес-
орталық, цокальдық қабатта сауна, бильярд, конференц залы, қонақ үйдің
көмекші қызметтері, сондай-ақ автотұрақ, оның ішінде қызметкерлердің,
қойманың офистері, кір жуу және техникалық қызметтері орналасқан.
Қонақ үй алдында автомобильдер үшін ыңғайлы автотұрақ және керемет
көк газон орналасқан.
Жоспарлы түрде,тізбектелген қайта құру барысында қызмет көрсетудің
барлық қажетті комплексімен жайлы, қазіргі заманғы отелі құрылды.
Қонақ үй әртүрлі категориялы стандартты бір бөлмеден үш бөлмеге дейін
люксті жабдықталған нөмірлерді ұсынады.
Бүгінгі күні қонақ үй екі жұлдызды отельдің халықаралық
стандарттарына сәйкес.
Жамбыл қонақ үйі ISO 9001 – 2000 халықаралық стандартына сәйкес
сертификатталған. Осыған сәйкес қонақ үй тұру үшін нөмірлер ұсынады,
олардың құнына келесі сервис кіреді: телефон байланысы, теледидар, душ,
ванна, спутниктік телекөрінісімен жарым-жартылай жабдықталған, кондиционер,
тоңазытқыш.
Сондай-ақ, қонақүйде мейрамхана, тәуліктік бар, жазғы кафе,
шаштараз, , сауна, бильярд, кір жуатын бөлме, косметологиялық кабинет,
автотұрақ, конференция-зал, факс, ксерокс, интернет қызметімен бизнес-
центр, көлік қызметі, аудармашы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан қонақ үй шаруашылығын табысты дамыту үшін барлық
мүмкіндіктерге ие. Республиканың бай тарихы, сирек тарихи ескерткіштері, өз
тұрмысының мәдениеті, саяси тұрақтылық, салыстырмалы жариялылық және
республиканың ынтымақтастығына дайындығы - осының барлығы туристік,
сондай—ақ қонақ үй сферасының интенсивті дамуына жол береді.
Кәсіпкерлік қызметтің бір түрі қонаққа қызмет көрсету бизнесі сұраныс
пен ұсынысының нарықтық тербелісіне неғұрлым жақын болды. Қонақ үй
қызметін көрсетуші дербес кәсіпорындар үшін нарықтағы сервис бойынша
бағалау жүйесін жасау мүмкіндігі туып отыр.
Басқару инфрақұрылымын құру ірі инвестициялармен байланысты емес, ең
алдымен жоғары кәсіби басқарушы кадрлар мен ұсынылған басқару потенциалының
бар болуын талап етеді – қонақ үй бизнесінде олардың тапшылығы өте қатты
байқалады, мұның өзі сәйкес осы облыстағы проблеманың шиеленістігіне әсерін
тигізеді.
Қазақстанда қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі
тенденцияларға тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды
жатқызуға болады:
- қонақ үй ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына
жаңа компьютерлік технологияларды енгізу
Соңғы уақытта дәстүрлі отельдермен мейрамханалармен қатар туристік
нарықтың анықталған сегментінің өкіліне қызмет көрсетуге бағдарланған,
қызмет көрсету мен тағамдардың қысқартылған жиынтығы бар арнайы
кәсіпорындар пайда бола бастады.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету
халықаралық тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның
өзі қызмет көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және
дайындалуында үлкен рольді атқарады. Өнеркәсіп және қызмет көрсетудегі
бәсекеге қабілетті және экспортқа икемделген тауарлар жұмыстарымен
қызметтерде мемілекеттің индустриялды –инвецтициялық саясаты маңызды құрал
болып табылады.
Әлемдік экономиканың жақандану кезінде қазақстанның экономикасы бір
қатар мәселелермен кездесті. Маңызды мәселерге жатаындар: бір жақты
шикізаттық бағыт, әлемдік экономикадағы әлсіз интеграсялану, елдің ішіндегі
салааралық және аймақарасындағы интеграсялану ішкі нарықтағы тауарлармен
қызметтерге маңызды емес тұтынушылық сұраныс, өндірістік және әлеументік
инфроқұрлымның дамуы, кәсіп орынның жалпы техникалық артта қалуы, ғылыммен
өндіріс арасындағы байланыстың болмауы, ғылыми-зертеу тәжирбелік-
конструксиялық жұмыстарға төмен шығындар, менеджментің экономикадағы
процестері мен сервистік технолгиялық экономикаға өтуге сәйкес келеді. Алға
қойылған мақсаттар мен мәселелерді шешуге және оларға жету үшін даму
банктерінің қызметтерін белсендетуде, қазақстандық инвестицялық қорлар,
экспортты сақтандыру бойынша корпарация сияқты арнайы даму институттары
құрылуда, инвестициялық қор бекітілуде. Аталған институттар жоғары
қосымша құны бар жаңа және ғылыми және ғылыми- техникалық зертеулерді
қолдау, білім, антиманаполиялық, инфроқұрлымдық саясатты жетілдіруде.
Аталған саясаттар шеңберінде экономика мен басқарудың барлық салаларында
әлемдік стандартқа өту қарастырылады.
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін экономикада әлемдік нарыққа
мұнай, газ, түсті, қара және қымбат металдар мен урандық өнімдерді
жеткізетін ел ретінеде қарастырылады. Ауылшаруашылық өнімдерімен шикі затты
экспорттаудың болашағы бар.
Өндірісті және шикізат ресурстарын интенсивті дамыту экономикалық
тоқыраудан өтуге және соңғы үш жылда жоғары қарқынды экономикалық өрлеуді
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазақстан эконмикалық даму процесі келесі келеді, өнеркәсіптің шикі
зат саласына шетелдік инвестицяны тарту жөніндегі мемілекеттік саяасатын
жүргізу және қаржы сферасында салалық-институционалдық реттеулерді
жүргізунің нәтиежесінде өмір сүру деңгейінің өсуі және қаржы ресурстарының
жинақталуы жүруде, ол болашақта постиндустриялды сервистік- технологиялық
дамуға өтуге жағдай жасайды.
Қазақстан кіші экономикалық ретінде өнеркәсіптің өңдеу саласына
инвестицияны тартуға қызығушылықтары төмен болады. Бұл экономиканы шикізат
ресурстарының коньюнктурасының өзгеруне әкеледі және сезімтал етеді.
Әлемдік тәжірибе кейбір шикі зат ресурстарына бай дамушы елдер
тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізбейді және әлемдік шикізат тауарлар
нарығындағы коньюнктуралардың өзгерістеріне көп деңгейде тәуелді болып
қалады. Экономиканың шикі зат секторынан табыстарға қол жетізе
отырып,мемілекет және жеке секторынан эконмиканы ң жаңа салалары дамуға
ынталануға болмайды. Бір уақытта сонымен қатар аз көлемде ресурстар бар
мемілекеттер әр уақыта эконмиканың жаңа секторларын дамытуға құлшұынады.
Бірақ уақыт мерзімді кезеңде шикі зат қара тауарларды, ол пайдалы
қазбаларды өңдеуден кейінгі тұрақты дамуға едәуір мәселелер туындатады.
Шикізат секторынан алынатын ірі табыстардың эканомикада артып кететін
қаупін ескере отырып және мұнай бағасының тез құлдырау жағымсыз салдарын
көре отырып қазақстанда ұлттық қор құрады, онда әлемдік нарықта мұнай мен
түсті металдардың деңгейінен табыстардың баяуынан оптималды шекараны
ұстауды қарастырады. Бұл шара валюталардың қазақстанның қаржы жүйесіне
жасаудың алдын алуға және экспортты ынталандыратын және дайын өнім инпортын
ұстап тұратын теңгенің ауыстыру бағамен қамтамасыз ететін мүмкіндік береді.
Салалық – институционалдық өзгерістерді саласындағы дамуды, қаржы
секторының сенімділігінің жоғарлауы және елдің экспорттық
потенциалдарының өсу қарқының жылдамдату жүзеге асырылады, апта кететін
мәселе, ал өнеркәсіптің өңдеу саласы, өнеркәсіптік сипаттағы қызмет
көрсететін салалар қажетті деңгейде дамуға қол жеткізген жоқ.
