Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны

Жоспар
Кіріспе

1 Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері
2 Өндіріс шығындарының жіктелуі
3 Өндірілетін өнімнің өзіндік құны
4 Кәсіпорынның өзіндік құны, жалпы табысы және пайдасы
4 Өндіріс шығындары төмендеудің негізгі бағыттары
5 Экономикалық санатты ретіндегі бағаның мәні мен бернесі
6 Баға деңгейін анықтайтын жағдайлар мен факторлар

Кәсіпорындардың шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокта сатылатын бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды: тауарларды өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс процесінде айқын шек қоятын шығындар олардың маңызы мен практикалық қызметіндегі анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіпорын шығындары өндірістік белігісіне қарай 3 түрге бөлінеді:
• өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін шығындар. Бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен ақшалай түсімді жабатын ағымдағы шығындар;
• өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі қаржы шығындары;
• өндірістің әлеуметтік-мәдени, тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету және осыған ұқсас басқа да мұқтаждықтарға кететін шығындар. Олар негізінде пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан қаржыландырады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері

Кәсіпорындардың шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны
өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокта сатылатын
бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды: тауарларды
өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық
жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін
іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс
процесінде айқын шек қоятын шығындар олардың маңызы мен практикалық
қызметіндегі анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіпорын шығындары
өндірістік белігісіне қарай 3 түрге бөлінеді:
• өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін
шығындар. Бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен
ақшалай түсімді жабатын ағымдағы шығындар;
• өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей
бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі
күрделі қаржы шығындары;
• өндірістің әлеуметтік-мәдени, тұрғын үй, тұрмыстық қызмет
көрсету және осыған ұқсас басқа да мұқтаждықтарға кететін
шығындар. Олар негізінде пайданың есебінен бөлінетін арнаулы
қорлардан қаржыландырады.

Өндіріс шығындарының жіктелуі

Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
Өзіндік құнның статьялары Өзіндік құнның калькуляция
Технологиялық процестерге статьялары
қатыстылығы Негізгі, қосымша
Құрамы Бірэлеметтік, кешенділік
Өнімнің өзіндік құнына қатысудың Тікелей, жарнама
тәсілі Өндірістік, өндірістен тыс
Өндірістік процестегі ролі Жоспарлы, жоспарсыз
Мақсатқа сәйкес жұмсау Тұрақты, ауыспалы
Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Күнделікті, бір жолғы
Өнімнің көлеміне қатысы Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
Шығу мерзімділігі дайын өнімнің шығындары
Дайын өнімге қатысы

Практикалық маңызы болатын ең тұрақты және ауыспалы шығындарға бөлу.
Тұрақты шығындар осы кезеңдегі уақыт ішіндегі сомасы өнімді өндіру және
оны сатудың мөлшеріне, құрылымына тікелей тәуелді болмайды Тұрақты
шығындарға жататындар: міндетті заемдық ақылар, есепті төлемдер, ғимараттар
және жабдықтардың амортизациясы, сақтандыру жарналары және т.б.
Ауыспалы шығындар – бұл осы кездегі уақытта өнімді өндірудің
мөлшеріне және сатылуына тәуелді болмайтын шығындар. Мысалы, еңбекақы
шығындары, шикузаттар, отын, энергия, көлік қызметі және т.б. Тұрақты
және ауыспалы шығындардың арасындағы айырмашылықтың елеулі маңызы бар.
Тұрақты шығындар керек десе, жалпы алғанда өндірілмеген өнімге де төленуге
тиісті, ал ауыспалы шығындармен кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерту жолымен
басқаруы мүмкін.
Шығындар экономикалық және бухгалтерлік болып ажыратылады.
Экономикалық шығындар деп – кәсіпорынның ресірстарды пайдаланғаны үшін
жеткізушілерге төлетін төлемдердің барлық түрлерін айтады. Олар екі түрден
тұрады: сыртқы (ашық немесе ақшалық) және ішкі (күңгірттік немесе өзінен-
өзі түсінікті). Сыртқы шығындар - бұл ресурстарды жеткізушілерге ақшалай
түріндегі төлемдері: шикізаттар төлемдері, материалдар, отындар, еңбекақы,
тозуды есептеу және т.б. Бұл топтағы шығындар бухгалтерлік шығындарға
жатады. Кәсіпорынның ішкі шығындары күңгірт, өзінен-өзі түсінікті
сипаттамада болады. Олар кәсіпорын иелерінің қарамағындағы ресурстарды
өндірісте пайдаланғанын нақтылап көрсетеді: жерді, ғимараттарды, олардың
жеке еңбектері және т.б. үшін кәсіпорын ресми төлемейді.

Өндірілетін өнімнің өзіндік құны

Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің
өзіндік құны. Бұл өнімді өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында
көрсетілетін шығындардың жиынтығы. Сөйтіп, жалпы өндірістік тиімділігін
анықтайды.
Өзіндік құнның экономикалық мазмұны – жұмсалған шығындардың орнын
толыру және соның есебінен өндірілетін барлық элеметтердегі жай ұдайы
өндірісті, өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осы
арада, кәсіпорынның өзіндік құнының маңызды элементтері: амортизация,
жұмсалған материалдық ресурстардың құны, еңбекақы – бұл шығындардың басты
статьялары.
Сонымен қатар, кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды іске
асырады: өздерінің қызметкерлеріне сыйлық, банктік несиеге процент төлеу,
әлеуметтік объектілерді ұстау, бюджеттен тыс қорларға аударым жанрларын
жасау – бұл шығындар кәсіпорынның қосымща щығындарын құрайды.
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері: пайда және
пайдалылығының деңгейі мен серпінін анықтайды. Өзіндік құнның маңызы оның
орындалу функцияларымен анықталады.
1. Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады. Мұның мәнісі,
өнімнің өзіндік құны арқылы өндіріс қаражаттарын жұмсауды
қамтамасыз етеді.
2. Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізі болып
табылады, оның есепсіз жүргізілуі бағаның құрылуына негіздеме бола
алмайды.
3. Өзіндік құнның негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын,
яғни оларды шығарудың мақсатқа сай екендігін есептеу.

Кәсіпорынның өзіндік құны, жалпы табысы және пайдасы

Жалпы табыс
Материалдық шығындар Еңбекақы Пайда
Өндірістің шығындары (өзіндік құн) Таза табыс
Ө т к і з у к ө л е м і

Бұл айтылғандардан өнімнің өзіндік құнына деген көзқарасты
төмендетуге болмайтындығын көруге болмайды. Өзіндік құнның деңгейіне
кәсіпорынға қатысы бар және қатысы жоқ факторлар ықпал етеді. Мысалы,
кәсіпорынға табиғи жағдайлар, оның ішінде шикізат көздерін және өнім
тұтынушыларда теориялық қашықтығы, шикізатқа баға деңгейі, отын, жабдықтар,
электроэнергия және көлік тарифтері және т.б.

Өнімнің өзіндік құнын төмендету резервтерінің сыныптамасы

Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар екі негізгі белгілермен
топтастырылады:
• Шығындардың бастапқы элементтерімен;
• Пайда болу және міндет жүктеу сипатымен.
Экономикалық элементтердің шығыстарын топтастыру өндіріс шығындар
сметасын дайындағанда қолданылады. Бұл топтастырудың мәні - әрбір
шығынның элементі өнімнің өзіндік құнының жиынтығына қосылады. Сонымен,
мына төмендегі шығын элементтері бөлінеді:
• Материалдық шығындар (қайтарылма қалдықтар құрамынан шегерілуі);
• Еңбекақыға жұмсалған шығындар
• Әлеуметтік сақтандыруға аударым;
• Зейнетақы қорына аударым;
• Амортизация
• Басқа да шығындар.

Өндіріс шығындары төмендеудің негізгі бағыттары

Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу
тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Нарықтық экономика
жағдайында заллды кәсіпорындарды қаржылай қолдау қағидаға жатпайды.
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын
төмендетудің мына төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады:
• Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
• Өндіріс пен еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
• Экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу.

Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру - бұл бір
жағынан өндіріс қуатын, шикізат және материалдар, оның ішінде отын-
энергия ресурстарын көптен-көп пайдалану, ал екінші жағынан тиімді жаңа
машиналарды, жаңа технологиялық процестерді іске асыру.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету – шаруашылықты
жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып
отыр. Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша
еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны
аңғартады: шикізат пен материалдарды жұмсай отырып немесе машиналар мен
механизмдерді пайдалана отырып, шикізаттардың әрбір бөлігін неғұрлым көп
өнім алуға, әрбір станок пен технологиялық процестердің түсімін өсіруге,
шығындарын бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың
пайдасын көбейтуге, өндірістің тиімділігін арттыруға жету керек.
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін тауып,
пайдаланудың негізгі бағыттарын қорытындылауға талпыныс жасалса, онда
оларды үш топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі
өндіріс қорлардың пайдалануын жақсартудың, екіншіден, айналмалы өндіріс
қорларды неғұрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден, қазіргі еңбек
шығындарының нәтижелілігін жақсартудың негізінен арттыру.
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге келсек, онда бұл
процесс ысырапты қысқарту есебімен шығындарды үнемдеумен қатар барлығы да
тәжірибе жүзіндегідей болады, яғни нақты еңбектің шығынын үнемдеу.
Қазіргі кезеңде анқты еңбекті үнемдеудің экономикалық дамуы қоғамдық
еңбекті үнемдеумен салыстырғанда едәуір салмақты нәтиже береді. Қазіргі
таңда ұйымдастыруды жетілдірудің екі негізгі мектебі бар: америкалық және
жапондық. Бұл өндірісті материалдық-техникалық жабдықтармен қамтамасыз
ету, оларды экономикалық жағынан ынталандыру және т.б. көптеген жүйелер.
Өндіріс шығындарын төмендетуде мемлекеттік ғылыми-техникалық прогресс
жөніндегі бағдарламалары мен мемлекеттік стандарттар елеулі орын алады.
Өнімнің өзіндік құнын арзандату – еңбек өнімділігін арттырудыңшартқа
айналған объективті бейнесі, экономикалық заң әрекетінің нақты нысаны,
осыған сәйкес өндірістік шығын үнемі кеміп, жанды еңбек үнемі өнімдірек
болып отырады. Өзіндік құнның арзандау көрсеткіштері өндіргіш күштердің
дамуын сәйкес өткен және қазіргі еңбектің үнемделу дәрежесін бейнелейді.
Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары:
• өндірістің техникалық деңгейін көтеру
• өндірістің материал, отын, энегрия және еңбек сиымдылықтарын
төмендету;
• басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
• технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі қорлады
пайдалануды жақсарту, т.б.

Қорытынды

• Өндіріс шығыны – бұл кәсіпорынның өндіруге және өнімді сатуға
кетекен барлық шығындардың сомасы, яғни өнімді өндіруге кеткен еңбек
шығындарының (нақты еңбек, өткендегі еңбек) жиынтығы.
• Кәсіпорынның қызметін айқындайтын экономикалық көрсеткіштердің
жиынтығы өнімнің өзіндік құны болып табылады. Бұл оның пайдаланылған
өндіріс құралдарының шығынын және еңбекке ақы төлеуді қоса
есептегендегі оның ақшаға айналдырылған құнының бір бөлігі.
• Өнімнің өзіндік құны белгілі бір өнім өлшемін өндірудің және сатудың
кәсіпорынға қаншаға түсетіндігін көрсетеді.
• Өндірілеген өнімді сатудан түскен қаржының есебінен өзіндік құнның
құрамына кірген, өндірісте тұтынылған элементтер шығынының орны
толтырылады, ал қалған қаржының бір бөлігі ұлғаймалы өндірісті
дамытуға жұмсалады.
• Өндіріс тәсілінің негізгі экономикалық санатының бірі бола отырып,
өнімнің өзіндік құны кәсіпорынның экономикалық тиімділігін анықтайтын
неғұрлым толық көрсеткіш болып саналады.
• Өзіндік құнға жолдама жасағанда оған кеткен шығындарға мұқият талдау
жасау, өндірісті дәл ұйымдастыру, техниканы және технологияны
материалдар мен шикізаттарды және т.б. материалдық ресурстардың барлық
резервтерін табу, сөйтіп, өнімсіз еңбек шығындарын анықтау және
алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың өзіндік құнды азайту жөніндегі
тәжірибелерін үйрену қажет.

Экономикалық санатты ретіндегі бағаның мәні мен бернесі

Көптеген сөздіктерде баға – бұл тауар өлшемінің ақшалай түріндегі
құны деп түсіндіріледі. Баға – бұл ақша сомасы, осы үшін сатып алушы
тауарды сатып алуға дайын деген ұғымды да кездестіруге болады.
Нарықтық қатынастар жағдайында бағаның ролі кез келген коммерциялық
ұйымдар үшін кенет артады. Мұндай жағдай көптеген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.