Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе

І Бөлім Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту

1. 1 Ақыл-ойды дамытудың мақсаты мен міндеттері

1. 2. Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың ақыл-ойын тәрбиелеу - педагогикалық проблема

ІІ Бөлім Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойының даму теориясы

2. 1 Ақыл-ой тәрбиесінің құралдары

2. 2 Ақыл-ой тәрбиесінің әдістері

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе.

Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері елімізде білім саласында көптеген өзгерістер болып жатыр. 1992 жылы «Білім туралы заң», 1993 жылы бастауыш сыныптық базистік бағдарлама, жалпы орта мектепке арналған көп вариантты оқу бағдарламалары, тәрбиеге байланысты «Атамекен», «Кәусар бұлақ», «Елім-ай», бағдарламалары, Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамалары, 1999 жылы «Білім туралы» жаңа заң жарық көрді.,

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде» деп аталатын еңбегінде: « . . . Бұл міндет білім берудің, мәдениет органдарының, қоғамдық ұйымдардың, бұқаралық ақпарат құралдарының барлық жүйесіне, әрбір отбасына қатысты. Ал оны елдің Туын, Елтаңбасын, Әнұранын қастерлеуден, Заңды Үкіметті құрметтеуге тәрбиелеуден бастау керек. Әрбір адам бала кезінен бастап, Қазақстан - менің Отаным, оның мен үшін жауапты екені сияқты, мен де ол үшін жауаптымын деген ойды бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн», - деп көрсетті.

, «Бар жақсылық - балаларға» атты ұранмен мектепке дейнгі тәрбиеге мемлекеттік, бүкіл халықтық қамқорлық жасалғаны мәлім. Балабақшалар сан жағынан көбейіп, тәлім-тәрбие мазмұнын жаңарту, балалардың денсаулығын сақтау, ана мен балаға, отбасына қамқорлықты күшейту, 5-6 жастағы балаларды мектепке дайындау, олардың ақыл-ойын, дүниетанымын жетілдіру, ана тілінде сөйлеуге үйрету мәселелері; жөнінде Б. Баймұратова, «Мектепке дейінгі балалар тілін дамыту», «Сәбилердің сөздік қоры мен сөйлеу тілінің даму ерекшеліктері», В. Н. Андросова «Ересек балалардың поэзиялық шығармалараға қызығушылығын арттыру», В. А. Давыденко «Нәрестелердің ойыншықтармен қимыл-қозғалыс жасауының психологиялық ерекшелігі» кандидаттық диссертациялар қорғалды., Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу нәтижесінде монографиялық еңбектер («Баланы мектепке дайындау жөнінде») жазылып, қазақ тілінде алғаш рет бағдарламалар, оқу-әдістемелік құралдары жарияланды. Осындай зерттеулер қазақ тілінде жұмыс істейтін балабақшадағы оқу-тәрбие жұмысының мазмұнын жақсартуға айтарлықтай үлес қосқаны сөзсіз.

, Қазақстанда мектепке дейінгі мекемелерде балаларды тәрбиелеу мен оқытудың теориялық мәселелерін қарастырған отандық ғалымдар Н. Құлжанова, В. Н. Андросова, Л. А. Давиденко, Е. Б. Дайрабаева, Г. И. Исмагулова, А. Қаржаубаева, Т. Ж. Қалдыбаева, А. К. Меңжанова, О. А. Михалькова, В. Я. Никитин, М. Т. Турскельдина, Б. Баймұратова, Қ. Қойбағаров, К. Сейсенбаев, Ж. Рысбекова, Қ. Т. Шериазданова және М. Оспанбаеваның Ғ. З. Таубаева және т. б. еңбектерін атап көрсетуге болады.,

Мектепке дейінгі жастағы балалардың ақыл-ойын дамытуды дұрыс ұйымдастыру үшін олардың ақыл-ой дамуының заңдылықтары мен мүмкіндіктерін білу керек. Осыларды ескере отырып, ақыл- ой тәрбиесінің міндеттері, мазмұны, ұйымдастырылуы мен әдістері белгіленеді. Ақыл- ой тәрбиесін шешу жолдары: бір жағынан баланың мүмкіндігін барынша пайдалану және екінші жағынан баланы шаршататын немесе қажытатын, шамадан тыс міндеттерді жүктеуді болдырмау болып табылады . «Бізге білім «дайын түрінде» келмейді», - деп Пиаже айтады

, Ақыл-ой тәрбиесі -балалардың белсенді ойлау қызметінің дамуына ересектердің мақсатты ықпалы . Ол қоршаған дүние туралы түсінікке жеңіл білімдерді хабарлауы, оларды жүйелеп отыруды, танымдық мүдделерді зияткерлік дағдылар мен іскерлікті қалыптастыруды, танымдық қабілеттерді дамытуды қамтиды.

Ақыл - ой тәрбиесі - адамның таным қабілетін дамытып, білім қорын игеруіне жол ашатын тәлім - тәрбиенің негізгі бір саласы. Ақыл - ой тәрбиесі арқылы балалардың оқып білім алуына іс - әрекетін бағыттау - сана сезімінің дамуына, ғылыми негіздерін меңгеруіне бағыт - бағдар бере отырып жеке тұлғаны қоғамның өркениетті даму бағытына сай жан - жақты тәрбиелеудің құрамды бөліктерінің бірі.,

І Бөлім Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту

1. 1 Ақыл-ойды дамытудың мақсаты мен міндеттері

, Ақыл-ой тәрбиесі әр заманда жастарға білім берудің негізгі құралы болып табылады. Білім алуға және ғылымға ұмытылыс халық санасының тереңінен әрдайым орын алады. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары бейнеленген ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты игерудің нәтижесі деп білді. Тек ақылды адам ғана терең білімдерді меңгере алатынын түсінді. Білімнің мәнін «Ақылдан қымбат байлық жоқ», «Ақылды сатып ала алмайсың», «Ақыл - тозбас киім, білім - сарқылмас бұлақ» деген халықтың даналық сөздерінен - ақ байқауға болады.,

Ақыл-ой тәрбиесі - тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Ақыл-ой тәрбиесі еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.

Ақыл-ой тәрбиесінсіз дүниеге адамгершілікті көзқарас, саналы тәртіппен орынды мінез-құлық, еңбек нәтижесі, экономикалық білімдер, дағдылар, тіршілік ету ортасы, табиғат және қоғам құбылыстарына талғампаздық, дене күш-қуатын арттыру жолдарын білу, қоғам өмірінің құқықтық негіздерін игеру мәселелерін шешу мүмкін емес.

Ақыл-ой тәрбиесі - адам зиялылығының негізі. Ақыл-ой тәрбиесіне екі ұғым кіреді: зер салып ойлау және ақыл-ой күштері.

Белгілі психологтар мен педагогтардың еңбектерінде ойлаудың түрлері олардың мәні, мазмұны жеткілікті зерделенген мәселелердің бірі.

Ойлау дегеніміз не? Ойлау деп заттар мен құбылыстардың арасындағы табиғи байланыстарды және қатынастарды бейнелейтін психикалық процесті айтады. Ойлау - таным іс-әрекетіндегі күрделі процесс. Ол білмеуден білуге қарай бағытталған ой қозғалыстың адам миында бейнеленуі.

, Ақыл-ой тәрбиесінің міндеттері Олар:

- ойлау іс-әрекетінің шарты болатын білім қорын жинау;

- негізгі ойлау операцияларын меңгеру;

- зиялылық біліктерді қалыптастыру;

- дүниетанымды қалыптастыру;,

Ақыл-ой дамуы және ойлау білігі негізгі ойлау операцияларын меңгеруде қажет етеді. Негізгі ойлау операцияларына ғылымда белгілі анализ, синтез, салыстыру, класификация жатады.

Анализ дегеніміз бүтінді бөліктерге ойша бүктеу немесе бүтіннің жеке қасиеттерін ойша бөлу болып табылады .

Синтез - заттың бөліктерін ойша үйлестіре біріктіру немесе құбылыстардың жеке жақтарын олардың белгілері мен қасиеттерін біріктіру. Анализ бен синтез біріне-бірі қарама-қайшы ойлау операциялары болғанымен, олар бір-бірімен үздіксіз байланыста болады.

Белгілі бір сабақтастықта нақты белгілі немесе бірқатар белгілер бойынша олардың ұқсастықтарын немесе айырмашылықтарын анықтауды салыстыру деп атайды.

Салыстыру - жинақтаудың қажетті алғы шарты, .

Араларындағы ұқсастық немесе айырмашылыққа тәуелді заттар немесе құбылыстарды топтарға ажыратуды жіктеу деп атайды.

Негізгі ойлау операцияларын тұтас педагогикалық процесте меңгере және нәтижелі қолдана білу мұғалімнің шеберлігін, біліктілігін, білімдарлығын көрсетеді.

Ақыл-ой тәрбиесінің тағы да бір маңызды міндеті балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Мұның негізінде әлем танымдылығын түсіну, табиғат пен қоғам дамуының заңдарын ұғыну. Жинақты етіп айтсақ, оқушылар барлық пәндерді оқу процесінде негізгі дүниетанымдық жұмысты бекітеді, баянды етуді талаптандырады. Ақыл-ой тәрбиесінің маңызды мндеті - ақыл-ой қызыметінде, білімді үнемі молайтуға қажеттілікті дамыту. Ақыл-ой тәрбиесін және мәдениеттілікті көтеру - балаларды біліммен қаруландыру, ойды таным және творчествалық қабілеттерді дамыту, ақыл-ой жұмысы мәдениетін бойға сіңіру міндеттерін алға қояды. Ақыл-ой тәрбиесі процесінде интеллектуалдық қызымет жоғарлайды.

1. 2. Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың ақыл-ойын тәрбиелеу - педагогикалық проблема

Педагогикалық сөздікте ақыл-ой тәрбиесіне келесідей анықтама берілген: «ақыл-ой тәрбиесі - адамның таным қабілетін дамытып, ер жетіп, есеюіне, білім қорын игеруіне жол ашатын тәлім-тәрбиенің негізгі бір саласы. Ақыл-ой тәрбиесі арқылы оқушының оқып, білім алуындағы іс-әрекетін бағыттап, сана-сезімінің дамуына, ғылым негіздерін меңгеруіне бағыт -бағдар беріледі».

, Белгілі ғалым А. Меңжанова мектепке дейінгі жастағы балалардың «ақыл-ой тәрбиесінің мақсаты - балаларды табиғат пен қоғамдық өмірдің сан қилы қарапайым құбылыстары жайлы біліммен қаруландыру, сезім мен қабылдау ерекшеліктерін жетілдіру арқылы ақыл-ой қабілетін (зейін, ой, ес, қиял, тез және дұрыс шешім қабылдау, тұжырымдау, игерген әдет пен дағдыны, білімді іс-әрекет үдерісінде туған міндеттерді шешуге пайдалана білу, өз еңбегнің сапасын, оның қорытындысын, ынта-ықыласын болжай алу) дамытуды қамтамасыз ету», - деп анықтаған. /Меңж 66 67/,

, Г. Исмағұлова ақыл-ой тәрбиесі дегеніміз балалардың белсенді ақыл-ойының дамуына үлкендердің мақсат көздей отырып ықпал етуі, яғни балалар ұғымыныа түсінікті тілмен қоршаған дүние, әлем жайлы білімді жүйелі хабарлау, қызығушылығын, интеллектуалдық әдет пен дағдысын, танымдық қабілетін дамытуды айтады., / Менңж 67/

Ақыл-ой тәрбиесі іс-әрекет үдерісінде : адамдармен қарым-қатынас, ойын, еңбек, сурет, жапсыру, құрау, құрастыру, тәрбие, оқу, т. б. үдерістерде жүзеге асырылады.

Ақыл-ойдың дамуы - бұл бала жасына, тәжірибесінің молаюы мен тәрбиелілік ықпалдарының әсеріне байланысты ойлау әрекетінде пайда болатын сан және сапалық өзгерістердің жиынтығы. Мектепке дейінгі шақта білімнің қорлануы шап- шаң қарқын мен жүреді . Таным процестері жетіледі, бала ақыл- ой әрекетінің қарапайым әдістерін меңгереді. Баланың ақыл- ойының дамуын қамтамасыз ету оның барлық кейінгі іс-әрекеті үшін зор маңызы бар.

Карл Юнг «интеллектуал» ретінде анықтайтын адамды онша жақсы көрген жоқ. Ол бір клиенттің мінез-құлқын былай талдады: «Бұл науқас нағыз қылмыскер ретінде болмаған, тек, атап айтқанда, интеллектуал болып, ақыл күшіне сенгені соншама, істеген жаманынан «өз ойынан қайта алады» деп түсіндірді

, Ойлау құрылымының механизмін түсіну үшін ақыл - ой қызметінің репродуктивті және продуктивті бөліктері қатынастарының қағидасы ерекше маңызды. “Ойлау - шындықты танудың қорытындыланған және жанама түрдегі үрдісі, бірақ оның диалектикалық, қарама - қайшылықтық бірлігінде продуктивті және репродуктивті бөліктері тұтасып кеткен” деп көрсетеді З. Калмыкова.,

Н. Менчинская өз еңбегінде “Жақсы дағдыланған және нық бекітілген тәсілдерді қалыптастыру оқушылардың ақыл - ой дамуына елеулі әсер береді” деп, оның дамытушылық функциясының жоғарлауын, оқыту тәсілдерінің рөлін анықтайды.

Ақыл - ой қызметінің тәсілі - ол белгілі бір топтағы мәселелерді шешу үшін ұйымдастырылған қисынды операция немесе операциялар жиынтығы.

, Ал осындай ақыл - ой сезімі кейбір балаларда жетілмей, артта қалып қояды. Оның себебі негізінен тұқым қуалаушылық, ортаның, экологияның әсері, отбасының әлеуметтік жағдайы, кейбір ата - аналардың араққа салынып, нашақорлықтың соңына түскен және басқа да осындай келеңсіз жағдайлардың әсері. Мұндай адамдарды ерекше оқытып үйретпесе, олардың сана - сезімі мен адамдық ақыл - ойы дамымайды.,

ХХ ғасырдың 80 - 90 жылдары ақыл - ойы артта қалаған балалардың мемлекет тарапынан дұрыс қамтамасыз ету, оларды қорғау, өмірін сақтау сияқты біраз жетістіктерге және олардың отбасына көбінесе медициналық, психологиялық көмектер беріліп, бағыт - бағдар жасалып отырады.

Ақыл - ойы артта қалған балаларға әлеуметтік көмек көрсету барысында медициналық бейімдеудің мәні зор. Мұнда ақыл - ойы артта қалған балалармен жігерлі терапия жүргізе отырып оларға дәрігерлік - ментозды емдеу, физио, фито, психотерапия, емдік дене шынықтыру жаттығулары, жалпы денсаулыққа пайдалы емдеу шаралары қолданылады.

Сонымен қатар психологиялық бейімдеудің мәні үлкен. Мұнда ақыл - ойы артта қалған балалардың психологиялық деңгейін анықтайды, яғни, алғашқы бұзылулар, аурудың басы неден болғанын, қалай басталғанын, олардың қайталануы, психикалық ауытқулары, қалыпты жағдайдан ауытқу, есін жоғалту туралы белгілерін анықтайды.

, Соңғы жылдары В. Кащенко және Л. Выготский емдік педагогиканың теоретикалық негізін қалады. Емдік педагогиканың мақсаты - ақыл -ойы артта қалған балалардың нығайып өсуі мен ақыл есінің дамуын, коррекциялық дамуын, яғни, психикалық жағынан мінез - құлқы, сөйлеуі, басқа да сезім мүшелерінің жан - жақты дамуына мүмкіншіліктер жасау, сондай - ақ ақыл - ойы артта қалған балалардың коррекциялық арнайы жее және топтық бағдарламалары мен әдіс - тәсілдерін жасау, олардың отбасы тәрбиесінің және психотерапиясының бағдарламасын жасау.,

Мұндай ақыл - ойы артта қалған балалармен дәрігерлік - психологиялық - педагогикалық және коррекциялық шараларды жүргізгенде мамандар мынадай маңызды ұстанымдарды сақтауы тиіс.

1. Балалар құқығы туралы. Конвенцияда бекітілген балалардың тұлғалық тәндік және ақыл - ойының дамуы, оның білім алу құқығын қатаң түрде сақтау.

2. Жеке және топ арқылы олармен коррекциялық - дамыту сабақтарын жүргізу.

3. Қимыл - қозғалысы мен ақыл - ойының жетілуін бағалап жетілдіре түсу.

4. Ақыл - ойы арта қалған балалардың психологиялық қауіпсіздігін сақтау, сол ортаға мейірімділік пен қамқорлық жағдайын туғызу, олардың қиыншылықтарын түсіну және жағдай жасау.

5. Әр балаға жоспар мен бағдарлама жасап, оларды соған дағдыландыру.

6. Мамандар олардың қуануына, тыныштықта болуына жағдай жасап, олардың жеке басының қызығуын арттыру.

7. Баланың өзі жасаған жұмысын бағалай білуге дағдыландыру.

, Әлеуметтік жұмыс тәжірибесі жөніндегі құралдың авторы В. Комиед балалардың ақыл - ойын арттыру үшін кеңесшіге тән сапалар тізімін көрсеткен. Олар төмендегілер.

1. Эмпатия немесе түсінісу - басқа адамның көзімен әлемді көруге күш салу.

2. Құрметтеу - адамның мәселені шешу қабілетіне сену.

3. Нақтылық немесе анық болу қабілеті - өз ойларын айтуда терең анықтылық орын алатын, басқа адаммен қарым - қатынас жасаудағы ептілік қасиеті.

4. Өзіңді білу және қабылдау, сондай - ақ басқа адамға көмек беруге даярлық.

5. Шынайылық - қарым - қатынастарда шынайы болу қабілеті.

6. Конгруэнттілік - сөздік түрде айтылатын ойдың іспен сәйкес келуі.

7. Тікелестілік (“immadiacy” - бір нәрсені бірден, ешкімсіз, соңында қалдырмастан орындау қабілеті) - дәл осы уақытта кеңес беру үрдісіндегі тәжірибемен жұмыс.,

Ақыл - ойы артта қалған балаларға психологиялық кеңес берудің негізгі ұстанымдарына мыналар жатады:

- ізгіліктік, яғни, адам мүмкіндігіне үміттілігі;

- шынайылық - шынайы мүмкіндікті және жағдайларды есепке алу;

- жүйелілік - адамды сау, дамушы субъект ретінде қарастыру;

- баламалық - кеңес беруге, тапсырысқа, кеңес алушының мүмкіндігіне және ұстанымына тәуелді кеңес беру кезіндегі мазмұнның, формалардың, тәсілдердің өзгеруі.

ІІ Бөлім Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойының даму теориясы

2. 1 Ақыл-ой тәрбиесінің құралдары.

Ақыл - ой тәрбиесінің басты құралы - айналадағы адамдар, заттар, табиғат, қоғамдық құбылыстары. Осылардың әсерінен баланың дүниеге деген көзқарасы кеңейіп, танымы дамиды. Ақыл- ой тәрбиесінің негізгі құралдарының бірі- ойын. Ол баланың ерекше әрекеті. Әр ойын баланың ерекше дамуына әр қилы әсер етеді. Мазмұнды рөлді ойындар айналадағы дүние туралы түсінігін кеңейтіп, сөзін дамытады . Драмалық ойындар көркем әдебиет шығармаларын терең түсінуіне, тілінің дамуына әсер етеді . Ақыл - ойды дамытудың пәрменді құралдарының бірі - оқыту процесі. Оқытуда бала жоспарлы түрде қажетті білім дағдысын игереді. Оқытудың мазмұны мен оны ұйымдастырудың әсері күшті болады. Оқыту баланың ойлауға күш салса білу қабілетін, еркін, табандылығын, төзімділігін, қиыншылықты жеңе білу қабілетін, жауапкершілігін, тәртібін тәрбиелейді. Ақыл -ой тәрбиесінің тағы бір бағалы құралы - еңбек. Еңбек арқылы әр бала түрлі құбылыстар мен олардың пішіндері, көлемдерімен, сан алуан материалдардың қасиеті мен танысады .,

2. 2 Ақыл-ой тәрбиесінің әдістері

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.