Өңдеуші өнеркәсіпте тек металлургиялық өнеркәсіп сыртқы нарықта
бәсекелесе алады. Азық – түлік өнімдерінің кейбір түрлері ішкі нарықтар
шетелдік бірдей тауарлармен бәсекелесе алады, ал өңдеуші
өнеркәсіптің басқа салалары бүгінгі күні тек тікелей және жанама
субендиялар арқылы қолдау табуда. Ол электрэнергия, жанар жанармай,
өнімді тасымалдау, неден алымдарын бекітуде төмен және экономикалық
негізделмеген тарифтерді бекітуде көрініс табады. Өнеркәсіптің кейбір
салаларында (машина жасау, тоқыма, тігін, былғары – аяқ киім, химиялық
өнеркәсіп) бюджет алдындағы бұрыңғы қарыздарына өсім белгілемеу кейінге
қалдырды. Тігін, тоқыма, былғары – аяқ киім өнеркәсібіндегі өзі
дайындаған өкілді өткізуге нөлдік ҚҚС қойылымын бекітілді.
Электрэнергиянің ІЖӨ-нің 1 долларына келетін шығын деңгейі бойынша,
экономика саласындағы еңбек өнімділігі бойынша да кейбір
индустриалды дамыған елдерден 7-10 рет артта қалудамыз.
Қазақстандық кәсіпорындардың негізгі қорлары құлдырауға ұшырауда.
Негізгі қорлардың тозу деңгейі орташа алғанда 29,74 құрайды. Басқа
салаларда негізгі қорлардың физикалық тозуы 50% және одан да жоғары
болды.
Қазіргі уақыттағы қаржылық ресурстарды пайда арқылы негізгі
қорларда жинақтау тәртібі моральды тозған құралдарда ынталандыр
алмайды және олардың жаңаруына тосқауыл болады.
Негізгі қорлардың едәуір тозған бөлігі болып машиналар мен
құралдар табылады. Олар бойынша тозу деңгейі 42,1 құрады. Көлік
құралдары 41%, негіздеме -36,5 %-ға тозған. Мұнай және металдарды
өңдеуге байланыссыз болатын құралдар соңғы үш жылда 45-тен 62%
құрайды. Өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындардағы машиналар, құралдар мен
көлік құралдарының толық тозуының үлес салмағы 12% жетті. Ол
құралдардың жасы мен моральды ескіруіне, елдің экономиканың бәсекеге
қабілеттілігінің төмендеуіне әкеледі.
Қазақстан кішкентай ашық экономика бола тұрып әлемдік бағаға әсер
ететін алмайды және оны сол қалыпта қабылданды тиіс. Елде экономикаға
тиімді әсер ету үшін шектеулі құралдар бар. Осыған байланысты сыртқы
факторлардан экономиканың әлсіздігін азайту үшін жоғарғы технологиялық
өндірісті құру өзекті мәселе болып отыр.
1.1 Қонақ жайлылық индустриясының ұстанатын қызметтері.
Қонақ жайлы болу—сізге келушілерге жылы қарсы алу, оларға
тыныштық,жайлылық және достық атмосфераларын көрсету. Қонақ жай индустриясы
(немесе туризм)- бұл адамдар үшін жұмыс атқаратын индустря.
Қонақ жайлылық өз үйінен алыс жүрген адамдарға бағытталған қатынас:
кейбіреулерге аз ғана серуен жасаса үйлерінде болады, ал басқалары ол үшін
көптеген жолдар жүрулері қажет. Міне аталған индустряларының көп қырлылығы
осында:ол жергілікті және шетелдік туристердің талаптарын және
қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет. Турист дегеніміз- алыстан келген
адам, бірақ олардың барлығы туристтер деп аталмайды. Мысалы, гольф
ойыншысы,сондай-ақ кофе ішуге кеткен және тауарды сатып алушы турист
емес.Міне осыдан кейін қонақ жай индустриясын туризм индустриясынан
ажыратуға болады.Туристер белгілі бір елге көптеген алыс жерлерден келеді
және қонақ жай индустриясы ұсынатын қызметтерді пайдаланады.Сондай-ақ
жергілікті халықта осындай қызметтерді пайдалана алады.
Белгілі бір мәліметтер бойынша жергілікті туристер шетелдік туристермен
салыстырғанда қонақ жай индустриясының екі есе уақытын
шығындайды.Демек,олариндустрияның дамуына жәнек қалыптасуына зор ықпал
етеді.Туризм индустриясына нақты бір анықтама беру өте қиын.
"Туризм индустриясы бір-бірімен тығыз қызмет атқаратын
фирмалардан,бірлігін сипаттайды,олардың әрқайсысы өздеріне тән қызметтерді
орындайды:
Әртүрлі мамандар туризм индустриясының ішінде қызмет атқаратын келесі
секторларды бөліп сипаттайды:
• туристерді орналастыру бөлім(тұрғын үй,азық-түлік және
сусындармен қамтамасыз ету.
• туристерді сауықтыруға бағытталған бөлім.
• турлар және көтерме саудаға бағытталған бөлім
• басқа бөлімдердің жұмыстарын бақылаубөлім
• туристерге тауарлар мен қызметтерді ұсынуға жауап беретін
бөлім.
Сонымен қонақ жай аймағына келесі салалар енеді:
• тұрғын үйледі ұсыну,орналастыру
• барлар
• кафе және мейрамханалар
• казино
• лицензияланған клубтар
Жоғарыдағылар бойынша қонақ жай индустриясы мен туризм индустриясын
әртүрлі деп қарастыру қажет.Жергілікті және шетелдік туристер аталған
қызметтерді бірдей пайдаланады.Бірақ жергілікті тұтынушылар көп жағдайда
сусындар мен тамақ өнімдерінің қызметін пайдаланады.Олардың бөлген қаражаты
мен уақытының көлемі өте көп.Зерттеулер бойынша уақыт пен қаражаттың
404.сусындардың орындарына баруға жұмсалады екен,демек,адамдар үйлерінен
тыс жерде,яғнм кафе,мейрамханаларда тамақтануды қалайды.
Белгілі бір басқа елдегі кез-келген адамға тұрғын жер қажет,ал қонақ жай
индустриясы өздерінің тұтынушыларының орналасуына жауап береді.Жоғары
сапалы қонақ үйлерде бір күндік орналасу 3500 доллар болады:Бұл бағаға
келуші бірнеше бөлме,сонымен қатар жуынатын бөлме,қосымша сыра
алады.Қосымша қонақ бөлме,телефон және т.б. жайлы жағдайларға ие
болады.Сондай-ақ құпиялық және жарияламаушылық маңызды орынға ие болады.
Ал екінші бір келушілер 20 долларға тұратын бір күндік бөлме
жалдайды.Олар көп жағдайда бөлмені бөліседі.Мұндай бөлмелер белгілі бір
уақытқа жабылады,сондықтан олар заттарын жинап сақтау бөлмеге тапсыруларына
тура келеді.Асхана негізгі қарым-қатынас жасайтын орын болып табылады.
Көптеген адамдар аптасына кем дегенде үйден тамақтанбайды.Дайын
өнімдерді үйге тасымалдау 90-шы жылдардың басында дамыды.Жасы келген
адамдар бір жылда 7-2 рет қана мейрамханаларға барады(мысалы,туған күн
немесе мерй тойлар).
Қазіргі уақытта ұсынылатын әртүрлі тағамдар күрт өзгерген.Ұзақ уақыт
дайындалуды қажет ететін тағамдарға сұраныс азайған.Шығыс тағамдары,макарон
өнімдерінің тағамдары.Әртүрлі жеміс тағамдары сұранысқа ие.Олардың
пайдалылығы жоғары.
Тағамдармен қамтамасыз ету қызметі ауруханаларда жүзеге
асырылады;онда аурулардың тағамына үлкен жауапкершілікпен қарайды.Сонымен
қатар әскерде,түрмеде,тау кен орындарында да тағамдарды пайдаланады.
Соңғы уақытта әртүрлі сусындарды ұсынатын мекемелер саны артуда.Қонақ
үйлер дәстүрлі кездесу орындары болып дамуда.Бірақ қазіргі уақытта басқада
мекмелер ашылуда.Олардың әрқайсысы өздеріне тән ерекшеліктерге
ие,мысалы:әсемділігі,безендіруі,қыз мет көрсету үлгісі т.б.Келушілердің
пікірі кез-келген мекеме үшін маңызды.
Алкогольді сусындарды сату қатынасы мекеме үшін маңызды фактор және
туризм индустриясымен шұғылданатын адамдар белгілі бір заңдылықтарды
білулері қажет.Сонымен қатар келушілердің көңілін аулау факторы да
маңызды,себебі,кейде концертке келген адамдар музыканттың әуеніне тәнті
болған адамдар,тағамды алуға ұмытып кетеді.
