Кәсіпорын - экономикалық жүйенің негізгі бөлігі

Жоспар
Кіріспе

1. Өндіріс процесіндегі кәсіпорын маңызы және негізгі мақсаттары
2. Кәсіпорынның түрлері мен ұйымдық құрылымдары
3. Кәсіпорынның қызмет ету механизмі

Кәсіпорын — экономиканың даму сатысының негізгі бір бөлігі болып табылады. Өйткені кәсіпорындарда қоғамға қажетті өнім шығарылады және жұмысшы мен жұмыс құралдарының арасында байланыс орнатылады. Еркін өнеркәсіп кәсіпорыны дегеніміз өндірістік-техникалық, ұйымдастыру -әкімшілік және шаруашылық еркіндігі бар өндіріс бірлігі. Кәсіпорындар белгілі бір өндіріс өнімін шығару үшін, не болмаса жұмыс атқару үшін, әртүрлі қызметтер көрсетулер арқылы қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру және пайда табу мақсатында құрылады.
Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сырткы ортасы болады.
Сыртқы ортаға - экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және технологиялық жағдайлар жатады.
Ішкі ортаға - еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік, маркетинг және т.б. жатады.
Кәсіпорынның нарықтық экономикадағы негізгі мақсаты - бәсекелесуге кабілетті өнім шығару арқылы неғұрлым көп пайда табу және ең аз шығынмен ең жоғарғы пайда табу негізінде сұранысқа ие және бәсекелесуге қабілеті бар енім шығару болып табылады.
Өнеркәсіп кәсіпорнының функциялары мыналар:
• өндірісте және жекеше тұтынылатын өнім шығару;
• тұтынушыга өнімді жеткізу және сату;
• өнімді сатып болғаннан кейін қызмет атқару;
• кәсіпорындардағы өндірісті материалдық-техникалық жабдықтау;
• кәсіпорын жұмысшыларының еңбегін ұйымдастыру және басқару;
• кәсіпорындағы өндіріс көлемін жан-жақты дамытып, ұлғайту;
• кәсіпкерлік;
• салықтарды төлеу, мемлекеттік бюджеттің және басқа да қаржы ұйымдарының міндетті және міндетті емес төлемдерін орындау;
-мемлекеттік заңдарды, стандарттар мен нормативтерді орындау.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Түркістан гуманитарлық техникалық колледжі

Қабылдаған:
Орындаған:

Түркістан 2012
КӘСІПОРЫН - ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ БӨЛІГІ
Кәсіпорындарға жалпы сипаттама

Кәсіпорын — экономиканың даму сатысының негізгі бір бөлігі болып
табылады. Өйткені кәсіпорындарда қоғамға қажетті өнім шығарылады және
жұмысшы мен жұмыс құралдарының арасында байланыс орнатылады. Еркін
өнеркәсіп кәсіпорыны дегеніміз өндірістік-техникалық, ұйымдастыру
-әкімшілік және шаруашылық еркіндігі бар өндіріс бірлігі. Кәсіпорындар
белгілі бір өндіріс өнімін шығару үшін, не болмаса жұмыс атқару үшін,
әртүрлі қызметтер көрсетулер арқылы қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру
және пайда табу мақсатында құрылады.
Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сырткы ортасы болады.
Сыртқы ортаға - экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық,
әлеуметтік, экологиялық және технологиялық жағдайлар жатады.
Ішкі ортаға - еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік,
маркетинг және т.б. жатады.
Кәсіпорынның нарықтық экономикадағы негізгі мақсаты - бәсекелесуге
кабілетті өнім шығару арқылы неғұрлым көп пайда табу және ең аз шығынмен ең
жоғарғы пайда табу негізінде сұранысқа ие және бәсекелесуге қабілеті бар
енім шығару болып табылады.
Өнеркәсіп кәсіпорнының функциялары мыналар:
өндірісте және жекеше тұтынылатын өнім шығару;
тұтынушыга өнімді жеткізу және сату;
өнімді сатып болғаннан кейін қызмет атқару;
кәсіпорындардағы өндірісті материалдық-техникалық жабдықтау;
кәсіпорын жұмысшыларының еңбегін ұйымдастыру және басқару;
кәсіпорындағы өндіріс көлемін жан-жақты дамытып, ұлғайту;
кәсіпкерлік;
салықтарды төлеу, мемлекеттік бюджеттің және басқа да қаржы ұйымдарының
міндетті және міндетті емес төлемдерін орындау;
-мемлекеттік заңдарды, стандарттар мен нормативтерді орындау.

2. КӘСІПОРЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҰЙЫМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМДАРЫ

Қазақстанда Меншік туралы заңға байланысты мемлекеттік меншіктегі,
жеке меншіктегі және аралас меншіктегі кәсіпорындар құрыла алады.
Мемлекеттік кәсіпорындар - бұл негізгі қорлары мемлекет меншігінде
болатын және басқару органдарын мемлекет тарапынан ұйымдар тағайындайтын
кәсіпорындар болып табылады. Егер мемлекеттік кәсіпорын бюджеттік болса, ол
мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Ал, егер кәсіпорын мемлекеттік
ұйымдардың қарамағында болса, ол кәсіпорын қазыналық болып есептелінеді.
Кәсіпорындар түрлі белгілеріне қарай белінеді:
• сала түріне байланысты;
• шаруашылық іс-әрекетінің түріне байланысты;
• құқықтық жағдайына байланысты;
• меншік жағдайына байланысты.
Меншік формасына байланысты кәсіпорындардың түрі:
• мемлекеттік;
• кооперативтік;
• ұжымдық;
• жеке.

Қазақстан Республикасы экономикасының
ұйымдық-құқықтық нысанға байланысты
кәсіпорындар негізгі жіктелуі

1. Қаржылық емес корпорациялар ұйымдар
1.1. Мемлекеттік корпорациялар
1. Мемлекеттік кәсіпорындар
1.1.2. Кеңшарлар
1.2. Жеке және аралас корпорациялар
1. Шаруашылық бірлестіктері
2. Сауда биржалары
3. Коллективтік кэсіпорындар
4. Фермер шаруашылығы
5. Дін ұйымдары шаруашылықтары
6. Қоғамдық ұйымдар шаруашылықтары
7. Тұтыну кооперативтері шаруашылықтары
8. Бірлескен кәсіпорындар
9. Басқа да кәсігюрындар

2. Қаржылық корпорациялар ұйымдар
1. Қазақстан Үлттық Банкі
2. Коммерциялық банктер
3. Қамсыздандыру компаниялары
4. Зейнетақы қаржылары
5. Инвестициялық кәсіпорындар мен ұйымдар
6. Депозиттік ұйымдар
7. Басқа да қаржылық ұйымдар

3. Коммерциялық емес ұйымдар
1. Мемлекеттік құрылтайлар
2. Қоғамдық құрылымдар мен қаржылар
3. Қоғамдық ұйымдардың құрылтайлары
4. Қоғамдық бірлестіктердің одағы
5. Тұтыну қоғамдары
6. Қамсыздандыру жүйесі
7. Сот және заң ұйымдары
8. Діни ұйымдар мен қоғамдар
9. Басқа да коммерциялық емес ұйымдар

4. Үй шаруашылыгы
1. Жеке еңбек
2. Азаматгардың жеке шаруашылықтары
Салалық құрылымына байланысты: өнеркәсіптік, құрылыс, көлік, ауыл
шаруашылыгы, байланыс және басқа.
Ұйымдастыру формаларына байланысты: акционерлік, ұжымдық, мемлекеттік,
фермерлік, жанұялық, жалқы (жеке) және басқа.

Жеке сектор. Қазақстанда жеке сектор мынадай бөлімдерден тұрады:
• жеке кәсіпкерлік;
• толық серіктестік;
• коммандиттік серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі қоғам;
• қосымша жауапкершілікті серіктестік;
• ашық акционерлік қоғам;
• жабық акционерлік қоғам;
• өндіріс кооперативтері.
Жекеше кәсіпорын - жеке меншік құқық негізінде жұ-мыс істейтін
кәсіпорын. Жеке кэсіпорын азаматтың мүлкінен, шіынған табыстан, несиеден
және басқа да заңды көздерден құралады.
Толық серіктестік бір-біріне жеке сенім артқан занды ұйымдардың немесе
жеке адамдардың бірлестігі, онда каты-сушылардың бәріне серіктестіктің
міндеттемелері бойынша оздерінің барлық мулкімен ынтымақты жауапкершілік
жүктеледі. Қатысушылардың жарналық үлестері, алынған табыс-тар мен басқа да
занды көздер есебінен құралған серіктестік мүлкі ортақ үлестік меншік
құқығы негізінде оның барлық қитысушыларына тиесілі. Толық серіктестікке
қатысушылар ааңды ұйымдар дербестік пен заңцы ұйым кұқығын сиқтайды.
Жарғылық қоры минималды есептік коэффициент 25 өлшемінен кем болмауы керек.
Коммандитгік серіктестік - сауда немесе коммерциялық қогамның бір түрі,
оның қатысушылары кәсіпорын бойынша қауіп-қатерді езінің барлық мүлкімен
толық мойнына алушы-дарга және коммандистерге немесе кәсіпорынға жұмсалғаны
үіиіи ғана жауап беруші және пайдадагы үлесін ғана алушы сшіымшыларға
бөлінеді (100 айлық есептік көрсеткіш).
Жауапкершілігі шектеулі қоғам – кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін
екі, одан да көп адамды біріктіретін қоғамның түрі. ЖШҚ-ның мүшелері
есебінен жиналған жарғы қоры бар. ЖШҚ жабық қоғам, яғни қоғам мүшесі өз
үлесін қоғамның басқа мүшелерінің келісімімен басқа адамға немесе үшінші
кісіге бере алады. Қоғам акциялар шығармайды. Мұның өзі қоғам мүшелеріне
сырт жақтан қаржы тарту мүмкіндігін шектейді.
Қосымша жауапкершілігі бар қоғам - қатысушылары өздерінің жарғы қорына
қосқан үлесіне байланысты мівдет-темелерге жауап беретін қоғам.
Акционерлік қоғам - жарғы қоры бар кәсіпорын, онын капиталы көптеген
жеке капиталдарды біріктіру нәтижесінде, акцияларды шығарып, сату арқылы
құралады және онын пайдасын акционерлер дивиденд түрінде беліседі. Қоғамның
әрбір мұшесінің жауапкершілігі оның акцияларының құны-мен шектеледі.
Ашық акционерлік қоғам - акциялары бағалы кағаз нарығында олардың
белгіленген бағасына сәйкес келетін баға бойынша еркін айналатын
акционерлік кәсіпорын.
Жабық акционерлік қоғам - акциялары тек құрылтай-шылары арасында ғана
таратылатын акционерлік қоғам.
Өндіріс кооперативтері - азаматтардың еркін түрде бірік-кенін білдіретін
заңды тұлға.

3. КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ

Кәсіпорынға қажетті заттар:
• материал, шикізат;
• қосалқы бөлшектер, кұрал-жабдықтар, есептеу құралдары, ақпарат,
отын, отын-энергия, жер ресурстары, ғимараттар, көлік құралдары,
өндірістік және шаруашылық құрал-жабдықтар, ақша қаражаттары.
Кәсіпорынның шығаратын заттары:
• белгілі бір ассортименттегі, номенклатурадағы, көлемдегі дайын өнім;
• өндіріс қалдықтары;
• өндіріс шығындары;
• ақша қаражаттары.
Кәсіпорынның құрылымы:
• негізгі өндіріс;
• көмекші өндіріс;
• қызмет етуші және қосалқы бөлімдер.
Кәсіпорын жүргізетін процестер:
• ғылыми зерттеулер;
• проект (жобалау) конструкциялау;
• дайындау;
• жөндеу;
• бақылау;
• қызмет ету, сақтау, тасымалдау, Іүптеу, орау, басқару
Кәсіпорынның басқару функциялары:
• статистика, есеп;
• талдау;
• жоспарлау;
• шешім қабылдау;
• ынталандыру;
• бақылау;
• реттеу.
Кәсіпорындардың ұйымдастыру функциялары:
• нормалау;
• оперативтік жоспарлау;
• диспетчерлеу;
• басқару функциясын орындау;
• ресурспен қамтамасыз ету;
• жұмыс орындарын жоспарлау;
• ыңғайлы жұмыс жағдайларын жасау;
• дайын өнімді сату.

НЕГІЗГІ ТУСІНІКТЕР
• Өнеркәсіптік кәсіпорын
• Кәсіпорын функциялары мен көлемі
• Кәсіпорындардың салалық құрылымы
• Кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы
• Кәсіпорындардың негізгі түрлері
• Ірі кәсіпорындар
• Орташа кәсіпорындар
• Шағын кәсіпорындар
- Аса ірі кәсіпорындар

КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК ҚҰРЫЛЫМЫ

ӨНДІРІС ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ҚҰРЫЛЫМ
ЖАЙЛЫ ТҮСІНІК.
ӨНДІРІС Қ¥РЫЛЫМНЫҢ ТҮРЛЕРІ

Өндіріс - қоғамның өмір сүруі және дамуы үшін қажетті материалды
өнімдерді шығаратын процесс. Өндірістің да~ муын еңбек кұралдарынан, еңбек
заттарынан және белгілі бір мақсатпен жасалынатын жұмыс процесінен тұратын
еңбек ету жағдайы анықтайды.
Қазіргі заманғы өндіріс, ғылыми-техникалық процестің нә-тижелерін
қолдану, соның ішінде автоматизацияландыру арқы-лы дамиды. Әрбір өндірістік
кәсіпорьш - цехтардан, учаске-лерден, қосалқы шаруашылықтардан, басқару
және ұйым-дастыру шаруашылығы ұйымдарынан тұрады.
Өндірістік бөлімдердің жиынтығы, олардың саны мен өзара қарым-
қатынастары және өндірістің келемі мен жұмыс-шылардың саны кәсіпорынның
жалпы құрылымын құрайды.
Кәсіпорынның өндіріске байланысты бөлімдері: цех, участок, қызмет
көрсететін шаруашылықтар бірігіп, кәсіп-орынның өндірістік құрылымын
құрайды. Өндірістік құрылым еңбек өнімділігінің деңгейін, өндіріс
шыгындарын, табиғи байлық пен техниканы колданудың экономикалық тиімділігін
анықтауға ықпал жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құрылымының бөлігі болып цех саналады.
Цех - әкімшілік жағынан оқшауланған, жай өндіріс процесінде белгілі бір
жұмысты атқаратын буын.
Цехтардың 3 тұрі болады:
• негізгі;
• көмекші;
• қосалқы және т.б.
Негізгі цехтарда сатуға әзірленген дайын өнімдер шығарылады. Кемекші
цехтарға - құрал-жабдықтар, жөндеу жұмыстары, энергетикалық, көлік цехтары
жатады. Қосалқы
цсхтарға - қайта өндеу цехтары, шығарылған өнімді өндіретін қораптар мен
баска да жұмыстар жатады (орау, жуктсу, тасымалдау, түсіру).
Цехтар - учаскелерден тұрады. Учаскелер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.