Қазақстанның оңтүстік-батыс өңірі

Жоспар
Кіріспе

1 Г.Д.Романовскийдің еңбектері Қазақстанның оңтүстік бөлігі
2 Экспедицияның гидрометеорологиялық саладағы жұмысы
3 И.Я.Словцев жинаған минерологиялық және ботаникалық коллекциялары

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

1875 жыл мен 1878 жылдың аралығында Орыс Географиялық қоғамының толық
мүшесі Г.Д.Романовский мен ол кезде әлі жас геолог И.В.Мушкетов Жетісу
және Қазақстанның оңтүстік аймағында геологиялық зерттеу жұмыстарымен
айналысты.
Г.Д.Романовский өз зерттеулерін Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі
Түркістан,Шымкент және Құрам уездерінен бастады.1875 жылы бұл жұмыс
Талас(Александровск) жотасының солтүстік беткейлерінде,Іле Алатауының батыс
сілемдерінде және Шу-Іле тауларында одан әрі жалғастырылды.1876 жылы
Г.Д.Романовский Сырдария өзенінің орта ағысы тұсындағы,Қызылқұм мен Қаратау
жотасындағы шөгінділердің қалай пайда болғанын зерттеумен шұғылданды .1878
жылы ол Жоңғар Алатауының, Тарбағатай жотасының және Алакөл бассейнінің
геологиялық құрылымын зерттеді.
Г.Д.Романовскийдің еңбектері Қазақстанның оңтүстік бөлігін одан әрі
геологиялық зерттеуге биік негіз болды .Өзінің баспасөзге жарияланған
еңбегінде ол Талас жотасының солтүстік бөктері мен Іле Алатауын бойлап кең
көлемді қолатты қойнау жырылыс бар екенін атап көрсетті.Мұның пайда болу
себебін автор бір жағынан 1886-1887 жылдардағы жер сілкіністі тау
жыныстарының жарылыс бойымен жылжыуынан ,ал екіншіден,Талас жотасының
солтүстік бөктеріндегі шайфлуға тез берілетін үштік шөгінділердің
жерастындағы опырыстарынан деп топшылады.
Г.Д.Романовскийдің Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстан жүргізген көп жылғы
геологиялық зерттеулерінің нәтижелері оның Түркістан өлкесінің
геологиясына аргалған материалдар (1878-1884 жылдар) атты күрделі
еңбегінде жарияланған .Осы еңбектің

бірінші томында Оңтүстүк Қазақстанның
жаратылыс-геологиялық ерекшеліктері суреттелген Ол И.В.Мушкетовпен
бірлесіп , Түркістанның тұңғыш геологиялық картасын (1884 жылы) жасайды.
1890 жылы Тау-кен департаменті пайдалы кен қазбалары ,әсіресе тас
көмір шығатын жерлер жөнінде мағлұматтарды анықтау мақсатымен Орталық және
Шығыс Қазақстанға Г.Д. Романовский Ертіс өзенінің солтүстігінен бастап
Павлодар мен Семей қалалары ,Сергиополь стансиясы Қарқаралы қаласы мен
Ақмола уезінің шығыс шеткі аймағы аралығын алып жатқанг төңіректі
қамтыды.Г.Д.Романовский өзінің баспа бетінде жарияланған очеркінде Орталық
және Шығыс Қазақстанның табиғи-геологиялық жағдайларына шолу жасады.
Сондай-ақ ХIХ ғасырдың 70 – жылдарының басында Арал-Каспий бассейінің
жазық, далалы жерлерін зерттеу жұмысы онан әрі жалғастырылады .Хиуа
хандығына қарсы соғыс жорықтарына байланысты бұл төңіректі барлау жұмыстары
барған сайын кейейтіле түсті.Әскери отрядтардың бәрінде де жалпы
географияалық зерттеу істері арнайы тапсырылған белгілі бір адамдар
болды.Бұл орайда Түркістан отрядына қатысушы М.Н.Богданов жүргізген
зерттеулердің географиялық маңызы өте – мөте құнды. Оның бақылаулары 1882
жылы Ташкентте басылып шыққан Хиуаның жазиралық алқабы мен Қызылқұм шөлі
табиғатының очерктері атты тамаша еңбекте баяндаған.
М.Н.Богдановтың еңбегіне Қызылқұмның өсімдіктер дүниесі және
Амударияның төменгі сағасы туралы көптеген соны әрі маңызы деректер бар.
Сонымен қатар оның очеркінде Қызылқұмның, Арал теңізінің және Үзбой
алқабының қалай пайда болғаны жөнінде кейбір физикалық-географиялық
деректер келтіріліп, өзіндік пайымдаулар айтылады.
М.Н.Богдановтың мәлімдеуі бойынша Қызылқым территориясы Тян-Шаньның
батыс сілімдері ,Аралдың шығыс жағалауы және Сырдария мен Әмудария
өзендегінің аралығындағы ұлан ғайыр төртбұрыш түріндегі жазық кеңістікті
қамтиды. Жер бедері мен топырақ құрамы жөніненен бұл шөл Сырдарияның
солтүстігінде, Амударияның оңтүстігінде жатқан шөлейт аймаққа ұқсайды,сөз
жоқ шөлдің бір бөлігі геологиялық өлшеммен есептегенде біршама бертін
кездегі теңіз түбі болып табылады., осынау кең байтақ жазықтықтың бедерін
Тянь-Шаньның сілемдері мен құм шөгінділер ғана бұзып тұрған секілді.
А. А. Тилло басқарған Орынбол отряды Арал және Каспий теңіздері
аралығындағы төңіректі өлшеп тексерумен шұғылданады. Экспедиция жүргізген
зерттеу зерттей жұмысының түпкі нәтижесіАрал теңізінің Каспийден шартты
түрде жоғарылығы 35,17 м немесе 117 фут деп есептелесе, ал К.В. Струвеннің
өлшемі бойынша ол 40,2 м немесе 132 фут болып шықты.
Аралдың Каспийден шартты түрде жоғарылығы шын мәнісінде бұрынғы
деректерде көрсетілгендегіден қыруар артық болып шықты. А. А. Тиллоның
экспедициясы бұл өлшемнің 73 м шамасында екенін анықтады.
Бұрын Үстірт қыраты біркелкі көтерілуде деген болжам айтылып
келген. Ал А. А. Тиллоның экспедициясы Үстірт қыратының ең биік шоқысы
Арал теңізінен батысқа қарай 20 км екенін, оның Аралдың деңгейінен 150 м
Каспийдің деңгейінен 2230м, мұхит деңгейінен 200 м шамасында биік тұрғанын
айқындады. Сол ең биік шоқыдан бері қарай Қосбұлақ көліне дейін қырат бірте-
бірте аласара береді. Асмантай-Матай көлімен Сам түбіндегі кеңістік
шұқырға айналып, Өлікүшікке қарай ойыса береді де, ал Арал теңізінің
төңірегіндегі ені 50-60км дөңес оңтүстік жарқабақтан басталып нағыз Үстірт
қыратына айналады.
1874 жылы Орыс географиялық қоғамы Арал-Каспий бассейініне Н. Г.
Столетов экспедициясы сол аймақтағы өзендер мен көлдердің жүйелерін және
Амудария атырауының тармақтарын зерттеді. Олардың бәріне судың тереңдігін
өлшейтін, ағысының жылдамдығын анықтайтын, түбіндегі топырағының
қасиеттерін зерттейтін аспап-құралдар қойылды.
Экспедицияның гидрометеорологиялық саладағы жұмысы да айтарлықтай
табысты болды. Аға метеоролог, Географиялық қоғамның толық мүшесі Ф. Б.
Дорандт он бір жердің ( соның ішінде Қазалы қаласының, Ново-Александров)
бекінісінің, Ырғыздың және т.б) географиялық бағыттарын айқындады, тал түс
кезіндегі күннің көзіне қарап 167 рет уақыт өлшемін және 19 рет ендікті
анықтады. Бұған қоса экспедиция мүшелері 176 рет абсолютті магниттік
бақылау жұмыстарын жүргізді, сондай-ақ Қызылқұм шөлінің климаты бойынша
құнды материалдар жинады.
Н. П. Барбот-де- Марни 1874 жылғы жазда екі экспедицияға қатысты. Оларды
Арал –Каспий бассейінін зерттеу үшін Петербург университеті жанындағы
жаратылыс зерттеушілер қоғамы және географиялық қоғамның Амудария бөлімшесі
жасақтап жіберген-ді. Ғалым Маңғыстау түбіндегі Қаратау мен Алатау
тауларын, Үстірт қыратын, Амударияның, Арал теңізінің төңіректерін және
Қызылқұмда болды.
Жоғарыда айтылған жерлердегі шөгінділерді зерттегенде Амудария
алқабының жер қыртысы негізінен бор дәуіріне жататыны байқалды. Бұл ғылыми
жаңалық Амудария алқабы үштік дәуірде теңіз түбі емес, құрлық болғанын
дәлелдеп, осы жердің тарихы жөнінде сол уақытқа дейін орын алған көзқарасты
түбірінен өзгертті. Бор дәуіріне жататын у тастар (әктастар) кездесті де,
басқа аралары құмдық болып келетіні анықталды. Сақталып келген тау
жыныстары оларда өсімдіктер өспей жалаңаш болғандықтан, үгітіліп құмдақ
төбешіктерге, құм жалдарына және шөлейттерге айналады.
Арал- Каспий бассейнінің төңірегіндегі шөлдерге (әсіресе Амудария
бойында) үштік дәуірдегі теңіз шөгінділерінің жоқтығын дәлелдеу және құм
төбелердің пайда болу жағдайларын айқындау – экспедиция жүргізген
геологиялық зерттеулердің ең негізгі мақсаты міне осы еді. Сонымен қатар Н.
П. Барбот –де – Марни шөлейт жерлердегі үздік-үздік тау қырқаларының
таралуына қатты көңіл аударды. Ал география ғылымында ол қырқалардың еміс-
еміс аты естілгені болмаса заты мүлде беймәлім болып кеген-ді.
Экспедиция натуралистері Н. Г. Столетов, Н. А. Сверцов және С.
Н. Смирнов көптеген зоологиялық және географикалық ботаникалық жаңалықтар
ашты. Олар шөлді аймақтардың өсімдіктері мен жануарларының алуан түрлерін
жинап қана қоймай, сонымен бірге бірқатар физикалық- географиялық байқаулар
жүргізді. Арал теңізінің деңгейінің төмендеуіне байланысты оның шығыс
жағасының нұсқасының тым жылдам өзгеріп, құбылып тұратынын айқындау да аса
маңызды ғылыми табыс болды. Теңіз жиегінің көне іздерін әдетте жағада өскен
өсімдіктердің қалған орындарына қарап анықтауға болады. Осы тұрғыдан алып
қарағанда, мәселен, Арал теңізінің жағалауынан жаңа өсімдік түрлерін тапты.
Бұл өте-мөте қызғылықты ботаникалық- географиялық жаңалықтардың қатарына
жатады. Сол сияқты кейбір өсімдіктердің жапырақтарының көлбей жатпай, тіп-
тік болып бітуі олардың қуаңшылық жағдайға бейімделгенін дәлелдейді.
Табиғаттағы зерттеушілер қоғамы Арал- Каспий экспедициясы жұмысының
жалпы қорытындылары 1875-1877 жылдары бастырып шығарды. Гидрографиялық,
гидрометрикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.