Спорттық шараларда тамақ өнімдерін ұсыну өте күрделі,онда тек
келушілер санын ғана емес,олардың сұраныстарында ескеру қажет.Кейбір
стадиондарда тұрақты сауда орындары бар.
Әртүрлі демалыс орындарында тұрғын жер же тамақтануға қоса сауықтыру
шараларын ұсынады.Олар әртүрлі жастағы адамдарға қажетті шараларды
ұйымдастырады.Әртүрлі жарыстар,саяхаттар,жаңа танысу және демалуға жағдай
туғызады.Онда әртүрлі спорттық жағдайлар
ұйымдастырылады,мысалы,жаттығулар,с у асты жүзу,теннис және т.б.
Келушілердің табиғатқа қызығушылықтары жаңа жұмысшылардың пайда болуына
әкеледі:жергілікті мәдениет,өсімдіктер мен жәндіктерді жақсы білетін
мамандар.Олар тек теңіз және құрғақ жерлерді білім қана қоймай,білімдерімен
бөлісуі қажет.Ол дер кезінде көмек бере білуі қажет.
Қонақ жай индустриясының қызмет көрсету түрлерінің бірі келушілерді
босаңсыту тәсілі.Оған уқалау,иога,терапиялар және т.б. денсаулыққа күш
беретін салалар.Сондай-ақ,келушілер жуылған ыдыстар мен төсек жабдықтары
таза және жинақы екеніне сенімді болуы қажет.Мұндай тазалау жұмыстары 24
сағат бойы жүргізілуі қажет.Бөлмені тазалау алдыңғы тұрған адамдар
қайтқанда(әдетте таңғы сағат 10-да) немесе жаңа келушілер орналасқанда
(күндізгі сағат 14-те),жеке бөлмеде ешкім қалмаған жағдайда жүргізілуі
қажет қажет.Келушілер демалған кезде мазалағанды ұнатпайды.
Мерей тойлар өте маңызды және қымбат жағдайлар болып табылады.Ешнәрсе
үйлену тойға кедергі болмуы тиіс.Жоспарлау және дайындау жұмыстары үлкен
жауапкершілікті талап етуі.Әрбір жағдай өздеріне тән ерекшеліктері бар.
Кейінгі уақытта кездесулер әртүрлі деңгейлерде жүргізілуде.Іскерлік
кездесудегі келушілер әртүрлі жағдайларға тапсырыс берулері мүмкін.Кейде
бөлменің жиһазын ауыстыру,толықтыру жұмыстары жүргізіледі.
Шаралар жүргізіліп жатқанда қызмет көрсету кездесу,жиналыс кезінде
жүзеге асырылады.Қонақға қызмет көрсету ғимарат ішінде де,сыртында да
жүзеге асырылады.
Әрбір адам саяхаттану кезінде өзінің және заттарының қауіпсіз жағдайында
болатындығына үміттенеді.мұндай жағдай болмаған жағдайда демалыстың мені
болмайды.Қауіпсіздік қызметі келушілер мен жұмысшыларға қауіпсіздікті
қамтамсыз ету қажет.
Саяхаттаушы агентіктердің анықтамасы туристерге баратын елдер туралы
ақпарат беруі қажет.Адамдар олаға сенеді және ұсыныстарын қабылдайды.Ал бұл
қызмет өте күрделі болады.Адамдар жақсы демалу үшін барлық қаражаттарын
жинақтап,агенттіктегі қызметкерлерге үміт артады.Қызметкер келесідей
қасиеттерге ие болуы қажет:келушіні мұқият тыңдау жинақы сұрақтар қою,дұрыс
ақыл кеңес беру,қажетті билеттерді сатып алу.Анықтама қызметкерлері туризм
индустриясымен тығыз жұмыс атқарады,сондықтан соңғы жаңалықтар мен
өзгерістер туралы ақпараттарды білулері қажет.
Ақпараттық туристік орталықтар шағыннан үлкенге дейін орталықта
болады.Олар көп жағдайда шағын дүкендерде орналасады.Білімділік
танымдық,достық жағдайлар орталықтардың дұрыс жұмыс атқаруына ықпал етеді.
Көп жағдайда саяхатшыға көліктердің түрін ұсыну өте күрделі болып
табылады.Автобус жүргізілушілеріне қызмет ету күрделі,себебі олар көптеген
адамдардың талаптарын орындау,қауіпсіздіктерін қамтамсыз етуі қажет.Көлік
жүргізушілердің мінез құлқы әртүрлі болады және олар қолайлы жағдай
туғызулары қажет.Автобуспен қонақ үйлер арасында тығыз байланыс және
ұйымдастырылған жұмыс болуы қажет.
Көптеген туристер жергілікті көрнекі сыйлықтарды қызығушылықтары жоғары
болады.Ұсынылатын тауарлар сапалы болулары тиіс.Шиша,ағаш
бұйымдары,киімдер сұранысқа ие және олар дарынды шеберлердің үлкен нарыққа
шығуларына ықпал етеді.
1.2.Қонақ жайлы индустриясының дамуына әсер ететін факторы.
Келушілердің талаптары ылғида өзгеріп отырады.Жаңа азық-
түліктер,сусындар және қызметтер келушілердің талаптарына сай
келеді.Көптеген алдыңғы қатарлы басшылар ұзақ жолдар бойы
тамақтану,сауықтыру,көңіл көтеру жұмыстары өзгеріссіз
қалдырады.Келушілердің арасынан осындай жағдайды қалайтындар
бар.Кәсінорын табысы болу үшін басшы тұтынушылармен тығыз байланыста
болулары тиіс.Қонақ жайлылық индустриясындағы кәсіпорындарға заңнамалық
талаптар едәуір ықпал етеді.
Сапасыз тауарлар мен қызметтерді жоюға бағытталған жұмыстар
кәсіпорындардың алдағы бағыттарын анықтайды.Тұрақты міндеттерімен қатар
кәсінорын этикалық мәселелерді де шеше алулары қажет.
Саяси жағдай және жеке қауіпсіздіктің жалпы деңгейі тұтынушы
қабылдайтын шешімге маңызды әсер ететін маңызды факторлар болып
табылады.Әртүрлі сауықтыру және көңіл көтеру орындарының болуына
қарамастан онда қауіпсіздік деңгейі төмен.Көтерілістер-туристердің назар
аударатын саяси жағдайлардың бірі болып табылады.
Адамдармен қарым-қатынас жасай білу бұл индустриядағы негізгі
салалардың бірі болады.Қызмет көрсету саласындағы бағыттар тұтынушылар
қызмет атқара алулары қажет.Жұмыс беруші әр уақытта қарым-қатынасқа түсе
алатын ,тұтынушылардың сұраныстарын көре білетін мамандарға баса назар
аударады.
Командамен жұмыс атқару белгілі бір сапа сапа көрсеткішін
сипаттайды,себебі бұл индустрияда көпшілік жұмыстары
атқарылады.Мысалы,тамақтануорнын дайындау,келушілерді қабылдау және
шығарып салу және т.б.
Ауысымдағы жұмыс персоналдардан тиянақтылықты және жауапкершілікті
талап етеді-жұмыс орнын қабылдау және тапсыру.
Қонақ жай индустриясы өздерінің қызметкерлеріне жұмыс деңгейін
дамытуға ықпал етеді.Нәтижесінде жұмыс беруші осы салада жұмыс атқаруға
көңіл ауатын жұмысшыны таңдайды.Жұмысшылардың сырт келбеті киімі
талаптарға сай киінуіне назар аударуы тиіс.Менеджерлер жұмысшыларына
ескерту беруді қажет етпейді.
Адалдық және танымдылық индустрияның маңызды сапаларының бірі болып
келеді.Келушілердің атын емес орналасқан бөлмесін жариялау жариялықты
бұзу жұмыстарының күрделенуіне әкеледі.
Қонақ жай индустриясының кейбір мекемелері формальды емес қызмет
көрсету ,ал басқалары формальды типті пайдаланады.Қызмет көрсетудегі
сөздер қызмет көрсету түрін анықтайды.
Қонақ жай индустриясын басқару едәуір күрделі.Ең алдымен сусындар
бойынша тапсырыстарды орындау тапсырыс беру процесінен де жылдам болуы
тиіс.Сондай-ақ кейбір өнімдердің құрамы өзгереді.Осы мәселелер
индустрияда жоғары мамандандырылған мекемелерді қажет етеді,олар
жоспарлау,ұйымдастыру және бақылау жұмыстарын жүзеге асыра алуы тиіс.
Қонақтар мен келушілерге сапалы өнім мен қызмет көрсетуді ұстап тұру
үшін көптегн мекемелер арнайы бағдарламаны ұсынады.Демек, олар әр уақытта
өздерінің жұмыстарын бақылайды және сапалы өніммен қамтамасыз
етеді.Келушілермен кері байланыс талаптарды орындауға мүмкіндік береді.
Cапаға жауап беретін көптеген жүйелер ылғида алға жылжиды және кері
байланысты тиянақты бақылайды.
Қонақ жай индустриясында жұмыс атқаратын мекемелердің кейбір
негіздері бөлімдері.
Олар бір бірімен тығыз жұмыс атқарады.Мысалы,турист қонақ үйде
бөлмеде белгілі бір затын ұмытса,онда оны қауіпсіздік бөліміне
жібереді.Қауіпсіздік бөлімі әкімшілігіне барып затты қайта беру үшін келуші
туралы ақпараттарды жинақтайды.Асхана жұмысшылары қамтамасыз ету бөліміне
байланысты болады.Қажетті қауіпттілігі жоқ өнімдердісатып алуға мекеме
басшысы жауап береді.
Қызмет көрсетудегі мағызды факторлардың бірі –келушілердің
талаптарына ылғида назар аудау.Осы Осы қажеттілік қанағаттандыру үшін
қызмет көрсету кешені дайындалған.
Қонақ жай индустриясында жұмыс табу басқа салалармен салыстырғанда
едәуәр жеңіл.Ең алдымен ескеру қажет,бұл сала ылғида өсуде және
дамуда,сондықтан онда бос орындар вакансиясы жиі болады.Жұмыс беруші
келесідей жұмысшылардың жетіспеушілігіне наразы болды.:тазалаушы,тамақ
тасымалдаушылар,жүктасушылар т.б.Мейрамханаларда жұмыс орнына ие болу
келушілер қарым-қатынасты дамытуға оң ықпал етеді.
Дұрыс емес сөйлеу келушілермен ,әріптестерімен қарама-қайшы жағдайға
әкелуі мүмкін.Белгілі бір сөйлемдер ұрпақтан ұрпаққа өзгерістерге ұшырайды.
Вербалды емес қарым-қатынас әртүрлі болып келеді.Оларды сипаттау үшін
"дене тілі"терминінде пайдаланады.Егер біреу телефонмен сөйлесу кезінде
сізді күттіріп қоятын болса,онда ол "үзілісті ұстайды"--бұл вербалды емс
қатынас түрі.
Вербалды емес қатынас келесідей категориялармен сипатталады.
а) басты қимылдату және бет келбетінің сипаты.
Күлкі ,көзбен қарау және басты қозғалту-бербалды емес қатынастың
маңызды аспектілері.Сатушы сіздің көзіңізге тікелей қарамаса ,онда ол басқа
жағдайды ойлап тұрғаны.Таныс адамға басты иіп қимылдатуда вербалды емес
қатынас түрлері.
б)дауыс ырғағының сипаттамасы.
Дауыстың шығуы,дыбысты анықтау және сөйлеу жылдамдығы –вербалды емес
жағдай және ол белгілі бір жағдайды түсіндіреді.
Егер біреу тым жай сөйлейтін болса ,онда ол өзіне деген сенімділігі
жоқ екенін сипаттайды.Ал егер тым дауыстап сәйлейтін болса басшылықта
болуды көрсетеді.Дауыс ырғағын ылғида өзгеріп артуы тыңдаушылардың назарын
өдәуәр аударады.
в)қимылдар.
Қолдардың және алақанның қозғалысы белгілі бір жағдайды сипаттайды.Қимылдар
белгісі бір сөздерді ерекшелеп көрсетеді.Жақсы деңгейде отыра білу
нақтылықты және сенімділікті сипаттайды.Ол туристік және қонақ жай
индустриясында негізгі талаптарға жатады.
г)дененің орналасуы.
Дененің басқа бір адамға тиесілі түрде орналасуы –вербалды емес
қатынастың бірі болып келеді.Егер сөйлесушінің біреуі бір қырымен орналасса
онда ол қарым-қатынасқа тым жақын емес,қызығушылығы аз екендігін
сипаттайды.Егер кездесуші жылдам тез теріс қарамастан қимылдар жасаса,онда
ол асығыс екенін білдіргені,ал ол кейбір мәдениеттерге сыйластық белгісінде
сипаттайды.
д)қимылды жанасу.
Қимылды жанасуға қол алып сәлемдесу,шапалақтау және арқадан немесе иықтан
соғуқимылдары жатады.Кейбір елдерде қол алып сәлемдесуге қонақ үйлерде
тыйым салынған.Иықтан қағу кейбір жағдайда сыйластық,таныстық жағдайда
сипатталады.
е)кең орналасуды пайдалану
Егер басшылық лауазымды пайдалнатын болса ,онда оның орналасуы кең бөлмеде
болады.егер ғимарат бар және ыңғайсыз орналасса фирманың беделіне нұқсан
келтіреді.Көптеген мейрамханаларда кең көлемді орындықтар мен столдар
орналасады.Ал қонақ қонақ үйде бөлмелердің көлемі кең болса,бағасыда жоғары
болады.
ж)уақытты пайдалану.
Көптеген елдерде уақытылы келгенді жоғары бағалайды.Келушілер немесе
кездесетін адамдарды алдын—ала жағдайлар туралы түсініктеме берілуі
тиіс.Белгілі-бір уақытты дұрыс пайдалану үшін арнайы ақпараттарды
дайындап,келушілерге ұсынылуы тиіс.
з)киім-сырт келбеті
Арнайы киімді дайындау кезінде онда белгілі бір мазмұн болуы
қажет.Киімдерге келесідегі талаптар қойылады:
Жұмыс орнына ыңғайлы,жең және балақтардың ұзындығы,маталардың түр сипаты
т.б.
Киімдердің таза болмауы алдағы уақытта мекеменің имиджіне нұқсан
келтіреді.Аяқ киім толық талаптарға сәйкес болуы тиіс.Мейрамхана және қонақ
үйлерде аяқ киімдердің дыбысы шықпайтын және жағымсыз иісі болмауы тиіс.
к)жеке бас гигиенасы және сырт келбеті.
Егер аспазшы немесе күтуші жұмыс кезінде жат қимылдар жасайтын болса,онда
мекеменің беделі құлдырайды.Келушілердің ықыласы төмендейді.Шаш және бет
келбеті таза және жинақы болуы тиіс.Қолды жиі-жиі жуып тұруы қажет.Иіс
сулар тиісті көлемде немесе мүлдем болмауы тиіс.
л)қоршаған орта және ғимарат безендіру
Ғимаратты безендіруде талаптарға сәйкес болуы керек.Мейрамхананың
дәлізіндегі тастар мен мүсіндер мекеме беделін сипаттайды жарықтандыру өте
ыңғайлы болуы тиіс.Егерде жарықтандыру тым жоғары болуы келушілерге кері
әсер беруі мүмкін.
м)этикет.
Туризм индустриясындағы жұмысшылар этикеті нақты меңгерулеі тиіс.Олар
тамақты тасымалдау,қызмет көрсету және т.б. тікелей қызмет атқарады.Уақыт
өте келе дәстүрлер өзгеріске ұшырайды.Қазіргі таңда әйел адамдарда
ішімдіктер мен шараптарды қолданады.Қызмет көрсетуші осы жағдайды білу тиіс
жәнеқызмет көрсету ережелерін білуі тиіс.Егерде мейрамханадағы келушілірде
әйел адамы қонаққа келіп отырса,онда оған қаражат төлеуді ұсыну дөрекілік
жағдайды көрсетеді.
н)қатынастың хаттық түрі.
Егерде хатта өз ойын білдіре алса ,онда хат жазуды қатынастың тым жеңіл
жолдарының бірі болар еді:хат ойдың жинақылығын,сауаттылығын
сипаттайды.Қазіргі кезде хатта күнделікті сөздерді қолданады.Хатты сақтаған
кезде ондағы хабарды тексеру қажет,ол алушыға түсінікті болуы
тиіс.Ақпараттар дәл және айқын,граматикалық қатаелер болмауы тиіс.Адамдар
көп жағдайда айтылған сөздерді жақсы қабыллайды.
о) Ақпаратты тексеру.
Ақпарат болған жағдайда тура баяндауы тиіс,оған қол жеткізу қайта
тексерулердіорындау қажет.Қызметтік жеткізу үшін қайта тексерулерді орындау
қажет.Қызметтік құжатты толтыру кезінде барлық ақпараттарды жетік тексеру
қажет.Барлық мағлұмат жазылғаннан кейін соңғы тексеру жүргізілуі болады.
1.3.Жұмыс орындауға қарым қатынас.
Көшпенділердің дәстүрлі қарым-қатынастары мәдениетінің нормалары
ауылға немесе жеке тұрған киіз үйге атпен шапқылап ккелуге тыйым салған.Ол
әрекет біреудің қазасы туралы хабар әкелу белгісін салған.Киіз үйге бірінен
соң бірі кіруге рұқсат етілген. Бір мезгілде екі адамның табалдырықтан атап
үйге кіруі үлкендер тарапынан наразылық тудырған. Өйткені бұлай істеуге
кісі өліміне байланысты жаназа кезінде ғана болатын еді. Қазақтар киіз
үйдің ту сыртына келіп атынан түсетін болған. Үйдің есігінің алдына атпен
келу әдепсіздік белгісі саналған. Ер адамның алдын кесуге болмайды, онда ол
кісіні сәтсіздік күтіп тұр деп есептеген.
Қазақтарда киіз үйге қамшыны қолға ұстап кіру де әдепсіздіктің
белгісі саналған. Киіз үйге аузына бір нәрсе салып, шайнап кіруге болмайды,
үйден шыққанда олай істеуге болады.Киіз үйге кірген адамға міндетті түрде
"дәмнен ауыз тиіңіз" деп құрмет көрсетілген.
Киіз үйдің ішінде әркімнің жасына, от басылық қарым—қатынастарына
байланысты өз орындары болған. Ол орындарға отыру қатаң сақталған. Қазақ
халқы- өте қонақжай халық. Сондықтан киіз үйдегі ең құрметті орын "төр"
қонаққа ұсынылған. Қонақ жоқта ол орынға үй иесі—отағасы отыратын болған.
Үй иесі әйелінің орны оның сол жағында орнасқан. Келіннің орны есіке жақын,
сол жақта болған. Келіндер балалары екі—үш жасқа келгенше атасына және
басқа тусқандарына көрінбеуге тырысқан.
Көшпелі қазақтардың жүріп—тұруын, отырысын ретейтін қалыптасқан әдеп
бойынша:
• сүиеніп отыруға, тіреліп отыруға болмайды—бұл ауру адамның
отырысы;
• тайанып отыруға болмайды—бұл жақын адамнан айрылған адамның
отырысы;
• беліңді тайанба, егер ер адам солай отырса, оның күші кеткенін
білдіреді. Сондай ақ "бүйіріңді тайанба" дегенде шектеу болған;
• жағыңды тайанба—бұлда қайғының белгісі саналған;
• қолыңды төбеге қойма, қолыңды қусырма--"өйтсең сенің қолыңды құдай
байлайды " деп түсіндірген;
• тізеңді құшақтама, керме-- өйтсең "қу тізеңді құшақтап, жалғыз
қаласың" деген;
жұртқа қарап керілуге болмайды – бұлда әдепсіздіктің белгісі саналған.
Жас адамға киіз үидің ішінде жамбастап жатуға рұқсат берілмеген,
олай жату жасамыс адамдардың ісі деп есептелген. Жатып ішуге тек ауру
адамдарға рұқсат етілген. Аяқты созып отыруға болмайды, олай істеуге
тек кішкентай балаларға рұқсат етілген. Тізерлеп отыруда
мәдениетсіздіктің белгісі болып есптелген. Олай отырсаң, көп ұзамай
тақыр кедейге айналасың деп есептелген. Ешқандай мал мүлкі жоқ қаңғы
бастар ғана солай отырған. Қазақтардың ер—азаматтарының дұрыс отыруы
"малдас құрып отыру" болды. Ошақ иесі бәйбіше сол аяғын тізесінен
бүгіп, оң аяғының астына алып отырған. Бұл отыру әдісін қымыз құйып
отырғанда, ет турағанда ер адамдарда қолданған.
Адамның сүйікті ісімен айналысуы тек қоғамдық өндіріс саласындағы
жұмысты ғана емес, сонымен қатар жұртың бәрі қабылдаған, қажетті қарым
қатынастар ережелерін пайдалануды керк етеді. Күнделікті өмірде, таң
атпай жатып тәрбиесіз біреуден көрген өзіңе күні бойы кері әсер ететіні
белгілі.
Қалыптасқан әдептерді, қалыптарды қайта қарау қиын болса да, оқу,
үйрену еш уақытта аздық етпейді. Сондықтан да күнделікті өмірде
кездесетін жағдайларға тоқтай отырып ,сондай жағдайларда жас адамның
өзін-өзі қалай ұстау керектігіне тоқталып көрейік.Біз бірге отырып
,автобуста,таксиде,қоғамдық орындарда қажетті қарым-
қатынастарережелерінталқылап көрейік.Қалай сәлемдесу керек,қашан
сен,қашан сіз деп сөйлеу керек.Жазғы демалыс кезінде бізге ұшақ немесе
пойыз,мейманханақызметін пайдалануға тура келеді.Сол кезде қалай өз-
өзімізді ұстауымыз керек.Ол да қажет нәрселер.Соңында
қарапайымдылық,жүріс-тұрыс,өзін-өзі ұстау,ишарат,түшкіру мәселелерін де
талқылау қажет деп санайық.Осылардың бәрін жинақтай
келе,адамгершілік,парасаттылық,әдеп нормаларын күнделікті өмірде сөз
жүзінде емес,іс жүзінде орындау қажеттігін бүкіл болмысымен
түсініп,пайдаланатын болсақ,еш уақытта қор болмаймыз.Мінез құлық
ережелерін қатып қалған қағида деп қарастыруға болмайды.Әртүрлі
халықтар әртүрлі өмірлік жағдайлардаоларды сол жағдайларға сай
қолданады.Бірақ барлық ережелердің бәріне ортақ қағида өмір
қуанышы,көңілді жай күй,денсаулық негізі-қайырымдылық,қажеттілік және
гигиена талаптарының орындалуы болып табылады.
Таңертең ұйқыдан оянған соң ,оның алдында қандай қуанышсыз
болса да,жымиыңыз.Өйткені сіз ұйқыдан соң,жаңа тудыңыз ғой.Ұйқыға
кеткесін біз,өмірден кетеміз,тіпті кейбіркөрген түстерімізде біздің
санамыздан тыс өтіп жатады.
Егер сіз ұйқыдан ерте тұрсаңыз,үйдегілерді оятпауға тырысыңыз.
Егер сіз үйдегілерменбір уақытта тұрсаңыз,бір-біріңізге
“Қайырлы таң” тілеңіз.Жұмысқа (оқуға) жинала отырып,сіз кіре берісте
жалтырата тазаланған аяқ-киімді,киімілгіштегі үтіктелген,тазаланған
киімді көресіз(үнемі бір орындағы).Оларды күні бұрын дайындап қойған да
өзіңіз.Қажетті нәрселерді бір орынға орналастыру әдетін
қалыптастырыңыз.
Қалай сәлемдесу керек?Баспалдақпен түсіп келе жатып немесе
үйден шыққанда сіз көршілерді,таныстарды ,достарды кездестіруіңіз
мүмкін.Олармен қалай амандасып,денсаулығын сұраған жөн?Ең алдымен
амандасушыға жылы қабақ көрсетіп,жымиып қараған жөн.Ер адам сәл басын
иіп амандасады.Егер сізбен бірінші болып амандасса,оған
әдепті,достықпен жауап беріңіз.тіпті ол амандасу сіз үшін онша жайлы
болмаса да.Жақын-жуықтармен,өзге де таныс адамдармен салыстырғанда
жылырақ амандасады.Тәуліктің мерзімдеріне сай “қайырлы таң”,”қайырлы
күн”,”кайырлы кеш” деп амандасады.Әртүрлі жағдайлаға сай,”сізге
сәлем”,”сәлеметсіз бе” деп те,кейде тұрмыстық ортада ”салют” деп те
амандасып жатады.Амандасу сөздерін мұрынның астынан
былжырақтамай,анық,айқын айту керек.
Кім бірінші амандасады? Әдетте,жасы кіші үлкенмен,ер адам әйел
адаммен,бағынышты бастыққа біріншіамандасады.Жас қыз өзінен үлкен ер
адамға бірінші болып амандасады.Алайда,сәлем күтіп ыңғайсыз жағдайға
ұшырамаған абзал.Ондайда бірінші болып өзіңіз
амандассаңыз,ұтылмайсыз.Дегенмен үнемі көріп жүретін адаммен
амандасқанның айыбы жоқ.Үй-жайға кіргенде сіз бірінші болып
амандасасыз,шыққанда-бірінші қоштасасыз.Бұл ереже ерлерге де,әйелдерге
де бірдей.
