Ширк ұғымы және оның түрлері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі «ширк» ұғымы және оның шығу тарихы ... ... ... ... .6
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ТАУХИД МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДАҒЫ ОРНЫ
2.1 Исламдағы «таухид» түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Таухид ілімін меңгерудің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі «ширк» ұғымы және оның шығу тарихы ... ... ... ... .6
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ТАУХИД МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДАҒЫ ОРНЫ
2.1 Исламдағы «таухид» түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Таухид ілімін меңгерудің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты. Дипломдық жұмыста ширк және таухид ұғымдары, оның шығу тарихы мен олардың түрлері, адам өміріне тигізетін әсері жайында баяндалады. Дипломдық жұмыста Аллаға серік қосудың түрлері жайындағы мағлұматтар сарапталып, таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз Егемендігін алған тоқсаныншы жылдардың басынан бері халқымыздың өз Отанына, дініне және тіліне деген сүйіспеншілігі мен оларды қадірлеп-қастерлеуі арта түсуде. Нәтижесінде Қазақ елінің, қазақ жерінің даңқы әлемге танылып, өзге елдер мен ұлыстар біздің елдің экономикалық даму үрдісі мен мәдениетінің күн санап құлпыра түскеніне куә болды. Мұндай игі нәтижелерге қол жеткізудің өзі халқымыздың қоғамдық өмірдің барлық саласында аянбай еңбек етіп, тер төгуінің жемісі болар. Соның бірі «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының аясында атқарылып жатқан халқымыздың, ұлтымыздың ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан қасиетті тілі мен мәдениетін жаңғырту істері болса, енді бірі ретінде ұлтымыздың көзі ашық, көкірегі ояу, саналы азаматтарының өз халқына, келешек ұрпағына сыйға тартқан, ата-баба діні Исламның қадір-қасиетін паш еткен, өз тілімізде жарық көрген осынау діни әдебиеттерді, құндылықтарды атауға болады. Өйткені әр халықтың, әрбір ұлттың біртұтас, мықты ел болып қалыптасуы сол қауымның тілі мен ұстанған дініне тікелей байланысты. Бірақ, қазіргі таңда дәстүрлі емес діни қозғалыстардың елімізде қаптап кетуіне байланысты діни сауаттылықты ашып, халыққа дұрыс бағыт беру міндеті тұр. Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің біріне жатады.
Қазіргі кезде жастар арасында «ширк» деген ұғым көп қолданылып жүр. Өйткені, елімізде әлі ата-бабаларымыздан жалғасып келе жатқан дәстүрлер мен ырымдар аз емес: көз тимесін деп тұмар, көзмоншақ, түйрегіш т.с. тағу, иіс шығару, адыраспан тұтату, бал ашу, ата-баба әруақтарына табыну секілді түсініктер әлі де бар, ол аз болғандай қазіргі заманның ырымдары қосылды. Газет, журнал беттерінде шығатын жұлдызнама, «2011 жыл қандай болады?», «сиыр жылы, қой жылы туылғанға бұл жыл қандай болмақ?», «қыс мезгілі қандай болады: суық болады ма, қар көп жауады ма?», «ай былай туылыпты, яғни жауын-шашын көп жауады», сондай-ақ Қытай елінен алып келінген «фэн-шуй» деген наным: ақшаны былай ұстау керек, ұй жиһазын былай қою керек, сынған ыдысты ұстамау керек, «ақша шақыратын тал, гүл», әр-түрлі мүсіндер, екі жас бақытты болсын деп ақ ішу, ақ машинамен жүру, ақ матаны төсеу, ауа – райын «ұрсу» т.б. және осындай түсініктердің мағынасын анықтап, таухид пен ширк мәселелерінің мәнін ашып, көрсетуге бағытталған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Исламдағы таухид және ширк тақырыбында шетелдерде, ислам елдерінде зерттелгенімен қазақ тіліне аударылған мұндай еңбектердің өте аз болуы, себебі бізде өзге тілден қазақшаға аудару ісі Тәуелсіздік алғаннан бері ғана қолға алынды десек те болады. Оған дейін өзге тілден орыс тіліне ғана аударылып келген. Сондықтан қазақ тілінде ол жайлы ғылыми зерттеулердің де біршама аз болуы ғылыми ізденісімізге бір қатар қиындықтар туғызды. Теологиялық тұрғыда қарастырылған бұл еңбектерде ширк, таухид мәселесі ғылыми және практикалық тұрғыдан гөрі теориялық жақтан зерттелгені байқалады.
Ислам дінінің өркендеуіне үлкен септігін қосқан дінтану саласы бойынша зерттеулер жүргізген, А. Ю. Исаев «Предел желающего» кітабының еңбектерін пайдаланып, осы аталған ғалымның еңбектеріне шолу жасау барысында, Алла-Тағаланы бірлеу (таухид) мен ширктің түрлерін және оның адамзатқа қауіптілігі жайында, Салих ибн Абдулла ибн Халид «Понятие мудрости в деле призыва к Алаху», Насир ибн Хамада аль-Аммара «Книга призыв», еңбегінде құлшылыққа лайық тек Аллаға ғана бойұсынуды, ширк пен таухид мәселесі нақты дәлелдермен келтіріліп, ширк пен таухидтің шариғаттағы түрлерін ашықтап көрсеткені. Ибн Хажар әл-Асқалани, Фатхуль әл-Бәри бишарх сахих әл-Бұхари.әр-Рияд: «Дәру әт-Тайба», Муслим, Ахмад және Термизи ғалымдарының еңбектеріндегі «таухид» пен «ширкке» қатысты келтірілген көптеген хадистерге сүйене отырып алынған материалдар. әз-Заһаби өзінің атақты кітабы әл-Кәбаир, Ибн Қаим Әл-Жаузидің Әд-Дәә уад- Дәуә – «Дерт пен Дауа» атты еңбегінде күнә мәселесін иман жағынан қарастырған.
Қазақстандық Сәбит Ибадуллаевтің «Үлкен күнәлар» еңбегінде үлкен күнә төңірегінде көтерілген пікір-таластарды қарастырған.
Абу Мухаммад Дильмурат «Китабу – таухид», Абдуссамад Махат «Имандылық қағидалары», еңбегінде ширктің адам өміріне тигізетін әсері мен таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері жайлы жазылған. Ал, мен жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, үлкен күнә төңірегінде көтерілген пікірталастар мен адамзат өміріне ширктің қаншалықты зиян тигізетін және таухидпен өмір сүрудің соншалықты маңызды екенін қарастырдым.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысымның басты мақсаты-Адамзатқа таухидтің маңыздылығы мен ширктің қауіптілігі мәселесін дінтану аспектісінде зерттеп, күнә мәселесінің теориялық және тарихи талдау жасау және оның қоғам өмірінде алатын орнын айқындап, исламдағы күнәнің түрлерін айшықтап, олардың жеке тұлғаға, адам денсаулығына, психологиялық дамуына және қоғамға тигізетін зардаптарын практикалық деректер арқылы анықтау. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін дипломдық жұмыста мынадай нақты міндеттер алға тартылды:
-«ширк», «таухид» анықтамасын діни тұрғысынан ашу;
-шариғаттағы ширктің шығуы мен түрлерін жазу;
-ширктің тигізер зияны мен таухидтің пайдасы жайындағы көзқарастарды анықтау;
-тарихи деректер төңірегінде адамзат қоғам болып қалыптасқалы бері ширк кесірінен шеккен азаптарын талдау;
-университет студенттерінің «таухид» және «ширк» жайлы түсініктеріне сауалнама жүргізу.
Зерттеудің нысаны мен пәні: Дипломдық зерттеу жұмысымның басты нысаны- исламдағы ширктің тарихи, теориялық және практикалық, сонымен қатар, салыстырмалы әдістер арқылы қазіргі қоғамдағы зардаптарының мәнін анықтау болып табылады. Дипломдық зерттеу жұмысымның пәні ретінде үлкен күнәлардың зардаптарына:
-Құран Кәрім мен сүннеттің қағидаларын;
-ширк пен таухидке қатысты түрлі діни көзқарастарды сараптау;
-қарастырылған көзқарастардың идеологиялық ұстанымдарын анықтау.
Зерттеу жұмысымның теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу жұмысының нәтижелері дінтану ғылымының дамуына өз үлесін қоса алады деген сенімдемін. Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі: Диплом тақырыбы тарих, философия ғылымдарға ортақ жалпы танымдық және арнайы әдістер пайдалану негізінде жазылды. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында объективті әлем дамуының жалпы заңдылықтарына негізделген теориялық және практикалық зерттеу тәсілдері пайдаланылды және тәжірибелік білімін ұштастырып, жұмыс бойынша діни әдебиеттерді қолданып, тәжірибеден алынған мысалдарды келтірілді. Дегенмен, зерттеу жұмысын терең әрі жан-жақты қарастырса, бұл тақырып кемелдене түсер еді. Жалпы алғанда зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 63 бет.
Жұмыстың жалпы сипаты. Дипломдық жұмыста ширк және таухид ұғымдары, оның шығу тарихы мен олардың түрлері, адам өміріне тигізетін әсері жайында баяндалады. Дипломдық жұмыста Аллаға серік қосудың түрлері жайындағы мағлұматтар сарапталып, таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз Егемендігін алған тоқсаныншы жылдардың басынан бері халқымыздың өз Отанына, дініне және тіліне деген сүйіспеншілігі мен оларды қадірлеп-қастерлеуі арта түсуде. Нәтижесінде Қазақ елінің, қазақ жерінің даңқы әлемге танылып, өзге елдер мен ұлыстар біздің елдің экономикалық даму үрдісі мен мәдениетінің күн санап құлпыра түскеніне куә болды. Мұндай игі нәтижелерге қол жеткізудің өзі халқымыздың қоғамдық өмірдің барлық саласында аянбай еңбек етіп, тер төгуінің жемісі болар. Соның бірі «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының аясында атқарылып жатқан халқымыздың, ұлтымыздың ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан қасиетті тілі мен мәдениетін жаңғырту істері болса, енді бірі ретінде ұлтымыздың көзі ашық, көкірегі ояу, саналы азаматтарының өз халқына, келешек ұрпағына сыйға тартқан, ата-баба діні Исламның қадір-қасиетін паш еткен, өз тілімізде жарық көрген осынау діни әдебиеттерді, құндылықтарды атауға болады. Өйткені әр халықтың, әрбір ұлттың біртұтас, мықты ел болып қалыптасуы сол қауымның тілі мен ұстанған дініне тікелей байланысты. Бірақ, қазіргі таңда дәстүрлі емес діни қозғалыстардың елімізде қаптап кетуіне байланысты діни сауаттылықты ашып, халыққа дұрыс бағыт беру міндеті тұр. Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің біріне жатады.
Қазіргі кезде жастар арасында «ширк» деген ұғым көп қолданылып жүр. Өйткені, елімізде әлі ата-бабаларымыздан жалғасып келе жатқан дәстүрлер мен ырымдар аз емес: көз тимесін деп тұмар, көзмоншақ, түйрегіш т.с. тағу, иіс шығару, адыраспан тұтату, бал ашу, ата-баба әруақтарына табыну секілді түсініктер әлі де бар, ол аз болғандай қазіргі заманның ырымдары қосылды. Газет, журнал беттерінде шығатын жұлдызнама, «2011 жыл қандай болады?», «сиыр жылы, қой жылы туылғанға бұл жыл қандай болмақ?», «қыс мезгілі қандай болады: суық болады ма, қар көп жауады ма?», «ай былай туылыпты, яғни жауын-шашын көп жауады», сондай-ақ Қытай елінен алып келінген «фэн-шуй» деген наным: ақшаны былай ұстау керек, ұй жиһазын былай қою керек, сынған ыдысты ұстамау керек, «ақша шақыратын тал, гүл», әр-түрлі мүсіндер, екі жас бақытты болсын деп ақ ішу, ақ машинамен жүру, ақ матаны төсеу, ауа – райын «ұрсу» т.б. және осындай түсініктердің мағынасын анықтап, таухид пен ширк мәселелерінің мәнін ашып, көрсетуге бағытталған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Исламдағы таухид және ширк тақырыбында шетелдерде, ислам елдерінде зерттелгенімен қазақ тіліне аударылған мұндай еңбектердің өте аз болуы, себебі бізде өзге тілден қазақшаға аудару ісі Тәуелсіздік алғаннан бері ғана қолға алынды десек те болады. Оған дейін өзге тілден орыс тіліне ғана аударылып келген. Сондықтан қазақ тілінде ол жайлы ғылыми зерттеулердің де біршама аз болуы ғылыми ізденісімізге бір қатар қиындықтар туғызды. Теологиялық тұрғыда қарастырылған бұл еңбектерде ширк, таухид мәселесі ғылыми және практикалық тұрғыдан гөрі теориялық жақтан зерттелгені байқалады.
Ислам дінінің өркендеуіне үлкен септігін қосқан дінтану саласы бойынша зерттеулер жүргізген, А. Ю. Исаев «Предел желающего» кітабының еңбектерін пайдаланып, осы аталған ғалымның еңбектеріне шолу жасау барысында, Алла-Тағаланы бірлеу (таухид) мен ширктің түрлерін және оның адамзатқа қауіптілігі жайында, Салих ибн Абдулла ибн Халид «Понятие мудрости в деле призыва к Алаху», Насир ибн Хамада аль-Аммара «Книга призыв», еңбегінде құлшылыққа лайық тек Аллаға ғана бойұсынуды, ширк пен таухид мәселесі нақты дәлелдермен келтіріліп, ширк пен таухидтің шариғаттағы түрлерін ашықтап көрсеткені. Ибн Хажар әл-Асқалани, Фатхуль әл-Бәри бишарх сахих әл-Бұхари.әр-Рияд: «Дәру әт-Тайба», Муслим, Ахмад және Термизи ғалымдарының еңбектеріндегі «таухид» пен «ширкке» қатысты келтірілген көптеген хадистерге сүйене отырып алынған материалдар. әз-Заһаби өзінің атақты кітабы әл-Кәбаир, Ибн Қаим Әл-Жаузидің Әд-Дәә уад- Дәуә – «Дерт пен Дауа» атты еңбегінде күнә мәселесін иман жағынан қарастырған.
Қазақстандық Сәбит Ибадуллаевтің «Үлкен күнәлар» еңбегінде үлкен күнә төңірегінде көтерілген пікір-таластарды қарастырған.
Абу Мухаммад Дильмурат «Китабу – таухид», Абдуссамад Махат «Имандылық қағидалары», еңбегінде ширктің адам өміріне тигізетін әсері мен таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері жайлы жазылған. Ал, мен жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, үлкен күнә төңірегінде көтерілген пікірталастар мен адамзат өміріне ширктің қаншалықты зиян тигізетін және таухидпен өмір сүрудің соншалықты маңызды екенін қарастырдым.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысымның басты мақсаты-Адамзатқа таухидтің маңыздылығы мен ширктің қауіптілігі мәселесін дінтану аспектісінде зерттеп, күнә мәселесінің теориялық және тарихи талдау жасау және оның қоғам өмірінде алатын орнын айқындап, исламдағы күнәнің түрлерін айшықтап, олардың жеке тұлғаға, адам денсаулығына, психологиялық дамуына және қоғамға тигізетін зардаптарын практикалық деректер арқылы анықтау. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін дипломдық жұмыста мынадай нақты міндеттер алға тартылды:
-«ширк», «таухид» анықтамасын діни тұрғысынан ашу;
-шариғаттағы ширктің шығуы мен түрлерін жазу;
-ширктің тигізер зияны мен таухидтің пайдасы жайындағы көзқарастарды анықтау;
-тарихи деректер төңірегінде адамзат қоғам болып қалыптасқалы бері ширк кесірінен шеккен азаптарын талдау;
-университет студенттерінің «таухид» және «ширк» жайлы түсініктеріне сауалнама жүргізу.
Зерттеудің нысаны мен пәні: Дипломдық зерттеу жұмысымның басты нысаны- исламдағы ширктің тарихи, теориялық және практикалық, сонымен қатар, салыстырмалы әдістер арқылы қазіргі қоғамдағы зардаптарының мәнін анықтау болып табылады. Дипломдық зерттеу жұмысымның пәні ретінде үлкен күнәлардың зардаптарына:
-Құран Кәрім мен сүннеттің қағидаларын;
-ширк пен таухидке қатысты түрлі діни көзқарастарды сараптау;
-қарастырылған көзқарастардың идеологиялық ұстанымдарын анықтау.
Зерттеу жұмысымның теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу жұмысының нәтижелері дінтану ғылымының дамуына өз үлесін қоса алады деген сенімдемін. Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі: Диплом тақырыбы тарих, философия ғылымдарға ортақ жалпы танымдық және арнайы әдістер пайдалану негізінде жазылды. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында объективті әлем дамуының жалпы заңдылықтарына негізделген теориялық және практикалық зерттеу тәсілдері пайдаланылды және тәжірибелік білімін ұштастырып, жұмыс бойынша діни әдебиеттерді қолданып, тәжірибеден алынған мысалдарды келтірілді. Дегенмен, зерттеу жұмысын терең әрі жан-жақты қарастырса, бұл тақырып кемелдене түсер еді. Жалпы алғанда зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 63 бет.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Құран Кәрим қазақша мағынасы және түсінігі. Ауд: Халифа Алтай. -Медина, 1991. – 604 б.
2 Әз - Зәуәджр ән -иқтирафуль кәбәир «Дар әл-фикр», - Дамаск, 2005. - 176 б.
3 Уаһба әз-Зухәйли. Әл-Фиқһ әл-Исләми уа Әдилләтуһу. «Дар әл-фикр», - Дамаск, 2005 - 220 б.
4 Кутубус ситтә. Каир, Термези риуаяты. 2005. - 142 б.
5 Әз-Зәһәби. «Әл-Кәбәир»- Дамаск. 2000. - 144 б.
6 Перевод: Владимир Абдулла Нирша Сахих аль-Бухари. 2том., 2002. - 472 с.
7 әш-шейхан әл-Бұхари уә Муслим. «Дәру әл- хадис». 2005. - 834 б.
8 сахих әл-Бұхари. «әр-Рияд: Дәру әт-Тайба», - 17 том., 2006. - 852 б.
9 Сахих Муслим бишархи ән-Науауи, «Дәру әл-кутуби әл-илмия», Бейрут: 18 том. - 458 б.
10 Хәким Әс-Суюти. «Сахих әл-Жәми`». – 113 б.
11 Ибн ‘Атый Қуртуби. «Әл-Жәмиғули ахкамил Қуран», «Әл Мухаррарул Уажиз» - 612 б.
12 Әбу Дәуіт Сулеймен ибн әл-Әшғас әс-Сижистани, әс-Сүнән. - Каир: Дәру әл-хадис, 4 том., 282 б.
13 Артьемев А.И. Дінтану: жалпы дінтану негіздері, діндер тарихы. Қазақстандағы діндер. – Алматы. 2008. - 266 б.
14 Религии мира. Иллюстрированная энциклопедия. БЕЛФАКС 2003. - 188б.
15 М. Горелов А.А. Религиоведние. Учебное пособие. 2007. - 303 б.
16 Блаватская Е.П., Тайная доктрина 3 том. , Шымкент, 2001. - 422 б.
17 Аникин Д. А. История религии. – М., 2007. - 566 б.
18 Балка. И. «Чего может достугнуть разум.» Москва 2000. - 205 б.
19 Сағынкүл Қонар. «Діндер тарихы» Алматы, 2009. – 137 б.
20 Тайлор Э.Б. Первобытная культура. М. 1986. – 233 б.
21 Толкование слова таухида. Разъясняет:книги даётся пояснения слова Таухид. www.xadis.ru Вероубеждение 14 с.
22 Айтпаев О. Дінтану негізі. –Қарағанды, 2005. - 502 б.
23 А. Ю. Исаев «Предел желающего» краткое изложение книги «правильный путь понимания единобожия» Издательство: «Свет Ислама» 2006. – 288 с.
24 Ахмад ибн Хамбал. Муснәд.-Бейрут, Дәру Садир 8 том., - 188 б.
25 Мечниковская Н.Б. Язык и религия. Учебное пособие. М., 1998. – 186 с.
26 Бақтыбай Қыдырбайұлы, «Сәдуақас қажы Ғылмани». Астана қаласы мешітінің Бас имамы // «Ислам және өркениет» журналы , №2, 11-20 қаңтар, 2011. – 8 б.
27 Абу Иса Мұхаммад ибн Иса ат –Термизи. Сүнән.- «Дәру әл- хадис», 2005. - 124 б.
28 Әл-Хаким Әбу Абдуллаһ ән-Нисабури, Мағрифатуль улуми әл-хадис.- Каир, 1937. – 168 б.
29 Әбу Дәуіт Сулеймен ибн әл-Әшғас әс-Сижистани, әс-Сүнән.-Каир: Дәру әл-хадис 2001. – 104 б.
30 Сахих әл-Бұхари (Ықшамдалған нұсқасы) әт-тәжрид Әс-сарих ли-ахадис әл-жамиъ Әс-сахих Құрастырған: имам Әбул-Аббас Ахмад ибн Абдул-Латиф әз-Зубәйди Аударған: Қ. Спатай «Кәусар-саяхат», Алматы, 2009. - 922 б.
31 100 хадис Алматы. 2009. – 96 б.
32 Осман Қарабиық «Ислам діні жəне өзгертілген діндер мен топтар» Бірінші басылым Алматы. 2007. – 302 б.
33 Абу Усама Анас ибн Вагиз Ат-ТатариДар аль-хадис Даммадж «Единобожие в первую очередь 1», 2002. – 170 с.
34 Насир ибн Хамада аль-Аммара, «Книга призыв» - 98 с.
35 Иманды сақтау және оны қорғау жолдары. Алматы. 2009. – 176 б.
36 имам Бұхари Араб тілінен аударған: Абдуссамад Махат «Имандылық қағидалары», Изд. «Өнер баспасы», Алматы. 2008. - 52б.
37 Абу Абдуллах Тавхиду суфуф «Объяснение основ веры минимум правильного убеждения» Арабская Республика, Египет, Каир.2009 - 568 с.
38 Сағид-Қахтани //«Шалғайлық қайғы-қасірет» 07 қыркүйек 2009. 9 б. www.muftiyat.kz.
39 «Ислам діні», Алматы, 2007. - 320 б.
40 Салих ибн Абдулла ибн Халид «Понятие мудрости в деле призыва к Алаху» 2007 - 139 с.
41 «Китабу – таухид» Абу Мухаммад Дильмурат www.darulhijra.ru, 35 б.
42 «Таухид кітабы» (Аллаға сенім мен иман келтіру) www.musulmanin.ucoz.kz 6 б.
43 Арсен абу Яхья., Крымский Книга Единобожия Абу Марьям Назратулла Разъяснения «Книги Единобожия» «Китабу Ат- Таухид». www.whyislam.ru, ahly-sunna.kz. - 2 б.
44 Осман Қарабиық «Ислам діні» //Ақиқат. 2002. - 410 б. www.tauhid.ucoz.kz
45 Юсуф Кардауи. Әл- Халал уал-харам фил-Ислам 2004. – 285 б.
46 Қайрат Жолдыбай. «Имани гул» 2011. - 384 б.
47 «Жұмақтың кілті жанында», Әкім Алымуддинұлы. «Көкжиек баспасы» Алматы. 2009. - 144б.
48 Азамат Махыпбекұлы «Ислам діні», Алматы, 2006. - 202 б.
49 Сәбит Ибадуллаев /жин. Үлкен күнәлар-Алматы: «Мұсылман» баспа үйі, 2009. - 156 б.
50 Бақтыбай Қыдырбайұлы, Астана. «Ислам және өркениет» журналы №2, 11-20 қаңтар, 2011. – 35 б.
51 «Салиқалылар бағы», 2 том. Алматы. 2006. – 115 б.
52 Г.Есим, А.П, Абуов, К.К.Бегалиева, Е..М, Смагулов. Основы Религия Алматы, - 310 с.
53 Главная редакция «Қазақ энциклопедиясы», 2005, в 5 томах. – 89 б.
54 «Жүректің нұры» Алматы. 2008. – 68 б.
1 Құран Кәрим қазақша мағынасы және түсінігі. Ауд: Халифа Алтай. -Медина, 1991. – 604 б.
2 Әз - Зәуәджр ән -иқтирафуль кәбәир «Дар әл-фикр», - Дамаск, 2005. - 176 б.
3 Уаһба әз-Зухәйли. Әл-Фиқһ әл-Исләми уа Әдилләтуһу. «Дар әл-фикр», - Дамаск, 2005 - 220 б.
4 Кутубус ситтә. Каир, Термези риуаяты. 2005. - 142 б.
5 Әз-Зәһәби. «Әл-Кәбәир»- Дамаск. 2000. - 144 б.
6 Перевод: Владимир Абдулла Нирша Сахих аль-Бухари. 2том., 2002. - 472 с.
7 әш-шейхан әл-Бұхари уә Муслим. «Дәру әл- хадис». 2005. - 834 б.
8 сахих әл-Бұхари. «әр-Рияд: Дәру әт-Тайба», - 17 том., 2006. - 852 б.
9 Сахих Муслим бишархи ән-Науауи, «Дәру әл-кутуби әл-илмия», Бейрут: 18 том. - 458 б.
10 Хәким Әс-Суюти. «Сахих әл-Жәми`». – 113 б.
11 Ибн ‘Атый Қуртуби. «Әл-Жәмиғули ахкамил Қуран», «Әл Мухаррарул Уажиз» - 612 б.
12 Әбу Дәуіт Сулеймен ибн әл-Әшғас әс-Сижистани, әс-Сүнән. - Каир: Дәру әл-хадис, 4 том., 282 б.
13 Артьемев А.И. Дінтану: жалпы дінтану негіздері, діндер тарихы. Қазақстандағы діндер. – Алматы. 2008. - 266 б.
14 Религии мира. Иллюстрированная энциклопедия. БЕЛФАКС 2003. - 188б.
15 М. Горелов А.А. Религиоведние. Учебное пособие. 2007. - 303 б.
16 Блаватская Е.П., Тайная доктрина 3 том. , Шымкент, 2001. - 422 б.
17 Аникин Д. А. История религии. – М., 2007. - 566 б.
18 Балка. И. «Чего может достугнуть разум.» Москва 2000. - 205 б.
19 Сағынкүл Қонар. «Діндер тарихы» Алматы, 2009. – 137 б.
20 Тайлор Э.Б. Первобытная культура. М. 1986. – 233 б.
21 Толкование слова таухида. Разъясняет:книги даётся пояснения слова Таухид. www.xadis.ru Вероубеждение 14 с.
22 Айтпаев О. Дінтану негізі. –Қарағанды, 2005. - 502 б.
23 А. Ю. Исаев «Предел желающего» краткое изложение книги «правильный путь понимания единобожия» Издательство: «Свет Ислама» 2006. – 288 с.
24 Ахмад ибн Хамбал. Муснәд.-Бейрут, Дәру Садир 8 том., - 188 б.
25 Мечниковская Н.Б. Язык и религия. Учебное пособие. М., 1998. – 186 с.
26 Бақтыбай Қыдырбайұлы, «Сәдуақас қажы Ғылмани». Астана қаласы мешітінің Бас имамы // «Ислам және өркениет» журналы , №2, 11-20 қаңтар, 2011. – 8 б.
27 Абу Иса Мұхаммад ибн Иса ат –Термизи. Сүнән.- «Дәру әл- хадис», 2005. - 124 б.
28 Әл-Хаким Әбу Абдуллаһ ән-Нисабури, Мағрифатуль улуми әл-хадис.- Каир, 1937. – 168 б.
29 Әбу Дәуіт Сулеймен ибн әл-Әшғас әс-Сижистани, әс-Сүнән.-Каир: Дәру әл-хадис 2001. – 104 б.
30 Сахих әл-Бұхари (Ықшамдалған нұсқасы) әт-тәжрид Әс-сарих ли-ахадис әл-жамиъ Әс-сахих Құрастырған: имам Әбул-Аббас Ахмад ибн Абдул-Латиф әз-Зубәйди Аударған: Қ. Спатай «Кәусар-саяхат», Алматы, 2009. - 922 б.
31 100 хадис Алматы. 2009. – 96 б.
32 Осман Қарабиық «Ислам діні жəне өзгертілген діндер мен топтар» Бірінші басылым Алматы. 2007. – 302 б.
33 Абу Усама Анас ибн Вагиз Ат-ТатариДар аль-хадис Даммадж «Единобожие в первую очередь 1», 2002. – 170 с.
34 Насир ибн Хамада аль-Аммара, «Книга призыв» - 98 с.
35 Иманды сақтау және оны қорғау жолдары. Алматы. 2009. – 176 б.
36 имам Бұхари Араб тілінен аударған: Абдуссамад Махат «Имандылық қағидалары», Изд. «Өнер баспасы», Алматы. 2008. - 52б.
37 Абу Абдуллах Тавхиду суфуф «Объяснение основ веры минимум правильного убеждения» Арабская Республика, Египет, Каир.2009 - 568 с.
38 Сағид-Қахтани //«Шалғайлық қайғы-қасірет» 07 қыркүйек 2009. 9 б. www.muftiyat.kz.
39 «Ислам діні», Алматы, 2007. - 320 б.
40 Салих ибн Абдулла ибн Халид «Понятие мудрости в деле призыва к Алаху» 2007 - 139 с.
41 «Китабу – таухид» Абу Мухаммад Дильмурат www.darulhijra.ru, 35 б.
42 «Таухид кітабы» (Аллаға сенім мен иман келтіру) www.musulmanin.ucoz.kz 6 б.
43 Арсен абу Яхья., Крымский Книга Единобожия Абу Марьям Назратулла Разъяснения «Книги Единобожия» «Китабу Ат- Таухид». www.whyislam.ru, ahly-sunna.kz. - 2 б.
44 Осман Қарабиық «Ислам діні» //Ақиқат. 2002. - 410 б. www.tauhid.ucoz.kz
45 Юсуф Кардауи. Әл- Халал уал-харам фил-Ислам 2004. – 285 б.
46 Қайрат Жолдыбай. «Имани гул» 2011. - 384 б.
47 «Жұмақтың кілті жанында», Әкім Алымуддинұлы. «Көкжиек баспасы» Алматы. 2009. - 144б.
48 Азамат Махыпбекұлы «Ислам діні», Алматы, 2006. - 202 б.
49 Сәбит Ибадуллаев /жин. Үлкен күнәлар-Алматы: «Мұсылман» баспа үйі, 2009. - 156 б.
50 Бақтыбай Қыдырбайұлы, Астана. «Ислам және өркениет» журналы №2, 11-20 қаңтар, 2011. – 35 б.
51 «Салиқалылар бағы», 2 том. Алматы. 2006. – 115 б.
52 Г.Есим, А.П, Абуов, К.К.Бегалиева, Е..М, Смагулов. Основы Религия Алматы, - 310 с.
53 Главная редакция «Қазақ энциклопедиясы», 2005, в 5 томах. – 89 б.
54 «Жүректің нұры» Алматы. 2008. – 68 б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі ширк ұғымы және оның шығу
тарихы ... ... ... ... .6
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 12
2 ТАУХИД МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДАҒЫ ОРНЫ
2.1 Исламдағы таухид түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
9
2.2 Таухид ілімін меңгерудің маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .62
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты. Дипломдық жұмыста ширк және таухид ұғымдары,
оның шығу тарихы мен олардың түрлері, адам өміріне тигізетін әсері жайында
баяндалады. Дипломдық жұмыста Аллаға серік қосудың түрлері жайындағы
мағлұматтар сарапталып, таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері
қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз Егемендігін алған тоқсаныншы
жылдардың басынан бері халқымыздың өз Отанына, дініне және тіліне деген
сүйіспеншілігі мен оларды қадірлеп-қастерлеуі арта түсуде. Нәтижесінде
Қазақ елінің, қазақ жерінің даңқы әлемге танылып, өзге елдер мен ұлыстар
біздің елдің экономикалық даму үрдісі мен мәдениетінің күн санап құлпыра
түскеніне куә болды. Мұндай игі нәтижелерге қол жеткізудің өзі халқымыздың
қоғамдық өмірдің барлық саласында аянбай еңбек етіп, тер төгуінің жемісі
болар. Соның бірі Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасының аясында
атқарылып жатқан халқымыздың, ұлтымыздың ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан
қасиетті тілі мен мәдениетін жаңғырту істері болса, енді бірі ретінде
ұлтымыздың көзі ашық, көкірегі ояу, саналы азаматтарының өз халқына,
келешек ұрпағына сыйға тартқан, ата-баба діні Исламның қадір-қасиетін паш
еткен, өз тілімізде жарық көрген осынау діни әдебиеттерді, құндылықтарды
атауға болады. Өйткені әр халықтың, әрбір ұлттың біртұтас, мықты ел болып
қалыптасуы сол қауымның тілі мен ұстанған дініне тікелей байланысты. Бірақ,
қазіргі таңда дәстүрлі емес діни қозғалыстардың елімізде қаптап кетуіне
байланысты діни сауаттылықты ашып, халыққа дұрыс бағыт беру міндеті тұр.
Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің біріне
жатады.
Қазіргі кезде жастар арасында ширк деген ұғым көп қолданылып жүр.
Өйткені, елімізде әлі ата-бабаларымыздан жалғасып келе жатқан дәстүрлер мен
ырымдар аз емес: көз тимесін деп тұмар, көзмоншақ, түйрегіш т.с. тағу, иіс
шығару, адыраспан тұтату, бал ашу, ата-баба әруақтарына табыну секілді
түсініктер әлі де бар, ол аз болғандай қазіргі заманның ырымдары қосылды.
Газет, журнал беттерінде шығатын жұлдызнама, 2011 жыл қандай болады?,
сиыр жылы, қой жылы туылғанға бұл жыл қандай болмақ?, қыс мезгілі қандай
болады: суық болады ма, қар көп жауады ма?, ай былай туылыпты, яғни жауын-
шашын көп жауады, сондай-ақ Қытай елінен алып келінген фэн-шуй деген
наным: ақшаны былай ұстау керек, ұй жиһазын былай қою керек, сынған ыдысты
ұстамау керек, ақша шақыратын тал, гүл, әр-түрлі мүсіндер, екі жас
бақытты болсын деп ақ ішу, ақ машинамен жүру, ақ матаны төсеу, ауа – райын
ұрсу т.б. және осындай түсініктердің мағынасын анықтап, таухид пен ширк
мәселелерінің мәнін ашып, көрсетуге бағытталған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Исламдағы таухид және ширк тақырыбында
шетелдерде, ислам елдерінде зерттелгенімен қазақ тіліне аударылған мұндай
еңбектердің өте аз болуы, себебі бізде өзге тілден қазақшаға аудару ісі
Тәуелсіздік алғаннан бері ғана қолға алынды десек те болады. Оған дейін
өзге тілден орыс тіліне ғана аударылып келген. Сондықтан қазақ тілінде ол
жайлы ғылыми зерттеулердің де біршама аз болуы ғылыми ізденісімізге бір
қатар қиындықтар туғызды. Теологиялық тұрғыда қарастырылған бұл еңбектерде
ширк, таухид мәселесі ғылыми және практикалық тұрғыдан гөрі теориялық
жақтан зерттелгені байқалады.
Ислам дінінің өркендеуіне үлкен септігін қосқан дінтану саласы бойынша
зерттеулер жүргізген, А. Ю. Исаев Предел желающего кітабының еңбектерін
пайдаланып, осы аталған ғалымның еңбектеріне шолу жасау барысында, Алла-
Тағаланы бірлеу (таухид) мен ширктің түрлерін және оның адамзатқа
қауіптілігі жайында, Салих ибн Абдулла ибн Халид Понятие мудрости в деле
призыва к Алаху, Насир ибн Хамада аль-Аммара Книга призыв, еңбегінде
құлшылыққа лайық тек Аллаға ғана бойұсынуды, ширк пен таухид мәселесі нақты
дәлелдермен келтіріліп, ширк пен таухидтің шариғаттағы түрлерін ашықтап
көрсеткені. Ибн Хажар әл-Асқалани, Фатхуль әл-Бәри бишарх сахих әл-
Бұхари.әр-Рияд: Дәру әт-Тайба, Муслим, Ахмад және Термизи ғалымдарының
еңбектеріндегі таухид пен ширкке қатысты келтірілген көптеген
хадистерге сүйене отырып алынған материалдар. әз-Заһаби өзінің атақты
кітабы әл-Кәбаир, Ибн Қаим Әл-Жаузидің Әд-Дәә уад- Дәуә – Дерт пен Дауа
атты еңбегінде күнә мәселесін иман жағынан қарастырған.
