Туризм мамандықтарына арналған дәрістік кешені
1,2.Тақырып. Кіріспе бөлім. Туризм бизнасын картаграфия мен қамтамасыздандыруы туралы түсінік.
3.Тақырып. Туристік бизнастағы туризм экономикасы сферасының әсері.
4.Тақырып. Туризм бизнасының динамикалық, экономикалық, қоғамдық шаруашылық, жүйе ретінде.
5.Тақырып. Туристік шаруашылық
2Бөлім. Туризм бизнасының менеджменті мен маркетингі
6.Тақырып. Туризм бизнасының менеджменті
7.Тақырып. Туризм бизнасының маркетингі
8.Тақырып. Туризм бизнасының индустриясы және туристік нарықтың ерекшелігі
9.Тақырып. Туристерге көрсетілетін қызметтің сапасы мен мәні
10.Тақырып. Туристік сұраныстың географиялық ерекшеліктері мен мәні.
11.Тақырып. Туризм бизнасындағы жаңа ақпараттық технологиялар
3.Тақырып. Туристік бизнастағы туризм экономикасы сферасының әсері.
4.Тақырып. Туризм бизнасының динамикалық, экономикалық, қоғамдық шаруашылық, жүйе ретінде.
5.Тақырып. Туристік шаруашылық
2Бөлім. Туризм бизнасының менеджменті мен маркетингі
6.Тақырып. Туризм бизнасының менеджменті
7.Тақырып. Туризм бизнасының маркетингі
8.Тақырып. Туризм бизнасының индустриясы және туристік нарықтың ерекшелігі
9.Тақырып. Туристерге көрсетілетін қызметтің сапасы мен мәні
10.Тақырып. Туристік сұраныстың географиялық ерекшеліктері мен мәні.
11.Тақырып. Туризм бизнасындағы жаңа ақпараттық технологиялар
Туризм мамандықтары үшін «Туризм бизнасындағы картографиялық қамтамасыздандыру» оқу курсы негізгі пәндердің бірі болып есептеледі. Осы пәннің басты міндет-мақсаты білімді және білікті мамандарды дайындау.
Осы курсты оқып-үйрену барысында студенттеріміздің міндетті түрде білуі шарт:
-оқу процесін осы мамандыққа сәйкес пәндерді жаңа технологиялармен қарастыра білу;
-фундаментальді білім алу;
-өз мамандығы бойынша іскер, отанға деген сүйіспеншілігін тәрбиелей білетін, баулай білетін маман болу керек;
-жер-су, елді-мекен аттарының шығу, қалыптасуын білу;
-сабақтың негіздері арқылы бастапқы географиялық сараптама, тарихи география және этнография білімдерінің жалпы кіріспесін білу;
-сонымен, бірге топонимика географиялық карталарды түсіну білімін, оқу түсінігін, арттыру.
Бұл пән жаратылыстану және тарихи-қоғамдық ғылымдармен тығыз пәнаралық байланыста.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстарына сипаттама жазыңыз .
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
Осы курсты оқып-үйрену барысында студенттеріміздің міндетті түрде білуі шарт:
-оқу процесін осы мамандыққа сәйкес пәндерді жаңа технологиялармен қарастыра білу;
-фундаментальді білім алу;
-өз мамандығы бойынша іскер, отанға деген сүйіспеншілігін тәрбиелей білетін, баулай білетін маман болу керек;
-жер-су, елді-мекен аттарының шығу, қалыптасуын білу;
-сабақтың негіздері арқылы бастапқы географиялық сараптама, тарихи география және этнография білімдерінің жалпы кіріспесін білу;
-сонымен, бірге топонимика географиялық карталарды түсіну білімін, оқу түсінігін, арттыру.
Бұл пән жаратылыстану және тарихи-қоғамдық ғылымдармен тығыз пәнаралық байланыста.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстарына сипаттама жазыңыз .
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана, 2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.- 470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник / под ред. А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы, практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых. Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.- 470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник / под ред. А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы, практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых. Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
ДӘРІСТІК КЕШЕН
1Бөлім.
1,2.Тақырып. Кіріспе бөлім. Туризм бизнасын картаграфия мен
қамтамасыздандыруы туралы түсінік. Туризм бизнасын картаграфия мен
қамтамасыздандыру пәнінің басты терминдеріне түсініктеме.
Глоссарийлер (анықтама, сөздік);
Негізгі пәндегі қолданылатын терминдер:
Аббревация- географиялық атауларды қысқартып жазу түрі, мысалы: РК,
КНР, РФ т.б.
Географиялық номенклатуралар- топонимиялар немесе географиялық
атаулардың жиыны.
Ойконим- тұрақты халық тұрақтарының атауы, мысалы: қала, ауыл, хутор,
қалашық т.б.
Ороним- тау, қырат, үңгір, сай т.б. орографиялық объектілердің меншікті
географиялық аттары т.б.
Дәріс мақсаты: Курстың-мақсаты мен міндеті, мазмұны мен мән-
мағынасы, географиядағы алатын орны және пәнаралық байланыстарын
түсіндіру.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
1. Курстың-мақсаты мен міндеті.
2. Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстары .
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туризм мамандықтары үшін Туризм бизнасындағы картографиялық
қамтамасыздандыру оқу курсы негізгі пәндердің бірі болып есептеледі.
Осы пәннің басты міндет-мақсаты білімді және білікті мамандарды
дайындау.
Осы курсты оқып-үйрену барысында студенттеріміздің міндетті түрде
білуі шарт:
-оқу процесін осы мамандыққа сәйкес пәндерді жаңа технологиялармен
қарастыра білу;
-фундаментальді білім алу;
-өз мамандығы бойынша іскер, отанға деген сүйіспеншілігін тәрбиелей
білетін, баулай білетін маман болу керек;
-жер-су, елді-мекен аттарының шығу, қалыптасуын білу;
-сабақтың негіздері арқылы бастапқы географиялық сараптама, тарихи
география және этнография білімдерінің жалпы кіріспесін білу;
-сонымен, бірге топонимика географиялық карталарды түсіну білімін, оқу
түсінігін, арттыру.
Бұл пән жаратылыстану және тарихи-қоғамдық ғылымдармен тығыз пәнаралық
байланыста.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстарына сипаттама
жазыңыз .
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде
көрсетілген оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
3.Тақырып. Туристік бизнастағы туризм экономикасы сферасының әсері.
Дәріс мақсаты:
Қоғамның экономикалық өмірі күрделі де, әр қилы және қарама-
қайшылықта болып келеді. Оның құрамы да көп деңгейлі болады, оны тек
экономикалық ғылым жүйесі ғана түсініп-біле алады. Бірінші жағынан,
туризм өз алдына жеке шаруашылық сферасы ретінде экономикалық жалпы
заңдылық болса ( өндіріс өнімділігін көтеру заңы, сұраныс және ұсыныс
заңы, бәсекелік баға шығару), екінші жағынан, туризм – бұл адамның іс-
әрекетінің ерекше бір түрі және халық шаруашылығының айрықша бір
сферасы. Осыған байланысты экономикалық дамудың жалпы заңдылығы туризм
сферасында ерекше сипат алады. Шаруашылық сферасының барлық деңгейінде
туризм экономикасы адамдардың мінез-құлқын зерттейді, өйткені олар
туристік өнімдерді өндіреді, бөледі, айырбастайды және тұтынады.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- адамдардың туристік қызметке қажетін тудыратын объективті
факторлар;
- адамдардың туристік қажеттерінің мазмұны мен сипаты, сондай-ақ
қажеттіліктің әр түрлі категориялы классификациясы;
- туристік өнімдерді пайдаланушы адамдардың экономикалық көзқарасы
және олардың ынта-көңілі;
- туристік өнімдерді өндіру процесінің экономикалық ерекшеліктері,
туристік индустрияға және туризм сферасының еңбек
мүмкіншіліктеріне талдау жасау;
- қазіргі ішкі және сыртқы нарық жағдайындағы туристік өнімдерді
өндіру, айырбастау және таратудың экономикалық ерекшеліктері;
- мекеме және сала деңгейлеріндегі туризм жұмысының қаражат және
экономикалық ерекшеліктері;
- микро- және макро деңгейдегі туризмнің экономикалық және
әлеуметтік әсері;
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туризм экономикасын жетік түсініп-білу үшін оның арғы тарихына
тоқталып өткен жөн. Туризм экономикасы қоғаммен, саяхатпен және
туризммен бірге дамып отырды.Ұлттық шаруашылықтың құрамының бір бөлігі
ретінде, басқа өзгерістермен бірге туризмнің экономикасы мен әлеуметі
де өзгеріп тұрды.
Тарихи жағынан қарасақ, туризм дегеніміз бұл сонау көне заманнан
бүгінгі күнімізге дейінгі көп жылдардың нәтижесі. Ерте кезеңдерде
туризм экономикасы саяхатшылардың басқа елдердің халықтарының әдет-
ғұрпын, даму деңгейінің сипаттарын зерттеумен шектелсе, ал Рим
империясының дәуірінде ертедегі туризмнің алғашқы экономикалық
ресурстары ретінде мемлекеттік және жекеменшік керуен сарайлар болды.
Орта ғасырда христиан діні мен сауданың дамуына байланысты
саяхаттаушы шіркеуге қызмет етушілер мен көпестер пайда болады.
Біріншілері христиан дінін дамытуды мақсат етсе, екіншілерінің мақсаты
– баю еді. Туристік ресурстар монастырь түріне көшеді, керуен сарайлары
қайтадан дами бастайды.
Ұлы географиялық ашулар дәуірінде саяхатшылардың, теңізде
жүзушілер мен алғашқы өтушілердің мақсаты экономикалық мақсатқа
айналады – жаңа территорияларды басып алу және оны игеру. Саяхат пен
экскурсия экономикалық жаңа түрге көшеді, яғни туризм түріне. Осылайша,
1908 жылы Ресейде экскурсиялық білім беру комиссиясы құрылады, оның
мақсаты – білімді адамдарды Батыс пен Шығыстың мәдениетімен таныстыру.
Бұл комиссияға бірнеше министрліктер қолдау көрсетті.Өндірістік
төңкеріс дәуірінде ішкі және халықаралық туризмнің дамуының материалдық
негізін құрайтын жаңа көлік түрлері пайда болады.ХХ ғасырда туризм адам
тұрмысының нақты бір факторына айналады. Ұйымдастырылған экскурсиялар
көптеген халықтың өмір сүру дәстүріне енеді. КСРО-да Кеңес үкіметі
кезінде туризм бұрын болмаған қарқынмен дамыды, жаңа әлеуметтік түрге
жетті, халық үшін қызмет жасады. ХХ ғасырдың 90-шы жылдары халықаралық
туризм кең дами бастайды. Туризм экономикасы жаңа сипаттарға ие болады:
көтерме туристік фирамалар, жеке турагенттіктер мен туроператорлар,
дүниежүзілік, ұлттық және аймақтық әр түрлі туристік ұйымдар пайда
болады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
- қазіргі шақтағы туризм жұмысының экономикалық механизмі;
- туризм экономикасының түйінді мәселелері.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
4.Тақырып. Туризм бизнасының динамикалық,экономикалық, қоғамдық
шаруашылық, жүйе ретінде.
Дәріс мақсаты: Кеңестік география ғылымында территориялық рекреация
жүйенің моделі жасалынған. ХХ ғасырдың 70-ші жылдарының ортасында В.С.
Преображенский басқарған ғалымдар тобы қарастырып, кейін Н.С. Мироненко
мен И.Т. Твердохлебовтардың жұмыстарында онан әрі дамытылды. Батыста
туризмнің концептуалдық моделін Г. Гуибилато жасаған және оны Г.
Ваккерман толықтырған. Осыларға сүйене отырып, туризм жүйесі өзіне екі
шағын жүйені енгізеді : туристік іс-әрекет субъектісі және туристік
іс-әрекет объектісі.
Бұл жүйе шеңберінде туристер сұранушылар немесе сатып алушылар
ролінде болса, туристік қызмет көрсетушілер мен заттар әкелушілер
сатушылар ролінде болады. Осылай болғанда, туристік іс-әрекет
субъектісіне – туристке – жүйеде қарсы тұратын туристік іс-әрекет
объектісі – туристік шаруашылық болмақ.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
Туристік индустрия жүйесіне арнайы кәсіпорын, ұйым және мекемелер
кіреді:
- түнеуге қызмет көрсететін мекемелер ( қонақ үйі, мотель, жеке пәтер,
санаторий, туристік база, демалыс үйі);
- тамақтану мекемесі ( мейрамхана, кафе, бар, асхана);
- көлікпен қызмет көрсететін мекемелер ( автомекеме, темір жол
мекемесі, теңіз флоты);
- Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
- Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
- Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын фабрика,
туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
- Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
- Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары, ойын
автомат залдары);
- әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
- туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
- туристік оқу орны
- ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Кеңестік география ғылымында территориялық рекреация жүйенің
моделі жасалынған. ХХ ғасырдың 70-ші жылдарының ортасында В.С.
Преображенский басқарған ғалымдар тобы қарастырып, кейін Н.С. Мироненко
мен И.Т. Твердохлебовтардың жұмыстарында онан әрі дамытылды. Батыста
туризмнің концептуалдық моделін Г. Гуибилато жасаған және оны Г.
Ваккерман толықтырған. Осыларға сүйене отырып, туризм жүйесі өзіне екі
шағын жүйені енгізеді : туристік іс-әрекет субъектісі және туристік
іс-әрекет объектісі.
Бұл жүйе шеңберінде туристер сұранушылар немесе сатып алушылар
ролінде болса, туристік қызмет көрсетушілер мен заттар әкелушілер
сатушылар ролінде болады. Осылай болғанда, туристік іс-әрекет
субъектісіне – туристке – жүйеде қарсы тұратын туристік іс-әрекет
объектісі – туристік шаруашылық болмақ.
Туристік шаруашылық екі бөлікке бөлінеді: туристік ресурстар
және туристік инфрақұрылым; бұларға кіретіндер: туристік мекеме,
ұйымдар және кәсіпорын.
Жалпы туристік шаруашылық туристерге қызмет жасайтын басқа да
халық шаруашылық салаларымен қосылып, туристік индустрия жүйесін
құрайды.
Туристік индустрия жүйесіне арнайы кәсіпорын, ұйым және
мекемелер кіреді:
1) түнеуге қызмет көрсететін мекемелер ( қонақ үйі, мотель, жеке
пәтер, санаторий, туристік база, демалыс үйі);
2) тамақтану мекемесі ( мейрамхана, кафе, бар, асхана);
3) көлікпен қызмет көрсететін мекемелер ( автомекеме, темір жол
мекемесі, теңіз флоты);
4) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
5) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
6) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
7) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
8) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
9) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
10) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
11) туристік оқу орны
12) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен бірге қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
13) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
14) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
15) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
16) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
17) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
18) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
19) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
20) туристік оқу орны
21) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен біре қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
22) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
23) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
24) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
25) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
26) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
27) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
28) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
29) туристік оқу орны
30) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен біре қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
- Туристік индустрия;
- Туристік мекемелер
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
5.Тақырып. Туристік шаруашылық
Дәріс мақсаты: Туристік шаруашылық дегеніміз әр түрлі бөлімдердің
белгілі бір кешені, олардың құрылуы және дамуы түристердің келуі және
тұруымен байланысты. Бұл шаруашылық бірін-бірі толықтырып тұратын
салалардан қалыптасқан, туристердің сұранысын біріккен бір кешенде ғана
өтей алады.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- Аймақтағы шаруашылық іс-әрекеттерді белсенді жүргізу үшін,
көрсетілетін қызмет түрлерінің бөлінуінің маңызды мәселелерін талдау.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туристердің келуінен шаруашылыққа түсетін пайданы адамдар өте ерте
заманнан байқады. Солай болса да, тек XIX жүзжылдықтан ғана бастап
туризм көптеген аймақтың экономикасына елеулі әсерін тигізе
бастады.Туристерге көресілетін қызметтен түсетін табыстың жоғарылығына
байланысты, кейбір елдер мен аймақтарда XX ғасырдан бастап туристерге
көрсетілетін қызмет саласын туристік индустрия деп атай бастады.
Туристердің қажеттерін өтеу үшін туризм аудандарында бірқатар
шаруашылық түрлерін игеруге тура келді.
Туристік шаруашылық дегеніміз әр түрлі бөлімдердің белгілі бір
кешені, олардың құрылуы және дамуы түристердің келуі және тұруымен
байланысты. Бұл шаруашылық бірін-бірі толықтырып тұратын салалардан
қалыптасқан, туристердің сұранысын біріккен бір кешенде ғана өтей
алады.
Туристік шаруашылықты тура және жанама түрге бөлуге болады. Олар
бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірінсіз іс-әрекетін жоюы
ықтимал. Бірінші топқп туристерге ғана қызмет жасайтын мекемелер мен
объектілер жатады: турбазалар, қонақ үйлер, кемпингтер, приюттар,
арнайы жолдар мен көлік орталықтары және т.б. Олар, атап айтқанда –
туристік объектілер. Екінші топқп жататындар - туристерге арналмаған
мекемелер мен объектілер, бірақ та жартылай немесе анда-санда оларды
туристер де пайдаланады. Оған жататындар: жалпы мемлекеттік жолдар,
көлік пен коммуникация, мейрамхана желілері, дүкендер, тұрмыстық және
мәдениет мекемелері. Бұндай кешендердің барлығы атқаратын ісіне қарай
төрт базаға жіктелген: түнеу (орналастыру), тамақтану, коммуникациялық
және қосалқы.
Қандай бір саяхат болмасын ол туристерді орналастырудан басталады.
Көп нәрсе осыған байланысты. Туристерге ұсынылатын қызметтердің ішінде
ең бастысының бірі – түнейтін орынды дайындау. Оған кіретіндер: қонақ
үйлері, пансионаттар, жергілікті тұрғындардың үйлері, турбазалар,
мотельдер, кемпингтер, сүйреме үйлер, палаткалар және т.б.
Туристердің азық-түлік пен сусындарға сұранысын қанағаттандырудың да
үлкен маңызы бар. Жалпы тамақтандыру туристік қонақ үйлері жанындағы
мейрамханаларда, кафеде немесе басқа да қоғамдық тамақтану
мекемелерінде ұйымдастырылады.
Туристік орталықтарда қоғамдық тамақтандыруды ұйымдастырғанда жабық,
ашық және аралас түрлерін айырған жөн.
Тамақтандырудың жабық түрі ұйымдастырылған демалыс мекемелері үшін
қажет. Демалушылар тамақты белгілі бір жерде нақты бір уақытта алады.
Тамақтанудың ашық түрі өз бетімен жүрген туристерге, жергілікті халыққа
арналған, сондай-ақ ұйымдасқан демалушылар да ақшаға сатып алып
тамақтана алады.
Қоғамдық тамақтанудың аралас түрінде ұйымдасқан түрдегі
демалушыларға арнайы орындарда белгілі бір уақыттарда тамақтану
көрсетіледі, ал басқа уақыттарда келушілердің барлығы ас мәзірі бойынша
өздеріне тапсырыс береді. Тамақтанудың аралас түрі деп ұйымдасқан
демалушылардың талон арқылы қоғамдық тамақтану мекемелерінде
тамақтануын айтады.
Туристердің жүріп-тұруында көліктің атқаратын ролі өте күрделі.
Туристьік көлік жалпы көлік сияқты жерде, суда және ауада жүретін болып
жіктеледі.
Көліктерде ұйымдастырылған демалсытың түріне сәйкес, В.И.Азар (1972)
мынадай топтарында айырды: 1) арнайы туристік поездарда немесе кемеде
саяхаттайтын туристер; 2) күнделікті поездер мен кемелерді
пайдаланатын, бірақ та толық қызмет кешенін төлейтін туристер; 3) тек
қана жол құжаттарын алып өз бетімен сапар шегетін туристер.
Халықаралық туризмде көп жылдар бойы теңіз арқылы тасымалдау басым
болды. Мысалы, Франциядан АҚШ-қа Солтүстік Атлантика арқылы саяхаттау
80 сағатқа созылса, ал ұшақпен бар болғаны 8 сағатқа ғана созылады.
Круиздік туризм1950 жылдардың соңынан бсатап қаулап дами бастады.
Круизді саяхаттың ең алғашқы гиді болған – ағылшын жазушысы Уильям
Теккерей.
Көлік, түнеу және тамақтанудан басқа да туристік қызметтердің
ішінен, қосалқы қызметті бөліп қарау керек. Ол өзінің мақсаты жағынан
әртүрлі сипаттағы туристік мекемелер мен ұйымдарды біріктіріп, жеті
топты құрайды.
Бірінші топқа жататындар – ғимарат құрылыстар, туристерге сол жердің
байлықтарын көріп, тамашалауға көмегін тигізеді, өйткені көбінесе
туристердің келу себебі осы байлықтарды көріп. Танысу.
Қосалқы қызметтің екінші тобына жататыны – туристердің спортпен
айналысуына мүмкіндік туғызу.
Үшінші топты құрайтын – туристердің көңілін көтеруді ұйымдастыру.
Төртінші топқа жататындар: туристерге толық тұрмыстық қызмет
көрсететін тұрмыстық қызмет мекемелері.
Бесінші топқа кіретіндер: туристерге керек-жарақ пен сувенирлер
шығаратын мекемелер.
Алтыншы топ – бұл ақпараттар желісі немесе туристік саяхат
жарнамасы, туристреге толыққанды, жан-жақты түсінік беріп тұратын
гидтердің қызметі.
Жетінші топты құрайтындар: туристік қозғалысты басқаратын ұйымдар.
Аймақтағы шаруашылық іс-әрекеттерді белсенді жүргізу үшін,
көрсетілетін қызмет түрлерінің осылайша бөлінуінің маңызы зор.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
-Туристік шаруашылықты оқып талдау.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
2Бөлім.
Туризм бизнасының менеджменті мен маркетингі
Глоссарийлер (анықтама, сөздік);
6.Тақырып. Туризм бизнасының менеджменті
Дәріс мақсаты: Барлық қызмет жүйесі екі шағын жүйеге бөлінеді. Оның
біреуі өзінің қарауындағы ресурстарды өңдеп, тауарға және қызмет
көрсетуге айналдыратын шағын жүйе, ал екіншісі – шағын басқару жүйесі,
оның міндеті – бірінші шағын жүйенің іс-әрекеттерін бақылау және оған
жетекшілік ету. әдебиеттерде екінші жүйені басқару жүйесі немесе
менеджмент жүйесі деп атайды. Менеджмент деген сөз (ағылшын сөзінен –
management) басқарма деген мағына береді. Менеджер - менеджмент
саласында көпжылдық дайындығы бар, білім деңгейін әрдайым көтеріп
тұратын маманданған басқарушы.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- Туристік фирманың құрылу ережелерін оның алдына қойған мақсаттары мен
стратегисы анықтайды.
- Туристік фирманың мақсаты – оның жақсы болашағы.
- Туристік мекемелер мақсаттарына байланысты үш класқа бөлінеді –
экономикалық, фирмалық және әлеуметтік.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Барлық қызмет жүйесі екі шағын жүйеге бөлінеді. Оның біреуі өзінің
қарауындағы ресурстарды өңдеп, тауарға және қызмет көрсетуге
айналдыратын шағын жүйе, ал екіншісі – шағын басқару жүйесі, оның
міндеті – бірінші шағын жүйенің іс-әрекеттерін бақылау және оған
жетекшілік ету. әдебиеттерде екінші жүйені басқару жүйесі немесе
менеджмент жүйесі деп атайды. Менеджмент деген сөз (ағылшын сөзінен –
management) басқарма деген мағына береді. Менеджер - менеджмент
саласында көпжылдық дайындығы бар, білім деңгейін әрдайым көтеріп
тұратын маманданған басқарушы.
Қазір нәтижелі менеджмент индустриясы дамыған мемлекеттердің
негізі, ал дамушы елдерде ең керекті ресурсы болып отыр. Жеке
мекемелердің экономикалық жағдайы және толық экономика күйі 3 негізгі
факторларды анықтайды: техника ментехнология деңгейі; жұмыс күшінің
сапасы; өндірісті ұйымдастыру және басқару(менеджмент). Ең соңғы
фактор, яғни менеджмент алдыңғы екі факторларға әсер етеді.
Қазіргі басқару жүйесі қарапайым және икемді болуы керек. Бірдей,
мінсіз басқару моделі болмайды, өйткені әрбір туристік фирма өзінше
керемет деп туризм облысындағы мамандар дұрыс айтқан. Ол өз моделін
іздестіру керек. Америкалық компаниялардың көбі жылына бір рет
ұйымдастыру жұмысына өзгерістер енгізіп тұрады.
Қазіргі туризм менеджменті сферасындағы туристік мекемелердің іс-
әрекеттерін және ұйымдастыру ерекшеліктерін ескеруі керек.
Туризмнің өзіне тән бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның тереңге тарауы (құбылыс ретінде – қайда адам
болса, сонда туризм болады) және элементтерінің өзара байланысының
күрделілігі. Туристік мекемелердің көбісі шағын келеді. Ірі мекемелер
халқы көп жерлерге ғана құрылады. Туристік индустрияда көптеген
өндіріс, мекеме және ұйымдар бар, олар қалай болғанда да бір аймақтық
басқару жүйесінде істеуі керек, онда қойылған міндеттер – туристік
қызмет көрсету нарығында ұзақ уақыт жұмыс істей білу керек. Барлық
туристік индустрияны, барлық туристік аймақты бақылап, талдаулар жасап
тұру қажет. Осындай жағдайларда менеджменттің көмегімен барлық
аймақтың, сондай-ақ жеке туристік ұйымдардың даму стратегиясы
жасалынбақ.
Басқарудың объектісі ретінде туризмнің екінші ерекшелігіне өлшеуге
қиын және түсініксіз мақсаттарды жатқызуға болады. Жеке мекеменің
менеджменті үшін іс-әрекеттері табыс алуға бағыттаоған, нақты өлшемді
мақсат болуы шарт, ол – құндылықты көбейту, бос ақшаны үнемі айналысқа
жіберу, табыс келтіру және басқалар. Туристік ұйымның менеджменті үшін
ондай мақсаттар мекеме деңгейінде ед, аймақ деңгейінде ед болмайды. Сол
үшін туристік ұйымның өлшемді мақсаттары болмайды, сондықтан да оның
өндірістік қабілетіне және жетістіктеріне нақтылы баға беруге болмайды.
Туризм менеджментінің үшінші ерекшелігі – оның аймаққа әсерінің
шектеулілігі. Жеке туристік мекеменің басқару мамандары жарғыда
көрсетілген өкілдік бойынша өздерінің шаруашылық іс-әрекеттеріне
байланысты барлық жұмыстарға тиісті шешім қабылдай береді. Туристік
ұйымның менеджментінің ондай өкілдігі жоқ. Туристік ұйым мемлекет
қаржысын пайдаланып, мемелекеттік шаруашылықпен айналысады, сондықтан
да оларға мемлекет саясатының ықпалы басым. Менеджмент өз аймағында
саяси күштерге көңіл аударуға тиісті, өйткені оның мамандары еңбек
ақыны үкімет бюджетінен алады.
Туризмнің төртінші ерекшелігі – мүдделі туристердің сырттан
тигізетін әсері. Туристік мекеме және ұйым көптеген мүдделі адамдармен
клиенттер мен жұмыс істейді, олардың қызығу себептері де әр түрлі және
олар қатты әсерін тигізеді. Туристік ұйым және мекеме кредиторлармен,
саяси құрылымдармен, қала басшаларымен, туристермен бірігіп жұмыс
істейді.
Басқару объектісі ретінде туризмнің ең маңызды бесінші ерекшелігі –
туристік өнімнің айрықшылығы, оның өндірілу көзімен бірге қалыптасуы.
өйткені туристік өнім көрсетілетін туристік қызмет арқылы ғана
өндіріледі, жоғарыда айтылғандай, оны қоймада сақтау немесе көлікпен
басқа бір жерге жіберу мүмкін емес. Бірден туристер көп келеді деп те
болжам жасауға болмайды. Сол себептен де туризм менеджментінде өз
қызметкерлеріне көңілді көбірек бөлген жөн.
Туризмнің алтыншы ерекшелігіне туристік өнімнің сыртқа тигізетін
әсерін жатқызуға болады. Мұнда сөз болатын – туристердің қоршаған
адамдармен қатынасы. Бос уақытында өткізген саяхат – бұл басқа
саяхатшылармен және жергілікті тұрғындармен әңгімелесіп, қатынас жасау.
Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, келген қонақтың мәдени қатынасы
оны қабылдаушыларға және басқа да туристерге үкен әсерін тигізеді. Егер
келген туристің тәртібі нашар болса, ол жергілікті халықтың оған
қатынасын нашарлатады, осыдан оның демалысы да бұзылады. Туризм адам
өмірінің әр түрлі сферасына үлкен әсерін тигізеді – экономикаға,
экологияға, саяхатқа, олар өз ретінде туризмге әсерін тигізеді.
Туристік аймақ келген туристерден табыс алады, ол жергілікті
экономиканы көтереді. Егер де түскен табыстан жер бедерін, көркін
сақтауға, қорғауға ақша бөлінсе, туризм аймақтың экологиясы үшін де
пайдалы. Бірақ та кейде туризм жергілікті тұрғындардың қарсылығын
туғызуы мүмкін, онда аймақта туризмді дамыту қиын болады. Бұндай
жағдайда туризмді жоспарлау және қалыптастыру үшін жалпы қоғамды тарту
керек, соның көмегі керек. Бұндай процестерге барлық топтардың
қатысқаны жөн.
Туризмнің жетінші ерекшелігі – бұл туритік сұраныстың айрықшылығы,
негізгі үш себебіне қарай біркелкі емес. Бірінші себебі – туристік
өнімді не сезінуге, не сақтауға мүмкін еместігі болып табылады.
Туристік көрсетілетін қызметті келісім жасағанда көруге және оны
тауарлар ретінде дәмін білуге мүмкін емес. Туристік фирманың
менеджерінің жұмысындағы күрделілік – ол өздері көрсентетін қызметтің
сатып алушы үшін пайдалылығына әртүрлілігі. Үшінші себебі – қоғамдық
факторлардың мәнәнің жоғарылылығы – елдегі экономикалық жағдай,
экология, әлеуметтік факторлар және басқалар.
Туризмнің сегізінші ерекшелігі – басқару объектісі ретіндегі
туристік қызметтердің кешенді түрде көрсетілуі. Шынын айтқанда,
туристік қызмет дегеніміз – бұл саяхат кезіндегі және демалатын
орындардағы туристке ұсынылатын қызмет. Туризм менеджменті үшін ең
маңыздысы – толықтырушы деген түсінік. Мысалы, турист демалысқа
шыққанда, егер де баратын жерінде түнейтін орын мен тамақтанатын жері
болмаса, онда оның саяхатқа шығуы да мүмкін болмайды. Шаңғышы баратын
қонақ үйінің қасында шаңғы тебуге мүмкіндік болмаса, бұл қонақ үйдегі
орынға тапсырыс бермейді. Бұл туризм сферасындағы жеке қызметтердің
өзара тығыз байланыстылығын көрсетеді.
Туризмнің тоғызыншы ерекшелігі – оның мезгілдік болуы немесе
туристік қызметтің мөлшерінің табиғи-климат жағдайына байланыстылығы.
Туризм менеджменті бұндай құбылыстарды міндетті түрде ескеруі қажет,
өйткені сұраныстың күрт өзгеруі барлық туризм индустриясының жұмыс
жағдайын нашарлатып жіберуі мүмкін. Басқарма дегеніміз жетекші органның
мақсатты түрдегі ықпалы: сервис қызметінде туристердің қажеттерін толық
өтеу, жұмыстың сапасын көтеру және табыстың түсімін қамтамасыз ету.
Қандай болмасын туристік бір мекемені басқарудың келесідей ерекше
сипаттарын бөліп көрсетуіміз керек:
-туристік іс-әрекетті жоспарлағанда ең алдымен туристердің мүдделерін,
қажетін және тілектерін ойластыру керек;
-туристік қызметтің бірінші қажеттілік еместігі. Туристік өнім тіршілік
үшін ең бірінші қажетті зат болған емес және жақын арада ондай болуы да
мүмкін емес. Мұны былайша түсінуге болады: қазіргі әлемде сауықтыру
және даму құралы ретінде туризмнің маңызы өте зор болғанымен, ол
экономика, экология, саясат конъюктурасына өте тәуелді;
-туристік салада маркетингтің маңызы едәуір жоғары. Оның себебі,
туристік қызмет көрсетуші өз тауарының үлгісін туристің көз алдына
келтіре алмайды, сондықтан да ол өзінің тауары туралы дәлел табуы
керек. Бұны тек жақсы жүйеге қойылған маркетинг ғана орындай алады;
-туристік қызмет мәні жағынан өзінің ешбір аспектісінде қайталанбайды.
Тіптен бір фирманың екі турының өзі бір маршрутпен өтетін қызметтерінің
мәні жағынан бір-біріне ұқсамайды.
Туристік фирманың құрылу ережелерін оның алдына қойған мақсаттары
мен стратегисы анықтайды. Туристік фирманың мақсаты – оның жақсы
болашағы. Туристік мекемелер мақсаттарына байланысты үш класқа бөлінеді
– экономикалық, фирмалық және әлеуметтік.
Экономикалық мақсаты табыстың ұзақ мерзімге жоғары деңгейде болып
өсуін көздейді. Фирмалық мақсаттары фирманың атағын шығарып, имиджін
жақсартады. әлеуметтік мақсаттары табыстары төмен халықтар үшін
туристік өнімдерді өндіруді дамытуды міндетіне алады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
-Қазіргі туризм менеджменті сферасындағы туристік мекемелердің іс-
әрекеттерін және ұйымдастыру ерекшеліктерін түсіндіру.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1Бөлім.
1,2.Тақырып. Кіріспе бөлім. Туризм бизнасын картаграфия мен
қамтамасыздандыруы туралы түсінік. Туризм бизнасын картаграфия мен
қамтамасыздандыру пәнінің басты терминдеріне түсініктеме.
Глоссарийлер (анықтама, сөздік);
Негізгі пәндегі қолданылатын терминдер:
Аббревация- географиялық атауларды қысқартып жазу түрі, мысалы: РК,
КНР, РФ т.б.
Географиялық номенклатуралар- топонимиялар немесе географиялық
атаулардың жиыны.
Ойконим- тұрақты халық тұрақтарының атауы, мысалы: қала, ауыл, хутор,
қалашық т.б.
Ороним- тау, қырат, үңгір, сай т.б. орографиялық объектілердің меншікті
географиялық аттары т.б.
Дәріс мақсаты: Курстың-мақсаты мен міндеті, мазмұны мен мән-
мағынасы, географиядағы алатын орны және пәнаралық байланыстарын
түсіндіру.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
1. Курстың-мақсаты мен міндеті.
2. Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстары .
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туризм мамандықтары үшін Туризм бизнасындағы картографиялық
қамтамасыздандыру оқу курсы негізгі пәндердің бірі болып есептеледі.
Осы пәннің басты міндет-мақсаты білімді және білікті мамандарды
дайындау.
Осы курсты оқып-үйрену барысында студенттеріміздің міндетті түрде
білуі шарт:
-оқу процесін осы мамандыққа сәйкес пәндерді жаңа технологиялармен
қарастыра білу;
-фундаментальді білім алу;
-өз мамандығы бойынша іскер, отанға деген сүйіспеншілігін тәрбиелей
білетін, баулай білетін маман болу керек;
-жер-су, елді-мекен аттарының шығу, қалыптасуын білу;
-сабақтың негіздері арқылы бастапқы географиялық сараптама, тарихи
география және этнография білімдерінің жалпы кіріспесін білу;
-сонымен, бірге топонимика географиялық карталарды түсіну білімін, оқу
түсінігін, арттыру.
Бұл пән жаратылыстану және тарихи-қоғамдық ғылымдармен тығыз пәнаралық
байланыста.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
1.Географиядағы алатын орны мен пәнаралық байланыстарына сипаттама
жазыңыз .
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде
көрсетілген оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
3.Тақырып. Туристік бизнастағы туризм экономикасы сферасының әсері.
Дәріс мақсаты:
Қоғамның экономикалық өмірі күрделі де, әр қилы және қарама-
қайшылықта болып келеді. Оның құрамы да көп деңгейлі болады, оны тек
экономикалық ғылым жүйесі ғана түсініп-біле алады. Бірінші жағынан,
туризм өз алдына жеке шаруашылық сферасы ретінде экономикалық жалпы
заңдылық болса ( өндіріс өнімділігін көтеру заңы, сұраныс және ұсыныс
заңы, бәсекелік баға шығару), екінші жағынан, туризм – бұл адамның іс-
әрекетінің ерекше бір түрі және халық шаруашылығының айрықша бір
сферасы. Осыған байланысты экономикалық дамудың жалпы заңдылығы туризм
сферасында ерекше сипат алады. Шаруашылық сферасының барлық деңгейінде
туризм экономикасы адамдардың мінез-құлқын зерттейді, өйткені олар
туристік өнімдерді өндіреді, бөледі, айырбастайды және тұтынады.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- адамдардың туристік қызметке қажетін тудыратын объективті
факторлар;
- адамдардың туристік қажеттерінің мазмұны мен сипаты, сондай-ақ
қажеттіліктің әр түрлі категориялы классификациясы;
- туристік өнімдерді пайдаланушы адамдардың экономикалық көзқарасы
және олардың ынта-көңілі;
- туристік өнімдерді өндіру процесінің экономикалық ерекшеліктері,
туристік индустрияға және туризм сферасының еңбек
мүмкіншіліктеріне талдау жасау;
- қазіргі ішкі және сыртқы нарық жағдайындағы туристік өнімдерді
өндіру, айырбастау және таратудың экономикалық ерекшеліктері;
- мекеме және сала деңгейлеріндегі туризм жұмысының қаражат және
экономикалық ерекшеліктері;
- микро- және макро деңгейдегі туризмнің экономикалық және
әлеуметтік әсері;
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туризм экономикасын жетік түсініп-білу үшін оның арғы тарихына
тоқталып өткен жөн. Туризм экономикасы қоғаммен, саяхатпен және
туризммен бірге дамып отырды.Ұлттық шаруашылықтың құрамының бір бөлігі
ретінде, басқа өзгерістермен бірге туризмнің экономикасы мен әлеуметі
де өзгеріп тұрды.
Тарихи жағынан қарасақ, туризм дегеніміз бұл сонау көне заманнан
бүгінгі күнімізге дейінгі көп жылдардың нәтижесі. Ерте кезеңдерде
туризм экономикасы саяхатшылардың басқа елдердің халықтарының әдет-
ғұрпын, даму деңгейінің сипаттарын зерттеумен шектелсе, ал Рим
империясының дәуірінде ертедегі туризмнің алғашқы экономикалық
ресурстары ретінде мемлекеттік және жекеменшік керуен сарайлар болды.
Орта ғасырда христиан діні мен сауданың дамуына байланысты
саяхаттаушы шіркеуге қызмет етушілер мен көпестер пайда болады.
Біріншілері христиан дінін дамытуды мақсат етсе, екіншілерінің мақсаты
– баю еді. Туристік ресурстар монастырь түріне көшеді, керуен сарайлары
қайтадан дами бастайды.
Ұлы географиялық ашулар дәуірінде саяхатшылардың, теңізде
жүзушілер мен алғашқы өтушілердің мақсаты экономикалық мақсатқа
айналады – жаңа территорияларды басып алу және оны игеру. Саяхат пен
экскурсия экономикалық жаңа түрге көшеді, яғни туризм түріне. Осылайша,
1908 жылы Ресейде экскурсиялық білім беру комиссиясы құрылады, оның
мақсаты – білімді адамдарды Батыс пен Шығыстың мәдениетімен таныстыру.
Бұл комиссияға бірнеше министрліктер қолдау көрсетті.Өндірістік
төңкеріс дәуірінде ішкі және халықаралық туризмнің дамуының материалдық
негізін құрайтын жаңа көлік түрлері пайда болады.ХХ ғасырда туризм адам
тұрмысының нақты бір факторына айналады. Ұйымдастырылған экскурсиялар
көптеген халықтың өмір сүру дәстүріне енеді. КСРО-да Кеңес үкіметі
кезінде туризм бұрын болмаған қарқынмен дамыды, жаңа әлеуметтік түрге
жетті, халық үшін қызмет жасады. ХХ ғасырдың 90-шы жылдары халықаралық
туризм кең дами бастайды. Туризм экономикасы жаңа сипаттарға ие болады:
көтерме туристік фирамалар, жеке турагенттіктер мен туроператорлар,
дүниежүзілік, ұлттық және аймақтық әр түрлі туристік ұйымдар пайда
болады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
- қазіргі шақтағы туризм жұмысының экономикалық механизмі;
- туризм экономикасының түйінді мәселелері.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
4.Тақырып. Туризм бизнасының динамикалық,экономикалық, қоғамдық
шаруашылық, жүйе ретінде.
Дәріс мақсаты: Кеңестік география ғылымында территориялық рекреация
жүйенің моделі жасалынған. ХХ ғасырдың 70-ші жылдарының ортасында В.С.
Преображенский басқарған ғалымдар тобы қарастырып, кейін Н.С. Мироненко
мен И.Т. Твердохлебовтардың жұмыстарында онан әрі дамытылды. Батыста
туризмнің концептуалдық моделін Г. Гуибилато жасаған және оны Г.
Ваккерман толықтырған. Осыларға сүйене отырып, туризм жүйесі өзіне екі
шағын жүйені енгізеді : туристік іс-әрекет субъектісі және туристік
іс-әрекет объектісі.
Бұл жүйе шеңберінде туристер сұранушылар немесе сатып алушылар
ролінде болса, туристік қызмет көрсетушілер мен заттар әкелушілер
сатушылар ролінде болады. Осылай болғанда, туристік іс-әрекет
субъектісіне – туристке – жүйеде қарсы тұратын туристік іс-әрекет
объектісі – туристік шаруашылық болмақ.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
Туристік индустрия жүйесіне арнайы кәсіпорын, ұйым және мекемелер
кіреді:
- түнеуге қызмет көрсететін мекемелер ( қонақ үйі, мотель, жеке пәтер,
санаторий, туристік база, демалыс үйі);
- тамақтану мекемесі ( мейрамхана, кафе, бар, асхана);
- көлікпен қызмет көрсететін мекемелер ( автомекеме, темір жол
мекемесі, теңіз флоты);
- Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
- Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
- Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын фабрика,
туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
- Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
- Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары, ойын
автомат залдары);
- әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
- туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
- туристік оқу орны
- ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Кеңестік география ғылымында территориялық рекреация жүйенің
моделі жасалынған. ХХ ғасырдың 70-ші жылдарының ортасында В.С.
Преображенский басқарған ғалымдар тобы қарастырып, кейін Н.С. Мироненко
мен И.Т. Твердохлебовтардың жұмыстарында онан әрі дамытылды. Батыста
туризмнің концептуалдық моделін Г. Гуибилато жасаған және оны Г.
Ваккерман толықтырған. Осыларға сүйене отырып, туризм жүйесі өзіне екі
шағын жүйені енгізеді : туристік іс-әрекет субъектісі және туристік
іс-әрекет объектісі.
Бұл жүйе шеңберінде туристер сұранушылар немесе сатып алушылар
ролінде болса, туристік қызмет көрсетушілер мен заттар әкелушілер
сатушылар ролінде болады. Осылай болғанда, туристік іс-әрекет
субъектісіне – туристке – жүйеде қарсы тұратын туристік іс-әрекет
объектісі – туристік шаруашылық болмақ.
Туристік шаруашылық екі бөлікке бөлінеді: туристік ресурстар
және туристік инфрақұрылым; бұларға кіретіндер: туристік мекеме,
ұйымдар және кәсіпорын.
Жалпы туристік шаруашылық туристерге қызмет жасайтын басқа да
халық шаруашылық салаларымен қосылып, туристік индустрия жүйесін
құрайды.
Туристік индустрия жүйесіне арнайы кәсіпорын, ұйым және
мекемелер кіреді:
1) түнеуге қызмет көрсететін мекемелер ( қонақ үйі, мотель, жеке
пәтер, санаторий, туристік база, демалыс үйі);
2) тамақтану мекемесі ( мейрамхана, кафе, бар, асхана);
3) көлікпен қызмет көрсететін мекемелер ( автомекеме, темір жол
мекемесі, теңіз флоты);
4) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
5) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
6) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
7) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
8) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
9) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
10) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
11) туристік оқу орны
12) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен бірге қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
13) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
14) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
15) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
16) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
17) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
18) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
19) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
20) туристік оқу орны
21) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен біре қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
22) Туристік өнімдерді шығаратын және тарататын туристік фирмалар
(туристік бюро, туристік фирма, туристік агенттік);
23) Жарнама-ақпараттық туристік мекемелер (жарнама агенттігі, жолдама
тарататын бюро);
24) Туристік өнеркәсіп мекемесі (туристік сувенирлер шығаратын
фабрика, туристік жабдықтар, туристік жиһаз шығаратын мекемелер);
25) Сауда мекемелері (дүкендер, прокат пункті);
26) Туризмдегі бос уақыт сферасының мекемесі (кино-концерт залдары,
ойын автомат залдары);
27) әуесқойлық туризм мекемесі( альпенистік, велосипед клубтары);
28) туризмді басқару органдары (комитеттре, туризм департаменті);
29) туристік оқу орны
30) ғылыми-зерттеу және жоспарлау мекемесі (лабораториялар, зерттеу
полигондары).
Туристік индустрияның басты құрамы – бұл туристік мекемелер.
Туристік мекеме дегеніміз барлық керекті өндірістік құралдарды
біріктіріп, туристерге қызмет көрсету үшін өндіріс орнын дайындайтын
ұйым.
Туристік мекемелер өз қызметтерін ұсынып, халықтың туристік
қажеттілігін өтейді.
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру қызметі.
Қосымша қызметер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері.
Қосалқы қызметтерге жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз
ету, турстік символикамен, сауда валют-кредит, ақпарат.
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында
айырмашылық жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметерін араластырып өзінің жаңа туристік өнімін жасайды.
Туроператорлардың өнмдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар.
Демек, туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық
іс-әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбейеді. Түскен кірістің бір
бөлігі мемлекет қазынасы кеден салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай
жиналған ақшалар қайтадан жаңа туристік жобаларды қаржыландыруға
жіберіледі.
Туристік жүйе – оны қоршаған ірі орталармен біре қарастырғанда
күрделі құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және
экологиялық бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін
тигізеді, оның әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-
әрекеттің дамуына мүмкіндік туғызса, басқа бір жағдайда керісінше
әсерін тигізіп, тіптен жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей
нәтижелі жұмыс істеу үшін туризм жүйесі қоргаған сыртқы өзгерістерге
бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып,
дамуын жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді.
Туристердің келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің
деңгейін көтереді. Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі
мен шығысына үлкен әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз
пайдасына шешеді.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
- Туристік индустрия;
- Туристік мекемелер
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
5.Тақырып. Туристік шаруашылық
Дәріс мақсаты: Туристік шаруашылық дегеніміз әр түрлі бөлімдердің
белгілі бір кешені, олардың құрылуы және дамуы түристердің келуі және
тұруымен байланысты. Бұл шаруашылық бірін-бірі толықтырып тұратын
салалардан қалыптасқан, туристердің сұранысын біріккен бір кешенде ғана
өтей алады.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- Аймақтағы шаруашылық іс-әрекеттерді белсенді жүргізу үшін,
көрсетілетін қызмет түрлерінің бөлінуінің маңызды мәселелерін талдау.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Туристердің келуінен шаруашылыққа түсетін пайданы адамдар өте ерте
заманнан байқады. Солай болса да, тек XIX жүзжылдықтан ғана бастап
туризм көптеген аймақтың экономикасына елеулі әсерін тигізе
бастады.Туристерге көресілетін қызметтен түсетін табыстың жоғарылығына
байланысты, кейбір елдер мен аймақтарда XX ғасырдан бастап туристерге
көрсетілетін қызмет саласын туристік индустрия деп атай бастады.
Туристердің қажеттерін өтеу үшін туризм аудандарында бірқатар
шаруашылық түрлерін игеруге тура келді.
Туристік шаруашылық дегеніміз әр түрлі бөлімдердің белгілі бір
кешені, олардың құрылуы және дамуы түристердің келуі және тұруымен
байланысты. Бұл шаруашылық бірін-бірі толықтырып тұратын салалардан
қалыптасқан, туристердің сұранысын біріккен бір кешенде ғана өтей
алады.
Туристік шаруашылықты тура және жанама түрге бөлуге болады. Олар
бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірінсіз іс-әрекетін жоюы
ықтимал. Бірінші топқп туристерге ғана қызмет жасайтын мекемелер мен
объектілер жатады: турбазалар, қонақ үйлер, кемпингтер, приюттар,
арнайы жолдар мен көлік орталықтары және т.б. Олар, атап айтқанда –
туристік объектілер. Екінші топқп жататындар - туристерге арналмаған
мекемелер мен объектілер, бірақ та жартылай немесе анда-санда оларды
туристер де пайдаланады. Оған жататындар: жалпы мемлекеттік жолдар,
көлік пен коммуникация, мейрамхана желілері, дүкендер, тұрмыстық және
мәдениет мекемелері. Бұндай кешендердің барлығы атқаратын ісіне қарай
төрт базаға жіктелген: түнеу (орналастыру), тамақтану, коммуникациялық
және қосалқы.
Қандай бір саяхат болмасын ол туристерді орналастырудан басталады.
Көп нәрсе осыған байланысты. Туристерге ұсынылатын қызметтердің ішінде
ең бастысының бірі – түнейтін орынды дайындау. Оған кіретіндер: қонақ
үйлері, пансионаттар, жергілікті тұрғындардың үйлері, турбазалар,
мотельдер, кемпингтер, сүйреме үйлер, палаткалар және т.б.
Туристердің азық-түлік пен сусындарға сұранысын қанағаттандырудың да
үлкен маңызы бар. Жалпы тамақтандыру туристік қонақ үйлері жанындағы
мейрамханаларда, кафеде немесе басқа да қоғамдық тамақтану
мекемелерінде ұйымдастырылады.
Туристік орталықтарда қоғамдық тамақтандыруды ұйымдастырғанда жабық,
ашық және аралас түрлерін айырған жөн.
Тамақтандырудың жабық түрі ұйымдастырылған демалыс мекемелері үшін
қажет. Демалушылар тамақты белгілі бір жерде нақты бір уақытта алады.
Тамақтанудың ашық түрі өз бетімен жүрген туристерге, жергілікті халыққа
арналған, сондай-ақ ұйымдасқан демалушылар да ақшаға сатып алып
тамақтана алады.
Қоғамдық тамақтанудың аралас түрінде ұйымдасқан түрдегі
демалушыларға арнайы орындарда белгілі бір уақыттарда тамақтану
көрсетіледі, ал басқа уақыттарда келушілердің барлығы ас мәзірі бойынша
өздеріне тапсырыс береді. Тамақтанудың аралас түрі деп ұйымдасқан
демалушылардың талон арқылы қоғамдық тамақтану мекемелерінде
тамақтануын айтады.
Туристердің жүріп-тұруында көліктің атқаратын ролі өте күрделі.
Туристьік көлік жалпы көлік сияқты жерде, суда және ауада жүретін болып
жіктеледі.
Көліктерде ұйымдастырылған демалсытың түріне сәйкес, В.И.Азар (1972)
мынадай топтарында айырды: 1) арнайы туристік поездарда немесе кемеде
саяхаттайтын туристер; 2) күнделікті поездер мен кемелерді
пайдаланатын, бірақ та толық қызмет кешенін төлейтін туристер; 3) тек
қана жол құжаттарын алып өз бетімен сапар шегетін туристер.
Халықаралық туризмде көп жылдар бойы теңіз арқылы тасымалдау басым
болды. Мысалы, Франциядан АҚШ-қа Солтүстік Атлантика арқылы саяхаттау
80 сағатқа созылса, ал ұшақпен бар болғаны 8 сағатқа ғана созылады.
Круиздік туризм1950 жылдардың соңынан бсатап қаулап дами бастады.
Круизді саяхаттың ең алғашқы гиді болған – ағылшын жазушысы Уильям
Теккерей.
Көлік, түнеу және тамақтанудан басқа да туристік қызметтердің
ішінен, қосалқы қызметті бөліп қарау керек. Ол өзінің мақсаты жағынан
әртүрлі сипаттағы туристік мекемелер мен ұйымдарды біріктіріп, жеті
топты құрайды.
Бірінші топқа жататындар – ғимарат құрылыстар, туристерге сол жердің
байлықтарын көріп, тамашалауға көмегін тигізеді, өйткені көбінесе
туристердің келу себебі осы байлықтарды көріп. Танысу.
Қосалқы қызметтің екінші тобына жататыны – туристердің спортпен
айналысуына мүмкіндік туғызу.
Үшінші топты құрайтын – туристердің көңілін көтеруді ұйымдастыру.
Төртінші топқа жататындар: туристерге толық тұрмыстық қызмет
көрсететін тұрмыстық қызмет мекемелері.
Бесінші топқа кіретіндер: туристерге керек-жарақ пен сувенирлер
шығаратын мекемелер.
Алтыншы топ – бұл ақпараттар желісі немесе туристік саяхат
жарнамасы, туристреге толыққанды, жан-жақты түсінік беріп тұратын
гидтердің қызметі.
Жетінші топты құрайтындар: туристік қозғалысты басқаратын ұйымдар.
Аймақтағы шаруашылық іс-әрекеттерді белсенді жүргізу үшін,
көрсетілетін қызмет түрлерінің осылайша бөлінуінің маңызы зор.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
-Туристік шаруашылықты оқып талдау.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. М.: Аспект Пресс, 2004.-
470с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма Казахстана.
-Қосымша әдебиет:
1.Любимов И.М. Общая политическая, экономическая и социальная
география. М. , 2001. - 336 с.
2. М. М.Голубчик. Экономическая и социальная география: Основы науки:
Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.- М.: Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 2003- 400с.
3.Страны и регионы мира: экономико-политический справочник под ред.
А.С.Булатова.-М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.-624 с.
4. С.Р. Ердавлетов. География туризма: история, теория, методы,
практика. – Алматы, 2000 – 336с.
5. С.Р. Ердавлетов. Экономическая география полезных ископаемых.
Алматы., 1991.
6. Алиева Ж.Н. Экологический туризм. – Алматы, 2002.
7. Энциклопедия туриста. – М., 1993.
8. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М. – СПб.: Издательский Торговый
Дом Герда, 1999.
9. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М., 1996.
2Бөлім.
Туризм бизнасының менеджменті мен маркетингі
Глоссарийлер (анықтама, сөздік);
6.Тақырып. Туризм бизнасының менеджменті
Дәріс мақсаты: Барлық қызмет жүйесі екі шағын жүйеге бөлінеді. Оның
біреуі өзінің қарауындағы ресурстарды өңдеп, тауарға және қызмет
көрсетуге айналдыратын шағын жүйе, ал екіншісі – шағын басқару жүйесі,
оның міндеті – бірінші шағын жүйенің іс-әрекеттерін бақылау және оған
жетекшілік ету. әдебиеттерде екінші жүйені басқару жүйесі немесе
менеджмент жүйесі деп атайды. Менеджмент деген сөз (ағылшын сөзінен –
management) басқарма деген мағына береді. Менеджер - менеджмент
саласында көпжылдық дайындығы бар, білім деңгейін әрдайым көтеріп
тұратын маманданған басқарушы.
Тақырыпқа қатысты сұрақтар:
- Туристік фирманың құрылу ережелерін оның алдына қойған мақсаттары мен
стратегисы анықтайды.
- Туристік фирманың мақсаты – оның жақсы болашағы.
- Туристік мекемелер мақсаттарына байланысты үш класқа бөлінеді –
экономикалық, фирмалық және әлеуметтік.
Тақырыптың қысқаша мазмұны (тезистер):
Барлық қызмет жүйесі екі шағын жүйеге бөлінеді. Оның біреуі өзінің
қарауындағы ресурстарды өңдеп, тауарға және қызмет көрсетуге
айналдыратын шағын жүйе, ал екіншісі – шағын басқару жүйесі, оның
міндеті – бірінші шағын жүйенің іс-әрекеттерін бақылау және оған
жетекшілік ету. әдебиеттерде екінші жүйені басқару жүйесі немесе
менеджмент жүйесі деп атайды. Менеджмент деген сөз (ағылшын сөзінен –
management) басқарма деген мағына береді. Менеджер - менеджмент
саласында көпжылдық дайындығы бар, білім деңгейін әрдайым көтеріп
тұратын маманданған басқарушы.
Қазір нәтижелі менеджмент индустриясы дамыған мемлекеттердің
негізі, ал дамушы елдерде ең керекті ресурсы болып отыр. Жеке
мекемелердің экономикалық жағдайы және толық экономика күйі 3 негізгі
факторларды анықтайды: техника ментехнология деңгейі; жұмыс күшінің
сапасы; өндірісті ұйымдастыру және басқару(менеджмент). Ең соңғы
фактор, яғни менеджмент алдыңғы екі факторларға әсер етеді.
Қазіргі басқару жүйесі қарапайым және икемді болуы керек. Бірдей,
мінсіз басқару моделі болмайды, өйткені әрбір туристік фирма өзінше
керемет деп туризм облысындағы мамандар дұрыс айтқан. Ол өз моделін
іздестіру керек. Америкалық компаниялардың көбі жылына бір рет
ұйымдастыру жұмысына өзгерістер енгізіп тұрады.
Қазіргі туризм менеджменті сферасындағы туристік мекемелердің іс-
әрекеттерін және ұйымдастыру ерекшеліктерін ескеруі керек.
Туризмнің өзіне тән бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның тереңге тарауы (құбылыс ретінде – қайда адам
болса, сонда туризм болады) және элементтерінің өзара байланысының
күрделілігі. Туристік мекемелердің көбісі шағын келеді. Ірі мекемелер
халқы көп жерлерге ғана құрылады. Туристік индустрияда көптеген
өндіріс, мекеме және ұйымдар бар, олар қалай болғанда да бір аймақтық
басқару жүйесінде істеуі керек, онда қойылған міндеттер – туристік
қызмет көрсету нарығында ұзақ уақыт жұмыс істей білу керек. Барлық
туристік индустрияны, барлық туристік аймақты бақылап, талдаулар жасап
тұру қажет. Осындай жағдайларда менеджменттің көмегімен барлық
аймақтың, сондай-ақ жеке туристік ұйымдардың даму стратегиясы
жасалынбақ.
Басқарудың объектісі ретінде туризмнің екінші ерекшелігіне өлшеуге
қиын және түсініксіз мақсаттарды жатқызуға болады. Жеке мекеменің
менеджменті үшін іс-әрекеттері табыс алуға бағыттаоған, нақты өлшемді
мақсат болуы шарт, ол – құндылықты көбейту, бос ақшаны үнемі айналысқа
жіберу, табыс келтіру және басқалар. Туристік ұйымның менеджменті үшін
ондай мақсаттар мекеме деңгейінде ед, аймақ деңгейінде ед болмайды. Сол
үшін туристік ұйымның өлшемді мақсаттары болмайды, сондықтан да оның
өндірістік қабілетіне және жетістіктеріне нақтылы баға беруге болмайды.
Туризм менеджментінің үшінші ерекшелігі – оның аймаққа әсерінің
шектеулілігі. Жеке туристік мекеменің басқару мамандары жарғыда
көрсетілген өкілдік бойынша өздерінің шаруашылық іс-әрекеттеріне
байланысты барлық жұмыстарға тиісті шешім қабылдай береді. Туристік
ұйымның менеджментінің ондай өкілдігі жоқ. Туристік ұйым мемлекет
қаржысын пайдаланып, мемелекеттік шаруашылықпен айналысады, сондықтан
да оларға мемлекет саясатының ықпалы басым. Менеджмент өз аймағында
саяси күштерге көңіл аударуға тиісті, өйткені оның мамандары еңбек
ақыны үкімет бюджетінен алады.
Туризмнің төртінші ерекшелігі – мүдделі туристердің сырттан
тигізетін әсері. Туристік мекеме және ұйым көптеген мүдделі адамдармен
клиенттер мен жұмыс істейді, олардың қызығу себептері де әр түрлі және
олар қатты әсерін тигізеді. Туристік ұйым және мекеме кредиторлармен,
саяси құрылымдармен, қала басшаларымен, туристермен бірігіп жұмыс
істейді.
Басқару объектісі ретінде туризмнің ең маңызды бесінші ерекшелігі –
туристік өнімнің айрықшылығы, оның өндірілу көзімен бірге қалыптасуы.
өйткені туристік өнім көрсетілетін туристік қызмет арқылы ғана
өндіріледі, жоғарыда айтылғандай, оны қоймада сақтау немесе көлікпен
басқа бір жерге жіберу мүмкін емес. Бірден туристер көп келеді деп те
болжам жасауға болмайды. Сол себептен де туризм менеджментінде өз
қызметкерлеріне көңілді көбірек бөлген жөн.
Туризмнің алтыншы ерекшелігіне туристік өнімнің сыртқа тигізетін
әсерін жатқызуға болады. Мұнда сөз болатын – туристердің қоршаған
адамдармен қатынасы. Бос уақытында өткізген саяхат – бұл басқа
саяхатшылармен және жергілікті тұрғындармен әңгімелесіп, қатынас жасау.
Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, келген қонақтың мәдени қатынасы
оны қабылдаушыларға және басқа да туристерге үкен әсерін тигізеді. Егер
келген туристің тәртібі нашар болса, ол жергілікті халықтың оған
қатынасын нашарлатады, осыдан оның демалысы да бұзылады. Туризм адам
өмірінің әр түрлі сферасына үлкен әсерін тигізеді – экономикаға,
экологияға, саяхатқа, олар өз ретінде туризмге әсерін тигізеді.
Туристік аймақ келген туристерден табыс алады, ол жергілікті
экономиканы көтереді. Егер де түскен табыстан жер бедерін, көркін
сақтауға, қорғауға ақша бөлінсе, туризм аймақтың экологиясы үшін де
пайдалы. Бірақ та кейде туризм жергілікті тұрғындардың қарсылығын
туғызуы мүмкін, онда аймақта туризмді дамыту қиын болады. Бұндай
жағдайда туризмді жоспарлау және қалыптастыру үшін жалпы қоғамды тарту
керек, соның көмегі керек. Бұндай процестерге барлық топтардың
қатысқаны жөн.
Туризмнің жетінші ерекшелігі – бұл туритік сұраныстың айрықшылығы,
негізгі үш себебіне қарай біркелкі емес. Бірінші себебі – туристік
өнімді не сезінуге, не сақтауға мүмкін еместігі болып табылады.
Туристік көрсетілетін қызметті келісім жасағанда көруге және оны
тауарлар ретінде дәмін білуге мүмкін емес. Туристік фирманың
менеджерінің жұмысындағы күрделілік – ол өздері көрсентетін қызметтің
сатып алушы үшін пайдалылығына әртүрлілігі. Үшінші себебі – қоғамдық
факторлардың мәнәнің жоғарылылығы – елдегі экономикалық жағдай,
экология, әлеуметтік факторлар және басқалар.
Туризмнің сегізінші ерекшелігі – басқару объектісі ретіндегі
туристік қызметтердің кешенді түрде көрсетілуі. Шынын айтқанда,
туристік қызмет дегеніміз – бұл саяхат кезіндегі және демалатын
орындардағы туристке ұсынылатын қызмет. Туризм менеджменті үшін ең
маңыздысы – толықтырушы деген түсінік. Мысалы, турист демалысқа
шыққанда, егер де баратын жерінде түнейтін орын мен тамақтанатын жері
болмаса, онда оның саяхатқа шығуы да мүмкін болмайды. Шаңғышы баратын
қонақ үйінің қасында шаңғы тебуге мүмкіндік болмаса, бұл қонақ үйдегі
орынға тапсырыс бермейді. Бұл туризм сферасындағы жеке қызметтердің
өзара тығыз байланыстылығын көрсетеді.
Туризмнің тоғызыншы ерекшелігі – оның мезгілдік болуы немесе
туристік қызметтің мөлшерінің табиғи-климат жағдайына байланыстылығы.
Туризм менеджменті бұндай құбылыстарды міндетті түрде ескеруі қажет,
өйткені сұраныстың күрт өзгеруі барлық туризм индустриясының жұмыс
жағдайын нашарлатып жіберуі мүмкін. Басқарма дегеніміз жетекші органның
мақсатты түрдегі ықпалы: сервис қызметінде туристердің қажеттерін толық
өтеу, жұмыстың сапасын көтеру және табыстың түсімін қамтамасыз ету.
Қандай болмасын туристік бір мекемені басқарудың келесідей ерекше
сипаттарын бөліп көрсетуіміз керек:
-туристік іс-әрекетті жоспарлағанда ең алдымен туристердің мүдделерін,
қажетін және тілектерін ойластыру керек;
-туристік қызметтің бірінші қажеттілік еместігі. Туристік өнім тіршілік
үшін ең бірінші қажетті зат болған емес және жақын арада ондай болуы да
мүмкін емес. Мұны былайша түсінуге болады: қазіргі әлемде сауықтыру
және даму құралы ретінде туризмнің маңызы өте зор болғанымен, ол
экономика, экология, саясат конъюктурасына өте тәуелді;
-туристік салада маркетингтің маңызы едәуір жоғары. Оның себебі,
туристік қызмет көрсетуші өз тауарының үлгісін туристің көз алдына
келтіре алмайды, сондықтан да ол өзінің тауары туралы дәлел табуы
керек. Бұны тек жақсы жүйеге қойылған маркетинг ғана орындай алады;
-туристік қызмет мәні жағынан өзінің ешбір аспектісінде қайталанбайды.
Тіптен бір фирманың екі турының өзі бір маршрутпен өтетін қызметтерінің
мәні жағынан бір-біріне ұқсамайды.
Туристік фирманың құрылу ережелерін оның алдына қойған мақсаттары
мен стратегисы анықтайды. Туристік фирманың мақсаты – оның жақсы
болашағы. Туристік мекемелер мақсаттарына байланысты үш класқа бөлінеді
– экономикалық, фирмалық және әлеуметтік.
Экономикалық мақсаты табыстың ұзақ мерзімге жоғары деңгейде болып
өсуін көздейді. Фирмалық мақсаттары фирманың атағын шығарып, имиджін
жақсартады. әлеуметтік мақсаттары табыстары төмен халықтар үшін
туристік өнімдерді өндіруді дамытуды міндетіне алады.
Өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар:
-Қазіргі туризм менеджменті сферасындағы туристік мекемелердің іс-
әрекеттерін және ұйымдастыру ерекшеліктерін түсіндіру.
Әдебиеттер (пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде көрсетілген
оқу-әдістемелік әдебиетке сілтемелер)
- Негізгі әдебиет:
1. В.Н. Вуколов. Халықаралық туризмнің тарихы және теориясы. Астана,
2005.
2. С.А. Быстров, М.Г. Воронцова. Туризм: Макроэкономика и
микроэкономика. Москва – Санкт-Петербург, 2007.
3. А.Ю. Александрова. Международный туризм. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz