5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеу

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Қызметте қолдау үшін

«Қорғауға жіберілді»

кафедра меңгерушісі

п. ғ. д., доцент Б. Т. Ортаев

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеу

5В010100 - «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу» мамандығы

Орындаған Омарова Б. Ж.

Ғылыми жетекшісі,

аға оқытушы: Халилаева Э. Ж.

Түркістан 2015

АННОТАЦИЯ

«5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде лартәрбиелеу » тақырыбында жазылған диплом жұмысында мектеп жасына дейінгі балалардың экологялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізігнде тәрбиелеу ерекшеліктері, қазіргі жай-күйі; дидактикалық ойындар негізінде экологиялық мәдениетті тәрбиелеудің маңызы мен оның құралдары мен мазмұны, балалардың дидактикалық ойындар негізінде экологиялық мәдениетін тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің бірлескен іс-әрекетінің ерекшеліктері қарастырылған Теориялық бөлімдегі қарастырылған мәселелерді тәжірибе жүзінде әдістемелік іс-шаралар ұйымдастыру арқылы дәлелденген.

Аннотация

В дипломной работе на тему «Воспитание экологической культуры у детей 5-6 лет на основе дидактических игр» рассмотрены особенности воспитания экологической культуры у детей дошкольного возраста, современное состояние данной проблемы, значение, содержание и приемы воспитания экологической культуры у детей на основе дидактических игр, а также методы и приемы организации данной работы, особенности совместной деятельности воспитателя и воспитуемого. Опробировано через организацию методических мероприятий на практике проблема рассматриваемая в теоретической части дипломной работы.

Özet

Başlıklı araştırma yazıda "didaktik oyunların temelinde 5-6 yaş çocuklarına ekolojik kültürünün Eğitimi" okul öncesi yaştaki çocukların ekolojik kültürü özellikle eğitim olarak kabul edilir, sorunun mevcut durumu, didaktik oyunların temelinde çocuklar arasında içerik ve ekolojik kültürün eğitim yöntemlerinin değeri, hem de bu işin, özellikle ortak girişimler ve eğitimci eğitilebilirliği organizasyonu yöntem ve teknikleri olarak. Uygulama sorunları tezin teorik kısmında kabul edilir de bu, öğretim faaliyetlerinin organizasyonu ile çalıştı.

Abstract

In diploma work on a theme "Education of ecological culturefor children 5-6 on the basis of didactic games" the featuresof education of ecological culture are considered for thechildren of preschool age, modern state of this problem, value, maintenance and receptions of education ofecological culture for children on the basis of didacticgames, and also methods and receptions of organizationhired, features of joint activity of educator and brought up. The problem considered in theoretical part of the thesis is tested through the organization of methodical actions on practice.

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ . . . 3

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . . 4

АНЫҚТАМАЛАР . . . 5

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . . 6

КІРІСПЕ. . . . 7

1 5-6 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 11

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың қазіргі жай-күйі . . . 11

1. 2 Дидактикалық ойындар негізінде 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін тәрбиелеудің құралы ретінде . . . 21

2 5-6 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ . . . 33

2. 1 5-6 жастағы балалардың дидактикалық ойындар негізінде экологиялық мәдениетін тәрбиелеудің мазмұны . . . 33

2. 2 5-6 жастағы балалардың дидактикалық ойындар негізінде экологиялық мәдениетін тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері . . . 43

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 58

ҚОСЫМШАЛАР . . . 61

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл дипломдық жұмыста кeлeci нормативтік құжаттарға ciлтeмeлep көрсетілген:

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы «Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Астана, Ақорда, 2012.
«Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасы». // Егемен Қазақстан. -2003 - 10 желтоқсан - 4-5 беттер.
«Қазақстан Республикасында көпшілікке үздіксіз экологиялық білім берудің ұлттық стратегиясы». //Егемен Қазақстан. 2004 ж.
Қазақстан Республикасының «Бiлiм туралы» Заңы, 2007 - 27 шілде.
ҚР Экологиялық кодексі. - Алматы, 2007.
«Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау» бағдарламасы. - Астана, 2005.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Астана. 2010

АНЫҚТАМАЛАР

Экология - термині гректің (ойкос-үй , тұрақ, мекен және логос - ғылым) «тұрақ, мекен туралы ғылым» - деген мағынаны білдіреді.

