Өнеркәсіптік үлгілер

Жоспар
Кіріспе

1 Өнеркәсіптік үлгілер
2 Материалдык емес активтердің басқа да түрлері.
3 Материалдық емес активтерді бағалау және тану
4 Материалдық емес активтерді есептеу

Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрықша құқыкты "растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнеркәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысымен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазақстан Республикасында немесе шетелдерде, белгісіз болып келсе, онда ол жаңа өнеркәсіптік үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бүйым ретінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса, онда оның өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады. Өндірістік үлгілер авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер өнеркәсіптік үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінің жемісі болса, онда олардың бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өнеркәсіптік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тіркелген соң беріледі.
Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану құқығын басқа тұлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруға жөне келісімде қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік үлгілердің құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы зандарымен реттеледі.

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрықша құқыкты
"растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі.
Өнеркәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің
қосындысымен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазақстан
Республикасында немесе шетелдерде, белгісіз болып келсе, онда ол жаңа
өнеркәсіптік үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік
әдіспен бүйым ретінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,
онда оның өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады. Өндірістік
үлгілер авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер
өнеркәсіптік үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінің жемісі болса,
онда олардың бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді.
Өнеркәсіптік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
тізіліміне тіркелген соң беріледі.
Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өнеркәсіптік
үлгіні пайдалану құқығын басқа тұлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал
соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруға жөне келісімде қарастырылған
басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік үлгілердің
құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы
зандарымен реттеледі.
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) —қандай да
бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы мемлекеттік органдарының берген
рұксаты. Лицензиялар келесі белгілері бойынша бөлінеді:
Субъект бойынша:
-Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларына берілетіндер;
-шетелдік заңды және жеке тұлғаларға, азаматтығы жоқ тұлғаларға,
халықаралық ұйымдарға берілетіндер.
Қызмет ету көлемі бойынша:
- негізгі (бас) - мерзімі шектеусіз, белгілі бір қызмет түрімен
шұғылданатындарға, егер де олардың қызметі бір тұтас технологиялық кешенге
кіретін болса, онда бас лицензия қызметтің бірнеше түрімен
шүғылданатындарға
даберіледі;
- бір жолғы (бірақ рет пайдалануға берілетіндер) — белгілі бір
шаруашылық операциясын жасау үшін рұқсат етілген шегінде өнімнің көлемін,
санын немесе
салығын (ақшалай немесе натуралды түрінде) алуға беріледі;
- операциондық — валюта заңдылығымен анықталған, валюталық
құндылықтарды пайдаланумен байланысты белгілі бір банкқыз метінің
операцияларын жасау үшін беріледі.
Мерзімдік әрекеті бойынша:
-тұрақты — берілген мерзімі шектелмеген;
-уақытша — белгілі бір мерзімге берілген.
Аймақтық әрекет ету сферасы (территориялық әрекет ету аясы) бойынша:
-тұтастай Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етеді;
-Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында ғана әрекет етеді;
-Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде де таратылады.
Материалдык емес активтердің басқа да түрлері.
Материалдық емес активтердің бұл тобына "Фирма бағасы" ("гудвилл"),
интеллектуалдық меншік және тағы басқалары кіреді ("гудвилл" құрамына
кіретін материалдық емес активтер сызбада көрсетілген).
Гудвилл. Гудвиллды бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда, ол
компанияларды біріктіріп немесе сатып алған кезде кәсіпорынның сатып
алынған бағасын және оның дербес бірлік болып тұрған кезіндегі баланстық
қалдық құнының (міндеттемелерін қоспағанда) арасындағы айырмасын керсетеді.
Гудвилл материалдық емес активтердің бұл түрі бүтіндей жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындардың немесе олардың құрылымдық бөлімдерінің бір тобын
сатып алғанда пайда болады. Гудвиллдің пайда болу себептері әрқилы болып
келеді. Әдетте, мүндай кәсіпорындардың (бөлімшелердің) баланстық құнымен
емес, аукционда (конкурста), көсіпорынның болашақтағы табыс әкелу
мүмкіндігіне, оның өнімді шығару нарығындағы беделіне жене басқа
факторларға байланысты анықталған бағасына сатылатыны немесе сатып
алынатыны нарықтық қатынастар жағдайында пайда болатын заңды құбылыс.
Кәсіпорынның (бөлімшенің) сатылу құны оның балансындағы активтерінен асып
түсуі "Фирма бағасын" құрайды.
Демек, кәсіпорын өзінің баланстық құнынан артық бағаға сатылуы, оның
біршама үстемдігі (артықшылығы) бар болғандығынан.
Олардың ішіндегі ең айрықшасы: ерекше тиімді жарнама саясаты,
бұрындары белгісіз болған табиғи ресурстарының ашылуы, жоғары несиелік
рейтингі, қызметтерлерінің машықтығының жоғары болуы, географиялық
орналасуының артықшылығы, жабдықтаушылармен тиімді және тұракты
байланысының болуы, т.б. Гудвилл кәсіпорынның бүкіл қызметінің барысында
жоғарыда келтірілген факторларға сәйкес тұрақты түрде қатысып отырғандығын,
бірақ ол есеп беруде тек кәсіпорынды сатқанда ғана көрініс табатындығын
кереміз.
Дегенмен де, гудвиллдің сандық мөлшерін белгілеу, кәсіпорынның ез
табысын бағалауымен тікелей байланысты болып келеді.
Гудвиллді анықтаудың мысалы. "Тұлпар" ЖШС-тігі "Виста" ЖШС-гін 2200
мың теңгеге сатып алды делік. Сатып алынғанға дейін кәсіпорынның балансының
көрсеткіштері мынадай болған:
"Виста" компаниясының таза активі 1 400 мың теңге құраған (4 200
мың теңге - 2 800 мың теңге). "Тұлпар" компаниясы "Виста" компаниясын 2 200
мың теңгеге сатып алып, оның нәтижесінде "гудвиллдің" құны 800 мың теңге
құраған (2 200 мың теңге - 1 400 мың теңге).
Егер де компанияның мүлкін сатып алынған күніндегі бағасы бойынша
есептесек, онын, нәтижесінде ондағы активтердің құны кем шықса, онда біз
оны келеңсіз гудвилл ретінде танимыз да, оны кейінге қалдырылған болашақ
кезеңнің табысы ретінде 611 шотта есепке аламыз.
Қазақстан Республикасында материалдық емес активтерді есептен
шығару мерзімі он жыл, бірақол субъектінің қызмет ету мерзімінен асып
кетпеуі керек.
"Интеллектуалдык, меншік" ұғымына: авторлық құқықтары, орындаушы-
артистердің қызметіне қатысты құқықтары (дыбысын жазуға, радио және
телехабарларға байланысты хабар беруге), ойлап табушылық патент құқықтары,
ғылыми жаңалық ашу құқықтары, өнеркәсіптік үлгілер, тауар белгілері, т.б.
интеллектуалдық меншік түрлері жатады.
Материалдық емес активтерді бағалау және тану
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа
әкелетін активтер ретінде танылады (есепке тіркеледі). Өз кезегінде,
материалдық емес активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар кезде
ғана дұрыс анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта
білдіруші сатып алушы мен сатушыны табуға және бұндай кезде сатылатын және
сатып алынатын тауардың бағасы да халық үшін қолайлы болады.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды,
өйткені олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы,
кино мен музыкаға берілген авторлық құқықгары және бір актив үшін төленген
сомасы, осы тәріздес баска активтің құнын елшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетге, екі
жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы қүны
бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастапқы құны олардың
алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған
бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе мемлекеттік
субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің өз күшімен
жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде
сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу күнына сатып алумен
байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы,
тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде
алынса, онда олардың бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық
емес активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдық емес активтің
бастапқы құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз
бастапқы кұнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызылады. Егер
материалдық емес активтің бастапқы құны мемлекеттін, есебінен тегін (немесе
номиналды атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда
ол сату немесе белсенді нарықгағы материалдық емес активтерінің тап осы
түрінің құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін қамтамасыз
ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "АВВА" кәсіпорынның
лицензиондық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда аталған
лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы "Материалдық емес
активтерді қабылдау-беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес
активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында
жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация
нормасы және басқа қажетті мөліметтері керсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір
объектіге бір данадан толтырылады. Бірнеше біртектес материалдық емес
активтерді, қабылдау женіндегі ортақ акт жасауға болады. Акт материалдық
емес активтердің объектісі, оларды пайдалану тәртібі немесе кәсіпорынның
мүліктік құқықтарын растайтын құжаттармен қоса бухгалтерияға беріледі, оған
бас бухгалтер қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді. Материалдық
емес активтерді басқа кәсіпорынға бергенде (сату, тегін беру) акт екі дана
етіп жасалынады: беруші және алушы кәсіпорын үшін.
Актініңтолтырылған үлгісі 103 б. келтіріліп отыр.
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке алу 10
"Материалдық емес активтер" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Осы
шоттардың дебеті бойынша — материалдық емес активтердің келіп түскен айдың
басы мен аяғындағы қалдыктары керсетіледі де, ал кредиті
бойынша—материалдық емес активтердің есептен шығарылғандары көрсетіледі
'Материалдық емес активтер" бөлімшесінің шоттарын талдамалық есепке алу
"Материалдық емес активтердің мүліктік есеп карточкасында" жүргізіледі.
Карточка кәсіпорынға түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерін
есепке алу үшін қолданылады. Материалдық емес активтердің өрбір жеке
объектісіне бухгалтерияда мүліктік карточка ашылады. Карточка "Материалдық
емес активтерді алу-беру актісінің", техникалық және басқа қүжаттардың,
кәсіпорынның материалдық емес активтердің объектісін алғанын растайтын
құжаттардың негізінде толтырылады. Материалдық емес активтерді басқа
кәсіпорьшға (үйымға) берген кезде, оның есептен шыққаны туралы белгі соғу
үшін негізі "Материалдық емес активтерді алу-беру актісі" болып табылады.
Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік карточкасы 104 бетте
келтірілген. Материалдық емес активтердің мүліктік карточкалары
"Материалдық емес активтерді есепке алудың тізімдемелерінде"
топтастырылады. Тізімдемелерде материалдық емес активтердің айдың басы мен
аяғындағы қалдықтары, бір айдағы қозғалысы көрсетіледі.
Субъектінің күшімен жасалған материалдық емес активтерді өз арналымы
бойынша қолдануда қолданса, онда олардың дайындық кезеңінен бастап,
жасалган шығындарды 10 "Материаддыкемес активтерінің" бөлімше шоттарының,
"Материалдық емес активтерін жасауға кеткен шығындар" субшотының кредитінен
10 "Материалдық емес активтер" бөлімшесінің тиесілі шоттарының дебетіне
есептен шығарылады.
Материалдық емес активтерді жасау кезінде оның қщын анықтауга бір мысал
келтіріп көрейік. Өсімдікқоспасынанәзірленгендәрі-дәр меккезерттеулерді
фармацевтікзауытыжүргізді. 2001 жылызауытЗООмыңтеңгешығысжасаған. Ал 2002
жылдың басында сол керсетілген шығынның жүмсалғандығы дәлелденді, сосын сол
аталған технологияны іске асыру үшін 2002 жылы ақпанда 500 мың тенге. ал
наүпызпа 250 мын тенге жүмсалған.
Материалдық емес активтердің бастапқы құны субъектінің өз күшімен де
жасалуы мүмкін, ол кезде оның қүны нақты тікелей шығынымен де және ұстеме
шығысымен де таньшады. Осы шығындарды есепке алу үшін, 10 "Материалдық емес
активтер" шоттарының бөлімшесіне, жеке "Материалдық емес активтерді жасау
шығындары" деп аталатын ішкі (субшоты) ашылуы мүмкін. Осы аталған субшотқа
мынадай шығындар енеді:
материалдық емес активтерді жасауға қатысқан еңбекқерлердің еңбек ақысы;
заң бойынша белгіленген еңбек ақыдан жасалатын аударымдар;
материалдық емес активтерді жасау кезінде тұтынатын материалдар мен
атқарылатын қызметгер;
несие үшін төленетін пайыздар (марапаттаулар);
басқа да шығындар;
үстеме шығындар.
Материалдық емес активтерді жасауға кеткен барлық шығындар өзінің
анықгамасы мен тұжырымдамасына сейкес келген кезден бастап, 10 "Материалдық
емес активтердің" бөлімше шоттарының және "Материалдық емес активтерін
жасауға кеткен шығындар" субшотының дебеті бойынша есепке алынады.
Ал сәйкес кезеңге дейінгі орын алған барлық шығындарға 821 шоты дебеттеліп,
10 "Материалдық емес активтерінің" бөлімше шоттары және "Материалдық емес
активтерін жасауға кеткен шығындар" субшоты кредиттеледі.
Субъектінің езі жасаған тауар белгілері материалдық емес актив ретінде
танылмайды, өйткені олардың нақты қүнын анықтау мүмкін бола бермейді.
Компанияның жасаған жарнама шығындарынан тауар белгісіне тиесілісін анықтау
мүмкін емес, бірақ ол субъектінің атағын шығаруға қолайлы жағдай туғызады
және нарық жағдайында тауардың қозғалысын арттырады. Сондықтан бұндай
жарнамаға кеткен шығындар есептік кезеңнің шығыстарына жатқызылады жөне
материалдық емес активтердің алынатын құнына енгізілмейді.
Демек, мына шығындар жұмсалғанымен материалдық емес активтерге жатпайды,
олар тек кезендік шығыстар больш танылады:
зерттеуге кеткен шығындар;
өндірістік немесе жаңа цехтардың ашылуына дейінгі кеткен шығындар (егер
бұл шығындар негізгі құралдың бастапқы құнына қосылмаса);

кәсіпорынды ашуға, заңцы құжаттарын (жарлық, құрылтай келісім
шарттарын, мерін, штампын тб.) әзірлеуге кеткен шығындар;
мамандарды оқытуға кеткен шығындар;
жарнамаға кеткен шығыңдар;
жетілдіруге, көшуге, қайта құруға кеткен шығындар;
субъектінің жасаған: тауар белгілеріне, фирма атауларына т.б. шығыңцар;
белгілі бір қызметтүрін жүзеге асыру үшін мемлекет берген лицензияға кеткен
шығындар (оның әрекет ету мерзімі бір жылдан аспаса);
- патенттерге кеткен шығындар (оның әрекет ету мерзімі бір жылдан
аспаса).
Алғашқыда, материалдық емес активтерді алу ретінде танылған шығыстары,
біршама уақыт өткеннен кейін оның құнынын. бір белігі болып саналмайды.
Бірақ
бұндай шығындарды нақты бір материалдық емес активтерге жатқызу қиын,
әдетте, олардың экономикалық олжа өкелетінін анықтау оңай емес.
Материалдық емес активтердің барлық түрлерін алған кезде шоттардьгн,
төмендегідей корреспонденциясы жасалады:Материалдық емес активтердің
амортизациясын есептеу
Материалдық емес активтер 'құнына сөйкес қағидасы бойынша активтің әрекет
ететін мерзім бойына жүйелі түрде есептен шығарылып отырылуы тиіс. Біз
жоғарыда атап өткеніміздей, материалдық емес активтердің есебінде
экономикалық қызмет ету мерзімін белгілеу жеткілікті түрде күрделі болып
саналады және материалдық емес активтердің амортизациялық кезеңін анықтау
барысында келесі факторларды ескерген жөн:
занды, реттеуші, келісімді жағдайларын ескеріп, олардың максимадцы қызмет
ету мерзімімен шектелуі мүмкін;
жаңарту немесе ұзарту жағдайлары келсе, онда оның топшыланған қызмет
ету мерзімі өзгеруі мүмкін;
тозу, сүраныс жөне басқа да экономикалық факторлар оның қызмет ету
мерзімін қысқартуы мүмкін;
келешектегі бәсекелесгіктердіңжөне баска да субъектілердіңөрекеті (іс-
қимылы)
материалдық емес активтердің бүгінгі белсенділік қабілетгілігін шектеуі
мүмкін;
материалдық емес активтердің кейбір түрлерінің қызмет ету мерзімі сол
активтердің құрамдас бөлшектері болуы мүмкін.
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің өзі
дербес белгілей алады, егер де зандармен басқаша жағдайы қарастырылмаса
(патент, авторлық құқық) немесе келісім-шартпен (лицензиондық келісім).
Материалдық емес активтердің мерзімін дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда,
оның пайдалы пайдалану мерзімін 10 жыл деңгейінде белгілейді, бірақ ол
шаруашылық жүргізуші субъектінің қызмет ету мерзімінен аспауы керек.
Материалдық емес активтерді есептеу үшін әртүрлі әдістер пайдаланылады:
бірқалыпты (түзу сызықты), қалдық құнын азайтатын және кумулятивтік. Әдісті
тандау активтен күтілетін экономикалықолжаныңтұтыну моделіне байланысты
болып келеді.
Материалдық емес активтердің арналымы бойынша пайдалануға дайындық
кезеңінен бастап амортизациясын есептейді.
Материалдық емес активтердің есептен шыгарылуы
Егер де материалдық емес активтерден көсіпорынға ешқандай экономикалық олжа
болмаса, онда оны бухгалтерлік баланстан шығарады. Материалдық емес
активтерді есептен шығарған кезде, одан алынған табыстар немесе зияндар
қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруде көрініс табады.
Материалдық емес активтерді есептен шығарған кезде, мына төмендегідей
шоттар корреспонденциясы жасалынады.
Материалдық емес активтерді тугелдеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.