Қол алысу.Таныс адамдар қол алысып амандасады.Қол таза әрі құрғақ
болуы шарт.
Елер сізге немқұрайды,оның үстіне дымқыл қол ұсынса ыңғайсыз болар
еді.Қол алысу шын жүректен әрі біршама мығым болса,тәуір әсер
қалдырмақ.Бірақ мығым қол алысудың да шегі бар,бар пәрменімен қолыңды сығып
жіберсе,ол адамды одан кейн тәуір көруіңіз екіталай.ҚыҚыз немесе жас әйел
жасамыс адам қашан қолын ұсынар екен деп күтіп тұрады.Қол беріп
амандасқанда міндетті түрде орнынан жайдап тұрады,тек жасы үлкен әйел
адамдар ғана орнынан тұрмайды.
Жас әйелге басшысы амандасқанда.тұрып,ишарат білдіріп амандасқан жөн
болады.Бірақ қалыптасқан жағдайға сай бұл ережелер өзгеруі
мүмкін.Мысалы,театрмен кинода өзге жұртты мазаламау үшін амандасу шарт
емес.егер ер адам жалғыз болса,әйел адам ортасындағы ер адаммен бірінші
болып амандасады.
Алысқа жүретін автобус немесе такси шопырымен бірінші амандасады.Кафе
мейрамхана және т.б. қоғамдық орындардың үстеліне отырарда,өзіңізден бұрын
отырғандармен сіз өзіңіз бірінші амандасып,бірінші қоштасасыз.Егер сізбен
отырған адамдармен сұранысты бірге алған болса,асыңызды басқалардан бұрын
ішіп болсаңызда,қалған адамдардың болғанын күтіп, дастархан басынан бірге
тұрғаныңыз әдептілік белгісі болып табылады.
Қонаққа келгенде әуелі уй иесі әйелімен,сосын үй иесімен,содан кейін
келген қонақтармен амандасады.Егер қонақ көп болса жұрттың барлығымен қол
беріп амандасу міндетті емес.Егер сіз кешігіп келсеңіз,сізді үй иесі сізді
өзге қонақтармен таныстырады,сіз басыңызды изеп олармен амандасасыз.Үстел
үстінен қол беріп амандасып жату әдепсіздік болып табылады.
Сәлемдесу кезінде қол беруде де сақтық керек.”Сырын білмейтін аттың
сыртынан жүрме”дегендей,танымайтын адам сізге қолын бермей қалса,өзіңіз
ыңғайсыз жағдайда қаласыз.Егер өзіңіздің қолыңыз бос болмай,сәлемдесу үшін
ұсынған қолды алмасаңыз,ол себепті айтуыңыз керек.
Қолғап киген күйде қолды ұсынбайды.Бұл жерде мынадай бір мәселе
бар.Қазір не көп ауру көп.Сондықтан жеке гигиена үшін қолғап киген күйде
неге амандаспасқа деген сауал туындайды.Дгенмен ғасырлар бойы ата-
бабаларымыз бастарын иіп,кеуделеріне қолдарын басып,иіліп бір-бірімен
амандасып жүрген ғой.Сол игі дәстүрді қазірде жалғастырса,ешқандай айыбы
жоқ деп есептейміз.
Өзге адамға өрекпи сөйлеп,кішірейтіп,”сен” деп айтқан адам өзінің
артықшылығын емес,қайта өзін-өзіұстай алмайтынын,тәрбиесіздігін көрсетеді.
“Сен” деп сол кісімен жақсы араласатын
әріптестері,достары,қызметтестері айтуы мүмкін.Көбіне “сен” деп қарым-
қтынас жасаусыйласушылық пен құрметті көрсетеді.Басқа адамдармен таныстарға
”сіз” деп қарым-қатынас жасайды.”Сізден” ”сенге” көшудің қатып қалған
ережелері жоқ.Оларды үлкен кішіге,басшы әріптесіне пайдалануы мүмкін.Таныса
сала ”сенге” көшуге асықпаңыз.Онымен сіз тек өзіңізді ғана емес,өзгені де
ыңғайсыз жағдайға қалдырасыз.Мүмкін жаңа танысыңыз сізбен жақын танысуға ”
құлшынып ” тұрмаған шығар.”Сен” деп айтатынқарым қатынасты бірінші
болыпәйел адамы бастауы ықтимал.Ер адам ондайға өтініш жасай алады.Егер сіз
ресми түрде ата-тагімен айтсаңызоның алдында ”жолдас”,”мырза”,”құрметті
жолдас” сөздерін қолданасыз.Танымайтын адаммен ” сізді мазалағаным үшін
кешірім сұраймын!”,”Бау-бақша көшесі қайда екенін айпайсызба?” сияқты
сөйлемдермен қарым-қатынас жасауға болады.
Қоғамдық орындарда.Қоғамдық орынға,мекемеге кіргенде кезекшімен сыпайы
амандасыңыз.Сіз туралы алғашқы пікірді сол қалыптастырып,ол “қоғамдық
пікірге” айналады.Үйге кірерде есікті қатты жаппаңыз.Артыңызда адам келе
жатса,аздап есікті ұстай тұрыңыз.Гардеробта киімді тосқауылдың арғы жағына
жететіндей қылып алып беріңіз.Ресми мекемеге кірмес бұрын есігін
қағыңыз,кірген соңамандасыңыз.Егер сіз қабылдауға келсеңіз,қызметкер бос
болмаса,күтіңіз,содан кейін ғана шаруаңызды айтыңыз.Өзіңізді
қанағаттандыратын жауап алу үшін қоятынмәселеңіздің жүйелігіне мән
беріңіз.Әңгімеңіздіқажетсіз бос сөдермен күрделілетпеңіз.Әсіресе уақыты өте
тығыз басшыларға кіргенде көн уақыт алмауға тырысыңыз.Айтатын мәселеңізді
қысқа нақты қойыңыз.Психологтардың пікірінше,өзіңізге қажетті шешімді алу
үшін сіздің мәселеңізді қарап отырған адамның бір-екі рет ”иә” дегені
жеткілікті.Егер көшеде ауа-райы жақсы болса,ол жәнінде әңгімелеу барысында
бір-екі сөйлеммен назар аударғанның артықшылығы жоқ.Әйел адамға ”Сіз өте
жақсы көрінесіз” немесе ”Сіздің көйлегіңіз қандай әсем десеңіз-
ұтпасаңыз,ұтылмайсыз.Сосын барып өз мәселеңіздің жайына көшкеніңіз
дұрыс.Құжаттарды алдынала дайындайды,олардың жүйелілігін
оойластырады.Абыржымау керек.Егер сіздің әңгімеңіз кезінде қабылдаушы
телефонмен сөйлессе,күте тұрып,болғасын өтінішіңізді қайталаңыз.”Рақым
етіңіз”,Рахмет”,”Ризамын сізге” т.б. жылы сөздерді ұмытпаңыз.Сіз сыпайы
болсаңыз,сізге де осындай сыпайылық пен құрмет болатыны анық.Кезекте
тұрғанда алдыңызда тұрған адамға жабысып алмаңыз.Өзіңіздің таныстығыңызды
т.б. артықшылығыңызды пайдаланып,алға ұмтылмаңыз.Мәдениетті адам еш уақытта
өзінің қызмет орнын пайдаланып,жұртқа жеккөрінішті болмайды.Егер сіз
шынында аса маңызды шараға кешігіп жатсаңыз,алдыңызда тұрғандардан рұқсат
сұрағаныңыз дұрыс.Жасамыс,ауру адамдарды,олардысұратпай-ақ кезексіз
жіберіңіз.
Телефон және басқа қажеттіліктерді пайдалану.Егер сіздің телефон
қоңырауыңызға желінің аржағындағы адам жауап берсе,сәлемдесіңіз.Әсіресе,
сіз танымайтын адамға телефон соқсаңыз.Егер сізге телефон соққан адамды
танымай қалсаңыз,онда сыпайы түрде: ” Кешіріңіз,телефонда кім? ”,Кешіріңіз
кіммен сөйлесіп тұрмын?” деп сұраңыз.
Бірінші болып жасы үлкен кісі немесе телефон соққан адам әңгімені
тоқтатады.Егер сіз асығыс болсаңыз,кешірім өтініп,әңгімені тоқтату себебін
айтып,трубканы орнына қоюыңызға болады.
Мәдениетті адамның күндізгі саяхаттарына көз жіберелік.Түскі ас немесе
кешкі уақытта сіз кафе,мейрамхана жіне т.б. жерлерге барасыз делік.Егер сіз
өзіңізбен бірге оқитын немесе жұмыс істейтінәйел адаммен
барсаңыз,қасыңыздаңы әйел адамныңкиімін гардеробқа бірге тапсырып,нөмірін
өзіңіз алғаныңыз жөн.Адам өзін-өзі әжетханада қалыпқа келтіреді.Вестибюльде
тарану,косметикалық құралдарды пайдалану әдептілікке жатпайды.Залға
кірместен бұрын тәрбиелі кісі қасындағы серігінен кешірім сұрай
отырып,отыратын орынды ыңғайлайды.Сосын қайтып оралып,залға екеуі бірге
бағыт алады.Залға кірерде оң жағында тұып,есікті ашада ды серігін бірінші
кіргізеді.Отырарда орындығын кейін ысырып,серік әйелінің ыңғайлы отыруына
көмектеседі.Отыратын үстел басында бұрыннан отырған адамдар болса оларға
қарап:”Кешіріңіз бұл орын боспа?” деп сұрайды,ұнамды жауап естіген жағдайда
”рахмет” айтады.Үстел басындағы орындар қашан босайды екен деп қазықтай
шашылып тұру-әдепсіздік.Ол дастархан басындағыларға жайсыз әсет етеді.Егер
сіз үстел басынан өзіңіздің танитын адамдарыңызды кездестірсеңіз,барып
амандасу міндетті емес.Дұрысы-олардың үстел басынан тұрғанын күту.Әрбір
нақтылы жағдайда өзіңізді қалай ұстауыңыз керек-оны әдептілік сезіміңіз
шешпек.Егер жиналған қауым бірнеше адам болса,әуелі әйелдерді
отырғызып,кейін ер адамдар жайғасады.Әйел адамға көмектесу мақсатындар адам
оның сол жағында отырады.Егер үстел үстел басында тек екеуіңіз
болсаңыз,бір-біріңізге қарама-қарсы отырыңыз.Бұл әңгімелесуге
ыңғайлы.Әдетте даяшы мәзірді ер адамға ұсынады.Әдепті еркек мәзірге көз
салмастан,оны әйел адамға бірден ұсынады.Ол асмәзірін таңдай отырып,өз
қалауын ер адамға жеткізеді.Ер адам сосын ортақ сұраныс береді.
Егер сіз қоғамдық орынға қауымдасып барғанда әркім өзі үшін
”америкалық әдіспен” төлейтін болса,жұмсалатын соманың мөлшерін алдын ала
келісіп алыңыз да,төлеу үшән оны бір адамға беріңіз.Мейрамханаға бармастан
сұранысты алдын ала берген ыңғайлы.сіздер келгенде дастарханәзір
тұрады.Дастархан үстіндегі сіз білмейтін ас туралы даяшыдан сұрағанның
айыбы жоқ.Әрбір мейрахананың өзінің мекемелік асы болады.Егер сіз оған
сұраныс берсеңіз,оны жеп қоюға тырысыңыз.Басқа үстел басындағылардан
мәзірді сұрауға тура келген жағдайда,отырып алып айғайлап сұрау әдептілікке
жатпайды.Орныңыздан тұрып,көрші үстел басындағыларға жақындап,келген соң
басыңызды иіп,”Кешіріңіз,мәзіріңізді бір сәтке бере тұрмайсыз ба?” деп
сұрайсыз.Осы сияқты отырғышты,тұзды,қышаны,т.б. сұрап алады.Осының бәрі ер
адамның ісі болып табылады.
Үстел үстінде сөмкебасқа да туалеттік заттарды қоймайды.Салқын және
ішімдік сұйықтарын ер адам құяды.Әйелдер тек арасында ғана
құяды.”Соғыстыру” тек салтанатты сәттерде жүзеге асырылады және ол бір
ретке асырылады.Қалған сәттерде бокалдарды көтеріп,басын изесе
жеткілікті.Үстел басында қолды әлсін-әлсін созып,бокал соғыстыру әдептілік
емес.Асты түгел тауысып ішкен дұрыс.Кейбір адамдар тарелкадағы астың бір
бөлігін қалдырған дұрыс деп есептейді,бұл дұрыс емес.Содай-ақ тарелкадағы
қалдықты нанмен жалап жеу де әбестік болып табылады.Асты ауызға толтырып
алып сөйлеу,тіске иелген ас қалдығын тазалау үшін тісті шұқу-
мәдеиетсіздік.Ас үстінде жай сөйлеу қажет,сондай-ақ көрші отырған
адамдардың әңгімелеріне құлақ түру де әдепсіздіктің белгісі.Қасыңызда
отырған адамға бетіңізді өте жақын ұстап сөйлеспеуге тырысыңыз.Түскі асты
аяқтаған соң даяшымен есептесе отырып,серік әйеліңізгетұруға,киінуіне
көмектесіп,жұрттың назарын өзіңізге көп аудармай,қоғамдық орыннан шығып
кетесіз.
Дүкенде.Дүкен немесе басқа қоғамдық орынға кірерде
шығушыларды,алдыменөткізіп жіберіңіз.Егер сіздің артыңызда біреу келе
жатса,есікті ұстай тұрыңыз.Үй-жайға ауыздағы шылыммен,балмұздақпен кіруге
болмайды.Егер дүкен шағын және оның ішінде тұтынушылар аз болса,Дүкеншімен
амандасыңыз.Азық-түлікті қолмен ұстауға,көрмедегі өзге дүнелердіалдыңызда
тұрған адамдардың иығынан асылып қарауға болмайды.Өзіңіз дүкенне ештеңе
алмасаңыз,тауарлардың сапасы,нарқы туралы сын-ескертпелер жасамағаныңыз
дұрыс.Дүкенге уақыт өткізу үшін әрлі берлі бос жүріп алу қажет емес.
Дискотека,би клубы.Қазір билермен дискотекаға қалай
жиналады?Дискотекаға жиналған жастар таныстығына қарай кішігірім топ болып
алаңның әр жеріне жиналып тұрады.Музыка қосылып,әр түрлі ”жарқылдақтармен”
бірге құлақты жаратындай әуен алаңды жаулап алады.Жастар денелерін серпінді
қозғалыстар ырқына беріп билеген кезде,өзгені де,ұмытатын жағдайға
көшеді.Мұндайда әңгімелесу,пікірлесу,т.б қарым-қатынастар өз жайына
қалады.Ирелеңдеген денелер,қиқаңдаған бастар эстетикалық онша жақсы әсер
қалдырмайды.Классикалық билер кезінде танысу,әңгімелесу мүмкіндігі әлде
қайда молырақ болады.
Сонымен,сіз би залына кірдіңіз.Есіктің алдында көп тоқтаудың қажеті
жоқ.Залдың қабырғаларына сүйенбеңіз,қолмен ұстамаңыз.Залға байқатпай көз
жүгірткен кезде,өзіңізге ұеаған адамды анықтаңыз да,сол кісіге жақындап
келіңіз.Әрине, шектен шықпағаныңыз дұрыс.Ол адамды бастан аяғына дейін
көзіңізбен сүзіп қарамауға тырысыңыз.Музыка ойнала бастағанда,ол кісіге
жақындап келіп,Басыңызды иіп “Сізді биге шақыруға бола ма?” деп
сұраңыз.Биге шақырсаңыз,музыка аяқталғанша ьилеңіз.Егер сіз жалғыз
келмей,қасыңызда серігіңіз болса,биге шақырған адамға бос еместігіңізді
айтып,сыпайы түрде кешірім сұраңыз немесе “Мен бұл биді билей алмаймын” деп
құтылуға болады.Биге шақырушы қайта-қайта шақырып,қызбашылық танытпауға
тиіс.Ер адам әйел адамды биге шақырса,ол ешуақытта бас тартпайды!Әсіресе ол
би ”аяқ би” яғни әйелдер биге шақыратын болса би болса.Шақырған әйелі биге
шықпай қалған жағдайда,ер адам кешірім сұрап,жақын жерге ығысып
тұрады.Бірақ ыңғайсыздықты жою мақсатында сол жерде екінші тұрған бір
әйелді биге шақыру әдепсіздік болып табылады.Екінші рет биге шақырғанда
биге шықпаған адамды одан кеәін биге шақыру тоқтатылады.оның әртүрлі
себептері болуы мүмкін екенін ескеріп,көп ренжімеңіз.Әйелдің қасында адам
не ала бөтен қызғаншақ,не сіздің өзіңіз ол әйелге ұнамайсыз.Егер әйелдің
жанында серігі болса,әйелді биге шақырғанда,серігінен “Сіздің ханымыңызды
биге шақыруға бола ма?” деп сұрайсыз.Мәдениетті ер адам әдетте қарсылық
көрсетпейді.
Биге бағыт алған кезде ер адам әйел адамның шынтағынан демеп
ұстауына немесе қолын ұсынуына болады.Би басталмастан бұрын,ер адам әйел
адамға қарап басын иіп,ишарат білдіреді.Би кезінде ер адам оң қолымен әйел
адамның мықынынан сәл жоғары,сол қолымен әйел адамның оң қолынан ұстайды.
Бмлеу барысында әйел адамға ”Сіз қандай тамаша билейсіз!” деп мақтау
айтудың артықшылығы жоқ екенін ұмытпаңыз. Орыс халқының "Әйел адам
құлағымен, ер адам көзмен сүйеді" деген мәтелі тегін айтылмаған. Би
аяқталғансоң ер адм әйелді орнына дейін ертіп әкеледі. Егер тарлық етсе,
әйел адам алдымен, ер адам оның артымен жүріп отырады. Би кезінде басталған
әдемі әңгімені би аяқталған соң өзіңізбен билеген әйелдің қасында
жлғастырудың өзі бір ғанибет. Кетерде басыңызды иіп, тағы бір рақымет
айтқаныңыз артқ емес. Осы сәттердің бәрі де бауырмалдықпен,
кеңпейілділділікпен, ақжарқындылықпен, ізгілікпен, көңілділікпен жүзеге
асырылса, өзіңізге де, өзгелерге де қуанышты болатынын естен шығармаған
жөн.
Шылым жөнінде. "Темекі тарту зиянды екнін Денсаулық сақтау министілігі
ескертеді". Бұл ұран кәдімгі шылымқорлыққа еш әсер етпейтінін өмір көрсетіп
келеді. Өйтені, жаман әдеттен құтылу оңай шаруа емес. Әйтсе де, осы әдетке
байланысты шектеулер мен тыйым салынған ережелерді білген дұрыс. Темекі
тартып жатып, ұйқтап кеткендіктің кесірінен қанша адам зардап шегіп,
өртердің болғанын, тіпті олардың кесірінен адам өлімі болғаны жөнінде
мысалдар аз емс.
Егер дастарқан басындағылардың бәрі темекі таратындар болса, шылымды
тамқ ішіп блғаннан кейін, ондада темекі темекі түтінін отырған адамдарға
қарай жібермей тартуға тырысыңыз. Ауызда темкі тұрса, сөйлемеген абзал.
Ортада әйелдер болсаі, темекі тартуға рұқсат сұралады. Бөлмеге тұтатылған
темекімен кіруге болмайды. Қонақта болғанда дұрыс темекі тартпау немесе үй
иесінен рұқсат сұрап тарту. Егер темекі ұсынса, алғыс айтып алады,
алмасаңыз "Кешіріңіз мен шылым шекпеймін" деп ескертіңіз. Темекіні
қорабынан ыңғайлы түрде ұсынған жөн. Темекіге шұқшия қарау немесе кейінгіге
қалдырып, құлаққа қыстырып қою бір көргенде әдепсіз болмасада, олай
істемеген жөн. Ол әдетке айналып кетуі мүмкін. Темекі күлін тамақ ішетін
ыдысқа түсірмеңіз. Жанып тұрған темекіні үстел шетіне қоймаңыз, немесе дер
кезінде өшіріп кетуді ұмытпаңыз.
Қонақ үйде әр қашан есіңізде болсын: кез келген жерде өзге біреудің
қасында тұрып шу шығару жақсы әсер қалдырмайды. Көршіңіз ұйықтап жатса,
жоғарғы жарықты жақпаңыз. Есікті серіппей жай жабыңыз. Кірместен бұрын
есікті қағыңыз. Есікті жайлап, жұдырықпен ұрғыламай саусақпен қаққан жөн.
Қонақ үй бөлмесіне кіргеннен кейін, егер сіз жалғыз болмай, сізден
бұрын өзге адам тұратын болса, ол кісімен амандасыңыз. Қажет деп тапсаңыз,
қайдан, не шаруамен келгеніңізді айтуға болады. Алайда, таныса салып, бөтен
адамнан не көрінгенді сұрап мазаламған дұрыс. Бөлмеден шығарда асықпай
суды, жарықты, радионы, теледидарды өшіру қажет және жатар киіммен көшеге
шықпағн жөн.
әдп жөнінде. Әдеп дегеніміз ол-қоғамның етикалық және естетикалық
талаптарын қамтамасыз етуге қажетті адамның өзін-- өзі ұстай білуі.
Өзіңізге және сізді қоршаған адмдарға жайлы болу үшін, әр қашанда өзіңізді
ойша басқа адамның орнына қойған жөн.
Әдепті, ақылды адам әр қашанда өзіне сын көзбен қарайды. Ол сөзімен
де, ісімен де ешкімнің мазасын алмауға тырысады, шамына тимейді. Өзге
адамның өміріне немесе іс- шарасына араласпауға тырысады. Ол өзінің
артықшылығын көрсетпейді, өзін ол әруақытта қарапайым ұстайды. Өзге
адамдарды ұнатпайтынын немесе жақсы көретінін білдіртпеуге тырысады және
өзге адамдардың көзінше шөпілдесіп сүйіспейді, құшақтаспайды, өзге
адамдарды ерекше біліп алуға тырыспайды, бөтен әңгімені тыңдамайды.
Әдепті адамдардың мінез- құлқы табиғи, әр нәрсенің орнын біледі, артық
не кем кетпейді.
Қарапайымдылық—адамның сәні. Қарапайымдылық пен табиғилықтың жанынан
қасиеттілік табылмақ. Адамның жақсы қасиеттеріне-- әділеттілік,
тәртіптілік, міндеттілік, ар және жақсы қасиет жатады.
Барып тұрған жаман қылықтар—біреудің үстінен күн көру(паразиттік),
өзімшіл(эгоизм), көре алмаушылық және жағымпаздылық.
Адам бойындағы көп қасиеттерді тәрбиемен түзеуге болады, бірақ бәрін
емес. Адамның мәнезін түзеу өте қиын шаруа. "Мінез—адам тағдыры" деп тегін
айтылмаған. Сондықтанда адам өзіндегі жаман мінезден арылу үшін өмір бойы
тер төгіп жұмыс істеу қажет. Олүшін ең әуелі өзінің айналасындағы өзіне
жақын адамдардың көңілін қалдырмыу қажет.
2.1 Жамбыл қонақ үйінің жалпы сипаттамасы
Жамбыл қонақ үйі 1961 жылдың 25 сәуірінде пайдалануға берілді.
Ғимарат 4 қабаттан тұрады, тұру үшін арналған нөмірлер қонақ үйдің 3
қабатын алады. Бірінші қабатта ресепшнс, мейрамхана, шаштараз, бизнес-
орталық, цокальдық қабатта сауна, бильярд, конференц залы, қонақ үйдің
көмекші қызметтері, сондай-ақ автотұрақ, оның ішінде қызметкерлердің,
қойманың офистері, кір жуу және техникалық қызметтері орналасқан.
Қонақ үй алдында автомобильдер үшін ыңғайлы автотұрақ және керемет
көк газон орналасқан.
Жоспарлы түрде,тізбектелген қайта құру барысында қызмет көрсетудің
барлық қажетті комплексімен жайлы, қазіргі заманғы отелі құрылды.
Қонақ үй әртүрлі категориялы стандартты бір бөлмеден үш бөлмеге дейін
люксті жабдықталған нөмірлерді ұсынады.
Бүгінгі күні қонақ үй екі жұлдызды отельдің халықаралық
стандарттарына сәйкес.
Жамбыл қонақ үйі ISO 9001 – 2000 халықаралық стандартына сәйкес
сертификатталған. Осыған сәйкес қонақ үй тұру үшін нөмірлер ұсынады,
олардың құнына келесі сервис кіреді: телефон байланысы, теледидар, душ,
ванна, спутниктік телекөрінісімен жарым-жартылай жабдықталған, кондиционер,
тоңазытқыш.
Сондай-ақ, қонақүйде мейрамхана, тәуліктік бар, жазғы кафе,
шаштараз, , сауна, бильярд, кір жуатын бөлме, косметологиялық кабинет,
автотұрақ, конференция-зал, факс, ксерокс, интернет қызметімен бизнес-
центр, көлік қызметі, аудармашы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz