Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі пәні. Лекция тезистері
Лекция № 1 Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен міндеттері.
Лекция № 2. Тақырыбы: Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдіснамалық негіздері
Лекция №3. Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу бағыты және оны таңдау.
Лекция №5. Тақырыбы: Педагогикалық зерттеу әдістері.
Лекция №6. Тақырыбы: Педагогикалық зерттеулердің теориялық әдістері.
Лекция №7. Тақырыбы: Педагогикалық эмпирикалық әдістері.
Лекция №8. Тақырыбы: Ғылыми.педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру
Лекция № 2. Тақырыбы: Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдіснамалық негіздері
Лекция №3. Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу бағыты және оны таңдау.
Лекция №5. Тақырыбы: Педагогикалық зерттеу әдістері.
Лекция №6. Тақырыбы: Педагогикалық зерттеулердің теориялық әдістері.
Лекция №7. Тақырыбы: Педагогикалық эмпирикалық әдістері.
Лекция №8. Тақырыбы: Ғылыми.педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру
1. ҚР Конституциясы ғылым мен ғылыми шығармашылық туралы.
2. Ғылымның даму заңдылықтары.
3. Ғылымның жіктелуі.
4. Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен міндеттері.
Педагогикалық іс-әрекет – шығармашылық іс-әрекет. Күнделікті үлкен және шағын мәселелерді шешіп отыратын әрбір мұғалім - зерттеуші, ізденуші. Осы тұрғыдан қарағанда ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс-әрекеті сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады.
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің алдында тұрған міндеттердің бастысы – білім беру жүйесін жетілдіру, елдің интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Бұл өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылыми- педагогикалық зерттеу мазмұны мен әдістерін меңгеру үшін арнайы көмекші құрал қажет етеді.
Ұсынылып отырған курста педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздерін, ғылыми аппараты мен логикалық құрылымын, зерттеу нәтижелерін өңдеу және ғылыми жұмыстарды безендіру, озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу және пайдалану, оны оқу – тәрбие процесіне ендіруге, оқытудың тиімділігін арттыруға себебін тигізеріне назар аударылады.
Сондықтан, педагог тарапынан ғылыми зерттеу принциптері мен зерттеу әдістерін меңгеру, пайдалану оның практикалық іс-әрекетін ғылыми практикалық іс-әрекетке айналдырады, ғылым мен практиканың нақтылы жағдайына талдау жасауға мүмкіндік береді.
«Педагогика және психологияң мамандықтарының мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес болашақ маман төмендегідей минимум білім, біліктілік пен дағдыны игеруі тиіс:
- ғылыми проблеманың пайда болуын;
- жаңа білімнің қажеттілігін;
- проблеманың шешілуі мәселелері жөнінде бағыт-бағдары;
- ғылым әдіснамасы жөнінде түсінігі;
- теория мен практиканың диалектикалық бірлігін;
- зерттеу логикасын түзе білуі;
- зерттеудің жұмысшы жоспарларын түзе білуі;
- педагогикалық эксперименттердің түзілімін;
- зерттеу аппаратын және зерттеу әдістемесін анықтауды;
- әлеуметтік зерттеу негіздерін пайдалануды;
- материалдарды өңдеудің математикалық тәсілдерін игеруді;
- әдебиеттермен жұмыс істей білуді;
- зерттеу мазмұнының жазылу тәсілдерін меңгеруді.
Жоғары оқу орындарында болашақ педагогика және психология мамандарын дайындаудағы орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында дидактикалық зерттеу әдістері, жалпы ғылыми таным мен шығармашылық методологиясы жөніндегі мағлұматтар негізінде педагогикалық зерттеу бағыты мен оны таңдау, зерттеу логикасын түзу, педагогикалық эксперименттерді жүргізу әдістер, зерттеу нәтижелерін өңдеудің математикалық тәсілдерімен таныстыру негізгі мақсат болып табылады.
2. Ғылымның даму заңдылықтары.
3. Ғылымның жіктелуі.
4. Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен міндеттері.
Педагогикалық іс-әрекет – шығармашылық іс-әрекет. Күнделікті үлкен және шағын мәселелерді шешіп отыратын әрбір мұғалім - зерттеуші, ізденуші. Осы тұрғыдан қарағанда ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс-әрекеті сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады.
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің алдында тұрған міндеттердің бастысы – білім беру жүйесін жетілдіру, елдің интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Бұл өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылыми- педагогикалық зерттеу мазмұны мен әдістерін меңгеру үшін арнайы көмекші құрал қажет етеді.
Ұсынылып отырған курста педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздерін, ғылыми аппараты мен логикалық құрылымын, зерттеу нәтижелерін өңдеу және ғылыми жұмыстарды безендіру, озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу және пайдалану, оны оқу – тәрбие процесіне ендіруге, оқытудың тиімділігін арттыруға себебін тигізеріне назар аударылады.
Сондықтан, педагог тарапынан ғылыми зерттеу принциптері мен зерттеу әдістерін меңгеру, пайдалану оның практикалық іс-әрекетін ғылыми практикалық іс-әрекетке айналдырады, ғылым мен практиканың нақтылы жағдайына талдау жасауға мүмкіндік береді.
«Педагогика және психологияң мамандықтарының мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес болашақ маман төмендегідей минимум білім, біліктілік пен дағдыны игеруі тиіс:
- ғылыми проблеманың пайда болуын;
- жаңа білімнің қажеттілігін;
- проблеманың шешілуі мәселелері жөнінде бағыт-бағдары;
- ғылым әдіснамасы жөнінде түсінігі;
- теория мен практиканың диалектикалық бірлігін;
- зерттеу логикасын түзе білуі;
- зерттеудің жұмысшы жоспарларын түзе білуі;
- педагогикалық эксперименттердің түзілімін;
- зерттеу аппаратын және зерттеу әдістемесін анықтауды;
- әлеуметтік зерттеу негіздерін пайдалануды;
- материалдарды өңдеудің математикалық тәсілдерін игеруді;
- әдебиеттермен жұмыс істей білуді;
- зерттеу мазмұнының жазылу тәсілдерін меңгеруді.
Жоғары оқу орындарында болашақ педагогика және психология мамандарын дайындаудағы орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында дидактикалық зерттеу әдістері, жалпы ғылыми таным мен шығармашылық методологиясы жөніндегі мағлұматтар негізінде педагогикалық зерттеу бағыты мен оны таңдау, зерттеу логикасын түзу, педагогикалық эксперименттерді жүргізу әдістер, зерттеу нәтижелерін өңдеудің математикалық тәсілдерімен таныстыру негізгі мақсат болып табылады.
192с
2. Загвязинский В.И. Методология и методика дидактического исследования. – М.: Педагогика. – 1982. – 160с.
3. Кыверялг А.А. Методы исследования в профиссиональной педагогике. – Таллин: Вальгус. 1980. – 325с.
4. Методы педагогических исследований. / Под. ред. А.Н.Поскунова, Г.Б.Воробьева. – М.: Педагогика, 1979. – 256с.
5. Научные творчества. / Под. ред. С.Р.Микулинского, М.Г.Ярошевского. – М.: Наука, 1969. – 160с.
6. Педагогические основы професионального обучение учащихся общеобразовательных школ с учетом требований ускорения НТП / Состав. Е.А.Рыкова, Д.К.Пошаев и др. М.: АПН СССР. 1988. – 85с.
7. Пошаев Д.Қ., Пошаев М.Д. Педагогикалық зөерттеулер және ғылым методологиясы. // ХХІ ғасыр бастауындағы мамандықтандырудың жалпы кәсіби дайындығының проблемалары. – Алматы, РИК, 2000. – 49-52б.
8. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. – 2003. – 111б.
9. Ботвинников А.Д. Организация и методика педагогических исследований. М., 1982.
10. Введение в научное исследование по педагогике / Под ред. В.И.Журавлева. М.,1988.
11. Герасимов И.Г. Структура научного исследования. М.,1985.
12. Грабарь М.И. и др. Применение математической статистики в педагогических исследованиях. М.,1977.
13. Ингенкамп К. Педагогическая диагностика. М.,1991.
14. Краевский В.В. Методология педагогического исследования. Самара, 1994.
15. Краевский В.В. и др. Методологические характеристики педагогического исследования и критерии оценки его результатов. Самара, 1992.
16. Методологические м теоретические проблемы изучения, обобщения и использования передового педагогического опыта. М.,1978.
17. Методы педагогических исследований. М.,1984.
18. Научное творчество студентов. М., 1984.
19. Полонский В.М. Оценка качества научно-педагогических исследований М., 1987.
20. Скалкова и др. Методология и методы педагогических исследований. М.,1989.
21. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований. М.,1986.
22. Сорокин Н.А. Дипломные работы в педагогических вузах. М.,1986.
23. Теория и практика педагогического эксперимента. М., 1979.
24. Черепанов В.С. Экспертные оценки в педагогических исследованиях. М.,1989.
25. Коджаспирова Г.М. Педагогика программы, методические материалы и рекомендации. М.,2002.
Қосымша:
1. Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. М.,1982.
2. Внедрение достижений педагогики в практиу школы. М.,1981.
3. Голубев Н.К., Битинас Б.П. Введение в диагностику воспитания. М.,1989.
4. Данилов М.А. Взаимоотношения всеобщей методологии науки и специальной методологии педагогики.
5. Журавлев В.И. Взаимосвязь педагогической науки практики. М.,1984.
6. Как провести социологической исследование / Под ред. М.К.Горшкова, Ф.Э.Шереги. М., 1990.
7. Левшин Л.А. Логика педагогического процесса. М.,1980.
8. Петров Ю.А. Культура мышления: Методологические проблемы научно-педагогической работы. М., 1990.
9. Усачева И.В. Курс эффективногочтения учебного и научного текста: Ч.1 М.,1993.
10. Фридман Л.М. и др. Изучение личности учащегося и ученических коллективов.М.,1988.
2. Загвязинский В.И. Методология и методика дидактического исследования. – М.: Педагогика. – 1982. – 160с.
3. Кыверялг А.А. Методы исследования в профиссиональной педагогике. – Таллин: Вальгус. 1980. – 325с.
4. Методы педагогических исследований. / Под. ред. А.Н.Поскунова, Г.Б.Воробьева. – М.: Педагогика, 1979. – 256с.
5. Научные творчества. / Под. ред. С.Р.Микулинского, М.Г.Ярошевского. – М.: Наука, 1969. – 160с.
6. Педагогические основы професионального обучение учащихся общеобразовательных школ с учетом требований ускорения НТП / Состав. Е.А.Рыкова, Д.К.Пошаев и др. М.: АПН СССР. 1988. – 85с.
7. Пошаев Д.Қ., Пошаев М.Д. Педагогикалық зөерттеулер және ғылым методологиясы. // ХХІ ғасыр бастауындағы мамандықтандырудың жалпы кәсіби дайындығының проблемалары. – Алматы, РИК, 2000. – 49-52б.
8. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. – 2003. – 111б.
9. Ботвинников А.Д. Организация и методика педагогических исследований. М., 1982.
10. Введение в научное исследование по педагогике / Под ред. В.И.Журавлева. М.,1988.
11. Герасимов И.Г. Структура научного исследования. М.,1985.
12. Грабарь М.И. и др. Применение математической статистики в педагогических исследованиях. М.,1977.
13. Ингенкамп К. Педагогическая диагностика. М.,1991.
14. Краевский В.В. Методология педагогического исследования. Самара, 1994.
15. Краевский В.В. и др. Методологические характеристики педагогического исследования и критерии оценки его результатов. Самара, 1992.
16. Методологические м теоретические проблемы изучения, обобщения и использования передового педагогического опыта. М.,1978.
17. Методы педагогических исследований. М.,1984.
18. Научное творчество студентов. М., 1984.
19. Полонский В.М. Оценка качества научно-педагогических исследований М., 1987.
20. Скалкова и др. Методология и методы педагогических исследований. М.,1989.
21. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований. М.,1986.
22. Сорокин Н.А. Дипломные работы в педагогических вузах. М.,1986.
23. Теория и практика педагогического эксперимента. М., 1979.
24. Черепанов В.С. Экспертные оценки в педагогических исследованиях. М.,1989.
25. Коджаспирова Г.М. Педагогика программы, методические материалы и рекомендации. М.,2002.
Қосымша:
1. Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. М.,1982.
2. Внедрение достижений педагогики в практиу школы. М.,1981.
3. Голубев Н.К., Битинас Б.П. Введение в диагностику воспитания. М.,1989.
4. Данилов М.А. Взаимоотношения всеобщей методологии науки и специальной методологии педагогики.
5. Журавлев В.И. Взаимосвязь педагогической науки практики. М.,1984.
6. Как провести социологической исследование / Под ред. М.К.Горшкова, Ф.Э.Шереги. М., 1990.
7. Левшин Л.А. Логика педагогического процесса. М.,1980.
8. Петров Ю.А. Культура мышления: Методологические проблемы научно-педагогической работы. М., 1990.
9. Усачева И.В. Курс эффективногочтения учебного и научного текста: Ч.1 М.,1993.
10. Фридман Л.М. и др. Изучение личности учащегося и ученических коллективов.М.,1988.
А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ЭТНОПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі пәні.
Лекция тезистері
Түркістан -2012ж
Лекция № 1
Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен
міндеттері.
1. ҚР Конституциясы ғылым мен ғылыми шығармашылық туралы.
2. Ғылымның даму заңдылықтары.
3. Ғылымның жіктелуі.
4. Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен міндеттері.
Педагогикалық іс-әрекет – шығармашылық іс-әрекет. Күнделікті үлкен және
шағын мәселелерді шешіп отыратын әрбір мұғалім - зерттеуші, ізденуші. Осы
тұрғыдан қарағанда ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс-әрекеті сияқты қандай
да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады.
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің
алдында тұрған міндеттердің бастысы – білім беру жүйесін жетілдіру, елдің
интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Бұл өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын,
оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылыми- педагогикалық зерттеу мазмұны мен әдістерін меңгеру үшін арнайы
көмекші құрал қажет етеді.
Ұсынылып отырған курста педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздерін,
ғылыми аппараты мен логикалық құрылымын, зерттеу нәтижелерін өңдеу және
ғылыми жұмыстарды безендіру, озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу және
пайдалану, оны оқу – тәрбие процесіне ендіруге, оқытудың тиімділігін
арттыруға себебін тигізеріне назар аударылады.
Сондықтан, педагог тарапынан ғылыми зерттеу принциптері мен зерттеу
әдістерін меңгеру, пайдалану оның практикалық іс-әрекетін ғылыми
практикалық іс-әрекетке айналдырады, ғылым мен практиканың нақтылы
жағдайына талдау жасауға мүмкіндік береді.