Экология - ол тірі организмдер мен қоршаған ортаның қатыстылығын оқып-үйрететін немесе тірі организмдердің ортадағы өмір сүру шарттарының жағдайын, бір-бірімен өзара қарым-қатынастық байланысын зерттейтін ғылым.

Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты - жастардың экологиялық көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық, жауапкершілік қарым - қатынасын тудыру.

Мәдениет - тарихи даму барысында адамзат жасаған материалдық және рухани игіліктердің жиынтығы.

Экологиялық мәдениет - жалпы мәдениеттің бір бөлігі; экологиялық мәдениет адамдардың табиғатпен қарым - қатынастары жөніндегі қалыптасқан дүниетанымы, сенімі, түсініктері, білімі, іскер-лігі, құндылық бағдар жүйесі;

Экологиялық мәдениет - адамның өмірлік белсенді тұғырнамасы; Экологиялық мәдениет адамның табиғатты теориялық, материалдық - практикалақ, рухани ізгілікті меңгеруі және жаңартудағы мәнді күш - қуатының өлшемі, іс - әрекетінің жиын-тығы; экологиялық мәдениет - адамның табиғатпен ғана емес, әлеуметтік - тарихи ортамен, биосферамен өзара әрекеттестігі.

Экологиялық білім дегеніміз - бүгінгі таңда және болашақта адамның үйлесімді өмір сүруін қамтамасыздандыратын қоршаған ортаны сақтауға және дамытуға әрекет ету үшін түрткі болатын сананы дамытуға мақсатты бағытталған, адам өмірінің барлық кезеңдеріндегі қоршаған орта туралы түсініктердің саналы және жоспарлы дамуы болып табылады.

Дидактикалық ойындар дегеніміз - балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет.

Бiлім беру стандарты - деп ғылыми тұрғыдан алғанда, мемлекеттiк бiлiм нормасы ретiнде қабылданатын, жеке тұлғаның мүмкiндiктерiн қоғамдық мүддеге сай танытатын негiзгi параметрлер жүйесiн айтады.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ҚР - Қазақстан Республикасы

ЮНЕСКО (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO ) - Біріккен ҰлттарҰйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі . Ғылыми-техникалық прогресстің өркендеуі, адамдардың шаруашылық іс-әрекетінің қауырт дамуы артып, өндірістің өсуіне қарай табиғаттан алынатын шикізат пен өндіріс қалдықтарының көлемі айтарлықтай артып, айналадағы ортаға үдемелі, көбінесе бүлдірушілік сипатта әсер етуде. Қазіргі кезде табиғат пен адам арасындағы қарым-қатынасты дұрыс жолға қойып, табиғат байлықтарын көздің қарашығындай сақтап, оны үнемдеп пайдаланып, сондай-ақ шаруашылықты ғылыми тұрғыдан жүргізіп, табиғаттан қанша қажет болса, тек сонша ғана ала білу жөнінде біртұтас кешенді шаралар жасау қажет болып табылады.

Дүниежүзілік қауымдастықтың қазіргі кезеңдегі дамуында адам мен табиғат арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы экологиялық мәселелерді шешу жолын іздестіруді талап етеді. Адамзаттың жаҺандық дағдарысы жершарының экологиялық үйлесімділігінің жеке бөліктері болып табылатын аймақтық деңгейдегі мәселелерден туып отыр. Бұл жағдайда антропогенді өркениеттің қоршаған табиғи ортамен тиімді арақатынасын ұйымдастыруға бағытталған барлық әлеуметтік институттарын жұмылдыру қажет.

Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаев Қазақстан Халқына жасаған «Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында: «Жердің табиғи ресурстарының шектеулілігі, түгесілуі жағдайында адамзат тарихындағы теңдесі жоқ тұтынудың өсуі әр бағыттағы, келеңсіз де, оң да үдерістерді үдете түседі», - деп еліміздегі экологиялық мәселеге талдау жасап, болашақ кәсіби мамандарын даярлау үдерісінде кәсіптік білім берудің көкейкесті мәселелердің бірі екенін атап көрсетті [1] .

Адамзаттың ғаламдық экологиялық мәселелерінің шешілуі баланың кішкентай кезінен бастап қоршаған орта туралы сапалы білім алуына байланысты. Сондықтан да мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті кезек күттірмес мәселе екендігі «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында» [2, 4-5б. ] және «Қазақстан Республикасында көпшілікке үздіксіз экологиялық білім берудің ұлттық стратегиясында»[3], ҚР «Білім туралы» Заңда [4] және 2006 жылы қабылданған «Экологиялық кодексте» [5] мемлекеттік экологиялық саясатты дәйектілікпен жүзеге асырудың механизмі берілген.

Бұл құжаттарда экологиялық білімді үздіксіз білім беру арқылы ғана жүзеге асыруға болатыны баса айтылды, яғни олар: биосфера тұрақтылығын сақтау үшін бұл салада оқу-ағарту жұмыстарын ұйымдастыру арқылы; адам баласына туылғанынан бастап, өмір бойы экологиялық білім беру; халық арасында экологиялық пікірталас өткізу, экологиялық білім беруге мемлекет тарапынан қолдау көрсетті.

Экологиялық мәдениеттің әрекеттілігі оның жас ұрпаққа жеткізілу тиімділігінен де талап етіледі. Үздіксіз білім беру жүйесіндегі экологиялық оқытудың нәтижелі жүзеге асуы адамның өзін қоршаған ортасын табиғат пен өркениет үйлесімділігін құрайтын мәдениет пен табиғаттың бірлігі деп түсіне отырып, оған құндылық қатынас жасауға әсер етуінен тікелей байланысты.

Жоғары кәсіптік білімді реформалау жағдайында мамандардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруды ғылыми тұрғыдан түйсіну мен практикалық тұрғыдан жасау ерекше маңызға ие екендігіне күмән жоқ.

Алайда жоғарыда айтылғандардан экологиялық білім мен тәрбие мәселесіне бүгін ғана аса назар аударылып отыр деген ой туындамауы керек.

Осы тұрғыда мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеленушілерге экологиялық тәрбие арқылы ой-өрісін дамыту, экологиялық мәдениетін қалыптастыру проблемасының көкейкестілігі күннен-күнге арта түсуде. Ғалымдардың пайымдауынша, экологиялық білім мен тәрбие барлық тіршілікке қатысты ішкі жауапкершілік сезімімен парызды дамыту қажет, өйткені тіршіліктегі ортаны сақтау мен адамның денсаулығы қоғамның құндылық жүйесінде ең маңызды категорияның бірі болып саналады.

Адамзат тарихында табиғатпен саналы қарым-қатынас жасап, оның құндылығын бағалауда адам-қоғам-табиғат дамуының философиялық заңдылығын, сабақтастығын ғылыми тұрғыда негіздеуде ұлы ойшылдар (Аристотель, Платон, Гераклит) үлкен үлес қосқан [6, 44б. ] .

Орта ғасыр ғұламалары табиғатты қорғауға байланысты өз көзқарастарын, пікірлерін айтып өткен. IX-XV ғғ. Қазақ топырағынан шыққан ғұлама ғалымдар Әл-Фараби [7, 115б. ], Ж. Баласағұн [8, 301б. ], Қожа Ахмет Ясауи [9, 262б. ] және т. б. табиғат, қоғам, адам дамуының заңдылығын, біртұтастығын, өзара байланыстылығын өздерінің ғылыми дүниетанымына арқау еткен.

Сонымен қатар, ағартушылар Ш. Уалиханов [10, 560б. ], Ы. Алтынсарин [11, 120б. ], А. Құнанбаев [12, 67б. ], қазақтың ұлы зиялылары Ж. Аймауытов [13, 120б. ], А. Байтұрсынов [14, 120б. ], М. Дулатов [15, 327б. ], М. Жұмабаев [16, 512б. ], Ш. Құдайбердиев [17, 560б. ] шығармаларында табиғат құбылыстарын, оның әсем көріністерін «табиғат - адам» қарым-қатынасымен байланыстырып қарастырған.

Келешек ұрпақтың экологиялық мәдениетін қалыптастыра отырып, жаңа заманның көкірегі ояу, ұлттық сана-сезімі жоғары саналы азаматты тәрбиелеу ұзақ әрі күрделі үдерісс болып табылады. Сондықтан бұл мәселе бүгінгі таңда өткір қойылып, өз шешімін табуды қажет етіп отыр. Аталмыш мәселені шешуде көптеген ғалымдар өз үлестерін қосқан: экологиялық тәрбиенің философиялық тұжырымдамаларын анықтап, табиғатқа саналы көзқарасты адам дүниетанымының құрамды бір бөлігі ретінде қарастырған ТМД ғалымдары Э. Г. Гирусов [18], Д. С. Лихачев [19], В. В. Журавлев [20], республикамыздың ғалым философтары Ақмамбет Ғ. Ғ [21], Нысанбаев Ә. Н. [22], Әбділдин Ж. М. [23], Кішібеков Д. [24] және т. б. ; экологиялық білімнің ғылыми-теориялық мәселелерін Г. Песталоцци [25], Я. А. Коменский [26], К. Д. Ушинский [27], Н. С. Сарыбеков [28], Ә. С. Бейсенова [29], И. Н. Нұғыманов [30] және т. б. ; экологиялық тәрбиенің теориялық-әдіснамалық негіздері, Аймағамбетова Қ. А. [31], Бірмағанбетов Ә. Б. [32], Ғ. К. Ділімбетова [33], Жүнісова К. Ж. [34], Ж. Б. Шілдебаев [35] және т. б. ; бастауыш сынып оқушылары мен мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесі Шавалиева З, Ш. [36], А. Е. Манкеш [6, 5-7бб. ] және т. б.

Мектепке дейінгі тәрбие мәселесін қарастырған ғалымдардың еңбектерінде Н. Құлжанова [37], Б. Б. Баймұратова [38], Ш. Майғаранова [39], А. К. Меңжанова [40], М. С. Сәтімбекова [41] және т. б. ;

Сонымен, ғылыми зерттеулер мен әдебиеттерге, озық педагогикалық тәжірибелерге талдау педагогикалық ғылымның басты назары 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруға бағытталғаны анықталып отыр. Ал, 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеу мәселесі ғылыми тұрғыда әлі де негіздеуді қажет екендігін дәлелдейді.

5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеуде оқу-тәрбие үдерісінің мүмкіндіктерін пайдалану қажеттілігі мен осы мәселенің мектепке дейінгі білім беру теориясы мен әдістемесінде жеткіліксіз деңгейде зерттелгендігі арасында, отбасында, балабақша мен бастауыш сыныптарда экологиялық тәрбие берудегі қоғамның сұранысы мен оның жүйелі түрде зерттелмегені арасында, кіші жас балаларына қоршаған ортаны аялай білуді сабақтастықта жүргізу қажеттігі мен экологиялық тәрбие сабақтастығын қамтамасыздандыратын бірыңғай тұжырымдаманың және оны жүзеге асыруға байланысты оқу-әдістемелік кешеннің жеткіліксіздігі арасында қарама-қайшылық анық байқалады.

Осы қарама-қайшылықтарды шешуде 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын іздестіру біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты «5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеу» деп таңдауымызға себеп болды.

Зерттеу мақсаты: 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеуді теориялық тұрғыда негіздеу және оның тиімді әдіс-тәсілдерін анықтау.

Зерттеу объектісі: 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін тәрбиелеу жүйесі.

Зерттеудің пәні: 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеу үдерісі.

Зерттеу міндеттері:

- 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеудің теориялық негіздерін анықтау;

- «экология», «экологиялық тәрбие», «экологиялық мәдениет», «дидактикалық ойындар» ұғымдарының мәнін анықтау;

- 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеудің мазмұны мен мүмкіндіктерін анықтау;

- 5-6 жастағы балалардың экологиялық мәдениетін дидактикалық ойындар негізінде тәрбиелеудіңде оқыту технологиялары мен әдіс-тәсілдерін анықтап, педагогикалық үдерісте тиімділігін тексеру.

Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерге, мектепке дейінгі мекемелер мен бастауыш мектеп құжаттарына талдау беру, озық тәжірибелерді зерделеу, сауалнама, әңгімелесу, тест, деңгейлік бақылаулар, сабақтар ұйымдастыру, оларды талдау;

Зерттеу базасы: Түркістан қаласы, «№31 бастауыш мектеп-балабақша кешені».

Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады.

1 5-6 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың қазіргі жай-күйі

Қазіргі кезеңде қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасындағы қайшылықтар бастауыш мектеп пен педогогиканың алдына бірқатар жаңа міндеттерді қойып отыр. Оларды шешу қазір мектепте оқып жүрген ұрпаққа, табиғатқа деген теріс әсерлерді жоюға және болашақта бұл қатынасты тиімді ортаға бұруда нақты талап бере алады.

Классикалық педагогика табиғат туралы ғылыми білімдердің мазмұны, оларды ашу әдістері, табиғатты тану үдерісінде көзқарасты қалыптастыру, бастауыш мектеп оқушысын табиғаттың әсерімен адамгершілік-эстетикалық дамыту, баланың табиғатпен өзара қарым-қатынасының оған білім беру жүйесіндегі орны мен маңызы туралы қағидалар тұжырымдалған. Табиғаттың әсерімен балада гуманистік сезімдерді бекітудің педагогикалық құндылығын ұлы педагогтар Ж. Ж. Руссо, И. Г. Песталоцци, Ф. А. Дистерверг ерекше атап көрсеткен [42, 50-52бб. ] .

Қоршаған ортаны қорғау мен оның байлығын тиімді пайдаланудың Қазақстан Республикасының Конституциясынан орын алуы, арнаулы өкіметтік қаулы-қарарларының қабылдануы, экологиялық тәрбие беру қажеттілігінің күннен-күнге арта түсуі балабақшадан бастап жоғары оқу орындарына дейінгі тәрбие орындарында оқу-тәрбие жұмыстарының әртүрлі формалары мен әдістерін пайдалануды міндеттейді. Мұның мәні - 5-6 жастағы балаларды табиғатқа ұқыпты қарауға үйретіп, оның байлықтарын үнемді пайдаланудың мәселе екендігін ұғындыру, табиғатқа дұрыс қарым-қатынас жасау жөніндегі қажетті біліммен, икемділік, дағдылармен қаруландыру. Біздің елімізде « . . . әрбір азамат табиғатты аялауға, оның байлықтарын қорғауға міндетті» деген талаптар барлық уақытта бірдей дәйектілікпен жүзеге асырылып жатпағаны мәлім [43, 38б. ] .

1998 жылы қабылданған «Қазақстан Республикасында үздіксіз экологиялық білім және тәрбие берудің ұлттық бағдарламасында»: «Қоғамның іргелі құрылымынан қолдау тапқан экологиялық білім мен насихат қана жаңа адамды - XXI ғасырдың азаматын қалыптастырады және аса күрделі, әрі шиеленіскен әлеуметтік-экологиялық жағдайда іс-әрекет жасауға үйретеді», - делінген .

Қазақстан Республикасында экологиялық білім берудің тұжырымдамалық негізіне өркениетті елдің өзін-өзі қолдап тұрақты дамуының тұжырымы жатады. Бұл тұжырымның негізі Біріккен Ұлттар Ұйымы ұйымдастырған қоршаған орта және даму «РИО-92» конференциясында қабылданды [44, 44-47б. ] . Тұрақты дамудың негізгі ережелерін Біріккен Ұлттар Ұйымы комиссиясы әзірлеп, оны 1993 жылы Сан-Францискода Біріккен Ұлттар Ұйымы мемлекеттері басшыларының бас қосқан конференциясында мақұлдады.

Экология - биология ғылымының бір саласы ретінде қалыптасып дамыған. Экологиялық зерттеулер өткен ғасырда Чарльз Дарвин еңбектерінде сипат алғанымен «экология» терминін ғылымға алғаш енгізген Э. Геккель (1866) . Экология термині гректің (ойкос-үй , тұрақ, мекен және логос - ғылым) «тұрақ, мекен туралы ғылым» - деген мағынаны білдіреді. Яғни, тірі организмдердің бір-бірімен қарым-қатынасын, байланысын, айнала қоршаған ортасымен, тұрағы немесе мекенімен байланыстыра отырып зерттейтін ғылым. Э. Геккельдің экология ғылымына берген анықтамасына кейіннен көптеген толықтырулар енгізіле отырып өзінің зерттеу аясын, мазмұны мен мақсат міндеттерін кеңейте түсті . Алғашқыда тек тірі организмдерге қатысты бағытталған экология ғылымы қазір өзінің зерттеу аясын дамыта отырып «адамзат - қоғам - табиғат» ортасындағы қарым-қатынастарды және биосфера шегіндегі ғаламдық өзгерістерді адамның іс-әрекетімен байланыстыра отырып зерттейтін комплексті ғылымға айналды. Экология ғылымдардың ғылым деңгейіне көтерілді[45] .

Сонымен, «экология» гректің oikos-үй (тұрақ, тұрғылықты жер, баспана) және logos - ғылым деген сөздерінің қосындысынан құралған. Бұл сөздердің дәлме-дәл мағынасы экология - «өз үйіңдегі» организмдер туралы ғылым дегенді білдіреді, яғни «организмдер мен қоршаған орта арасындағы жиынтықты» немесе олардың бір-бірімен байланысының сипаттамасына ерекше баса назар аударатын ғылым екендігін көрсетеді [46, 45б. ] . Қазіргі кезде көптеген зерттеушілерге тән ортақ пікір - ол тірі организмдер мен қоршаған ортаның қатыстылығын оқып-үйрететін немесе тірі организмдердің ортадағы өмір сүру шарттарының жағдайын, бір-бірімен өзара қарым-қатынастық байланысын зерттейтін ғылым деп санайтындығында.

Экология ғылымы табиғаттағы барлық өзгерістерді айнала қоршаған табиғи ортасы және адамның іс-әрекетімен байланыстырып зерттейтін кешенді ғылымдарға, нақтырақ айтқанда барлық жаратылыстану ғылымдарының негізгі өзегіне айналды.

Ал XVI-XVIII ғғ. ұлы педагогтары Я. А. Коменский, Ж. Ж. Руссо, Г. Песталоций прогрессшіл ой-пікірлері классикалық педагогикада балаға табиғатпен қарым-қатынас арқылы білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеген « . . . адамның бүкіл рухани тіршілігі табиғатпен берік байланыста болған» - деп тұжырымдаған.

Экологиялық білім мен тәрбиенің мақсаты ұлы философтар, ойшылдар, ғалымдар зерттеулерінде қалыс қалмаған.

Кезінде орта ғасыр ғұламалары табиғатқа қатысты өз көзқарастарын философиялық-әдіснамалық тұрғыда тұжырымдаған. ІХ-ХV ғғ ғұламалары Әл-Фараби, Ж. Баласұғын, Қ. А. Ясауи, М. Қашқаридың тіл ғылымы, логика, психология, география, этика және т. б. ғылымдар жайлы жазған еңбектерінің мәні ерекше. Соның ішінде, Әл-Фараби медицина, биология, география ғылымдарын теориялық-философиялық тұрғыда негіздеген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.