Қазақстандық Сәбит Ибадуллаевтің Үлкен күнәлар еңбегінде үлкен күнә
төңірегінде көтерілген пікір-таластарды қарастырған.
Абу Мухаммад Дильмурат Китабу – таухид, Абдуссамад Махат Имандылық
қағидалары, еңбегінде ширктің адам өміріне тигізетін әсері мен таухид
ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері жайлы жазылған. Ал, мен жоғарыда
аталған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, үлкен күнә төңірегінде
көтерілген пікірталастар мен адамзат өміріне ширктің қаншалықты зиян
тигізетін және таухидпен өмір сүрудің соншалықты маңызды екенін
қарастырдым.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысымның
басты мақсаты-Адамзатқа таухидтің маңыздылығы мен ширктің қауіптілігі
мәселесін дінтану аспектісінде зерттеп, күнә мәселесінің теориялық және
тарихи талдау жасау және оның қоғам өмірінде алатын орнын айқындап,
исламдағы күнәнің түрлерін айшықтап, олардың жеке тұлғаға, адам
денсаулығына, психологиялық дамуына және қоғамға тигізетін зардаптарын
практикалық деректер арқылы анықтау. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін
дипломдық жұмыста мынадай нақты міндеттер алға тартылды:
-ширк, таухид анықтамасын діни тұрғысынан ашу;
-шариғаттағы ширктің шығуы мен түрлерін жазу;
-ширктің тигізер зияны мен таухидтің пайдасы жайындағы көзқарастарды
анықтау;
-тарихи деректер төңірегінде адамзат қоғам болып қалыптасқалы бері
ширк кесірінен шеккен азаптарын талдау;
-университет студенттерінің таухид және ширк жайлы түсініктеріне
сауалнама жүргізу.
Зерттеудің нысаны мен пәні: Дипломдық зерттеу жұмысымның басты нысаны-
исламдағы ширктің тарихи, теориялық және практикалық, сонымен қатар,
салыстырмалы әдістер арқылы қазіргі қоғамдағы зардаптарының мәнін анықтау
болып табылады. Дипломдық зерттеу жұмысымның пәні ретінде үлкен күнәлардың
зардаптарына:
-Құран Кәрім мен сүннеттің қағидаларын;
-ширк пен таухидке қатысты түрлі діни көзқарастарды сараптау;
-қарастырылған көзқарастардың идеологиялық ұстанымдарын анықтау.
Зерттеу жұмысымның теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу жұмысының
нәтижелері дінтану ғылымының дамуына өз үлесін қоса алады деген сенімдемін.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі: Диплом тақырыбы тарих, философия
ғылымдарға ортақ жалпы танымдық және арнайы әдістер пайдалану негізінде
жазылды. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында объективті
әлем дамуының жалпы заңдылықтарына негізделген теориялық және практикалық
зерттеу тәсілдері пайдаланылды және тәжірибелік білімін ұштастырып, жұмыс
бойынша діни әдебиеттерді қолданып, тәжірибеден алынған мысалдарды
келтірілді. Дегенмен, зерттеу жұмысын терең әрі жан-жақты қарастырса, бұл
тақырып кемелдене түсер еді. Жалпы алғанда зерттеу жұмысының теориялық
және практикалық маңызы бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған
тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 63
бет.
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі ширк ұғымы және оның шығу тарихы
Ширк (көпқұдайшылық) - дегеніміз, жаратылысқа ғибадат қылу
(мысалы:періштелерге, жындарға, әулиелерге, пұттарға, ағаштарға,
тұмарларға, жұлдыздарға, отқа және солар сияқты Аллаһтан басқа заттарға
ғибадат қылу).
Ширктің негізі- Жаратушының істерінде жаратылған нәрсені жаратушыға
теңеу. Біреуді немесе бір нәрсені құлшылыққа лайықты деп Аллаһқа теңеу.
Сонымен қатар біреуге Аллаһ Тағаланың есімдері мен сипаттарын тағу арқылы
теңеу. Ислам дінінде Алла-Тағала кешірмейтін ең зор күнә - Аллаға серік
қосу (ширк). Оның зардабын осы өмірде және ахыретте шегетін зардабынан
құтылуы мүмкіндігі жоқ күнә. Кешірілмейтін күнә жайлы Алла Тағала Құранда:
Шын мәнінде Аллаһ Тағала Оған серік қосқанды кешірмейді. Әрі одан өзгесін
кімге қаласа кешіреді. Ал кімде-кім Аллаһқа серік қосса,онда ол үлкен күнә
жасады деген [1, 4:48]. Серік қосу деп Құдіретті Алла Өзіне ғана бұйырған
ғибадат-сыйынулардың түрлерін жаратылыстарына арнауды немесе бір
жаратылысты Алланың сипаттарымен толықтай, не жарым-жартылай сипаттауды
айтады. Құдіретті Аллаһтың бұл ескертуі Таухидтің (Аллаһ Тағаланы
бірлеудің) қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Таухидті берік ұстанған
мұсылмандар ғана Жаратушы иемізге серік қосудан-ширктен алыс болады.
Ширк - адамдардың ниет, ықыластарынан пайда болатын күнә. Айтқан
сөздер, атқарған амалдар, жасаған іс-әрекеттер, Аллаһқа немесе Оның
сипаттарына ортақ етілсе, яғни Аллаһтың Қадир және Қадим секілді сипаттарын
жаратылысқа тән ету ширкке апарып соғады. Адамдардың қателігі оның сенімі
мен көзқарасына байланысты. Сондықтан әр мұсылман өз иманын кәміл етуге
тырысуы шарт. Әсіресе, Таухидте қателікке ұрынудан сақтанбауға болмайды.
Өйткені, бұл - адамға ақіретте ауыр азапқа душар ететін күнә таухиду
Рубубияны толық түйсінбей жасалатын ширк - Аллаһ Тағала кешірмейтін ең ауыр
күнәға жатады. [2, 6 б.]. Мұндай сенім иелері Аллаһ Тағаланың құдіретін
мойындамайды, олар Жаратушы Раббымыздың орнына жаратылысты - табиғатты
қояды. Олар әлемді ешкім жаратқан жоқ, ол өзінен-өзі кездейсоқ пайда болды.
Дүниені басқарып тұрған ешбір құдіретті күш жоқ, болған күннің өзінде
"Аллаһ емес, Әлем өзінен-өзі қозғалысқа келіп үйлесім тауып тұр" деп
сенеді. Сондай-ақ, бұл дүниедегі Аллаһтың құдіретімен болып жатқан барша
құбылыстарды табиғат заңы деп қарастырады. Сондықтан, Аллаһ Тағаланы әрбір
тіршілік иелеріне жан беруші, олардың тағдырын, ризығын белгілеуші, әр
нәрсенің болу-болмауы жөнінде әмір етуші, кез-келген оқиғаны өз қалауымен
іске асырушы, барлық нәрсеге күші жетуші секілді құдіретін мойындамайтын
мұндай сенім иелері - ешқандай сана-сезімі, ойлау қабілеті жоқ, мылқау
табиғаттың жүйелі тәртіпке ие, ақылы бар тіршілік иелерін жаратты дегенге
нанады. Ешнәрсе өзін-өзі немесе өзінен саналы затты жарата алмайтынын
түсіну аса қиын болмаса да, бұлай ойлайтындардың аз еместігі белгілі.Серік
қосу, яғни араб тілінде әш-ширк сөзі бөлік, бірнеше құдайлардың барлығы
туралы жалған дүниетаным деген мағыналарды білдіреді. Әшрәкәбилләһ, яғни
Аллаһқа серік қосты дегеннің оның билігіне бір серікті таңды дегенді
білдіреді. [3, 15б.]. Мысалы, Құран Кәримдегі Лұқманның баласына айтқан
сөзі:Сонда Лұқман өзінің ұлына уағыздап: Иә, ұлым!Аллаһқа серік
қоспа!Расында, серік қосу өте зор күнә,- деді [1, 31:13].
Серік қосу сөзінің шариғаттағы мағынасы жоғарыда аталған тілдік
мағынасымен тамырлас. Яғни, ол пенденің Аллаһ Тағалаға Оның жаратқан
нәрселерінің арасынан бір теңдес жасап алуы немесе Оның билігіне ортақ
қосуы немесе Одан өзге пұт тасқа, не адамға, не күнге, не айға, не
жұлдызға, не бір пайғамбарға, не ғалымға не жынға және сол сияқты басқа да
нәрселерге табыну сыйыну.
Аллаһ Тағала былай дейді: Барлық мадақ бала да жасап
алмаған,билігінде серігі де жоқ Аллаһқа деп айт [1, 17:111]. Өздерің
біліп тұрып Аллаһқа ортақ жасап алмаңдар. [1, 2:22]. Осы тұрғыдан
алғанда серік қосу Ислам дінінің басты қағидасы-таухидке қарама-қарсы ұғым.
Яғни, таухид дегеніміз Аллаһқа бір деп танып, Оны жаратушылық әрі патшалық
сипаттарында жеке, дара деп біліп, оған құлшылық қылу болса, серік қосу
осыларға кері әрекет жасау ислам дүниетанымы бойынша, Аллаһтың бірлігі-
таухид бұлжымас ақиқат, ал серік қосу түкке тұрғысыз алдамшы, жалған нәрсе.
Барлық пайғамбарлардың сенімі бірқұдайлық сенім болатын. Аллаһ Тағала былай
дейді: (Иә, Мұхаммед!) Сенен бұрын қандай да бір пайғамбар жіберсек те Біз
оған: Аллаһтан басқа құдай жоқ және Маған табынындар деп уахи еттік. [1,
21:24]. Шынында Біз әрбір үмметке Аллаһқа ғана табынып, бұзықтықтан аулақ
болыңдар дейтін пайғамбар жібердік. [1, 16:36]. Аллаһтан басқа құдай
жоқ екендігін біл. [1, 47:19]. Жаратушы Иеміз Аллаһ шексіз рақым-
мейірімімен пенделерінің түрлі күнәларын кешірсе де, Өзінен басқаға
жалбарынып, одан қажетін сұрап, табынуды ешқашан да кешірмейді. Аллаһ мұны
күллі адамзатқа Құран Кәрім ескертіп өткен. Мысалы, Ниса сүресінде Аллаһ
Тағалаға ортақ қосудың ең үлкен кешірілмес күнә екендігі нақтылы түрде
айтылған: Шындығында Аллаһ Өзіне серік қосқанды кешірмейді, ал одан
басқаны қалаған пендесіне кешіреді. Кімде-кім Аллаһқа серік қосса, ол қатты
адасады. [1, 4:116]. Аллаһтан басқадан жәрдем сұрап, ғибадат дұғасын
жасау немесе Жаратушыдан өзгенің күші жетпейтін нәрсені сұрау- мүшріктік
амал, яғни Аллаһқа серік қосу. Бұл туралы Аллаһ Тағала Құран Кәрімде бүкіл
иман келтіргендерді былай ескерткен: Аллаһпен бірге тәңір шақырма. Онда
сен де азапқа ұшыраушылардан боласың. [1, 42:13]. Жәнеде Аллаһтан өзге
саған пайда, зиян келтіре алмайтын нәрселерге жалбарынба. Егер оны істесең,
онда күдіксіз сен залымдардан боласың [1, 10:16].Сендердің Аллаһтан өзге
шоқынғандарың сендерге де жәрдем ете алмайды, әрі өздеріне де жәрдем ете
алмайды [1, 7:19]. Аллаһ Тағалаға дұға қылу, қалаған тілекті сұрау қандай
да бір делдалдың, ортақтың еш қажеттігі жоқ екендігі туралы қасиетті
аяттарда тайға таңба басқандай айқын түрде баяндалған. Егер құлдарым Мен
туралы сенен сұраса, Мен өте жақынмен. Қашан Менен тілесе, тілеушінің
тілегін қабыл етемін. Ендеше олар да әмірімді қабыл етсін. Және Маған
сенсін. Әрине, тура жол тапқан болар еді [1, 2:286]. Пайғамбар (с.ғ.с) да
өз хадистерінде қажетті бір Аллаһтан сұрау керектігін баса айтқан. Дұға,
медет тілеудің жай –жапсарын толық түсіндіріп өткен. Солардың ең бірегейі
төмендегі өсиет-хадисі. Абдуллаһ ибн Аббас (р.а.) былай деді: Пайғамбардың
(с.ғ.с.) артында келе жатқанда ол маған: Иә, балақай! Мен саған мына
сөздерді үйретемін: Аллаһты сақта (яғни, жадыңнан шығарма), сонда Ол сені
сақтайды. Аллаһты сақта, сонда оны алдыңнан табасың. Бірдеңе сұрасаң,
Аллаһтан сұра. Жәрдем тілесең, Аллаһтан тіле. Бүкіл халық жиналып саған бір
пайда келтірмек болса, тек Аллаһ жазған нәрсені ғана келтіре алатындығын
және олар саған бір зиян келтірмекке жиылса да, тек Аллаһтың жазғанын ғана
келтіре алатындығын білгейсің. Қаламдар көтерілді, парақтар кеуіп кетті
(яғни, тағдыр тақтасына бәрі жазылды),- деді [4, 66б.]. Негізінде
өлілерге, жындарға қайырылып, солардан жәрдем сұрау дұға болып есептеледі.
Ал дұға ету, шақыру – құлшылықтың бір түрі. Құлшылық тек бір Құдай
Тағалаға ғана лайық. Ал басқаға құлшылық қылу ақиқатқа жала жабу, серік
қосу болып табылады. Нұғмен ибн Бәширдің (р.а.) айтуынша Пайғамбар
(с.ғ.с.):Дұға– ғибадат–деп,Раббылардың: Маған жалбарыңдар! Тілектеріңді
қабылдаймын деген аятты оқыған. [5, 52б.]. Шын мәнінде ширк – ең үлкен
әділетсіздік. Надандықтың ең төменгі нүктесі. Сол үшін де барлық
пайғамбарлар мен елшілер өз шақыруларын шынайы түрде Аллаһты жалғыз деп
білуге шақырумен бастаған. Ал шынайы түрде Аллаһты жалғыз деп білу ширкке
қарама-қарсы нәрсе. Олар дәл осы ширкті жек көргендей еш нәрсені жек
көрмеген. Құрандағы және Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.а.) сүннетіндегі
біз байқайтын ең үлкен қорқытулар– ширкпен айналысушыларға байланысты
қорқытулар. Кемшіліктен пәк. Ұлы Аллаһ Тағала өз кітабында: Шын мәнінде
Аллаһ Тағала Оған серік қосқанды кешірмейді. Әрі одан өзгесін кімге қаласа
кешіреді. Ал кімде-кім Аллаһқа серік қосса,онда ол үлкен күнә жасады
деген. [1, 4:48].
Сондай-ақ тағы бір аятта: Шын мәнінде кімде-кім Аллаһқа серік қосса,
оған Аллаһ Тағала жәннәтты харам етеді. Оның орны тозақ оты. Сондай-ақ
залымдар үшін жәрдемші болмайды [1, 5:72]. Ең жақсы адамдар пайғамбарлар
туралы Аллаһ Тағаланың не дегеніне қарап көріңіз:Егер олар ортақ қосса
еді, әлбетте олардың істеген амалдары жойылып кеткен болар еді [1, 6:88].
Ал енді Алла Тағала өз жаратқандары ішіндегі ең жақсы жаратылысы Мұхаммедке
(с.ғ.а.) не дегенін қарап көріңізші: Шын мәнінде саған әрі сенен
бұрынғыларға: Егер Аллаһқа ортақ қоссаң әлбетте амалың жойылады және анық
зиянға ұшыраушылардан боласың-деп уахи етілді. Аллаһқа ғана құлшылық қыл
және шүкіршілік етушілерден бол -деген [1, 39:65-66]. Аллаһ елшісінің
(с.ғ.а.) өзі де бізге ширктің қауіпті екенін ескерткен. Имам Бұхаридің
хадистер жинағында пайғамбарымыз (с.ғ.а.):Кімде-кім Аллаһқа серік қосқан
күйде о дүниелік болса, онда ол отқа кіреді-дегені келтірілген. Сонда
Абдулла ибн Масғуд р.а.:Ал кімде-кім Аллаһқа серік қоспай өлетін болса,
онда ол жәннәтқа кіреді-деген [6, 414 б.]. Сондай-ақ, имам Муслим Жәбир
ибн Абдулла р.а. сөздерінен мына хадисті келтіреді. Пайғамбарымыз (с.ғ.а.)
бір кісіге: Кім Аллаһқа серік қоспаған күйі өлсе, ол жәннәтқа кіреді. Ал
кім Аллаһқа серік қосып о дүниелік болса, онда ол отқа кіреді -деп айтқан
[7, 93б]. Муаз ибн Жәбәл р.а. бірде Аллаһ елшісімен (с.ғ.а.) бірге есекке
мінгесіп келе жатқанда, одан пайғамбар (с.ғ.а.) Әй, Муаз! Аллаһ Тағаланың
құлдарындағы хақысы және құлдардың Аллаһтағы хақысы туралы білесің бе?-
деп сұрағанын әңгімелейді.
Сонда Муаз:Аллаһ пен Оның елшісі оны артық біледі - деп жауап
қатады. Пайғамбарымыз (с.ғ.а.):Аллаһ Тағаланың құлдарындағы хақысы-
құлдардың тек Аллаһқа құлшылық қылып, Оған серік қоспауы. Ал құлдардың
Аллаһтағы хақысы-кімде-кім Аллаһқа серік қоспаса, сол адамды азаптамауы
-дейді [8, 595б.]. Әбу Зәррдың р.а. Пайғамбар (с.ғ.а.):Маған Жәбрәйл
келіп мені жақсы хабармен қуантты. Шынында менің үмметімнен кімде-кім
Аллаһқа серік қоспаған күйі о дүниелік болса, онда ол жәннәтқа кіреді-
дейді. Сахаба пайғамбарымыздан (с.ғ.а.):Мейлі ол зинашы болып және ұрлаған
болса да ма?-деп сұрағанда оған: Мейлі ол зинашы болып және ұрласа да-
деп жауап берген. [9, 94 б.]. Сайд ибн Мусайб әкесінің сөздерін
жеткізіп:Пайғамбардың (с.ғ.а.) көкесі Әбу Талиб қайтыс болар шақта оған
пайғамбарымыз (с.ғ.а.) келеді. Ол жерде Әбу Жәһл мен Абдулла ибн Умайя ибн
Муғира болады. Сонда Аллаһ елшісі (с.ғ.а.) көкесіне: Көке! Лә иләһә илла
Аллаһ (Аллаһтан өзге құлшылыққа лайық ешкім жоқ) деп айтыңызшы. Шын мәнінде
осы сөздер арқылы мен Қияметте сіз үшін шапағатшы бола алармын-дейді.
Сонда Әбу Жәһл мен Әбу Умайя: Әй, Әбу Талиб! Сен әкең Абдул Мутталибтің
жолынан бас тартпақшысың ба?-дейді. Әбу Талиб: Жоқ, мен Абдул Мутталибтің
жолындамын-деп, Лә иләһә илла Аллаһ (Аллаһтан өзге құлшылыққа лайық ешкім
жоқ) деп айтудан бас тартады. Сонда Аллаһ елшісі (с.ғ.а.):Аллаһпен ант
етемін, мен сіз үшін міндетті түрде Аллаһтан кешірім сұраймын-дейді.
Сонда Аллаһ Тағала мына аяттарды түсіреді:Мүшріктер жақындары болса да,
олардың тозақ иелері екендігі анықталғаннан кейін пайғамбар да (с.ғ.а.)
мүміндер де ол мүшріктер үшін жарылқау тілеулеріне болмайды. [1, 9:113].
Алланың ең сүйіктісі (халил) - Ибраһим (алейһи сөләм) былай деп айтқан: "Иә
Раббым... мені және ұлдарымды пұттарға табынудан аулақ, қыл. [1, 14:35].
Ширк дегеніміз- Тәңірден басқа бір еш пайдасыда, еш зияныда жоқ
жаратылысқа сену, сұрау, жалбарыну оны Құдайдың сипаттарымен салыстырып,
теңеу, Алладан басқаға құлшылық жасау. Сонымен ширк - ол Аллаһқа ғана тән
қасиеттерді тағы басқа біреуде де бар деп сену. Мысалы, Аллаһтан басқа
тағы Құдай бар немесе Құдайлар бар деп, оларға ғибадат етсе, не болмаса
олардан қорықса, не оларды жақсы көрсе, не олардан көмек сұраса, онда ширк
жасаған, яғни Аллаһқа ортақ қосқан болып табылады. Аллаһқа ортақ қосқан
адамдардың Аллаһ Тағала еш бір амалын қабылдамайды. Амалдардың қабыл
болуының ең басты шарты - жасалған амалдардың тек қана Аллаһ Тағалаға
арналуы. Аллаһ Тағала өзінің Кітабында былай дейді: (Мұхаммад (с.ғ.с.))
Шынында, мен де сендер сияқты адаммын. Маған құдайлардың - Бір-ақ құдай
екендігі уахи етілуде. Сондай-ақ, кім Раббына жолығуды үміт етсе, сонда
түзу іс істеп, Раббыңа істеген құлшылығында Оған ешкімді ортақ етпесін
де. [1,18:110]. Аллаһқа серік қосу - кешірілмейтін күнә.
Ширктің ең алғашқы белгілері Нұхтың а.с. қауымында шыға бастағаны
белгілі. Абдулла Ибн Аббас y жеткізген бір хабарда Нұх пен Адам а.с. арасы
он ғасыр болған дейді. [10, 67 б.]. Осы уақыт аралығында адамдар шынайы
түрде Аллаһтың бірлігін мойындаған күйде өмір кешеді. Алайда осыған
қарамастан олардың жағдайлары толық жақсы болды деуге келмейтін. Бастапқы
кезде кішкене қарама-қайшылықтар шыға бастайды да кейін бұл үлкен дау-
дамайларға ұласады. Соғыстар мен тартыстар белең алады да адамдарға
пайғамбарлар жіберіледі. Сондай-ақ, жіберілген пайғамбарлар ісін
жалғастырып жүретін ізгі адамдар да болатын. Бұхаридың хадистер жинағында
Уад, Суағ, Иәғус, Иәғуқ, Наср деген ізгі - салихалы жандар жайында
айтылған.
[6, 32-33 бб.]. Ибн Аббас р.а. сөзінен Ато былай деп жеткізеді:Уад, Суағ,
Иәғус, Иәғуқ, Наср-бұлар Нұх қауымындағы салихалы жандар есімдері. Олар
қайтыс болғаннан кейін шайтан адамдарға солар үшін ескерткіштер орнатуды,
сондай-ақ оларға сол адамдардың есімдерін беруді азғырады да бұл азғыруды
адамдар орындайды. Бұл ескерткіштерді орнатқандар қайтыс болмағанша бұл
мүсіндерге ешкім де құлшылық жасамайтын еді. Сөйтіп, уақыт өте келе
ескерткіштердің не үшін қойылғаны ұмытылып, адамдар оған құлшылық ете
бастайды. Олар қайтыс болған кезде шайтан келіп, адамдарға: Оларға
ескерткіштер орнатыңдар. Сендер жаман іс істеуге бет алған кезде сендерді
тоқтатып, ескерту жасап отыратын ұлы адамдар еді ғой. Оларға ескерткіш
орнатыңдар. Сол ескерткіштерге қараған уақытта осы салихалы жандардың ізгі
істері естеріңе түсіп, өздерің де осы кісілердей болуға тырысатын
боласыңдар-деп сыбырлайды. Арада жылдар, жыл артынан ғасырлар өтеді.Бұл
ескерткіштер қандай мақсатпен орнатылғанын білетін қаракөз қариялар
дүниеден өтіп кетеді. Сонда шайтан қайтадан адамдарға келіп:Шын мәнінде
бұл ескерткіштер сендердің ата-бабаларыңның құдайлары болатын. Ата-
бабаларыңның дінінен бас тартпай, олар қалай құлшылық қылған болса сендер
де солай құлшылық қылыңдар- дейді. Шайтанның бұл азғыруына мастанған
адамдар осы пұттарға құлшылық ете бастайды. Аллаһ Тағала өз мейірімімен бұл
адамдарды қараңғылықтан жарық нұрға, көпқұдайшылықтан таухидке шығарғысы
келіп, оларға Пұттарды тастап тек жалғыз Аллаһқа құлшылық қылыңдар-деп
шақырушы Нұхты а.с. жібереді. Ол адамдарды Аллаһтың бірлігіне күндіз-түні,
жасырын-жария түрде шақырады. Алайда, күндіз-түні дінге шақырып, ширктен
арашаламақшы болған Нұхтың а.с. сөздеріне олар құлақ аспай, одан бетер
көкірек керіп: Олар: Тәңірлеріңді тастамаңдар. Уад, Суағ, Иәғус, Иәғуқ,
Насрды тастамаңдар-деседі [1, 71:23]. Сонда Нұх а.с. Аллаһ Тағалаға
жалбарынып: Раббым! Жер жүзінде кәпірлерден ешбір тұрғын қалдырма дейді.
[1, 71:26]. Аллаһ Тағала Нұхтың а.с. дұғасын қабыл етіп, Құранда баян
етілгендей қауымын жермен-жексен қылады. Ал бұйрығымыз келіп пештен Алла
Тағала суға нан пісіретін пештен ағып шығуын бұйырады. Бұл Нұхқа топан
судың басталғанын білдіретін белгі еді. Бұл Хасан Әл-Басридың айтқан
пікірі. Сондай-ақ ‘Атый мен Мужаһид те осы сөзді Ибн Аббастан р.а.
келтірген. Су атылған шақта былай дедік: Ол кемеге әрбір жұптан бір жұп
және біздің сөзіміз өткендерден өзге жанұяңды шығар. Әрі иман
келтіргендерді де ал [11, 67 б.]. Негізінде онымен бірге иман келтіргендер
өте аз ғана еді. Ол: Кемеге отырыңдар. Оның жузуі мен тоқтауы Аллаһтың
атымен болады. Әлбетте, Раббым - Кешірімді, Мейірімді - деді. Ол кеме
оларды таудай толқындармен алып жүрді. Нұх өзінің бір шетте қалып қойған
ұлына дауыстап: Әй, ұлым, бізбен бірге отыр. Ол кәпірлермен бірге қалма!-
дегенінде ол: Мен өзімді судан сақтайтын бір таудың басына шығып алармын-
дейді. Нұх: Бүгін Аллаһтың әмірінен сақтаушы ешкім жоқ. Тек Өзі рахым
еткендерді сақтайды-дейді. Сол кезде араларын толқын басып, баласы суға
батушылар арасына қосылды. Кейін: Әй, жер, суыңды жұт. Әй, аспан, сен де
тоқта-делінді де су тартылды. Бұйрық орындалып, кеме Жуди тауы басына
келіп тоқтады да: Залым елге өлім болсын!-делінді [1, 11:40-44]. Жер
беті залымдардан тазарғаннан кейін арада біраз жылдар өтіп бұл кеселге Ад
қауымы душар болды. Олар Аллаһтан өзге заттарға құлшылық ете бастады. Аллаһ
Тағала өз мейірімімен бұл адамдарға Һудты а.с. жіберді. Һуд а.с. өз
қауымына мына сөздермен тіл қатты: "Әй, қаумым! Аллаһқа құлшылық қылыңдар.
Сендердің Одан өзге құлшылық лайықты тәңірлерің жоқ"-дейді. [1, 11:50].
Алайда Һудтың а.с. қауымы тәкәппарланып, пайғамбардың айтқан сөздеріне
құлақ аспайды. Сөйтіп, Аллаһ Тағала оларға қатты боран жіберіп, оларды
жермен-жексен қылады. Ширкке белшесінен батып, осынау бір лас нәрсеге
былғанған келесі қауым-Сәмүд елі. Аллаһ Тағала оларға Салихты а.с.
жібереді. Салих с.а. өз халқын күндіз-түні, жасырын-жария түрде тек жалғыз
Аллаһқа ғана құлшылық қылуға шақырады. Алайда, бұлар да тәкәппарланып,
кеуде керіп еді, Аллаһ оларға қатты дауыс жіберіп, оларды да жоқ қылды. Бұл
нәрседен Ибраһим а.с. халқы да аман қала алмады. Олар әртүрлі пұттарға,
ғаламшарларға, айға, күнге табына бастайды. Қайырымды әрі Мейірімді болған
ұлы Аллаһ Тағала оларға мейірімін төгіп, оларға ескертуші ретінде Ибраһимді
а.с. жіберіп, одан салихалы ұрпақ тарайды. Себебі, одан кейінгі
пайғамбарлардың барлығы да Ибраһимнің баласы Исхақтан тарайды. Ал, екінші
ұлы Исмайлден пайғамбарлардың ең абзалы Мұхаммед (с.ғ.а.) тараған. Кейін
бұзауға табынған Исрайл ұрпақтары шығып, олардың бұл істерін Мұса а.с. мен
Һарұн а.с. тыйяды. Ал енді бір тобы Ұзайырды Құдайдың баласы деп соған
табынады. Одан кейін келе Исаға а.с. табынған христиандар шығады. Сондай-
ақ, ширк Амр ибн Лухай әл-Хузағи деген адамның себебімен арабтарға да келіп
жетеді.
Әбу Һурайра р.а. пайғамбарымыздың (с.ғ.а.):Мен Амр ибн Лухай әл-
Хузағидың ішек-қарнын сүйреткен күйі отта болғанын көрдім[12, 97 б.]. Ол
Ибраһимнің дінін ең алғашқы өзгерткен адам -дегенін естіген. [12, 100 б.].
Бұл-араб түбегіне пұттарды ең алғаш алып келген адам. Ал одан кейін пұттар
бірте-бірте көбейе береді. Көбейгені сонша, тіпті оларды Қағбаның жанына,
Қағбаның айналасына тіпті Қағбаның ішіне орналастыра бастайды. Адамдар
жалғыз Аллаһқа құлшылық етуді қалдырып, енді тастарға ғибадат ете бастайды.
Әбу Раджа Әл-Утариди: "Надандық дәуірінде біз тастарға құлшылық ететінбіз.
Егер бірінші тастан артық тас тауып алсақ болды, ескісін қалдырып жаңасына
көшетінбіз. Ал енді мүлдем тас таба алмаған жағдайда топырақтан бір төбешік
жасап, ол жерге қой әкеліп, сол төбешік үстіне сауатынбыз. Кейін сол
төбешікті айналып тауап [Тауап айналу деген мағына береді. Бұл ғибадаттың
бір түрі болып табылады.] жасайтынбыз..." -деп әңгімелейді. [13, 89 б.]. Ал
енді оларға Аллаһтың мейірімі түсіп, тура жолды көрсеткісі келгенде оларға
Аллаһты бір деп танушылардың имамы Мұхаммедті (с.ғ.а.) жіберді. Ол
пайғамбардың шақырғаны Жалғыз Аллаһқа ғана құлшылық ету. Одан өзге тәңір
жоқ, әрі Ол ғана құлшылыққа лайық. Ал сендердің ғибадат етіп жүрген
нәрселерің естімейді де көрмейді. Ешнәрсені сезбейді де еш жәрдем бере
алмайды деген шақыру болатын. Сонда оның (с.ғ.а.) бұл сөзіне құлақ аспай
көкірек кергендер пайда болады. Олар: "Тәңірлерді бір-ақ тәңір еткісі келе
ме? Шынында бұл өте ғажап нәрсе!" -деп айтатын. [1, 38:5]. Осыдан бастап
кәпірлер пайғамбар (с.ғ.а.) мен сахабаларды қинап, мазақтап, тас лақтырып
әртүрлі азаптарға душар етіп, пайғамбардың (с.ғ.а.) шақыруына қолдан
келгенінше қарсыласып бағады. Алайда, бұл әрекеттер кәпірлерге еш пайда
бермейді. Керісінше, мұсылмандар иманның тәттілігін сезініп, дінге шақыруда
одан сайын күшейіп, бұл жолда сабыр сақтау керек екендігін, жеңістің
келетіндігін, әрі адамдар Аллаһ дініне топ-топ болып кіретінін түсінді.
Сөйтіп, Аллаһты жалғыз деп білу басқа діндер үстінен үстемдік алды. Бірақ
та, уақыт өте келе адамдар арасындағы көптеген дау-дамайлар оларды шынайы
түрдегі таухидтен алыстата бастап, ширк жаңа толқынмен жайыла бастады.
Аллаһ мейірімі түскендерді қоспағанда, тіпті кейбір мұсылмандардың өзі де
бұдан аман қала алмады. Қазіргі кезде ширк тасқа табыну түрінде ғана емес,
сонымен қатар діни әмірлерді Аллаһқа емес басқаға арнау сияқты түрде кіріп
кетіп жатыр. Мысалға айтар болсақ, Аллаһтан өзгеге дұға жасау, Аллаһтан
өзгеге құрбан шалу, Аллаһтан өзгемен ант ішу тағы басқа нәрселер. Далаға
шығып, мұсылмандарға қарасаң көретін нәрсең жеткілікті. Ауру адам Аллаһтан
емес әулие-сымақтардан шипа сұрайтынын көреміз. Біреу құрбан шалса Аллаһқа
емес бір әулиеге арнап жатады. Біреу берекет сұраса, Аллаһтан емес ата-баба
әруақтарынан сұрап жатады. Әрине, бұл нәрсеге Аллаһ мейірімі түскендердің
қатысы жоқ. Үндістанға қараңыз. Қазіргі таңда ол елде Аллаһтан өзге
табынатын 100000000-ға жуық сиыр бар деседі. Бұл әрбірімізді де қобалжытып,
ойландыратын нәрсе. Себебі біз Аллаһты жалғыз деп танушылармыз. Ал біздің
міндет - Аллаһтың жалғыздығын, таухидтың жарық нұрын адамдарға жеткізу.
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін әсері
Ширктің түрі өте көп, сондықтан адам ширкті қалай істегенін байқамай
да қалады, Бұхари риуаят еткен бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с): Кім
Аллаһқа серік келтірген күйде өлсе, тозаққа кіреді - деген. Сондықтан әр
мұсылманға өз дінін, Таухид мәселесін үйреніп, ширктің барлық түрінен
сақтану керек, өйткені Аллаһ С.Т. қаласа күнәнің үлкенін де кішісін де
кешіреді екен, тек өзіне серік қосудан басқасын. Құдіретті Алла-Тағала
Құранда ан-Ниса сүресінің 48 аятында: "Шынында да, Алла Оған серік (ширк)
қосқанды кешірмейді, ал одан өзгесін қалағанына кешіреді" дейді. Мен ширк
пен таухидұғымдарының аражігін ажыратуды мақсат еттім.
Ширк – ең үлкен күнә. Аллаһтың құлдарының осындай білімге деген
қажеттілігі мен мұхтаждығы басқа барлық қажеттіліктерден артық. Өйткені,
өздері құлшылық етіп жүрген Раббыларын таныған, оның есімдері мен сипаттары
және істері жайлы білген, оны барлық нәрседен артық жақсы көріп, оған
жақындауға тырысқан адамдардың ғана жүректері рахаттанып, тынышталады әрі
нағыз өмірге ие болады.
Адам ата жаратылысынан бастап, Жаратушы Аллаһ адам баласына тыйымдар
мен рұқсат етілген нәрселерін бекітіп қойғаны анық. Бірақ соған қарамастан
осы заңдарды бұзушы қауымдар жер бетінде өмір сүргендері жайлы Құран Кәрім
мен тарихи деректерден көруімізге болады.
Сол кезеңдегі адамның істеген күнәларінің кесірінен көптеген елді
мекендер, қауымдар, көркем жерлерді Аллаһтың қаһарына ұшырап, жер бетінен
жойылғаны жайлы Құран Кәрімде және тарихи деректерде айтылып кеткен.
Бұрынғы қауымдардың істеген күнәлар мен қазіргі замандағы күнәлардың
айырмашылығы аса өзгерген жоқ. Бірақ, бір ғана өзгешелігі: зардаптарының
өзгеруі және күнәлардың (көпқұдайшылдардың) күрделі дәрежеге жеткендігі.
Қазіргі заманның Аллаға серік қосу себептерін қарастырайық.
Адам болмысы ХХI ғасырға дейін көптеген қоғамдық формаларды,
мәдениеттерді басынан өткерді. Әсіресе өткен ғасырдың екінші жартысынан
бастап дүниенің жаппай жаһандануы, халықаралық мәдениеттердің нығайюы,
мәдениеттердің өзара араласып жақындасуы және ғылыми-техникалық прогресс
қоғамның дүниеге деген көзқарасына да белсенді әсерін тигізіп келеді.
Ғылыми-техникалық прогресс адамның жаңаша ойлауының, дүниеге жаңаша
көзқараспен қарауының бірден бір себебіне айналып отыр.
Ғылым мен техника қоғам өмірін, тұрмысы жағынан жақсартса, рухани және
әдептілік жағынан адам өз табиғатынан алшақтанып, күнәларға бой ұсынумен
қатар, оның зардаптарына да шалдығып жатыр. Сондықтан да қазіргі кезде
адамның тұрмыстық жағын ғана жақсартып қоймай, рухани жағын да жақсарту
өзекті мәселенің бірі.
Адамдар өзінің қалай ғана күнәлі істерге (ширкке) барып тұрғандарын да
сезбей өмір кешіп жатыр. Алайда, күнәлар адамның ақыл-ойына, жеке ұстанымы
мен рухани құндылықтарына, мінез-құлқына, денсаулығына, психологиялық
құлдырауына, бір-біріне деген қатігездік, мейірімсіздік, жалпы өмір сүру
жүйесіне тікелей әсер етіп қана қоймай, сонымен бірге, оның қоршаған
ортасына, отбасына, тіпті табиғатқа да кесірін тигізеді. Соңғы уақытта жер
бетінде көбейіп кеткен түрлі табиғи апаттар, жер сілкіністері, экологиялық
құлдыраулар, жер жүзінде үлкен елді мекендердің зардап шегіп су астына,
жер астына кетуі, адамзаттың істеген істерінің салдарынан болып жатқаны
барлығымызға белгілі.
Аллаһқа ортақ қосудың екі түрі болады: үлкен ширк және кіші ширк.
Сонымен қатар қазіргі таңда кең етек алған үлкен ширктің бірі қарапайым
наным-сенімдер де аз емес, атап айтсақ: тотемизм, анимизм және фетишизм,
магия, шаманизм т.б. Дiни наным түрлерінің бiрi португалдың fetiςo
(магиялық зат) сөзінен шыққан “фетишизм” деген атауды алды, ал ол өз
кезегiнде factitus (магиялық шеңбер) деген латын сөзiнен шыққан [14, 188
б.].
Адам жаратылған кезде берілген ілім, Жаратушының бар екендігіне сенім,
уақыт өте ұмытыла бастады. Кереметтерді аңсаған, әрі руханилық азығы
таяздаған адамдар біртіндеп өз қиялдарын таң қалдырған кез келген затқа
ерекше қасиеттер беріп, оларға қорғап – қолдайды деп сене бастады.
Мысалы: әртүрлі кейіптегі тас, жануар тiсi, шебер жасалған мүсін,
тұмарлар, зергерлiк бұйым және т.б. адам өміріне тікелей әсер етуші
қаситеттерге құдіретіне ие деп білу. [15, 84 б.]
Адамдар заттарға оларға тән емес қасиеттер береді (дерттен жазу,
жаулардан қорғау, аңшылықта көмектесу және т.с.с. )
Егер затқа табынған соң, жасаған әрекетiнде кездейсоқ табысқа қол
жеткiзсе, олар фетиш көмектестi деп санап, оны көзінің қарашығындай
сақтап, әрі қастерлеп құрметтеген [16, 63 б.].
Ал егер адам сәтсiздiкке ұшыраса, онда фетишті лақтырып тастаған.
Мысалы, африкандықтарда фетиштердi азаптау ғұрпы болған. Олар фетиштен бiр
нәрсе сұрағанда, сұрағандары есiнде қалсын және мiндеттi түрде орындасын
деп, оның денесiне темiр шегелер қаққан. [17, 114 б.].
Егер сұрағандары орындалмай қалған
жағдайда өздерінің қасиетті санаған заттарының көзін жойған. Қазіргі күннің
өзінде, ғылым деңгейі жоғарғы жетістіктерге жеткен заманда, тұмарлар
тағып, амулеттердің ерекше қасиетіне сенушілер баршылық. [17, 116 б.].
Сондықтан, фетиштерге, бойтұмарларға, қасиетті заттарға сену алғашқы
қауымдық санаға ғана тән діни сенімнің алғашқы қарапайым түрі деген
көзқарас қате. Өйткені бұл кез келген қоғамда бар нәрсе. Фетиштерге және
жансыз заттарға көмектеседі деп сену діни сауатсыздықтың белгісі. [18, 35
б.).
Тотемизм. Бұл адамдардың өздерінің ата-тектерінің жануарлармен немесе
өсiмдiктердiң түрлерімен ерекше байланыстары бар екендігіне сенуі және
оларды табыну объектiсiне айналдыруы. [ 19, 50-51 б.].Тотемизм атауы
“ототеман” сөзiнен шыққан, кезінде солтүстiк американдық үндiстердiң
оджибве тайпасының тiлiнде “тегi оның” дегендi бiлдiрген. Алғашында адамдар
тотемдiк жануарлар мен өсiмдiктердi қасиетті санап, табынғандарымен оларды
тағамға пайдалана берді. Бiрақ, уақыт өте келе тотемге қандық-туысқандық
қатынастар түсінігі енгiзiліп, оған деген көзқарас өзгере бастады. Енді
тотемдi тағам ретiнде пайдалануға тыйымдар салынды. Кейінірек тотемизм
шеңберiнде тыйымдардың тұтас бiр жүйесi – табу пайда болды. Табу
әлеуметтiк қатынастарды реттестiрудiң маңызды механизмiне айналды.
Магия (грек. mageia – сиқыршылық, арбаушылық) – адамдарға, заттарға
және объективтi дүние құбылыстарына жасырын күштер арқылы әсер етуге
болады деген сенiмге негiзделген түсiнiктер мен ырымдардың жиынтығы. Дiни
нанымдардың бұл түрінің дереккөзiн ағылшын этнографы Б. Малиновский
өзiнiң “Магия, ғылым және дiн” атты еңбегiнде толық сипаттап өткен. Тынық
мұхиты аралдарында тұратын жергiлiктi тұрғындардың өмiрiн зерттей отырып,
Б. Малиновский өте қызық заңдылықты байқайды. Олар егiн шаруашылығымен
айналысқанда кейбір жағдайда магиялық тәжірибені қолданған. Мысалы,
өнiмдерi құбылмалы болатын түйнектi өсiмдiктердi отырғызғанда магиямен
айналысып, ал тұрақты, бiр қалыпты өнiм беретiн жемiс ағаштарын
отырғызғанда магияны қолданбаған. Сонымен қатар магиялық әдiстерді акула
және басқа да iрi, қауiптi балықтарды аулау кезiнде, қайық жасауда
қолданған, ал майда балықтарды аулауда, үй құрылысында магия артық деп
санаған. Бұл жағдайдан Б. Малиновский адам өзiнiң күшiне сенiмдi
болмаған кезде, мәселенi шешу адамның өзiне емес, сырттан қосылған көптеген
факторларға байланысты болатын жағдайда магияны қолданады және құпия
күштердiң көмегiне сенiп, магиялық әрекеттер жасауға мәжбүр болады деген
қорытынды жасады.Тұрмыстық ырымдар саласында: дуалауға, бал ашуға, үшкiруге
сенiмде магияға маңызды орын берiлген. [19, 64 б.].
Анимизм. Нанымдардың тұрпайы түрлерінің бірі анимизм (лат. anima
- жан) – жан мен рухтардың бар екенiне деген сенiм. Анимистiк
нанымдардың тиянақты талдамасын ағылшын антропологы Э. Тайлор (1832-1917)
өзiнiң “Алғашқы мәдениет” еңбегiнде берген. Э. Тайлор:“Анимизм дегенiмiз
бұл дiн анықтамасының минимумы”, - деген анықтаманы ұсынды. Бірақ
археологиялық және этнографиялық мәлiметтерден табылған деректер бойынша
қарапайым дүниетанымды ұстанған адамдардың дiни нанымдары (тотемизм немесе
фетишизм) көбiнесе анимистiк түсiнiктердi қамтымаған.
Э. Тайлордың тұжырымдауы бойынша, бұл нанымдар екi бағытта дамыған.
Адамзат қоғамының дамуының әртүрлі сатыларында дiни наным-сенімдердің
қарапайым түрлері таза күйiнде болған жоқ, олар бiр-бiрiмен тұтасып жатты.
[20, 53 б.]. Сондықтан бұл наным-сенімдердің қайсысы бiрiншi пайда
болғандығы жөнiнде нақты айту мүмкін емес. Мысалы, Австралия
аборигендерiнің табу жүйесiнде тотемизм басым болды. Сiбiр мен Қиыр
Шығыстың халықтарының арасында магия және онымен тығыз байланысты шаманизм
ұстанымы етек жайды. Африка халықтарында фетишизмге бейiмдiлiк басым
болды. Қазақ жерінде анимизм, тотемизм, фетишизм тіпті шаманизмнің кейбір
қалдықтары қазірдің өзінде көрініс табуда. [19, 71 б.].
Әрине, ширктің де ауыр және жеңіл түрлері бар. Аллаһ Тағалаға серік
қосудың ауыр түрлері Таухиду Рубубия, Таухиду Улуһия, Таухиду әсма'и уа
сифат секілді сенімдерді бұрмалаудан туындайды. Ал ширктің жеңіл түрлері -
адамдардың ырым-жоруларында, өздерін таныту әрекеттеріне, әдет-ғұрып
нанымдарында, сырт күштің құпия кесірінен сақтану амалдарында көрініс
табады [21 ,71 б.]. Ширктің екі түрі бар:
Үлкен ширк - ол біреуді немесе бір нәрсені Аллаһқа теңеу. Оттағы
көпқұдайшы мүшріктер өздерінің құдайларына не айтатынын Аллаһ Тағала
Құранда былай баяндайды:"Аллаһпен ант етеміз, біз анық адасуда болыппыз.
Сендерді әлемдердің Раббысына теңейтін едік" дейді мүшріктер [1, 26:97-98].
Яғни олар біреулерді бір нәрседе әлемдердің Раббысына теңеген еді. Ол
көпқұдайшылар Аллаһтан өзге жәрдем бере алатын біреу бар деп сенген. Өлілер
мен пұттардан көмек сұрап, дұға жасайтын. Аллаһтан өзге біреу оларға
зияндық жасай алады деп ойлап, қорқатын болған. Олар талдар мен тастардан
бата тілеп, құрбандықтарын Аллаһқа емес пұттар мен әулиелерге арнайтын.
Үлкен ширктің өзін кейбір ғалымдар айқын және жасырын деп екіге бөледі:
Айқын үлкен ширкке - Аллаһ Тағаламен қатар басқа Құдайға, не болмаса
құдайларға құлшылық ету жатады. Бұл жағдайда Құдай ретінде минерал, ай,
күн, не болмаса сиыр, бұқа сияқты жануарлар және адамдар болуы мүмкін.
Мысалы, Перғауын өзін құдаймын деп жариялап, оған сеніп құлшылық етушілер
табылған. Және де Буддаға, Мариям ұлы Исаға не болмаса көзге көрінбейтін
жындарға, шайтандарға, періштелерге құлшылық ету осыған жатады. [22, 14
б.].
Жасырын үлкен ширк - бұл аруақтардан қажетін сұрау не болмаса жәрдем
сұрау. Бұл жағдайда Аллаһтан басқа ешкімнің қолынан келмейтін - аурудан
сауығу, дұшпандардан қорғау, не болмаса бір қайғыдан құтылу сияқты жәрдемді
аруақтардан, яғни өліктерден, не болмаса солар жерленген жерге барып сұрау
жатады. [23, 64 б.]. Бұған өзіміздің арамызда көп тараған Түркістанға барып
Ахмед Яссауидың аруағынан, Баба түкті шашты азиздің аруағынан, Байдібек
атаның аруағынан, Домалақ ананың, Аиша бибінің және толып жатқан осылар
сияқты атағы кеңге тараған кісілердің әруағынан, анығын айтқанда,
мәйіттерден жәрдем сұрау жатады. Бұлардың ширк келтірудегі жасырын болуының
себебі мынада: 1. Аруақтардан қажетін сұрауды, олардан көмек сұрауды
адамдардың көбі құлшылық ету деп ойламайды. Олардың ойынша: құлшылық ету
- еңкеюде, тізе бүгуде және маңдайын жерге тигізуде. Шын мәнінде, олардан
көмек, жәрдем және т.б. сұрау - құлшылыққа жатады. 2. Олар: Біз
аруақтардан қажетімізді, керегімізді сұрағанда оларды әсте біздің
Құдайымыз, не болмаса Иеміз деп ойламаймыз, олар бізді Аллаһпен
жақындастыратын байланысшымыз, біздің сұрауымызды Аллаһқа жеткізушіміз, -
дейді. [23, 66 б.]. Олардың бұл айтқандары, әрине, олардың Аллаһ Тағаланың
Құдіретін білмегендігінен келіп шығады. Олар бәлкім Аллаһ Тағаланы бір
мекеменің бастығы сияқты көреді. Басшыға кіру үшін, не болмаса онымен
сұхбаттасу ушін оның хатшысы арқылы байланысу керек. Олар да Аллаһқа
жақындау үшін, араға хатшы ретінде аруақты салады. Олардың бұл амалы
Құранда аз-Зумар сүресінің 3 аятында айтылғандай, өздерінің тас құдайлары
пұттарға: ... біз бұларға, Аллаһқа жақындастырсын деп ғана табынамыз, -
дегені секілді. Шын мәнінде, Аллаһ Тағаланың есігі әркімге кез келген
уақытта ашық. Оның есігінің алдында не хатшы, не күзетші жоқ. Аллаһ Тағала
өзінің кітабы Құранда Пайғамбарына (с.ғ.с.) былай дейді: Егер құлдарым Мен
туралы сенен сұраса: Өте жақынмын, қашан Менен тілесе, тілеушінің тілегін
қабыл етемін. Ендеше, олар да әмірімді қабыл етсін (яғни opындaсын) және
Маған сенсін. Әрине, тура жол тапқан болар еді. [1, 2:186].
Аллаһтан басқаға құрбандық шалу - бұл да адамдардың көбіне жасырын
болған ортақ қocyдың, яғни үлкен ширктің бір түрі болып табылады. Бұлай
дейтін себебіміз, құрбан шалуды адамдар құлшылық ету деп ойламайды.
Шындығында, құрбандық шалу - діни амалдардың бірі болып табылады.
Құлшылықты Аллаһтан басқа біреуге арнау - ширк. Құрбан шалу туралы Аллаһ
Тағала Құранда Кәусар сүресінде былай дейді: Сондықтан Раббың үшін намаз
оқы, құрбан шал.
Біздің арамызда бұл ширк кеңінен тараған. Имам Муслим Алиден
р.а.:"Аллаһ Тағаладан басқаға құрбан шалғанды Аллаһ Тағала лағынеттеген"
-деген хадисті келтіреді. Имам Ахмадта пайғамбар (с.ғ.с.): "Бір шыбынның
себебінен бір адам жәннәтқа, ал екіншісі отқа кірген"-дейді. Адамдар одан:
"Иә, Аллаһ елшісі, бұл қалай?!"-деп сұрайды. Сонда пайғамбар (с.ғ.с):"Бірде
екі адам бір дінсіздер тайпасының жанынан өтіп бара жатады. Жанынан өтсең
міндетті түрде соған құрбан шалу керек болған бір пұттары бар екен. Сонда
пұтқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі ширк ұғымы және оның шығу
тарихы ... ... ... ... .6
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 12
2 ТАУХИД МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДАҒЫ ОРНЫ
2.1 Исламдағы таухид түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
9
2.2 Таухид ілімін меңгерудің маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .62
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты. Дипломдық жұмыста ширк және таухид ұғымдары,
оның шығу тарихы мен олардың түрлері, адам өміріне тигізетін әсері жайында
баяндалады. Дипломдық жұмыста Аллаға серік қосудың түрлері жайындағы
мағлұматтар сарапталып, таухид ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері
қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз Егемендігін алған тоқсаныншы
жылдардың басынан бері халқымыздың өз Отанына, дініне және тіліне деген
сүйіспеншілігі мен оларды қадірлеп-қастерлеуі арта түсуде. Нәтижесінде
Қазақ елінің, қазақ жерінің даңқы әлемге танылып, өзге елдер мен ұлыстар
біздің елдің экономикалық даму үрдісі мен мәдениетінің күн санап құлпыра
түскеніне куә болды. Мұндай игі нәтижелерге қол жеткізудің өзі халқымыздың
қоғамдық өмірдің барлық саласында аянбай еңбек етіп, тер төгуінің жемісі
болар. Соның бірі Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасының аясында
атқарылып жатқан халқымыздың, ұлтымыздың ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан
қасиетті тілі мен мәдениетін жаңғырту істері болса, енді бірі ретінде
ұлтымыздың көзі ашық, көкірегі ояу, саналы азаматтарының өз халқына,
келешек ұрпағына сыйға тартқан, ата-баба діні Исламның қадір-қасиетін паш
еткен, өз тілімізде жарық көрген осынау діни әдебиеттерді, құндылықтарды
атауға болады. Өйткені әр халықтың, әрбір ұлттың біртұтас, мықты ел болып
қалыптасуы сол қауымның тілі мен ұстанған дініне тікелей байланысты. Бірақ,
қазіргі таңда дәстүрлі емес діни қозғалыстардың елімізде қаптап кетуіне
байланысты діни сауаттылықты ашып, халыққа дұрыс бағыт беру міндеті тұр.
Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің біріне
жатады.
Қазіргі кезде жастар арасында ширк деген ұғым көп қолданылып жүр.
Өйткені, елімізде әлі ата-бабаларымыздан жалғасып келе жатқан дәстүрлер мен
ырымдар аз емес: көз тимесін деп тұмар, көзмоншақ, түйрегіш т.с. тағу, иіс
шығару, адыраспан тұтату, бал ашу, ата-баба әруақтарына табыну секілді
түсініктер әлі де бар, ол аз болғандай қазіргі заманның ырымдары қосылды.
Газет, журнал беттерінде шығатын жұлдызнама, 2011 жыл қандай болады?,
сиыр жылы, қой жылы туылғанға бұл жыл қандай болмақ?, қыс мезгілі қандай
болады: суық болады ма, қар көп жауады ма?, ай былай туылыпты, яғни жауын-
шашын көп жауады, сондай-ақ Қытай елінен алып келінген фэн-шуй деген
наным: ақшаны былай ұстау керек, ұй жиһазын былай қою керек, сынған ыдысты
ұстамау керек, ақша шақыратын тал, гүл, әр-түрлі мүсіндер, екі жас
бақытты болсын деп ақ ішу, ақ машинамен жүру, ақ матаны төсеу, ауа – райын
ұрсу т.б. және осындай түсініктердің мағынасын анықтап, таухид пен ширк
мәселелерінің мәнін ашып, көрсетуге бағытталған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Исламдағы таухид және ширк тақырыбында
шетелдерде, ислам елдерінде зерттелгенімен қазақ тіліне аударылған мұндай
еңбектердің өте аз болуы, себебі бізде өзге тілден қазақшаға аудару ісі
Тәуелсіздік алғаннан бері ғана қолға алынды десек те болады. Оған дейін
өзге тілден орыс тіліне ғана аударылып келген. Сондықтан қазақ тілінде ол
жайлы ғылыми зерттеулердің де біршама аз болуы ғылыми ізденісімізге бір
қатар қиындықтар туғызды. Теологиялық тұрғыда қарастырылған бұл еңбектерде
ширк, таухид мәселесі ғылыми және практикалық тұрғыдан гөрі теориялық
жақтан зерттелгені байқалады.
Ислам дінінің өркендеуіне үлкен септігін қосқан дінтану саласы бойынша
зерттеулер жүргізген, А. Ю. Исаев Предел желающего кітабының еңбектерін
пайдаланып, осы аталған ғалымның еңбектеріне шолу жасау барысында, Алла-
Тағаланы бірлеу (таухид) мен ширктің түрлерін және оның адамзатқа
қауіптілігі жайында, Салих ибн Абдулла ибн Халид Понятие мудрости в деле
призыва к Алаху, Насир ибн Хамада аль-Аммара Книга призыв, еңбегінде
құлшылыққа лайық тек Аллаға ғана бойұсынуды, ширк пен таухид мәселесі нақты
дәлелдермен келтіріліп, ширк пен таухидтің шариғаттағы түрлерін ашықтап
көрсеткені. Ибн Хажар әл-Асқалани, Фатхуль әл-Бәри бишарх сахих әл-
Бұхари.әр-Рияд: Дәру әт-Тайба, Муслим, Ахмад және Термизи ғалымдарының
еңбектеріндегі таухид пен ширкке қатысты келтірілген көптеген
хадистерге сүйене отырып алынған материалдар. әз-Заһаби өзінің атақты
кітабы әл-Кәбаир, Ибн Қаим Әл-Жаузидің Әд-Дәә уад- Дәуә – Дерт пен Дауа
атты еңбегінде күнә мәселесін иман жағынан қарастырған.
Қазақстандық Сәбит Ибадуллаевтің Үлкен күнәлар еңбегінде үлкен күнә
төңірегінде көтерілген пікір-таластарды қарастырған.
Абу Мухаммад Дильмурат Китабу – таухид, Абдуссамад Махат Имандылық
қағидалары, еңбегінде ширктің адам өміріне тигізетін әсері мен таухид
ілімін меңгерудің мақсаты мен себептері жайлы жазылған. Ал, мен жоғарыда
аталған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, үлкен күнә төңірегінде
көтерілген пікірталастар мен адамзат өміріне ширктің қаншалықты зиян
тигізетін және таухидпен өмір сүрудің соншалықты маңызды екенін
қарастырдым.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысымның
басты мақсаты-Адамзатқа таухидтің маңыздылығы мен ширктің қауіптілігі
мәселесін дінтану аспектісінде зерттеп, күнә мәселесінің теориялық және
тарихи талдау жасау және оның қоғам өмірінде алатын орнын айқындап,
исламдағы күнәнің түрлерін айшықтап, олардың жеке тұлғаға, адам
денсаулығына, психологиялық дамуына және қоғамға тигізетін зардаптарын
практикалық деректер арқылы анықтау. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін
дипломдық жұмыста мынадай нақты міндеттер алға тартылды:
-ширк, таухид анықтамасын діни тұрғысынан ашу;
-шариғаттағы ширктің шығуы мен түрлерін жазу;
-ширктің тигізер зияны мен таухидтің пайдасы жайындағы көзқарастарды
анықтау;
-тарихи деректер төңірегінде адамзат қоғам болып қалыптасқалы бері
ширк кесірінен шеккен азаптарын талдау;
-университет студенттерінің таухид және ширк жайлы түсініктеріне
сауалнама жүргізу.
Зерттеудің нысаны мен пәні: Дипломдық зерттеу жұмысымның басты нысаны-
исламдағы ширктің тарихи, теориялық және практикалық, сонымен қатар,
салыстырмалы әдістер арқылы қазіргі қоғамдағы зардаптарының мәнін анықтау
болып табылады. Дипломдық зерттеу жұмысымның пәні ретінде үлкен күнәлардың
зардаптарына:
-Құран Кәрім мен сүннеттің қағидаларын;
-ширк пен таухидке қатысты түрлі діни көзқарастарды сараптау;
-қарастырылған көзқарастардың идеологиялық ұстанымдарын анықтау.
Зерттеу жұмысымның теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу жұмысының
нәтижелері дінтану ғылымының дамуына өз үлесін қоса алады деген сенімдемін.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі: Диплом тақырыбы тарих, философия
ғылымдарға ортақ жалпы танымдық және арнайы әдістер пайдалану негізінде
жазылды. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында объективті
әлем дамуының жалпы заңдылықтарына негізделген теориялық және практикалық
зерттеу тәсілдері пайдаланылды және тәжірибелік білімін ұштастырып, жұмыс
бойынша діни әдебиеттерді қолданып, тәжірибеден алынған мысалдарды
келтірілді. Дегенмен, зерттеу жұмысын терең әрі жан-жақты қарастырса, бұл
тақырып кемелдене түсер еді. Жалпы алғанда зерттеу жұмысының теориялық
және практикалық маңызы бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған
тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 63
бет.
1 ШИРК ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Құранда және хадистегі ширк ұғымы және оның шығу тарихы
Ширк (көпқұдайшылық) - дегеніміз, жаратылысқа ғибадат қылу
(мысалы:періштелерге, жындарға, әулиелерге, пұттарға, ағаштарға,
тұмарларға, жұлдыздарға, отқа және солар сияқты Аллаһтан басқа заттарға
ғибадат қылу).
Ширктің негізі- Жаратушының істерінде жаратылған нәрсені жаратушыға
теңеу. Біреуді немесе бір нәрсені құлшылыққа лайықты деп Аллаһқа теңеу.
Сонымен қатар біреуге Аллаһ Тағаланың есімдері мен сипаттарын тағу арқылы
теңеу. Ислам дінінде Алла-Тағала кешірмейтін ең зор күнә - Аллаға серік
қосу (ширк). Оның зардабын осы өмірде және ахыретте шегетін зардабынан
құтылуы мүмкіндігі жоқ күнә. Кешірілмейтін күнә жайлы Алла Тағала Құранда:
Шын мәнінде Аллаһ Тағала Оған серік қосқанды кешірмейді. Әрі одан өзгесін
кімге қаласа кешіреді. Ал кімде-кім Аллаһқа серік қосса,онда ол үлкен күнә
жасады деген [1, 4:48]. Серік қосу деп Құдіретті Алла Өзіне ғана бұйырған
ғибадат-сыйынулардың түрлерін жаратылыстарына арнауды немесе бір
жаратылысты Алланың сипаттарымен толықтай, не жарым-жартылай сипаттауды
айтады. Құдіретті Аллаһтың бұл ескертуі Таухидтің (Аллаһ Тағаланы
бірлеудің) қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Таухидті берік ұстанған
мұсылмандар ғана Жаратушы иемізге серік қосудан-ширктен алыс болады.
Ширк - адамдардың ниет, ықыластарынан пайда болатын күнә. Айтқан
сөздер, атқарған амалдар, жасаған іс-әрекеттер, Аллаһқа немесе Оның
сипаттарына ортақ етілсе, яғни Аллаһтың Қадир және Қадим секілді сипаттарын
жаратылысқа тән ету ширкке апарып соғады. Адамдардың қателігі оның сенімі
мен көзқарасына байланысты. Сондықтан әр мұсылман өз иманын кәміл етуге
тырысуы шарт. Әсіресе, Таухидте қателікке ұрынудан сақтанбауға болмайды.
Өйткені, бұл - адамға ақіретте ауыр азапқа душар ететін күнә таухиду
Рубубияны толық түйсінбей жасалатын ширк - Аллаһ Тағала кешірмейтін ең ауыр
күнәға жатады. [2, 6 б.]. Мұндай сенім иелері Аллаһ Тағаланың құдіретін
мойындамайды, олар Жаратушы Раббымыздың орнына жаратылысты - табиғатты
қояды. Олар әлемді ешкім жаратқан жоқ, ол өзінен-өзі кездейсоқ пайда болды.
Дүниені басқарып тұрған ешбір құдіретті күш жоқ, болған күннің өзінде
"Аллаһ емес, Әлем өзінен-өзі қозғалысқа келіп үйлесім тауып тұр" деп
сенеді. Сондай-ақ, бұл дүниедегі Аллаһтың құдіретімен болып жатқан барша
құбылыстарды табиғат заңы деп қарастырады. Сондықтан, Аллаһ Тағаланы әрбір
тіршілік иелеріне жан беруші, олардың тағдырын, ризығын белгілеуші, әр
нәрсенің болу-болмауы жөнінде әмір етуші, кез-келген оқиғаны өз қалауымен
іске асырушы, барлық нәрсеге күші жетуші секілді құдіретін мойындамайтын
мұндай сенім иелері - ешқандай сана-сезімі, ойлау қабілеті жоқ, мылқау
табиғаттың жүйелі тәртіпке ие, ақылы бар тіршілік иелерін жаратты дегенге
нанады. Ешнәрсе өзін-өзі немесе өзінен саналы затты жарата алмайтынын
түсіну аса қиын болмаса да, бұлай ойлайтындардың аз еместігі белгілі.Серік
қосу, яғни араб тілінде әш-ширк сөзі бөлік, бірнеше құдайлардың барлығы
туралы жалған дүниетаным деген мағыналарды білдіреді. Әшрәкәбилләһ, яғни
Аллаһқа серік қосты дегеннің оның билігіне бір серікті таңды дегенді
білдіреді. [3, 15б.]. Мысалы, Құран Кәримдегі Лұқманның баласына айтқан
сөзі:Сонда Лұқман өзінің ұлына уағыздап: Иә, ұлым!Аллаһқа серік
қоспа!Расында, серік қосу өте зор күнә,- деді [1, 31:13].
Серік қосу сөзінің шариғаттағы мағынасы жоғарыда аталған тілдік
мағынасымен тамырлас. Яғни, ол пенденің Аллаһ Тағалаға Оның жаратқан
нәрселерінің арасынан бір теңдес жасап алуы немесе Оның билігіне ортақ
қосуы немесе Одан өзге пұт тасқа, не адамға, не күнге, не айға, не
жұлдызға, не бір пайғамбарға, не ғалымға не жынға және сол сияқты басқа да
нәрселерге табыну сыйыну.
Аллаһ Тағала былай дейді: Барлық мадақ бала да жасап
алмаған,билігінде серігі де жоқ Аллаһқа деп айт [1, 17:111]. Өздерің
біліп тұрып Аллаһқа ортақ жасап алмаңдар. [1, 2:22]. Осы тұрғыдан
алғанда серік қосу Ислам дінінің басты қағидасы-таухидке қарама-қарсы ұғым.
Яғни, таухид дегеніміз Аллаһқа бір деп танып, Оны жаратушылық әрі патшалық
сипаттарында жеке, дара деп біліп, оған құлшылық қылу болса, серік қосу
осыларға кері әрекет жасау ислам дүниетанымы бойынша, Аллаһтың бірлігі-
таухид бұлжымас ақиқат, ал серік қосу түкке тұрғысыз алдамшы, жалған нәрсе.
Барлық пайғамбарлардың сенімі бірқұдайлық сенім болатын. Аллаһ Тағала былай
дейді: (Иә, Мұхаммед!) Сенен бұрын қандай да бір пайғамбар жіберсек те Біз
оған: Аллаһтан басқа құдай жоқ және Маған табынындар деп уахи еттік. [1,
21:24]. Шынында Біз әрбір үмметке Аллаһқа ғана табынып, бұзықтықтан аулақ
болыңдар дейтін пайғамбар жібердік. [1, 16:36]. Аллаһтан басқа құдай
жоқ екендігін біл. [1, 47:19]. Жаратушы Иеміз Аллаһ шексіз рақым-
мейірімімен пенделерінің түрлі күнәларын кешірсе де, Өзінен басқаға
жалбарынып, одан қажетін сұрап, табынуды ешқашан да кешірмейді. Аллаһ мұны
күллі адамзатқа Құран Кәрім ескертіп өткен. Мысалы, Ниса сүресінде Аллаһ
Тағалаға ортақ қосудың ең үлкен кешірілмес күнә екендігі нақтылы түрде
айтылған: Шындығында Аллаһ Өзіне серік қосқанды кешірмейді, ал одан
басқаны қалаған пендесіне кешіреді. Кімде-кім Аллаһқа серік қосса, ол қатты
адасады. [1, 4:116]. Аллаһтан басқадан жәрдем сұрап, ғибадат дұғасын
жасау немесе Жаратушыдан өзгенің күші жетпейтін нәрсені сұрау- мүшріктік
амал, яғни Аллаһқа серік қосу. Бұл туралы Аллаһ Тағала Құран Кәрімде бүкіл
иман келтіргендерді былай ескерткен: Аллаһпен бірге тәңір шақырма. Онда
сен де азапқа ұшыраушылардан боласың. [1, 42:13]. Жәнеде Аллаһтан өзге
саған пайда, зиян келтіре алмайтын нәрселерге жалбарынба. Егер оны істесең,
онда күдіксіз сен залымдардан боласың [1, 10:16].Сендердің Аллаһтан өзге
шоқынғандарың сендерге де жәрдем ете алмайды, әрі өздеріне де жәрдем ете
алмайды [1, 7:19]. Аллаһ Тағалаға дұға қылу, қалаған тілекті сұрау қандай
да бір делдалдың, ортақтың еш қажеттігі жоқ екендігі туралы қасиетті
аяттарда тайға таңба басқандай айқын түрде баяндалған. Егер құлдарым Мен
туралы сенен сұраса, Мен өте жақынмен. Қашан Менен тілесе, тілеушінің
тілегін қабыл етемін. Ендеше олар да әмірімді қабыл етсін. Және Маған
сенсін. Әрине, тура жол тапқан болар еді [1, 2:286]. Пайғамбар (с.ғ.с) да
өз хадистерінде қажетті бір Аллаһтан сұрау керектігін баса айтқан. Дұға,
медет тілеудің жай –жапсарын толық түсіндіріп өткен. Солардың ең бірегейі
төмендегі өсиет-хадисі. Абдуллаһ ибн Аббас (р.а.) былай деді: Пайғамбардың
(с.ғ.с.) артында келе жатқанда ол маған: Иә, балақай! Мен саған мына
сөздерді үйретемін: Аллаһты сақта (яғни, жадыңнан шығарма), сонда Ол сені
сақтайды. Аллаһты сақта, сонда оны алдыңнан табасың. Бірдеңе сұрасаң,
Аллаһтан сұра. Жәрдем тілесең, Аллаһтан тіле. Бүкіл халық жиналып саған бір
пайда келтірмек болса, тек Аллаһ жазған нәрсені ғана келтіре алатындығын
және олар саған бір зиян келтірмекке жиылса да, тек Аллаһтың жазғанын ғана
келтіре алатындығын білгейсің. Қаламдар көтерілді, парақтар кеуіп кетті
(яғни, тағдыр тақтасына бәрі жазылды),- деді [4, 66б.]. Негізінде
өлілерге, жындарға қайырылып, солардан жәрдем сұрау дұға болып есептеледі.
Ал дұға ету, шақыру – құлшылықтың бір түрі. Құлшылық тек бір Құдай
Тағалаға ғана лайық. Ал басқаға құлшылық қылу ақиқатқа жала жабу, серік
қосу болып табылады. Нұғмен ибн Бәширдің (р.а.) айтуынша Пайғамбар
(с.ғ.с.):Дұға– ғибадат–деп,Раббылардың: Маған жалбарыңдар! Тілектеріңді
қабылдаймын деген аятты оқыған. [5, 52б.]. Шын мәнінде ширк – ең үлкен
әділетсіздік. Надандықтың ең төменгі нүктесі. Сол үшін де барлық
пайғамбарлар мен елшілер өз шақыруларын шынайы түрде Аллаһты жалғыз деп
білуге шақырумен бастаған. Ал шынайы түрде Аллаһты жалғыз деп білу ширкке
қарама-қарсы нәрсе. Олар дәл осы ширкті жек көргендей еш нәрсені жек
көрмеген. Құрандағы және Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.а.) сүннетіндегі
біз байқайтын ең үлкен қорқытулар– ширкпен айналысушыларға байланысты
қорқытулар. Кемшіліктен пәк. Ұлы Аллаһ Тағала өз кітабында: Шын мәнінде
Аллаһ Тағала Оған серік қосқанды кешірмейді. Әрі одан өзгесін кімге қаласа
кешіреді. Ал кімде-кім Аллаһқа серік қосса,онда ол үлкен күнә жасады
деген. [1, 4:48].
Сондай-ақ тағы бір аятта: Шын мәнінде кімде-кім Аллаһқа серік қосса,
оған Аллаһ Тағала жәннәтты харам етеді. Оның орны тозақ оты. Сондай-ақ
залымдар үшін жәрдемші болмайды [1, 5:72]. Ең жақсы адамдар пайғамбарлар
туралы Аллаһ Тағаланың не дегеніне қарап көріңіз:Егер олар ортақ қосса
еді, әлбетте олардың істеген амалдары жойылып кеткен болар еді [1, 6:88].
Ал енді Алла Тағала өз жаратқандары ішіндегі ең жақсы жаратылысы Мұхаммедке
(с.ғ.а.) не дегенін қарап көріңізші: Шын мәнінде саған әрі сенен
бұрынғыларға: Егер Аллаһқа ортақ қоссаң әлбетте амалың жойылады және анық
зиянға ұшыраушылардан боласың-деп уахи етілді. Аллаһқа ғана құлшылық қыл
және шүкіршілік етушілерден бол -деген [1, 39:65-66]. Аллаһ елшісінің
(с.ғ.а.) өзі де бізге ширктің қауіпті екенін ескерткен. Имам Бұхаридің
хадистер жинағында пайғамбарымыз (с.ғ.а.):Кімде-кім Аллаһқа серік қосқан
күйде о дүниелік болса, онда ол отқа кіреді-дегені келтірілген. Сонда
Абдулла ибн Масғуд р.а.:Ал кімде-кім Аллаһқа серік қоспай өлетін болса,
онда ол жәннәтқа кіреді-деген [6, 414 б.]. Сондай-ақ, имам Муслим Жәбир
ибн Абдулла р.а. сөздерінен мына хадисті келтіреді. Пайғамбарымыз (с.ғ.а.)
бір кісіге: Кім Аллаһқа серік қоспаған күйі өлсе, ол жәннәтқа кіреді. Ал
кім Аллаһқа серік қосып о дүниелік болса, онда ол отқа кіреді -деп айтқан
[7, 93б]. Муаз ибн Жәбәл р.а. бірде Аллаһ елшісімен (с.ғ.а.) бірге есекке
мінгесіп келе жатқанда, одан пайғамбар (с.ғ.а.) Әй, Муаз! Аллаһ Тағаланың
құлдарындағы хақысы және құлдардың Аллаһтағы хақысы туралы білесің бе?-
деп сұрағанын әңгімелейді.
Сонда Муаз:Аллаһ пен Оның елшісі оны артық біледі - деп жауап
қатады. Пайғамбарымыз (с.ғ.а.):Аллаһ Тағаланың құлдарындағы хақысы-
құлдардың тек Аллаһқа құлшылық қылып, Оған серік қоспауы. Ал құлдардың
Аллаһтағы хақысы-кімде-кім Аллаһқа серік қоспаса, сол адамды азаптамауы
-дейді [8, 595б.]. Әбу Зәррдың р.а. Пайғамбар (с.ғ.а.):Маған Жәбрәйл
келіп мені жақсы хабармен қуантты. Шынында менің үмметімнен кімде-кім
Аллаһқа серік қоспаған күйі о дүниелік болса, онда ол жәннәтқа кіреді-
дейді. Сахаба пайғамбарымыздан (с.ғ.а.):Мейлі ол зинашы болып және ұрлаған
болса да ма?-деп сұрағанда оған: Мейлі ол зинашы болып және ұрласа да-
деп жауап берген. [9, 94 б.]. Сайд ибн Мусайб әкесінің сөздерін
жеткізіп:Пайғамбардың (с.ғ.а.) көкесі Әбу Талиб қайтыс болар шақта оған
пайғамбарымыз (с.ғ.а.) келеді. Ол жерде Әбу Жәһл мен Абдулла ибн Умайя ибн
Муғира болады. Сонда Аллаһ елшісі (с.ғ.а.) көкесіне: Көке! Лә иләһә илла
Аллаһ (Аллаһтан өзге құлшылыққа лайық ешкім жоқ) деп айтыңызшы. Шын мәнінде
осы сөздер арқылы мен Қияметте сіз үшін шапағатшы бола алармын-дейді.
Сонда Әбу Жәһл мен Әбу Умайя: Әй, Әбу Талиб! Сен әкең Абдул Мутталибтің
жолынан бас тартпақшысың ба?-дейді. Әбу Талиб: Жоқ, мен Абдул Мутталибтің
жолындамын-деп, Лә иләһә илла Аллаһ (Аллаһтан өзге құлшылыққа лайық ешкім
жоқ) деп айтудан бас тартады. Сонда Аллаһ елшісі (с.ғ.а.):Аллаһпен ант
етемін, мен сіз үшін міндетті түрде Аллаһтан кешірім сұраймын-дейді.
Сонда Аллаһ Тағала мына аяттарды түсіреді:Мүшріктер жақындары болса да,
олардың тозақ иелері екендігі анықталғаннан кейін пайғамбар да (с.ғ.а.)
мүміндер де ол мүшріктер үшін жарылқау тілеулеріне болмайды. [1, 9:113].
Алланың ең сүйіктісі (халил) - Ибраһим (алейһи сөләм) былай деп айтқан: "Иә
Раббым... мені және ұлдарымды пұттарға табынудан аулақ, қыл. [1, 14:35].
Ширк дегеніміз- Тәңірден басқа бір еш пайдасыда, еш зияныда жоқ
жаратылысқа сену, сұрау, жалбарыну оны Құдайдың сипаттарымен салыстырып,
теңеу, Алладан басқаға құлшылық жасау. Сонымен ширк - ол Аллаһқа ғана тән
қасиеттерді тағы басқа біреуде де бар деп сену. Мысалы, Аллаһтан басқа
тағы Құдай бар немесе Құдайлар бар деп, оларға ғибадат етсе, не болмаса
олардан қорықса, не оларды жақсы көрсе, не олардан көмек сұраса, онда ширк
жасаған, яғни Аллаһқа ортақ қосқан болып табылады. Аллаһқа ортақ қосқан
адамдардың Аллаһ Тағала еш бір амалын қабылдамайды. Амалдардың қабыл
болуының ең басты шарты - жасалған амалдардың тек қана Аллаһ Тағалаға
арналуы. Аллаһ Тағала өзінің Кітабында былай дейді: (Мұхаммад (с.ғ.с.))
Шынында, мен де сендер сияқты адаммын. Маған құдайлардың - Бір-ақ құдай
екендігі уахи етілуде. Сондай-ақ, кім Раббына жолығуды үміт етсе, сонда
түзу іс істеп, Раббыңа істеген құлшылығында Оған ешкімді ортақ етпесін
де. [1,18:110]. Аллаһқа серік қосу - кешірілмейтін күнә.
Ширктің ең алғашқы белгілері Нұхтың а.с. қауымында шыға бастағаны
белгілі. Абдулла Ибн Аббас y жеткізген бір хабарда Нұх пен Адам а.с. арасы
он ғасыр болған дейді. [10, 67 б.]. Осы уақыт аралығында адамдар шынайы
түрде Аллаһтың бірлігін мойындаған күйде өмір кешеді. Алайда осыған
қарамастан олардың жағдайлары толық жақсы болды деуге келмейтін. Бастапқы
кезде кішкене қарама-қайшылықтар шыға бастайды да кейін бұл үлкен дау-
дамайларға ұласады. Соғыстар мен тартыстар белең алады да адамдарға
пайғамбарлар жіберіледі. Сондай-ақ, жіберілген пайғамбарлар ісін
жалғастырып жүретін ізгі адамдар да болатын. Бұхаридың хадистер жинағында
Уад, Суағ, Иәғус, Иәғуқ, Наср деген ізгі - салихалы жандар жайында
айтылған.
[6, 32-33 бб.]. Ибн Аббас р.а. сөзінен Ато былай деп жеткізеді:Уад, Суағ,
Иәғус, Иәғуқ, Наср-бұлар Нұх қауымындағы салихалы жандар есімдері. Олар
қайтыс болғаннан кейін шайтан адамдарға солар үшін ескерткіштер орнатуды,
сондай-ақ оларға сол адамдардың есімдерін беруді азғырады да бұл азғыруды
адамдар орындайды. Бұл ескерткіштерді орнатқандар қайтыс болмағанша бұл
мүсіндерге ешкім де құлшылық жасамайтын еді. Сөйтіп, уақыт өте келе
ескерткіштердің не үшін қойылғаны ұмытылып, адамдар оған құлшылық ете
бастайды. Олар қайтыс болған кезде шайтан келіп, адамдарға: Оларға
ескерткіштер орнатыңдар. Сендер жаман іс істеуге бет алған кезде сендерді
тоқтатып, ескерту жасап отыратын ұлы адамдар еді ғой. Оларға ескерткіш
орнатыңдар. Сол ескерткіштерге қараған уақытта осы салихалы жандардың ізгі
істері естеріңе түсіп, өздерің де осы кісілердей болуға тырысатын
боласыңдар-деп сыбырлайды. Арада жылдар, жыл артынан ғасырлар өтеді.Бұл
ескерткіштер қандай мақсатпен орнатылғанын білетін қаракөз қариялар
дүниеден өтіп кетеді. Сонда шайтан қайтадан адамдарға келіп:Шын мәнінде
бұл ескерткіштер сендердің ата-бабаларыңның құдайлары болатын. Ата-
бабаларыңның дінінен бас тартпай, олар қалай құлшылық қылған болса сендер
де солай құлшылық қылыңдар- дейді. Шайтанның бұл азғыруына мастанған
адамдар осы пұттарға құлшылық ете бастайды. Аллаһ Тағала өз мейірімімен бұл
адамдарды қараңғылықтан жарық нұрға, көпқұдайшылықтан таухидке шығарғысы
келіп, оларға Пұттарды тастап тек жалғыз Аллаһқа құлшылық қылыңдар-деп
шақырушы Нұхты а.с. жібереді. Ол адамдарды Аллаһтың бірлігіне күндіз-түні,
жасырын-жария түрде шақырады. Алайда, күндіз-түні дінге шақырып, ширктен
арашаламақшы болған Нұхтың а.с. сөздеріне олар құлақ аспай, одан бетер
көкірек керіп: Олар: Тәңірлеріңді тастамаңдар. Уад, Суағ, Иәғус, Иәғуқ,
Насрды тастамаңдар-деседі [1, 71:23]. Сонда Нұх а.с. Аллаһ Тағалаға
жалбарынып: Раббым! Жер жүзінде кәпірлерден ешбір тұрғын қалдырма дейді.
[1, 71:26]. Аллаһ Тағала Нұхтың а.с. дұғасын қабыл етіп, Құранда баян
етілгендей қауымын жермен-жексен қылады. Ал бұйрығымыз келіп пештен Алла
Тағала суға нан пісіретін пештен ағып шығуын бұйырады. Бұл Нұхқа топан
судың басталғанын білдіретін белгі еді. Бұл Хасан Әл-Басридың айтқан
пікірі. Сондай-ақ ‘Атый мен Мужаһид те осы сөзді Ибн Аббастан р.а.
келтірген. Су атылған шақта былай дедік: Ол кемеге әрбір жұптан бір жұп
және біздің сөзіміз өткендерден өзге жанұяңды шығар. Әрі иман
келтіргендерді де ал [11, 67 б.]. Негізінде онымен бірге иман келтіргендер
өте аз ғана еді. Ол: Кемеге отырыңдар. Оның жузуі мен тоқтауы Аллаһтың
атымен болады. Әлбетте, Раббым - Кешірімді, Мейірімді - деді. Ол кеме
оларды таудай толқындармен алып жүрді. Нұх өзінің бір шетте қалып қойған
ұлына дауыстап: Әй, ұлым, бізбен бірге отыр. Ол кәпірлермен бірге қалма!-
дегенінде ол: Мен өзімді судан сақтайтын бір таудың басына шығып алармын-
дейді. Нұх: Бүгін Аллаһтың әмірінен сақтаушы ешкім жоқ. Тек Өзі рахым
еткендерді сақтайды-дейді. Сол кезде араларын толқын басып, баласы суға
батушылар арасына қосылды. Кейін: Әй, жер, суыңды жұт. Әй, аспан, сен де
тоқта-делінді де су тартылды. Бұйрық орындалып, кеме Жуди тауы басына
келіп тоқтады да: Залым елге өлім болсын!-делінді [1, 11:40-44]. Жер
беті залымдардан тазарғаннан кейін арада біраз жылдар өтіп бұл кеселге Ад
қауымы душар болды. Олар Аллаһтан өзге заттарға құлшылық ете бастады. Аллаһ
Тағала өз мейірімімен бұл адамдарға Һудты а.с. жіберді. Һуд а.с. өз
қауымына мына сөздермен тіл қатты: "Әй, қаумым! Аллаһқа құлшылық қылыңдар.
Сендердің Одан өзге құлшылық лайықты тәңірлерің жоқ"-дейді. [1, 11:50].
Алайда Һудтың а.с. қауымы тәкәппарланып, пайғамбардың айтқан сөздеріне
құлақ аспайды. Сөйтіп, Аллаһ Тағала оларға қатты боран жіберіп, оларды
жермен-жексен қылады. Ширкке белшесінен батып, осынау бір лас нәрсеге
былғанған келесі қауым-Сәмүд елі. Аллаһ Тағала оларға Салихты а.с.
жібереді. Салих с.а. өз халқын күндіз-түні, жасырын-жария түрде тек жалғыз
Аллаһқа ғана құлшылық қылуға шақырады. Алайда, бұлар да тәкәппарланып,
кеуде керіп еді, Аллаһ оларға қатты дауыс жіберіп, оларды да жоқ қылды. Бұл
нәрседен Ибраһим а.с. халқы да аман қала алмады. Олар әртүрлі пұттарға,
ғаламшарларға, айға, күнге табына бастайды. Қайырымды әрі Мейірімді болған
ұлы Аллаһ Тағала оларға мейірімін төгіп, оларға ескертуші ретінде Ибраһимді
а.с. жіберіп, одан салихалы ұрпақ тарайды. Себебі, одан кейінгі
пайғамбарлардың барлығы да Ибраһимнің баласы Исхақтан тарайды. Ал, екінші
ұлы Исмайлден пайғамбарлардың ең абзалы Мұхаммед (с.ғ.а.) тараған. Кейін
бұзауға табынған Исрайл ұрпақтары шығып, олардың бұл істерін Мұса а.с. мен
Һарұн а.с. тыйяды. Ал енді бір тобы Ұзайырды Құдайдың баласы деп соған
табынады. Одан кейін келе Исаға а.с. табынған христиандар шығады. Сондай-
ақ, ширк Амр ибн Лухай әл-Хузағи деген адамның себебімен арабтарға да келіп
жетеді.
Әбу Һурайра р.а. пайғамбарымыздың (с.ғ.а.):Мен Амр ибн Лухай әл-
Хузағидың ішек-қарнын сүйреткен күйі отта болғанын көрдім[12, 97 б.]. Ол
Ибраһимнің дінін ең алғашқы өзгерткен адам -дегенін естіген. [12, 100 б.].
Бұл-араб түбегіне пұттарды ең алғаш алып келген адам. Ал одан кейін пұттар
бірте-бірте көбейе береді. Көбейгені сонша, тіпті оларды Қағбаның жанына,
Қағбаның айналасына тіпті Қағбаның ішіне орналастыра бастайды. Адамдар
жалғыз Аллаһқа құлшылық етуді қалдырып, енді тастарға ғибадат ете бастайды.
Әбу Раджа Әл-Утариди: "Надандық дәуірінде біз тастарға құлшылық ететінбіз.
Егер бірінші тастан артық тас тауып алсақ болды, ескісін қалдырып жаңасына
көшетінбіз. Ал енді мүлдем тас таба алмаған жағдайда топырақтан бір төбешік
жасап, ол жерге қой әкеліп, сол төбешік үстіне сауатынбыз. Кейін сол
төбешікті айналып тауап [Тауап айналу деген мағына береді. Бұл ғибадаттың
бір түрі болып табылады.] жасайтынбыз..." -деп әңгімелейді. [13, 89 б.]. Ал
енді оларға Аллаһтың мейірімі түсіп, тура жолды көрсеткісі келгенде оларға
Аллаһты бір деп танушылардың имамы Мұхаммедті (с.ғ.а.) жіберді. Ол
пайғамбардың шақырғаны Жалғыз Аллаһқа ғана құлшылық ету. Одан өзге тәңір
жоқ, әрі Ол ғана құлшылыққа лайық. Ал сендердің ғибадат етіп жүрген
нәрселерің естімейді де көрмейді. Ешнәрсені сезбейді де еш жәрдем бере
алмайды деген шақыру болатын. Сонда оның (с.ғ.а.) бұл сөзіне құлақ аспай
көкірек кергендер пайда болады. Олар: "Тәңірлерді бір-ақ тәңір еткісі келе
ме? Шынында бұл өте ғажап нәрсе!" -деп айтатын. [1, 38:5]. Осыдан бастап
кәпірлер пайғамбар (с.ғ.а.) мен сахабаларды қинап, мазақтап, тас лақтырып
әртүрлі азаптарға душар етіп, пайғамбардың (с.ғ.а.) шақыруына қолдан
келгенінше қарсыласып бағады. Алайда, бұл әрекеттер кәпірлерге еш пайда
бермейді. Керісінше, мұсылмандар иманның тәттілігін сезініп, дінге шақыруда
одан сайын күшейіп, бұл жолда сабыр сақтау керек екендігін, жеңістің
келетіндігін, әрі адамдар Аллаһ дініне топ-топ болып кіретінін түсінді.
Сөйтіп, Аллаһты жалғыз деп білу басқа діндер үстінен үстемдік алды. Бірақ
та, уақыт өте келе адамдар арасындағы көптеген дау-дамайлар оларды шынайы
түрдегі таухидтен алыстата бастап, ширк жаңа толқынмен жайыла бастады.
Аллаһ мейірімі түскендерді қоспағанда, тіпті кейбір мұсылмандардың өзі де
бұдан аман қала алмады. Қазіргі кезде ширк тасқа табыну түрінде ғана емес,
сонымен қатар діни әмірлерді Аллаһқа емес басқаға арнау сияқты түрде кіріп
кетіп жатыр. Мысалға айтар болсақ, Аллаһтан өзгеге дұға жасау, Аллаһтан
өзгеге құрбан шалу, Аллаһтан өзгемен ант ішу тағы басқа нәрселер. Далаға
шығып, мұсылмандарға қарасаң көретін нәрсең жеткілікті. Ауру адам Аллаһтан
емес әулие-сымақтардан шипа сұрайтынын көреміз. Біреу құрбан шалса Аллаһқа
емес бір әулиеге арнап жатады. Біреу берекет сұраса, Аллаһтан емес ата-баба
әруақтарынан сұрап жатады. Әрине, бұл нәрсеге Аллаһ мейірімі түскендердің
қатысы жоқ. Үндістанға қараңыз. Қазіргі таңда ол елде Аллаһтан өзге
табынатын 100000000-ға жуық сиыр бар деседі. Бұл әрбірімізді де қобалжытып,
ойландыратын нәрсе. Себебі біз Аллаһты жалғыз деп танушылармыз. Ал біздің
міндет - Аллаһтың жалғыздығын, таухидтың жарық нұрын адамдарға жеткізу.
1.2 Ширктің түрлері және адам өміріне тигізетін әсері
Ширктің түрі өте көп, сондықтан адам ширкті қалай істегенін байқамай
да қалады, Бұхари риуаят еткен бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с): Кім
Аллаһқа серік келтірген күйде өлсе, тозаққа кіреді - деген. Сондықтан әр
мұсылманға өз дінін, Таухид мәселесін үйреніп, ширктің барлық түрінен
сақтану керек, өйткені Аллаһ С.Т. қаласа күнәнің үлкенін де кішісін де
кешіреді екен, тек өзіне серік қосудан басқасын. Құдіретті Алла-Тағала
Құранда ан-Ниса сүресінің 48 аятында: "Шынында да, Алла Оған серік (ширк)
қосқанды кешірмейді, ал одан өзгесін қалағанына кешіреді" дейді. Мен ширк
пен таухидұғымдарының аражігін ажыратуды мақсат еттім.
Ширк – ең үлкен күнә. Аллаһтың құлдарының осындай білімге деген
қажеттілігі мен мұхтаждығы басқа барлық қажеттіліктерден артық. Өйткені,
өздері құлшылық етіп жүрген Раббыларын таныған, оның есімдері мен сипаттары
және істері жайлы білген, оны барлық нәрседен артық жақсы көріп, оған
жақындауға тырысқан адамдардың ғана жүректері рахаттанып, тынышталады әрі
нағыз өмірге ие болады.
Адам ата жаратылысынан бастап, Жаратушы Аллаһ адам баласына тыйымдар
мен рұқсат етілген нәрселерін бекітіп қойғаны анық. Бірақ соған қарамастан
осы заңдарды бұзушы қауымдар жер бетінде өмір сүргендері жайлы Құран Кәрім
мен тарихи деректерден көруімізге болады.
Сол кезеңдегі адамның істеген күнәларінің кесірінен көптеген елді
мекендер, қауымдар, көркем жерлерді Аллаһтың қаһарына ұшырап, жер бетінен
жойылғаны жайлы Құран Кәрімде және тарихи деректерде айтылып кеткен.
Бұрынғы қауымдардың істеген күнәлар мен қазіргі замандағы күнәлардың
айырмашылығы аса өзгерген жоқ. Бірақ, бір ғана өзгешелігі: зардаптарының
өзгеруі және күнәлардың (көпқұдайшылдардың) күрделі дәрежеге жеткендігі.
Қазіргі заманның Аллаға серік қосу себептерін қарастырайық.
Адам болмысы ХХI ғасырға дейін көптеген қоғамдық формаларды,
мәдениеттерді басынан өткерді. Әсіресе өткен ғасырдың екінші жартысынан
бастап дүниенің жаппай жаһандануы, халықаралық мәдениеттердің нығайюы,
мәдениеттердің өзара араласып жақындасуы және ғылыми-техникалық прогресс
қоғамның дүниеге деген көзқарасына да белсенді әсерін тигізіп келеді.
Ғылыми-техникалық прогресс адамның жаңаша ойлауының, дүниеге жаңаша
көзқараспен қарауының бірден бір себебіне айналып отыр.
Ғылым мен техника қоғам өмірін, тұрмысы жағынан жақсартса, рухани және
әдептілік жағынан адам өз табиғатынан алшақтанып, күнәларға бой ұсынумен
қатар, оның зардаптарына да шалдығып жатыр. Сондықтан да қазіргі кезде
адамның тұрмыстық жағын ғана жақсартып қоймай, рухани жағын да жақсарту
өзекті мәселенің бірі.
Адамдар өзінің қалай ғана күнәлі істерге (ширкке) барып тұрғандарын да
сезбей өмір кешіп жатыр. Алайда, күнәлар адамның ақыл-ойына, жеке ұстанымы
мен рухани құндылықтарына, мінез-құлқына, денсаулығына, психологиялық
құлдырауына, бір-біріне деген қатігездік, мейірімсіздік, жалпы өмір сүру
жүйесіне тікелей әсер етіп қана қоймай, сонымен бірге, оның қоршаған
ортасына, отбасына, тіпті табиғатқа да кесірін тигізеді. Соңғы уақытта жер
бетінде көбейіп кеткен түрлі табиғи апаттар, жер сілкіністері, экологиялық
құлдыраулар, жер жүзінде үлкен елді мекендердің зардап шегіп су астына,
жер астына кетуі, адамзаттың істеген істерінің салдарынан болып жатқаны
барлығымызға белгілі.
Аллаһқа ортақ қосудың екі түрі болады: үлкен ширк және кіші ширк.
Сонымен қатар қазіргі таңда кең етек алған үлкен ширктің бірі қарапайым
наным-сенімдер де аз емес, атап айтсақ: тотемизм, анимизм және фетишизм,
магия, шаманизм т.б. Дiни наным түрлерінің бiрi португалдың fetiςo
(магиялық зат) сөзінен шыққан “фетишизм” деген атауды алды, ал ол өз
кезегiнде factitus (магиялық шеңбер) деген латын сөзiнен шыққан [14, 188
б.].
Адам жаратылған кезде берілген ілім, Жаратушының бар екендігіне сенім,
уақыт өте ұмытыла бастады. Кереметтерді аңсаған, әрі руханилық азығы
таяздаған адамдар біртіндеп өз қиялдарын таң қалдырған кез келген затқа
ерекше қасиеттер беріп, оларға қорғап – қолдайды деп сене бастады.
Мысалы: әртүрлі кейіптегі тас, жануар тiсi, шебер жасалған мүсін,
тұмарлар, зергерлiк бұйым және т.б. адам өміріне тікелей әсер етуші
қаситеттерге құдіретіне ие деп білу. [15, 84 б.]
Адамдар заттарға оларға тән емес қасиеттер береді (дерттен жазу,
жаулардан қорғау, аңшылықта көмектесу және т.с.с. )
Егер затқа табынған соң, жасаған әрекетiнде кездейсоқ табысқа қол
жеткiзсе, олар фетиш көмектестi деп санап, оны көзінің қарашығындай
сақтап, әрі қастерлеп құрметтеген [16, 63 б.].
Ал егер адам сәтсiздiкке ұшыраса, онда фетишті лақтырып тастаған.
Мысалы, африкандықтарда фетиштердi азаптау ғұрпы болған. Олар фетиштен бiр
нәрсе сұрағанда, сұрағандары есiнде қалсын және мiндеттi түрде орындасын
деп, оның денесiне темiр шегелер қаққан. [17, 114 б.].
Егер сұрағандары орындалмай қалған
жағдайда өздерінің қасиетті санаған заттарының көзін жойған. Қазіргі күннің
өзінде, ғылым деңгейі жоғарғы жетістіктерге жеткен заманда, тұмарлар
тағып, амулеттердің ерекше қасиетіне сенушілер баршылық. [17, 116 б.].
Сондықтан, фетиштерге, бойтұмарларға, қасиетті заттарға сену алғашқы
қауымдық санаға ғана тән діни сенімнің алғашқы қарапайым түрі деген
көзқарас қате. Өйткені бұл кез келген қоғамда бар нәрсе. Фетиштерге және
жансыз заттарға көмектеседі деп сену діни сауатсыздықтың белгісі. [18, 35
б.).
Тотемизм. Бұл адамдардың өздерінің ата-тектерінің жануарлармен немесе
өсiмдiктердiң түрлерімен ерекше байланыстары бар екендігіне сенуі және
оларды табыну объектiсiне айналдыруы. [ 19, 50-51 б.].Тотемизм атауы
“ототеман” сөзiнен шыққан, кезінде солтүстiк американдық үндiстердiң
оджибве тайпасының тiлiнде “тегi оның” дегендi бiлдiрген. Алғашында адамдар
тотемдiк жануарлар мен өсiмдiктердi қасиетті санап, табынғандарымен оларды
тағамға пайдалана берді. Бiрақ, уақыт өте келе тотемге қандық-туысқандық
қатынастар түсінігі енгiзiліп, оған деген көзқарас өзгере бастады. Енді
тотемдi тағам ретiнде пайдалануға тыйымдар салынды. Кейінірек тотемизм
шеңберiнде тыйымдардың тұтас бiр жүйесi – табу пайда болды. Табу
әлеуметтiк қатынастарды реттестiрудiң маңызды механизмiне айналды.
Магия (грек. mageia – сиқыршылық, арбаушылық) – адамдарға, заттарға
және объективтi дүние құбылыстарына жасырын күштер арқылы әсер етуге
болады деген сенiмге негiзделген түсiнiктер мен ырымдардың жиынтығы. Дiни
нанымдардың бұл түрінің дереккөзiн ағылшын этнографы Б. Малиновский
өзiнiң “Магия, ғылым және дiн” атты еңбегiнде толық сипаттап өткен. Тынық
мұхиты аралдарында тұратын жергiлiктi тұрғындардың өмiрiн зерттей отырып,
Б. Малиновский өте қызық заңдылықты байқайды. Олар егiн шаруашылығымен
айналысқанда кейбір жағдайда магиялық тәжірибені қолданған. Мысалы,
өнiмдерi құбылмалы болатын түйнектi өсiмдiктердi отырғызғанда магиямен
айналысып, ал тұрақты, бiр қалыпты өнiм беретiн жемiс ағаштарын
отырғызғанда магияны қолданбаған. Сонымен қатар магиялық әдiстерді акула
және басқа да iрi, қауiптi балықтарды аулау кезiнде, қайық жасауда
қолданған, ал майда балықтарды аулауда, үй құрылысында магия артық деп
санаған. Бұл жағдайдан Б. Малиновский адам өзiнiң күшiне сенiмдi
болмаған кезде, мәселенi шешу адамның өзiне емес, сырттан қосылған көптеген
факторларға байланысты болатын жағдайда магияны қолданады және құпия
күштердiң көмегiне сенiп, магиялық әрекеттер жасауға мәжбүр болады деген
қорытынды жасады.Тұрмыстық ырымдар саласында: дуалауға, бал ашуға, үшкiруге
сенiмде магияға маңызды орын берiлген. [19, 64 б.].
Анимизм. Нанымдардың тұрпайы түрлерінің бірі анимизм (лат. anima
- жан) – жан мен рухтардың бар екенiне деген сенiм. Анимистiк
нанымдардың тиянақты талдамасын ағылшын антропологы Э. Тайлор (1832-1917)
өзiнiң “Алғашқы мәдениет” еңбегiнде берген. Э. Тайлор:“Анимизм дегенiмiз
бұл дiн анықтамасының минимумы”, - деген анықтаманы ұсынды. Бірақ
археологиялық және этнографиялық мәлiметтерден табылған деректер бойынша
қарапайым дүниетанымды ұстанған адамдардың дiни нанымдары (тотемизм немесе
фетишизм) көбiнесе анимистiк түсiнiктердi қамтымаған.
Э. Тайлордың тұжырымдауы бойынша, бұл нанымдар екi бағытта дамыған.
Адамзат қоғамының дамуының әртүрлі сатыларында дiни наным-сенімдердің
қарапайым түрлері таза күйiнде болған жоқ, олар бiр-бiрiмен тұтасып жатты.
[20, 53 б.]. Сондықтан бұл наным-сенімдердің қайсысы бiрiншi пайда
болғандығы жөнiнде нақты айту мүмкін емес. Мысалы, Австралия
аборигендерiнің табу жүйесiнде тотемизм басым болды. Сiбiр мен Қиыр
Шығыстың халықтарының арасында магия және онымен тығыз байланысты шаманизм
ұстанымы етек жайды. Африка халықтарында фетишизмге бейiмдiлiк басым
болды. Қазақ жерінде анимизм, тотемизм, фетишизм тіпті шаманизмнің кейбір
қалдықтары қазірдің өзінде көрініс табуда. [19, 71 б.].
Әрине, ширктің де ауыр және жеңіл түрлері бар. Аллаһ Тағалаға серік
қосудың ауыр түрлері Таухиду Рубубия, Таухиду Улуһия, Таухиду әсма'и уа
сифат секілді сенімдерді бұрмалаудан туындайды. Ал ширктің жеңіл түрлері -
адамдардың ырым-жоруларында, өздерін таныту әрекеттеріне, әдет-ғұрып
нанымдарында, сырт күштің құпия кесірінен сақтану амалдарында көрініс
табады [21 ,71 б.]. Ширктің екі түрі бар:
Үлкен ширк - ол біреуді немесе бір нәрсені Аллаһқа теңеу. Оттағы
көпқұдайшы мүшріктер өздерінің құдайларына не айтатынын Аллаһ Тағала
Құранда былай баяндайды:"Аллаһпен ант етеміз, біз анық адасуда болыппыз.
Сендерді әлемдердің Раббысына теңейтін едік" дейді мүшріктер [1, 26:97-98].
Яғни олар біреулерді бір нәрседе әлемдердің Раббысына теңеген еді. Ол
көпқұдайшылар Аллаһтан өзге жәрдем бере алатын біреу бар деп сенген. Өлілер
мен пұттардан көмек сұрап, дұға жасайтын. Аллаһтан өзге біреу оларға
зияндық жасай алады деп ойлап, қорқатын болған. Олар талдар мен тастардан
бата тілеп, құрбандықтарын Аллаһқа емес пұттар мен әулиелерге арнайтын.
Үлкен ширктің өзін кейбір ғалымдар айқын және жасырын деп екіге бөледі:
Айқын үлкен ширкке - Аллаһ Тағаламен қатар басқа Құдайға, не болмаса
құдайларға құлшылық ету жатады. Бұл жағдайда Құдай ретінде минерал, ай,
күн, не болмаса сиыр, бұқа сияқты жануарлар және адамдар болуы мүмкін.
Мысалы, Перғауын өзін құдаймын деп жариялап, оған сеніп құлшылық етушілер
табылған. Және де Буддаға, Мариям ұлы Исаға не болмаса көзге көрінбейтін
жындарға, шайтандарға, періштелерге құлшылық ету осыған жатады. [22, 14
б.].
Жасырын үлкен ширк - бұл аруақтардан қажетін сұрау не болмаса жәрдем
сұрау. Бұл жағдайда Аллаһтан басқа ешкімнің қолынан келмейтін - аурудан
сауығу, дұшпандардан қорғау, не болмаса бір қайғыдан құтылу сияқты жәрдемді
аруақтардан, яғни өліктерден, не болмаса солар жерленген жерге барып сұрау
жатады. [23, 64 б.]. Бұған өзіміздің арамызда көп тараған Түркістанға барып
Ахмед Яссауидың аруағынан, Баба түкті шашты азиздің аруағынан, Байдібек
атаның аруағынан, Домалақ ананың, Аиша бибінің және толып жатқан осылар
сияқты атағы кеңге тараған кісілердің әруағынан, анығын айтқанда,
мәйіттерден жәрдем сұрау жатады. Бұлардың ширк келтірудегі жасырын болуының
себебі мынада: 1. Аруақтардан қажетін сұрауды, олардан көмек сұрауды
адамдардың көбі құлшылық ету деп ойламайды. Олардың ойынша: құлшылық ету
- еңкеюде, тізе бүгуде және маңдайын жерге тигізуде. Шын мәнінде, олардан
көмек, жәрдем және т.б. сұрау - құлшылыққа жатады. 2. Олар: Біз
аруақтардан қажетімізді, керегімізді сұрағанда оларды әсте біздің
Құдайымыз, не болмаса Иеміз деп ойламаймыз, олар бізді Аллаһпен
жақындастыратын байланысшымыз, біздің сұрауымызды Аллаһқа жеткізушіміз, -
дейді. [23, 66 б.]. Олардың бұл айтқандары, әрине, олардың Аллаһ Тағаланың
Құдіретін білмегендігінен келіп шығады. Олар бәлкім Аллаһ Тағаланы бір
мекеменің бастығы сияқты көреді. Басшыға кіру үшін, не болмаса онымен
сұхбаттасу ушін оның хатшысы арқылы байланысу керек. Олар да Аллаһқа
жақындау үшін, араға хатшы ретінде аруақты салады. Олардың бұл амалы
Құранда аз-Зумар сүресінің 3 аятында айтылғандай, өздерінің тас құдайлары
пұттарға: ... біз бұларға, Аллаһқа жақындастырсын деп ғана табынамыз, -
дегені секілді. Шын мәнінде, Аллаһ Тағаланың есігі әркімге кез келген
уақытта ашық. Оның есігінің алдында не хатшы, не күзетші жоқ. Аллаһ Тағала
өзінің кітабы Құранда Пайғамбарына (с.ғ.с.) былай дейді: Егер құлдарым Мен
туралы сенен сұраса: Өте жақынмын, қашан Менен тілесе, тілеушінің тілегін
қабыл етемін. Ендеше, олар да әмірімді қабыл етсін (яғни opындaсын) және
Маған сенсін. Әрине, тура жол тапқан болар еді. [1, 2:186].
Аллаһтан басқаға құрбандық шалу - бұл да адамдардың көбіне жасырын
болған ортақ қocyдың, яғни үлкен ширктің бір түрі болып табылады. Бұлай
дейтін себебіміз, құрбан шалуды адамдар құлшылық ету деп ойламайды.
Шындығында, құрбандық шалу - діни амалдардың бірі болып табылады.
Құлшылықты Аллаһтан басқа біреуге арнау - ширк. Құрбан шалу туралы Аллаһ
Тағала Құранда Кәусар сүресінде былай дейді: Сондықтан Раббың үшін намаз
оқы, құрбан шал.
Біздің арамызда бұл ширк кеңінен тараған. Имам Муслим Алиден
р.а.:"Аллаһ Тағаладан басқаға құрбан шалғанды Аллаһ Тағала лағынеттеген"
-деген хадисті келтіреді. Имам Ахмадта пайғамбар (с.ғ.с.): "Бір шыбынның
себебінен бір адам жәннәтқа, ал екіншісі отқа кірген"-дейді. Адамдар одан:
"Иә, Аллаһ елшісі, бұл қалай?!"-деп сұрайды. Сонда пайғамбар (с.ғ.с):"Бірде
екі адам бір дінсіздер тайпасының жанынан өтіп бара жатады. Жанынан өтсең
міндетті түрде соған құрбан шалу керек болған бір пұттары бар екен. Сонда
пұтқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz