Банк туралы түсінік

Кіріспе

Несие жүйесінің негізгі буыны – банктер. Себебі масштабы және маңызы жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді. Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі серіктерстіктердің, мектептердің, ауруханалардың, институттар мен бала-бақшалардың және халықтың уақытша бос ақшалардың шоғырланып, оларды іс-жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар банк төлем, есептеу, несие беру, сақтандыру және т.б. көптеген сан алуан операциялар жүргізеді.
Ел экономикасының жағдайы ақша-несие жүйесіне тығыз байланысты. Несие институттарының санына, несие ресурстары мен жүргізілетін операцияларының көлеміне қарай кез-келген мемлекеттің ақша-несие жүйесінің негізі коммерциялық банктер болып табылады.
Банктің ақша-несие саясаты оның айналасындағы ақша массасын, несие көлемін, процентін мөлшер деңгейі мен ақша айналымы мен несие жағдайына әсер ету арқылы шаруашылық конъюнктурасын реттеу.
Ақша-несие несиеге және ақша элис***сына жағдай жасауға, я оларды іркуге және шектеуге бағытталады. Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың күшеюі жағдайында орталық-банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін азайту арқылы өндірістің жандануына себепті болады. Керісінше экономикалық өрлеу кезінде кездесетін алып-сатушылық, бағаның өсуі, үйлесімсіздіктің өрлеуі сияқты келеңсіз жағдайларды болдырмау мақсатында банк несиеге шек қою, проценттік төлемді жоғарылату, төлем құралдарын тежеу әрекеттермен шұғылданады.

Қолданылған әдебиеттер тізім:

1. Ғ.С.Сейтқасымов
Ақша, несие, банктер – Алматы 2001.
2. Көшенова Б.А.
Ақша несие банктер – Алматы 2000 ж.
3. Көшенова Б.А.
Ақша, несие, банктер валюта қатынастары. Алматы 2000 ж.
4. Кушербаева Б.
Банктер және несие алушылар қарым-қатынастарын реттеу (Автореферат Б.П.Кушербаев – 2002ж.)
5. Мақыш С.Б.
Банк ісі – Алматы 2004 ж.
6. Мақыш С.Б.
Коммерциялық банктер операциялары – Алматы 2002 ж.
7. Саниев М.С.
Ақша, несие, банктер – Алматы. 2001 ж.
8. Салимова Ж.Д.
Инновационные банковские услуги и процесс их развития в республике Казахстан. – Караганда 2004г.
9. Ахметова А.
Кредитные риски в деятельности коммерческих банков и проблемы управления ими. – Караганда 2002 г.
10. Банк ісі // Қаржы-қаражат – 1999 №5
11. Банк қызметі // Қаржы-қаражат 1998 ж. №2-3
12. Мир денег: краткий путеводитель по денежной, кредитной и налоговой системам Запада – М: 1992 г.
13. Общая теория денег и кредита: - М: 2001 г.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе

І. Банк туралы түсінік
1.1. Банктің пайда болуы.
1.2. Коммерциялық банктердің операциялары.

ІІ. Қазақстан Республикасының банк жүйесі.
2.1. Банктік жүйенің даму тарихы.
2.2. Банктердің нарықтық экономикадағы ролі.

ІІІ. Қазақстан Республикасының банктік қызметті жетілдіру.

Қорытынды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Несие жүйесінің негізгі буыны – банктер. Себебі масштабы және маңызы
жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді. Банктер
мемлекет пен кәсіпорындардың акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі
шектеулі серіктерстіктердің, мектептердің, ауруханалардың, институттар мен
бала-бақшалардың және халықтың уақытша бос ақшалардың шоғырланып, оларды іс-
жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар банк төлем, есептеу, несие
беру, сақтандыру және т.б. көптеген сан алуан операциялар жүргізеді.
Ел экономикасының жағдайы ақша-несие жүйесіне тығыз байланысты. Несие
институттарының санына, несие ресурстары мен жүргізілетін операцияларының
көлеміне қарай кез-келген мемлекеттің ақша-несие жүйесінің негізі
коммерциялық банктер болып табылады.
Банктің ақша-несие саясаты оның айналасындағы ақша массасын, несие
көлемін, процентін мөлшер деңгейі мен ақша айналымы мен несие жағдайына
әсер ету арқылы шаруашылық конъюнктурасын реттеу.
Ақша-несие несиеге және ақша элис***сына жағдай жасауға, я оларды
іркуге және шектеуге бағытталады. Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың
күшеюі жағдайында орталық-банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін
азайту арқылы өндірістің жандануына себепті болады. Керісінше экономикалық
өрлеу кезінде кездесетін алып-сатушылық, бағаның өсуі, үйлесімсіздіктің
өрлеуі сияқты келеңсіз жағдайларды болдырмау мақсатында банк несиеге шек
қою, проценттік төлемді жоғарылату, төлем құралдарын тежеу әрекеттермен
шұғылданады.
І. Банк - деген ұғымы италян сөзі bank-орындық, айырбас орындығы –
айырбас орны дегенді білдіреді. Тарихта банктің ең жай қызметі, мысалы,
тұқым сатып алуға ақшаны несие алған жағдайдай жаңа эраға дейінгі УІІІ-У
ғ. Вавилонда кездескен. Сол сияқты ақшаны несиеге алып ертедегі Египетте,
Грецияда, Римде зәулім ғимараттар салған. Ал феодализмге өту кезінде тауар-
ақша айналысы және несие қатынастарының ауқымы тарылып, тек ХІІІ-ХІУ ғ.ғ.
сауданың кең өрістеуіне байланысты төлем делдалы ретінде банк ісі қарқынды
өрістей бастаған. Орта ғасырда банк ісінің орталығы Италия, Германия,
Нидерланды болып саналса, ал ерте капитализм жағдайында Англия болған.
Капиталистік банктердің алғашқы ізашарлары Флоренция мен Венецияда 1587
жылы айырбас ісінің негізінде, яғни әр түрлі елдер мен қалалардың ақшасын
айырбастауда пайда болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтауға
қабылдау мен ақшасыз есеп айырысуды жүргізу болған. Ақшасыз есеп айырысуды
жүргізудің мәні – екі клиенттің қатысуымен банктердің-кітабына бір шоттан
екінші шотқа белгілі бір сомманы аударып жазу. Кейінірек ол осындай негізде
Амстердамда (1609ж.) және Гамбургте (1618ж.) ұйымдастырылды. Бұл банк
ісінің арнайы түрі еді. Бұл кезде банктер саудаға және есеп айырысуға
қызмет еткенмен, олардың өндіріспен, өндірістік капиталдың қайталама
айналымымен байланысы аз болды, несие ақшаларын шығару қызметі де дамыған
жоқ. Ал капиталистік банктер, керісінше ұдайы өндірістің, өнеркәсіп және
сауда капиталдарының қажеттілігінен пайда болды. Натуралды шаруашылықтың
ыдырауы, сауда мен тауар айналысының маңызын арттырады.
1.1. К.Маркс банктердің пайда болуы туралы былай деген:
Кәсіпкерліктің ерекше саласы пайда болды, себебі ол ерекше-деп айту бұл
ретте барлық таптардың ақша механизмін қамтамасыз етеді, ол шоғырланып, ірі
масштабта жүргізіледі. Сонымен қатар банктер несие ісінің екінші жағы -
өсім әкелетін капиталды да басқарады. Өйткені банктер фирмалар мен үкімет
мекемелерінің және халықтың жинағы мен табыстары сияқты уақытша бос ақша
қаражатын өзінде шоғырландырып және оны несиеге беру арқылы несие үшін ақы
алып табыс табады. Банктер іріленген сайын тұтас несие беруші ретінде
капиталистік кәсіпкерліктің дербес саласына айналады.
Банк ісі – қарыз капиталын жинақтаумен және оны бөлумен шұғылданатын
кәсіпкерліктің ерекше түрі.
Қазіргі кезде банктер көптеген операциялар жүргізеді. Олар ақша
айналымы мен несие қатынастарын ұйымдастырумен ғана шұғылданып қоймай,
сонымен қатар банктер арқылы халық шаруашылығын қаржыландыру, сақтандыру
операциялары, шаруашылығын қаржыландыру, бағалы қағаздарды сатып алу-сату,
ал кейбір жағдайларда делдалдық келісімдер және мүлікті басқару
операциялары жүргізіледі. Осы айтылған жағдайларды қорыта келе банктің
атқаратын қызметтерін негізінен төмендегідей топтастыруға болады.
1. Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны қарыз
капиталына айналдыру.
2. Кәсіпорынға, мемлекетке, жеке адамдарға несие беру, бағалы
қағаздармен операция жүргізу.
3. Ақша айналымын реттеу. Банк әртүрлі шаруашылық субъектілерінің
төлем айналымы жүретін орталық. Банк өзінің осы айырысу жүйесі
арқылы клиенттеріне айырбас, капитал және ақша айналымын
жүргізуге мүмкіндік туғызады.
4. Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентін тек жинаған
уақытша бос ақша қаражатымен несиелеп қоймай, сонымен қатар –
депозиттік чектерді, вексельдерді шығарумен де несиелейді.
5. Экономикалық және қаржылық кеңес беру.
6. Орындайтын айырықша қызметтеріне байланысты банктер, эмиссиялық
және эмиссиялық емес болып екіге бөлінеді.
Эмиссиялық банк – ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға құқық бар,
әдетте, орталық банк. Әр мемлекеттерде орталық банк әр түрлі аталады.
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
құқы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар коммерциялық, инвестициялық,
инновациялық, ипотекалық және т.с.с. банктер.

1.2. Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын
функцияларды орындаудан көрініс табады. Коммерциялық банк қызметін –
банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді орындауын сипаттауға
болады. Кез-келген банк өнімінің негізінде қандай да бір қажеттіліктерді
қанағаттандыру қажеттілігі жатады. Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі
қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады.
Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық
айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің
көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін. Қазіргі кезде әмбебап банктер
банк қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей
қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Осы кезде басқа банктер
бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде сақтандырып қалу
мақсатымен қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін көпсетуге мамандануға
тырысады. Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер
туралы заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарату;
- клиенттер мен банк-корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға
кассалық қызмет көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемдік шарттарымен заңды және жеке
тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер беру;
- инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығары (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды,
акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді;
- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
- ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін
кепілдеме және өзгеде міндеттемелерді беру;
- тауар тасымалын талап ету құқын, сатып алу және қызмет көрсету,
осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың инкассациялық
тәуекелін өз мойына алу;
- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету
клиенттердің тәуекелі бойынша олардың агенттері ретінде әрекет ету;
- клиенттер үшін құжаттар мен бағалылықтарды сақтандыру бойынша
қызметтер;
- коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды
(қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару;
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- Лизингтік операцияларды жүзеге асыру. Ұлттық банкінің арнайы
лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді жүзеге
асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жүргізу,
халықтың ақшалай салымдарын қарау, ақшаларды аударуға байланысты
қызметтерді көрсету (инкассация).

ІІ. Кеңес үкіметі тұсында Қазақстан одақтас республикалардың бірі
болғандықтан оның дербес банк-несие жүйесі болған жоқ. Қазақстан
территориясында КСРО-ның орталықтанған банк-несие жүйесінің филиалдары мен
бөлімшелері қызмет көрсетті. Сондықтан Қазақстанда банк жүйесінің
қалыптасуы мен дамуы қазан төңкерісіне дейінгі патшалық Ресейдің және КСРО-
ның банк жүйесінің тарихымен тығыз байланысты. Ресей банк жүйесі батыс
елдердің банк жүйесіне қарағанда әлдеқайда кеш қалыптаса бастап, өз даму
жолында бірнеше кезеңдерден өтті.
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шоғырландырған:
мемлекеттік шаруашылық буындардан қаражаттары, халықтың жинақ ақшалары,
т.б. бар. Банктер осы қорлардың қалыптасуына белсенді қатысады, яғни оларды
пайдалану бойынша бақылау жүргізеді, ақша айналымын реттейді және сол
арқылы ұдайы өндірістік үрдіске әсер етті. Банктік жүйенің реформасы жеке
кәсіпорындардың банктен несие алуларын қамтамасыз етеді, жеке сектордың
дамуына жәрдемін тигізеді. Осы мерзімде ол шығынды мемлекеттік
кәсіпорындарды қайта құруды ынталандырады.
Жекешелендіруші кәсіпорындарға республикада банктік реформаны құрудың
барысында қажетті ипотекалық банктер маңызды көмек көрсетеді. Яғни бұл
жерде әңгіме жекешелендіруші кәсіпорындарға, оған тиісті мүлікті кепілге
ала отырып ипотекалық банктік ұзақ мерзімді несиесін беру мүмкіндігі туралы
болып табылады. Бірақ ол үшін ең алдымен заң базасын жасау кекек. Қазақстан
Республикасының экономикасы нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде несиені
басқарудың жүйесін банк жүйесін, банктік қызмет көрсету механизмін құру
қажеттілігінің маңызы бар.
2.1. Банктік жүйенің даму тарихы алғашқы банктер ХУІІІ ғасырдың екінші
жартысында мемлекеттік банк түрінде пайда болып, ХІХ ғасырдың аяғы және ХХ
ғасырдың басында Ресейдің банк жүйесі негізінен мынадай банк-несие
мекемелерінен құрылды.
- мемлекеттік банк (1860ж. құрылған);
- қоғамдық қалалық (252 банк) және жер банктері;
Көп буынды жеке банктер: акционерлік банктер (49 филиалдары бар 44
банк) өзара несиелейтін қоғамдар (83), коммерциялық банктер (32), несие-
жинақтау серіктестіктері (729) т.с.с. 1917 жылы Қазан Революциясынан кейін
банк ісін ұйымдастыруда мемлекеттік банк ісін ұйымдастыруда мемлекеттік
монополия қағидасы іске асырылды.
Елде мемлекеттік банк құрылды, кейіннен жеке коммерциялық және басқа да
банктерді ұлтшылдандыру нәтижесінде, бәрі бір мемлекетке жататын, салалық
және аумақтық банктер құрылды. Банктік жүйенің бір құрамдас бөлігі
мемлекеттік еңбек жинақ кассалары болды.
1922 жылдан бері сауданы, өнеркәсіпті несиелендіру үшін өзара
несиелендіру қоғамы, сонымен бірге, Оңтүстік-Шығыс мемлекеттік-капиталистік
акционерлік банк және шетел капиталының қатысуымен ресейлік коммерциялық
банк құрылды. Экономикалық социалистік секторының дамуына қарай
кооперативтік жеке несиелік органдар өз маңызын жоғалтты және қызметін
тоқтатты. Ауылшаруашылығын ұжымдастыру несиелік кооперацияны қажет етпей,
оны 1931 жылы таратты. Жеке секторды сауда және өнеркәсіп саласынан
ығыстыру. Өзара несиелендіру қоғамы қызметінің оралуына әкеп соқты. Басқа
несиелік органдар қызметінің оралуына әкеп соқты. Басқа несиелік органдар
қызметтері мемлекеттік салалық банктерге: Промбанк, Цеканбанк, Всекомбанк,
орталық ауыл шаруашылық банк және 1922-1925 жылдары құрылған басқа да
банктерге көшеді.
КСРО-да 1930-1932 жылдары жүргізілген несиелік реформаның нәтижесінде
жаңа қоғамдарда салалық банктер ұйымдастырылады. Капитал жұмсалымдарын
қаржыландыру және несиелендіруге байланысты 4 арнайы банктер бар.
Өнеркәсіп және электр шаруашылығының күрделі құрылысын қаржыландыру
банкі болып қайта құрылды. Ол 1959 жылы КСРО құрылыс банкі болып қайта
ұйымдастырылды.
1970 жыл бойы КСРО-ның банктік жүйесінде, оның ішінде Қазақстанда қатаң
орталықтандыру мен шоғырландыру, несиелік-банкі ықпал ету әдістемелерінде
әкімшілік, өктемдік, ұсақ-түйек регламенттеу, сондай-ақ шаруашылық
органдардың қызметінде де ұсақшыл регламенттеу басым болды.
Қалыптасқан ақша-несиелік қарым-қатынастар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.