Педагогика және психологияң мамандықтарының мемлекеттік жалпыға
міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес болашақ маман
төмендегідей минимум білім, біліктілік пен дағдыны игеруі тиіс:
- ғылыми проблеманың пайда болуын;
- жаңа білімнің қажеттілігін;
- проблеманың шешілуі мәселелері жөнінде бағыт-бағдары;
- ғылым әдіснамасы жөнінде түсінігі;
- теория мен практиканың диалектикалық бірлігін;
- зерттеу логикасын түзе білуі;
- зерттеудің жұмысшы жоспарларын түзе білуі;
- педагогикалық эксперименттердің түзілімін;
- зерттеу аппаратын және зерттеу әдістемесін анықтауды;
- әлеуметтік зерттеу негіздерін пайдалануды;
- материалдарды өңдеудің математикалық тәсілдерін игеруді;
- әдебиеттермен жұмыс істей білуді;
- зерттеу мазмұнының жазылу тәсілдерін меңгеруді.
Жоғары оқу орындарында болашақ педагогика және психология мамандарын
дайындаудағы орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында дидактикалық
зерттеу әдістері, жалпы ғылыми таным мен шығармашылық методологиясы
жөніндегі мағлұматтар негізінде педагогикалық зерттеу бағыты мен оны
таңдау, зерттеу логикасын түзу, педагогикалық эксперименттерді жүргізу
әдістер, зерттеу нәтижелерін өңдеудің математикалық тәсілдерімен таныстыру
негізгі мақсат болып табылады.
Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерінің курсы студенттерге педагогикалық
зерттеу негіздерін ұсынуға мүмкіндік беретін төмендегі міндеттерді шешуді
қарастырады:
- ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері және
әдістерімен таныстыру;
- болашақ мұғалімдердің зерттеу іс-әрекетіне бейімділігін және оқу-
тәрбие міндеттерін шығармашылықпен шешу біліктілігін қалыптастыру;
- студенттерге ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерін меңгерту;
- педагогикалық эксперименттерді жоспарлау, ұйымдастыру және жүргізу
дағдыларын қалыптастыру:
- зерттеу жұмысының нәтижелерін өңдеу және алынған деректер мен
мәліметтерді ғылыми жұмыс түрінде безендіру дағдыларын қалыптастыру
(баяндама, курстық және дипломдық жұмыстар, хабарлама, мақала жәнет. б.)
- студенттерді ғылыми таным мен шығармашылықтың әдіснамалық
негіздерімен қаруландыру;
- студенттерді ғылыми-зерттеу жұмыстарының әдістемесімен
таныстыру, қаруландыру;
- студенттерде ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында әртүрлі
ақпараттық көздермен жұмыс жасауды, ғылыми ақпараттарды іздестіру, жинақтау
және өңдеу дағдыларын қалыптастыру;
Ғылым — адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің
бір саласы. Адамзат қоғамының дамуы барысында Ғылым сол қоғамның маңызды
әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның
басты мақсаты — Ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы
мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру.
Ғылым дамуының негізгі бағыттары. Ғылым адамзат қоғамының ерте
дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы
ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста (Бабыл. Мысыр,
Үндістан. Қытай) болашақ Ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары
калыптасты. Ғылымның алғышарты ретінде мифологияны атауға болады. Онда
алғаш қоршаған орта туралы бүтіндей тұтас жан-жақты танымдық жүйе
қалыптастыруға ұмтылыс болды.
Бірақ, бұл нақты теориялық білім болды, оның объективтілігі, логикалық
көңілге қонымдылығы бірінші орынға шықты. Ежелгі Грекияда дамыған Ғылым
(Аристотелъ және т.б.) қоғам мен табиғат заңдылықтарын ашып, мәдениет
тарихында ұлы рөл атқарды; олар тұтастай алғанда дүниетанымды білдіретін
бұрынғы абстрактілік ұғымдар жүйесіне танымдық кызмет тәжірибесін енгізді,
дүниетанымның объективті, табиғи заңдылыктарын тұрақты іздестіруді дәстүрге
айналдырды, Ғылымның ерекше тәсілі дәлелдеу негізін қалыптастырды. Осы
дәуірде натурфилософиядан білімнің кейбір салалары даралана бастады. Ежелгі
грек Ғылымның эллинистік кезеңінде геометрия (Евклид), механика (Архимед),
астрономия (Птолемей) жеке Ғылым салалары түріне бөлініп шықты. Орта
ғасырларда ғылымның дамуына Шығыс, араб елдері Орта Азия ғалымдары елеулі
үлес қосты. Олар Ежелгі Грекияда калыптасқан ғылыми таным жетістіктерін
сақтап қана қойған жоқ, оны көптеген салаларда толықтырып, дамытты. Шығыста
әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі "екінші ұстаз" деп таныды. Орта
ғасырларда араб елдері мен ислам діні тараған басқа да аймақтарда
философия, медицина, эстетика, математика, астрономия, т.б. Ғылым салалары
қауырт дамып, бұл қүбылыс кейін Ислам Ренессансы деп аталды.
Ғылымның қалыптасуына негіз болған тағы бір тірек алхимия мен астрология
дамуы болды.
Алхимия табиғи заттар мен қоспаларды тәжірибе жасау арқылы зерттеп,
химияның қалыптасуының алғышартын жасады. Астрология аспан денелерін
зерттеу арқылы астрономияның дамуына ықпал етті. Қайта өрлеу дәуірінде
діннің басымдылығы әлсіреді, Ғылым рухани өмірдің дербес факторы болып,
дүниетанымның негізгі тірегіне айналды.
Сондай-ақ, Ғылым табиғат құбылыстарын жан-жақты зерттеп, адамзат танымының
көкжиегін кеңейте түсті. 16-17ғ. Ғылымда болған терең өзгерістер алғашқы
Ғылым революцияға алып келді.
Ғылымның қарқынды дамуы, дүниенің жаңа бейнесін қалыптастырудағы рөлінің
артуы, жаңа дәуірде Ғылымды жоғары мәдени құндылық ретінде тануға көптеген
философиялық мектептер мен бағыттардың Ғылымға қарап бой түзуіне ықпал
етті. Қоғамдық өмір құбылыстарын тану саласындағы өзгерістер діннің "табиғи
бастауын" іздеу, құқық, мораль, т.б. "адам табиғаты" туралы түсініктер
бағытындағы ізденістерден көрініс тапты.
Механикадағы жетістіктер Ғылымның аяғында жүйеленіп, толығып, әлемнің
механикалы бейнесі туралы түсінік калыптастыруда шешуші рөл атқарып, кейін
әмбебап дүниетанымдық маңызға ие болды.
Ғылымның дамуына қазіргі кезеңдегі философиялық дүниетанымдық базасы
диалекті-логикалық тұжырымдама болып табылады.
Ғылымның "өсу нүктесі" оның ішкі даму логикасы мен қазіргі заманғы
адамзат коғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты.
20 ғ-дың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты,
онда ДНК-ның молекулалық кұрылымы белгіленіп, генетикалық кодтары
айқындалды. 20 ғ-да Ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып,
қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарда шешуге бағытталған
мәселелерде (материалдар мен энергияның жаңа көздерін қалыптастыру, адам
мен табиғат қатынастарын тиімділендірудің үлкен жүйелерді басқару, ғарыштық
зерттеулер. т.б.) ерекше байқалады.
Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі — түсін-діру мен болжау
болып табылады.
Заңды ашу жолындагы ізденіс зерттелу үстіндсгі нысанның маңызды емес,
екінші қатардағы қасиеті мен байланысынан алшақтауды, оған назар
аудармаудан талап етеді, басқаша айтқанда оны "таза" күйінде қарастыру
қажет. Ғылымдағы абстрактілеуді субъективті тәсіл деп ұғуға болмайды. Оның
Ғылымдағы рөлі зерттелудегі ақиқатқа кол жеткізуге жәрдемдесуімен
анықталады.
Ғылымды ұйымдастыру мен басқару. Ғылымды әлеуметтік институт ретінде танып,
ұйымдастыру ісі 17 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың басында Еуропада алғашқы
ғылыми қоғамдар мен академиялар пайда болып, ғылыми журналдар жарық көре
бастауымен тікелей байланысты қолға алынды. Бұған дейін Ғылымды дербес
әлеуметтік құрылым ретінде сақтау және дамыту ісі, кітаптардың көмегімен,
дәріс беру арқылы, ғалымдардың қарым-қатынасы, өзара сұхбаты, хат алысуы
арқылы жүрді.
19-20 ғасырларда Ғылымды ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қалыптасты. Қуатты
техникалық базасы бар, ірі ғылыми институттар мен лабораториялар пайда
болды. Олар ғылыми қызметті қазіргі өнеркәсіптік еңбекке жақындатты.
Қазіргі заманғы Ғылым қоғамдағы барлық әлеуметтік қатынастармен жан-жақты
байланысып жатыр, бұл байланыс тек өнеркәсіп арқылы ғана емес. Саясат,
әкімшілік және әскери салаларда да көрініс тапты.
Жаратылыстану және техника ғылымдармен қатар, қазіргі қоғамда гуманитарлық
және әлеуметтік ғылымдардың да маңызы күннен-күнге артып келеді. Осының
негізінде жаратылыстану техникалық және әлеуметтік ғылымдардың жақындасуы
арта түсуде. Қазақстанда ғылымдарды ұйымдастыру алғашқыда әр түрлі ғылыми-
зерттеу мекемелерінде шашыраңқы күйде жүргізілді. 1945 ж. Қазақстан ҒА
құрылғаннан кейін, ғылыми-зерттеу институттарының бірыңғай тұтас жүйесі
қалыптасты. ҒА құрылғаннан бергі жарты ғасырдан астам уақытта онда үлкен
зерттеу жұмыстары жүргізілді; өндіріске құнды жаңалықтар енгізілді;
ұйымдастыру құрылымы қалыптасты. Қазақстан Республи-касы Президенті
Н.Назарбаевтың 1993 ж. 21 қаңтардағы Жарлығымен республика ғылым академиясы
Қазақстан Ұлттық ҒА болып кайта құрылды. Ұлттық ҒА-ның аймақтық төрт
бөлімшесі құрылған: оңт. бөлімше — Шымкентте, шығыс бөлімше — Өскеменде,
батыс бөлімше — Атырауда және орталық бөлімше — Қарағандыда. Қазақстанда
ғылымның соңғы он жылда даму ерекшелігі қалыптасқан экономикалық құрылыммен
байланысты болды. Ғ-ды мемлекет тарапынан басқару жүйесін жетілдіру,
еліміздің әлеум.-экон. өзгерістері тұсында оның рөлін арттыру, ғалымдарға
мемл. қолдау көрсету шаралары жүзеге асырылды. Тәуелсіз мемлекетте
сараптаудан конкурстық негізде өткен қолданбалы және іргелі зерттеулер
бағдарламалары мақсатты түрде қаржыландырылып келеді. Қазакстан
Республикасындағы ғылымды басқару мен ұйымдастырудағы бұл жаңа бастамалар
ғылымды басқару мен ұйымдастыруға қойылатын халықаралық стандарт
талаптарына үндеседі.
Ғылым республикалық ғылыми әдебиеттер баспасы. Қазақстан ҒА Төралқасының
шешімімен 1946 ж. Алматыда үйымдастырылған. 1992 жылға дейін "Наука"
баспасы аталған. Алғашқыда редакциялық баспа кеңесін Қ.Сатбаев басқарды.
Тұңғыш директоры — Б.Я. Нинбург. 1948 ж. 17 қарашада Қазақстан Ғылым
Академиясының дербес баспасы ретінде қайта құрылды. 1962 ж. Баспа,
полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік қызметке қарасты
ғылыми әдебиеттер шығаратын баспаға айналды.
Негізінен ғылыми монографиялар мен жеке және ұжымдық ғылыми-зерттеу
жұмыстарын, ҰҒА-ның журналдарын, ғылыми-көпшілік. көркемдік сондай-ақ,
танымдық әдебиеттер, әр түрлі салалық сөздіктер мен анықтамалықтар
шығарады. 1946 — 2000 жылдар аралығында "Ғылымнан" қазақ, орыс. ұйғыр және
басқа халықтар тілдерінде 31 млн. астам данамен 13307 кітап пен журналдар
жарық көрді. Абай, Ш.Уәлиханов. Қ.Сәтбаев, т.б. ірі тұлғалардың
шығармалары, ғылым және өнер қайраткерлерінің еңбектері, 10 томдық "Қазақ
тілінің түсіндірме сөздігі", "Дала уәлаятының газеті", т.б. сияқты іргелі
еңбектер — "Ғылым" баспасы жұртшылыққа ұсынған рухани құндылықтар. Баспа
шетел-дік әріптестерімен тығыз кәсіби байланыс орнатқан.
Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері және ғылыми
ізденістің жалпы әдіснамасы.
Еңбекті ғылыми ұйымдастырудың жалпы идеясы педагогикалық еңбектің
ерекшілігіне сәйкес өзгереді, жаңартылады. Педагогикалық еңбек – бұл еңбек
түрлерінің бірі, мұндай еңбекте мұғалім мен оқушылар бірлесіп әрекет
жасайды.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру –бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалім мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау. Ал еңбек бұл нақты мақсатқа сәйкесті
адамның іс-әрекеті. Іс әрекетінің бастысы дене, ақыл-ой еңбегі,
материалдық және рухани еңбек, ойын, оқу т.б.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл қазіргі ғылым мен озат
практика жетістіктерінің нәтижесінде негізделген еңбекті ұймдастырудың
жетілдіру процесі.
Оқыту мен тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыру және жетілдіру, еңбек
іс-әрекетінде уақытты, күштерді, әдістер мен құралдарды барлық
қатысушылардың толық және тиімді пайдалануы –педагогикалық ұжымның тікелей
міндеті. Бұл мәселелерді еңбек процесінде іске асыру интенсификациялау,
ізгілендіру мен гуманитарландырудың диалектикалық ұштасуы жағдайында ғана
мүмкіншілік алады. Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл
интенсифициялау, ізгілендіру мен гуманитарландыру бірлігі.
Қазіргі кезеңде қоғам өмірінің бүкіл саласы қайта құру жағдайында
педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру мәселесіне ерекше назар
аударылуда. Солардың ішінде басты мәселелердің бірі мұғалім шығармашылығын
дамыту дәрежесі.
Педагогикалық шығармашылық -бұл ғылыми ізденудің нәтижесінде озат
тәрбиені жасау, тұтас педагогикалық процесс проблемаларын шеберлікпен шешу,
оларды педагогикалық шеберлік дегеніміз оқыту мен тәрбие процесін
шығармашылықпен іске асыру.
Халыққа білім беру жүйесіндегі озат оқу тәрбие мекемелерінің іс-
тәжірибесі еңбекті ғылыми ұйымдастырудың мынандай негізгі бағыттарын
анықтап жүзеге асыруда:
1.Мектептің және басқа да оқу орындарының жоспарлау және есепке алу
жұмыстарын жетілдіру.
2.Мектеп басшыларының міндеттерін дұрыс бөлу. Мысалы: мектеп
директорының міндетіне педагогикалық ұжымға басшылық ету, кадрларды іпіктеп
алу, дұрыс орналастыру және тәрбиелеу, сыныптан және мектептен тыс
жұмыстарды бақылауды іске асыру, озат педагогикалық тәжірибе, кәсіптік
бағдар беру жұмысы, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ата-аналармен,
жұртшылық пен жұмыс істеу жатады. Сонымен бірге ішкі тәртіп ережесін,
қауіпсіздік техникасын қорғау мәселелерін де қамтамасыз етеді. Бұл
жұмыстарды демократиялық және жариялылық принципі негізінде басқарады.
Сонымен, халыққа білім беру жүйесіне еңбекті ғылыми ұйымдастыруды
кеңінен енгізудің барынша мүмкіншілігі және қажеттілігі арта бермек.
Мектеп жұмыстарының ішінде ең басты мәселердің бірі –педагогикалық
ұжымға ғылыми тұрғыдан сауатты басшылық жасау қажет. Мектеп жұмысын
меңгеріп, зор жауапкершілікпен жүзеге асыратын тұлға директор және оның оқу-
тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарлары. Олар өздерінің міндеттерін
педагогикалық принцип негізінде іске асырады.
Мектептерде педагогикалық тәжірбиені зерттеу, жинақтау ісі күрделі және
шығармашылық мәселелердің біріне жатады. Педагогикалық тәжірбие оқыту мен
тәрбиенің практикасын жан-жақты зерттеу обьектісі, фактілермен ғылыми мәнді
жинақтардың негізгі көздерінің бірі сондықтан педагогика озат тәжірбие оқу
тәрбие жұмысын дамыту мен жетілдіруде үлкен орын алады. Осыған орай әр бір
мұғалім еліміздегі жаншыл ұстаздардың бай тәжірбиесін белгілі педагоктар
мен психолоктардың ғылыми еңбектерін терең зерттеп өз ісінде шеберлікпен
пайдаланудың жолдарын қарастырады. Оқу мен тәрбиенің тиімді тәсілдері мен
әдістерін зерттеуде мұғалімнің өз тәжірбиелерден өзі зерттеп жинақтау ісі
әрі қиын әрі мәселелердің бірі. Бұл мәселені ойлайтындай зерттеп практикада
дәлелдеу өзіне байланысты мұғалім оқыту мен тәрбие әдістеріне байланысты
мәселелерді таңдап алады да олардың тиімділігін сабақтардың немесе тәрбие
жұмысының барысында бақылап терең зерттейді. Зерттеу жұмыстарын
материалдарға талдау жасап қорытындылап үнемі дәптеріне жазып отырады.
Мұғалім әр сабақтың немесе тәрбие жұмысының өзіне тән ерекшелігін әр түрлі
әдістердің қолданудың тиімді жолдарын оқыту мен тәрбие процесінде оқушының
ынтасы мен таным қабілетін дамытуды шығармашылықпен іздестіреді. Осының
нәтижесінде мұғалім өз жұмысындағы жетістіктер мен елеулі кемшіліктерді
көре басатайды. Сөйтіп оларды жоюдың тиімді жолдарын қарастырады. Ол үшін
мұғалім педагогикалық әдебиеттермен танысады. Қажетті әдебиеттерге
аннотатция және белгілеу графия жасайды. Аннотатция- мұғалім өз мекендігі
немесе көршілес мектептердегі тәжірбиені мұғалімнің тәрбие жұмысын
танысады. Сабаққа қатысады. Олардың оқытумен тәрбие әдістері өзінің қамтып
жүрген әдістерімен салыстырады, тиімді қортынды жасайды.
Зерттеу жұмыстарына байланысты құжаттарын мұғалімдер бірте –бірте
жинастыратын болады. Мұғалімнің өз тәжірбиесін өзі зерттеп жинақтау. Жалпы
педагогикалық тақырып бойынша бірнеше мұғалімнің іс тәжірбиесін тарату және
жинақтау. Жанашыл мұғалімнің озат тәжірбиесін тарату және оны оқу процесіне
енгізу.
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері әрбір ғалым өзінің дербес әдіснамасын
зерттеу әдістерін жасайды. Педагогиканың да өзіне тән ғылыми-зерттеу
әдістері бар. Бұл әдістері зерттеуші әрбір педагогикалық құбылыстың
ерекшеліктеріне сәйкес қолданады. Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері тек
қана ғалымдардың төл ісі болмай, барлық мұғалімдерінің игілігіне айналуы
қажет. Мұғалім өз жұмысында зерттеу әдістерін ғылыми негізінде меңгеріп,
социялогия және психология ғалымдардың әдістерімен ұштастырып жүргізе
білгенде ғана өзінің және басқа мұғалімдердің тәжірбиелерін жан-жақты
зерттей алатын болады.
Педагогика ғылымы дамуының маңызды факторы, оның зерттеу әдістерінің
көбеюі мен ұдайы жетіліп отыруы. Айта кетерліктей бұл бағытта педагогика
үлкен прогресске ие. Бір кезеңдерде үстірт философиялық-әлуметтік бақылау,
пайымдаулар бойынша ғана зерттеліп, ал педагогикалық идеялар ұлы
ойшылдардың тек шығармашылық қызметінің нәтижесінде ғана туындап келеді.
Қазіргі кезеңде педагогикалық зерттеулер әртүрлі әдістердің бүгін бір
жүйесін жәрдемімен алға басуда. Бұларға: педагогикалық бақылау, әңгімелесу,
мектеп құжаттарын зерттеу, оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен танысу,
озат педагогикалық тәжірбиені үйрету және қорытындылау, әлеуметтік талдау,
педагогикалық идеяларды теориялық талдаудан өткізу және тағы басқа
әдістерде жатады.
Педагогикалық тақырыптарға жазылған бірсыпыра құнды еңбектер педагогика
ғылымның дамуына игі әсерін тигізді. Озат педагогикалық тәжірбиені үйрену
және жинақтау. Бұл әдіс оқытумен тәрбие жұмыстарын табысты өткізіп жатқан
озат мектептермен мұғалімдердің тәжірбиесін үйрету және оны теориялық
пайымдауға негізделген. Көп жағдайларда мұғалімдер күнделікті сабақ
тәжірбиесімен эмпирикалық түрде маңызды педагогикалық жаңалықтарға жетіп
отырады, бірақ олардың бұл пайдалы істерін педагогикада танылмай, тиісті
зерттеуден тыс, жеке ынталы ұстаздың пайымы ғана болып, көпшіліккке жетпей,
қалып кете береді.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру
Ақырын жүріп, анық бас
Еңбегің кетпес далаға
Ұстаздық қылған жалықбас
Үйретуден балаға - дей отырып.
Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, ақсы ана, жақсы құрбы,
жақсы ұстаздан боладың.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру жалпы педагогикалық
еңбектің ерекшелігіне сәйкес өзгереді және жаңартылады.
Педагогикалық еңбект бұл еңбек түрлерінің бірі, мұндай еңбекте мұғалім мен
оқушылар бірлесіп әрекет жасайды. Сондықтан материалдық өндіріс орындарында
қолданылатын еңбекті ғылыми ұйымдастырудың педагогикалық еңбекті ғылыми
ұйымдастырудың айырмашылығы бұл бірлесіп істейтін жұмыстары нәтижелі болу
үшін жағдай жасау, екіншісі оқушы.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру – бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалым мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау. Ал еңбек бұл нақты мақсатқа сәйкес адамның
іс-әрекеті.
Іс-әрекеттің бастысы дене, ақыл-ой, еңбегі, материалдық және
рухани еңбек, ойын, оқу т.б.
Еңбек өндірілетін материалдық және рухани құндылықтармен
байланысты.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл қазіргі ғылым мен
озат практика жетістіктерінің нәтижесіне негізделген еңбекті ұйымдастыруды
жетілдіру процесі.
Мұғалім еңбегінің шығармашылық сипаты. Мұғалім еңбегі басқа
қызметтермен салыстырғанда, өзіндік ерекшелігі мол шығармашылықты сүйеді.
Өйткені жеткіншек ұрпақты өмірге, еңбек пен әлеуметтік іс-әрекетіне
дайындау мұғалім көп іздендіріп, ойландыратын жұмыстың ең басты түрі.
Мұғалім еңбегінің ғылымға негізделе отырып белгілі жүйелікпен жүзеге
асырылатыны айқын.
Мысалы: оңайдан қиынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен
бейтараптылы ұғымға біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен
дербес ерекшеліктерін есіне алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі
нәтижеге жету қиын.
Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет – оқушыларды біліммен
қаруландыра оытырып , ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете және білуге
үйрету және тәрбиелеу.
Ұстаздық еңбек негізі, біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы,
оның идеялық танымы.
Ұстаздық шеберлік еңбегі, екіншіден, пәнді жетік білуді, ойды
оқушыларға жеткізу үшін негізгі материалды терең түсініп, олардың алдына
жан-жақты дайындықпен баруды, сонымен қатар, оқушылардың басына әдет, дағды
сияқты жақсы қасиеттерді сіңіре білуі тиіс.
Үшіншіден, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде
меңгеру керек. Педагог көп біліп қана қоймау сол білгендерін оқушыларға
бере білуі, яғни белгілі бір сынып оқушыларының жас мөлшері мен шама-
шарықтарын ескеріп, сабақтың қызық та түсінікті әрі жеңіл өту жағын
ойластыруы қажет. Педагогикалық әдеп ауадай қажет. Оған қоса, педагогикалық
істің шебері оқушылардың түсінігін, тәжірибесін біліммен байтып, моральдық
сапасын қарастыруға, программалық материалдың жақсы мұғалімі болып қана
қоймай, оқушылардың тәрбиешісі де болуы керек.
Алайда, зер салып байқасақ, жалпы әдеп бар да, педагогикалық
әдеп бар ғой. Кеқ келген тәрбиелі де мәдениетті адамның бойынан педагогтық
әдеп табыла бермейді. Педагогтық әдеп – медицина қызметкерлерінің
дәрігерлік этикасы сияқты мұғалімнің кәсіптік сапасы. Ол педагогтық білім
мен педагогтық тәжірибені қоса алғанда пайда болатын педагогтық шеберлігі
еңбектің құрамдас бөлігі болып табылады.
Педагогтық ғылыми ұйымдастыру еңбегі, кең мағынасында ең ұтымды
әдіс-тәсілдерін қолданып, оқушыларды еліктіріп әкететін кәсіптік сапасы.
Оқушыларға біздің тарапымыздан болатын әр бір педагогтық әдіс-тәсіл, әр бір
ескерту мұғалімнің беделін жоғары көтеретіндей, не болмаса оған нұқсан
келтірмейтіндей болуы керек. Мұғалімдер өз талаптарын оқушылардың қалай
орындайтынына маңыз беріп қана қоймай, сонымен қатар, реніш тумау жағын да
ойластырғаны жөн.
Педагогтық әдептен хабары мол оқытушы, меніңше, ұстамды, бірақ
талап қойғыш мұғалім, қайсар және өз дегенінен қайтпайтын адам. Әр нәрседен
хабары мол әдепті мұғалім оқушылардың жүрегіне жол таба біледі. Жол таба
білудің нәзік жолдары: ерлік-жігер, ұстамдылық, дәйектілік, талап қоя
білушілік, зейінділік, қалжыңдай білушілік, орынды мысқыл, ептілік, әзіл
оспаққ ырғағының мол болуы.
Оқушылармен жұмыс барысында ешқендай ымыраны мойындамайтын
мұғалімдер де бар. Ондайлардың көбісі көтеріңкі дауыспен сөйлейді. Сабағы
түсінбегенде, күлкі буғанда, класта тақта сүртілмегенде ұрсып сөйлейді.
- Сонда қалай мұндай жәйттерге мән бермеу керек пе?
- Мән беру керек, бірақ түрліше мән беру керек.
Одан да олардың белсенділігін көтерген жөн. Оқушылар айтқанды ұғып
алмаса, айқайдан пайда жоқ. Сол материалды қайтадан түсіндіру керек.
Оқушыларды күлді екен деп мен өзім, мысалы, оқушыларға айқаламаған болар
едім.
Күлетіндей жағдай болса, олар күлкілерін бәрібір жасыра алмайды.
Одан да оқушылардың күлуіне мүмкіндік беріп, өзің де қосылып күліп, содан
кейін құлаққа жағымды үнмен бір қызық әңгіме бастап, сөйтіп барып
жоспарланған материалдың мазмұнына көшу керек. Мысалы: тақта кір болса,
оқушыларға реніш білдіруге де болады немесе тақтаны үн-түнсіз сүрте бастап,
сәлден соң оларға естірте: Егер сіздерге тақта сүрту қиын болса, мен-ақ
сүртейінң - деп айтсақ жеткілікті. Келесі жолы тақта айнадай жалтырап
тұрады.
Әрбір әдіс-тәсілдің орынды қолданғаны жақсы. Орынымен айтылса, әзіл-
қалжың ашу-ызаның бетін қайтарады.
Педагог әрқашан оқушылардың жүректеріне жол таба білу қажет.
Оқушыларды дұрыс тәрбиелеу үшін оларды жақсы білу керек. К.Д.
Ушинский Адам – тәрбие нысанасың деген өзінің күрделі еңбегінің
кіріспесінде: Егер педагогика ең алдымен сол адамды барлық жағынан
білу керек,ң - деп жазды.
Оқушыларды зерттеу - әр мұғалмнің және әсіресе класс жетекшінің
міндеті. Ол мектеп оқушыларын сабақ үстінде, сабақтан тыс уақытта, оқушы
семьясына барғанда зерттейді.
Оқушыларды зерттеу – оларды жекелеп тәрбиелеуді қажетті шарты. Мектеп
оқушыларын зерттеу – тәрбиелеу мен оқыту процесінде жекелеп тәрбиелеу
әдісін қамтамассыз ету үшін керек. Зертеуге кірісе отырып, нені зерттеу,
неге болса назар аудару керегін анық көз алдыңа келтіре білген жөн. Зерттеу
процесінде, әдетте, оқушының жалпы және саяси дамуы, оның моральдық
бейнесі, мінез ерекшеліктері, үлгерімі мен тәртіптілігі, еңбек сүйгіштігі,
мінез-құлық мәдениеті, жеке өзінің қасиеттері айқындалады.
Мектеп оқушыларын жан-жақты зерттеу ең алдымен қарым-қатынас
процесінде және нақты іске оның басқа адамдармен байланысын зерттеу.
Зерттеу мақсаты болу және нақты сипат алу үшін, оқушылардың
педагогикалық зерттеудің үлгі программасына ия болу қажет. зертеу
процесінде оқушының жеке басының негізгі белгілерін айқындауға ерекше назар
аударылады: оның идеялары мен талпыныстарының негізгі бағыттары, бұл
идеяларды нақты істерде – оқуда, еңбекте, қоғамдық жұмыста көрсете білу,
отанды сүю, шыншылдық және адалдық, принціптілікқарапайымдылық сияқты
моральдық қасиеттерінің болуы, мінезінде жігерлік сезімдері сияқты
моральдық қасиеттерінің болуы.
Оқушыларды педагогикалық бақылау. Бұл мектеп оқушыларының зертеудің
негізгі және неғұрлым кең тараған әдісі. Бақылау оларды әдеттегі өмір мен
іс-әрекет жағдайында жүйелі зерттеуге бағытталған. Ол сабақта, сабақтан тыс
уақытта, қоғамға пайдалы еңбек және қызыметтің басқа басқа түрлері
процесінде жүзеге асырылады.
Бақылау неғұрлым жақсы әрі мақсатты ұйымдастырылса, мектеп оқушыларын
соғұрлым терең әрі жан-жақты зертеуге болады.
Бақылау – бұл еңбекті көп керек ететін әдіс. Обьектив дерек алу
үшін әртүрлі жағдайда мінез-құлықты сипаттайтын сан алуан фактілерді жинау
керек. Жеке, кейде кездейсоқ фактілердің негізінде ғана мінез-құлықты
сипаттауға және бағалауға болмайды. Жеке адам үшін неғұрлым типті болып
табылатндары айқындау қажет.
Зертеу процесінде мектеп оқушыларымен әңгімелер елулі орын алады.
Олар менез-құлық сыңайын, мүдделер мен бейімділікьі білуге көмек теседі.
Жақсы өткізілген әңгімелер бақылау кезінде байқалмайтын психиканың құпия
сырларына үңілуге мүмкіндің береді. Егер оқушыға ілтипатпен көңіл бөліп
қараса ол өзінің асыл армандары сен тілектері туралы өз бақалаулары
жайында, мұғамімдерге, ата-аналарына, жолдастарына деген ынтасы туралы
қуана әңгімелеп береді.
Әдепті, жылы немесе сырластық әңгіме – бұл тек қана зертеудң ғана
емес, оқушыларды тәрбиелеудің де әдісі. Әңгімелер, әдетте, жеке көзбе - көз
өткізіледі. Бірақ кейде әңгімені бүкіл класпен өткізуге болады. Мәселен
оқушылардың оқырман ретіндегі ынтасын зертеу үшін, олармнен оқылған
кітаптар туралы, кітаптардағы сүйікті кейіпкерлер жаймы әңгімелесуге
болады.
Оқушылардың ынталары мен білімділігін зертеу және олардың талаптары
мен идеялдарын анықтау мақсаттарында кейде үй шығарнмалары жазылады. Күні
бұрын шығарма тақырабы хабарлап, оны орындау тәртібі турала кеңістер
беріледі. шығарманы жазғанда дербестің, адалдылақ және шыншымдықтың мол
көтінуіне қол жеткізген ерекше маңызды. Шығармаларда дамудың жалпы
дәнежесі, көп оқығандағы болып жатқан оқйғаларды өз бетімен ажырата
білетіндігі бейнеленеді.
Оқушылар туралы, олардың даму дәрежесі туралы анкеталардың көмегімен
қысқа уақыт ішінде мол материал жинап алуға болады. Олар ең алдымен
оқушылардың адамгершілік түсініктері мен елестерін, төңірегіндегі адамдарға
қатынасын айқандауға, мүдделерін, бейімділігін зертеуге мүмкіндік береді.
Анкеталардың көмегімен тек қана кейбір моральдық қасиеттерді түсінуге
ғана емес, сонымен бірге кластағы колективтік қатынастардың, достық пен
жолдастық өзара қарым-қатынастардың жай күйін айқындауға болады. Кейде жеке
оқушылардың өмірі мен тәрбие жағдайын неғұрлым терең және жан-жақты зертеу
қажеттілігі туады. Мәселен, оқуша нашар оқып, тәртіп бұзып, сабақтарды
жібере бастады. Оның себептерін анықтау керек. Олар семьядағы қолайсыз
жағдайларға жиі байланыста болады. Сондықтан өмір жағдайымен байланысты
болады. сондықтан өмір жағдайымен жете танысқан және ата-аналармен бірлесе
отырып тәрбиелеу мен оқыту үшін қалыпты жағдай жасау қамқорлық көрсеткен
жөн.
Класс колективі ойдағыдай қалыптастыру мен тәрбиелеу көбіне
оқушыларды бір-бірімен жеке қарым-қатынастарын зертеуге байланысты. Бұл
қатынастарды білмен колективті топтастыру және класта колективтік
қатынастарды қалыптастыру қиын. Жеке қарым-қатынастарды зертеу мақсатында
әлуметтік-метриканың әдістер қолданады. Олар жаныма сұрақтар қою жолымен
өзара сүйінішті, жиренішті, немесе бір-біріне дегн немқұрайлықты
айқындауға, класта кімнің зор беделге ие, кімнің ие емес екенін анықтауға
мүмкіндік береді. Мұны класс жетекшінің білуі өте маңызды. Бақылаулар,
әңгімелер, анкеталар және шығармалар көмегімен әрдайым мұны айқындайу
мүмкін бола бермейді. Оқушылар арасындағы шын қарым-қатынастарды айқындау
үшін оларға бірқатар жанама сұрақтар беруге болады. ол бір партаға кіммен
отыргғысы келеді: учаскеде немесе колхоз даласында кіммен жұмыс істегісі
келеді т.б.
Сонымен әр оқушымен тұтас оқушылар коллективін жан-жақты әбден
зерттеу үшін әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану қажет. Әрине бүкіл
саналуан әдістерді қолдану көп күш пен уақытты талап етеді. Бірақ,
оқушыларды зерттей келе кластағы тәрбие ұмысын жоғарғы тиімділікпен
ұйымдастыра алады. Оқушылардың ерекшеліктерін біле тұра, оларға ықпал
етудің әдістерін табыстырақ қолдана алады. Педагогикалық ережені есте ұстау
қажетті: оқушыларды жете зерттеу тәрбие жұмысын әдәуір жеңілдету деген сөз.
Педагогикалық зерттеу жұмыстарының заңдалықтары мен принциптері
Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуде төмендегідей принциптерді басшылыққа
алу қажет:
- педагогикалық құбылыстардың шынайылылығы мен шарттасқандығын
ескеру, себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары, қарама-
қарсылықтары жєне себепті салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі
дамиды;
- құбылыстарды даму барысында зерттеу;
- бір құбылысты екіншілерімен өзара өзара қатынаста байланыстыра
зерттеу;
- зерттеу процесінде қалаған ғылыми проблеманың шешімі бірін-бірі
толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау;
- зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстыњ мән-мағынасына сай келуі;
- даму процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын
оның қарама-қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс жєне өзіндік даму
ретінде қарастыру;
- сынақталушыға, білім-тєрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік
инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. –
2003. -111б.
2. ВВедение в науыное исследование по педагогике. Под ред.
В.И.Журавлева. М.,1988.
3. Методологические и теоретические проблемы изучения, обобщения и
использования передового педагогическиого опыта. М.,1978.
4. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований.
М.,1986.
Лекция № 2
Тақырыбы: Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен
шығармашылықтың әдіснамалық негіздері
Мақсаты – педагогикалық зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтаудың
өздік ерекшеліктерін ашу.
Жоспары:
1. Ғылыми мәселенің пайда болуы:
2. Жаңа білімнің қажеттілігі мен мәселедегі қарама-қайшылық.
3. Мәселе және зерттеу тақырыбын анықтау.
Негізгі ұғымдар – ғылым, білім, қағида, мәселе, қарама-қайшылық, зерттеу
тақырыбы, теория, практика, мәселе мәні.
Басқа пәндермен байланысы – педагогика, философия, әлеуметтану,
психология, тәрбие жұмысының әдістемесі.
1. Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен шығармашылықтың
әдіснамалық негіздері
1. Ғылым – адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат,
қоғамның және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру
жүйесі жөніндегі білім болып табылады. Сондықтан, ғылым негізі білім
болып саналады.
Білім – шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан – онда
заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы
себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, рухани
іс-әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы фактілерді
жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке
заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілдерді түсіндіретін жаңалыққа жетелейтін
ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты – сырттай көрініп тұрғанның ішкі,
нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы).
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер – ғылыми білім категориялары
болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида – зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан
ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді.
Ұғымдар жиынтығы – пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип – танымда методологиялық және гносеологиялық роль
алады. Принципті – білімнің ұйымдастырылуы формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден – бір пайдасы, алдын-ала болжам жасауға, алдағыға зер
салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес
екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз
тікелей араласпасаңыз, сол мезетте-ақ сенімсіздік пайда болады. Дегенмен,
біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде ғана пікір
айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да, пайда, қайыр болмаған
болар еді.
Мысалы, энергияның сақталуына байланысты дене қозғалғанда массасы
өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене
ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты
қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанды, барлық ғалымдар
Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысты. Сұмдық! Физиктер өздерінің
қатесін дұрыс санаған? - деп жағасын ұстағандар болды. Айтылған мысалда
эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық жылдамдығына жақын қозғалыста ғана
білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда да бір ақиқатқа көз жеткізуде
тәжірибеге сүйенеді және онда оның орындалу шарттары ескерілуі тиіс.
Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын десек болжам жасауымыз қажет – ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар,
заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда ғылымда, оның орындалу
шарттары алдын-ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда адамның
оңы мен солы бір-біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара ауыстырып
қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Вейль (1885-1935) симметрияның тамаша
анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: симметриялы дене – деп,
оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол
болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай-ақ
шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А
нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен
нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
Екінші мысал: бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық.
Саусақтарымызды ажыратуымыз сол – ақ екен, бор төмен қарай құлағанын
көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын
болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория.
Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар
ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге
тартылады;
Студенттер. – бор Жердің
гравитациялық өрісінде
орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. – біз өкінішке орай әлі мұны
біле
алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана қатысты
емес, ғылымның басқа салаларында да біздің ғалымдарымыз дәрменсіздікті
мойындауға мәжбүр.
2. Жаңа білімнің қажеттілігі мен мәселедегі қарама-қайшылық.
Ғылым танымдық процестің объектісі және жемісі. Сондықтан, ғылыми
танымдығы және оқу процесіндегі пайда болатын проблеманы айыру үшін
танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы оның объективті мәнін
айыру қажет.
Танымдағы проблеманың мәні – ғылыми білімді түзуге, маңызы дүниенің даму
заңдылықтарын ашуға көмектеседі.
Проблема – деп, негізінен практикалық мақсаттың синонимін немесе
ғылымдағы белгісіз болып тұрған жәйтты түсінеміз. Проблеманы шешу дәлелдер
жүйесі арқылы түзілуі керек.
Қандайда бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенуді және онда, оның
орындалуы қажет:
- тапсырма, меңгерілген білім мен біліктілікке негізделуі керек;
- белгісіз нәрсе жалпы заңдылықты және жалпы әрекет тәсілін түзуі керек.
Проблема – шешуді қажет ететін келелі мәселе болып табылады.
Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы қарама-
қайшылықтар арқылы анықталады. Біз дүниедегі құбылыстарды бақылай, олардың
өзара бағыну деңгейлерін белгілей отырып, олар жөніндегі ұғымдар мен
түсініктерді анықта ймыз. Бұл талдау әдісі – делінеді. Осы әдіс
нәтижесінде проблеманың мәнін – ғылыми фактілермен, олардың қағидалық
(теориялық) танылуындағы қарама-қайшылықтар және бір-біріне таласқа түскен
ғылыми қағидалар (теориялар) – деп түсінеміз.
Қарама-қайшылық деген не?
Қарама-қайшылық қандай көріністерден пайда болады?
Алға қойған тапсырмалар, міндеттер мен сұрақтар – шығармашылық іс-
әрекеттің тиімді құралдары деуге болады.
Әсіресе, олар проблемалық болатын болса, яғни, мазмұнында қарама-қайшылық
жүретін болса. Қарама-қайшылық келесі түрде көрініс таьады: ақпараттық-
танымдық; танымдық; логикалық.
Ақпараттық-танымдық, зерттелінетін құбылыстар, процестер мен пәндердің
мәндерінде жүретін болады. Ол көбінесе, мағыналық конфликт түрінде көрініс
алады. Мысалы: - Не себепті червякті беріліс қайтымды беріліс бола алмайды?
Шындығында, мұнда айналыс тек червяк арқылы ғана берілуі керек, ал доңғалақ
арқылы червяктің қозғалысы мес. Осындай қарама-қайшылық әсерінен адамда
жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлық пайда болады. Бұл жағдайды адамның
психологиялық күйі, яғни, проблемалық ситуация – деп атайды.
Таным процесіндегі қарама-қайшылық теориялық және практикалық мәселелерді
танымдық сипаттағы және адамда бар білім деңгейі, түсінуімен даму арасында
орын алады. Жеке жағдайда:
1. көптеген әрекеттер арасындағы және олардан қажетті, ыңғайлысын таңдау;
2. бар біліммен және оның практикада пайдаланудың шарттары арасындағы.
3. мәселені шешудің теориялық мүмкіндігімен оның практикалық іске
асырылуының қиындығы арасындағы.
Бұйымды конструкциялауда, технологиясын құруда, пайымдауда және
диагностикалауда, оқыту материалдарының құрылымын түзуде бір ғана нәрсенің
төңірегінде әр түрлі пікір пайда болады және мұндай жағдайда пікір дәлелін
практика шешеді. Мұндай қарама-қайшылық – логикалық делінеді. Ал, таным
процесі мен логикалық қарама-қайшылық арасындағы қарама-қайшылық, адамда
объектілердің, құбылыстың немесе процестің мәнін түсінуден пайда болады.
Қарама-қайшылықтар мазмұнында пайда болған құштарлық-ғылыми бағдарлаудың
элементар дәрежесі ретінде, көрініс тапқанның мәнін, маңызын ұғынуға
тырысу, танып білу.
Жоғарыда аталған факторлар жаңа білімнің қажеттілігін туындатады және
ғылыми шығармашылыққа негіз болады. өйткені, іс-әрекеттің қозғаушы күші,
белсенділік көзі, қажеттілік болуы тиіс.
3. Мәселе және зерттеу тақырыбын анықтау.
Шын мәнісінде зерттеу тақырыбы – проблема (шешілмеген мәселе) мазмұнын
құрау керек. Сол себепті де, тақырыпты таңдау, оны тұжырымдау, зерттеу
мәселесін анықтау болып саналады. Сондықтан, зерттеу тақырыбы, мәселенің
қысқа тиімді құрастырылуы болып есептеледі. Ғылыми проблема, өз бетінше
алдыға тартыла бермейді. Ол, практика мен ғылыми әдебиеттерді, олардың жай
күйіне терең талдау жасау нәтижесі, танып процестері, қарама-қайшылықтардың
тарихи кезеңдеріндегі күйлері болып саналады. Проблема көзі болып көбінесе,
практикада туындайтын қиындықтар, конфликттер т.с.с., табылады. Осы себепті
оларды шешу қажеттілігі, практика алдына қойылған міндет. Олар: оқушылар
жүктемесін азайту; білімділік пен тәрбиелік арасындағы айырмашылықты жою;
және т.с.с., болуы мүмкін. Сондықтан, практикалық міндеттерден ғылыми
проблемаға көшу үшін кем дегенде, екі жағдайды ескеру:
А) алға қойылған практикалық міндеттерді шешу үшін – қандай ғылыми
білім қажет екенін анықтау;
ә) ғылымда ондай білім бар жоғын анықтау қажет.
Егер мұндай білім бар болса, онда оларды іріктеу, жүйелеу, қолдану
қажет, яғни, ғылыми проблема теориялық негізде пайда бола қоймайды.
Ғылыми техникалық танымдағы және оқыту процесіндегі пайда болатын
проблеманы айыру үшін танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы
оның объективті мәнін айыру қажет.
Проблема маңызы – дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектессе, мәні
– ғылыми фактілер мен олардың теориялық танылуындағы қарама-қайшылықтар
және бір-біріне таласқа түскен ғылыми теориялар .
Мысалы: политехникалық білімнің мобильдігі жөніндегі пікір. Бұл білім
негізінде меңгерілген мамандықта мобильді сипат алады деген тұжырымға алып
келді. Десекте, әрбір мамандық өзінің сипаты мен мазмұнына байланысты
функционалдық сауаттылықты қажет ететіні мәлім.
1. Педагогиканың әдіснамасы (методологиясы) – жалпы ғылым әдіснамасынан
және қоғамдық даму тенденцияларын үйренуден келіп шығатын педагогика
теориясының бастапқы (отправная) қағидалары, педагогикалық құбылыстарды
және оларды зерттеу әдістеріне жанасу принциптері, сондай-ақ, алынған
білімдерді тәрбиелеу, оқыту және білім беру практикасына ендіру жолдары
жайлы білімдер жүйесі. (Г.М.Коджаспирова, А.Ю.Коджаспиров. Педагогический
словарь. М. 2003)
Педагогика әдіснамасының предметі төмендегілер:
А) басқа ғылымдар арасында педагогиканың орнын анықтау және педагогикалық
зерттеулердің маңызды мәселелерін анықтау;
Ә) педагогикалық болмыс жайлы білімдерді іздестіру принциптері мен
тәсілдері;
Б) педагогика теориясының құрылымы, оның дамуы;
В) ғылым мен практиканың өзара әрекет тиімділігі шарттары, ғылым
нәтижелерін педагогикалық практикаға ендірудің негізгі қағидалары мен
тәсілдері.
Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты.
Теория педагогикалық құбылыстардың кез келген әдіснамасының негізі болып
табылады және сол әдістеменің көмегімен табылған факторлар арқылы
кеңейеді.
Теория – таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса, осы танымға жету
мен оны құру тәсілі болып табылады.
Таным теориясы тұтас таным іс-әрекет процесін және ең алдымен оның
мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама шынайы және практикалық түрде тиімді
білімге жетудің әдістері мен жолдарына көп көңіл бөледі, осы білімді
дамытудың тәсілдерін іздестіреді.
Кез келген әдіснамалық мәселелерді шешу белгілі бір гносеологиялық
принциптер негізінде құралған бастапқы әдіснамалық тұжырымда жүзеге асады.
Адамның танымдық іс-әрекетінің жалпы заңдылықтарын оның даму заңдарын
қалыптастыру философия ғылымының мәселесі.
Әдіснама әдістер туралы ілім, оларды зерттеушінің ойлау сипатын, оның
танымдық процеснінің даму жолын анықтаушы ретінде қарастыру қажет. Оқыту,
тәрбиелеу мен дамыту теориялары педагогика ғылымы әдістерінің негізгі
мазмұнын құрайды.
Ғылымның қазіргі әдіснамасында, соның ішінде педагогикалық әдіснамада
теорияның негізін құрайтын бірнеше компоненттерден тұрады:
А) фактологиялық материалдың бастапқы эмпирикалық негізі, ол теориялық
түсіндірмені талап етеді;
Ә) бастапқы теориялық негіз, ол зерттеу объектісін суреттейтін алғашқы және
теориялық ыңғайлардан тұрады.
Б) теорияның логикасы мен құрылысы;
В) эмпирикалық (тәжірибелік грекше) дәлелдері бар теориялық пайымдаулар
жиынтығы;
Г) педагогикалық теорияны қалыптастырудың әдіснамалық негізі, ол
дәріптелінген объект пен оның теориялық моделін суреттеумен байланысты.
Таным процесінде белгілі бір, нақты ғылымдарды зерттеудің жекеленген,
арнайы әдістері бар. Нақты ғылымдардың әдістерімен қатар жалпы ғылыми
сипаттары әдістер де кездеседі, олар дерлік барлық ғылымдарда қолданылады:
байқап-бақылау, теңеу, анализ және синтез, өлшеу, эксперимент, индукция,
дедукция.
Сонымен, зерттеу әдісі дегеніміз күрделі таным тәртіптері, ал олар
белгілі бір тәртібін белгілейтін әр түрлі әдіс-тәсілдердің жиынтығынан
тұрады.
Таным – қоғамдық-тарихи даму практикасымен шартталған адам санасында
болмыстың бейнелеу процесі. Бұның нәтижесінде болмыс жайлы жаңа білім
қалыптасады. Бір сөзбен айтқанда таным – болмыс жайлы жаңа білім.
Ұсынылған әдебиеттер:
5. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. –
2003. -111б.
6. ВВедение в науыное исследование по педагогике. Под ред.
В.И.Журавлева. М.,1988.
7. Методологические и теоретические проблемы изучения, обобщения и
использования передового педагогическиого опыта. М.,1978.
8. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований.
М.,1986.
Лекция №3
Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу бағыты және оны таңдау.
Жоспары:
1. Педагогикалық зерттеудің әдістемесі, объекутісі және оның пәні.
2. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесінің негізгі ережелері.
3. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістері.
4. Педагогиканың методологиялық проблемалары.
5. Ғылыми-педагогикалық зерттеу кезеңдері.
1. Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің негізгі мақсаты жеке тұлғаны оқыту,
тәрбиелеу және дамыту заңдылықтарын ашу, анықталған оқыту және тәрбиелеу
үрдісіне бар заңдылықтарды практика жүзінде кеңінен пайдалану.
Педагогикалық зерттеулер негізінде адам баласы әрекетіне бағытталған,
өйткені ол жеке тұлғаның қалыптасуының және тәрбиесінің негізі. Даму
процестерінің қозғаушы күштері – ішкі қайшылық күресі. Ғылыми-
педагогикалық зерттеу әдістері балалар денсаулығына зиян келтірмейтіндей
және оқу-тәрбие процесін жетілдіру бағытында қолданылуы қажет.
2. Ғылымның жедел дамуы, шындық дүниенің нақты бір мәселесін зерттеу, оның
әдіснамасын талдау мен тікелей байланысты болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ЭТНОПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі пәні.
Лекция тезистері
Түркістан -2012ж
Лекция № 1
Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен
міндеттері.
1. ҚР Конституциясы ғылым мен ғылыми шығармашылық туралы.
2. Ғылымның даму заңдылықтары.
3. Ғылымның жіктелуі.
4. Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, оның мақсаты мен міндеттері.
Педагогикалық іс-әрекет – шығармашылық іс-әрекет. Күнделікті үлкен және
шағын мәселелерді шешіп отыратын әрбір мұғалім - зерттеуші, ізденуші. Осы
тұрғыдан қарағанда ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс-әрекеті сияқты қандай
да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады.
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің
алдында тұрған міндеттердің бастысы – білім беру жүйесін жетілдіру, елдің
интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Бұл өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын,
оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылыми- педагогикалық зерттеу мазмұны мен әдістерін меңгеру үшін арнайы
көмекші құрал қажет етеді.
Ұсынылып отырған курста педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздерін,
ғылыми аппараты мен логикалық құрылымын, зерттеу нәтижелерін өңдеу және
ғылыми жұмыстарды безендіру, озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу және
пайдалану, оны оқу – тәрбие процесіне ендіруге, оқытудың тиімділігін
арттыруға себебін тигізеріне назар аударылады.
Сондықтан, педагог тарапынан ғылыми зерттеу принциптері мен зерттеу
әдістерін меңгеру, пайдалану оның практикалық іс-әрекетін ғылыми
практикалық іс-әрекетке айналдырады, ғылым мен практиканың нақтылы
жағдайына талдау жасауға мүмкіндік береді.
Педагогика және психологияң мамандықтарының мемлекеттік жалпыға
міндетті жоғары кәсіптік білім стандартына сәйкес болашақ маман
төмендегідей минимум білім, біліктілік пен дағдыны игеруі тиіс:
- ғылыми проблеманың пайда болуын;
- жаңа білімнің қажеттілігін;
- проблеманың шешілуі мәселелері жөнінде бағыт-бағдары;
- ғылым әдіснамасы жөнінде түсінігі;
- теория мен практиканың диалектикалық бірлігін;
- зерттеу логикасын түзе білуі;
- зерттеудің жұмысшы жоспарларын түзе білуі;
- педагогикалық эксперименттердің түзілімін;
- зерттеу аппаратын және зерттеу әдістемесін анықтауды;
- әлеуметтік зерттеу негіздерін пайдалануды;
- материалдарды өңдеудің математикалық тәсілдерін игеруді;
- әдебиеттермен жұмыс істей білуді;
- зерттеу мазмұнының жазылу тәсілдерін меңгеруді.
Жоғары оқу орындарында болашақ педагогика және психология мамандарын
дайындаудағы орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында дидактикалық
зерттеу әдістері, жалпы ғылыми таным мен шығармашылық методологиясы
жөніндегі мағлұматтар негізінде педагогикалық зерттеу бағыты мен оны
таңдау, зерттеу логикасын түзу, педагогикалық эксперименттерді жүргізу
әдістер, зерттеу нәтижелерін өңдеудің математикалық тәсілдерімен таныстыру
негізгі мақсат болып табылады.
Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерінің курсы студенттерге педагогикалық
зерттеу негіздерін ұсынуға мүмкіндік беретін төмендегі міндеттерді шешуді
қарастырады:
- ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері және
әдістерімен таныстыру;
- болашақ мұғалімдердің зерттеу іс-әрекетіне бейімділігін және оқу-
тәрбие міндеттерін шығармашылықпен шешу біліктілігін қалыптастыру;
- студенттерге ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерін меңгерту;
- педагогикалық эксперименттерді жоспарлау, ұйымдастыру және жүргізу
дағдыларын қалыптастыру:
- зерттеу жұмысының нәтижелерін өңдеу және алынған деректер мен
мәліметтерді ғылыми жұмыс түрінде безендіру дағдыларын қалыптастыру
(баяндама, курстық және дипломдық жұмыстар, хабарлама, мақала жәнет. б.)
- студенттерді ғылыми таным мен шығармашылықтың әдіснамалық
негіздерімен қаруландыру;
- студенттерді ғылыми-зерттеу жұмыстарының әдістемесімен
таныстыру, қаруландыру;
- студенттерде ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында әртүрлі
ақпараттық көздермен жұмыс жасауды, ғылыми ақпараттарды іздестіру, жинақтау
және өңдеу дағдыларын қалыптастыру;
Ғылым — адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің
бір саласы. Адамзат қоғамының дамуы барысында Ғылым сол қоғамның маңызды
әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның
басты мақсаты — Ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы
мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру.
Ғылым дамуының негізгі бағыттары. Ғылым адамзат қоғамының ерте
дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы
ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста (Бабыл. Мысыр,
Үндістан. Қытай) болашақ Ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары
калыптасты. Ғылымның алғышарты ретінде мифологияны атауға болады. Онда
алғаш қоршаған орта туралы бүтіндей тұтас жан-жақты танымдық жүйе
қалыптастыруға ұмтылыс болды.
Бірақ, бұл нақты теориялық білім болды, оның объективтілігі, логикалық
көңілге қонымдылығы бірінші орынға шықты. Ежелгі Грекияда дамыған Ғылым
(Аристотелъ және т.б.) қоғам мен табиғат заңдылықтарын ашып, мәдениет
тарихында ұлы рөл атқарды; олар тұтастай алғанда дүниетанымды білдіретін
бұрынғы абстрактілік ұғымдар жүйесіне танымдық кызмет тәжірибесін енгізді,
дүниетанымның объективті, табиғи заңдылыктарын тұрақты іздестіруді дәстүрге
айналдырды, Ғылымның ерекше тәсілі дәлелдеу негізін қалыптастырды. Осы
дәуірде натурфилософиядан білімнің кейбір салалары даралана бастады. Ежелгі
грек Ғылымның эллинистік кезеңінде геометрия (Евклид), механика (Архимед),
астрономия (Птолемей) жеке Ғылым салалары түріне бөлініп шықты. Орта
ғасырларда ғылымның дамуына Шығыс, араб елдері Орта Азия ғалымдары елеулі
үлес қосты. Олар Ежелгі Грекияда калыптасқан ғылыми таным жетістіктерін
сақтап қана қойған жоқ, оны көптеген салаларда толықтырып, дамытты. Шығыста
әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі "екінші ұстаз" деп таныды. Орта
ғасырларда араб елдері мен ислам діні тараған басқа да аймақтарда
философия, медицина, эстетика, математика, астрономия, т.б. Ғылым салалары
қауырт дамып, бұл қүбылыс кейін Ислам Ренессансы деп аталды.
Ғылымның қалыптасуына негіз болған тағы бір тірек алхимия мен астрология
дамуы болды.
Алхимия табиғи заттар мен қоспаларды тәжірибе жасау арқылы зерттеп,
химияның қалыптасуының алғышартын жасады. Астрология аспан денелерін
зерттеу арқылы астрономияның дамуына ықпал етті. Қайта өрлеу дәуірінде
діннің басымдылығы әлсіреді, Ғылым рухани өмірдің дербес факторы болып,
дүниетанымның негізгі тірегіне айналды.
Сондай-ақ, Ғылым табиғат құбылыстарын жан-жақты зерттеп, адамзат танымының
көкжиегін кеңейте түсті. 16-17ғ. Ғылымда болған терең өзгерістер алғашқы
Ғылым революцияға алып келді.
Ғылымның қарқынды дамуы, дүниенің жаңа бейнесін қалыптастырудағы рөлінің
артуы, жаңа дәуірде Ғылымды жоғары мәдени құндылық ретінде тануға көптеген
философиялық мектептер мен бағыттардың Ғылымға қарап бой түзуіне ықпал
етті. Қоғамдық өмір құбылыстарын тану саласындағы өзгерістер діннің "табиғи
бастауын" іздеу, құқық, мораль, т.б. "адам табиғаты" туралы түсініктер
бағытындағы ізденістерден көрініс тапты.
Механикадағы жетістіктер Ғылымның аяғында жүйеленіп, толығып, әлемнің
механикалы бейнесі туралы түсінік калыптастыруда шешуші рөл атқарып, кейін
әмбебап дүниетанымдық маңызға ие болды.
Ғылымның дамуына қазіргі кезеңдегі философиялық дүниетанымдық базасы
диалекті-логикалық тұжырымдама болып табылады.
Ғылымның "өсу нүктесі" оның ішкі даму логикасы мен қазіргі заманғы
адамзат коғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты.
20 ғ-дың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты,
онда ДНК-ның молекулалық кұрылымы белгіленіп, генетикалық кодтары
айқындалды. 20 ғ-да Ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып,
қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарда шешуге бағытталған
мәселелерде (материалдар мен энергияның жаңа көздерін қалыптастыру, адам
мен табиғат қатынастарын тиімділендірудің үлкен жүйелерді басқару, ғарыштық
зерттеулер. т.б.) ерекше байқалады.
Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі — түсін-діру мен болжау
болып табылады.
Заңды ашу жолындагы ізденіс зерттелу үстіндсгі нысанның маңызды емес,
екінші қатардағы қасиеті мен байланысынан алшақтауды, оған назар
аудармаудан талап етеді, басқаша айтқанда оны "таза" күйінде қарастыру
қажет. Ғылымдағы абстрактілеуді субъективті тәсіл деп ұғуға болмайды. Оның
Ғылымдағы рөлі зерттелудегі ақиқатқа кол жеткізуге жәрдемдесуімен
анықталады.
Ғылымды ұйымдастыру мен басқару. Ғылымды әлеуметтік институт ретінде танып,
ұйымдастыру ісі 17 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың басында Еуропада алғашқы
ғылыми қоғамдар мен академиялар пайда болып, ғылыми журналдар жарық көре
бастауымен тікелей байланысты қолға алынды. Бұған дейін Ғылымды дербес
әлеуметтік құрылым ретінде сақтау және дамыту ісі, кітаптардың көмегімен,
дәріс беру арқылы, ғалымдардың қарым-қатынасы, өзара сұхбаты, хат алысуы
арқылы жүрді.
19-20 ғасырларда Ғылымды ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қалыптасты. Қуатты
техникалық базасы бар, ірі ғылыми институттар мен лабораториялар пайда
болды. Олар ғылыми қызметті қазіргі өнеркәсіптік еңбекке жақындатты.
Қазіргі заманғы Ғылым қоғамдағы барлық әлеуметтік қатынастармен жан-жақты
байланысып жатыр, бұл байланыс тек өнеркәсіп арқылы ғана емес. Саясат,
әкімшілік және әскери салаларда да көрініс тапты.
Жаратылыстану және техника ғылымдармен қатар, қазіргі қоғамда гуманитарлық
және әлеуметтік ғылымдардың да маңызы күннен-күнге артып келеді. Осының
негізінде жаратылыстану техникалық және әлеуметтік ғылымдардың жақындасуы
арта түсуде. Қазақстанда ғылымдарды ұйымдастыру алғашқыда әр түрлі ғылыми-
зерттеу мекемелерінде шашыраңқы күйде жүргізілді. 1945 ж. Қазақстан ҒА
құрылғаннан кейін, ғылыми-зерттеу институттарының бірыңғай тұтас жүйесі
қалыптасты. ҒА құрылғаннан бергі жарты ғасырдан астам уақытта онда үлкен
зерттеу жұмыстары жүргізілді; өндіріске құнды жаңалықтар енгізілді;
ұйымдастыру құрылымы қалыптасты. Қазақстан Республи-касы Президенті
Н.Назарбаевтың 1993 ж. 21 қаңтардағы Жарлығымен республика ғылым академиясы
Қазақстан Ұлттық ҒА болып кайта құрылды. Ұлттық ҒА-ның аймақтық төрт
бөлімшесі құрылған: оңт. бөлімше — Шымкентте, шығыс бөлімше — Өскеменде,
батыс бөлімше — Атырауда және орталық бөлімше — Қарағандыда. Қазақстанда
ғылымның соңғы он жылда даму ерекшелігі қалыптасқан экономикалық құрылыммен
байланысты болды. Ғ-ды мемлекет тарапынан басқару жүйесін жетілдіру,
еліміздің әлеум.-экон. өзгерістері тұсында оның рөлін арттыру, ғалымдарға
мемл. қолдау көрсету шаралары жүзеге асырылды. Тәуелсіз мемлекетте
сараптаудан конкурстық негізде өткен қолданбалы және іргелі зерттеулер
бағдарламалары мақсатты түрде қаржыландырылып келеді. Қазакстан
Республикасындағы ғылымды басқару мен ұйымдастырудағы бұл жаңа бастамалар
ғылымды басқару мен ұйымдастыруға қойылатын халықаралық стандарт
талаптарына үндеседі.
Ғылым республикалық ғылыми әдебиеттер баспасы. Қазақстан ҒА Төралқасының
шешімімен 1946 ж. Алматыда үйымдастырылған. 1992 жылға дейін "Наука"
баспасы аталған. Алғашқыда редакциялық баспа кеңесін Қ.Сатбаев басқарды.
Тұңғыш директоры — Б.Я. Нинбург. 1948 ж. 17 қарашада Қазақстан Ғылым
Академиясының дербес баспасы ретінде қайта құрылды. 1962 ж. Баспа,
полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік қызметке қарасты
ғылыми әдебиеттер шығаратын баспаға айналды.
Негізінен ғылыми монографиялар мен жеке және ұжымдық ғылыми-зерттеу
жұмыстарын, ҰҒА-ның журналдарын, ғылыми-көпшілік. көркемдік сондай-ақ,
танымдық әдебиеттер, әр түрлі салалық сөздіктер мен анықтамалықтар
шығарады. 1946 — 2000 жылдар аралығында "Ғылымнан" қазақ, орыс. ұйғыр және
басқа халықтар тілдерінде 31 млн. астам данамен 13307 кітап пен журналдар
жарық көрді. Абай, Ш.Уәлиханов. Қ.Сәтбаев, т.б. ірі тұлғалардың
шығармалары, ғылым және өнер қайраткерлерінің еңбектері, 10 томдық "Қазақ
тілінің түсіндірме сөздігі", "Дала уәлаятының газеті", т.б. сияқты іргелі
еңбектер — "Ғылым" баспасы жұртшылыққа ұсынған рухани құндылықтар. Баспа
шетел-дік әріптестерімен тығыз кәсіби байланыс орнатқан.
Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері және ғылыми
ізденістің жалпы әдіснамасы.
Еңбекті ғылыми ұйымдастырудың жалпы идеясы педагогикалық еңбектің
ерекшілігіне сәйкес өзгереді, жаңартылады. Педагогикалық еңбек – бұл еңбек
түрлерінің бірі, мұндай еңбекте мұғалім мен оқушылар бірлесіп әрекет
жасайды.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру –бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалім мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау. Ал еңбек бұл нақты мақсатқа сәйкесті
адамның іс-әрекеті. Іс әрекетінің бастысы дене, ақыл-ой еңбегі,
материалдық және рухани еңбек, ойын, оқу т.б.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл қазіргі ғылым мен озат
практика жетістіктерінің нәтижесінде негізделген еңбекті ұймдастырудың
жетілдіру процесі.
Оқыту мен тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыру және жетілдіру, еңбек
іс-әрекетінде уақытты, күштерді, әдістер мен құралдарды барлық
қатысушылардың толық және тиімді пайдалануы –педагогикалық ұжымның тікелей
міндеті. Бұл мәселелерді еңбек процесінде іске асыру интенсификациялау,
ізгілендіру мен гуманитарландырудың диалектикалық ұштасуы жағдайында ғана
мүмкіншілік алады. Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл
интенсифициялау, ізгілендіру мен гуманитарландыру бірлігі.
Қазіргі кезеңде қоғам өмірінің бүкіл саласы қайта құру жағдайында
педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру мәселесіне ерекше назар
аударылуда. Солардың ішінде басты мәселелердің бірі мұғалім шығармашылығын
дамыту дәрежесі.
Педагогикалық шығармашылық -бұл ғылыми ізденудің нәтижесінде озат
тәрбиені жасау, тұтас педагогикалық процесс проблемаларын шеберлікпен шешу,
оларды педагогикалық шеберлік дегеніміз оқыту мен тәрбие процесін
шығармашылықпен іске асыру.
Халыққа білім беру жүйесіндегі озат оқу тәрбие мекемелерінің іс-
тәжірибесі еңбекті ғылыми ұйымдастырудың мынандай негізгі бағыттарын
анықтап жүзеге асыруда:
1.Мектептің және басқа да оқу орындарының жоспарлау және есепке алу
жұмыстарын жетілдіру.
2.Мектеп басшыларының міндеттерін дұрыс бөлу. Мысалы: мектеп
директорының міндетіне педагогикалық ұжымға басшылық ету, кадрларды іпіктеп
алу, дұрыс орналастыру және тәрбиелеу, сыныптан және мектептен тыс
жұмыстарды бақылауды іске асыру, озат педагогикалық тәжірибе, кәсіптік
бағдар беру жұмысы, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ата-аналармен,
жұртшылық пен жұмыс істеу жатады. Сонымен бірге ішкі тәртіп ережесін,
қауіпсіздік техникасын қорғау мәселелерін де қамтамасыз етеді. Бұл
жұмыстарды демократиялық және жариялылық принципі негізінде басқарады.
Сонымен, халыққа білім беру жүйесіне еңбекті ғылыми ұйымдастыруды
кеңінен енгізудің барынша мүмкіншілігі және қажеттілігі арта бермек.
Мектеп жұмыстарының ішінде ең басты мәселердің бірі –педагогикалық
ұжымға ғылыми тұрғыдан сауатты басшылық жасау қажет. Мектеп жұмысын
меңгеріп, зор жауапкершілікпен жүзеге асыратын тұлға директор және оның оқу-
тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарлары. Олар өздерінің міндеттерін
педагогикалық принцип негізінде іске асырады.
Мектептерде педагогикалық тәжірбиені зерттеу, жинақтау ісі күрделі және
шығармашылық мәселелердің біріне жатады. Педагогикалық тәжірбие оқыту мен
тәрбиенің практикасын жан-жақты зерттеу обьектісі, фактілермен ғылыми мәнді
жинақтардың негізгі көздерінің бірі сондықтан педагогика озат тәжірбие оқу
тәрбие жұмысын дамыту мен жетілдіруде үлкен орын алады. Осыған орай әр бір
мұғалім еліміздегі жаншыл ұстаздардың бай тәжірбиесін белгілі педагоктар
мен психолоктардың ғылыми еңбектерін терең зерттеп өз ісінде шеберлікпен
пайдаланудың жолдарын қарастырады. Оқу мен тәрбиенің тиімді тәсілдері мен
әдістерін зерттеуде мұғалімнің өз тәжірбиелерден өзі зерттеп жинақтау ісі
әрі қиын әрі мәселелердің бірі. Бұл мәселені ойлайтындай зерттеп практикада
дәлелдеу өзіне байланысты мұғалім оқыту мен тәрбие әдістеріне байланысты
мәселелерді таңдап алады да олардың тиімділігін сабақтардың немесе тәрбие
жұмысының барысында бақылап терең зерттейді. Зерттеу жұмыстарын
материалдарға талдау жасап қорытындылап үнемі дәптеріне жазып отырады.
Мұғалім әр сабақтың немесе тәрбие жұмысының өзіне тән ерекшелігін әр түрлі
әдістердің қолданудың тиімді жолдарын оқыту мен тәрбие процесінде оқушының
ынтасы мен таным қабілетін дамытуды шығармашылықпен іздестіреді. Осының
нәтижесінде мұғалім өз жұмысындағы жетістіктер мен елеулі кемшіліктерді
көре басатайды. Сөйтіп оларды жоюдың тиімді жолдарын қарастырады. Ол үшін
мұғалім педагогикалық әдебиеттермен танысады. Қажетті әдебиеттерге
аннотатция және белгілеу графия жасайды. Аннотатция- мұғалім өз мекендігі
немесе көршілес мектептердегі тәжірбиені мұғалімнің тәрбие жұмысын
танысады. Сабаққа қатысады. Олардың оқытумен тәрбие әдістері өзінің қамтып
жүрген әдістерімен салыстырады, тиімді қортынды жасайды.
Зерттеу жұмыстарына байланысты құжаттарын мұғалімдер бірте –бірте
жинастыратын болады. Мұғалімнің өз тәжірбиесін өзі зерттеп жинақтау. Жалпы
педагогикалық тақырып бойынша бірнеше мұғалімнің іс тәжірбиесін тарату және
жинақтау. Жанашыл мұғалімнің озат тәжірбиесін тарату және оны оқу процесіне
енгізу.
Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері әрбір ғалым өзінің дербес әдіснамасын
зерттеу әдістерін жасайды. Педагогиканың да өзіне тән ғылыми-зерттеу
әдістері бар. Бұл әдістері зерттеуші әрбір педагогикалық құбылыстың
ерекшеліктеріне сәйкес қолданады. Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері тек
қана ғалымдардың төл ісі болмай, барлық мұғалімдерінің игілігіне айналуы
қажет. Мұғалім өз жұмысында зерттеу әдістерін ғылыми негізінде меңгеріп,
социялогия және психология ғалымдардың әдістерімен ұштастырып жүргізе
білгенде ғана өзінің және басқа мұғалімдердің тәжірбиелерін жан-жақты
зерттей алатын болады.
Педагогика ғылымы дамуының маңызды факторы, оның зерттеу әдістерінің
көбеюі мен ұдайы жетіліп отыруы. Айта кетерліктей бұл бағытта педагогика
үлкен прогресске ие. Бір кезеңдерде үстірт философиялық-әлуметтік бақылау,
пайымдаулар бойынша ғана зерттеліп, ал педагогикалық идеялар ұлы
ойшылдардың тек шығармашылық қызметінің нәтижесінде ғана туындап келеді.
Қазіргі кезеңде педагогикалық зерттеулер әртүрлі әдістердің бүгін бір
жүйесін жәрдемімен алға басуда. Бұларға: педагогикалық бақылау, әңгімелесу,
мектеп құжаттарын зерттеу, оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен танысу,
озат педагогикалық тәжірбиені үйрету және қорытындылау, әлеуметтік талдау,
педагогикалық идеяларды теориялық талдаудан өткізу және тағы басқа
әдістерде жатады.
Педагогикалық тақырыптарға жазылған бірсыпыра құнды еңбектер педагогика
ғылымның дамуына игі әсерін тигізді. Озат педагогикалық тәжірбиені үйрену
және жинақтау. Бұл әдіс оқытумен тәрбие жұмыстарын табысты өткізіп жатқан
озат мектептермен мұғалімдердің тәжірбиесін үйрету және оны теориялық
пайымдауға негізделген. Көп жағдайларда мұғалімдер күнделікті сабақ
тәжірбиесімен эмпирикалық түрде маңызды педагогикалық жаңалықтарға жетіп
отырады, бірақ олардың бұл пайдалы істерін педагогикада танылмай, тиісті
зерттеуден тыс, жеке ынталы ұстаздың пайымы ғана болып, көпшіліккке жетпей,
қалып кете береді.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру
Ақырын жүріп, анық бас
Еңбегің кетпес далаға
Ұстаздық қылған жалықбас
Үйретуден балаға - дей отырып.
Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, ақсы ана, жақсы құрбы,
жақсы ұстаздан боладың.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру жалпы педагогикалық
еңбектің ерекшелігіне сәйкес өзгереді және жаңартылады.
Педагогикалық еңбект бұл еңбек түрлерінің бірі, мұндай еңбекте мұғалім мен
оқушылар бірлесіп әрекет жасайды. Сондықтан материалдық өндіріс орындарында
қолданылатын еңбекті ғылыми ұйымдастырудың педагогикалық еңбекті ғылыми
ұйымдастырудың айырмашылығы бұл бірлесіп істейтін жұмыстары нәтижелі болу
үшін жағдай жасау, екіншісі оқушы.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру – бұл ынтымақтастық
педагогикасы негізінде мұғалым мен оқушылардың бірлесіп істейтін жұмыстары
нәтижелі болу үшін жағдай жасау. Ал еңбек бұл нақты мақсатқа сәйкес адамның
іс-әрекеті.
Іс-әрекеттің бастысы дене, ақыл-ой, еңбегі, материалдық және
рухани еңбек, ойын, оқу т.б.
Еңбек өндірілетін материалдық және рухани құндылықтармен
байланысты.
Педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру бұл қазіргі ғылым мен
озат практика жетістіктерінің нәтижесіне негізделген еңбекті ұйымдастыруды
жетілдіру процесі.
Мұғалім еңбегінің шығармашылық сипаты. Мұғалім еңбегі басқа
қызметтермен салыстырғанда, өзіндік ерекшелігі мол шығармашылықты сүйеді.
Өйткені жеткіншек ұрпақты өмірге, еңбек пен әлеуметтік іс-әрекетіне
дайындау мұғалім көп іздендіріп, ойландыратын жұмыстың ең басты түрі.
Мұғалім еңбегінің ғылымға негізделе отырып белгілі жүйелікпен жүзеге
асырылатыны айқын.
Мысалы: оңайдан қиынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен
бейтараптылы ұғымға біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен
дербес ерекшеліктерін есіне алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі
нәтижеге жету қиын.
Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет – оқушыларды біліммен
қаруландыра оытырып , ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете және білуге
үйрету және тәрбиелеу.
Ұстаздық еңбек негізі, біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы,
оның идеялық танымы.
Ұстаздық шеберлік еңбегі, екіншіден, пәнді жетік білуді, ойды
оқушыларға жеткізу үшін негізгі материалды терең түсініп, олардың алдына
жан-жақты дайындықпен баруды, сонымен қатар, оқушылардың басына әдет, дағды
сияқты жақсы қасиеттерді сіңіре білуі тиіс.
Үшіншіден, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде
меңгеру керек. Педагог көп біліп қана қоймау сол білгендерін оқушыларға
бере білуі, яғни белгілі бір сынып оқушыларының жас мөлшері мен шама-
шарықтарын ескеріп, сабақтың қызық та түсінікті әрі жеңіл өту жағын
ойластыруы қажет. Педагогикалық әдеп ауадай қажет. Оған қоса, педагогикалық
істің шебері оқушылардың түсінігін, тәжірибесін біліммен байтып, моральдық
сапасын қарастыруға, программалық материалдың жақсы мұғалімі болып қана
қоймай, оқушылардың тәрбиешісі де болуы керек.
Алайда, зер салып байқасақ, жалпы әдеп бар да, педагогикалық
әдеп бар ғой. Кеқ келген тәрбиелі де мәдениетті адамның бойынан педагогтық
әдеп табыла бермейді. Педагогтық әдеп – медицина қызметкерлерінің
дәрігерлік этикасы сияқты мұғалімнің кәсіптік сапасы. Ол педагогтық білім
мен педагогтық тәжірибені қоса алғанда пайда болатын педагогтық шеберлігі
еңбектің құрамдас бөлігі болып табылады.
Педагогтық ғылыми ұйымдастыру еңбегі, кең мағынасында ең ұтымды
әдіс-тәсілдерін қолданып, оқушыларды еліктіріп әкететін кәсіптік сапасы.
Оқушыларға біздің тарапымыздан болатын әр бір педагогтық әдіс-тәсіл, әр бір
ескерту мұғалімнің беделін жоғары көтеретіндей, не болмаса оған нұқсан
келтірмейтіндей болуы керек. Мұғалімдер өз талаптарын оқушылардың қалай
орындайтынына маңыз беріп қана қоймай, сонымен қатар, реніш тумау жағын да
ойластырғаны жөн.
Педагогтық әдептен хабары мол оқытушы, меніңше, ұстамды, бірақ
талап қойғыш мұғалім, қайсар және өз дегенінен қайтпайтын адам. Әр нәрседен
хабары мол әдепті мұғалім оқушылардың жүрегіне жол таба біледі. Жол таба
білудің нәзік жолдары: ерлік-жігер, ұстамдылық, дәйектілік, талап қоя
білушілік, зейінділік, қалжыңдай білушілік, орынды мысқыл, ептілік, әзіл
оспаққ ырғағының мол болуы.
Оқушылармен жұмыс барысында ешқендай ымыраны мойындамайтын
мұғалімдер де бар. Ондайлардың көбісі көтеріңкі дауыспен сөйлейді. Сабағы
түсінбегенде, күлкі буғанда, класта тақта сүртілмегенде ұрсып сөйлейді.
- Сонда қалай мұндай жәйттерге мән бермеу керек пе?
- Мән беру керек, бірақ түрліше мән беру керек.
Одан да олардың белсенділігін көтерген жөн. Оқушылар айтқанды ұғып
алмаса, айқайдан пайда жоқ. Сол материалды қайтадан түсіндіру керек.
Оқушыларды күлді екен деп мен өзім, мысалы, оқушыларға айқаламаған болар
едім.
Күлетіндей жағдай болса, олар күлкілерін бәрібір жасыра алмайды.
Одан да оқушылардың күлуіне мүмкіндік беріп, өзің де қосылып күліп, содан
кейін құлаққа жағымды үнмен бір қызық әңгіме бастап, сөйтіп барып
жоспарланған материалдың мазмұнына көшу керек. Мысалы: тақта кір болса,
оқушыларға реніш білдіруге де болады немесе тақтаны үн-түнсіз сүрте бастап,
сәлден соң оларға естірте: Егер сіздерге тақта сүрту қиын болса, мен-ақ
сүртейінң - деп айтсақ жеткілікті. Келесі жолы тақта айнадай жалтырап
тұрады.
Әрбір әдіс-тәсілдің орынды қолданғаны жақсы. Орынымен айтылса, әзіл-
қалжың ашу-ызаның бетін қайтарады.
Педагог әрқашан оқушылардың жүректеріне жол таба білу қажет.
Оқушыларды дұрыс тәрбиелеу үшін оларды жақсы білу керек. К.Д.
Ушинский Адам – тәрбие нысанасың деген өзінің күрделі еңбегінің
кіріспесінде: Егер педагогика ең алдымен сол адамды барлық жағынан
білу керек,ң - деп жазды.
Оқушыларды зерттеу - әр мұғалмнің және әсіресе класс жетекшінің
міндеті. Ол мектеп оқушыларын сабақ үстінде, сабақтан тыс уақытта, оқушы
семьясына барғанда зерттейді.
Оқушыларды зерттеу – оларды жекелеп тәрбиелеуді қажетті шарты. Мектеп
оқушыларын зерттеу – тәрбиелеу мен оқыту процесінде жекелеп тәрбиелеу
әдісін қамтамассыз ету үшін керек. Зертеуге кірісе отырып, нені зерттеу,
неге болса назар аудару керегін анық көз алдыңа келтіре білген жөн. Зерттеу
процесінде, әдетте, оқушының жалпы және саяси дамуы, оның моральдық
бейнесі, мінез ерекшеліктері, үлгерімі мен тәртіптілігі, еңбек сүйгіштігі,
мінез-құлық мәдениеті, жеке өзінің қасиеттері айқындалады.
Мектеп оқушыларын жан-жақты зерттеу ең алдымен қарым-қатынас
процесінде және нақты іске оның басқа адамдармен байланысын зерттеу.
Зерттеу мақсаты болу және нақты сипат алу үшін, оқушылардың
педагогикалық зерттеудің үлгі программасына ия болу қажет. зертеу
процесінде оқушының жеке басының негізгі белгілерін айқындауға ерекше назар
аударылады: оның идеялары мен талпыныстарының негізгі бағыттары, бұл
идеяларды нақты істерде – оқуда, еңбекте, қоғамдық жұмыста көрсете білу,
отанды сүю, шыншылдық және адалдық, принціптілікқарапайымдылық сияқты
моральдық қасиеттерінің болуы, мінезінде жігерлік сезімдері сияқты
моральдық қасиеттерінің болуы.
Оқушыларды педагогикалық бақылау. Бұл мектеп оқушыларының зертеудің
негізгі және неғұрлым кең тараған әдісі. Бақылау оларды әдеттегі өмір мен
іс-әрекет жағдайында жүйелі зерттеуге бағытталған. Ол сабақта, сабақтан тыс
уақытта, қоғамға пайдалы еңбек және қызыметтің басқа басқа түрлері
процесінде жүзеге асырылады.
Бақылау неғұрлым жақсы әрі мақсатты ұйымдастырылса, мектеп оқушыларын
соғұрлым терең әрі жан-жақты зертеуге болады.
Бақылау – бұл еңбекті көп керек ететін әдіс. Обьектив дерек алу
үшін әртүрлі жағдайда мінез-құлықты сипаттайтын сан алуан фактілерді жинау
керек. Жеке, кейде кездейсоқ фактілердің негізінде ғана мінез-құлықты
сипаттауға және бағалауға болмайды. Жеке адам үшін неғұрлым типті болып
табылатндары айқындау қажет.
Зертеу процесінде мектеп оқушыларымен әңгімелер елулі орын алады.
Олар менез-құлық сыңайын, мүдделер мен бейімділікьі білуге көмек теседі.
Жақсы өткізілген әңгімелер бақылау кезінде байқалмайтын психиканың құпия
сырларына үңілуге мүмкіндің береді. Егер оқушыға ілтипатпен көңіл бөліп
қараса ол өзінің асыл армандары сен тілектері туралы өз бақалаулары
жайында, мұғамімдерге, ата-аналарына, жолдастарына деген ынтасы туралы
қуана әңгімелеп береді.
Әдепті, жылы немесе сырластық әңгіме – бұл тек қана зертеудң ғана
емес, оқушыларды тәрбиелеудің де әдісі. Әңгімелер, әдетте, жеке көзбе - көз
өткізіледі. Бірақ кейде әңгімені бүкіл класпен өткізуге болады. Мәселен
оқушылардың оқырман ретіндегі ынтасын зертеу үшін, олармнен оқылған
кітаптар туралы, кітаптардағы сүйікті кейіпкерлер жаймы әңгімелесуге
болады.
Оқушылардың ынталары мен білімділігін зертеу және олардың талаптары
мен идеялдарын анықтау мақсаттарында кейде үй шығарнмалары жазылады. Күні
бұрын шығарма тақырабы хабарлап, оны орындау тәртібі турала кеңістер
беріледі. шығарманы жазғанда дербестің, адалдылақ және шыншымдықтың мол
көтінуіне қол жеткізген ерекше маңызды. Шығармаларда дамудың жалпы
дәнежесі, көп оқығандағы болып жатқан оқйғаларды өз бетімен ажырата
білетіндігі бейнеленеді.
Оқушылар туралы, олардың даму дәрежесі туралы анкеталардың көмегімен
қысқа уақыт ішінде мол материал жинап алуға болады. Олар ең алдымен
оқушылардың адамгершілік түсініктері мен елестерін, төңірегіндегі адамдарға
қатынасын айқандауға, мүдделерін, бейімділігін зертеуге мүмкіндік береді.
Анкеталардың көмегімен тек қана кейбір моральдық қасиеттерді түсінуге
ғана емес, сонымен бірге кластағы колективтік қатынастардың, достық пен
жолдастық өзара қарым-қатынастардың жай күйін айқындауға болады. Кейде жеке
оқушылардың өмірі мен тәрбие жағдайын неғұрлым терең және жан-жақты зертеу
қажеттілігі туады. Мәселен, оқуша нашар оқып, тәртіп бұзып, сабақтарды
жібере бастады. Оның себептерін анықтау керек. Олар семьядағы қолайсыз
жағдайларға жиі байланыста болады. Сондықтан өмір жағдайымен байланысты
болады. сондықтан өмір жағдайымен жете танысқан және ата-аналармен бірлесе
отырып тәрбиелеу мен оқыту үшін қалыпты жағдай жасау қамқорлық көрсеткен
жөн.
Класс колективі ойдағыдай қалыптастыру мен тәрбиелеу көбіне
оқушыларды бір-бірімен жеке қарым-қатынастарын зертеуге байланысты. Бұл
қатынастарды білмен колективті топтастыру және класта колективтік
қатынастарды қалыптастыру қиын. Жеке қарым-қатынастарды зертеу мақсатында
әлуметтік-метриканың әдістер қолданады. Олар жаныма сұрақтар қою жолымен
өзара сүйінішті, жиренішті, немесе бір-біріне дегн немқұрайлықты
айқындауға, класта кімнің зор беделге ие, кімнің ие емес екенін анықтауға
мүмкіндік береді. Мұны класс жетекшінің білуі өте маңызды. Бақылаулар,
әңгімелер, анкеталар және шығармалар көмегімен әрдайым мұны айқындайу
мүмкін бола бермейді. Оқушылар арасындағы шын қарым-қатынастарды айқындау
үшін оларға бірқатар жанама сұрақтар беруге болады. ол бір партаға кіммен
отыргғысы келеді: учаскеде немесе колхоз даласында кіммен жұмыс істегісі
келеді т.б.
Сонымен әр оқушымен тұтас оқушылар коллективін жан-жақты әбден
зерттеу үшін әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану қажет. Әрине бүкіл
саналуан әдістерді қолдану көп күш пен уақытты талап етеді. Бірақ,
оқушыларды зерттей келе кластағы тәрбие ұмысын жоғарғы тиімділікпен
ұйымдастыра алады. Оқушылардың ерекшеліктерін біле тұра, оларға ықпал
етудің әдістерін табыстырақ қолдана алады. Педагогикалық ережені есте ұстау
қажетті: оқушыларды жете зерттеу тәрбие жұмысын әдәуір жеңілдету деген сөз.
Педагогикалық зерттеу жұмыстарының заңдалықтары мен принциптері
Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуде төмендегідей принциптерді басшылыққа
алу қажет:
- педагогикалық құбылыстардың шынайылылығы мен шарттасқандығын
ескеру, себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары, қарама-
қарсылықтары жєне себепті салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі
дамиды;
- құбылыстарды даму барысында зерттеу;
- бір құбылысты екіншілерімен өзара өзара қатынаста байланыстыра
зерттеу;
- зерттеу процесінде қалаған ғылыми проблеманың шешімі бірін-бірі
толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау;
- зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстыњ мән-мағынасына сай келуі;
- даму процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын
оның қарама-қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс жєне өзіндік даму
ретінде қарастыру;
- сынақталушыға, білім-тєрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік
инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. –
2003. -111б.
2. ВВедение в науыное исследование по педагогике. Под ред.
В.И.Журавлева. М.,1988.
3. Методологические и теоретические проблемы изучения, обобщения и
использования передового педагогическиого опыта. М.,1978.
4. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований.
М.,1986.
Лекция № 2
Тақырыбы: Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен
шығармашылықтың әдіснамалық негіздері
Мақсаты – педагогикалық зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтаудың
өздік ерекшеліктерін ашу.
Жоспары:
1. Ғылыми мәселенің пайда болуы:
2. Жаңа білімнің қажеттілігі мен мәселедегі қарама-қайшылық.
3. Мәселе және зерттеу тақырыбын анықтау.
Негізгі ұғымдар – ғылым, білім, қағида, мәселе, қарама-қайшылық, зерттеу
тақырыбы, теория, практика, мәселе мәні.
Басқа пәндермен байланысы – педагогика, философия, әлеуметтану,
психология, тәрбие жұмысының әдістемесі.
1. Ғылыми проблеманың пайда болуы. Ғылыми таным мен шығармашылықтың
әдіснамалық негіздері
1. Ғылым – адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат,
қоғамның және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру
жүйесі жөніндегі білім болып табылады. Сондықтан, ғылым негізі білім
болып саналады.
Білім – шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан – онда
заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы
себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, рухани
іс-әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы фактілерді
жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке
заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілдерді түсіндіретін жаңалыққа жетелейтін
ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты – сырттай көрініп тұрғанның ішкі,
нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы).
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер – ғылыми білім категориялары
болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида – зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан
ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді.
Ұғымдар жиынтығы – пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип – танымда методологиялық және гносеологиялық роль
алады. Принципті – білімнің ұйымдастырылуы формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден – бір пайдасы, алдын-ала болжам жасауға, алдағыға зер
салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес
екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз
тікелей араласпасаңыз, сол мезетте-ақ сенімсіздік пайда болады. Дегенмен,
біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде ғана пікір
айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да, пайда, қайыр болмаған
болар еді.
Мысалы, энергияның сақталуына байланысты дене қозғалғанда массасы
өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене
ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты
қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанды, барлық ғалымдар
Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысты. Сұмдық! Физиктер өздерінің
қатесін дұрыс санаған? - деп жағасын ұстағандар болды. Айтылған мысалда
эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық жылдамдығына жақын қозғалыста ғана
білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда да бір ақиқатқа көз жеткізуде
тәжірибеге сүйенеді және онда оның орындалу шарттары ескерілуі тиіс.
Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын десек болжам жасауымыз қажет – ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар,
заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда ғылымда, оның орындалу
шарттары алдын-ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда адамның
оңы мен солы бір-біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара ауыстырып
қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Вейль (1885-1935) симметрияның тамаша
анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: симметриялы дене – деп,
оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол
болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай-ақ
шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А
нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен
нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
Екінші мысал: бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық.
Саусақтарымызды ажыратуымыз сол – ақ екен, бор төмен қарай құлағанын
көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын
болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория.
Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар
ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге
тартылады;
Студенттер. – бор Жердің
гравитациялық өрісінде
орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. – біз өкінішке орай әлі мұны
біле
алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана қатысты
емес, ғылымның басқа салаларында да біздің ғалымдарымыз дәрменсіздікті
мойындауға мәжбүр.
2. Жаңа білімнің қажеттілігі мен мәселедегі қарама-қайшылық.
Ғылым танымдық процестің объектісі және жемісі. Сондықтан, ғылыми
танымдығы және оқу процесіндегі пайда болатын проблеманы айыру үшін
танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы оның объективті мәнін
айыру қажет.
Танымдағы проблеманың мәні – ғылыми білімді түзуге, маңызы дүниенің даму
заңдылықтарын ашуға көмектеседі.
Проблема – деп, негізінен практикалық мақсаттың синонимін немесе
ғылымдағы белгісіз болып тұрған жәйтты түсінеміз. Проблеманы шешу дәлелдер
жүйесі арқылы түзілуі керек.
Қандайда бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенуді және онда, оның
орындалуы қажет:
- тапсырма, меңгерілген білім мен біліктілікке негізделуі керек;
- белгісіз нәрсе жалпы заңдылықты және жалпы әрекет тәсілін түзуі керек.
Проблема – шешуді қажет ететін келелі мәселе болып табылады.
Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы қарама-
қайшылықтар арқылы анықталады. Біз дүниедегі құбылыстарды бақылай, олардың
өзара бағыну деңгейлерін белгілей отырып, олар жөніндегі ұғымдар мен
түсініктерді анықта ймыз. Бұл талдау әдісі – делінеді. Осы әдіс
нәтижесінде проблеманың мәнін – ғылыми фактілермен, олардың қағидалық
(теориялық) танылуындағы қарама-қайшылықтар және бір-біріне таласқа түскен
ғылыми қағидалар (теориялар) – деп түсінеміз.
Қарама-қайшылық деген не?
Қарама-қайшылық қандай көріністерден пайда болады?
Алға қойған тапсырмалар, міндеттер мен сұрақтар – шығармашылық іс-
әрекеттің тиімді құралдары деуге болады.
Әсіресе, олар проблемалық болатын болса, яғни, мазмұнында қарама-қайшылық
жүретін болса. Қарама-қайшылық келесі түрде көрініс таьады: ақпараттық-
танымдық; танымдық; логикалық.
Ақпараттық-танымдық, зерттелінетін құбылыстар, процестер мен пәндердің
мәндерінде жүретін болады. Ол көбінесе, мағыналық конфликт түрінде көрініс
алады. Мысалы: - Не себепті червякті беріліс қайтымды беріліс бола алмайды?
Шындығында, мұнда айналыс тек червяк арқылы ғана берілуі керек, ал доңғалақ
арқылы червяктің қозғалысы мес. Осындай қарама-қайшылық әсерінен адамда
жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлық пайда болады. Бұл жағдайды адамның
психологиялық күйі, яғни, проблемалық ситуация – деп атайды.
Таным процесіндегі қарама-қайшылық теориялық және практикалық мәселелерді
танымдық сипаттағы және адамда бар білім деңгейі, түсінуімен даму арасында
орын алады. Жеке жағдайда:
1. көптеген әрекеттер арасындағы және олардан қажетті, ыңғайлысын таңдау;
2. бар біліммен және оның практикада пайдаланудың шарттары арасындағы.
3. мәселені шешудің теориялық мүмкіндігімен оның практикалық іске
асырылуының қиындығы арасындағы.
Бұйымды конструкциялауда, технологиясын құруда, пайымдауда және
диагностикалауда, оқыту материалдарының құрылымын түзуде бір ғана нәрсенің
төңірегінде әр түрлі пікір пайда болады және мұндай жағдайда пікір дәлелін
практика шешеді. Мұндай қарама-қайшылық – логикалық делінеді. Ал, таным
процесі мен логикалық қарама-қайшылық арасындағы қарама-қайшылық, адамда
объектілердің, құбылыстың немесе процестің мәнін түсінуден пайда болады.
Қарама-қайшылықтар мазмұнында пайда болған құштарлық-ғылыми бағдарлаудың
элементар дәрежесі ретінде, көрініс тапқанның мәнін, маңызын ұғынуға
тырысу, танып білу.
Жоғарыда аталған факторлар жаңа білімнің қажеттілігін туындатады және
ғылыми шығармашылыққа негіз болады. өйткені, іс-әрекеттің қозғаушы күші,
белсенділік көзі, қажеттілік болуы тиіс.
3. Мәселе және зерттеу тақырыбын анықтау.
Шын мәнісінде зерттеу тақырыбы – проблема (шешілмеген мәселе) мазмұнын
құрау керек. Сол себепті де, тақырыпты таңдау, оны тұжырымдау, зерттеу
мәселесін анықтау болып саналады. Сондықтан, зерттеу тақырыбы, мәселенің
қысқа тиімді құрастырылуы болып есептеледі. Ғылыми проблема, өз бетінше
алдыға тартыла бермейді. Ол, практика мен ғылыми әдебиеттерді, олардың жай
күйіне терең талдау жасау нәтижесі, танып процестері, қарама-қайшылықтардың
тарихи кезеңдеріндегі күйлері болып саналады. Проблема көзі болып көбінесе,
практикада туындайтын қиындықтар, конфликттер т.с.с., табылады. Осы себепті
оларды шешу қажеттілігі, практика алдына қойылған міндет. Олар: оқушылар
жүктемесін азайту; білімділік пен тәрбиелік арасындағы айырмашылықты жою;
және т.с.с., болуы мүмкін. Сондықтан, практикалық міндеттерден ғылыми
проблемаға көшу үшін кем дегенде, екі жағдайды ескеру:
А) алға қойылған практикалық міндеттерді шешу үшін – қандай ғылыми
білім қажет екенін анықтау;
ә) ғылымда ондай білім бар жоғын анықтау қажет.
Егер мұндай білім бар болса, онда оларды іріктеу, жүйелеу, қолдану
қажет, яғни, ғылыми проблема теориялық негізде пайда бола қоймайды.
Ғылыми техникалық танымдағы және оқыту процесіндегі пайда болатын
проблеманы айыру үшін танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы
оның объективті мәнін айыру қажет.
Проблема маңызы – дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектессе, мәні
– ғылыми фактілер мен олардың теориялық танылуындағы қарама-қайшылықтар
және бір-біріне таласқа түскен ғылыми теориялар .
Мысалы: политехникалық білімнің мобильдігі жөніндегі пікір. Бұл білім
негізінде меңгерілген мамандықта мобильді сипат алады деген тұжырымға алып
келді. Десекте, әрбір мамандық өзінің сипаты мен мазмұнына байланысты
функционалдық сауаттылықты қажет ететіні мәлім.
1. Педагогиканың әдіснамасы (методологиясы) – жалпы ғылым әдіснамасынан
және қоғамдық даму тенденцияларын үйренуден келіп шығатын педагогика
теориясының бастапқы (отправная) қағидалары, педагогикалық құбылыстарды
және оларды зерттеу әдістеріне жанасу принциптері, сондай-ақ, алынған
білімдерді тәрбиелеу, оқыту және білім беру практикасына ендіру жолдары
жайлы білімдер жүйесі. (Г.М.Коджаспирова, А.Ю.Коджаспиров. Педагогический
словарь. М. 2003)
Педагогика әдіснамасының предметі төмендегілер:
А) басқа ғылымдар арасында педагогиканың орнын анықтау және педагогикалық
зерттеулердің маңызды мәселелерін анықтау;
Ә) педагогикалық болмыс жайлы білімдерді іздестіру принциптері мен
тәсілдері;
Б) педагогика теориясының құрылымы, оның дамуы;
В) ғылым мен практиканың өзара әрекет тиімділігі шарттары, ғылым
нәтижелерін педагогикалық практикаға ендірудің негізгі қағидалары мен
тәсілдері.
Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты.
Теория педагогикалық құбылыстардың кез келген әдіснамасының негізі болып
табылады және сол әдістеменің көмегімен табылған факторлар арқылы
кеңейеді.
Теория – таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса, осы танымға жету
мен оны құру тәсілі болып табылады.
Таным теориясы тұтас таным іс-әрекет процесін және ең алдымен оның
мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама шынайы және практикалық түрде тиімді
білімге жетудің әдістері мен жолдарына көп көңіл бөледі, осы білімді
дамытудың тәсілдерін іздестіреді.
Кез келген әдіснамалық мәселелерді шешу белгілі бір гносеологиялық
принциптер негізінде құралған бастапқы әдіснамалық тұжырымда жүзеге асады.
Адамның танымдық іс-әрекетінің жалпы заңдылықтарын оның даму заңдарын
қалыптастыру философия ғылымының мәселесі.
Әдіснама әдістер туралы ілім, оларды зерттеушінің ойлау сипатын, оның
танымдық процеснінің даму жолын анықтаушы ретінде қарастыру қажет. Оқыту,
тәрбиелеу мен дамыту теориялары педагогика ғылымы әдістерінің негізгі
мазмұнын құрайды.
Ғылымның қазіргі әдіснамасында, соның ішінде педагогикалық әдіснамада
теорияның негізін құрайтын бірнеше компоненттерден тұрады:
А) фактологиялық материалдың бастапқы эмпирикалық негізі, ол теориялық
түсіндірмені талап етеді;
Ә) бастапқы теориялық негіз, ол зерттеу объектісін суреттейтін алғашқы және
теориялық ыңғайлардан тұрады.
Б) теорияның логикасы мен құрылысы;
В) эмпирикалық (тәжірибелік грекше) дәлелдері бар теориялық пайымдаулар
жиынтығы;
Г) педагогикалық теорияны қалыптастырудың әдіснамалық негізі, ол
дәріптелінген объект пен оның теориялық моделін суреттеумен байланысты.
Таным процесінде белгілі бір, нақты ғылымдарды зерттеудің жекеленген,
арнайы әдістері бар. Нақты ғылымдардың әдістерімен қатар жалпы ғылыми
сипаттары әдістер де кездеседі, олар дерлік барлық ғылымдарда қолданылады:
байқап-бақылау, теңеу, анализ және синтез, өлшеу, эксперимент, индукция,
дедукция.
Сонымен, зерттеу әдісі дегеніміз күрделі таным тәртіптері, ал олар
белгілі бір тәртібін белгілейтін әр түрлі әдіс-тәсілдердің жиынтығынан
тұрады.
Таным – қоғамдық-тарихи даму практикасымен шартталған адам санасында
болмыстың бейнелеу процесі. Бұның нәтижесінде болмыс жайлы жаңа білім
қалыптасады. Бір сөзбен айтқанда таным – болмыс жайлы жаңа білім.
Ұсынылған әдебиеттер:
5. Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Шымкент, ОҚМУ. –
2003. -111б.
6. ВВедение в науыное исследование по педагогике. Под ред.
В.И.Журавлева. М.,1988.
7. Методологические и теоретические проблемы изучения, обобщения и
использования передового педагогическиого опыта. М.,1978.
8. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогических исследований.
М.,1986.
Лекция №3
Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу бағыты және оны таңдау.
Жоспары:
1. Педагогикалық зерттеудің әдістемесі, объекутісі және оның пәні.
2. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесінің негізгі ережелері.
3. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістері.
4. Педагогиканың методологиялық проблемалары.
5. Ғылыми-педагогикалық зерттеу кезеңдері.
1. Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің негізгі мақсаты жеке тұлғаны оқыту,
тәрбиелеу және дамыту заңдылықтарын ашу, анықталған оқыту және тәрбиелеу
үрдісіне бар заңдылықтарды практика жүзінде кеңінен пайдалану.
Педагогикалық зерттеулер негізінде адам баласы әрекетіне бағытталған,
өйткені ол жеке тұлғаның қалыптасуының және тәрбиесінің негізі. Даму
процестерінің қозғаушы күштері – ішкі қайшылық күресі. Ғылыми-
педагогикалық зерттеу әдістері балалар денсаулығына зиян келтірмейтіндей
және оқу-тәрбие процесін жетілдіру бағытында қолданылуы қажет.
2. Ғылымның жедел дамуы, шындық дүниенің нақты бір мәселесін зерттеу, оның
әдіснамасын талдау мен тікелей байланысты болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz