Ән — халық мұрасы

Жоспар
Кіріспе

1 Әдебиет пен өнер
2 Айтыс
3 Айтыс күйлері
4 Лирикалық әндер
5 Сусамыр . елдің жайлауы

Халкымыздың ғасырлар тереңінен жеткен саз өнері үлкен екі арнада көрінеді. Олар: ән және аспаптық дәстүр. Зерттеушілердің анықтауынша, бұл екеуінің ерте туғаны — ән.
Ән — халық мұрасы. Халық әндері — сарқылмас қазына. Оны жай ғана ән салу, коңіл көтеру деп түсінуге болмайды. Себебі әннің толып жатқан өзге қасиеттері де бар. Ең алдымен, ән — өнер. Ән — адамның көңіл-күйі, тебіренісі мен толғанысы, қуанышы мен жұбанышы. Ән — табиғат сүреттемесі. Ән – халыктың өмір айнасы. Олай болса, бізге әсер еткен өмір құбылыстарының барлығы дерлік ән арқауына айналып отырған.
Ерте дәүірлерде ән, өлең және би бөлінбей, біртұтас күйінде болған. Оның ізі қазақ халқының бақсылық дәстүрінен XIX ғасырға дейін көрініс тауып келді. Ондағы бақсы әрі әнші, әрі ақын, әрі биші. Ол өзі тартып отырған кобыз сарынына қосылып ән салады, би бнлейді және аруақтарға бағыштап олең айтады. Сөйтіп бір өзі өнердің үш түрін қатар атқарады. Мұны өнердің біртұтастығы немесе синкреттік белгісі дейміз.
Уақыт өткен сайын өнер де дамып, жетіліп, жіктеліп отырған. Енді ән, би, өлең жеке-жеке өнер түрінде қалыптасады. Оның бір ғана саласымен
шұғылданатын орындаушы мамандар туады. Сөйтіп онердің әр саласы кәсіби сипатқа ие бола бастайды. Солардың бірі — ән өнері.
Әрбір дәуірдің, әрбір тарихи кезеңнің өз үні, өз әуені, өз мақамы болған. Сол сипатына қарап кез келген әннің туған кезеңін дөп басып анықтауға болады. Ән — өмір айнасы дегеніміздің мәнісі осында. Мұны әннің тарихи сипаты дейміз,
Әннің келесі бір қасиеті — әуезділігі, әсерлілігі, көркемділігі. Бұл уақыт сынынан мүдірместен өтіп, біздің заманымызға келіп жеткен халық әндерінің барлығына дерлік тән белгі. Жазба мәдениеті туа қоймаған дала жағдайында нағыз көркем, тыңдаушысына терең әсер ететін әуезді саз ғана ел аузына ілігіп, ұзақ мерзім өмір сүре алған.
Халық әндеріне тән тағы бір белгі — әннің мазмұндылығы, елдің өмірі, тұрмыс-тіршілігімен сабақтастығы. Кез келген ән белгілі бір оқиғаға құрьлады. Соған орай оның айтайын деген ой-мазмұны да болады. Сол ой терен сезім арқылы тербеліп, көркем кесте — өлең түрінде сыртқа шығып отырған. Мүны әннің поэзиялык арқауы немесе әдеби сипаты дейміз.
Осы үш белгі жоқ жерде оны ән жанрына жатқызу қиын. Уақыт пен кеңістіктен тыс өмір сүретін ән болмайды.
Әннің осы аталған үш сипатына орай тарихшы, ақын және сазгер қызметіне де тоқтала кеткеніміз орынды. Әнді тудырудағы бұлардың қызметі қандай? Өзара ерекшелігі неде?
