Музыка тыңдау сабағының әдістемесі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Тарих-педагогика факультеті

Жалпы педагогика және этнопедагогика кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы Музыка тыңдау сабағының әдістемесі

Қабылдаған: п. ғ. к, . доцент м. а. Мелдебекова Ү.

Орындаған: Бабаева Г

Тобы: СМД-311дж

Түркістан-2013

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Тарих-педагогика факультеті

Жалпы педагогика және этнопедагогика кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы Музыка тыңдау сабағының әдістемесі

Қабылдаған: п. ғ. к, . доцент м. а. Мелдебекова Ү.

Орындаған: Сағынбекова А.

Тобы: СМД-311дж

Түркістан-2013

Музыка тыңдау сабағының әдістемесі

Жоспар

Музыка сабағының басқа пәндермен байланысы.
Музыкалық тәрбие берудегі мұғалімнің дайындық дәрежесі.
Музыка сабағындағы оқытудың негізгі әдістері.

Музыка сабағындағы оқытудың негізгі әдістері. Музыканы оқыту процесі - оның мазмүнының, әдістері мен үйымдастырылу амалдарының біртұтастығы болып табылады. Музыканы оқыту әдісін - оқушылардың танымдық қызметіне басшылық ету жолындағы мұғалімнің қолданатын іс-шарасы деп түсіну қажет. «Оқыту әдісі» оқыту тәсілімен мағыналас болғанымен айырмашылығы бар. Тәсіл -әдістің бір саласы, соңдықтан «Тэсіл» үғымы «әдіс» ұғымына қарағанда жалқы түсінік.

Сөздік әдіс. Бүған әңгімелеу, түсіңдіру, әңгімелесу әдістері жатады. Бұл әдістер тақырыптың мазмұнын, мәнін ашуға, оқушыны музыка мазмұнын түсінуге, дүрыс орындауға үйрету үшін қодданылады.

Түсіндіру әдісі. Бүл әдіс көрнекілік пен әңгімелеу жеткіліксіз болған кездерде қолданылады. Мысалы, нота сауаты бойынша белгілі бір кестені іліп қойып, ол арқылы оқушыдан қолма-қол жауап алу мүмкін емес. Сондыктан түсіндіруге тура келеді. Баланы аспап түрлерімен таныстырғанда, оған аспапты көрсете салу жеткіліксіз, ойнағанда дыбыс қалай шығатыны, оның құрылысы жөніңде қосымша мағлұмат беріледі.

Әңгіме әдісі. Әңгіменің мазмұны баланың жас шамасымен түсінігіне сай қүрылады. Бастауыш сыныптың оқушыларына айтылған әңгіменің балаға әсері, оның көлемінің шағын, қызғылықты оқиғаға құрылуына да байланысты. Баяндалған оқиғаны өз басынан кешіргендей, дауыс интонациясын құбылта әңгімелеген жөн. Бұл оқушы сезіміне сөзсіз әсер етеді.

Әңгімелесу әдісі. Әңгімелесу әдісі - оқытудың сұрақ төсілі. Ол музыка сабағының барлық кезеңдерінде проблемалық мәселені шешуге бағыттау үшін кеңінен пайдаланылады. Әңгімелесу жаңа тақырыпты меңгерту мақсатында, музыкалық шығарманы

оқушылардың бұрынғы біліміне негіздей отырып түсіндіруге тура келген жағдайда жүргізіледі. Бүл жағдайда мүғалім тындалған жаңа материал бойынша әңғіме бастап, окушылардың өздері табуға немесе түсінуге болатын жаңа үғымдарды аңғаруын үйымдастырады.

Көрнекілік әдісі. Қазіргі педагогикада • оку материалын меңгертуді көрсету арқылы жақсартуға мүмкіңдік беретін оку құралы

- көрнекі күрал деп аталады. Оған: сурет, портрет, сызба, диафильм,
кинофильм, нота тексті, әннің сөздік тексті, аспаптарды көрсету т. б.
жатады. Көрнекілікті пайдалану арқылы баланың музыкалы-
сенсорлық мүмкіндігі сонымен бірге музыкалық қабілеттері дамиды.
Көрнекі кұралдың көмегімен орындалған музыкалық тапсырма
баланың ойлау әрекетін барынша белсенді етеді, оны өз бетінше іс-
әрекет жасауға баулиды, яғни, бүл жүмыс ой-толғаныс тудырарлық
сипат алады.

Проблемалы - іздену жағдайын жасау арқылы окушылардың ой- қиялын өрістету. Бүл әдіс окушылардың ой-толғанысын жандандырады. Сныпта тындалған музыка мазмұнына сай өлең іздеп табу, әннің мазмұны бойынша сурет салу сиякты тапсырмалар оқушыларға ұнайды. Берілген тапсырмалар баланың ой-қиялын, көркем бейнені түсіне алу қасиетін музыкалық есту қабілетін дамытуда шешуші рөл атқарады. Окушыларды даму, жетілу сапасы тыңдаған музыкасын талдап, бағалай білуінен, жеке аспаптарды ойнау дағдысының қалыптасуынан, т. б. көрінеді. Окушылардың шығармашылық қабілетіне импровизация да жатады. Импровизация

- музыканы түрлендіре білу қасиеті.

Төменгі сынып окушыларының музыкалық іс-әрекет түрлері.

Музыка тыңдау.

Музыканы қабылдау. Окушылардың музыканы қабылдауы негізінен мектептегі музыка сабағында қалыптасады. Музыка өнерінің ерекшелігі - сөз бен тіл жеткізіп айта алмайтын, адамның жаңдүниесіндегі күбылыстарды, сезімді дыбыс арқылы беруге мүмкіндік тудыруыңда. Музыка таза сезімге (эмоцияға) әсер ете отырып, адамның қиялы мен көңіл күйіне байланысты қабылданады.

Жалпы қабылдау процесі жөнінде О. Апраксина «кез-келген қабылдау күрделі процесс, оған түрлі сезім мүшелері қатысады, нәтижесінде күрделі шартты рефлекторлық байланыстар жиынтығы түзіледі», - дей келіп «Музыкалық қабылдау - оның мәні шындықгың көркем бейнесін музыкалық шығармадан ести алу және оның мазмүнын көркемдік бірлік ретінде сезіне отырып бастан кешіре білу қабілеті» - деп атап көрсетеді.

Музыкалық шығарманы қабылдау процесі үстінде окушы оны толық тындайды, бірақ, толық түсінбеуі немесе мүлде түсінбеуі мүмкін. Бүл оның музыка тындаудағы тәжірибе ауқымына байланысты. Музыкадағы барлық оқиға желісі дыбыс үнінің қүдіретті тілі арқылы беріледі. Күрделі мазмүнға қүрылған компазициялық желісі, байланысы бар кесек туындыларды тыңдай білгенмен, толық түсіне білу қиын. Сөзі жоқ, ішкі мазмүны музыка тілі арқылы берілетін күрделі шығармалардың негізгі өзегі - . оның әуені болып табылады. Ал, тындаушы » музыкалық білімінің, әсіріесе тыңцау қабілетінің аздығынан сол әуеннеін^сезіне алмай, музыканы шала үғып, эстетикалық әсерленуі ойдағыдай болмайды. Кейде соның салдарынан музыканы түсінбей де қалады. Бүдан музыканы қабылдау үшін оны тек тыңцап қана қою жеткіліксіз екенін аңғарамыз. Соңдыктан қабылдау процесі - музыкаиыг _у шығарманы тындау мен қатар, есіте алу процесі ретінде қарастырылады.

Музыканы тындаушы нені түсінуі керек? Әрине, ол музыканың мазмүнына үңіледі. Окушылардың музыканы қабыддауын тәрбиелеуде музыканы тыңдап кдна қоймай, олардың музыка жөніндегі сөздік қорының өсуіне, таддай білу қабілетінің дамуына да ерекше мән беріледі. • Музыка кей сәттерде белсенді ойлауға, қарқынды қимыл жасауға ықпал етеді. Мүндай сәттерде музыканы саналы қабылдау мүмкін емес, окушы оның мазмүнын жете түсінбей, тек ырғағын немесе әуенін қабылдайды. Оқушыларға музыканың күрамдас бөліктерін - әсем әуені, үннің әсерлілігі, аспаптың ерекше бояуы, қою гармониялық негізін жеке-дара емес, бір түтас шығарма ретінде түсіндіру қажет. Мысалы, суретшінің салған суреті жеке-жеке боядың түсуі ретінде емес, біртүтас бейнелі көрініс ретінде қабылданатыны белгілі. Міне, музыкада да дәл осындай. Дегенмен, тындаушының музыка жөнінде дүрыс пікірде болуы үшін, музыкалық шығарманың мазмүнын жасауда басты рөл атқаратыны оның қүрамдас элементтері: әуен, ырғақ, саз, гармония, дыбыс күші, екпін, т. б. жөнінде жалпы түсінігі болғаны жөн.

Сонымен, сабакта окушылардың музыканы қабылдауын тәрбиелеу процесі - түсінбеушіліктен толық саналы үғынуға қарай, біртіндеп, дәйекті түрде жүргізілетін, окушы мен мүғалімнің біріккен іс-әрекеті болып табылады.

Музыкалық шығарманы талдау. Бала күнделікті өмірінде музыкамен етене араласта. Мүны салыстырмалы түрде алғаңда үш жүйеге бөлуге болады:

Музыка үйымдасырылған түрде қатысы. (Оқушының мектептегі музыка сабағында, лекция - концертте, музыкалық қойылым мен концерттерге топтасып баруы кезінде музыка тындауы жатады) . Үйымдастырушы - музыка мүғалімі, музыка жетекшісі, яғни білікті мамандар.
Өз бетінше қатысуы. (Оқушы музыканы өзі тандап, үнатып тындайды. Мүнда шешуші рольді окушының талғамы аткарады) .

3. Музыканы кездейсоқ тындауы. (Күнделікті

радиоқабылдағыштан, телевизордан, т. б. тындайды) .

Бұл ретте баланың қоршаған ортасы шешуші рөл атқарады. Осы үш жүйенің де музыканы қабылдау қабілетінің қалыптасуына әсері болғанымен, ең басты жүйе - алғашқысы болып табылады. Музыканы үйымдастыру арқылы тындау, қабылдаудың дүрыс бағытта болуына мүмкіндік туғызады. >

Музыкалық шығарманы талдау әңгімелесу әдісі арқылы жүргізіледі. Көркемдеу қүралын, көркем бейнелердің жасалу жолдарын сабақгың тақырыбы ретіңде алынған белгілі бір мәселе төңірегінде талдау оқушы танымын кеңейтіп, сөздік қорының молаюына жол ашады. Талдау үшін музыкалық қүбылыстарға тән үғымдардың қалай аталатынын білу қажеттігі туындайтындықтан, бүларды түсіндіріп отыруды мүғалім басты мақсат етіп қояды. Бүл ретте оқушылардың сөздік дәптері болғаны жөн. Себебі окушы бүл үғымдарды күнделікті өмірде аса көп пайдалана бермейтіндіктен, тез үмытуы мүмкін. Сөздік дәптер арқылы әр сабақ сайын окушының сөздік қоры молайып, талдау мүмкіншілігі кеңейе түседі.

Талдау, үйретудің алғашқы сатысында музыкалық екі шығарманы салыстыру балаға өз ойын айтып беру үшін жеңілдік тудырады. Мысалы, марш оның түрлері жөнінде өтілетін сабақга окушылармен бірге марш жанрының ортақ белгілері (нық, жігерлі, екпінді) талданумен қатар, тиісті айырмашылығы (бірі жеңілдеу, екіншісі ауырлау болса, бірі жоғары, екіншісі төмен регистрде орындалуы) арқылы тындаушылардың белгілі бір тобына арналатындығы анықталады. Бала осының бәрін өсерлене тындап, талқылауға белсене қатысады.

Мектеп окушыларына аспаптық музыканы талдауда олардың қабілет шамасы ескеріле отырып, тапсырма біртіндеп күрделене береді. Музыканы талдау бас^ауыш сньштың алғашқы екі жылында тақырып, көңіл-күй, эстетикалық бағалау түрғысында жасалады. Ал бастауыш сыныптың екінші жартысында жаңа тақырып емес, бүрынғы өтілген тақырыптардың дамуы мен алмасуын ондағы жаңа өзгерістерді бақылауға үйреніп, сол өзгерістердің шығарма болмысына ёерін саналы түрде түсіну сатысына қарай ауысады.

Тындауды неден бастау керек? Бүл - музыка тындауға үйретудегі күрделі де маңызды мәселенің бірі. Н. А. Грозденская «көпшілігі вокалды музыканың әуені, адам дауысы арқылы орындалуы, сөз балаға тікелей әсер етіп, оны тез түсінуге көмектесетіндіктен тындатуды вокалды музыкадан бастау керек . . . Менің ойымша тындатуды вокадды музыкадан бастасақ оқушының зейіні әннің сөзіне немесе орындаушының орындау мәнері мен мимикасына ауып, музыка сазына аз көңіл бөледі, ал аспаптық музыканы тындағанда, орындау жағынан аз көңіл бөлініп, негізінен музыканы, әуенді тындайды . . . » дейді. Демек, оқушыларды музыка тындауға баулудың алғашқы сатысыңда қарапайым, сөзі жоқ шығармаларды тындату музыкаға бірыңғай ден қоюға мүмкіндік береді. Аспаптық шығарма музыкалық бейнені окушылардың жете түсінуіне йеғүрлым мүмкіндік береді. Себебі, аспаптық музыканың бейнелеу мүмкіндігі мол диапазоны кең.

Мүғалімнің кіріспе әңгімесі . Сабақта музыканы талдап, тындау екі түрлі іс-. өрекетті қамтиды.

1. Музыка жөніндегі мүғалім мен окушының әңгімесі. (Оның мазмүны әртүрлі болуы мүмкін) :

а) әртүрлі музыкалық аспаптар төңірегінде қүрылған әңгіме;
ә) музыка мазмүнын түсінуге жетелейтін өңгіме;

б) тындататын шығарманың шығу тарихына негізделген әңгіме.
Әңгіменің мазмүны қайткенде де оқушының тыңдайтын

музыкаға қызығушылығын арттыратындай болуы шарт. Мүғалім әртүрлі мағлүмат беруі арқылы оқушылардың музыкалық дүниетанымын кеңейте түседі. Мүғалім тыңдатар алдыңда аспапты сипаттап, ойнау ерекшелігіне тоқгалса, суретін, мүмкіндікке қарай аспаптың өзін көрсетсе, оның ойналған кездегі үні окушыға анағүрлым әсерлі болады.

Музыкалық шығарманы ойнап көрсету. Музыкалық шығарманы талдап, тындатудың екінші жағы - музыканы ойнап көрсету. Мүғалім шығарманы өзі орындайды немесе күитабақган тындатады. Бастауыш сыныптарда музыкалық шығарманы мүғалім өзі орындап көрсеткені тиімді. Оны аспапты шебер меңгеріп, даусымен қосылып мәнерлі өн сала білуі шығарма мазмүнын өз қалпында тындауға, сонымен қатар талдау барысында кейбір бөлшектерін бөлек алып қарстыруға мүмкіндік береді. Аспаптарда ойнауға мүғалімнің мүмкіндігі жетпеген жағдайда музыкалық шығарма күйтабактан тындатылады. Ондай музыкалар күрделі шығармалардан үзінділер: оратория, кантата, опера т. б.

Музыкалық шығарманы талдау жолдары. Шығарма мазмүны тыңдап болғаннан кейін оның мазмүнын түсінуге бағытталған сүрақгар жүйесін сабақтан бүрын жан-жақты ойластырып алу қажет. Бүл мәселеде мүғалім белгілі бір материалды талдау арқылы оқушыларға нені меңгертетінін өзі анықтап алады. Қойылатын сүрақгар жүйесін дайындауда тағы бір ескеретін мәселе - сабақ өтілетін сыныптың жалпы музыкалық мүмкіндігі жабдықгалу деңгейі. Осы екеуін ескере отырып накты сүрақгар жүйесі дайындалады.

Музыкалық шығарманы төмендегідей жүйемен талдауға болады.

Сабақтың тақырыбы: музыкалық шығарма екпінінің (интонациясының) негізі.

Талданатын шығарма: К. Әзірбаевтың «Бесік жыры» әні.

Проблемалы ізденіс тудыру әдісі. Бұл әдісті осы аталған әннің мазмүны бойынша салынған суретке сүйене отырып қолдануға болады.

Мүғалім: Ана өз сәбиін тербете отырып, жандүниесін жарып шыққан белгілі бір әуенді әндетеді. Бұл әннің қаңдай характерде немесе қандай сипатта болуы тиіс деп ойлайсыңцар? (Бала бірден сүраққа жауап бере алмаған сүрақты жеңілдетіп қоюға болады) .

-Қандай екпінде орындалуы керек? (Баяу) .

- Нюансы ше? (Пиано) .

-Неге баяу орындалып, жай айтылуы керек? (Себебі, ана бесікті тербетіп сәбиін үйықтатады) .

-Ал, дыбыс биіктігі қандай болуы тиіс? (Бірде түсіп, бірде көтеріле, тербеле орындалады) .

-Қандай регистрде орындалуы тиіс? (Орташа регистрде) .

-Неге олай болуы керек? (Себебі, дыбыс өте төмен немесе өте жіңішке болса, бала үйыктамауы мүмкін) .

-Дүрыс балалар. Орташа регистр баланы тыныштандырып, үйықгатуға ең қолайлы регистр болып табылады.

- Қазір музыка тындап көрейік. Музыканың орыңдалу сипатына
қарай оған ат қоюға дайындалындар. Неше бөлімді екенін табамыз.
Бүгінгі сабактағы жаңалық - осы тыңдаған музыкаларыңның ең
негізгі бөлшегін табу керек.