Биогеография пәнінің зерттеу обьектісі

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Табиғат адамның тіршілік ету ортасы болып есептелінеді. Өсімдік және жануарлар әлемі табиғатта және адам өмірінде үлкен маңызға ие. Жасыл өсімдіктер қоректену кезінде атмосфераға өмірдің негізі болған оттегіні шығарады. Табиғатта топырақ пайда болуы, өсімдіктер және жануарлар қатысуынсыз болмайды. Адам өсімдік жануарлар әлемінен азыұ-түлік, құрылыс материалдары формацевтика, киімдер, химия және басқа кәсіптер үшін түрлі заттар алады. Соның үшін осы биологиялық қазыналарды дұрыс пайдалануымыз керек. Өсімдік және жануарлар әлемінен дұрыс пайдалану, оны қорғау, дамыту және экологиялық жағдайды жақсарту үшін біріншіден, өсімдік және жануардың биологиялық қасиеттерін, екіншіден, олардың өмір сүруін анықтайтын географиялық ережелерді білу керек. Бұл ережелерді биогеография пәні зерттейді.

Бұл пән Өзбекстан Республикасы халық білімі министрлігінің оқу дәстүріне орай география тармағының І-курс студенттеріне шығарылған. Пән үшін 20 сағат лекция жоспарланған.

Биогеография пәні табиғат комплекстерінің негізгі компоненттеріне зерттеуге бағытталған. Биогеография студенттерді тірі компоненттермен таныстыратын негізгі пән. Бұл пәнді меңгеру нәтижесінде студенттер құрлықта және мұхиттарда тірі ағзалардың таралуын анықтайтын негізгі тарихи және экологиялық факторларға қатысты түсініктеме береді.

Осыларды негізге ала отырып, география тармағының оқу барысында экология пәніне ерекше назар аударылады. Осыған байланысты биогеография мәселелерін жариялаған кезде, студенттер негізі экологик факторлар мен тереңірек таныстыру және осы факторларды оранизмдер өмірінде және жер шарында таралуының әсерін түсіндіру керек. Биогеография пәнін түсінген жағдайда, мектепте өсімдіктер және жануарлар жүйесі бойынша алынған білімдер жеткілікті болып есептелінеді.

Биогеография флоралық және фауналық география туралы мәліметтерді өз ішіне қамтиды. Бұл пәндің мақсаттарынан бірі, жер шарының органикалық дүниесі туралы, оның өсімдік және жануарлар әлемінің табиғи географик мұхит факторларына және адамдардың әсеріне байланысты анықтамалар көрсетілген.

Биогеография пәнін зерртеу барысында студенттерге минерал ресурстардан дұрыс пайдалану, табиғатты қорғау және адамдардың саулығы үшін күресу барысында пәннен дұрыс пайдалану түсініктемесі қалыптасады.

Биогеография пәні бойынша дайындалу үшін негізгі және қосымша әдебиеттерден пайдалануында және басқа да материалдар мен танысу міндетті. Бұл студенттердің білімдерін қалыптастыруда ықпал жасайды.

Әлемнің табиғи географик атласы, ТМД атласы және регионал мәліметтер мен танысу керек. Бұл атластарда өсімдік және жануарлар әлемі туралы мәліметтер берілген. Осыларды үйрену негізінде өсімдік түрлерін және шаруашылық тұрғысынан маңызға ие болған жануарлар және өсімдіктерді географик таралу туралы білімдерді тереңірек түсіну маңызды.

Биогеография пәнінің тәжірибе жұмыстары материалдардан, атластар және карталарды пайдалану негізінде жүзеге асырылады. Биогеография пәнін екі пәннің аралығындағы пән, әрі географик, әрі биологик пән екендігін, басқа пәндермен байланыстары және табиғаттан үнемді пайдалану, оны қорғау және экологик жағдайды жақсартуда пәннің маңыздылығы көрсетілген. Биосфера, биосферадағы негізгі элементтерді қозғалуында өсімдікте және жануарлар әлемінің ролі, биосферада организмдердің әртүрлілігі, жер шары өмірінде өсімдіктер және жануарлар әлемінің ролі нақты көрсетілген.

Организмдердің толығымен экологиясының негізгі әдістері организмдер өмірінде климаттың, едафик және атропогендік факторлардың әсерлері баяндалған. Биоценоз оның мінездері, қасиеттері, биоценоздың пайда болуы онда өмір сүретін организмдердің өзара бір-бірімен әрекеті, биоценоз өмірінде өсімдіктер жануарлардың ролі жайлы түсініктемелер берілген. Ареалдар олардың типтері, тоқтаусыз және дизйонктив ареалдар, дизйонктив ареалдардың пайда болу себебі, ареалдардың үлкендігін анықтау тәсілдері, эндемик организмдер ареалдары және олардың пайда болу барысы, өсімдік және жануарлар әлемін қорғау мәселелері баяндалған.

Құрлық организмдерінің әртүрлілігі негізгі экологиялық және тарихи себептері жер шарының флористік және фаунистік аймақтары, құрлықтың мінезді биомдары, оларды таралуын климатқа байланысты, зонал, интрозонал және экстрозонал биоценоздар, поляр шөлі, тундра, орманды тундра, орта полярлық ормандар, орманды дала, дала, шөл, қылқан жапырақты жасыл ормандар және бұтақтар, саванналар және тропикалық ормандардың биоценоздары баяндалған. Аралдар биотасының пайда болуы, материк өсімдіктері және жануарларды океандардан аралдарға өту жағдайларын, аралдар биотасының материк биотасынан айырмашылықтары туралы анықтамалар берілген. Су мұхиттың негізгі экологик факторлары, жер асты су көздері және ркеандардың органик әлемі және олардың экологик жағдайына қарағанда орналасуы көрсетілген.

1-лекция

Тақырып: Биогеография пәнінің зерттеу обьектісі

Жоспар:

Биогеография пәнінің мақсаты және қызметтері.
Биогеография пәнінің басқа пәндермен байланыстары.
Биогеографияның маңыздылығы.
Негізгі биогеографик түсініктер.

Негізгі сөздіктер:

Биогеография пәнінің зетрреу обьектісі.
Биогеографияның географик пәндермен байланысы.
Биогеографияның биологик пәндермен байланысы.
Биогеография пәні туралы ғалымдардың пікірлері.
Флористік, фаунистік биогеография.
Регионал биогеография.
Экологик биогеография.
Тарихи биогеография.
Биогеографик түсініктемелер(фауна, флора, биота, биом) .

Биогеография жер шарының өсімдік және жануарлар әлемінің таралуын экологик жағдайлармен байланысты екендігін анықтайды. Жер шарының ландшафттары туралы пікір қалыптастыру үшін сол ландшафтты пайда етуші өсімдік және жануарлар әлемінің популяциясы, өмір сүруін қамтамасыз ететін заңдылықтарды білу өте қажет.

Тірі организмдер табиғатта үлкен рол ойнайды. Жасыл өсімдік қоректену (фотосинтез) барысында атмосфераға өмірдің негізі болған оттегіні шығарады. Табиғатта заттардың алмасу және топырақты пайда етуші өсімдіктер және жануарлар үнемі қозғалыста болады.

Алдыңғы кезеңдерде биогеография өсімдіктер географиясын (фитогеография) және жануарлар географиясын (зоогеография) өз құрамына алар еді. Соңғы онжылдықта биогеографияды саңырауқұлақтар географиясы және микроорганизмдер географиясына да ажыратылды. Биогеография пәні, биохимия сияқты, биофизика, геохимия және геофизика пәндері сияқты екі пән арасындағы шекаралы пән. Бір қарағанда биогеография геоморфология, климатология, гидрология және топырақтанумен бірге жалпы географияның бір тармағы болып есептелінеді.

Екіншіден ол организмдердің экологиясы, физиологиясы, систематикасы пәндерімен биология пәндері құрамына кіреді. Биогеографияның бұл жағдайы кейбір ғалымдарды, мысалы, Н. А. Бобринскийдің ойлағаныдай оны екі бөлімге: географик және биологиялық пәндерге ажырату мүмкін деген нәтижеге алып келмейді. Биогеография пәні екі пәннің аралығындағы пән болып есептелінеді. Ол әрі биологик, әрі географик пән.

Биогеография үшін географик пәндерден табиғи аймақтың комплекстері туралы пән-ландшафттану үлкен маңызға ие. Оның құамында биогеографиямен бірге ландшафт компоненттерін зерттейтін басқа пәндер: климатология, геоморфология, гидрология және топырақ географиясы пәндері кіреді. Өз кезегінде әр түрлі географик региондарды өсімдік және жануарлар әлемін зерттейтін регионал биогеография, регионал географик пәндерге, материктер табиғи географиясы қажетті мәліметтерді жеткізіп береді.

Биогеографик қызмет картографик методсыз да болмайды. Биогеография карталары негізгі қолданылатын карталар болып есептеледі. Олар тематик жағдайда және картографик анықтау жағдайында карталар әртүрлі болады. Ең тура келетін карта негізін, масштабты және картада көрсетілген табиғаттың белгілерін таңдауды білмей тұрып, дұрыс биогеография карта түзу мүмкін емес. Осы сияқты білімдерді биогеография картография пәні береді.

Биологик пәндерден биогеографияға ең жақыны экология және биоцеонология (биоценозды зерттейтін пән) болып есептелінеді. Экология бұл организмдер және мұхит ортасындағы өзара байланыстар туралы пән. Ол биогеографияның негізгі бөлімдерінен бірі болып, экологиялық биогеография деп аталады. Экологик биогеография жер шарының түрлі региондарындағы экологик айырмашылықтарды зерттейді. Экологиялық заңдылықтарды білу, регионал айырмалышылықтардың себептерін анықтауға мүмкіндік береді.

Биоцеонология бұл организмдер ортасы туралы пән. Ол биогеографияда организмдер ортасының структурасы және динамикасы туралы мәліметтер береді. Міне осы мәліметтер негізінде биогеография организмдер ортасының айырмашылықтарын және олардың географик таралу заңдылықтарын анықтайды.

Биогеография үшін тарихи геология және полеонтологияның маңызы үлкен. Біздің планетамыздың тарихын білу, түрлі геологиялық кезеңде, материктер мен океандардың өзгеруі туралы мәліметтер, биогеографтарға организмдердің қазіргі кезеңде таралу себептерін анықтауға мүмкіндік береді. Биогеография мәселесіне екі түрлі жандасу мүмкін. Бірінші жандасу аймақтың биологик характеристикасы беріледі, яғни жердің географик қабығының фаунасы, флоралары, жануарлар әлемі және өсімдіктер тобына характер беріледі. Екінші жандасу өсімдік және жануарлардың түрі, тұқымы және популяциясына географик характеристика беріледі.

Кейбір ғалымдар мысалы, Бобринский. Н. А. (1951) бірінші жандасуды географик есептеуді және географик пәндерге кірітуді, ал екінші жандасуды биологик есептеді және биологик пәндерге кірітуді ұсынды.

Бірақ А. Г. Вороновтың пікірінше биогеографияны осындай биологик және географик бөлімдеге бөлу дұрыс емес. Биогеография бұл биология және география аралығындағы шекаралы пән, ол әрі биологик және әрі географик пән. Шыныменде, бірінші жандасуда(биолого-географик) биогеографияның зерттеу обьектісі мүлдем ол немесе бұл географик облысты емес, мүмкін ол облыстың өсімдігі, жануарлар әлемі, флорасы және фаунасы да есептелінеді. Осындай жандасуда зерттеу обьекті әрі географик әрі биологик есептелінеді.

Екінші жандасуда(географо-биологик) мүлдем өсімдік және жануарлардың түрлері, тұқымдары және басқа таксономик бірліктері зерттелместен мүмкін олардың таралу облыстары (ареалдары) және ареалдың пайда болуына географик ортаның әсері үйреніледі. Осындай жандасуда зерттеу обьекті әрі биологик әрі географик. Биогеографияның тәжірибе барысында осы екі бағыттың әсерлері үлкен. Қазіргі биогеография үшін өз обьектісіне мөлшер тарапынан жандасуына характер беріледі. Олар абсолют және бағалау методтарынан тұрады. Мөлшерді абсолют бағалау методы қолданылғанда, белгілі ортамен түрді мөлшер болмаса көлемі бойынша есептеп шығарылады. Бағалау методы қолданылғанда, бір түрдің екінші түрге қарағанда көптігі, үлкен-кішілігі, туралы мәліметтер беріледі. Биогеографияның қызметтерінен бірі географик райондардың өсімдіктері және жануарлар әлемін пайда ететін карта түзу және өсімдікпен жануарлардың бөлек түрлері және систематик топтарының картасын жүзеге келтіреді.

Биогеографияның тәжірибелік маңыздылығы

Биогеография пәнінің маңыздылығы әртүрлі. Биогеографияны білмей тұрып табиғи өсімдік және жануарлардан рационал пайдалану мүмкін емес. Адам үшін пайдалы болған өсімдік және жануарлар жер шарында біртүрлі таралған емес. Жануар және өсімдік өнімдерін пайдалану, олардан пайдаланудың ең тиімді кезеңінде характер беріледі. Осындай тиімді кезең түрлі географик региондарда түрлі уақытта болады. Өсімдік және жануарлар әлемінен пайдалануында, олардан өнім алу нормасын білмей немесе нормадан тыс өнім алу өнім базасының үзіліп қалуына және жоқ болып кетуіне дейін апарады. Осыған жол берілмес үшін, біз пайдалы өсімдік және жануарлардың географик таралу заңдылықтарын, олардың жылдан-жылға мөлшерінің өзгеруін және организмдердің өмірі, өнімдері үшін тиімді немесе қолайсыз болған жағдайларды білу керек.

Қазіргі уақытта көптеген өсімдік және жануарлар олар жоғалып бара жатқан түрлер кітабына - Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Құрып бара жатқан түрлердің жоқ болып кетуіне жол бермес үшін, оларды қорғау жолдарын жүзеге асыру керек. Азайып бара жатқан жануарларды аулауды, өсімдіктерді болса теріп алуды тоқтату және бұл түрлер үшін оптимал жағдайларды сақтап қалу биогеографияның заңдылықтарына негізделеді.

Адамдардың саулығы үшін күресу, биогеографик білімсіз жүзеге аспайды. Бұл істе әрі медицинаға, әрі биогеографияға сүйенеді. Көптеген аурулар, ауру қоздырушы организмдер - вирустар, бактериялар, саңырауқұлақтар, паразит шылаушаңдар және басқалардан таралады. Қоршаған ортаның қасиеттері ауруларды қоздырушы және ауруларды таратушы оргаизмдердің өмір сүру жағдайын белгілеп тұрады. Ауруларды таратушы жануарлар ауруларды адамдарға да таратады. Мысалы, сары лихоротка ауруы адамдарға жәндіктер(тропик масалары) көмегімен маймылдардан таралады. Бұл аурулар сол ауруларды қоздырушылар үшін оны таратушылар үшін және сол аурумен ауырғандар үшін тиімді жағдайға ие болған ордасын пайда етеді.

Адам осындай ауру ордасы болған белгілі бір аймаққа барғанда табиғи, ордалы аурумен ауырады. Сол үшін ауру ордасы болуы мүмкін болған табиғи жағдайларды білу, бұлорданың структурасы мен қасиеттерін білу, оның қай деңгейде және қай уақытта өзгеру заңдылықтарын білу, оған қарсы күресуде дәл медицина-емдеу жолымен күресудей маңызға ие. Осы білімдерді бізге биогеография пәні береді. Өсімдік және өсімдік ортасынан белгілі аймақта өмір сүру жағдайын анықтау үшін индекатор сияқты пайдалану мүмкін.

Әр түрлі өсімдіктердің көпшілігі және өсімдік ортасының құрамына қарай біз сол ортаны әр түрлі қасиеттері туралы түсініктер пайда етеміз. Біз грунт суларды тереңдігін, олардың тұздылық қасиеттері және тұздылық деңгейі, топырақтың химиялық және механик құрамы пайдалы қазбалардың барлығы, мәңгі мұз басып жатқан жерлер және олардың тереңдігі, топырақтың ауамен қамтамасыз етілген деңгейі туралы түсініктер пайда етеді. Кейінгі кезеңдерде өнім өндіру және оқу мақсаттарында пайдаланылатын негізгі биогеографик карталар түзу үлкен маңызға ие.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.