Алдан Айымбетов ұлтын ұлықтаған азамат, қайраткер
І тарау
Алдан Айымбетов ұлтын ұлықтаған азамат, қайраткер
ІІ тарау
«Казахская правда» газетінің көтерген өзекті мәселелері
Қорытынды
Алдан Айымбетов ұлтын ұлықтаған азамат, қайраткер
ІІ тарау
«Казахская правда» газетінің көтерген өзекті мәселелері
Қорытынды
Айымбетов Алдан 1931 жылы 15 желтоқсанда ОҚО Түркістан ауданы Шерт елді-мекенінде дүниеге келген. 1949 жылы орта мектепті алтын медальмен бітірген. 1956 жылы КазГУ-дың философия факультетін тәмәмдаған.1964 жылы кандидаттық диссертациясын қорғады. [1]
Негізінен мамандығы философ. Бірақ, қажеттіліктен қолына қалам алған Айымбетов Алдан кейін шебер публицист, журналист болады. Сонымен, үш қайнаса сорпасы қосылмайтын журналистикаға қалай келді?
Тәуелсіздіктің алғаш жылдарында қазаққа қарсы, қазақтың ұлттығына қарсылар көп болды. Олар қазақтың санасын ақпарат құралдары арқылы әлсіретіп, улап жатты. Сондай қазақтың ұлттығына қарсы бір мақала «Казахстанская правда» газетінде жарияланды. Бұны оқыған Айымбетов қарсы мақала жазып аталмыш газеттің редакторына тапсырады.Бірақ, газет мақаланы жариялаудан бас тартады. Сонда А.Айымбетов қазақтың сөзін сөйлейтін өз «Правдасы» болады деп газет ашуды ұйғарады. [2]
Мақаланы басқа газетте жариялайды. Оны ақпарат министрлігінің баспа ісі жөніндегі орынбасары оқып, сол сарындас мақаласын «Казахстанская парвда» газетінде жариялайды. Мақалада Айымбетовтың адресіне де сын айтылады. Бірақ өзінің пікірлесін тапқан Алдан Айымбетов ол кісімен кездесу іздейді.
Бір күні министр орынбасары С.Құттықадам Айымбетовты шақыртады. Екеуі біраз әңгімелеседі. А.Айымбетов сонда: «Өзімнің газетім болса қазақ мемлекетінің бүкіл дұшпандарын жеңер едім»− дейді.
С.Құттықадам Айымбетовке газетін тіркеп беруге көмек беретінін айтады. Міне осылай «Казахская правда» газеті ашылады.
Газет алғаш санынан бастап ұлтарлық татулықты насихаттайды. Қазақтың ұлттық мүддесін қорғауда, қазақтың қордаланған проблемаларын жоғарыда отырған қазақша білмейтін орыс тілді қазақтарға орысша жеткізуді мақсат еткен.
Егемендік алған тұсты еске түсірейікші. Қазақ мәз болатындай ахуал жоқтың қасы еді. Орыс тілінде шығатын газеттер, телеарналар түгелдей бір ауыздан қазақтың намысын таптап, тілін, ділін, келеке етіп, болар болмас егемендігімізді тұншықтыруға жабыла күш салған еді ғой. Сол кезде өте әлсіз қазақ басылымдары арасында бұған тойтарыс беретін шама жоқ еді [3].
Негізінен мамандығы философ. Бірақ, қажеттіліктен қолына қалам алған Айымбетов Алдан кейін шебер публицист, журналист болады. Сонымен, үш қайнаса сорпасы қосылмайтын журналистикаға қалай келді?
Тәуелсіздіктің алғаш жылдарында қазаққа қарсы, қазақтың ұлттығына қарсылар көп болды. Олар қазақтың санасын ақпарат құралдары арқылы әлсіретіп, улап жатты. Сондай қазақтың ұлттығына қарсы бір мақала «Казахстанская правда» газетінде жарияланды. Бұны оқыған Айымбетов қарсы мақала жазып аталмыш газеттің редакторына тапсырады.Бірақ, газет мақаланы жариялаудан бас тартады. Сонда А.Айымбетов қазақтың сөзін сөйлейтін өз «Правдасы» болады деп газет ашуды ұйғарады. [2]
Мақаланы басқа газетте жариялайды. Оны ақпарат министрлігінің баспа ісі жөніндегі орынбасары оқып, сол сарындас мақаласын «Казахстанская парвда» газетінде жариялайды. Мақалада Айымбетовтың адресіне де сын айтылады. Бірақ өзінің пікірлесін тапқан Алдан Айымбетов ол кісімен кездесу іздейді.
Бір күні министр орынбасары С.Құттықадам Айымбетовты шақыртады. Екеуі біраз әңгімелеседі. А.Айымбетов сонда: «Өзімнің газетім болса қазақ мемлекетінің бүкіл дұшпандарын жеңер едім»− дейді.
С.Құттықадам Айымбетовке газетін тіркеп беруге көмек беретінін айтады. Міне осылай «Казахская правда» газеті ашылады.
Газет алғаш санынан бастап ұлтарлық татулықты насихаттайды. Қазақтың ұлттық мүддесін қорғауда, қазақтың қордаланған проблемаларын жоғарыда отырған қазақша білмейтін орыс тілді қазақтарға орысша жеткізуді мақсат еткен.
Егемендік алған тұсты еске түсірейікші. Қазақ мәз болатындай ахуал жоқтың қасы еді. Орыс тілінде шығатын газеттер, телеарналар түгелдей бір ауыздан қазақтың намысын таптап, тілін, ділін, келеке етіп, болар болмас егемендігімізді тұншықтыруға жабыла күш салған еді ғой. Сол кезде өте әлсіз қазақ басылымдары арасында бұған тойтарыс беретін шама жоқ еді [3].
Пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер
1. Перестало биться сердца пламенного казхского патриота. // Казахская правда.- 2006.-қыркүйек.
2. Г.Омарова. Қазақ өз толағайынан айырылды. // Казахская правда. -2006.- қыркүйек.
3. «Казахская правда» газетінің бас редакторы А. Әйімбетовтың «Қазақстан » газетімен сүхбаты. // Казакская правда.- 2002. -мамыр.
4. Ө. Ақжігіт. Біздің заманымыздың батыры // «Евразия К2»- 2004.-желтоқсан.
5. Т.Сатыбалдина. Өмірімді Алданға арнадым.// ТүркІстан. -2007.-наурыз.
6. Р. Бердібай. Түбі бір түрікпіз.- Астана : Фолиант, 2002.-3306.
7. А.Айымбетов. Каримов ноги об нас обтирает, а Назарбаев
вальсирует.// Казахская правда-2000ж. –сәуір.
8. Снится октябрьский переворот // Казахская правда -2000ж. -сәуір.
9. Купим Казахстан. //Казахская правда-1995ж. -қаңтар.
10. Нет это не парламент, это горазда хуже... // Казахская правда-1999ж.-сәуір
11. С.Малеев. Алдеке //Казакская правда-2006ж.-қыркүйек.
12. И началось она, борьба за власть// Казахская правда №10.-1998ж.
13. Это газета для тех, кто дорожит межнациональным согласием. Казахская правда-1993ж. -қаңтар.
14. Казахи теперь старший брат.// Казахская правда-1993ж.-ақпан.
15. Потасовка? -Еще не то будет,если ... //Казахская правда №6-1993ж.
16. Что за религия ислам?// Казахская правда№1-1995ж.
17. Уроки казахского языка //Казахская правда-2001 ж.-наурыз.
18. Кирилица или Ьагішіза?// Казахская правда-2001ж.-қараша.
19. Даешь казахская государство // Казахская правда-№9.2002ж.
20. Нас пугают «Драконом» под небесным... //Казахская паравда-2006ж.-наурыз.
21. «Казахская правда» предлагает президенту советы //Казахская правда,№05-1994ж.
22. Мои последний совет в этом году Нурсултан.// Казаская правда-1998ж.-желтоқсан.
23. «Багыстан» не сдадим! Не шагу назад позади родина! // Казахская правда-2002ж.-наурыз
24. Суюнши! Похоже вопрос об оралманах близок к решеню // Казахская правда-2002ж. -сәуір.
25.Умеем ли мы общаться по телефону?// Казахская правда, №4-1997ж.
26. Сонник. Дни от полнолуния числимые:// Казахская правда-2001ж.-сэуір
27. Новогодние годания // Казахская правда -2000ж.-желтоқсан.
28. Убиство Джона Кеннеди оплачено Кубы?// Казахская правда-2006ж.-ақпан
29. Знаете ли, что?... // Казахская правда-2005ж.-қыркүйек.
30. Н. В. Бухарин знал, что будеть убить //Казахская правда-2001ж.-сэуір.
31. Актеры и мистика// Казахская правда-201ж.-желтоқсан.
32. Нюренбергскому процесу 600 лет // Казахская правда-2005ж.-қараша.
33. Отовсюду и обо всем //Казахская правда.-2001ж.-шілде.
34. Говорят Сталин сказал: Пусть это уроком тебе будет! // Казахская правда-2006ж.-мамыр.
35. Можно ли жить без мозга //Казаская правда-2002ж.-қаңтар.
36. Что есть «Чемолган» //Казахская правда.-2005ж.-қаңтар.
1. Перестало биться сердца пламенного казхского патриота. // Казахская правда.- 2006.-қыркүйек.
2. Г.Омарова. Қазақ өз толағайынан айырылды. // Казахская правда. -2006.- қыркүйек.
3. «Казахская правда» газетінің бас редакторы А. Әйімбетовтың «Қазақстан » газетімен сүхбаты. // Казакская правда.- 2002. -мамыр.
4. Ө. Ақжігіт. Біздің заманымыздың батыры // «Евразия К2»- 2004.-желтоқсан.
5. Т.Сатыбалдина. Өмірімді Алданға арнадым.// ТүркІстан. -2007.-наурыз.
6. Р. Бердібай. Түбі бір түрікпіз.- Астана : Фолиант, 2002.-3306.
7. А.Айымбетов. Каримов ноги об нас обтирает, а Назарбаев
вальсирует.// Казахская правда-2000ж. –сәуір.
8. Снится октябрьский переворот // Казахская правда -2000ж. -сәуір.
9. Купим Казахстан. //Казахская правда-1995ж. -қаңтар.
10. Нет это не парламент, это горазда хуже... // Казахская правда-1999ж.-сәуір
11. С.Малеев. Алдеке //Казакская правда-2006ж.-қыркүйек.
12. И началось она, борьба за власть// Казахская правда №10.-1998ж.
13. Это газета для тех, кто дорожит межнациональным согласием. Казахская правда-1993ж. -қаңтар.
14. Казахи теперь старший брат.// Казахская правда-1993ж.-ақпан.
15. Потасовка? -Еще не то будет,если ... //Казахская правда №6-1993ж.
16. Что за религия ислам?// Казахская правда№1-1995ж.
17. Уроки казахского языка //Казахская правда-2001 ж.-наурыз.
18. Кирилица или Ьагішіза?// Казахская правда-2001ж.-қараша.
19. Даешь казахская государство // Казахская правда-№9.2002ж.
20. Нас пугают «Драконом» под небесным... //Казахская паравда-2006ж.-наурыз.
21. «Казахская правда» предлагает президенту советы //Казахская правда,№05-1994ж.
22. Мои последний совет в этом году Нурсултан.// Казаская правда-1998ж.-желтоқсан.
23. «Багыстан» не сдадим! Не шагу назад позади родина! // Казахская правда-2002ж.-наурыз
24. Суюнши! Похоже вопрос об оралманах близок к решеню // Казахская правда-2002ж. -сәуір.
25.Умеем ли мы общаться по телефону?// Казахская правда, №4-1997ж.
26. Сонник. Дни от полнолуния числимые:// Казахская правда-2001ж.-сэуір
27. Новогодние годания // Казахская правда -2000ж.-желтоқсан.
28. Убиство Джона Кеннеди оплачено Кубы?// Казахская правда-2006ж.-ақпан
29. Знаете ли, что?... // Казахская правда-2005ж.-қыркүйек.
30. Н. В. Бухарин знал, что будеть убить //Казахская правда-2001ж.-сэуір.
31. Актеры и мистика// Казахская правда-201ж.-желтоқсан.
32. Нюренбергскому процесу 600 лет // Казахская правда-2005ж.-қараша.
33. Отовсюду и обо всем //Казахская правда.-2001ж.-шілде.
34. Говорят Сталин сказал: Пусть это уроком тебе будет! // Казахская правда-2006ж.-мамыр.
35. Можно ли жить без мозга //Казаская правда-2002ж.-қаңтар.
36. Что есть «Чемолган» //Казахская правда.-2005ж.-қаңтар.
І тарау
Алдан Айымбетов ұлтын ұлықтаған азамат, қайраткер
Айымбетов Алдан 1931 жылы 15 желтоқсанда ОҚО Түркістан ауданы
Шерт елді-мекенінде дүниеге келген. 1949 жылы орта мектепті алтын медальмен
бітірген. 1956 жылы КазГУ-дың философия факультетін тәмәмдаған.1964 жылы
кандидаттық диссертациясын қорғады. [1]
Негізінен мамандығы философ. Бірақ, қажеттіліктен қолына қалам
алған Айымбетов Алдан кейін шебер публицист, журналист болады. Сонымен,
үш қайнаса сорпасы қосылмайтын журналистикаға қалай келді?
Тәуелсіздіктің алғаш жылдарында қазаққа қарсы, қазақтың
ұлттығына қарсылар көп болды. Олар қазақтың санасын ақпарат құралдары
арқылы әлсіретіп, улап жатты. Сондай қазақтың ұлттығына қарсы бір мақала
Казахстанская правда газетінде жарияланды. Бұны оқыған Айымбетов қарсы
мақала жазып аталмыш газеттің редакторына тапсырады.Бірақ, газет
мақаланы жариялаудан бас тартады. Сонда А.Айымбетов қазақтың сөзін
сөйлейтін өз Правдасы болады деп газет ашуды ұйғарады. [2]
Мақаланы басқа газетте жариялайды. Оны ақпарат министрлігінің
баспа ісі жөніндегі орынбасары оқып, сол сарындас мақаласын Казахстанская
парвда газетінде жариялайды. Мақалада Айымбетовтың адресіне де сын
айтылады. Бірақ өзінің пікірлесін тапқан Алдан Айымбетов ол кісімен кездесу
іздейді.
Бір күні министр орынбасары С.Құттықадам Айымбетовты шақыртады.
Екеуі біраз әңгімелеседі. А.Айымбетов сонда: Өзімнің газетім болса қазақ
мемлекетінің бүкіл дұшпандарын жеңер едім− дейді.
С.Құттықадам Айымбетовке газетін тіркеп беруге көмек беретінін
айтады. Міне осылай Казахская правда газеті ашылады.
Газет алғаш санынан бастап ұлтарлық татулықты насихаттайды.
Қазақтың ұлттық мүддесін қорғауда, қазақтың қордаланған проблемаларын
жоғарыда отырған қазақша білмейтін орыс тілді қазақтарға орысша жеткізуді
мақсат еткен.
Егемендік алған тұсты еске түсірейікші. Қазақ мәз болатындай
ахуал жоқтың қасы еді. Орыс тілінде шығатын газеттер, телеарналар түгелдей
бір ауыздан қазақтың намысын таптап, тілін, ділін, келеке етіп, болар
болмас егемендігімізді тұншықтыруға жабыла күш салған еді ғой. Сол кезде
өте әлсіз қазақ басылымдары арасында бұған тойтарыс беретін шама жоқ еді
[3].
Міне осы жағдайлар орыс тілінде шығатын Казахская правда
газетін дүниеге әкелді. Шын мәнісінде Казахская правда бір адамның ерік
жігерінің арқасында шығып тұрған газет. Алғаш саны 1993 жылдың қаңтарында,
соңғы номері 2006 жылдың тамызында 13 жыл бойы жарық көрген. 13 жыл ішінде
175 нөмері жарияланған. А3 форматта, кейде 4 беттік, кейде 8 беттік болып,
кейде екі аптада бір рет, кейде айына бір рет, кейде екі айда бір рет шығып
тұрған. Бәрі де қаржыға байланысты.
Айымбетов алғашында газетті өз зейнетақысына шығарып жүрді. Ара-
тұра кей азаматтар демеушілік жасап тұрды. Бірақ газет сотталып,
редакторына Антисемит деп айдар тағылған соң көмек берушілер жәрдемін
тоқтатты. Анау айтқандай демеушілері де болған жоқ. Негізінен мамандығы
философ. Бірақ еліміздегі жағдай, патриоттық сезім оны қалам ұстап,
журналист публицист болуға мәжбүрледі.
Казахстанслая правда газетінде жарияланған мақалаға қарсы жазған
жауап материалы оның тырнақ алды туындысы, журналистикаға басқан алғашқы
қадамы деуге болады.
Оның публицистикалық мақалалары мыңдаған қазақтың санасына
ұлттық сезім мен париотизм ұялатты. Мақалаларымен қоғамды әрекетке
шақырды. Кейде көрсек те елемей жүрген мәселелерді көруге түрткі болды.
Орыс тілді аудиторияға қазақтың ұлттық идеясын түсіндірумен болды.
А. Айымбетов қоғамдағы өзгеріске, кетартпалыққа бейжай қарап
отыра алмады. Қазақстанның экономикасы, әлеуметті жағдайы, мемлекет
басшыларының ұстанып отырған саясатына өз көзқарасын білдіріп,
дұрыстығын не бұрыстығын тайсалмай айтып, кемшіліктерін қорықпай
әшкерелеп отырған.
Ия, негізінен алпыстан асқан соң өзге ақсақалдарымыз бала-шаға,
отбасы күйбеңінен ары аса алмайды. Ал Алдан ағаны пайғамбар жасына
келгенде газет шығаруға халқына деген сүйіспеншілік, шын потриоттық сезім
итемеледі. Немесе қартайған шағында өз атақ даңқы өзіне жетерлік адам
газет шығарып несі бар?
Тәуелсіздікке қазақ екі ғасырда әрең жетті. Осы енді тәй-тәй
басып келе жатқан тәуелсіздігімізді бесігінде тұншықтырғысы келгендер көп
болды. Қазақстанда орыстар өктем болды. Олар Тәуелсіздік алған соң да осы
әрекетінен айырылғысы келмеді. Сосын олар ашық шабуылға, ақпараттық күреске
шықтты. Барлық ақпарат құралдары орысша сөйлейтін. Қарапайым халықтан
үкімет басшыларына дейін орыс тілді басылымдарды оқыды. Қазақтың орыс тілін
меңгергені соншалық, тіпті орысқа үйрететін халге жетті. Ал бұл тілінен
айрылу ел ретінде тарих сахнасынан жоқ боп кету деген сөз. Сонда күреске
Айымбетов шықты.Ол шынында ұлты үшін, ұлтының болашағы үшін күресті,
қазақтың дұшпандарымен жалғыз күресті.
Міне, он жылдан асты.Майданда жалғыз жеке батыр А.Айымбетов
қана соғысуда. Один в поле не воин дейді орыстар. Жоқ, бұл ереже қазаққа
жүрмейді. Жүрмейтініне Алдан ағаның ерлігі куә [4].
Алдан қазақ халқы үшін, оның ұлттық мүддесі үшін күресті.
Халықтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап күресті.
Күрес әсіресе, қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алу
төңірегінде көп болды. Республикамызда және Ресейде шығатын басылымдар
бұрынғы өктемдігін сақтап қалуды көксеп қазақтарға қарсы мақалалар
жазды. Бұған тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Караван, Казахская
правда газеттерінде шыққан мақалалар дәлел. Бұндай жағдай жалпы қара
халыққа, әсіресе, халқының бүгіні мен ертеңіне бейжай қарай алмайтын
отаншыл азаматтарға ауыр тиді. Қазақ тілінде жазылған мақалалар
нысанаға жетпей, сөздері далаға кеткендей болатын. Себебі, жоғары
лауазымды қызметкерлердің дені қазақ баспасөзін оқымайтын. Ал орыс
тілді басылымдар қазақ ұлтының мұңы мен мұқтажын ешқашан көтермейтін,
дәл осындайда қазақтың талап-тілегін орыс тілінде жеткізіп айтатын
қазақтың қаскүнемдерімен талмай күрескен Казакская правда газетінің
редакторы А.Айымбетов болды.
Мен Гиллердің кезінде Караванмен айтысқанмын. Караванның
ажалы менен болады дегенмін. Сол сертімде тұрдым. Гиллердің
Караванының үнін өшірдім [4].
Қазаққа қарсы мақалалар көп жарияланатын басылым
Казахстанская правда еді. Онда ұлттар арсына жік салып, от жағатын
материалдар көп басылатын. Айымбетов онымен де күресті. Ақыры Срыбных
жұмыстан кетті.
Казахстанская правданың оқырмандары Казахская правданың
тегеурінін мойындап оның әрбір санын іздеп оқитын болды.
Қазақты масқаралап, жамандап жазатын газеттің бірі
Мегаполис еді. Мегаполис қазақтың саққа ешқандай қатысы жоқ деп
жазды. Айымбетов бұның керісінше екенін ғылыми тұжырымдармен дәлелдеп,
газеттің тас талқанын шығарды. Бас редакторы орнынан кетеді.
Айымбетов қазаққа, намысты азаматтарға ұлттың терең
мүддесін түсіндіріп, шовинистік, евроцентристік күштермен бітіспей
соғысқа түседі. Ол халқының көкейкесті мәселелерін сөз етіп,
еліміздің дұрыс дамуы үшін күш салады. Ұлттық демократиялық
мемлекетті қалыптастыру керектігін айтып, сондай қоғамды қалыптастыру
үшін күреседі. А.Айымбетов сияқты ұлт тағдырына қатысты проблемаларды
көтеру батылдықты ғана емес, білімділікті, отансүйгіштікті,
жанкештілікті қажет етеді.
Біраз басылымдар Көп ұлтты Қазақстан деген тіркесті
қолдануда. Ал Айымбетов республиканың негізгі ұлты қазақ, ал,
басқалары өзге халықтардың диаспорасы деп есептейді. Ол патшалық
Ресеймен Кеңес билігі дәуірінде ұлттық мүддесі тапталған қазақ
халқының мәдени экономикалық қажетіне Үкімет көп көңіл бөлу керек
деп есептейді. Қазақтың жерден айрылуы тарихын ұзақ зерттеген
С.Әсіповтың бастамасын қолдап, қазақтың қазір тәуелсіздік жылдарында
да қазақ өз жерінен айрылып жатқынын айтып бұл мәселенің өзктілігін өз
басылымында көтерген. Үкіметтің назарын осыған аударған Айымбетов
болатын. Қазақтың жауы өз ішінен де табылып жатты. Олар қазақ тілін
де, тарихын да, дәстүрін де мойындағысы келемейтін, бірақ өздерін
қазақпыз дейтіндер. Олар қазақтың дұшпадарымен бірігіп , қазақтың
мемлекет болып кетуіне кедергі жасайды. Қазақтың аяқтан шалушы ішкі
жаулары көп. Алдан Айымбетов солармен күреседі. Атамекеніне оралған
қазақтарға азаматтық алуда жасанды келдергі келтірушілер көп екенін,
осыған үкімет шындап көңіл бөлу керектігін айтады. Казахская
правда шетелге бала сату адамдыққа жат сорақы іс екенін, қазақ
жерінің түкпір-түкпірін аралап дінінен айырып өзегінен жарып жүрген
миссионерлерді де сынап жазады. Әлбетте, мұндай қазақтың мұңын мұңдап
жоғын жоқтаушы халықтың шын жанашыр басылымы оқырман қолдауына ие
болады.
Ия , Айымбетов шын мәнісінде ұлтын ұлықтаған патриот кісі
болған кейде ол патриоттығы шектен шығып та кетеді екен. Ол өз
басылымында тек түр әлпеті келескен қазақты ғана басқан. Ал, манғол
тектес болып кеткен қазақтарды басудан бас тартқан екен.
Мегаполистің редакторы газетте ылғи түрі келіспеген
қазақтарды басып шығарады. Сонда Алдакең өз суретімен аталмыш газеттің
редакторы А.Тәжуітов суретін қатар басып шығарып, неге сен қазақты
төмендетесің деген.
Міне, оның патриоттығы соншалық тіпті қазақты әдемі емес
деген адмды жақтырмай қалған екен. Шынында А.Айымбетов халқы үшін
ештеңеден тайынбаған ол өз басылымы арқылы қазақтың дұшпандарымен
күрескен. Ол ұлты үшін ештеңеден аянбай, халқы үшін ештеңеден
тартынған жоқ. А.Айымбетов ұлты үшін күресіп жүр екен ғой деп
оған көмек қолын созған үкіметте болмады. Ол газетті өз қаржысымен
шығарады. Газет шығару үшін алтын-күмісін сатты, мініп жүрген
көлігін, киіп жүрген бөрігін сатты. Сөйтіп, күні кешеге дейін
қалғудың аз-ақ қалпында тұрған ҚАЗАҚ РУХЫН күндіз-түні көз ілмей
отырып қорыды. 13 жыл күзетті. Ұйықтап бара жатқанды түртіп оятты.
Есінеп тұрғанды бүркіп оятты. Бүтін бір институттың жұмысын бір өзі
атгқарды, шенде шекпен де сұраған жоқ.
Алдан аға президентпен кездескен. Бірақ ол елбасынан ештеңе
сұрамаған. Шынында, мұндай сәтті пайдаланушылар президентпен
кездесуден кейін бай адам болып шыға келер еді. Ал Айымбетов олай
етпеген.
1994 жылы желтоқсанда кездескен болатын. Қызмет те, ақша да
сұрамаған бар айтқаны көлік жағынан қиналып жүрмін деген. Сонда
министрлер кабинетінің гаражынан ескілеу волга бергізген [5].
Айымбетов халқы үшін өмір сүрген. Жоғарыда айтып
кеткеніміздей , ол марапат үшін шен алу емес халқын шын сүйгені
үшін күрескен. Ол қарапайым тұрған. Асқан атақ-даңқты ұнатпаған.
Қарапайым тұрғанына қарамастан, жәрдем қажет еткен адамға көмек
қолын соза білген.
Алдан өзі қайтыс болардан екі жыл бұрын бір әйелдің
ауруханада жатқанын, оған әкесінің бүйрегін салу үшін ақша керектігі
жайлы оқыған. Алдан маған келіп ақылдасты. Сонымен, газеттің
тілшісі арқылы әлгі әйелді таптырдық. Оған 300 әлде 400 долларды өз
қолымен береді. Сонда Алдан өз фамилиясын да айтпаған. Тек Алдан
аға және Тамара Мұхамедиярқызынан деген екен.
Міне, азаматтың азматтығы. А.Айымбетов ұлтын шын сүйген
патриот, тек сөзімен емес, ісімен сүйген адам. Ұлты үшін күрескен
азамат. Ол Казахская правдада ең өзекті мәселелерді көтерген.
Ертең маған кесірі тиер , ертең біреулер сүріндірер деп қорықпай
шындықты шырқыратып жазған. Казахская правда газетінің 175-ші
номерінде жарияланған мақалаларды алып қарайтын болсаңыз қазақ
халқының, ұлтының өркендеу жолындағы мақсаттар мен мұраттар ,
атқаратын істер деп қарауға болады.
Егер Казахская правданың 80-ші номерінде көтерілген
мәселелерді бір үлкен томның көлемінде топтап шығарса, оны ұлттың
даму мұратының энциклопедиясы деп атауға болар еді [6].
Онда көкейкесті халықтың пісіп тұрған мәселелері
көтерілген. Жалпы , Казахская правда жайлы айтсақ, Казахская
правда А.Айымбетовтың болмысы десек те болады.
Казахская правда еліміздегі нағыз ұлттық,
патриттық басылым. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Казахская
правда көтерген күрделі проблемаларды тіптен ешбір басылым жаза
алмады десек те болады.
1990 жылдары енді тәуелсіздігімізді алған тұста
басылымдар мен ақпарат құралдарының дені орысша еді. Олар ешқашан
қазақтың ұлттық мүддесін қозғамады, ал қазақша басылымдар жалтақ,
ондай мәселелерді көтеруге дәрменсіз еді. Ал, ұлттық мүддені
жазған басылымдардың өзінің үні әлсіз шығатын. Тіпті 2000 жылдары
Қазақстан аяғына нық тұрып, оң-солын танып, қазақша ақпарат
құралдары көбейіп, сөз бостандығы орнады деген кезде де кей
мәселені жазуға басылымдардың ерік - жігері жете бермейтін.
Жер сатылмайды, жер-Отан, Отан-Ана Өзбекстан тапа – тал
түсте шекара сызып, столбтар қойып, Қазақстан территориясына кіріп
жатыр. Ал біздің саясаткерлеріміз, мемелекет қайраткерлеріміз саусағын
да сытырлатқан жоқ.Тіпті, Өзбекстанмен келісімге келетін тиімді
шешім қабылдАйымыз деп Өзбекстанның бұл әрекеттерін қолдап отырған
сыңай танытты. Осылай өздерінің бейбіт мемлекет екенін көрсеткісі
келетіндей. Бірақ жерге, Отангға келгенде үндемей қалу Отаныңды
сатқаның деп Қазақстанның жер мәселесі, шекара, дәлірек айтқанда
Өзбекстанмен шекара жайлы ұстанып отырған саясатын сынайды.
Бізде осындай жағдай болып жаттқанда, қоғамның үндемей
отырғаны таң қалдырды . Ал оппозиция қайда қарап жүр? Халықты
жұмылдырып соңынан ертетін сәт осы емес пе? БАҚ не істеп жүр?
Осындайда жазбағанда қашан жазады? [7].
Міне, Айымбетов тіпті оппозиция үнсіз қалып отырған
проблеманы көтереді, ақпарат құралдарының үнсіздігін сынайды. Неге
халықтың тағдырына қатысты нәрсені жазуға қорқады деп күйінеді.
Казахская правда шынында ел мүддесі үшін күрескен
газет. Онда еліміздің мемлекет болып қалыптасуы үшін жарияланған
мақалалар көп-ақ. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында басылымдардың
көбісі сары басылым еді. Олардың жазатыны тек өсек, дәйексіз,
дәлелсіз мыс-мыстар мен ұзынқұлақтан естігендері ғана.Тіпті сондай
айдармен газет те шығарылып жүрді. Ал одан қала берсе ылғи төсек
қатынасын дәріптейтін порнографиялық басылымдар болды.
1990. жылдары барлық нәрсе жекелендіріліп мекемелер өзін-өзін
қаржыландыратын болғандықтан басылымдардың осылай ақша табу
жолына түсіп, қарақан басының қамы үшін арсыздыққа
барғаны баршамызға мәлім. Ал ұлттық мүддені қозғап
жазатын болса одан түсер пайда жоқ және былыққа толы
саясатты жазуға үлкен күш-жігер қажет болды. Олар үкімет
басшыларын, лауазымды иелерді сынауға, олардың екпінінен
қорықты. Ал Казахская правда ақиқатты батыл да өткір
жазды. Бұл Айымбетовтың емендей берік мінезін азаматтық
ерлігін көрсетеді.
Патшаны әбден ұрлық-қарлыққа дәніккен тойымсыз, өзінің және
ұрлаған мүлкін сақтап қалуға тырысқан айналасындағы адамдар сатып
кетті. Біздің мемлекетті де құлатуға мүдделері бар, олар - жемқорлар
дейді [8].
Яғни Айымбетов еліміз енді аяққа тұрып келе жатқанда оны
аяқтан шалушылар көп, ол ішімізден шыққан жаулар дейді. Жемқорлар
мемлекетімізге қауіпті, олар мемлекетті ішінен ірітушілер дейді.
Бір топ бизнесмендер жерді сатып алғылары келіп
Обращение деген ат жазыпты. Казахская правда да қарап отыра
алмай бұларды қатты сынайды. Жерді сатуға қарсы байлар сатып алады
да крестьянство орнайды. Ол сіңірі шыққан халық моладан 2 метр жер
де ала алмайды дейді.
Жер тауар емес жер құдайдың берген ырзығы. Ол
халыққа, ұлтқа тиесілі жерге халықтың атынан сөулеуге құқық алған
адамдар қипалық етеді.
Тіпті шаһтар, падишаһтар, шахиншаһтар билейтін
шығыстың деспоттық мемлекеттерде жер ортақ иелікте болғанның өзінде
жерге жекеменшік түрі кездеседі.
Бірақ мұны да Қазақстанда қолдануға болмайды [9].
Жер сатылатын болса, онда қарахалық иелеріне яғни
жер иеленушілерге қызмеи етіп, иелерімізге таным ететін боламыз. Бұл
недеген мәңгүрттік, жерді сатып алу, сату! Біздің батырларымыз,
хандарымыз уақыт өте келе сатылсын деп қасық қаны қалғанша
жаудан қорғаған жоқ қой.
Алдан Айымбетов қоғамдағы індетті дөп басып таба білді
және ең бастысы қоғамдағы қазіргі жағдайларды саралай отырып
келешекті көрегендікпен болжай білген.
Кто следующий президент Казахстана! деген
мақаласында: Келер сайлауда Назарбаев өз жағында отырып
президенттікке түседі. Деп Назарбаевтың мезгілінен бұрын сайлауға
түсетінін айтқан. Қазақстанның келесі президенті ретінде тағы да
Назарбаевты көргісі келетінін және солай болатынын айтады. Өткелде
атты ауыстырған дұрыс емес дейді.
Біздің болжамымыз бойынша келесі сайлауға сөзсіз
Назарбаев жеңіске жетеді. Дегенмен сайлаудың өз заңдары бар және
тұзбен әрқашан жеңіске жете бермейді.
Бірақ президент болып Назарбаев қайта сайланған
жағдайда Қазақстанды көптеген саяси-әлеуметтік прогресстер шын
мәнісінде аспаған ел басы күтіп тұр.
Жоғарылау мен құлдыраудың, жеңіс пен жеңілістің дәмін шын
сезінген ғана мемлекет басқаруға лайықты саясаткер болады.
Көріп отырғанымыздай Айымбетов Алдан шындықты жаза
білген, саяси ахуалды туралықпен сынай білген сонымен бірге тек
сынап қана қоймай оның нәтижесінен әкеп соғарын білген адам. Оның
жазып кеткені көріп отырғанымыздай айна қатесіз келіп отыр.
Президент сайлау мерзімінен бұрын түсіп жеңгені рас және
президентіміздің ұстанып отырған саясаты біршама дұрыс. Әлеуметтік,
экономикалық, рухани жағынан да біршама ілгерілеп келеміз.
Ия, Алдан Айымбетов саяси публицист ол
мақалаларының бірінде сынға алған, анау шенеунік екені мынау
депутат екен ертең маған зияны келер деп ойламаған. Тіпті, ең
алдымен, сол халық қалаулыларын сынаған.
Парламентке, шын мәнісінде , халық қалаулысы емес кім
көргеннің сайланатынын, ал санына келсе өте көптігін айтады. Құл
жиылып бас болмайды, құм жиылып тас болмайды дейді. Саны көп
болғанымен ішінде іліп алары саусақпен санауға боларлықтай [10].
Парламент үш рет таратылды дейді. Бірінші парламентті
Қазақстанды ядролық қарусыз деп танып сол арқылы әлемнің талапайына
жол ашқаны үшін кінәләйді.
Ал екіншісін тіпті халық жоғын жоқтамақ түгілі
өзінде қорғай алмағандығы үшін кінәләйді.
Үшінші парламент принципсіз, ел тағдырына енжар
қарайды. Қандай шешім болса да қабылдауға даяр, тек президентке
ұнаса болғаны. Әйтеуір таратып жібермесе болғаны деп отырғандар.
Біткен іске сыншы көп дейді. Бірақ Айымбетов тек
сынап қана қоймайды, сол тығырықтан шығу жолдарын да ұсынады.
Сайлау жүйесін өзгерту керек, түбегейлі қайта қарастыру
керек. Комиссияны басқа емес халықтың өзі таңдап, жұмысын бақылап
отыру керек.
Бос сөйлейтін емес жұмыс істейтін парламент керек.
Назарбаевтың бұл жеті жылдық елбасылық басқаруы
алдыңғы жылдарынан тым бөлек болады.
Біріншіден қоғамның құлдырауын тоқтату үшін орасан зор
күш керек.
Екіншіден Қазақстан халқы тәуелсіздігіміздің алғаш
жылдарындағыдай емес, көзі ашық. Халықты енді ерте білу керек.
Үшіншіден келесі жеті жылдықта шын мәнісінде батыс
үлгісіндегі оппозиция қалыпт асады.
Назарбаевтың келесі жеті жылдық басқаруында көп
партиялар құрылып, партиялық жүйе орнайды деп Айымбетов келесі
елбасылық мерзімде кездесетін қиыншылықтарды айтады.
Он жылдық басқаруында кемшіліктерді сынай келе,
Қазақстанның экономикасы, әлеуметтік жағдайын көтеру үшін не істеу
керектігін айтады. Айымбетов тек сынап қана қоймаған, тығырықтан
шығу жолдарын да көрсеткен. Сонымен бірге, тым қатты сынға алған
болса мойындай білген.
Бүгінгі күні бұрын Назарбаевты қатты сынап
қателескенімді мойындайымын. Менің тек армандағандарымның президент
80 пайызын іске асыра білді.
Ол жағдайды ушықтырып, Грузиядағыдай соғысқа ұластырмай
қазақ мемелекетін құра білді.
Мен қазақ тәуелсіздігін алған жылдары билік басына ұлтшыл-
радикалдардың келмегеніне қуанамын, мемлекет басқаруда тәжірибесіз
олар не бүлдіретінін елестету де қиын [11].
Айымбетов Алдан публицист, саяси публицист. Елдегі
жағдайды таразылай білген. Парламентте отырған саясаткерлеріміздің
өздері көре білмеген дүниелерді Алдан Айымбетов көре білген.
Елбасының, үкіметтің қолданып отырған саясаты неге әкеліп соғарын
білген, және де артық кеткен жерлерін еш қорқынышсыз әшкерелей
білген. Ештеңеден тайсалмаған, елі үшін еміренген патриот болған.
Бұны әшкерелесем ертең өзіме қиын болады деп қорқпаған. Оның
публицистикалары қоғамның көзін ашты, ұлттың ұлттық санасының
оянуына түрткі болды. Ол өзінің публицистикасымен мемлекетіміздің
өзекті проблемаларына үн қосып, халықтың санасына сіңіре білген.
Айтып кеткеніміздей ол еш қорқынышсыз шенеуніктер
мен үкімет басындағыларды, лауазымды иелерді де сынға алған. Бірақ
ол бір жақтама жамандап кемшіліктерді тізбектеп жаза берген жоқ. Ол
іс-әрекеттерін қателіктерін сынап, жақсы жақтарын дәріптеп отырды.
Сайлау алдында президенттікке үміткерлерді, дәлірек
айтқанда А.Қажыгелдин мен Н.Назарбаевты тілге тиек етеді. Кейбір
оппозициялық басылымдар сияқты біржақтама ия жамандап, ия мақтап
жазбайды. Назарбаевты да Қажыгелденді де оңдырмай сынайды, қате кеткен
тұстарын айтып қана қоймай артықшылықтарын да айтады.
А.Қажыгелдин Назарбаевқа бәсекелестік тудыратын бірден
бір үміткер.Президенттікрке үміткер басқа да азаматтар бар, бірақ
олар жайлы сөз етудің қажеті шамалы.
Әкежан Қажыгелдин мықты әрі лайықты қарсылас [12].
Қажыгелдин Назарбаевтың конституцияға Елбаның ар-
ұжданына тиетін сөз айтуға болмайды деп бап енгізгенін сынайды.
Әлбетте, дейді Алдан Айымбетов кез келген сын ар-ұжданына тиетін
сөз болып есептелетіндіктен бұл дегеніміз елбасын мүлдем сынауға
болмайды деген сөз емес пе? Бұл жерде Қажыгелдинмен толықтай
келісемін.
Айымбетов Алдан өте обьективті, шыншыл және тура
журналист.Ол ештеңені дерекке сүйенбей біржақтама жазбаған, жақсы
жағын да жаман жағын салыстыра отырып қорытынды шығара
білген.Назарбаевтың саясатының кемшін тұстарын санамалай отырып,
жақсы жақтарын да айта кетеді.
Қажыгелдинді де дәл солай жақсы жақтарын, келісетін
тұстарын көрсетіп, бірақ оның халықтың тағдырына енжар қарайтынын
сынайды.
Оның қазақ тілінің жанашырларымен өз бетінше есеп
айрылысқанын айтып бұндай қателікті халық кешірмейтіндігін ескертеді.
Алдан Айымбетов өте білімді, саяси көзі ашық кісі
болған. Жымысқы саясаттың астарында не жатқанын болжай білген. Ол
мемлекеттің ішкі саясатымен сытрқы саясатын елдегі жағдаймен
әлемдегі жағдайды, еліміздің басқа мемлекеттермен қарым қатынасын
таразылай келіп өз қорытындысын шығарған.Саясатты сайқал дейді.Олай
дейтіні астарында не жатқанын білу оңай емес. Әр саясаттың
астарында үлкен мән жатады.Айымбетов соны көре білді.Таразылай
салмақтай келіп халыққа пайдалы болса мақтап, қолдап, ал зиянды
болса дабыл қаққан.
Алдан Айымбетов журналист,саяси публицист. Ол
қордаланған мәселені көре білген, қоғамдағы дертті дөп басып таба
білген, сол кеселді халыққа мақалаларымен жеткізе білген.
Ол өзінің публицистикаларында өзекті мәселелерді
көтеріп, елбасы мен үкіметтің саясатының астарына үңіліп соны
халыққа тарата білген. Алдан Айымбетов публицистикалық мақалаларымен
шын мәнісінде саясатта ушығып тұрған проблемаларға үн қоса білді.
Ол тек Қазақстанның ішкі саясатын жазып қана қойған жоқ, ол
мемлекетіміздің өзге елдермен сыртқы саясатын, қарым-қатынасын да
саралап отырды. Керек жерлерінде тіпті елбасыға да не істеу
керектігін жазып отырды.
А.Айымбетов көреген саясаткер, біз болған жайтты ғана
көреміз, бізге қалай көрсетеді соны ғана көреміз. Ал Айымбетов
қабылданған шешімнің, істің жақсы жақтары мен жаман жақтарын
таразылай отырып, пайдасы мен зиянын, келешекте қандай зардабы
немесе пайдасы боларын айтады.
Қазақстанның елбасы Назарбаев ядролық қарудан бас
тартып, оны ядролық державаларға берген кезде барлыға Назарбаевты
сынады, бұл ісін қолдамады.
Ядролық қару біздің қорғанымыз еді.Ядролық қаруымыз
барда ғана алып мемлекеттер бізбен санасар еді, неге бас тартты
деп бір сынады.Ал енді бас тартқан күнде де оған үлкен сомада
ақы алу керек еді.Немесе саяси экономикалық келіссөздер жасап, өз
пайдасына шешіп алу керек еді, ал Назарбаев жай бере салды деп
тағы сынады.
Айымбетов бұл өте дұрыс шешім болды, осылай Қазақстан
экономикалық та, саяси да жеңіске жетті деді.Енді ядролық
державалар клубының мүшесі көбеймейді.Ал қарудың өзіне келер болсақ
қару Қазақстанда тұрғанымен оны басқару тетігі Москвада болды.
Кезінде
СССР бұл салаға тек орыстарды жұмысқа алып кадрды солардан
дайындаған, сондықтан ол қаруды пайдалану мүмкіндіктері жоқ еді.
Ал өзімізден кадр дайындауға 20 жылдай уақыт керек еді. Қаруды
бермей ұстау үшін қомақты сома төлеп тұру керек. Ал ондай ақша
1991 жылдары Қазақстанда қайдан болсын дейді. Сонымен бір кезде
Қазақстан ядролық держава статусынан бас тартып тек ұтты, өйткені
басқара алмаған соң ол қарудың үстінде отырумен тең.
Міне, бір кезде Назарбаевты сынға алғандар бұның
дұрыс шешім екенін енді түсініп отыр.
ІІ тарау
Казахская правда газетінің көтерген өзекті мәселелері
Казахская правда газеті түрлі тақырыптарлды қозғады.
Халықтың әлеуметтік жағдайын, экономикалық-саяси
проблемаларды көтерді. Елбасынан бастап үкімет, депутат түрлі
ұйымдарға жазылған ашық хаттар басылды. Негізінен алғанда
газеттің басты мақсаты яғни Айымбетовтың газетті шығарудағы
мақсаты ұлтаралық татулықты насихаттау болғандықтан онда
негізінен осы сарындағы мақалалар өте көп басылды.
Казахская правданың алғаш нөмерінің алғашқы бетінде
Это газета для тех, кто дорожит межнацианольным согласием
атты жарияланған мақаладан-ақ белгілі.
Біз тек шындықты жазамыз және де штаттан
тыс авторлардың материалдарын да жариялАйымыз. Біз
кез-келген материалдарды жариялайымыз,
тек ол сепаратистік және экстремистік бағытта
болмаса болды [13].
Біз қазір тіпті көршілес тұратын әр ұлттың иті
бір-бірімен ырылдасса арты ұрысқа ұласатын, ал
балалардың шекісіп қалуы, көше бұзықтығына ұласып
отырған заманда өмір сүріп жатырмыз.
Қазақтар және орыстар − біздің мемлекетіміздің екі
үлкен этносы. Олардың қарым-қатынасынан салқа айналған
бауырластығын сақтай алуынан бәріне болмаса да көп нәрсеге
ықпалы бар.
Жалпы қазақ кез-келген көршісімен тату тұратын бейбіт
халық. Қазақстандағы бейбітшіліктің негізі осында жатыр. Казахская
правда осы бейбітшілікті сақтап және әрі қарай тұрақтандыру үшін
бар күш – жігерін салады.
Газет алғаш санына бастап ұлтаралық татулықты
насихаттайды. Қазір Қазақстанда орыс тілділер мен қазақ
тілділердің күресі жүріп жатыр. Бірақ орыс тілділердің
барлығы орыстар емес, олардың басым лкөпшілігі
қазақтар және басқа ұлттар. Тіпті бұл белгілі бір
ұйымның астыртын саясаты. Осылай олар Қазақстанды
бөлшектеп таратып жібермекші. Өйткені бірнеше
атасынан бері осы Қазақстанда тұрып келе жатқан орыстардың ешқайсысы
қазақтардын теперіш көрдік деп айтпайды.
Олардың қазақтармен араласып кеткені соншалықты тіпті қазақша
ойлайды. Олар қазақ бауырларына разы. Ал қазақтар орыстар мен
орыс тілділерді шеттетіп
жатыр деп даурыққандар санаулы ғана адамдар және белгілі
бір ұйымның мақсатын іске
асырушылар.
Осыған дәлел реттінде Казахская правда орыс
азаматының мақаласын жариялайды.
1927 жылы аталарымызды қоныс аудартып жіберген,
сонда атларымызға қазақ бауырларымыз көмектескен.
Біздің туыстығымыздың, достығымыздың тамыры осында
жатыр.
Қазақ елі тәуелсіздігін алғанда кейбіреулер қазақ тілі
мемлекеттік тіл болады, енді орыс тілділер шеттетіледі, оған жол
бермейміз,- деп шықты. Бұл қате пікір. Біреудің үйіне келіп оны
билеуге тырыспау керек.
Ол жеке және азғантай адамдардың пікірі. Орыстар
ештеңеден шеттетілген жоқ. Қазіргі қысылтаяң шақта қоңсы
тұрған ұлттар бір-бірінің жақсы қасиеттерін бойына сіңіріп
татулықта өмір сүрейік деп жазады Василий
Киреев.
Осы пікірді ары қарай Айымбетов сабақтайды.
Қазақ егемендігін алып жаңа мемлекет құрды,
мұны мойындау керек.Қазақ еліндегі басқа ұлт өкілдері
мұны сыйлау керек және мойындау керек. Бір
Қазақстанның ішінде бірнеше мемлекет құрылмайды. Кез-
келген халық орыс, украин, неміс тіпті қазақтың өзі
жер бетінде бірнеше мемелекет құра алмайды [14].
Қазақ тәуелсіздігін алған соң Қазақстанда тұратын кей
ұлт өкілдері бұған үрке қарап енді қазаққа жалтақтап
қаламыз деген пікір айтып жүр. Кейбіреулері
Қазақстанды бөлшектеп автономия құрамыз дейді. Бірақ
бір елдің басқа елдердегі диаспоралары автаномия құра берсе не
болады? Қазақстанда қазақ енді жетекші халық, басқа ұлттар
енді кейін сырылып қалады деп жүр. Жоқ, қазақ
жетекші халықытан бұрын қазақ Қазақстан мемлекетінің
елдігіне жаупты халық. Қазақ халқы қазақ мемлекетінде
жетекші жауапты халық болғаны
заңдылы емес па?
Айымбетов ұлтаралық татулық пен қазақ халқының
ұлттығын сақтап қалу үшін күреседі.Ол өзінің басылымында ұлтымыздың
ұлттығын қалыптастыратын мақалалар көп жариялайды. Ол
Казаки мечтают о Казакстане атты блок мақала
жариялайды. Мұнда Айымбетов үш түрлі басылымда Казачество жайлы
жазылған үш автордың мақалаларын жариялап, оларды
салыстыра отырып, олардың бағыиттарын ажыратып береді.
Басылымдар ұлт арсында наразылық отын үрлеп отыр, қазақ
жерінде казачество құруға жол бермей керек. Казактар белгілі -
бір қалаларды алып казак автономиясын құруды көксеп жүр. Үндеу
таратып тіпті кей жерде әрекетке көшіп, күш қолданып та
жүргені белгілі болып отыр. Бұл не қазақ жерінде
казактар билегені ма, бұған жол бермеу керек.
Лад, Единство, Славянский центр секілді
бірлестіктер ел арасында іріткі салып, мемлекетіміздің елдігін
бұзатын үндеу таратып жүр. Бұған тосқауыл қою керек.
Қақтығыс неден туындады және зұлымның
бет-бейнесі қандай? Оның ізбасарлары көп. Казак
атамандары мен Лад, Единство, Славянский центр секілді
бірлестіктердің жетекшілерінен бастап, делқұлылау Ресейлік министрі
Павел Грачевқа дейін-бәрі қазіргі және болашақ ұлтаралық
эксцестердің тікелей және жанама айтушылары...
Бунаковтар мен Сидоровтар, Зовиндер мен Супурнюктер,
Қазақстанның батысы, солтүстігі мен шығысында тағы қандай
бейбітсүйгіш - сепаратистердің жүргенін бір құдайым білсін.
Олар Караул! деп айғайлап дабыл қағуда: мұнда қазақ
мектебі ашылып жатыр, көше атауларынан колонизмнің таңбасынан алып
тастап жатыр – деп айғайлайды [15].
Айымбетов осындай бірлестіктерінің түпкі мақсатын
көре білген. Олар біз теперіш көріп жатырмыз деп айғайлай
салғанымен негізінен қазақ мемлекетінің аяққа тұрып
қалыптасып жатқанын қаламай ұлтарасында наразылық
тудырып Қазақстан халқының басын біріктірмей бөлшектеп жіберу.
Бұлармен күресу керек.
Казахская правда газетінде ұлтаралық татулықты
насихаттайтын материалдар көптеп басылған және сонымен бірге ұлттың
ұлттық мүддесін қорғайтын материалдар да жиі жариаланған.
Қазақ ұлтының мүддесін қорғауды өзіне мақсат етіп
ұстанған Казахская правда алғаш санынан –ақ дінге көп мән
берріп, оның мәртебесін көтеріп насихаттап жазған.
Дін мәселесі дәлірек айтқанда Қазақстандағы ислам
діні мәселесі әр кезде екі ұшты мәселе болып есептелген. Өйткені
қазақтар нашар мұсылмандар деген пікір қалыптасқан.Қазақстанда ислам
751 жылы араб әскерінің түріктермен бірлесіп қытайды
жеңуімен енді. Содан бері ислам қазақ хандары тұсында өркендеп тамыр
жайды.
Ұлттық, аумақтық, әлемдік қауіпсіздік күн өткен сайын
ушығып тұрғандықтан, ислам Орталық Азия мен шығыстың Айымақтық
қауіпсіздігінің кілті болуы мүмкін.
Айымбетов ислам мемлекеттерінің бірігуіне үндейді. Тек
бұрынғы Кеңес үкіметінің мемлекеттері ғана емес бүкіл әлем үшін
бұл маңызды болар еді дейді.
Казахская правда газетінде Что зарелигия ислам
деген айдармен ислам жайлы мақалалар шығып тұрған.
Ислам діні дұрыс, хақ, нағыз дін. Алла тағала
шексіз құдірет иесі, әлемнің әміршісі.Пайғамбарымыз Алланың құлы.
Мұсылман дінін шын ұстанған адам күнә немес
кінәға бармайды. Ешқашан да қарулы күш, поция қызметкерін
керек етпейді.Оларды жамандықтан сақтап жібермейтін
ары, Аллаһтың каһарынан қорқуы себеп болады. Тіпті ешкім жоқ
қараңғы жерде тұрса да төбесінен қарап тұраған
құдай бар. Осылай Айымбетов мұсылмандардың бейбіт екенін айтқысы
келгендей кейінгі кездері діни экстремизм деген
шықты.Ол тағы крестьян дініне байланысты емес исламға
қатысты айтылып жүр, ал исламда қан төгу үлкен күнә
деп есептеледі. Мұсылман адам нахақ қан төкпейді, зорлық зомбылық,
ұрлық жасамайды тіпті ұрсып ренжісуге де болмайды бұл
дінге қайшы.
Ислам тағы да бейбітшілік дегенді білдіреді. Шын
бейбітшіліктің кілті Аллаһтың бұйрығын орындаудан тұрады.
Осыдан шығатын ислам бейбітшілік пен Аллаһқа бағыну дегенді
білдіреді. Ислам бейбітшілікке барар жолды Аллаһқа жаратушымыз
бен иемізге бағынудан іздейді [16].
Ия ислам бейбітшілікті сүйеді. Қазір діни
экстремизмнің шарықтап тұрған кезі. Исламға Ислам экстремизмі
деген айдар тағылды. Алдан Айымбетов осының дұрыс
еместігін, исламда қан төгу жоқтығын сол кезде көрегендікпен
айтып кеткен.
Казахская правда газетінде діннен бөлек тіл мәселесі
де көп көтерілген.
Қазақтарға қазақ тілін үйретуге мәжбүрмін. Бұны
айып етпеңіздер, тіпті менің өзімнің әлі де болса
білімімді арттыру керек болса да. Ит жоқта шошқа
үреді дейді қазақ. Бізде ит көп-ақ.Тіл білімі
академиялық институты не тұрады. ЖОО-ның
кафедралары, тілшілер мен жазушылар, Қазақ тілі
қоғамы не біріп жүр [17].
Көшедегі жарнамаларды қазақшалап жатыр. Бірақ қазақша
жазылған жарнамалар тіптен қазақшаға ұқсамайды. Авто мойканы – көлік
жуу деп аударған. Ал көлікке тіпті паравозда жатады. Аяқ киім
жөндеу деген ал оның бұрынна келе жатрқан Жамаушы деген
баламасы бар. Бәрін айтып бітіру мүмкін емес бірақ мұндай
қате көп-ақ. Бос жүрген филологтар мен академиктерімізге жұмыс
жетерлік.
Тіл білімінің ғалымдары не істеп жүр осындай көзге
көрініп тұрған қателерді жөндемесе. Қазақша жазылған дүние
қазақшаға ұқсамайды, мағыналық қателер көп деп сынайды.
Тіл туралы заң қабылданбай бірнеше рет
қайтарылып берілді . Ал енді тіл туралы заң қабылданғанда оны
кемсітушілерде табылып жатыр. Солардың алғы шебінде Караван
және қазақ тілінің өркендеуіне қарсылар жүр.
Мемлекеттік тіл мәселесі Қазақстанда моральдік
нысан болудан қалған. Әділдік іздеп жүрген Антон Петель,
К.Исмаилов, М.Степанова сияқты азаматтар бір адамның емес
бүкіл халықтың құқығы бұзылып жатқанда қайда
қарап жүрдіңдер? Қорықтыңдар ма әлде бұл сендерге
дұрыс келмеді ма?
Казахская правда орыс тілінде шығып тұрғанымен
қазақ тлінің жақтаушысы, шын жанашыры еді. Ол әуел бастан қазақ
тілін басып жаныштаушылармен күресіп келеді. Караван және
сол сияқты басылымдардың қазақ тіліне қарсы мақалаларын сынап,
олардың негізсіз екенін жазған.
Енді бүгін Қазақ тілін өлдіге ауыз баратын болды.
Президент бір сөзінде Қазақстанды, мені әлем таниды.-
деді. Бірақ қазақ тілін әлем тани ма? Әлем түгіл ел білмейді. Неге
десеңіз тіл иесіз. Иесіз дүние құнсыз. Келер ұрпаққа не қалмақ?
Құрығын сүйреткен қазақ, сақау тіл, соқыр соқпақ болмаса
игі.
Қазір біз латын графикасына өтейік па әлде өтпейік па
деп даурығып жүрміз. Филолог, акамедиктер латын
графикасынан қандай пайда табатынымызды айтып жүр. Ал, бұл
бастаманы кезінде Айымбетовта айтып кеткен. Ол
өз мақаласында латын графикасына
өтудің бізге қаншалықты пайдалы екенін санамалап
көрсетеді.
Латын бұл туркологияның құпияларын тану. Түркі
халықтарының бір графикаға бірігуі бұл бүкіл түркі
халықтарының мәдени құндылықтарына жан бітіру. Егер біз
түркі мемлекеттерінің өркендеуінің, рухани байланысымыздың
үзілмеуін қаласақ онда латынға өтуді арыға шегере
бермеуіміз керек [18].
Түркі халықтарының біразы латынға өтті. Тек
Қазақстан мен Қырғыстан жан-жағына жалтақтаумен келеді.
Осындайда қазақтың қорқақ құл қашпайды деген сөзі еске түседі.
Латынға өтуге қарсылар негізінен орыс тілділер мен көр
соқырлар. Олар латынға өтсек бүкіл түркі халықтары
бірігіп кетеді деп қауіптенеді.
Егер біз түркі халықтарының және Қазақстанның
ғылымының, мәдениетінің өркендеуін көркейуін қаласақ латынға өтуді
кешеулетпеуіміз керек. Болды бір шешімге келетін кез жетті.
Алдан Айымбетов саясат жайлы көп жазған. Ол елбасының
ішкі, сыртқы саясатының артықшылығын көріп, кемшілігін дәлдікпен
сынай білген. Ол мақалаларында саясат жайлы пікір айтып көзқарасын
білдіріп отырған.
Қазақстан басқа бірде-бір мемлекетке ұқсамайды,
оның президенті өз жолымен жүруі керек. Барлық
билік құрылымдарының құрылуы мен іс
әрекетін түбегейлі қайта құру қажет. Кәсіби
парламент керек дамыған мемлекеттер мен Қазақстан әртүрлі
салмақтағы елдер. Өтпелі кезеңдегі Қазақстан үшін қазір
қарабайыр демократия емес, авторитаризмге көбірек ұқсаса
да күшті президенттік билік түрі лайықтырақ.
Айыметов саясаттың әлсіздігімен заңның солқылдақтығын
сынайды. Соның салдарынан ұлттық идеологиямызбен экономикамыздың
мешеулеп тұрғанын айтады.
Тәуелсіздігіміздің екінші онжылдғында біз өзімізді құтқару
үшін шұғыл шаралар жасамасақ, ұлт ретінде жойлып кетеміз.
Ең әуелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Алдан Айымбетов ұлтын ұлықтаған азамат, қайраткер
Айымбетов Алдан 1931 жылы 15 желтоқсанда ОҚО Түркістан ауданы
Шерт елді-мекенінде дүниеге келген. 1949 жылы орта мектепті алтын медальмен
бітірген. 1956 жылы КазГУ-дың философия факультетін тәмәмдаған.1964 жылы
кандидаттық диссертациясын қорғады. [1]
Негізінен мамандығы философ. Бірақ, қажеттіліктен қолына қалам
алған Айымбетов Алдан кейін шебер публицист, журналист болады. Сонымен,
үш қайнаса сорпасы қосылмайтын журналистикаға қалай келді?
Тәуелсіздіктің алғаш жылдарында қазаққа қарсы, қазақтың
ұлттығына қарсылар көп болды. Олар қазақтың санасын ақпарат құралдары
арқылы әлсіретіп, улап жатты. Сондай қазақтың ұлттығына қарсы бір мақала
Казахстанская правда газетінде жарияланды. Бұны оқыған Айымбетов қарсы
мақала жазып аталмыш газеттің редакторына тапсырады.Бірақ, газет
мақаланы жариялаудан бас тартады. Сонда А.Айымбетов қазақтың сөзін
сөйлейтін өз Правдасы болады деп газет ашуды ұйғарады. [2]
Мақаланы басқа газетте жариялайды. Оны ақпарат министрлігінің
баспа ісі жөніндегі орынбасары оқып, сол сарындас мақаласын Казахстанская
парвда газетінде жариялайды. Мақалада Айымбетовтың адресіне де сын
айтылады. Бірақ өзінің пікірлесін тапқан Алдан Айымбетов ол кісімен кездесу
іздейді.
Бір күні министр орынбасары С.Құттықадам Айымбетовты шақыртады.
Екеуі біраз әңгімелеседі. А.Айымбетов сонда: Өзімнің газетім болса қазақ
мемлекетінің бүкіл дұшпандарын жеңер едім− дейді.
С.Құттықадам Айымбетовке газетін тіркеп беруге көмек беретінін
айтады. Міне осылай Казахская правда газеті ашылады.
Газет алғаш санынан бастап ұлтарлық татулықты насихаттайды.
Қазақтың ұлттық мүддесін қорғауда, қазақтың қордаланған проблемаларын
жоғарыда отырған қазақша білмейтін орыс тілді қазақтарға орысша жеткізуді
мақсат еткен.
Егемендік алған тұсты еске түсірейікші. Қазақ мәз болатындай
ахуал жоқтың қасы еді. Орыс тілінде шығатын газеттер, телеарналар түгелдей
бір ауыздан қазақтың намысын таптап, тілін, ділін, келеке етіп, болар
болмас егемендігімізді тұншықтыруға жабыла күш салған еді ғой. Сол кезде
өте әлсіз қазақ басылымдары арасында бұған тойтарыс беретін шама жоқ еді
[3].
Міне осы жағдайлар орыс тілінде шығатын Казахская правда
газетін дүниеге әкелді. Шын мәнісінде Казахская правда бір адамның ерік
жігерінің арқасында шығып тұрған газет. Алғаш саны 1993 жылдың қаңтарында,
соңғы номері 2006 жылдың тамызында 13 жыл бойы жарық көрген. 13 жыл ішінде
175 нөмері жарияланған. А3 форматта, кейде 4 беттік, кейде 8 беттік болып,
кейде екі аптада бір рет, кейде айына бір рет, кейде екі айда бір рет шығып
тұрған. Бәрі де қаржыға байланысты.
Айымбетов алғашында газетті өз зейнетақысына шығарып жүрді. Ара-
тұра кей азаматтар демеушілік жасап тұрды. Бірақ газет сотталып,
редакторына Антисемит деп айдар тағылған соң көмек берушілер жәрдемін
тоқтатты. Анау айтқандай демеушілері де болған жоқ. Негізінен мамандығы
философ. Бірақ еліміздегі жағдай, патриоттық сезім оны қалам ұстап,
журналист публицист болуға мәжбүрледі.
Казахстанслая правда газетінде жарияланған мақалаға қарсы жазған
жауап материалы оның тырнақ алды туындысы, журналистикаға басқан алғашқы
қадамы деуге болады.
Оның публицистикалық мақалалары мыңдаған қазақтың санасына
ұлттық сезім мен париотизм ұялатты. Мақалаларымен қоғамды әрекетке
шақырды. Кейде көрсек те елемей жүрген мәселелерді көруге түрткі болды.
Орыс тілді аудиторияға қазақтың ұлттық идеясын түсіндірумен болды.
А. Айымбетов қоғамдағы өзгеріске, кетартпалыққа бейжай қарап
отыра алмады. Қазақстанның экономикасы, әлеуметті жағдайы, мемлекет
басшыларының ұстанып отырған саясатына өз көзқарасын білдіріп,
дұрыстығын не бұрыстығын тайсалмай айтып, кемшіліктерін қорықпай
әшкерелеп отырған.
Ия, негізінен алпыстан асқан соң өзге ақсақалдарымыз бала-шаға,
отбасы күйбеңінен ары аса алмайды. Ал Алдан ағаны пайғамбар жасына
келгенде газет шығаруға халқына деген сүйіспеншілік, шын потриоттық сезім
итемеледі. Немесе қартайған шағында өз атақ даңқы өзіне жетерлік адам
газет шығарып несі бар?
Тәуелсіздікке қазақ екі ғасырда әрең жетті. Осы енді тәй-тәй
басып келе жатқан тәуелсіздігімізді бесігінде тұншықтырғысы келгендер көп
болды. Қазақстанда орыстар өктем болды. Олар Тәуелсіздік алған соң да осы
әрекетінен айырылғысы келмеді. Сосын олар ашық шабуылға, ақпараттық күреске
шықтты. Барлық ақпарат құралдары орысша сөйлейтін. Қарапайым халықтан
үкімет басшыларына дейін орыс тілді басылымдарды оқыды. Қазақтың орыс тілін
меңгергені соншалық, тіпті орысқа үйрететін халге жетті. Ал бұл тілінен
айрылу ел ретінде тарих сахнасынан жоқ боп кету деген сөз. Сонда күреске
Айымбетов шықты.Ол шынында ұлты үшін, ұлтының болашағы үшін күресті,
қазақтың дұшпандарымен жалғыз күресті.
Міне, он жылдан асты.Майданда жалғыз жеке батыр А.Айымбетов
қана соғысуда. Один в поле не воин дейді орыстар. Жоқ, бұл ереже қазаққа
жүрмейді. Жүрмейтініне Алдан ағаның ерлігі куә [4].
Алдан қазақ халқы үшін, оның ұлттық мүддесі үшін күресті.
Халықтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап күресті.
Күрес әсіресе, қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алу
төңірегінде көп болды. Республикамызда және Ресейде шығатын басылымдар
бұрынғы өктемдігін сақтап қалуды көксеп қазақтарға қарсы мақалалар
жазды. Бұған тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Караван, Казахская
правда газеттерінде шыққан мақалалар дәлел. Бұндай жағдай жалпы қара
халыққа, әсіресе, халқының бүгіні мен ертеңіне бейжай қарай алмайтын
отаншыл азаматтарға ауыр тиді. Қазақ тілінде жазылған мақалалар
нысанаға жетпей, сөздері далаға кеткендей болатын. Себебі, жоғары
лауазымды қызметкерлердің дені қазақ баспасөзін оқымайтын. Ал орыс
тілді басылымдар қазақ ұлтының мұңы мен мұқтажын ешқашан көтермейтін,
дәл осындайда қазақтың талап-тілегін орыс тілінде жеткізіп айтатын
қазақтың қаскүнемдерімен талмай күрескен Казакская правда газетінің
редакторы А.Айымбетов болды.
Мен Гиллердің кезінде Караванмен айтысқанмын. Караванның
ажалы менен болады дегенмін. Сол сертімде тұрдым. Гиллердің
Караванының үнін өшірдім [4].
Қазаққа қарсы мақалалар көп жарияланатын басылым
Казахстанская правда еді. Онда ұлттар арсына жік салып, от жағатын
материалдар көп басылатын. Айымбетов онымен де күресті. Ақыры Срыбных
жұмыстан кетті.
Казахстанская правданың оқырмандары Казахская правданың
тегеурінін мойындап оның әрбір санын іздеп оқитын болды.
Қазақты масқаралап, жамандап жазатын газеттің бірі
Мегаполис еді. Мегаполис қазақтың саққа ешқандай қатысы жоқ деп
жазды. Айымбетов бұның керісінше екенін ғылыми тұжырымдармен дәлелдеп,
газеттің тас талқанын шығарды. Бас редакторы орнынан кетеді.
Айымбетов қазаққа, намысты азаматтарға ұлттың терең
мүддесін түсіндіріп, шовинистік, евроцентристік күштермен бітіспей
соғысқа түседі. Ол халқының көкейкесті мәселелерін сөз етіп,
еліміздің дұрыс дамуы үшін күш салады. Ұлттық демократиялық
мемлекетті қалыптастыру керектігін айтып, сондай қоғамды қалыптастыру
үшін күреседі. А.Айымбетов сияқты ұлт тағдырына қатысты проблемаларды
көтеру батылдықты ғана емес, білімділікті, отансүйгіштікті,
жанкештілікті қажет етеді.
Біраз басылымдар Көп ұлтты Қазақстан деген тіркесті
қолдануда. Ал Айымбетов республиканың негізгі ұлты қазақ, ал,
басқалары өзге халықтардың диаспорасы деп есептейді. Ол патшалық
Ресеймен Кеңес билігі дәуірінде ұлттық мүддесі тапталған қазақ
халқының мәдени экономикалық қажетіне Үкімет көп көңіл бөлу керек
деп есептейді. Қазақтың жерден айрылуы тарихын ұзақ зерттеген
С.Әсіповтың бастамасын қолдап, қазақтың қазір тәуелсіздік жылдарында
да қазақ өз жерінен айрылып жатқынын айтып бұл мәселенің өзктілігін өз
басылымында көтерген. Үкіметтің назарын осыған аударған Айымбетов
болатын. Қазақтың жауы өз ішінен де табылып жатты. Олар қазақ тілін
де, тарихын да, дәстүрін де мойындағысы келемейтін, бірақ өздерін
қазақпыз дейтіндер. Олар қазақтың дұшпадарымен бірігіп , қазақтың
мемлекет болып кетуіне кедергі жасайды. Қазақтың аяқтан шалушы ішкі
жаулары көп. Алдан Айымбетов солармен күреседі. Атамекеніне оралған
қазақтарға азаматтық алуда жасанды келдергі келтірушілер көп екенін,
осыған үкімет шындап көңіл бөлу керектігін айтады. Казахская
правда шетелге бала сату адамдыққа жат сорақы іс екенін, қазақ
жерінің түкпір-түкпірін аралап дінінен айырып өзегінен жарып жүрген
миссионерлерді де сынап жазады. Әлбетте, мұндай қазақтың мұңын мұңдап
жоғын жоқтаушы халықтың шын жанашыр басылымы оқырман қолдауына ие
болады.
Ия , Айымбетов шын мәнісінде ұлтын ұлықтаған патриот кісі
болған кейде ол патриоттығы шектен шығып та кетеді екен. Ол өз
басылымында тек түр әлпеті келескен қазақты ғана басқан. Ал, манғол
тектес болып кеткен қазақтарды басудан бас тартқан екен.
Мегаполистің редакторы газетте ылғи түрі келіспеген
қазақтарды басып шығарады. Сонда Алдакең өз суретімен аталмыш газеттің
редакторы А.Тәжуітов суретін қатар басып шығарып, неге сен қазақты
төмендетесің деген.
Міне, оның патриоттығы соншалық тіпті қазақты әдемі емес
деген адмды жақтырмай қалған екен. Шынында А.Айымбетов халқы үшін
ештеңеден тайынбаған ол өз басылымы арқылы қазақтың дұшпандарымен
күрескен. Ол ұлты үшін ештеңеден аянбай, халқы үшін ештеңеден
тартынған жоқ. А.Айымбетов ұлты үшін күресіп жүр екен ғой деп
оған көмек қолын созған үкіметте болмады. Ол газетті өз қаржысымен
шығарады. Газет шығару үшін алтын-күмісін сатты, мініп жүрген
көлігін, киіп жүрген бөрігін сатты. Сөйтіп, күні кешеге дейін
қалғудың аз-ақ қалпында тұрған ҚАЗАҚ РУХЫН күндіз-түні көз ілмей
отырып қорыды. 13 жыл күзетті. Ұйықтап бара жатқанды түртіп оятты.
Есінеп тұрғанды бүркіп оятты. Бүтін бір институттың жұмысын бір өзі
атгқарды, шенде шекпен де сұраған жоқ.
Алдан аға президентпен кездескен. Бірақ ол елбасынан ештеңе
сұрамаған. Шынында, мұндай сәтті пайдаланушылар президентпен
кездесуден кейін бай адам болып шыға келер еді. Ал Айымбетов олай
етпеген.
1994 жылы желтоқсанда кездескен болатын. Қызмет те, ақша да
сұрамаған бар айтқаны көлік жағынан қиналып жүрмін деген. Сонда
министрлер кабинетінің гаражынан ескілеу волга бергізген [5].
Айымбетов халқы үшін өмір сүрген. Жоғарыда айтып
кеткеніміздей , ол марапат үшін шен алу емес халқын шын сүйгені
үшін күрескен. Ол қарапайым тұрған. Асқан атақ-даңқты ұнатпаған.
Қарапайым тұрғанына қарамастан, жәрдем қажет еткен адамға көмек
қолын соза білген.
Алдан өзі қайтыс болардан екі жыл бұрын бір әйелдің
ауруханада жатқанын, оған әкесінің бүйрегін салу үшін ақша керектігі
жайлы оқыған. Алдан маған келіп ақылдасты. Сонымен, газеттің
тілшісі арқылы әлгі әйелді таптырдық. Оған 300 әлде 400 долларды өз
қолымен береді. Сонда Алдан өз фамилиясын да айтпаған. Тек Алдан
аға және Тамара Мұхамедиярқызынан деген екен.
Міне, азаматтың азматтығы. А.Айымбетов ұлтын шын сүйген
патриот, тек сөзімен емес, ісімен сүйген адам. Ұлты үшін күрескен
азамат. Ол Казахская правдада ең өзекті мәселелерді көтерген.
Ертең маған кесірі тиер , ертең біреулер сүріндірер деп қорықпай
шындықты шырқыратып жазған. Казахская правда газетінің 175-ші
номерінде жарияланған мақалаларды алып қарайтын болсаңыз қазақ
халқының, ұлтының өркендеу жолындағы мақсаттар мен мұраттар ,
атқаратын істер деп қарауға болады.
Егер Казахская правданың 80-ші номерінде көтерілген
мәселелерді бір үлкен томның көлемінде топтап шығарса, оны ұлттың
даму мұратының энциклопедиясы деп атауға болар еді [6].
Онда көкейкесті халықтың пісіп тұрған мәселелері
көтерілген. Жалпы , Казахская правда жайлы айтсақ, Казахская
правда А.Айымбетовтың болмысы десек те болады.
Казахская правда еліміздегі нағыз ұлттық,
патриттық басылым. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Казахская
правда көтерген күрделі проблемаларды тіптен ешбір басылым жаза
алмады десек те болады.
1990 жылдары енді тәуелсіздігімізді алған тұста
басылымдар мен ақпарат құралдарының дені орысша еді. Олар ешқашан
қазақтың ұлттық мүддесін қозғамады, ал қазақша басылымдар жалтақ,
ондай мәселелерді көтеруге дәрменсіз еді. Ал, ұлттық мүддені
жазған басылымдардың өзінің үні әлсіз шығатын. Тіпті 2000 жылдары
Қазақстан аяғына нық тұрып, оң-солын танып, қазақша ақпарат
құралдары көбейіп, сөз бостандығы орнады деген кезде де кей
мәселені жазуға басылымдардың ерік - жігері жете бермейтін.
Жер сатылмайды, жер-Отан, Отан-Ана Өзбекстан тапа – тал
түсте шекара сызып, столбтар қойып, Қазақстан территориясына кіріп
жатыр. Ал біздің саясаткерлеріміз, мемелекет қайраткерлеріміз саусағын
да сытырлатқан жоқ.Тіпті, Өзбекстанмен келісімге келетін тиімді
шешім қабылдАйымыз деп Өзбекстанның бұл әрекеттерін қолдап отырған
сыңай танытты. Осылай өздерінің бейбіт мемлекет екенін көрсеткісі
келетіндей. Бірақ жерге, Отангға келгенде үндемей қалу Отаныңды
сатқаның деп Қазақстанның жер мәселесі, шекара, дәлірек айтқанда
Өзбекстанмен шекара жайлы ұстанып отырған саясатын сынайды.
Бізде осындай жағдай болып жаттқанда, қоғамның үндемей
отырғаны таң қалдырды . Ал оппозиция қайда қарап жүр? Халықты
жұмылдырып соңынан ертетін сәт осы емес пе? БАҚ не істеп жүр?
Осындайда жазбағанда қашан жазады? [7].
Міне, Айымбетов тіпті оппозиция үнсіз қалып отырған
проблеманы көтереді, ақпарат құралдарының үнсіздігін сынайды. Неге
халықтың тағдырына қатысты нәрсені жазуға қорқады деп күйінеді.
Казахская правда шынында ел мүддесі үшін күрескен
газет. Онда еліміздің мемлекет болып қалыптасуы үшін жарияланған
мақалалар көп-ақ. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында басылымдардың
көбісі сары басылым еді. Олардың жазатыны тек өсек, дәйексіз,
дәлелсіз мыс-мыстар мен ұзынқұлақтан естігендері ғана.Тіпті сондай
айдармен газет те шығарылып жүрді. Ал одан қала берсе ылғи төсек
қатынасын дәріптейтін порнографиялық басылымдар болды.
1990. жылдары барлық нәрсе жекелендіріліп мекемелер өзін-өзін
қаржыландыратын болғандықтан басылымдардың осылай ақша табу
жолына түсіп, қарақан басының қамы үшін арсыздыққа
барғаны баршамызға мәлім. Ал ұлттық мүддені қозғап
жазатын болса одан түсер пайда жоқ және былыққа толы
саясатты жазуға үлкен күш-жігер қажет болды. Олар үкімет
басшыларын, лауазымды иелерді сынауға, олардың екпінінен
қорықты. Ал Казахская правда ақиқатты батыл да өткір
жазды. Бұл Айымбетовтың емендей берік мінезін азаматтық
ерлігін көрсетеді.
Патшаны әбден ұрлық-қарлыққа дәніккен тойымсыз, өзінің және
ұрлаған мүлкін сақтап қалуға тырысқан айналасындағы адамдар сатып
кетті. Біздің мемлекетті де құлатуға мүдделері бар, олар - жемқорлар
дейді [8].
Яғни Айымбетов еліміз енді аяққа тұрып келе жатқанда оны
аяқтан шалушылар көп, ол ішімізден шыққан жаулар дейді. Жемқорлар
мемлекетімізге қауіпті, олар мемлекетті ішінен ірітушілер дейді.
Бір топ бизнесмендер жерді сатып алғылары келіп
Обращение деген ат жазыпты. Казахская правда да қарап отыра
алмай бұларды қатты сынайды. Жерді сатуға қарсы байлар сатып алады
да крестьянство орнайды. Ол сіңірі шыққан халық моладан 2 метр жер
де ала алмайды дейді.
Жер тауар емес жер құдайдың берген ырзығы. Ол
халыққа, ұлтқа тиесілі жерге халықтың атынан сөулеуге құқық алған
адамдар қипалық етеді.
Тіпті шаһтар, падишаһтар, шахиншаһтар билейтін
шығыстың деспоттық мемлекеттерде жер ортақ иелікте болғанның өзінде
жерге жекеменшік түрі кездеседі.
Бірақ мұны да Қазақстанда қолдануға болмайды [9].
Жер сатылатын болса, онда қарахалық иелеріне яғни
жер иеленушілерге қызмеи етіп, иелерімізге таным ететін боламыз. Бұл
недеген мәңгүрттік, жерді сатып алу, сату! Біздің батырларымыз,
хандарымыз уақыт өте келе сатылсын деп қасық қаны қалғанша
жаудан қорғаған жоқ қой.
Алдан Айымбетов қоғамдағы індетті дөп басып таба білді
және ең бастысы қоғамдағы қазіргі жағдайларды саралай отырып
келешекті көрегендікпен болжай білген.
Кто следующий президент Казахстана! деген
мақаласында: Келер сайлауда Назарбаев өз жағында отырып
президенттікке түседі. Деп Назарбаевтың мезгілінен бұрын сайлауға
түсетінін айтқан. Қазақстанның келесі президенті ретінде тағы да
Назарбаевты көргісі келетінін және солай болатынын айтады. Өткелде
атты ауыстырған дұрыс емес дейді.
Біздің болжамымыз бойынша келесі сайлауға сөзсіз
Назарбаев жеңіске жетеді. Дегенмен сайлаудың өз заңдары бар және
тұзбен әрқашан жеңіске жете бермейді.
Бірақ президент болып Назарбаев қайта сайланған
жағдайда Қазақстанды көптеген саяси-әлеуметтік прогресстер шын
мәнісінде аспаған ел басы күтіп тұр.
Жоғарылау мен құлдыраудың, жеңіс пен жеңілістің дәмін шын
сезінген ғана мемлекет басқаруға лайықты саясаткер болады.
Көріп отырғанымыздай Айымбетов Алдан шындықты жаза
білген, саяси ахуалды туралықпен сынай білген сонымен бірге тек
сынап қана қоймай оның нәтижесінен әкеп соғарын білген адам. Оның
жазып кеткені көріп отырғанымыздай айна қатесіз келіп отыр.
Президент сайлау мерзімінен бұрын түсіп жеңгені рас және
президентіміздің ұстанып отырған саясаты біршама дұрыс. Әлеуметтік,
экономикалық, рухани жағынан да біршама ілгерілеп келеміз.
Ия, Алдан Айымбетов саяси публицист ол
мақалаларының бірінде сынға алған, анау шенеунік екені мынау
депутат екен ертең маған зияны келер деп ойламаған. Тіпті, ең
алдымен, сол халық қалаулыларын сынаған.
Парламентке, шын мәнісінде , халық қалаулысы емес кім
көргеннің сайланатынын, ал санына келсе өте көптігін айтады. Құл
жиылып бас болмайды, құм жиылып тас болмайды дейді. Саны көп
болғанымен ішінде іліп алары саусақпен санауға боларлықтай [10].
Парламент үш рет таратылды дейді. Бірінші парламентті
Қазақстанды ядролық қарусыз деп танып сол арқылы әлемнің талапайына
жол ашқаны үшін кінәләйді.
Ал екіншісін тіпті халық жоғын жоқтамақ түгілі
өзінде қорғай алмағандығы үшін кінәләйді.
Үшінші парламент принципсіз, ел тағдырына енжар
қарайды. Қандай шешім болса да қабылдауға даяр, тек президентке
ұнаса болғаны. Әйтеуір таратып жібермесе болғаны деп отырғандар.
Біткен іске сыншы көп дейді. Бірақ Айымбетов тек
сынап қана қоймайды, сол тығырықтан шығу жолдарын да ұсынады.
Сайлау жүйесін өзгерту керек, түбегейлі қайта қарастыру
керек. Комиссияны басқа емес халықтың өзі таңдап, жұмысын бақылап
отыру керек.
Бос сөйлейтін емес жұмыс істейтін парламент керек.
Назарбаевтың бұл жеті жылдық елбасылық басқаруы
алдыңғы жылдарынан тым бөлек болады.
Біріншіден қоғамның құлдырауын тоқтату үшін орасан зор
күш керек.
Екіншіден Қазақстан халқы тәуелсіздігіміздің алғаш
жылдарындағыдай емес, көзі ашық. Халықты енді ерте білу керек.
Үшіншіден келесі жеті жылдықта шын мәнісінде батыс
үлгісіндегі оппозиция қалыпт асады.
Назарбаевтың келесі жеті жылдық басқаруында көп
партиялар құрылып, партиялық жүйе орнайды деп Айымбетов келесі
елбасылық мерзімде кездесетін қиыншылықтарды айтады.
Он жылдық басқаруында кемшіліктерді сынай келе,
Қазақстанның экономикасы, әлеуметтік жағдайын көтеру үшін не істеу
керектігін айтады. Айымбетов тек сынап қана қоймаған, тығырықтан
шығу жолдарын да көрсеткен. Сонымен бірге, тым қатты сынға алған
болса мойындай білген.
Бүгінгі күні бұрын Назарбаевты қатты сынап
қателескенімді мойындайымын. Менің тек армандағандарымның президент
80 пайызын іске асыра білді.
Ол жағдайды ушықтырып, Грузиядағыдай соғысқа ұластырмай
қазақ мемелекетін құра білді.
Мен қазақ тәуелсіздігін алған жылдары билік басына ұлтшыл-
радикалдардың келмегеніне қуанамын, мемлекет басқаруда тәжірибесіз
олар не бүлдіретінін елестету де қиын [11].
Айымбетов Алдан публицист, саяси публицист. Елдегі
жағдайды таразылай білген. Парламентте отырған саясаткерлеріміздің
өздері көре білмеген дүниелерді Алдан Айымбетов көре білген.
Елбасының, үкіметтің қолданып отырған саясаты неге әкеліп соғарын
білген, және де артық кеткен жерлерін еш қорқынышсыз әшкерелей
білген. Ештеңеден тайсалмаған, елі үшін еміренген патриот болған.
Бұны әшкерелесем ертең өзіме қиын болады деп қорқпаған. Оның
публицистикалары қоғамның көзін ашты, ұлттың ұлттық санасының
оянуына түрткі болды. Ол өзінің публицистикасымен мемлекетіміздің
өзекті проблемаларына үн қосып, халықтың санасына сіңіре білген.
Айтып кеткеніміздей ол еш қорқынышсыз шенеуніктер
мен үкімет басындағыларды, лауазымды иелерді де сынға алған. Бірақ
ол бір жақтама жамандап кемшіліктерді тізбектеп жаза берген жоқ. Ол
іс-әрекеттерін қателіктерін сынап, жақсы жақтарын дәріптеп отырды.
Сайлау алдында президенттікке үміткерлерді, дәлірек
айтқанда А.Қажыгелдин мен Н.Назарбаевты тілге тиек етеді. Кейбір
оппозициялық басылымдар сияқты біржақтама ия жамандап, ия мақтап
жазбайды. Назарбаевты да Қажыгелденді де оңдырмай сынайды, қате кеткен
тұстарын айтып қана қоймай артықшылықтарын да айтады.
А.Қажыгелдин Назарбаевқа бәсекелестік тудыратын бірден
бір үміткер.Президенттікрке үміткер басқа да азаматтар бар, бірақ
олар жайлы сөз етудің қажеті шамалы.
Әкежан Қажыгелдин мықты әрі лайықты қарсылас [12].
Қажыгелдин Назарбаевтың конституцияға Елбаның ар-
ұжданына тиетін сөз айтуға болмайды деп бап енгізгенін сынайды.
Әлбетте, дейді Алдан Айымбетов кез келген сын ар-ұжданына тиетін
сөз болып есептелетіндіктен бұл дегеніміз елбасын мүлдем сынауға
болмайды деген сөз емес пе? Бұл жерде Қажыгелдинмен толықтай
келісемін.
Айымбетов Алдан өте обьективті, шыншыл және тура
журналист.Ол ештеңені дерекке сүйенбей біржақтама жазбаған, жақсы
жағын да жаман жағын салыстыра отырып қорытынды шығара
білген.Назарбаевтың саясатының кемшін тұстарын санамалай отырып,
жақсы жақтарын да айта кетеді.
Қажыгелдинді де дәл солай жақсы жақтарын, келісетін
тұстарын көрсетіп, бірақ оның халықтың тағдырына енжар қарайтынын
сынайды.
Оның қазақ тілінің жанашырларымен өз бетінше есеп
айрылысқанын айтып бұндай қателікті халық кешірмейтіндігін ескертеді.
Алдан Айымбетов өте білімді, саяси көзі ашық кісі
болған. Жымысқы саясаттың астарында не жатқанын болжай білген. Ол
мемлекеттің ішкі саясатымен сытрқы саясатын елдегі жағдаймен
әлемдегі жағдайды, еліміздің басқа мемлекеттермен қарым қатынасын
таразылай келіп өз қорытындысын шығарған.Саясатты сайқал дейді.Олай
дейтіні астарында не жатқанын білу оңай емес. Әр саясаттың
астарында үлкен мән жатады.Айымбетов соны көре білді.Таразылай
салмақтай келіп халыққа пайдалы болса мақтап, қолдап, ал зиянды
болса дабыл қаққан.
Алдан Айымбетов журналист,саяси публицист. Ол
қордаланған мәселені көре білген, қоғамдағы дертті дөп басып таба
білген, сол кеселді халыққа мақалаларымен жеткізе білген.
Ол өзінің публицистикаларында өзекті мәселелерді
көтеріп, елбасы мен үкіметтің саясатының астарына үңіліп соны
халыққа тарата білген. Алдан Айымбетов публицистикалық мақалаларымен
шын мәнісінде саясатта ушығып тұрған проблемаларға үн қоса білді.
Ол тек Қазақстанның ішкі саясатын жазып қана қойған жоқ, ол
мемлекетіміздің өзге елдермен сыртқы саясатын, қарым-қатынасын да
саралап отырды. Керек жерлерінде тіпті елбасыға да не істеу
керектігін жазып отырды.
А.Айымбетов көреген саясаткер, біз болған жайтты ғана
көреміз, бізге қалай көрсетеді соны ғана көреміз. Ал Айымбетов
қабылданған шешімнің, істің жақсы жақтары мен жаман жақтарын
таразылай отырып, пайдасы мен зиянын, келешекте қандай зардабы
немесе пайдасы боларын айтады.
Қазақстанның елбасы Назарбаев ядролық қарудан бас
тартып, оны ядролық державаларға берген кезде барлыға Назарбаевты
сынады, бұл ісін қолдамады.
Ядролық қару біздің қорғанымыз еді.Ядролық қаруымыз
барда ғана алып мемлекеттер бізбен санасар еді, неге бас тартты
деп бір сынады.Ал енді бас тартқан күнде де оған үлкен сомада
ақы алу керек еді.Немесе саяси экономикалық келіссөздер жасап, өз
пайдасына шешіп алу керек еді, ал Назарбаев жай бере салды деп
тағы сынады.
Айымбетов бұл өте дұрыс шешім болды, осылай Қазақстан
экономикалық та, саяси да жеңіске жетті деді.Енді ядролық
державалар клубының мүшесі көбеймейді.Ал қарудың өзіне келер болсақ
қару Қазақстанда тұрғанымен оны басқару тетігі Москвада болды.
Кезінде
СССР бұл салаға тек орыстарды жұмысқа алып кадрды солардан
дайындаған, сондықтан ол қаруды пайдалану мүмкіндіктері жоқ еді.
Ал өзімізден кадр дайындауға 20 жылдай уақыт керек еді. Қаруды
бермей ұстау үшін қомақты сома төлеп тұру керек. Ал ондай ақша
1991 жылдары Қазақстанда қайдан болсын дейді. Сонымен бір кезде
Қазақстан ядролық держава статусынан бас тартып тек ұтты, өйткені
басқара алмаған соң ол қарудың үстінде отырумен тең.
Міне, бір кезде Назарбаевты сынға алғандар бұның
дұрыс шешім екенін енді түсініп отыр.
ІІ тарау
Казахская правда газетінің көтерген өзекті мәселелері
Казахская правда газеті түрлі тақырыптарлды қозғады.
Халықтың әлеуметтік жағдайын, экономикалық-саяси
проблемаларды көтерді. Елбасынан бастап үкімет, депутат түрлі
ұйымдарға жазылған ашық хаттар басылды. Негізінен алғанда
газеттің басты мақсаты яғни Айымбетовтың газетті шығарудағы
мақсаты ұлтаралық татулықты насихаттау болғандықтан онда
негізінен осы сарындағы мақалалар өте көп басылды.
Казахская правданың алғаш нөмерінің алғашқы бетінде
Это газета для тех, кто дорожит межнацианольным согласием
атты жарияланған мақаладан-ақ белгілі.
Біз тек шындықты жазамыз және де штаттан
тыс авторлардың материалдарын да жариялАйымыз. Біз
кез-келген материалдарды жариялайымыз,
тек ол сепаратистік және экстремистік бағытта
болмаса болды [13].
Біз қазір тіпті көршілес тұратын әр ұлттың иті
бір-бірімен ырылдасса арты ұрысқа ұласатын, ал
балалардың шекісіп қалуы, көше бұзықтығына ұласып
отырған заманда өмір сүріп жатырмыз.
Қазақтар және орыстар − біздің мемлекетіміздің екі
үлкен этносы. Олардың қарым-қатынасынан салқа айналған
бауырластығын сақтай алуынан бәріне болмаса да көп нәрсеге
ықпалы бар.
Жалпы қазақ кез-келген көршісімен тату тұратын бейбіт
халық. Қазақстандағы бейбітшіліктің негізі осында жатыр. Казахская
правда осы бейбітшілікті сақтап және әрі қарай тұрақтандыру үшін
бар күш – жігерін салады.
Газет алғаш санына бастап ұлтаралық татулықты
насихаттайды. Қазір Қазақстанда орыс тілділер мен қазақ
тілділердің күресі жүріп жатыр. Бірақ орыс тілділердің
барлығы орыстар емес, олардың басым лкөпшілігі
қазақтар және басқа ұлттар. Тіпті бұл белгілі бір
ұйымның астыртын саясаты. Осылай олар Қазақстанды
бөлшектеп таратып жібермекші. Өйткені бірнеше
атасынан бері осы Қазақстанда тұрып келе жатқан орыстардың ешқайсысы
қазақтардын теперіш көрдік деп айтпайды.
Олардың қазақтармен араласып кеткені соншалықты тіпті қазақша
ойлайды. Олар қазақ бауырларына разы. Ал қазақтар орыстар мен
орыс тілділерді шеттетіп
жатыр деп даурыққандар санаулы ғана адамдар және белгілі
бір ұйымның мақсатын іске
асырушылар.
Осыған дәлел реттінде Казахская правда орыс
азаматының мақаласын жариялайды.
1927 жылы аталарымызды қоныс аудартып жіберген,
сонда атларымызға қазақ бауырларымыз көмектескен.
Біздің туыстығымыздың, достығымыздың тамыры осында
жатыр.
Қазақ елі тәуелсіздігін алғанда кейбіреулер қазақ тілі
мемлекеттік тіл болады, енді орыс тілділер шеттетіледі, оған жол
бермейміз,- деп шықты. Бұл қате пікір. Біреудің үйіне келіп оны
билеуге тырыспау керек.
Ол жеке және азғантай адамдардың пікірі. Орыстар
ештеңеден шеттетілген жоқ. Қазіргі қысылтаяң шақта қоңсы
тұрған ұлттар бір-бірінің жақсы қасиеттерін бойына сіңіріп
татулықта өмір сүрейік деп жазады Василий
Киреев.
Осы пікірді ары қарай Айымбетов сабақтайды.
Қазақ егемендігін алып жаңа мемлекет құрды,
мұны мойындау керек.Қазақ еліндегі басқа ұлт өкілдері
мұны сыйлау керек және мойындау керек. Бір
Қазақстанның ішінде бірнеше мемлекет құрылмайды. Кез-
келген халық орыс, украин, неміс тіпті қазақтың өзі
жер бетінде бірнеше мемелекет құра алмайды [14].
Қазақ тәуелсіздігін алған соң Қазақстанда тұратын кей
ұлт өкілдері бұған үрке қарап енді қазаққа жалтақтап
қаламыз деген пікір айтып жүр. Кейбіреулері
Қазақстанды бөлшектеп автономия құрамыз дейді. Бірақ
бір елдің басқа елдердегі диаспоралары автаномия құра берсе не
болады? Қазақстанда қазақ енді жетекші халық, басқа ұлттар
енді кейін сырылып қалады деп жүр. Жоқ, қазақ
жетекші халықытан бұрын қазақ Қазақстан мемлекетінің
елдігіне жаупты халық. Қазақ халқы қазақ мемлекетінде
жетекші жауапты халық болғаны
заңдылы емес па?
Айымбетов ұлтаралық татулық пен қазақ халқының
ұлттығын сақтап қалу үшін күреседі.Ол өзінің басылымында ұлтымыздың
ұлттығын қалыптастыратын мақалалар көп жариялайды. Ол
Казаки мечтают о Казакстане атты блок мақала
жариялайды. Мұнда Айымбетов үш түрлі басылымда Казачество жайлы
жазылған үш автордың мақалаларын жариялап, оларды
салыстыра отырып, олардың бағыиттарын ажыратып береді.
Басылымдар ұлт арсында наразылық отын үрлеп отыр, қазақ
жерінде казачество құруға жол бермей керек. Казактар белгілі -
бір қалаларды алып казак автономиясын құруды көксеп жүр. Үндеу
таратып тіпті кей жерде әрекетке көшіп, күш қолданып та
жүргені белгілі болып отыр. Бұл не қазақ жерінде
казактар билегені ма, бұған жол бермеу керек.
Лад, Единство, Славянский центр секілді
бірлестіктер ел арасында іріткі салып, мемлекетіміздің елдігін
бұзатын үндеу таратып жүр. Бұған тосқауыл қою керек.
Қақтығыс неден туындады және зұлымның
бет-бейнесі қандай? Оның ізбасарлары көп. Казак
атамандары мен Лад, Единство, Славянский центр секілді
бірлестіктердің жетекшілерінен бастап, делқұлылау Ресейлік министрі
Павел Грачевқа дейін-бәрі қазіргі және болашақ ұлтаралық
эксцестердің тікелей және жанама айтушылары...
Бунаковтар мен Сидоровтар, Зовиндер мен Супурнюктер,
Қазақстанның батысы, солтүстігі мен шығысында тағы қандай
бейбітсүйгіш - сепаратистердің жүргенін бір құдайым білсін.
Олар Караул! деп айғайлап дабыл қағуда: мұнда қазақ
мектебі ашылып жатыр, көше атауларынан колонизмнің таңбасынан алып
тастап жатыр – деп айғайлайды [15].
Айымбетов осындай бірлестіктерінің түпкі мақсатын
көре білген. Олар біз теперіш көріп жатырмыз деп айғайлай
салғанымен негізінен қазақ мемлекетінің аяққа тұрып
қалыптасып жатқанын қаламай ұлтарасында наразылық
тудырып Қазақстан халқының басын біріктірмей бөлшектеп жіберу.
Бұлармен күресу керек.
Казахская правда газетінде ұлтаралық татулықты
насихаттайтын материалдар көптеп басылған және сонымен бірге ұлттың
ұлттық мүддесін қорғайтын материалдар да жиі жариаланған.
Қазақ ұлтының мүддесін қорғауды өзіне мақсат етіп
ұстанған Казахская правда алғаш санынан –ақ дінге көп мән
берріп, оның мәртебесін көтеріп насихаттап жазған.
Дін мәселесі дәлірек айтқанда Қазақстандағы ислам
діні мәселесі әр кезде екі ұшты мәселе болып есептелген. Өйткені
қазақтар нашар мұсылмандар деген пікір қалыптасқан.Қазақстанда ислам
751 жылы араб әскерінің түріктермен бірлесіп қытайды
жеңуімен енді. Содан бері ислам қазақ хандары тұсында өркендеп тамыр
жайды.
Ұлттық, аумақтық, әлемдік қауіпсіздік күн өткен сайын
ушығып тұрғандықтан, ислам Орталық Азия мен шығыстың Айымақтық
қауіпсіздігінің кілті болуы мүмкін.
Айымбетов ислам мемлекеттерінің бірігуіне үндейді. Тек
бұрынғы Кеңес үкіметінің мемлекеттері ғана емес бүкіл әлем үшін
бұл маңызды болар еді дейді.
Казахская правда газетінде Что зарелигия ислам
деген айдармен ислам жайлы мақалалар шығып тұрған.
Ислам діні дұрыс, хақ, нағыз дін. Алла тағала
шексіз құдірет иесі, әлемнің әміршісі.Пайғамбарымыз Алланың құлы.
Мұсылман дінін шын ұстанған адам күнә немес
кінәға бармайды. Ешқашан да қарулы күш, поция қызметкерін
керек етпейді.Оларды жамандықтан сақтап жібермейтін
ары, Аллаһтың каһарынан қорқуы себеп болады. Тіпті ешкім жоқ
қараңғы жерде тұрса да төбесінен қарап тұраған
құдай бар. Осылай Айымбетов мұсылмандардың бейбіт екенін айтқысы
келгендей кейінгі кездері діни экстремизм деген
шықты.Ол тағы крестьян дініне байланысты емес исламға
қатысты айтылып жүр, ал исламда қан төгу үлкен күнә
деп есептеледі. Мұсылман адам нахақ қан төкпейді, зорлық зомбылық,
ұрлық жасамайды тіпті ұрсып ренжісуге де болмайды бұл
дінге қайшы.
Ислам тағы да бейбітшілік дегенді білдіреді. Шын
бейбітшіліктің кілті Аллаһтың бұйрығын орындаудан тұрады.
Осыдан шығатын ислам бейбітшілік пен Аллаһқа бағыну дегенді
білдіреді. Ислам бейбітшілікке барар жолды Аллаһқа жаратушымыз
бен иемізге бағынудан іздейді [16].
Ия ислам бейбітшілікті сүйеді. Қазір діни
экстремизмнің шарықтап тұрған кезі. Исламға Ислам экстремизмі
деген айдар тағылды. Алдан Айымбетов осының дұрыс
еместігін, исламда қан төгу жоқтығын сол кезде көрегендікпен
айтып кеткен.
Казахская правда газетінде діннен бөлек тіл мәселесі
де көп көтерілген.
Қазақтарға қазақ тілін үйретуге мәжбүрмін. Бұны
айып етпеңіздер, тіпті менің өзімнің әлі де болса
білімімді арттыру керек болса да. Ит жоқта шошқа
үреді дейді қазақ. Бізде ит көп-ақ.Тіл білімі
академиялық институты не тұрады. ЖОО-ның
кафедралары, тілшілер мен жазушылар, Қазақ тілі
қоғамы не біріп жүр [17].
Көшедегі жарнамаларды қазақшалап жатыр. Бірақ қазақша
жазылған жарнамалар тіптен қазақшаға ұқсамайды. Авто мойканы – көлік
жуу деп аударған. Ал көлікке тіпті паравозда жатады. Аяқ киім
жөндеу деген ал оның бұрынна келе жатрқан Жамаушы деген
баламасы бар. Бәрін айтып бітіру мүмкін емес бірақ мұндай
қате көп-ақ. Бос жүрген филологтар мен академиктерімізге жұмыс
жетерлік.
Тіл білімінің ғалымдары не істеп жүр осындай көзге
көрініп тұрған қателерді жөндемесе. Қазақша жазылған дүние
қазақшаға ұқсамайды, мағыналық қателер көп деп сынайды.
Тіл туралы заң қабылданбай бірнеше рет
қайтарылып берілді . Ал енді тіл туралы заң қабылданғанда оны
кемсітушілерде табылып жатыр. Солардың алғы шебінде Караван
және қазақ тілінің өркендеуіне қарсылар жүр.
Мемлекеттік тіл мәселесі Қазақстанда моральдік
нысан болудан қалған. Әділдік іздеп жүрген Антон Петель,
К.Исмаилов, М.Степанова сияқты азаматтар бір адамның емес
бүкіл халықтың құқығы бұзылып жатқанда қайда
қарап жүрдіңдер? Қорықтыңдар ма әлде бұл сендерге
дұрыс келмеді ма?
Казахская правда орыс тілінде шығып тұрғанымен
қазақ тлінің жақтаушысы, шын жанашыры еді. Ол әуел бастан қазақ
тілін басып жаныштаушылармен күресіп келеді. Караван және
сол сияқты басылымдардың қазақ тіліне қарсы мақалаларын сынап,
олардың негізсіз екенін жазған.
Енді бүгін Қазақ тілін өлдіге ауыз баратын болды.
Президент бір сөзінде Қазақстанды, мені әлем таниды.-
деді. Бірақ қазақ тілін әлем тани ма? Әлем түгіл ел білмейді. Неге
десеңіз тіл иесіз. Иесіз дүние құнсыз. Келер ұрпаққа не қалмақ?
Құрығын сүйреткен қазақ, сақау тіл, соқыр соқпақ болмаса
игі.
Қазір біз латын графикасына өтейік па әлде өтпейік па
деп даурығып жүрміз. Филолог, акамедиктер латын
графикасынан қандай пайда табатынымызды айтып жүр. Ал, бұл
бастаманы кезінде Айымбетовта айтып кеткен. Ол
өз мақаласында латын графикасына
өтудің бізге қаншалықты пайдалы екенін санамалап
көрсетеді.
Латын бұл туркологияның құпияларын тану. Түркі
халықтарының бір графикаға бірігуі бұл бүкіл түркі
халықтарының мәдени құндылықтарына жан бітіру. Егер біз
түркі мемлекеттерінің өркендеуінің, рухани байланысымыздың
үзілмеуін қаласақ онда латынға өтуді арыға шегере
бермеуіміз керек [18].
Түркі халықтарының біразы латынға өтті. Тек
Қазақстан мен Қырғыстан жан-жағына жалтақтаумен келеді.
Осындайда қазақтың қорқақ құл қашпайды деген сөзі еске түседі.
Латынға өтуге қарсылар негізінен орыс тілділер мен көр
соқырлар. Олар латынға өтсек бүкіл түркі халықтары
бірігіп кетеді деп қауіптенеді.
Егер біз түркі халықтарының және Қазақстанның
ғылымының, мәдениетінің өркендеуін көркейуін қаласақ латынға өтуді
кешеулетпеуіміз керек. Болды бір шешімге келетін кез жетті.
Алдан Айымбетов саясат жайлы көп жазған. Ол елбасының
ішкі, сыртқы саясатының артықшылығын көріп, кемшілігін дәлдікпен
сынай білген. Ол мақалаларында саясат жайлы пікір айтып көзқарасын
білдіріп отырған.
Қазақстан басқа бірде-бір мемлекетке ұқсамайды,
оның президенті өз жолымен жүруі керек. Барлық
билік құрылымдарының құрылуы мен іс
әрекетін түбегейлі қайта құру қажет. Кәсіби
парламент керек дамыған мемлекеттер мен Қазақстан әртүрлі
салмақтағы елдер. Өтпелі кезеңдегі Қазақстан үшін қазір
қарабайыр демократия емес, авторитаризмге көбірек ұқсаса
да күшті президенттік билік түрі лайықтырақ.
Айыметов саясаттың әлсіздігімен заңның солқылдақтығын
сынайды. Соның салдарынан ұлттық идеологиямызбен экономикамыздың
мешеулеп тұрғанын айтады.
Тәуелсіздігіміздің екінші онжылдғында біз өзімізді құтқару
үшін шұғыл шаралар жасамасақ, ұлт ретінде жойлып кетеміз.
Ең әуелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz