Экономикалық теория пәні

Жоспар
Кіріспе

І. Экономикалық теория пәні нені зерттейді
2.Сапасы кем ақшалардың мәні мен түрлері
3.Нарықтың мәні және атқаратын қызметі
4.Нарықтың құрылымы және ннфрақұрылымы

Өндіріс көлемінің ауьггқуы жиынтық сұраныстың өзгеруімен түсіндірі-леді. Жиынтық ұсыныс қысқа мерзімді кезеңде қарастырылады. Сұраныс пен ұсыныс талдырмасы және циклдік тербелістерге байланысты экономиканың тепе-теңдік жағдайынан ауытқуын экономикалық саясат тұрақтандыруга тырысады. Бірақ өнім көлемінің қысқа мерзімді ауытқуы, жұмысбастылықтың деңгейі экономиканың жалпы өсуінің қозғалысымен берілген, оның өсуінің көлемін ұлғайту экономикалық өсумен байланысты. Экономикалық өсуді жиынтық ұсыныстың ұзақ мерзімді динамикасы (құбылысы, жайы) ретінде немесе өнім көлемінің өсуі ретінде қарастыруға болады. Оның факторларының және зандылықтарының талдауы макроэкономикалық теорияның басты сұрақтарының біреуі болып табылады. Экономикада нақты пайданың өсуі "экономикалық өсу" деп түсіндіріледі және әрбір адам басына шаққандағы нақты өнімнің өсу есебі болып табылады. Сондықтан экономиканың өсуін өлшеу үшін абсолюттік арттыру немесе нақты өнім көлемі өсуінің екпініне немесе адам басына шаққандагы көрсеткіштер қолданылады.
Егер экономикалық өсу сырттан әкелінген қосымша ресурстардан жасалынса және қоғамдағы еңбектің орта өнімділігін өзгертпесе, онда ол экстенсивті болады. Интенсивті өсу технологиямен және өңдіріс факторларының жетілген түрімен байланысты, яғни өнімді ресурс көлемінің көбеюі нөтижесінде ұлғайту емес, олардың қайтымдылығы, тиімділігінің нәтижесінде өнім өндіру. Интенсивті өсу халықтың әлеуметтік өсуінің экстенсивті немесе интенсивті типтеріне байланысты, сыбағалы салмағының салыстырмалылығына немесе экономиканың есуіне әсер ететін басқа факторларға байланысты болады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Вариант 1

І. Экономикалық теория пәні нені зерттейді
Өндіріс көлемінің ауьггқуы жиынтық сұраныстың өзгеруімен түсіндірі-
леді. Жиынтық ұсыныс қысқа мерзімді кезеңде қарастырылады. Сұраныс пен
ұсыныс талдырмасы және циклдік тербелістерге байланысты экономиканың тепе-
теңдік жағдайынан ауытқуын экономикалық саясат тұрақтандыруга тырысады.
Бірақ өнім көлемінің қысқа мерзімді ауытқуы, жұмысбастылықтың деңгейі
экономиканың жалпы өсуінің қозғалысымен берілген, оның өсуінің көлемін
ұлғайту экономикалық өсумен байланысты. Экономикалық өсуді жиынтық
ұсыныстың ұзақ мерзімді динамикасы (құбылысы, жайы) ретінде немесе өнім
көлемінің өсуі ретінде қарастыруға болады. Оның факторларының және
зандылықтарының талдауы макроэкономикалық теорияның басты сұрақтарының
біреуі болып табылады. Экономикада нақты пайданың өсуі "экономикалық өсу"
деп түсіндіріледі және әрбір адам басына шаққандағы нақты өнімнің өсу есебі
болып табылады. Сондықтан экономиканың өсуін өлшеу үшін абсолюттік арттыру
немесе нақты өнім көлемі өсуінің екпініне немесе адам басына шаққандагы
көрсеткіштер қолданылады.
Егер экономикалық өсу сырттан әкелінген қосымша ресурстардан жасалынса
және қоғамдағы еңбектің орта өнімділігін өзгертпесе, онда ол экстенсивті
болады. Интенсивті өсу технологиямен және өңдіріс факторларының жетілген
түрімен байланысты, яғни өнімді ресурс көлемінің көбеюі нөтижесінде ұлғайту
емес, олардың қайтымдылығы, тиімділігінің нәтижесінде өнім өндіру.
Интенсивті өсу халықтың әлеуметтік өсуінің экстенсивті немесе интенсивті
типтеріне байланысты, сыбағалы салмағының салыстырмалылығына немесе
экономиканың есуіне әсер ететін басқа факторларға байланысты болады.
Экономика өсуінің факторларын көбіне экономиканың өсуінің типімен
топтайды. Экстенсивті факторларға капитал көлемінің, еңбек көлемінің, ал
интенсивтіге — технологиялық прогресс, масштаб арқылы үнемдеу, білімді және
маман жұмысшылар деңгейін көтеру, ресурстарды бөлуді жақсарту және оның
қолдану үрдісін сапалы ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Кейде жиынтық
сұраныс үрдістің басты катализаторы ретінде және экономикалық өсуінің
дербес факторы ретінде бөлінеді.
Экономиканың өсуін тұрған себептер ретінде мыналарды айтуға болады:
экологиялық және ресурстық шектеулер, әлеуметтік шығындардың ауқымды
спектрі және де үкіметтің тиімсіз экономикалық саясаты. Экономика өсуінің
негізгі үлгілерін қарастырайық. Басқа үлгілер сияқты өсу үлгісі абстракты,
экономика үрдісінің нақты түрі график немесе теңдік түрінде көрсетіледі.

2.Сапасы кем ақшалардың мәні мен түрлері

Ежелгі Русьта да ақша металл ақшаларға ауысқаннан кейін де "мал" атауға
ие болды. Ярослав Мудрый 1018 ж. былай деген дің жинаған малдарымыз:
ерлерден 4 күн, старостылардан гривен және боярлардан 18 гривенен тұрады".
Ол кездегі қазынашы "малшы", қазына, қазына жинау орны - "мал ұстайтын
орын" деп аталынды.
"Капитал" сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі герман
тілінде бұл сөз мал басы санының көптігін білдіре отырып, меншік иесінің
байлығын көрсетті.
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін жүнді
пайдаланды. Ежелгі скандинавтар көлемі бойынша әр түрлі тауарлар сатып алу
барысында құстардың, андардың жүндерін пайдаланды (үкі, түлкі, және т.б.).
Құс жүндері Солтүстік Сібір халықтарында, ал аң жүндері Солтүстік Америка
халықтарында жалпы құндық эквивалент ретінде қолданылды. Жүн ақшалар
Монғолияда, Тибетте және Памир аудандарында кең көлемде таралды. Ежелгі
Русьтардың арабтармен, хазарлармен, Византиямен сауда-саттық жасауы
барысында жүн ең басты құралдардың бірі болды. Ежелгі Русь елінде жүн ақша
жүйесінің бүгіні болып саналды. 1610 жылы жаулап алынан орыстардың әскери
кассасында 5450 руб. күміс пен 7000 руб. жүн табылды.
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
бақалшақ (раковинді) ақшаларды пайдаланды. Тарихта бақалшақ алқалардың
келесі атаулары сақталынды, бұлар: чангос, цимбис, бонгез, хайква және т.б.
Көлемі түймедей ақшыл-қызғылт бақалшақ Кари көптеп таралды. Безендірулер
түрінде жіпке тізілгендері Ежелгі Үнді елінде, Қытайда, Үндіқытайда,
Африканың Шығыс жағалауларында, Цейлонда және Филиппин аралдарына алғашқы
ақшалардың қызметін атқарды. Американдық үнділердің белдіктерінде бақалшақ
ақшалар құстардың, жыртқыш аңдардың келбет-кескінін көрсете өрнектеліп,
былғары белдіктерге көрік берді. Бақалшақтарды Солтүстік Американың
Тынық мұхит жағалауларында, Полинезияда, Каролин және Соломон
аралдарында айырбасу құралы ретінде пайдаланылды.
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы болып табылады.
Біздің бүгінгі күндерімізге дейін өмір сүре отырып, олар ешқандай өзгеріске
ұшыраған жоқ. XX ғасырдың 70-жылдарының басында Соломон аралдарының кейбір
тұрғылықты тұрғындарының ақша айналысы ретінде бақалшақтардың үш түрі: ең
арзаны - қара түсті (курила), ақ түсті (галиа), аса қымбат - қызыл түсті
(ронго) пайдаланылды.
Әлемде әр түрлі "экзотикалық" ақшалар болған. Каролин аралдары тобына
кіретін Яв аралында осы күнге дейін фея ақша айналысында қызмет етеді.
Олардың формасы дөңгелекше тас түрінде келе отырып, диірменнің тасын еске
түсіреді. Мұндай "монеталардың" диаметрі бірнеше метрге, ал массасы тоннаға
дейін жетеді. Сауда мәмілесі орындалғаннан кейін сатушы феяға бұрынғы
иесінің белгісін өшіріп, өзінің белгісін соғады.

Вариант 2

1. Нарықтың мәні және атқаратын қызметі

Қоғамдық еңбектің бөлінуі және мамандануы, экономикалық дербестік
немесе шаруашылық автономиясы, ресурстармен еркін айырбас арқылы
нарық пайда болады.
Нарық - қоғамның әлеуметтік – экономикалық өмір түрі пайда табу
үшін шаруашылық іс әрекеттерін еркін тауар өндірісімен айналысынан
негізінде материалдық игіліктердің, қатынастың, мүдденнің ұдайы
өндірісін іске асыру. Нарық нарықтық экономиканың бөлінбейтін
элементтері
Нарық — белгілі жүйе әрі айырбас нәтижесі мен жағдайын немесе өндіріс
факторына қарай өндірістік қатынастарды қысқарту, шаруашылық субъектілерін
байланыстырушы ұйым.2
Нарық — тауар айырбасынын аясы, сатушы мен сатып алушылар арасындағы
белгілі экономикалық қатынастар жүйесінің сипаттамасы.1
Нарық — сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды жайлы қатынастар
жүйесін көрсетеді.
Осы көзқарастың әркайсында жеткілікті аргумент келтірілген және
нарықтық қатынастардың объективті нақтылығын көрсетеді, бірақ мәселенің тек
бір жағын ашады, анықтамалардағы ортақ пікір: нарықты өндірістің емес,
айырбас саласының категориясы ретінде қаран, нарықтық қатынастырдың
субъектісіне сатушы, сатып алушы және тұтынушылар жатқызылады. Тауар
қатынасының дамыған түрі мен сауда делдалының болған кезіндегі оның нәрсе,
сатушы мен сатып алушы нарықтық қатынаста мүлде әртүрлі субъекті болып
табылады. Белгілі жағдайдың бірі тауар — ақша, нарық байланыстары сату —
сатып алу аспектісімен ғана шектелмейді.
Бастау айырбас пен айналыс аясының қатынасынан басталмайды. ол
өндірістік басталады және өнім сол жерде өндіріліп, экономикалық
байланыстар туындайды. Сөйтіп өндірілген өнім қай кезде тауар болып,
қандай нақты түрде тауарлы — ақша қатынасы болатындығы айқындалады. Нарық
іс-әрекетінің саласын тек айырбаспен шектеу, онын бәсекелестікпен шығын
минимумын төмендетуге, өзара пайдалы өндірістік байланыстарды құру сияқты
сапалы қасиеттерінен айырады. Демек, нарық пен нарықтық қатынастар жою
өндіріспен салыстырғанда, тауарлы өндірісті тиімді көрсететін жоғарыдағы іс-
әрекеттер екендігі аян.
Мемлекеттік — әміршілдік экономикадан басқасына өту экономиканы
орталықтан жоспарлы басқарудан бас тартуға әкеледі. Қоғамның экономикалық
өмірін басқаруды жақсы әрі тиімді тек нарық атқара алады. Нарыктың мәні
тұрғысынан қарасақ, онда оның мән-мағынасын жоғарыдағы анықтамалардың
ешқайсысы аша алмаған. Біздің ойымызша, нарықтың мәнін дәлірек Ю.Я.
Ольсевич айтқан: Нарықты әдеттегідей айналым саласына теңей салу...
дұрыс емес, себебі өндіріс, болу, тұтынудың тұла бойы нарықтық таңбамен
сызылған.1
Нарық — өзін-өзі реттеуші ұдайы өндіріс жүйесі, барлық элемент пен
буындар төлем қабілетгілігі бар сұраным мен ұсынымның тұрақты әсерінде
болады.
Біздің ойымызша, бұл анықтамаға мына сөздерді қосуға болады: тек
қатаң бәсекелестік ортада. Осы анықтама біздің нарық жайлы шектелген
ойымызды кәдімгідей кеңейтеді. Осыдан байқалатыны, өзін-өзі қалпына
келтіретін біртұтас экономикалық жүйені нарық дейміз және ол
орталықтанған мемлекеттік жоспарлы реттеуші экономиканы ауыстыруға
қабілетті.
Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады: нарық ұғымын шap шеңберде сату
түрін ұйымдастырған және орнын анықтаған деп түсінсек, кең шеңберде
қоғамдағы экономиканы ұйымдастырудың түрі деп қарастырамыз.
Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол көптеген саладан және табиғаты
әртүрлі функционалдық жүйелер тобынан тұрып, өндіруші тұтынушы арасындағы
шаруашылық байланыстарын құрайды.
Нарық — күрделі жүйе, оның құрылымын әртүрлі белгілермен
классификациялауға болады. Елдегі барлық нарықты былай жіктейміз: ішкі
(ұлттық) нарық, еларалық, аймақтық, біріккен нарық және ішкі
(республикалық, облыстық, облысаралық) нарық, әлемдік нарық. Әлемдік нарық
жеке елдің ішкі нарығымен байланысты. Ол байланыстар өндірістік кооперация
мен интеграция, сыртқы сауда, тауар айырбастау операциясымен жүзеге асып
отырады. Қазіргі уақытга нарықтар арасындағы байланыстап жоюда. Шығыс
Еуропа мен Еуропаның экономикалық қауымдастық (ЕЭҚ) елдері арасында және
дүниежүзілік нарық қалыптасуда.
Нарық қызметін тек қана айырбас саласымен шектеу - оны бәсеке, ең аз
шығынға ұмтылуы, өзара тиімді өндірістік байланыстарды жасау сияқты
қасиеттерінен бірге, нарықты жайғана тауар айырбасы емес, тауар
өндірушілер мен тұтынушылардың қарым-қатынастарына тоңайтарымдылық,
эквиваленттілік, бәсекелестік болатын айырбастын экономикалык өткізілуі
ретінде қарау керек. Осы тұрғыдан алғанда, нарықты әртүрлі тауар
өндірушілер мен тұтынушылардың арасында болатын экономикалық байланыстар
мен қатынастар жүйесі деп сипаттауга болады.
Тек өндірушілер мен тұтынушылардың арасындағы жеке байланыс пен қатынас
қана емес, сонымен катар өндірушілердің, өндірушілер мен сатып алушы-
тұтынушылардың, тұтынушылардың өздері арасындағы байланыстар мен қатынастар
туралы болып отыр. Бұл қатынастар мен байланыстар қайтарымдылықты, тепе-
тендікті, объективті түрде алдын-ала анықтайды, яғни шаруашылық
серіктестерінін қатынас субъектісі ретіндегі тең құқылығын бейнелейді.
Бұдан серіктестердің шаруашылық қызметтердің варианттарын және оңтайлы
өткізу бағасын таңдаудағы, табыстарды иемденудегі дербестігі мен
тәуелсіздігі туындайды. Алғашқы екі жағдайдың шүбәсіз салдары бәсеке-
өндіріс процесінде де тұтыну процесінде де болатын шаруашылық
байланыстардың өзгеруіне себебін тигізуі мүмкін.

2. Нарықтың құрылымы және ннфрақұрылымы

Нарықтық экономиканың негізгі шаруашылық субъектілеріне үй
шаруашылығын, фирма мен үкіметті жатқызамыз. Бұл субъектілер бір-бірімен
ресурс нарығында қаржы мен тұтыну нарығында өзара іс-әрекет жасап, шығыс
пен кірісті айналым жасайды. Бұны кестелік түрде көрсетуімізге болады.
Үй шаруашылығы материалдық (жер мен капитал) және адам (еңбек пен
кәсілшідцік) ресурстарды өткере (өткізу) отырып, оларды фирмаларға нарық
ресурстары арқылы ұсынады. Соңғылары тауар өндірісіне қажетті сұраным
ресурстарын талап етеді. Сұраным мен ұсыныстың өзара іс-әрекеті әрбір
ресурс түріне нарықтық бағаны белгілейді. Үй шаруашылығы тұтыну нарығында
тауарға сұраным жасай отырып, ресурстарды сатудан алынған табысты қажетті
өнім мен қызмет жасауға жұмсайды. Ал, фирмалар өз өнімін өткере отырып,
ақшалай табыс алады.
Үй шаруашьшығы тапқан табыстың барлығын өнім сатып алуға жұмсамайды,
белгілі бөлігін жинайды (кор) және ресурстар мен салықты төлеуге жұмсайды.
Фирмалар өндіріс ресурстарын біріктіреді және қозғалысқа келтіріп, өнім
шығарады, қызмет көрсетеді және осы тауарды ұсынады. Оларды нарықта сату
фирманың ақшалай табысын қалыптастырады. Үй шаруашылығы сияқты фиpмaлap да
алынған табысты (өткеруден түскен табыс) ресурстарды төлеуге толық
жұмсайды. Фирмалар үй шаруашылығындай қажетті салықтарды инвестмцияны
жүзеге асырады.
Үкімет фирмалардан салық алып, жеке кәсіпорындарға дотация, субсидия
береді және кәсіпкерлерден қажетті ресурстарды сатып алады. Үкімет
жұмысымен қамтамасыз ету саясатын жүргізді және инфляция деңгейіне, ұлттық
өнімнің қозғалысы мен құрылымына әсер етіп, табыстарды үлестіреді. Салықтан
түскен ақшалай қаржыны шоғырландырып, үкімет жалақыны, трансферттік
төлемдерді (мемлекеттік зейнет ақы, табыс аздарға көмек ақы, жұмыссыздарға
жәрдем ақы) төлейді. Құқықтық негізде қамтамасыз етіп, экономиканы тиімді
дамыту үшін мемлекеттік қызмет көрсетуді ұсынады. Демек, табыс пен
шығындардың шеңбер айналымы үнемі қозғалыста болып, теңгеріледі. Түпкі
есепте (нәтижеде) өндірістің жалпы көлемін байқатып, тұрғындардың
жұмыстылығы мен табысы көрсетіледі.
Нарықтың құрлымы мына төмендегі критерийлері бойынша жіктеледі.
- Заңдылықты сақтау бойынша – заңды заңды нарық
-
көлеңкелі (заңсыз) нарық
- Нарықтық қатынасты қатысушылар бойынша – көтерме сауда нарығы
- бөлшек сауда нарығы
- мемлекеттік тапсырыс нарығы
- Сала бойынша – мұнай нарығы
- бидай нарығы
- көлік нарығы
- Географиялық жағдайларға байланысты - жергілікті нарық

- ұлттық нарық

- әлемдік нарық
-Бәсекені шектеу дәрежесіне байланысты – жетілген бәсеке нарығы

- монополиялық бәсеке нарығы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.