Тарихшы — шежіреші. Әдетте ол нақты бір оқиғаны қара сөзбсн баяндайды. Өлең кестесін, поэзия тәсілдерін қолданбайды. Сондықтан оның тілінде өлеңге тән ырғак, өлшем, ұйқас бола бермепді. Егер әлгі шежіреші баяндаған тарихи оқиғаны өлең кестесіне түсірер болсақ, оның мазмұны өзгерер ме еді? Осы мәселеге токталған жерде тарихшы мен ақынның айырмасы олардың бірі болған оқиғаны, екіншісі болуы мүмкін оқиғаны баяндауында, деп көрсетеді Аристотель. Сөйтіп поэзияның тарихи шежіреден гөрі маңызды әрі күрделі жанр екенін айтады.
Тарих жеке бір оқиғаны баяндаса, поэзия сол оқиғаны жалпылай жырға қосады. Оған ән әуенінің де қатысы зор. Демек поэзия сияқты әннің де әлеуметтік маңызы елеулі. Ән — халықтың көркем ой-санасы деген сөзіміздің мәнісі осында.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Кез келген халықтың ғасырлар бойы жасалған мәдениеті болады. Оның бір
саласы тарих болса, келесі бір арнасы — әдебиет пен өнер.
Өз кезегінде өнер де сала-салаға жіктелелі. Оларды қол өнері, сүрет онері,
сәулет өнері және саз өнері дейміз.
Халкымыздың ғасырлар тереңінен жеткен саз өнері үлкен екі арнада көрінеді.
Олар: ән және аспаптық дәстүр. Зерттеушілердің анықтауынша, бұл екеуінің
ерте туғаны — ән.
Ән — халық мұрасы. Халық әндері — сарқылмас қазына. Оны жай ғана ән салу,
коңіл көтеру деп түсінуге болмайды. Себебі әннің толып жатқан өзге
қасиеттері де бар. Ең алдымен, ән — өнер. Ән — адамның көңіл-күйі,
тебіренісі мен толғанысы, қуанышы мен жұбанышы. Ән — табиғат сүреттемесі.
Ән – халыктың өмір айнасы. Олай болса, бізге әсер еткен өмір құбылыстарының
барлығы дерлік ән арқауына айналып отырған.
Ерте дәүірлерде ән, өлең және би бөлінбей, біртұтас күйінде болған. Оның
ізі қазақ халқының бақсылық дәстүрінен XIX ғасырға дейін көрініс тауып
келді. Ондағы бақсы әрі әнші, әрі ақын, әрі биші. Ол өзі тартып отырған
кобыз сарынына қосылып ән салады, би бнлейді және аруақтарға бағыштап олең
айтады. Сөйтіп бір өзі өнердің үш түрін қатар атқарады. Мұны өнердің
біртұтастығы немесе синкреттік белгісі дейміз.
Уақыт өткен сайын өнер де дамып, жетіліп, жіктеліп отырған. Енді ән, би,
өлең жеке-жеке өнер түрінде қалыптасады.   Оның бір ғана саласымен
шұғылданатын орындаушы мамандар туады. Сөйтіп онердің әр саласы кәсіби
сипатқа ие бола бастайды. Солардың бірі — ән өнері.
Әрбір дәуірдің, әрбір тарихи кезеңнің өз үні, өз әуені, өз мақамы болған.
Сол сипатына қарап кез келген әннің туған кезеңін дөп басып анықтауға
болады. Ән — өмір айнасы дегеніміздің мәнісі осында. Мұны әннің тарихи
сипаты дейміз,
Әннің келесі бір қасиеті — әуезділігі, әсерлілігі, көркемділігі. Бұл уақыт
сынынан мүдірместен өтіп, біздің заманымызға келіп жеткен халық әндерінің
барлығына дерлік тән белгі. Жазба мәдениеті туа қоймаған дала жағдайында
нағыз көркем, тыңдаушысына терең әсер ететін әуезді саз ғана ел аузына
ілігіп, ұзақ мерзім өмір сүре алған.
Халық әндеріне тән тағы бір белгі — әннің мазмұндылығы, елдің өмірі, тұрмыс-
тіршілігімен сабақтастығы. Кез келген ән белгілі бір оқиғаға құрьлады.
Соған орай оның айтайын деген ой-мазмұны да болады. Сол ой терен сезім
арқылы тербеліп, көркем кесте — өлең түрінде сыртқа шығып отырған. Мүны
әннің поэзиялык арқауы немесе әдеби сипаты дейміз.
Осы үш белгі жоқ жерде оны ән жанрына жатқызу қиын. Уақыт пен кеңістіктен
тыс өмір сүретін ән болмайды.
Әннің осы аталған үш сипатына орай тарихшы, ақын және сазгер қызметіне де
тоқтала кеткеніміз орынды. Әнді тудырудағы бұлардың қызметі қандай? Өзара
ерекшелігі неде?
Тарихшы — шежіреші. Әдетте ол нақты бір оқиғаны қара сөзбсн баяндайды.
Өлең кестесін, поэзия тәсілдерін қолданбайды. Сондықтан оның тілінде өлеңге
тән ырғак, өлшем, ұйқас бола бермепді. Егер әлгі шежіреші баяндаған тарихи
оқиғаны өлең кестесіне түсірер болсақ, оның мазмұны өзгерер ме еді? Осы
мәселеге токталған жерде тарихшы мен ақынның айырмасы олардың бірі болған
оқиғаны, екіншісі болуы мүмкін оқиғаны баяндауында, деп көрсетеді
Аристотель. Сөйтіп поэзияның тарихи шежіреден гөрі маңызды әрі күрделі жанр
екенін айтады.
Тарих жеке бір оқиғаны баяндаса, поэзия сол оқиғаны жалпылай жырға қосады.
Оған ән әуенінің де қатысы зор. Демек поэзия сияқты әннің де әлеуметтік
маңызы елеулі. Ән — халықтың көркем ой-санасы деген сөзіміздің мәнісі
осында.
Қазақ халқының ән өнері сан-салалы. Көне дәүірлерден келіп жеткен бұл
мәдениет саласын бірнеше арнаға бөлуге болады. Олар: бақсы сарыны, жыраулық
дәстүр, ертегілік, тарихи және лирикалық әндер.
Ән — вокалдық жанр. Халық әндеріне тән мынадай белгілерді көрсетуге болады:
1) әннің мазмұны, яғни әдеби мәтіні.
2) әннің әуені, яғни музыкасы.
3) әннің жанрлық ерекшелігі.
Әннің алғашқы сипатына орай В.Е.Гусев: .Песня поется, и ее содержание
выражает не только слово, но и мелодия, и ритмический ее строи, песенный
образ не тождествен образу стихотворному (Эстетика фольклора.-Л.,1967, 88-
б-),- деп жазған болатын. Халық әндерін біз тақпақ сазды речитативтік,
тарихи және лирикалық деп білеміз. Бұл ерекшеліктер бірде әндердің
музыкалық интонациялық жүиесіне қатысты болса, енді бірдс жанрлық сипатьн
білдіреді.
В.Я.Пропп музыкалық шығарманың жанры оның тарихи шындықты бсйнелеу немесе
көрсету дәрежесіне байланысты деген пікір айтқан. Осы тұрғыдан келгенде
халық әндерін тарихи, лирикалық деп бөлуге әбден болады. Тарихн әннің ел
аузында сақталған улгілері аз емес. Бізге жеткен көркем бір нұсқасы — Елім-
ай XVIII ғасырдың бас кезіндегі жоңгар шапқыншығына байланысты туған
шығарма.
Халық арасына кең таралған лирикалық әндерге келер болсақ олардың жүздеген
үлгілерін атауға болады. Қамажай, Бипыл, Сәулем-ай секілді толып
жатқан әндердің барлығы да лирикалық жанрға жатады. Лирикалық әндерге
катысты бір ерекшелік — онда сюжеттің болмауы, оның есесіне эмоцияға
негізделген сезім лирикасы, поэзиялык. параллелизмдердің басым кездесуі.
Оның мәнісі, әннің бір шұмағын құрайтан алғашқы екі жол басқа, соңғы екі
жол өзге ойды білдіруінде. Әннің тұтастығы осы ойлардың сабақтастығынан
туады.
Халық әндерінің стильдік ерекшеліктеріне бойлай түсетін болсақ, олардың
музыкалық әуені мен әдеби мәтінінің бірде сәйкес, бірде сәйкес еместігін
аңғарамыз. Бұл ерекшелікті ғылым тідімен синхрондық және асихрондық деп
екіге жіктейміз. Асинхрондық жүйеге негізделген әндердің музыкасы мен әдеби
мәтіні әр түрлі кезеңдерде тугандықтан, олардың құрылымдық жағынан бір-
біріне сәйкес келмейтіні байқалады.
Речитативтік әндер халық шығармашылығына да авторлық шығармашылыққа да тән
құбылыс.
Олардың басты ерекшелігі — өлең жолының әр буынына жеке музыкалық үн-
дыбыстың келіп отыруы (слогонота). Мұндағыы жеке буындар бірнеше дыбысқа
созылмайды, музыкалық интонациясы бір деңгейде дамиды. Оның диапазоны-
шектеулі, ннтонациялык секірістер өте сирек кездеседі.
      Қазақ фольклоры аясьнда жегкен әндерге тән ладтық құрылым -диатоника.
Хроматикалық жүйе речитативтік, созылмалы лирикалық әндерде мүлде
кездеспейді. Музыка теориясында бірінші гептатоника немесе классикалық
диатоника аталып жүрген халық ладтарының көптеген үлгілері кездесіп
отырады. Тағы бір ескертеріміз, халыкқ әндеріне келгенде тональдік терминін
қолдануға болмайды. Олардың ладтық негізі ғана анықталуға тиіс.
Тональдік     —      классикалык музыкаға тән ұғым. Ондағы дыбыс қатары
міндетті түрде 8 басқыш болып келеді; кез келген октаваның тоникалық дыбысы
сол шығарманың тұрақты басқышы болып табылады.
Қазақ фольклорындағы мақам (лад) — әдетте 7 кейде одан да аз басқыштан
тұратын дыбыс қатарына байланысты қолданылатын атау. Одардың ладтық тұрағы
-тоникасы міндетті түрде дыбыс қатарының төменгі дыбысы болып табылады.
Халық әндерінің интонациялық-диапазондық құрылымын талдағанда оларға
классикалық музыкаға тән терминдерді қолдануға болмайды. Музыкалық
фольклортану ғылымында халық әндерінің дыбыс қатарына байланысты мынадай
терминдер қалыптасқан:
1. Трихорд (до- ми- фа; ре — ми ~ соль) ~ үш дыбыстан тұратын құрылым.
2. Тетрахорд – төрт дыбыстан тұратын құрылым.
3. Пентахорд — бес дыбыстан тұратым құрылым.
4. Гексахорд — алты дыбыстан тұратын құрьлым.
5.Гентахорд — жеті дыбыстан тұратын құрылым.
Фольклорлық шығармалар тұсында оларға
қатысты   ғылыми үғым-түсініктер мен арнайы терминдерді ескеру қажет.
Айтыс
Қазақ музыкалық фольклорының дара бір саласы - айтыс. Айтыс көбіне түркі
тектес халықтардың мәдениетіне тән құбылыс. Оны Еуропа халықгарының әдеби-
музыкалық дәстүрінен табу қиын.
Эпос бір адамның орындауында жеткізілетін ірі жанр болса (монолог), айтыс
екі адамның (диалог) тартысына құрылған шығарма. Оның да көптеген түрлері
болған. Мысалы, ертеде ру-тайпа арасындағы айтыстар болса, кейін айтыс
әлеуметтік тақырыптарға негізделетін болған. Оның келесі бір түрі — қыз бен
жігіт айтысы.
Айтыс — музыкалық-эпикалык дәстүрдің бір арнасы. Оның негізгі ерекшелігі
импровизацияға негізделіп, сөзбен жеткізілетін ой тартысына кұрылуы.
Айтыстың кайым, бәдік, сүре, т. б. түрлері бар. Ал музыкалық әуеніне
келгенде олардың бір-бірінен пәлендей айырмасы жоқ Айтыстың жоғарьда
аталған кез келген түрі белгілі бір музыкалық мақаммен орындала береді.
Сонымен бірге, әрбір айтыскер өз ойын ел арасына тараған әуен-саздарды
қолдану арқылы да жеткізетін болған. Бүгінде айтыс өнері қайта жанданып
отырса, оның музыкалық табиғаты бізде енді зерттеліп келеді.
Айтыс күйлері
Күймен айтысу, күймен сайысу арқылы өнерлерін сынғасалу қазақ күйшілерінің
ертеден бар дәстүрі. Елге есімі мәлім күйшілердің қай-қайсысы да небір әсем
өрнекті күйлерін егес үстінде төгіп тастайтын болған. Күй айтысында ердің
намысы ғана емес, елдің де намысы сынға түскен сәттер аз емес. Бұған қазақ
пен түрікмен, қазақ пен қырғыз, қазақ пен қалмақ арасында болған күйшілер
сайысы, соған орай туған толып жатқан күйлер куә. Дәулеткерей, Өскенбай
сынды күйшілердің түрікмен күйшілерімен арада болған күй сайыстарында
дүниеге келген небір сиқырлы саздары мен шежірелі аңыз-әңгімелері ұрпаққа
мұра.
         Күй айтыстары тек әсем сазды күйлерді ғана дүниеге әкеліп
қоймайды, сол күйлердің қалай дүниеге келгенін баяндайтын тамаша аңыз-
әңгімені де туындатып отырады.Мұндай аңыз-әңгімелер өзінің деректілігімен,
ширыққан оқиғасымен ерекшеленеді. Әсіресе, айтыс барысында тың күйді төгіп
тастайтын арқалы өнерпаздың шеберлік шалымы күй айтыстарына қатысты аңыз-
әңгімелердің негізгі арқауы – болып отырады.
         Өскенбай Қалмамбетұлы шығарған Жаңылтпаш күйінің аңыз-
әңгімесінде тарихта болғанадамдар, олардың арасындағы туысқандық, достық
қарым-қатынастар, жер-су атаулары, ол жерлердің аңы мен құсы, адамдардың
қарым-қатынасындағы этнографиялық көріністер, ең соңында күйшілердің арқалы
өнері, міне осының бәрі де тарихи деректілігімен, ақпарлық мағлұматының
молдығымен назар аударады. Түптеп келгенде, күй айтыстарына байланысты
айтылатын аңыз-әңгімелердің өзекті бір ерекшелігі де осы болса керек.
Жалпы өнер жарысының, оның ішінде күй айтысының дәстүрге айналуы
өнерпаздардың кемелдігін танытып қана қоймайды, ең мәндісі халықтың рухани
мәдениетінің кемелдігіне де айғақ. Өнері бүкілхалықтық өмір салтқа ұласқан
ел рухани бәсекені дәстүр етеді. Мұндай дәстүр әдетте мемлекеттік нұсқаудан
ада, саяси науқаннан тыс, халықтың табиғи-рухани сұранысымен, шынайы
демократиялық сипатта өтеді. Бұған күй айтысы жарқын айғақ бола алады.
Күй айтысының қазақ арасында ежелден орныққан екі түрлі үлгісі бар. Оның
біріншісі – қара тартыс, екіншісі – түре тартыс немесе қайым тартыс
деп атайды. Қара тартысты таңдаушылар, әдетте, күйдің санын асырып жеңуді
мақсат етеді. Ал, түре тартыстың шарты бойынша, бірінші адам тартқан күйді
екінші бәсекелесі айнытпай қайталап тартып отыруы керек. Күй айтысының осы
екінші үлгісі мейлінше қиын болғандықтан, кезекке таласып қалатын жағдай
жиі кездесіп отырған. Кейбір күйшілер түре тартысты бастау құрметіне ие
болса да, мінез көрсетіп , қарсыласынан күй тарту тәсілін жасыру үшін киіз
үйдің іргесін түргізіп қойып, керегенің екі жағында айтысатын болған.
Әрине, айтыстың бұл үлгісіне шын мәнінде өзіне -өзі сенген нағыз дәулескер
күйшілер ғана тәуекел еткен. Соның өзінде, неше жерден дәулескер күйші
болса да, тосын естіген қиын күйді бірден айнытпай қайталаудан мүдіріп,
өзекті сарынын ғана іліп қалып, нобайын тартып беретін кездер болады.
Мұндайда төреші болып отырған адамның алды кең болса жетеді-жетеді,
күйдің құлағы шықты, келесі күй тартылсын деп отырады.
Сөз орайында Күй айтысының үлгісі деген тіркестің әдейі қолданылып
отырғаны ескерте кеткен жөн. Ауызекі сөзде күй айтыстың қара тартыс және
түре тартыс болып бөлінуін күй айтысының түрлері деп те айта беретіні
белгілі. Алайда, Күй айтысының түрлері деген тіркестің басқа мағынада
қолданылатыны төменде сөз болады.
Әдетте, күй айтысы алқалы жиында, ас берілгенде, ұлы дүбір тойда алдын ала
дайындалып келіп өтетін болса, төреші белгілейтін дәстүр бар. Сөз жоқ,
төрешінің өзі де, күй тарта алатын, білікті адам болуы шарт. Мұндай күй
айтысында алдымен күй тарту кезегі төрешіге беріледі. Мұны бата тартыс
немесе күй шақыру деп атайды. Бата тартыс, біріншіден – төрешінің күй
жайын білетін лайықты адам екенін танытса, екіншіден – күй айтысына
түсетіндердің шабытын шақыру үшін қажет.
Күй тартып айтысу дәстүрі, күймен жауаптасу дәстүрі қазақ даласының барлық
өңірінде болған. Күй аңыздарының дерегіне қарағанда, осынау тамаша өнер
жарысының ертеден-ақ орныққан дәстүр екенін аңғаруға болады. Жалпы
көшпелілер өмір салтында мәдениет өзінің біртектестігімен, біртұтастығымен
ден қойдырады. Дегенмен, күй айтысын айрықша дәстүр еткен өңірлер назар
аудармай қоймайды. Бұл орайда күй айтысы айрықша дамыған өңір ретінде
Маңғыстау, Арқа алабын алдымен атауға болады. Бұл өңірлерде күйшілік
өнердің сыналар тұсы да, нағыз күйдің дүниеге келер сәті де көбінесе намыс
қозғар әрекет үстінде өтеді. Тіптен, тосын күй, сәтімен шыққан күй қоғамдық
өмірдің күрделі мәселелеріне араласып, көбінесе оң шешімдердің кілті болып
отырған. Сөзбен жібіте алмаған жүректі күймен жібіткен, күшпен қайтара
алмаған ашуды күймен тоқтатқан, байлықтың кеудемсоқ арынын күймен басқан
оқиғалардың небір мысалдары айтыс күйлерінің аңыздарында мол ұшырасады. Бұл
ретте, тек айтыс күйлері ғана емес, жалпы күйшілік өнер бір ғана
эстетикалық әсермен шектеліп қалмай, қоғамдық өмірдің реттеушісі ретінде де
көрініс табатыны айрықша назар аударады.
Жоғарыда күй айтысының қара тартыс және түре тартыс деп бөлінетін
үлгілерінің бар екені айтылды. Енді осы күй айтысының үлгілері біртұтас
музыкалық дәстүр ретінде өз ішінде төрт түрге бөлінеді. Бірінші –
күйшілердің алдын – ала құлақтасып, хабарласып сайланып келіп айтысатын
түрі. Екінші – күйшілердің тосын кездесу сәтінде, ерегіс үстінде немесе
даулы жағдайға тап болғанда дүниеге келетін күйлер. Үшінші – күйші куә
болған оқиғаға арнап немесе бұрын өткен, бірақ ел есінен өшпей жүрген
оқиғаға арнап күй шығарады. Ол оқиғаның желісі күй тілінде екі дай ерегіс,
бәсеке түрінде баяндалып, одан әрі ширыға өрбіп, ақыры түйінді шешіммен
аяқталады. Төртінші – күймен жауаптасу, сәлем айту, күйшілердің бір-біріне
күй арнау дәстүрінде күй айтысының бір түріне жатқызуға болады.
Күй айтысының бірінші түріне сайланып келіп айтысатын күйшілердің өнері
жатқызылады. Әдетте, мұндай күй айтыстардың өтетін мезгілі, мекені алдын
ала белгілі болып, тіптен айтысқа түсетін күйшілердің кімдермен өнер
сынасатынын алдын ала біле алады. Сондықтан да, айтысқа түсетін күйшілер де
бір-бірінің қандай күй тартатынын, қандай бұрауға салатынын, күй тарту
мәнері қалай екенін алдын ала түрлі тәсілдермен білулеріне мүмкіндік
болады. Әрине, күйшілердің бәрі бірдей көпшіл емес, олардың ішінде өз
өнеріне ерекше қызғанышпен қарап, әркімнің алдында ашыла бермейтіндері де
болған. Мәселен, Сайдалы Сары Тоқа өз күйлеріне мейлінше қызғанышпен қарап,
әлдекімнің бұзып тартқанын естісе қатты ашуланатын болған. Өз күйлерін
оңаша отырып тартуды ұнататын күйшілердің бірі Сүгір екені айтылады. Әрине,
күй айтысына түсерде мұндай мінездегі күйшілерден сыр тарту, алдын ала
өнерпаздың қарамын болжау қиын. Мұндай жағдайда айтыс күйшілері бір-біріне
түрлі кейіптегі жансыздарын жіберіп алдын ала шолу жасасатын да дәстүр
болған. Бір мысал келтіруге болады. Тарбағатай сілеміндегі Маңырақ тауының
арасынан ағатын Терісайрық өзенінің бойындағы Қайрақбайдың Заманбегі деген
дәулескер күйші 19 ғасырда ғұмыр кешкен. Руы-Найман. Бұл өңірде
Қайрақбайдың Заманбегінің Қайрақбай деген күйі күні бүгінгі дейін
тартылады.
Сол Заманбектің буынсыз күшілігіне, алысьан жеткен даңқына Керей Жұмажан
деген күйші ынтық болады. Жұмажанның өзі де қаражаяу емес. Керей ішіне аты
жайылған өнерпаз болса керек. Бірақ, келген-кеткеннен құлағы шалып қалатын
небір сиқырлы саздың тегін сұраса, ылғй Заманбекке барып тіреле береді ғой.
Бір күні әбден төзімі таусылған Жұмажан ел ақтаған дуананың киімін киіп,
мылқау адамның кейпіне тұсіп, Найман ішіне келеді. Содан елдің көзін
үйретіп біраз жүрген соң, Заманбектің де үйіне жетеді. Бұл үйдің тобылғысын
бұтап, суын әкеліп, біраз аялдайды. Ертелі-кеш Заманбек күй тартса болды,
босағаға отыра кетіп, телміріп күй тыңдайды. Мұндайда Заманбек: Қайтсін,
тегін адам тіл ауыздан қала ма, ішінде бір шер бар ғой! деп мүсіркеп,
Жұмажанның көңілін аулау үшін одан сайын егіліп тартады. Осылайша Жұмажан
сол үйдің есігінде жүріп, Заманбектің баойындағы өнерін көкірегіне түйіп
алған ғой.
         Кейін Найман мен Керей арасында өткен бір бәсекеде қос күйші
кездесіп, өнер сынасқанда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.