Табу және эвфемизмдер

Жоспар
Кіріспе

1 Мифтік ескі наным
2 Аталардың аты
3 Қазақ тілінде эвфемизм тәсілімен сөз алмастыру

Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөздер тіл білімінде табу деп аталады. Қараңғылык пен діншілдік құрып тұрған өткен замандарда адам баласы өмірді жете таный білмеу салдарынан, зат пен оның атауының арасында табиғи байланыс бар деп жансақ түсінушілік болған. Адамзат өзі тудырған кейбір создерді күнделікті түрмыста өз| атымен атамай, басқаша атауға мәжбүр болған. Мұндай тыйым салынган сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көпшілігінде кездеседі. Бүл әдет түрік халықтарының тарихында кең тарағанқ. Қазақ халкының революцияга дейінгі тұрмысында да бұл сияқты соқыр сенім бірқыдыру өмір сүріп келгсндігі аян. Осындай тарихи оқиғаның нақтылы бір айғағы (көрінісі) ретінде мынадай бір аңыз әңгімені келтіруге болады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ТАБУ ЖӘНЕ ЭВФЕМИЗМДЕР
Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөздер тіл
білімінде табу деп аталады. Қараңғылык пен діншілдік құрып тұрған өткен
замандарда адам баласы өмірді жете таный білмеу салдарынан, зат пен оның
атауының арасында табиғи байланыс бар деп жансақ түсінушілік болған.
Адамзат өзі тудырған кейбір создерді күнделікті түрмыста өз атымен атамай,
басқаша атауға мәжбүр болған. Мұндай тыйым салынган сөздер дүние жүзіндегі
халықтардың көпшілігінде кездеседі. Бүл әдет түрік халықтарының тарихында
кең тарағанқ. Қазақ халкының революцияга дейінгі тұрмысында да бұл сияқты
соқыр сенім бірқыдыру өмір сүріп келгсндігі аян. Осындай тарихи оқиғаның
нақтылы бір айғағы (көрінісі) ретінде мынадай бір аңыз әңгімені келтіруге
болады.

\Аталардың аты:

Баяғыда Аюбай, Түлкібай, Итбан деген үш ағайынды адам өмір сүріпті.
Булардың отырған ауылы терең сайдың ішінде екен. Қүндердің бір күнінде
ағайынды ақсақалдар үйде әңгіме дүкен құрып отырады Бір кездс ауылдың
иттсрі жабылып үріп шулап коя береді. ‘Төрдегі ақсақалдардың бірі босаға
жақта күйбеңдеп жүрген келінге:— Шырағым, иттер неге үріп кетті, байқап
келші,- деп жұмсайды. Келін жүгіре басып далаға шықса ауылдың арт жағында
үлкен бір аю түлкіні қуалап барады екен де, иттер соған үріпті. Үйге қайта
енбек болган келін кенет “Япыр-ау, мұның бәрі аталардыц аты ғой, калай
айтсам екен деп қысыла-қысыла ішке енеді — Иә, балам, иттер неге үріпті деп
сұрайды ақсақалдың бірі. Сасқалақтаган келін:—Ауыл сыртындағы аршалы
бетте атакем тэкемді зыттыра куып бара жатыр екен, осы
ауылдағы жэкемдердң бәрі соларға қарай үріп жүр,— депті (“Қазақстан
әйелдері”, 1967, № 7, 27-бет).

ескі әдет-ғұрпы бойынша келін болып түскен қыз күйеуінің туған-
туыстарын өз атымен атамайтын болган. Солардың әрқайсысына лайықтап
(жолына, жасының үлкен-кішісіне қарай) өз тұсынан басқадай ат коюға мәжбүр
еткен. Мысалы: кызға қарап көз, бикеш, шырайлым, еркежан десе,
ұлға кекілдім, айдарлым, шырақ, тетелес, мырза жігіт, төре, мырза аға, би
аға делінген. Егер аты дөрекілеу болса, иттеріс деп те атаған. Сол тәрізді
ата-ене, абысын-ажын, кайын аға қайын жұрт, нағашы, жиендерге дейін шетінеи
ат қойып шығатып болған. Қелін ат қойғанда кездейсоқ түрде емес ат қоятын
адамдардыц мінез-құлқын, тұр-тұрпатын, өнер-талабын жан-жақты тексеріп,
түрлі касиеттеріне қарай сәйкестендіріп атаған. Мәселен, тете емес кайнысын
тетелес деп атамаған тұлым қоймаган қайнысын тұлымдым демеген. Жасы үлкен
адамдардың аттары басқа зат атауларымен аттас болып келсе, онда келін
оларға да басқаша жаңа ат ойлап табатын болған. Мәселен, Жылкыбан
болса мінгішдеп, Қойшыбай болса — азбан деп, Бүркітбай болса — үлкен
құс деп, Тышқанбай болса– қаптесер деп, Қарабай болса — баран деп, Ақберген
болса– шаңқан деп атайтын болған. Ауылды жерде әлі күнге дейін ескі салт-
сананың сарқыншақтары жасы мосқал тартқан адамдардың арасынан там-тұмдап
болса да кездесіп қалады. Бұлар қазір кедесе калса, ескі ырым, діни ұғым
бойынша емес, халықтың этикалық, эстетикалық калыптасқан көне нормасы
түрінде жұмсалады. Ұят сақтап, сыпайыгершілік білдіру иба, рәсім ретінде
қолданылады. Демек, табудың бұл түрінің мән-мағынасы түбірімен өзгерген,
көнеріп, бір жола күнделікті колданыстан шыққан деуге болады.

Қазақ тілінде табудың енді бір түрлері табиғаттың дүлей күшімен,
адамды опат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.