«Педагогикалық менеджмент» оқу-әдістемелік кешені
1. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша негізгі түсініктер (глоссарий).
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені.
3. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша семинар тапсырмалары.
4. Студенттердің өздік жұмыстары.
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені.
3. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша семинар тапсырмалары.
4. Студенттердің өздік жұмыстары.
Басқару - өте ежелгі тәжірибе болып табылады. Адамдар топтар мен ұйымдарға бірігіп өмір сүре бастаған кезден басқару қажеттілігі пайда болады. Ерте кездегі Вавилонды, Египет пирамидаларын, Македонияны, Римді еске алатын болсақ, соның ббарлығы да үлкен үйлестіру, ұйымдастыру қызметтері арқылы жүзеге асрылып кедеді. Дегенмен, басқару- қызмет пен тәжірибе ретінде өте ежелгі сипатқа ие болғанымен, ғылым және зерттеу саласы түрінде салыстырмалы түрде алғанда жаңа боып табылады. Өйткені көп басқару қызметі орындайтын орта буын басшыларының болмауы, басқару қызметтерінің нақты және деректі түрде бөлінбеуі, басшылықтың мұрагерлік және тәртіп алу арқылы берілу әдісі осыған түрткі болады. Қорыта айтқанда, 20 ғасырға дейінгі кезең де жүйелі, жан- жақты түрде басқару ғылымы жайлы ешкім терең ойлана қоймады. Мәселен, 20- ғасырдың басындағы Нью- Ланардегі Робер Оуеннің батыл да тамаша әлеуметтік сипаттағы тәжірибесін ешбір бассшы өз тәжірибесінде қолданған емес. Басқаша айтқанда, соңгғы ғасырға дейін басқарудың ғылыми- әдістемелік маңызы айтарлықтай дамымай келді.
Өндірісті шоғырландыру мен жаратылыстану техникалық білімдері жетістіктері нәтижесінде басқаруға ғылыми жүйе ретінде қызығып көңіл бөлу 20 ғасырдың басынан орын алды. 1911 жылы жарияланған Фредарик У. Тейлордың «Ғылыми басқакру қағидалары» атты еңбегі осы үлкен ғылыми бастаманың ұйытқысы еді. Тейлордың пікірінше тиімді ғылыми басқару ұдайы бақылау, тәжірибе жасау және ой- саналық, топшылау арқылы анықталған көрсеткіштер көмегімен бизенсті жпандандыратын қызмет саласы болып саналады. Тейлор өз теориясын тұжырымдай келе, мынада йтоқтамға келеді: «дәстүрл әдістің орнына – ғылымо, қарама- қарсылықтың орнына – үйлесімділік, дербес жұмыстың орнына ынтымақтастық, еңбек өнімділігін арттыру, өте қажетті барынша қолайлы жағдай жасау...»
Кең мағынасыда алғанда, басқару дегеніміз- қоғамдық ұдайы өндірісті нысаналы түрде үйлестіріп отыру. Басқару табиғаттың барлық құбылыстарына тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш компонентін: өлі табиғаттағы тірі табиғатты және адам қоғамын бөліп көрсетуге болады. Мұның өзі басқару процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағы басқару процестері техникалық жүйелер (техникалық жүйелерді басқару), Ф. Энгельс еңбек құралдарын басқаруға «заттарды басқару» деген анықтама берген:
- тірі организмдерді (биологиялық жүйелердегі) басқару процестері;
- қоғамдағы (әлеуметтік жүйедегі) басқару процестері
«Техникалық жүйелердегі басқару дегеніміз» - адамның көрінеу қатысуынсыз өлі табиғаттағы (станоктармен механизмдермен) басқару. Бұл жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.
Өндірісті шоғырландыру мен жаратылыстану техникалық білімдері жетістіктері нәтижесінде басқаруға ғылыми жүйе ретінде қызығып көңіл бөлу 20 ғасырдың басынан орын алды. 1911 жылы жарияланған Фредарик У. Тейлордың «Ғылыми басқакру қағидалары» атты еңбегі осы үлкен ғылыми бастаманың ұйытқысы еді. Тейлордың пікірінше тиімді ғылыми басқару ұдайы бақылау, тәжірибе жасау және ой- саналық, топшылау арқылы анықталған көрсеткіштер көмегімен бизенсті жпандандыратын қызмет саласы болып саналады. Тейлор өз теориясын тұжырымдай келе, мынада йтоқтамға келеді: «дәстүрл әдістің орнына – ғылымо, қарама- қарсылықтың орнына – үйлесімділік, дербес жұмыстың орнына ынтымақтастық, еңбек өнімділігін арттыру, өте қажетті барынша қолайлы жағдай жасау...»
Кең мағынасыда алғанда, басқару дегеніміз- қоғамдық ұдайы өндірісті нысаналы түрде үйлестіріп отыру. Басқару табиғаттың барлық құбылыстарына тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш компонентін: өлі табиғаттағы тірі табиғатты және адам қоғамын бөліп көрсетуге болады. Мұның өзі басқару процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағы басқару процестері техникалық жүйелер (техникалық жүйелерді басқару), Ф. Энгельс еңбек құралдарын басқаруға «заттарды басқару» деген анықтама берген:
- тірі организмдерді (биологиялық жүйелердегі) басқару процестері;
- қоғамдағы (әлеуметтік жүйедегі) басқару процестері
«Техникалық жүйелердегі басқару дегеніміз» - адамның көрінеу қатысуынсыз өлі табиғаттағы (станоктармен механизмдермен) басқару. Бұл жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.
1. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление школой.-А:2001г
2. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос / под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
3. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару негіздері.-Алматы, 1997
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Менеджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика» Алматы 2006.
2. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос / под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
3. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару негіздері.-Алматы, 1997
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Менеджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика» Алматы 2006.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
СМЖ 3 - деңгейдегі құжатыПОӘК
УМКД 042-18.1908-2013
Педагогикалық
менеджмент пәнінің № 1-басылым
оқу-әдістемелік кешені
(оқытушылар үшін)
Педагогикалық менеджмент
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
(Барлық мамандықтарға арналған)
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Cемей – 2013
1. Құрастырған
Құрастырған: ____________Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті. Педагогика кафедрасының оқытушысы, Карипбаева Ш.Т.
25 тамыз 2013 ж.
2. Талқыланды
2.1. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің
Педагогика кафедрасы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 03 қыркүйек 2013 ж.
Кафедра меңгерушісі __________ Джанбубекова М.З.
2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 05 қыркүйек 2013 ж.
Төрағасы __________ Ахметова Ш.Т.
3. бекітілді
Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге ұсынылды
және мақұлданды.
Хаттама № 1 18 қыркүйек 2013 ж.
ОӘК төрағасы _______________ Искакова Г.К.
МАЗМҰНЫ
1. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша негізгі түсініктер
(глоссарий).
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені.
3. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша семинар тапсырмалары.
4. Студенттердің өздік жұмыстары.
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ ПӘНІ БОЙЫНША НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР
(ГЛОССАРИЙ)
Адаптивті бағдарламалық жоспар- әр қайсысы белгілі бір ситуацияда
күшіне енген жағдайлық жоспарлардың жиыны
Ақпараттық технология – қазіргі компьютерліктехника негізінде
ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін
математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар
жиыны.
Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің
қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық
өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi.
Әлеуметтік бейімделу – ортаның нормасы мен құндылығын жаңа шартпен
қызметтің мақсатына байланысты ортаның өзгеруін енгізген жеке тұлғаның
өзара әрекер ету немесе әлеуметтік топ пен әлеуметтік ортаның өзара әрекет
ету процесі
Бағдарламалап жоспарлау – жағдайлық құрылатын ұзақ мерзімді мақсатты әр
күндегі іспен қатыстыру жоспарлау
Детерминистік жағдай –нақтылықтың болу ситуациясы
Жетекшіліктің авторитарлық стилі – биліктің орталықтандыруые, біріңғай
басшылықты, қоластындағыларға шамадан тыс талап қоюды, бастама мен
дербестілікті шектеуді, мәжбүр ету тәсілдерінің басым болуын сипаттайтын
жетекшілік стилі
Жетекшіліктің либералды стилі – жетекшіліктің қоластындағылардың
жұмысына қатысуын, немқұрайлықты, жауапкершіліксізділікті сипаттайтын
жетекшілік стилі
Жоспарлау – мақсат пен шешімге жету үшін қажетті технологияны өңдеудің
таңдау процесі
Кадрлар – кәсіпорынның, мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық ұйымдардың
квалификациялы қызметкерлердің негізгі құрамы
Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін
және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым .
Карьерамен басқару – қызметкерлердің қабілеттілігін ашатын және ұйым
үшін жақсы жолмен қолданылатын қызметпен алға жылжу ресми бағдарламасы
Менеджердің архетипі – спицификалық білімді, шеберлікті, мінез
ерекшелігін талап ететтін нақты басқарушылық рөлге қажетті мағлұматы бар
жетекші
Мақсатты менеджмент - ұйым мүшелерінің мақсатты әр қызметке және
оларға жетудің күш салу координациясын бірігіп белгілеу процесі
Педагогикалық менеджмент – бұл қағидалардың, әдістердің,
ұйымдастырылған формалардың, технологиялық әдіс жинақтарының қызметін
көтеруге және дамытуға бағытталған педагогикалық жүйелерді басқару.
Персонал – жеке құрам немесе кәсіби қызмет белгілері бойынша топты
құрайтын мекеме қызметкерлері
Пайымдау негізіндегі шешім - білімі немесе жинақталған тәжірибесі
негізіндегі таңдау
Процедура – белгілі бір міндеттерді орындауда немесе бөлек тапсырма
орындауда еріп отыру қажет тұрақты жоспар түрі
Фокустау бағдарламасы – ерекше сұранысы бар тұтынушыларды өзіне тарту
және нақты бір нарық тармағындағы шоғырлану бағдарламасы
Функционалды жоспарлар – жоспарға жетудің уақытшалылығы жақындағы
мақсаттың тізімінен тұратын нақты өндіріс саласында жақын уақытта болатын
істерді бейнелейтін жоспар
Хариматикалық билік - көшбасшы қабілеттілігі немесе жеке тұлғаның
ерекше күшіне құрылған билік
Штат – мекеме қызметкерлерінің тұрақты құрамы
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені
1-Тақырып: Менеджменттің маңызы, оның кәсіби білім беру жүйесіндегі рөлі
мен орыны.
Мақсаты: Басқарудың тарихын көрсету, пәнің, мендетін және әдіснамасын
анықтау
Негізгі ұғымдар : басқару, менеджмент, даму тарихы
Жоспары: Менеджменттің ғылым ретінде пайда болуы, дамуы және тарихы, оның
кәсіби білім беру жүйесіндегі түрленуі. Ғылыми менеджмент мектептері.
Пәннің ұғымдық аппараты. Менеджмент ұғымына берілген анықтама түрлері.
Менеджмент кәсіби білім беру жүйесіндегі интеграциялау үрдісі петінде.
Басқару - өте ежелгі тәжірибе болып табылады. Адамдар топтар мен
ұйымдарға бірігіп өмір сүре бастаған кезден басқару қажеттілігі пайда
болады. Ерте кездегі Вавилонды, Египет пирамидаларын, Македонияны, Римді
еске алатын болсақ, соның ббарлығы да үлкен үйлестіру, ұйымдастыру
қызметтері арқылы жүзеге асрылып кедеді. Дегенмен, басқару- қызмет пен
тәжірибе ретінде өте ежелгі сипатқа ие болғанымен, ғылым және зерттеу
саласы түрінде салыстырмалы түрде алғанда жаңа боып табылады. Өйткені көп
басқару қызметі орындайтын орта буын басшыларының болмауы, басқару
қызметтерінің нақты және деректі түрде бөлінбеуі, басшылықтың мұрагерлік
және тәртіп алу арқылы берілу әдісі осыған түрткі болады. Қорыта айтқанда,
20 ғасырға дейінгі кезең де жүйелі, жан- жақты түрде басқару ғылымы жайлы
ешкім терең ойлана қоймады. Мәселен, 20- ғасырдың басындағы Нью- Ланардегі
Робер Оуеннің батыл да тамаша әлеуметтік сипаттағы тәжірибесін ешбір бассшы
өз тәжірибесінде қолданған емес. Басқаша айтқанда, соңгғы ғасырға дейін
басқарудың ғылыми- әдістемелік маңызы айтарлықтай дамымай келді.
Өндірісті шоғырландыру мен жаратылыстану техникалық білімдері
жетістіктері нәтижесінде басқаруға ғылыми жүйе ретінде қызығып көңіл бөлу
20 ғасырдың басынан орын алды. 1911 жылы жарияланған Фредарик У. Тейлордың
Ғылыми басқакру қағидалары атты еңбегі осы үлкен ғылыми бастаманың
ұйытқысы еді. Тейлордың пікірінше тиімді ғылыми басқару ұдайы бақылау,
тәжірибе жасау және ой- саналық, топшылау арқылы анықталған көрсеткіштер
көмегімен бизенсті жпандандыратын қызмет саласы болып саналады. Тейлор өз
теориясын тұжырымдай келе, мынада йтоқтамға келеді: дәстүрл әдістің орнына
– ғылымо, қарама- қарсылықтың орнына – үйлесімділік, дербес жұмыстың орнына
ынтымақтастық, еңбек өнімділігін арттыру, өте қажетті барынша қолайлы
жағдай жасау...
Кең мағынасыда алғанда, басқару дегеніміз- қоғамдық ұдайы өндірісті
нысаналы түрде үйлестіріп отыру. Басқару табиғаттың барлық құбылыстарына
тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш компонентін: өлі табиғаттағы тірі
табиғатты және адам қоғамын бөліп көрсетуге болады. Мұның өзі басқару
процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағы
басқару процестері техникалық жүйелер (техникалық жүйелерді басқару), Ф.
Энгельс еңбек құралдарын басқаруға заттарды басқару деген анықтама
берген:
- тірі организмдерді (биологиялық жүйелердегі) басқару процестері;
- қоғамдағы (әлеуметтік жүйедегі) басқару процестері
Техникалық жүйелердегі басқару дегеніміз - адамның көрінеу
қатысуынсыз өлі табиғаттағы (станоктармен механизмдермен) басқару. Бұл
жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.
биологиялық жүйелерді басқару - тірі табиғаттағы, биологиялық
дүниедегі басқару. Ол басқару процесіне философиялық сипат береді.
Басқарудың бұл саласы- жаратылыстану ғылымы зерттейтін тақырып.
Әлеуметтік (қоғамдық) жүйелерді басқару дегеніміз- шын мәнінде
келгенде адамдарды басқару. Қоғамның ең басты өндіргіш күші ретінде
адамдар табиғат пен қоғам заңдарын танып, оларды материалдық игіліктерді
өндіру мен тұтыну процесінде пайдаланады. Зерттеу объекті - әлеуметтік-
экономикаық жүйелер, ал пәні өндірісті басқару жүйесі болады. Француз
экономисі, саяси экономия деген терминнің авторы Антуан Монкретьеннің (
шамамен 1575-1621) өзі де елдің шаруашылығын ең алдымен мемлекеттік басқару
объектісі деп ойлаған болатын. Басқарудың бұл жағы әлеуметтік ғылымдар
зерттейтін тақырып. Басты ерекшелігі басқарудың нысаналылығында, саналы
көзқараста болып табылады.
Бұл жүйе саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік (әлеуметтік
қатынастар) басқару болып бөлінеді – олар қоғам өмірінің тиісті салаларын
көрсетеді.
Қоғам өмірінің осы салаларын негізге алғанда әлеуметтік басқару үш
түрге: экономикалық басқару, әлеуметтік басқару, қоғам өмірінің, рухани
саласын басқару түрлеріне бөлінеді.
Әлеуметтік экономикалық процестердің өздері тұрақты және үздіксіз
болғандықтан, экономиканы басқару үздіксіз сипатталады.
Бұл жүйенің факторлары: еңбек бөлінісі, мамандандыру, кооперация,
қоғам өмірінің үздіксіздігі, нысаналылық.
Басқару ол біздің айналамыздағы дүние элементтерінің бірі болып
табылады. Бірақ басқару процестерін тарихтан тыс және басқаруды жүзеге
асыру саласынан қол үзген деп қарастыруға болмайды.
Басқарудың анықтамалары көп. Олардың кейбіреулері мынандай:
- Басқару дегеніміз жүйенің жаңа сол жүйеге арналған күйге көшуі
(академик Берг);
- Басқару – не істеуге тура келетінін және мұны қайткенде, мейлінше
жақсы және арзан істеуге болатынын білу өнері (Тейлор).
Басқа да бірқатар анықтамалар бар.
Жалпы қорытынды мынандай: басқарудың нақты тарихи және саяси сипатын барлық
(басқару анқтымасының) авторлары атап көрсетеді. Оның нысаналылығы атап
айтылады.
Басқарудың екі жағы бар. Бірінші жағы еңбек бөлісінің қажеттігіне
байланысты. Екінші жағы басқару қашанда билігі бар өкілеттікпен (әлеуметтік
экономикалық аспект), белгілі бір мақсатт іске асырумен байланысты.
Барлық қоғамдық жүйелер ішінен зерттеу үшін басқару ғылымы қоғамдық
өндірісті басқаруды таңдап алады. Ол мынандай буындардан: жалпы қоғамдық
өндірісті басқару, материалдық игіліктер өндіруді басқару, рухани игіліктер
өндіруді басқару және қызмет көрстеуд басқару буындарынан тұрады.
Бұл арада оларардың арасында көлбеу байланыстар бар екені әбден айқын
көрінеді. Материалдық игіліктер өндіру басым болады, өйткені басқарудың
басты обектісі сол. Ол материалдық негіз ретінде рухани игіліктер өндіру
мен қызмет көрсетуді алдын – ала анықтайды, ал сонымен қатар, олар
материалдық игіліктер өндіруге ықпал жасайды.
Басқарудың бастапқы негізі басқарудың қалыптастырылуы мен мақсатын
таңдап алу болып табылады. Адамның кез- келген қызметінің басты белгісі –
нысаналы қызмет. Сондықтан да ерекше әлеуметтік қызмет ретінде басқаруға
нысаналық тән.
Әлеуметтік басқарудың айырмашылығы мынада: басқару субъектісі басқару
объектісіне қызметтің мақсатын анықтау жолымен ықпал жасайды.
Өтпелі кезең жағдайында экономиканы басқарудың орасан зор мақсаты
нарықтық қатынастарды реттеу әдістерінің икемді жүйесін жасау, халық
шарушылығының әлеуметтік жағынан бағдарланған, қоғам мүшелерінің лайықты
өмір сүруі үшін материалдық жағдайлар жасай алатын нарықтық экономикаға
оңтайлы енуі қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, басқарудың перспективалы мақсаттарының бірі оны
кәсіпорындар мен аймақтар деңгейінде демократияландыруды одан әрі тереңдете
түсуі тиіс.
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздері дербес ғылым болып табылады.
Оны жеке ғылымға бөлу факторлары мыналар: а) басқарудың әлеуметтік маңызы;
ә) эмпериктік білім жинақтау; б) ғылымды дамытудың материалдық
мүмкіндіктері.
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздері үш бөліктен тұрады, олар
ғылымның пәні, әдісі, теориясы.
Басқарудың ғылыми негіздері және басқару теориясы (ғылым) деген
ұғымдарының ара жігін ажырата білуі керек.
Басқару теориясы басқару практикасында объективті заңдарды саналы
пайдаланудың формаларын зерттеумен шектеле алмайды, бірақ ол ең алдымен бір
тұтас нәрсе ретінде басқару заңдарын және басқарудың барлық бөліктерін
тұтас етіп( белгілі жүйеге) интеграциялау заңдарын тұжырымдауға тиіс.
Басқару теориясы екі бөліктен тұрса да, ғылым ретінде біртұтас.
Олардың біреуі қисынды талдау негізінде өндірісті басқарудың жалпы заңдары
мен қағидаларын зерттейді, ал сөздің тар мағынасында алғанда ол басшылық
теориясы деп аталады. Екіші бөлігі басқару өнері деп аталады. Ол нақты
тәжірибе негізінен алынған тәжірибелік қорытындылар арқылы басшылардың
белгілі бір категориялары үшін басқару үлгілерінің жүйеге келтірілген
жиынтығын қалптастырып, сол арқылы басқару теориясын байыта түседі.
Басқару ғылымның пәні экономиканы басқару процесінде пайда болатын
қызметкерлердің қатынасы болып табылады немесе басқа бір анықтамасы-
басқару қатынасын басқару ғылымының пәні деп анықтауға болады.
Басқару қатынастары аса маңызды әлеуметтік – экономиклық категория
болып табылады. Өндірісті басқару теориясында бұл категорияның ерекше орын
алу себебі – оның зерттейтін пәні- басқару қатынастары болуына байланысты.
Басқару қатынастары мынандай ұйымдастырушылық түрлерге бөлінеді:
біріншіден басқарушы және басқарылушы жүйелер арсындағы, яғни тікелей
басқару субъектісі мен тікелей өндіру объектісі арасындағы қатынастарға,
екіншіден басқарылушы жүйенің өз ішінде де басқару қатынастары болады:
а) басқару сатылары арасындабасқару аппаратының арасындағы қатынастар
( тік байланыстар);
ә) әрбір сатыны басқару буындарының арасында. б) басқарушы
жүйенің әртүрлі сатыларындағы аттас функционалдық басқару буындары
арасындағы қатнастар: мысалы министрліктің оспар- экономикалық бөлімі
арасындағы қатынастар және т.б.
Үшіншіден, басшылар мен әрбір басқару буныындағы бағыныштылар
арасындағы қатынастар (субординация қатынастары).
Төртіншіден, басшылар арасындағы және бағыныштылар арасындағы
қатынастар (координация қатынастары).
Белгілі қатынастар жүйесі тұрғысынан алғанда, басқару; ішкі және
сыртқы болып бөлінеді.
Қатынастардың сипаты және жасаушыларының санына қарай оларды
басқаруды: жүйеаралық, жеке адамдар арасындағы, және аралас сондай- ақ,
коллективтік және жеке қатынастарға бөлуге болады, ал олар өз кезегінде:
тура, топтық және айқас қатынастарға бөлінеді.
Басқару қатынастары жасалу уақты бойынша: уақытша және тұрақты
қатынастар болып бөлінеді.
Басқару қатынастары объектіге ықпал ету бағыты және дәрежесі жөнінен
тікелей (бұйрықтар, өкімдер) және жанама (кеңестер, консультациялар,
хабарламалар) қатынастарға бөлінеді.
Менеджмент дегенді негізінде өз еңбегін пайдаланып, интелектісін және
басқа да адамдардың тәртібін пайдаланып жетекшінің қойылған мақсатқа жете
білуі. Басқаша айтқанда бұл ғылым саласы және адамдарды және әлеуметтік
процестерді басқару өнері.
Педагогикалық менеджмент – бұл қағидалардың, әдістердің, ұйымдастырылған
формалардың, технологиялық әдіс жинақтарының қызметін көтеруге және
дамытуға бағытталған педагогикалық жүйелерді басқару.
Білім беру процесінің астарында оны құраушы үш процесс бар:
Оқу-тәрбиелік, оқу- танымдық және өзіндік білім алу процестері.
Педагогикалық менеджмент анықтамасына қарап, кез келген оқытушы оқу
-танымдық процесінің менеджері екенін көреміз (оларды басқару субъектісі
ретінде) ал, орта білім беру мекемелерінің жетекшісі- жалпы алғандағы оқу-
тәрбиелік процесінің менеджері (осы процесті басқаратын субъект ретінде).
Педагогикалық менеджметтің (білім беру процесін басқарудың теориясы,
әдістемесі және технологиясы) өзіндік ерекшелігі және өзіне ғана тән
заңдылықтары бар. Бұл ерекшелік ең алдымен өзіндік құралынан,
қажеттілігінен, қаруынан және менеджер еңбегінің нәтижесінен көрінеді.
Менеджер еңбегінің құралы- білім беру процесіндегі басқарылатын
субъектінің қызметі болып табылады.Еңбек қажеттілігі- ақпарат.Еңбек қаруы-
сөз, тіл, сөйлеу.
Оқу-танымдық процесі менеджерінің еңбегінің нәтижесі оқушылардың білім алу
, тәрбиелену және даму дәрежелері болып табылады.
Тәжірибе көрсеткендей орта білім беру мекемелерінде білім беруді
басқарудың төмен болу себебі- жүйеге немқұрайлықпен қарау. Ол осы жүйедегі
бір-бірімен байланысты субъектілердің арасында қарама-қайшылық туғызады.
Соның нәтижесінде субъекті және объекті болып бөлінеді. Педагогикалық
менеджмент тұрғысынан осы орта білім беру мекемелері жетекшілері мен
оқытушыларының қызметі оқу-тәрбие, оқу-танымдық процесінің менеджері
ретінде осы немқұрайлық пен шығармашылық арасындағы қарама-қайшылықты шешу
болып табылады.
Орта білім беру мекемелеріндегі оқушылардың оқу-танымдық процестерін
оқытушымен басқару проблемасын жақсартудың бірден-бір шарты олардың жете
білушілігі мен оқытушыға лайықты кәсіби шеберліктермен қамтамасыз
ету.Менеджмент субъектісі ретінде оқытушының жете білушілігі оның кәсіби
функцияларын орындау даярлығымен, әлеуметтік құрылулармен үйлесімді
бірлікте болуымен және оның психо-педагогикалық дайындалуымен сипатталады.
Мұндағы ең бастысы – педагогикалық шеберлік.Зерттеулердің негізінде
педагогикалық шеберлік түсінігіне біз келесі мағыналарды кіргіземіз:
- мұғалімнің оқу мақсаттарын, тәрбилеудің және олардың диалектикалық
өзара байланыста және бірлікте дамуын шеше білу;
- оқушылардың назарын аудару және оқылатын материалмен қызықтырып
әкету;
- оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктерін есепке алу,сонымен
қатар олардың даму дәрежесін ескеріп сол негізінде дара және
дифференцияланған күтіммен қамсыздандыру;
- адамгершілікте және демократиялық негізде оқушылармен өзара қарым-
қатынас құра білу;
- ең қиын және оқушылардың күтпеген сұрақ қою кездерінде өзін жоғалтып
алмау;
- оқыту барысында теория мен тәжірибені біріктіре білу;
- өз жұмысында алдыңғы жаңа педагогикалық ғылымдар мен тәжірибелерді
сауатты қолдана білу;
- еңбек қаруын пайдалана білу- сөзбен,сөйлеумен;
- Сын ойлай білу және айқын белсенді позициялы болу, қиындықтардың
алдында ойыннан қалыс қалмау және оқушыларға сөздердің органикалық
бірлігін,сенімділікті және істі көрсете білу;
- өз сабақтарын түрлендіре білу.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Теориялық жетістіктер
2.Педагогикалық менеджметтің әдіснамалық проблемалары
3.Менеджмент ұғымына берілген анықтама түрлері.
Әдебиеттер:
1. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление
школой.-А:2001г
2. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
3. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
4. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
5. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
6. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
7. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
8. История менеджмента Под ред. Д. В. Валового. М., 1997.
9. Американские буржуазные теории управления (критический анализ) Под
ред. Б. З. Мильнера, Е. А. Чижова. М., 1978.
2-Тақырып: Кәсіби білім беру мекемелеріндегі басқаруға жүйелі қөзқарастар.
Мақсаты: Педагогикалық жүйелердің, ұғымдардың және олардың түрлерінің
мазмұнымен таныстыру. Кәсіби білім беру мекемелеріндегі басқаруға жүйелі
қөзқарастардың маңыздылығын анықтау. Жүйелердің табиғаты мен маңызын
анықтау. Жүйе түрлері және даму заңдылықтарымен таныстыру.
Негізгі ұғымдар: Жүйе, әлеументтік жүйе, педагогикалық үрдіс, ғылыми
басқару.
Жоспары: Әлеуметтік педагогикалық жүйелер, ұғымдар және түрлері.
Жүйелердің табиғаты және маңызы, олардың түрлері және даму заңдылықтары.
Педагогикалық жүйе әлеуметтік жүйенің түрі ретінде, оның атқарушы
құрамдастары: мақсаты, мазмұны, қызметі, талдау-нәтижелік. Педагогикалық
үрдіс динамикалық жүйе ретінде, педагогикалық үрдістің қозғаушы күштері.
Кәсіби педагогикалық іс-әрекет педагогикалық жүйелерді басқару мәнін,
принциптерін, мазмұнын толық білуді қажет етеді.
Педагогикалық үрдісті басқару – қойылған мақсатқа сәйкес шешім
қабылдау, ұйымдастыру, бақылау, басқару объектісін зерттеу, алыған
ақпараттарды талдау және қорытындылау іс-әрекеті болып табылады.
Басқару объектісі биолгиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер бола
алады. Білім беру әлеуметтік жүйеге жатады және елдің, өлкенің, облыстың,
қаланың және ауданның аумағында қызмет етеді. Сондықтан басқару
субъектілері министрлік, облыстық, қалалық, аудандық білім беру
басқармалары болып бөлінеді.
Жалпы білім беретін мектептер күрделі динамикалық жүйе ретінде
мектепішілік басқару объектісі болып табылады.
Мектепішілік басқару – тиімді нәтижелерге қол жеткізу мақсатында
тұтас педагогикалық үдерістің объективтік заңдылықтарын тануға негізделген
оған қатысушылардың мақсатты, саналы өзара әсерлесуі.
Тұтас педагогикалық үдеріс қатысушыларының оны басқарудағы өзара
әсерлесуі өзара байланысты: педагогикалық талдау, мақсат қою және
жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу мен түзету тәрізді әрекеттер мен
функциялардан тұрады.
Қазіргі білім беру жүйесінің дамудағы бір ерекшелік – білім беру
мемлекеттік-қоғамдық басқару болып табылады.
Білім беру жүйесін мемлекеттік басқару сипаты мындай қағидалар
принциптер жиынтығымен анықталады:
- білім берудің ізгілік сипатта болуы;
- біліім беру жүйесінің ұлттық мәдениеттерді және салт-дәстүрлерді
мемлекеттік тараптардан қорғауы;
- білім берудің жалпыға бірдейлігі;
- білім берудің зиялылығы;
- білім берудегі еркіндік пен плюрализм;
- білім берудің демократиялық сипатта болуы;
Білім берудцің қоғамдық сипаты бірқатар белгілермен анықталады.
Мұндай белгілер қатарына мыналаар жатады.
Мектеп іс-әрекетін ұжымдық басқару органы – мектеп кеңесі басқарады.
Оның атқаратын функциялары мен жұмыс мазмұны жалпы білім беру мекемесінің
типтік ережелерінде көрсетіледі.
Мектептің жоғары жетекші органы – конференция, жылына кем дегенде бір
рет шақырылып отырады. Мұнда мектеп кеңесі, оның төрағасы, іс-әрекет
мерзімі анықталады және мекеме Жарғысы қабылданады.
Конференциялар аралығындағы жетекші орган рөлін мектеп кеңесі
атқарады.
Педагогикалық жүйе және ғылыми басқару объектісі ретіндегі мектеп
Мектеп педагогикалық жүйеге жатады, себебі ол бірқатар жүйе құраушы
факторлармен, қызмет көрсету жағдайларымен, құрылымдық және функционалдық
компоненттер жиынтығымен сипатталады. Жүйе құраушы факторлар рөлін
мақсаттар мен нәтижелер атқарады; қызмет көрсету жағдайлары - әлеуметтік-
педагогикалық және уақытша байқалатын жағдайлармен; құрылымдық компоненттер
– басқарушы (педагогикалық ұжым) және басқарылушы (оқушылар ұжымы)
жүйелермен, педагогикалық іс-әрекет мазмұнымен, құралдармен, нысандармен
және әдістермен; функционалдық компоненттер – педагогикалық талдаумен,
мақсат қою және жоспарлаумен, ұйымдастырумен, бақылаумен, реттеу және
түзетумен анықталады.
Мектепті педагогикалық жүйе және басқару объектісі ретінде қарастыру
оны басқарушылардың басқару іс-әрекеті бір мезгілде мақсаттар анықтау мен
олардың нәтижелеріне қол жеткізуге, педагогикалық және оқушылар ұжымдарын
қалыптастыру жағдайларын жасауға, оқу-тәрбие жұмысы мазмұнын таңдап алу мен
құралдарын, нысандарын, әрекетін қолдануға мүмкіндік береді. Мұндай амал
педагогикалық жүйе мақсаттылығын сақтай отырып, оны құрайтын компоненттерді
жаңартуға тиімді әсер етеді.
Енді педагогикалық жүйенің сжүйе құраушы факторлары мәніне
тоқталайық. Педагогикалық жүйенің бастысы болып табылатын, маңызды жүйе
құраушы фактор – баланың тұлғалық күштерін үйлесімді дамытуға, оның өзін-
өзі анықтауына және өзін-өзі дамытуына жағдайлар жасауға бағытталған
мұғалімдер мен оқушылардың біріккен әс-әрекет мақсаты болып табылады.
Мектеп мақсаты – тұлғаның интеллектуалдық, құлықтық, эстетикалық, еңбектік,
экологиялық, құқықтық және басқа да мәдениетін қамтитын базалық мәдениеті
негіздерін қалыптастыру болып табылады.
Жүйе құраушы ретіндегі нәтижелер – жекелеген оқушылардың да, тұтастай
алғандағы оқушылар ұжымының да тәрбиелік деңгейін анықтауды қамтамасыз
ететін неғұрлым тұрақты және нақты өлшемдер жиынтығымен анықталады. Мұндай
өлшемдердің болуы қойылған мақсатты оның жүзеге асырылу күйімен салыстыра
отырып, мұғалімнің, педагогикалық, іс-әрекетке қатысушыларың іс-әрекеті
жолдарын түзетуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық жүйенің әлеуметтік –педагогикалық жағдайларын жалпы
және арнайы жағдайлар деп екіге бөлуге болады. Жалпы жағдайларға
әлеуметтік, экономикалық, мәдени, ұлттық, географиялық жағдайлар, ал арнайы
жағдайларға оқушылардың әлеуметтік-демографиялық құрамы, мектептің туған
жері, материялдық мүмкіндіктері, жабдықтар, ол тұрған жердегі қоршаған
ортаның тәрбиелік мүмкіндіктері жатады. Педагогикалық үрдістің тиімділігін
көрсететін маңызды көрсеткіштер – педагогикалық және оқушылар ұжымдарындағы
моральдық-психологиялық климат, ата-аналар мен оқушылардың педагогикалық
деңгейлері болып есептеледі.
Педагогикалық жүйенің уақытша сипаттамалары үш өзара байланысты
кезеңдермен анықталады: бастапқы жалпы – 1-3 (4) сыныптар; негізгі жалпы –
4 (5) – 9 сыныптар; орта (толық) жалп білім беру – 10 (11) сыныптар. Жалпы
білім берудің әрбір сатысы өзінің ерекше міндеттерін жүзеге асырады, бірақ
жалпы мақсатқа – оқушы тұлғасын дамытуға – бағытталады.
Педагогикалық жүйенің құрылымдық элементтері педагогикалық ұжым және
оның жетекшілерінің немесе басқарушы жүйенің іс-әрекеті негізінде
анықталады.
Басқарушы жүйе құрылымы төрт деңгейге бөлінеді:
Бірінші деңгей мектеп директоры, мектеп кеңесі, оқушылар комитеті,
қоғамдық ұйымдар жетекшілерінен тұрады. Бұл деңгей мектепті дамытудың
стратегиялық бағытын анықтайды.
Екінші деңгей – мектеп директорының орынбасары, мектеп психологы,
әлеуметтік педагог, қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырушы, аға вожатыйлар,
мектеп директорының шаруашылық жөніндегі көмекшісі, өзін-өзі басқаруға
қатысатын органдар мен бірлестіктер.
Үшінші деңгей – мұғалімдер, тәрбиешілер, сынып жетекшілері.
Төртінші деңгей – оқушылар, сынып және жалпы мектеп оқушыларының өзін-
өзі басқару органы. Бұл деңгейдің бөлінуі мұғалімдер мен оқушылардың
арасындағы қатынастың субъект-субъектілік сипатын көрсетеді. Оқушы өзара
ісерлесу объектісі бола отырып, өзінің дамуына субъект рөлін атқара алады.
Басқарылатын жүйеде негізгі орын оқушылар ұжымына беріледі. Мұнда
басқарудың екі деңгейін анықтауға болады: вертикаль бойынша – жалпы мектеп
ұжымы және сыныптар ұжымы. Горизонталь бойынша – қоғамдық ұйымдар, спорттық
секциялар, шығармашылық, бірлестіктер, үйірмелер, бригадалар және т.б.
Ал педагогикалық жүйенің функционалдық компоненттері жеке-дара өмір
сүрмейді, мұғалім іс-әрекетімен бірлесе жүреді. Функционалдық компоненттер:
педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау,
реттеу мен түзету – бұлар педагогикалық үдерісті қозғалыста, өзгерісте
сипаттайды, оны дамыту мен жетілдіру логикасын анықтайды.
Қазіргі заман жағдайында жалпы білімдік немесе қалаған басқа да оқу-
тəрбие мекемелерінің педагогикалық жүйесін əрқайсысы өз алдына күрделі жүйе
бөлімшелері болып есептелетін төмендегідей жүйешелер (подсистемы) бірлігі
ретінде қарастыру қабылданған:
- дидактикалық. Бұл жүйеше өз ішіне сабақ жəне сабақтан тыс оқу-тəрбие
жұмыстарын; міндетті жəне факультатив дəрістерді; оқу процесін
ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақты (сабақтағы оқушы жəне
мұғалімдердің жұмыс орындау əдістемелерін) -əрбірін өз алдына жүйе
бірліктері ретінде қамтиды;
- тəрбиелік – үлкен жүйе бола тұрып, келесідей сыныптан тыс жəне мектептен
тыс тəрбие жұмыстары, отбасы тəрбиесі, қоғамдық мекемелердегі тəрбие жəне
өзіндік тəрбие жүйешелерінен құралады;
- оқушылардың қарым-қатынастары жəне олардың мектептегі өзіндік басқару
жүйешесі (мұның құрамына енетіндер: сыныптағы өзіндік басқарым, əрқилы іс-
əрекет бағыттары бойынша кіші жүйешелер);
- мектептің əкімшілік жүйесі: оқу процесін басқару, тəрбие жұмыстарына
жетекшілік, басқа да жұмыс түрлерін алып бару жүйешелерінен құралады.
Əкімшілік жүйенің қажеттігі – дидактикалық, тəрбиелік, материалды-
техникалық жүйешелер мен оқушылардың өзіндік басқару жүйешелерінің басын
қосып, үлкен біртұтас жүйелікке келтіру мақсатынан. Оқушылардың жан-жақты
тəрбиесі мен дамуына қатысты міндеттердің шешілуі , яғни жүйенің тиімді
жұмыс атқарушы барша жүйелік бірліктердің іс-əрекеттері бір бағытта
орындалып бару шартына байланысты. Тұлға бөлшектеніп қалыптаспайды. Бұл
кешенді де (комплексті) əрі педагогикалық жүйелерді басқарудың өзіндік
ерекшелігін танытады.
Басқаруға тəн жəне бір сипат-бұл жұмысқа баршаның: əкімшілік,
мұғалімдер, оқушылар – араласуы. Мұндай жағдай басқару қызметінің мазмұны
мен нəтижесіне үлкен əсерін тигізеді, себебі бұл істің қалаған сатысында
қай деңгейде болмасын, басқарушы адам өз əрекетінің кез-келген сəті мен
жүйенің қалпы тек оның шешіміне тəуелді болмайтынын мойындауы тиіс.
Білім жүйесінде қалаған деңгейдегі басқару қатынастары тəрбиелік қызметті
де атқарады. Тəрбиеленушілерді басқарушы болып есептелетін педагог -
тəрбиешілер оларға жетекшілік етеді, ал тəрбиеленушілер осы жетекшілік
қатынастарды пайдалы ұғымдар ретінде игереді, яғни тəрбиелік қызметтің
орындалып жатқаны. Осыдан да басшының, тəрбиешінің, мұғалімнің моральдық,
əдептілік кейпіне жоғары талаптар қойылады. Кəсіби іс-əрекетті əрқилы
деңгейде бірдей тең басқару – бұл да педагогикалық жүйелерді басқарудың өз
алдына ерекшелігі. Өз тұлғасын қалыптастыру барысындағы оқушы іс-əрекетін
тəрбиешінің бір өзі басқармайды, бұған бірнеше пəн мұғалімдері, сынып
жетекшісі жəне басқа да күнделікті ықпал жасаушы мектептің барша
қызметкерлері араласады. Сондай-ақ, мұғалімдердің, сынып басшыларының
қызметтеріне мектеп директоры мен директордың оқу, тəрбие жəне сыныптан тыс
жұмыстар бойынша орынбасарлары əкімшілік басқару жүргізеді. Мұғалімдер бір
уақытта бірнеше қызмет атқарады. Ол – сынып басшысы, пəн мұғалімі,
əдістемелік бірлестік мүшесі.
Мектеп көп тарапты байланысқа ие. Оның жұмысы ата-аналармен,
қоғамдық ұйымдармен, мемлекеттік мекемелермен қатынастар негізінде
атқарылып барады.
Мектеп - мемлекеттік (немесе онымен тығыз байланысқан) құрылым. Отбасы,
қоғам, мемлекет араларындағы бірлікті іс-əрекеттердің ұштаса орындалуынан
тəрбиенің жалпы мақсаттары іске асып барады. Мұндайда өзара байланыстар
міндетті түрде жүйелі басқарымда болуы шарт. Бұл да педагогикалық
жүйелерді басқарудың өз ерекшелігі. Білім берудегі мектеп жағдайы мұғалім-
оқушы қарым-қатынасына тəуелді екенін ескеретін болсақ, білім жүйесін
басқарудың келесі ерекшеліктерін де біліп қойған жөн: əртүрлі жас
деңгейіндегі балалар бірлестіктеріне басшылық; материалдық ынтадан гөрі
моральдық ынтаның басым болуы; басқарушының өз басқарымындағылармен жеке
таныс болу қажеттігі, білім саласын басқаратын тұлғаның жоғары дəрежеде
білікті, білімді болуы.
Педагогикалық жүйелерді басқарудың негізгі принциптері
Директор жəне басқа да басшылардың оқу-тəрбие процесін нақты басқару
қызметтері белгілі принциптерге негізделіп орындалады. Ол принциптер
төмендегідей:
- педагогикалық жүйелер басқарымын демократияластыру жəне гуманизациялау.
Бұл басшылардың, мұғалімдердің, оқушылар мен олардың ата-аналарының өзіндік
іс-əрекеттері мен ынтасының дамуына жол ашады. Ал бұлардың орындалуы пікір
алмасу жəне басқару шешімдерінің қабылдануына байланысты жариялылықты қажет
етеді;
- орталықты басқару мен өзіндік басқарымдарды оңтайлы үйлестіру. Мұндай
басқару үйлесімдері əкімшілік жəне қоғамдық органдар басшыларының іс-
əрекетін мектептің бүкіл ұжымы мүддесіне орай жүргізілуін қамтамасыз етеді;
басқару шешімдерін талқылау жəне қабылдауды, кəсіби деңгейде іске асыруға
жағдайлар жасайды; жүйедегі барша құрылымдық бөлімдерді өз жұмыстарында
бірін-бірі қайталаудан құтқарып, əрекеттерін жоғары деңгейде орайластырып
баруға мүмкіндік береді;
- жеке басқару жəне ұжымдасқан жетекшілік бірлігі. Бұл принципті ұстанудағы
мақсат- біртұтас педагогикалық процесті басқару барысында субъективизм мен
əміршілдікке жол бермеу. Ұжымдасқан жетекшілік сонымен бірге тапсырылған
іске деген ұжым мүшелерінің əрбірінің жеке жауапкершілігін жоққа
шығармайды. Ал жеке басқару тəртіп жəне жөн-жосақ қамтамасыз етіп,
педагогикалық процесс қатысушыларының өз өкілеттіктерін нақты шектеп,
ретімен орындап жүруін қадағалайды.
- педагогикалық жүйелерді басқарудағы шынайылық жəне ақпарат молдығы.
Басқару ақпараттарын əрқилы белгілеріне қарай жіктеуге болады:
- уақыты бойынша – күнделікті, ай сайынғы, тоқсандық, жылдық;
- басқару қызметі бойынша-талдауға орай, бағалық, құрастырушылық,
ұйымдастыруға байланысты;
- келіп түсу көздері бойынша- мектепішілік, ведомстволық, қарым-қатынастағы
мекемелерден;
-мақсаты бойынша - өкімдік, ұсыныс, нұсқау-таныстыру жəне т.б.
- өкілеттіктер беру принципі.
Басқару жауапкершілігінің келесідей түрлері қалыптасқан: жалпы –
қызметке орай жағдайларды жасау; белгілі қызметтік – нақты іс-əрекеттерге
байланысты шарттарды түзу. Өкілеттік тапсырыстар лауазым иесінің атына
емес, лауазымның өзіне байланысты беріледі( мысалы, мектеп директоры
С.Қасымовқа емес, мектеп директорына (С.Қасымов) тапсырылсын). Жеке
адамдарға жүктелетін тапсырмалар – күнделікті шаруашылық; кешенді істерге
дайындық; арнайы орындалатын іс-əрекеттер; жекеленген мəселелер. Жекелеп
берілмейтін міндеттер- басшы қызметі; мақсаттар тағайындау; мектеп
стратегиясына орай шешім қабылдау; нəтижеге бақылау салу; қызметкерлерге
басшылық, оларды еңбекке ынталандыру; аса маңызды міндеттер;тəуекелдікті
талап ететін жоғары дəрежелі тапсырыстар; тосын, қалыптан тыс істер;
түсіндіріп, қайта тексеріп жатуға мерзімі тығыз қауырт жұмыстар; жоғары
сенімділікті қажет етуші қатқыл тапсырыстар.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.Педагогикалық жүйе түсінігінің мəнін ашып беріңіз.
2.Педагогикалық жүйелерді басқарудың ерекшеліктері неде?
3.Білім беру жүйелерін басқарудың негізгі принциптерін атап беріңіз.
4.Білім беру мекемесін басқарудағы жүйелілік бағыт мəнін қалай
түсіндіресіз.
Әдебиеттер:
1. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
2. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
3. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
6. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
3-Тақырып: Жүйе және басқару.
Мақсаты: Білім беру жүйелерін басқару қызметімен таныстыру. Басқару ұғымы
және маңызын анықтау. Білім беру мекемелерін басқару қағидаларының
мазмұнымен таныстыру. Білім бері мекемелерін басқару функциялары мен
таныстыру. Басқару әдістерімен таныстыру. Білім беру мекемелерін басқарудың
құрылымымен танысу.
Негізгі ұғымдар: Жүйе басқару, басқару қағидалары, жоспарлау, басқару,
бақылау, талдау, басқару әдістері.
Жоспары: Білім беру жүйелерін басқару. Басқару қызметі ұғымы және маңызы.
Басқарудың негізгі мақсаты және міндеттері. Басқару үрдісінің циклді
сипаты.
Білім беру мекемелерін басқару қағидалары. Білім бері мекемелерін басқару
функциялары (мақсаттылығы және жоспарлау, үйлестіру және реттеу, мекеменің
жұмысын есепке алу, жұмысыты бақылау және талдау жасау). Басқару әдістері:
психологиялық- педагогикалық, ұйымдастыру-ұйғарымдық, экономикалық.
Білім беру мекемелерін басқарудың құрылымы. Басқару құрылымын модельдеу.
Білім бері мекемелерін басқару құрылымын анықтайтын факторлар.
Басқару іс-əрекеттері процесінде төмендегідей қызметтер орындалады:
- мақсаттар айқындау (бүкіл жүйенің, сонымен бірге əр кезеңінің соңғы
нəтижесін болжастырып, ой-санада нақтылау);
- жоспарлау (мектеп жұмыстарының барша бағыттары бойынша ұзақты болашақ
пен əр жылға жоспар түзу);
- ұйымдастыру (қызметтік міндеттерді сауатты бөлістіру жəне бағыну
менжауапкершілік жүйесін қалыптастыру);
- реттеу (қабылданған шешімдерді іске асыру мақсатында əрқилы бағыттағы
түрлі
қызмет жүйелерінің іс-əрекеттерін үйлестіру);
- ынталандыру (шығармашылық істерге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына,
инновациялық жобаларға қатыстыру үшін жағдайлар жасау;
- мұғалімдердің рухани бірлік сезімін қалыптастыру, олардың əлеуметтік
белсенділігіне дем беру; жетістіктеріне орай бағалау жəне мадақтау);
- қадағалау (талдау жəне жаңа міндеттерді белгілеу үшін көзделген
жоспарлардың
орындалуы жөнінде уақтылы ақпараттар алып тұру);
- педагогикалық талдау (оқу процесін, тəрбие жұмыстарын, білім мекемесінің
материалдық қорын, қаржы-экономикалық жағдайын педагогикалық мамандар мен
тəрбиеленушілер құрамын жетілдіруге байланысты зерттеулер жəне
талдаулар, нақты қорытындылар жасап, ұсыныстар беру).
Жоғарыда аталған қызметтер жөнін талдау арқылы басқару мазмұнын екі
жікке келтіруге болады:
1) ұйымдастыру- бақылау жұмыстары (басқарымдағылардың іс-əрекеттеріне
жетекшілік: тапсырма беру, талаптар қою, күштерін біріктіру, жұмыс барысын
қадағалау, марапаттау жəне т.б.) жəне
2) басқарушылар іс-əрекеттері (мақсаттар айқындау, ынталандыру, қаржы
көздерін табу, ұжым құрылымын жүйелеу, іс-əрекеттердің технологиялық
негізін қалау).
Педагогикалық басқару əдістері көзделген мақсаттарға жету жəне басқару
қызметтерін іске асыру құралдары ретінде қарастырылады. Басқару əдістерінің
негізгі топтары төмендегідей:
- педагогикалық қызметкерлерді экономикалық тұрғыдан қызықтыру (еңбек саны
жəне сапасына орай, категориялары мен атақ-дəрежелеріне сəйкес жалақы
беру);
- əкімшілік – ұйымдастыру əдістері (орындаушылар қызметтерінің шек-өлшемін
белгілеу, көрсетпелер, нұсқаулар, бұйрықтар беру жəне т.б.);
- психологиялық – педагогикалық ықпал жасау (кеңес, өтініш, тілек білдіру,
алғыстар жариялау) жəне əсерлендіру (шуақты психологиялық климат
қалыптастыру, шығармашылық пен ынталылық сезімдерін көтеру, білім
мекемесінің əлеуметтік даму болашағы жөніндегі болжамдармен таныстыру);
- қоғамдық ықпалдарды пайдалану (педагогтар мен оқушыларды білім мекемесін
басқаруға араластыру);
- қоғамдық əсер əдістері (ұжымда демократияны нығайтып, басқалармен
қатынаста шыдамдылық сақтау, мекеме қызметкерлерінің беделі мен мəртебесін
ұлықтау).
Соңғы жылдары мектепте психологиялық қызметтің қалыптасуымен жаңа
басқару əдістері пайда бола бастады. Оқу-тəрбие ақпараттарымен жұмыс
жүргізуші қызметкер оларды жинау, өңдеу, сақтау жəне пайдалану тəсілдерін
жақсы білгені жөн. Мектеп басшысы, менеджер өз қызметінде бақылау, анкетті
сауалнама жүргізу, тестілеу, нұсқау жəне əдістемелік материалдармен жұмыс
жасау əдістерін белсенді қолдана білуі шарт. Мектеп əкімшілігінің күш-қуаты
басқарудың мектепішілік ақпараттық технологиясын нақтылап, тəжірибеге
ендіруге жұмсалуы тиіс. Бұл технологиялар басшыларға да, əр мұғалімге де
таныс болуы міндетті.
Басқаруды ұйымдастыру формалары əрқилы құрылым жəне бағыттарда болуы
мүмкін: нұсқау-əдістемелік, теориялық семинар, оқушылар ұжымының
отырыстары, педагогикалық кеңестер, əдістемелік бірлестіктер, ұстаздық,
мектеп конференциялары, педагогикалық оқулар, ата-аналарды педагогикалық
жаппай сауаттандыру. Əлеуметтік –психологиялық əдістерді іске асыру
формалары мектептің ішкі тəртіп Ережелерінде көрсетіледі немесе мектеп
Жарғысына ендіріледі.
Сонымен, мектеп басқарымын ұйымдастырудағы маңызды жағдай–
педагогикалық басқару жүйесінің қалыпты күйге келіп, əрекетшеңдік
жағдайында болуы жəне оны іске асыру жолдарын əрбір басшының жіті білуі.
Білім беру жүйесін басқарушылардың басқару мәдениеті олардың
кәсіби педагогикалық мәдениетінің бір бөлігі болып табылады. Дәстүрлі
көзқараста кәсіби-педагогикалық мәдениет негізінен педагогикалық іс-әрекет,
педагогикалық техника мен шеберлік нормалары мен ережелерін бөліп
көрсетумен байланыстырылды. Ал қазіргі кезде педагогикалық құндылықтар,
педагогикалық технология және педагогикалық шығармашылық категорияларымен
байланыстырыла қарастырылады.
Мектеп жетекшісінің басқару мәдениеті оның мектепті басқарудағы
құндылықтар мен технологияларды меңгеруге, беруге және жасауға бағытталған
әр түрлі басқару іс-әрекеттеріндегі тұлға ретінде өз мүмкіндіктерін
шығармашылық деңгейде байқату жолдары мен өлшемі болып табылады. Басқару
мәденметі аксиологиялық, технологиялық және тұлғалық-шығармашылық
компоненттерінен тұрады.
Мектеп жетекшісінің басқару мәдениетінің аксиологиялық компоненті
мектепке жетекшілік етуге маңызды және мәні бар басқару – педагогикалық
құндылықтардың жиынтығы болып табылады. Басқару-педагогикалық құндылықтар
ретінде тиімді басқаруға мүмкіндік беретін идеяларды, тұжырымдамаларды
алуға болады.
Мектеп директорының басқару мәдениетінің технологиялық компоненті
педагогикалық үрдісті басқару жолдары мен тәсілдерін қамтиды. Мектепішілік
басқару технологиясы арнайы педагогикалық міндеттері жүзеге асыруды
қараастырады. Мұндай міндеттерді атқару менеджер-жетекшінің педагогикалық
талдау мен жоспарлау, ұйымдастыру, педагогикалық үрдісті бақылау мен реттеу
бірліктерін меңгеруге негізделеді. Мектеп директорының басқару мәдениетінің
тұлғалық-шығармашылық компоненті педагогикалық жүйелерді басқаруды
шығармашылық акт түрінде негіздейді. Басқару іс-әрекеті шығармашылық
сипатты, басқару құндылықтары мен технологияларын меңгеру негізінде
ұйымдастырылатын іс-әрекет ретінде түрлендіріледі, өзгереді. Мұндай
түрлендірулер мен өзгерулер жетекшінің тұлғалық ерекшеліктері де, басқару
объектілері ерекшеліктерімен де байланысты.
Білім беру жүйесін басқарудың жалпы қағидалары
Кез келген іс-әрекет сияқты, басқару да бірқатар қағидаларды ұстануға
негізделе отырып жүргізіледі.
Басқару қағидалары басқару заңдылықтарының нақты байқалуы мен
бейнелеуі болып табылады. Мектепішілік басқару мен менеджмент бойынша
мамандар негізгі заңдылықтар ретінде оқу-тәрбие жұмысының басқару жүйесі
қызметі тиімділігінің басқару объектілері мен субъектілері арасындағы
құрылымдылық – функционалдық байланыс деңгейіне тәуелділігі, оқу-тәрбие
жұмысын басқару мазмұны мен әдістерінің мектептегі педагогикалық үрдісті
ұйымдастыру мазмұны мен әдістері сипатымен шарттылығын атап көрсетеді.
Ю.А.Конаржевский мектепішілік менеджменттің жетекші заңдылықтары ретінде
аналитикалықты, мақсаттылықты, ізгілікті, басқару демократиялығы мен мектеп
жетекшілерінің әр түрлі басқару іс-әрекетіне дайындығын атап көрсетеді.
Басқару заңдылықтарынан шығатын қағидалар мектеп жұмысын басқарушылар үшін
негізгі қағидалар ретінде қызмет етеді. Басқарудың мұндай жалпы
қағидаларына жататындар: педагогикалық жүйелерді басқаруды
демократизациялау мен ізгілендіру; басқарудағы жүйелілік пен тұтастық;
орталықтандыру мен таратуды (деуентрализация) ұштастыру; бірыңғай және
алқалық басқару бірлігі; педагогикалық жүйелерді басқарудағы ақпараттар
объективтілігі мен толықтығы.
Білім мекемелеріндегі міндетті қызмет атқарушылардың
функционалдық міндеттері
Оқу мекемелерін басқаруда басты рөлді – мектеп директоры, ал оқу-
тәрбие үрдісін басқаруды директор және оның орынбасарлары атқарады.
Директордың функционалдық міндеттері жалпы блім беретін мекемелердің типтік
қағидаларында көрсетіледі.
Мектептегі жұмыстың жекелеген бағыттары бойынша жұмыс директордың
орынбасарына жүктеледі. Бұлар оқу-тәрбие жұмысы орынбасары, сыныптан және
мектептен тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, профильдік сыныптар немесе
жекелеген пәндерді тереңдете оқыту сыныптары бойынша орынбасары, шаруашылық
жөніндегі директордың орынбасары болып бөлінеді. Соңғы жылдары мектептерде
ғылыми жұмыстар бойынша директордың орынбасары, әлуметтік-педагогикалық
реабелитация жөніндегі директордың орынбасары, коммерция бойынша
орынбасарлары міндетті қызметті қызметтерін атқарушылар да тағайындалады.
Мектепішілік бақылаудағы педагогикалық талдау.
Тұтас педагогикалық үрдісті басқарудың маңызды бір функциясы
педагогикалық талдау болып табылады. Басқару және мұғалімдердің
педагогикалық іс-әрекеті тиімділігі мектеп жетекшісінің педагогикалық
талдау әдістемесін меңгеруі дәрежеіне байланысты.
Мектеп директоры іс-әрекетінде талдау дұрыс жүргізілмесе, ол қойылған
мақсат, міндеттердің толық орындалмауына алып келуі мүмкін.
Педагогикалық талдау параметрлік, тақырыптық және қорытынды талдаулар
болып бөлінеді.
Параметрлік талдаулар білім беру үрдісі ақпараттары негізінде
байқалатын құбылыстардың себеп-салдарын анықтауға мүмкіндік береді.
Параметрлік талдау жасауда мектеп директоры мен оның орынбасарлары
сабақтарға және сыныптан тыс сабақтарға қатысуды жоспарлайды. Параметрлік
талдау нәтижелерін тіркеп, оларды жүйелеу және саналы меңгеру тақырыптық
педагогикалық талдауға өтуді негіздейді.
Тақырыптық талдау педагогикалық үрдістердің өзіндік компоненттері
бойынша іс-әрекет барысында алынған нәтижелерді талдау барысында тұрақты,
қайталанып отыратын байланыстарды, тенденцияларды анықтауға ықпал етеді.
Параметрлік талдау бір сабақ немесе бір тәрбиелік шаралар бойынша
жүргізілетін болса, тақырыптық талдау сабақтар немесе шаралар жүйесі
бойынша жүргізіледі.
Қорытынды талдау тоқсан, жартыжылдық, оқу жылы соңында жүргізіліп,
негізгі нәтижелерді анықтауға бағытталады.
Педагогикалық талдаудың негзігі объектілерінің бірі – сабақ болып
табылады. Сабақты талдау толық, қысқы және аспектілі талдаулар болып
бөлінеді.
Сабақты толық педагогикалық талдауда сабақтың барлық элементтері мен
мүмкіндіктері қамтылады. Мұндай талдаулар еңбек жолын жаңа бастаған
мұғалімдердің немесе проблемалы мұғалімдердің жұмысын талдауда қолданылады.
Сабақты қысқа талдау мұғалім тұлғасын, әдістемелік және басқару
ерекшеліктерін жақсы білуді қажет етеді.
Аспектілік талдау сабақтың белгілі бір аспектісін зерттеуге
бағытталады. Сонымен бірге мектеп директоры тәрбиелік шараларды да талдауға
көңіл бөлуі қажет.
Мектепті басқару функциялары.
Кез келген педагогикалық жүйені басқару мақсат қоюшылық пен жоспарлау
(шешім қабылдау)
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.Педагогикалық жүйе сипатындағы мектептің негізгі белгілерін атаңыз.
2.Осы заманғы мектепті ғылыми тұрғыдан басқарудың мəні неде?
3. Мектептің педагогикалық жүйесін басқарудың негізгі əдістеріне сипаттама
беріңіз.
4. Басқару қызметтерінің түрлері қандай?
5. Мектеп педагогикалық жүйесін басқару принциптерін атаңыз.
Әдебиеттер:
1. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление
школой.-А:2001г
2. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
3. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
6. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
4-Тақырып: Нарықтық экономика жағдайындағы оқу орындарының даму
стратегиясы.
Мақсаты: Білім беру мекемелері қызметін таңдау жолдарымен танысу. Білім
беру мекемелерінің стратегиялық даму жоспарларымен танысу. Нарықтық
экономика жағдайындағы оқу орындарының даму стратегиясымен таныстыру.
Негізгі ұғымдар: Стратегия, даму жоспарлары, маркетингтік зерттеулер.
Жоспары: Білім беру мекемелері қызметінің басымдық бағыттарын таңдау.
Білім беру мекемелерінің стратегиялық даму жоспарларын жасау. Оқу
орындарының стратегиялық дамуына сыртқы ортаның әсері. Білім беру
мекемелерінің стратегиялық даму жоспарын айқындаудағы маркетингтік
зерттеулердің рөлі.
Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейінгі адам
капиталына, оның ішінде, білім беруге бөлінген инвестицияның қоғам мен
экономикаға елеулі әсер ететінін көрсетіп отыр.
Бай минералды ресурстар, қолайлы жағдайлар, нарықтық қарым-
қатынастарды дамыту және мұнай экспортынан түскен жоғары табыстар
нәтижесінде Қазақстан экономиканың жоғары қарқынмен өсуін сақтап қалды.
Минералды ресурстарды игеру бүгінгі күнге дейін орасан зор мүмкіндікті
және орта- және ұзақ мерзімді кезеңде қолайлы өсу перспективасын сақтауды
қамтамасыз етіп отыр.
Алайда, үнемі өзгеріп отырған экономикалық жағдайлар ұлттың ұзақ
мерзімді экономикалық дамуын қамтамасыз ете аламайды. 2020 жылдан бастап
мұнайды өндірудің физикалық көлемі өсуді тоқтатады немесе тіпті төмендейді.
Экономиканы көтеру шикізаттық емес өндірісті өсіру негізінде қамтамасыз
етілетін болады.
Экономикалық гүлденудің ұзақ мерзімді негізі және өмір сүру
деңгейінің ең негізгі көрсеткіші өндірістің тұрақты дамуы болып табылады.
Ол экономика белгілі деңгейінде пайдаланылатын ресурстарды бар ресурстарды
интенсивтірек, тиімдірек немесе шығармашылықпен қолдану есебінен көбірек
өндіргенде жүзеге асады. Өндіріс өсуінің негізгі бөлігінің бірі адам
капиталына бөлінген инвестицияның сапасы мен деңгейі болып табылады.
Адам капиталына инвестиция бөлу тез өзгеретін әлемге бейімделе алатын
техникалық дамушы, өндіруші жұмыс күшін қалыптастыру үшін өте қажет.
Болашақтың табысты экономикасы адам капиталы мен барлық сектордағы дәстүрлі
ерекшеліктерді қоса алғандар бола алады. Сондықтан жұртшылықтың білім,
білік және дағдыларына қаржыландыру Қазақстанды дамытудың негізгі бағыты
болып табылады. Бүгінде білім беруді жай ғана әлеуметтік қажеттілікке
жұмсалатын шығыс емес экономикалық инвестиция деп түсіну қажет.
Білім беру мен экономикалық дамуды байланыстырушы көптеген дәлелдер
бар:
- макро және микроэкономикадағы халықаралық зерттеулер білім беру,
табыс пен өндірушіліктің тығыз байланыста екенін көрсетіп отыр. Оқытудың
ерте кезеңіндегі инвестицияның үлкен қайтарымы болатынын көрсететін
байланыс бірізді болмайды.
- зерттеулер білімді экономика тұрақтырақ болатынын, білім беруді
дамытуға жұмсалған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
СМЖ 3 - деңгейдегі құжатыПОӘК
УМКД 042-18.1908-2013
Педагогикалық
менеджмент пәнінің № 1-басылым
оқу-әдістемелік кешені
(оқытушылар үшін)
Педагогикалық менеджмент
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
(Барлық мамандықтарға арналған)
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Cемей – 2013
1. Құрастырған
Құрастырған: ____________Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті. Педагогика кафедрасының оқытушысы, Карипбаева Ш.Т.
25 тамыз 2013 ж.
2. Талқыланды
2.1. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің
Педагогика кафедрасы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 03 қыркүйек 2013 ж.
Кафедра меңгерушісі __________ Джанбубекова М.З.
2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 05 қыркүйек 2013 ж.
Төрағасы __________ Ахметова Ш.Т.
3. бекітілді
Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге ұсынылды
және мақұлданды.
Хаттама № 1 18 қыркүйек 2013 ж.
ОӘК төрағасы _______________ Искакова Г.К.
МАЗМҰНЫ
1. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша негізгі түсініктер
(глоссарий).
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені.
3. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша семинар тапсырмалары.
4. Студенттердің өздік жұмыстары.
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ ПӘНІ БОЙЫНША НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР
(ГЛОССАРИЙ)
Адаптивті бағдарламалық жоспар- әр қайсысы белгілі бір ситуацияда
күшіне енген жағдайлық жоспарлардың жиыны
Ақпараттық технология – қазіргі компьютерліктехника негізінде
ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін
математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар
жиыны.
Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің
қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық
өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi.
Әлеуметтік бейімделу – ортаның нормасы мен құндылығын жаңа шартпен
қызметтің мақсатына байланысты ортаның өзгеруін енгізген жеке тұлғаның
өзара әрекер ету немесе әлеуметтік топ пен әлеуметтік ортаның өзара әрекет
ету процесі
Бағдарламалап жоспарлау – жағдайлық құрылатын ұзақ мерзімді мақсатты әр
күндегі іспен қатыстыру жоспарлау
Детерминистік жағдай –нақтылықтың болу ситуациясы
Жетекшіліктің авторитарлық стилі – биліктің орталықтандыруые, біріңғай
басшылықты, қоластындағыларға шамадан тыс талап қоюды, бастама мен
дербестілікті шектеуді, мәжбүр ету тәсілдерінің басым болуын сипаттайтын
жетекшілік стилі
Жетекшіліктің либералды стилі – жетекшіліктің қоластындағылардың
жұмысына қатысуын, немқұрайлықты, жауапкершіліксізділікті сипаттайтын
жетекшілік стилі
Жоспарлау – мақсат пен шешімге жету үшін қажетті технологияны өңдеудің
таңдау процесі
Кадрлар – кәсіпорынның, мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық ұйымдардың
квалификациялы қызметкерлердің негізгі құрамы
Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін
және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым .
Карьерамен басқару – қызметкерлердің қабілеттілігін ашатын және ұйым
үшін жақсы жолмен қолданылатын қызметпен алға жылжу ресми бағдарламасы
Менеджердің архетипі – спицификалық білімді, шеберлікті, мінез
ерекшелігін талап ететтін нақты басқарушылық рөлге қажетті мағлұматы бар
жетекші
Мақсатты менеджмент - ұйым мүшелерінің мақсатты әр қызметке және
оларға жетудің күш салу координациясын бірігіп белгілеу процесі
Педагогикалық менеджмент – бұл қағидалардың, әдістердің,
ұйымдастырылған формалардың, технологиялық әдіс жинақтарының қызметін
көтеруге және дамытуға бағытталған педагогикалық жүйелерді басқару.
Персонал – жеке құрам немесе кәсіби қызмет белгілері бойынша топты
құрайтын мекеме қызметкерлері
Пайымдау негізіндегі шешім - білімі немесе жинақталған тәжірибесі
негізіндегі таңдау
Процедура – белгілі бір міндеттерді орындауда немесе бөлек тапсырма
орындауда еріп отыру қажет тұрақты жоспар түрі
Фокустау бағдарламасы – ерекше сұранысы бар тұтынушыларды өзіне тарту
және нақты бір нарық тармағындағы шоғырлану бағдарламасы
Функционалды жоспарлар – жоспарға жетудің уақытшалылығы жақындағы
мақсаттың тізімінен тұратын нақты өндіріс саласында жақын уақытта болатын
істерді бейнелейтін жоспар
Хариматикалық билік - көшбасшы қабілеттілігі немесе жеке тұлғаның
ерекше күшіне құрылған билік
Штат – мекеме қызметкерлерінің тұрақты құрамы
2. Педагогикалық менеджмент пәні бойынша дәрістер кешені
1-Тақырып: Менеджменттің маңызы, оның кәсіби білім беру жүйесіндегі рөлі
мен орыны.
Мақсаты: Басқарудың тарихын көрсету, пәнің, мендетін және әдіснамасын
анықтау
Негізгі ұғымдар : басқару, менеджмент, даму тарихы
Жоспары: Менеджменттің ғылым ретінде пайда болуы, дамуы және тарихы, оның
кәсіби білім беру жүйесіндегі түрленуі. Ғылыми менеджмент мектептері.
Пәннің ұғымдық аппараты. Менеджмент ұғымына берілген анықтама түрлері.
Менеджмент кәсіби білім беру жүйесіндегі интеграциялау үрдісі петінде.
Басқару - өте ежелгі тәжірибе болып табылады. Адамдар топтар мен
ұйымдарға бірігіп өмір сүре бастаған кезден басқару қажеттілігі пайда
болады. Ерте кездегі Вавилонды, Египет пирамидаларын, Македонияны, Римді
еске алатын болсақ, соның ббарлығы да үлкен үйлестіру, ұйымдастыру
қызметтері арқылы жүзеге асрылып кедеді. Дегенмен, басқару- қызмет пен
тәжірибе ретінде өте ежелгі сипатқа ие болғанымен, ғылым және зерттеу
саласы түрінде салыстырмалы түрде алғанда жаңа боып табылады. Өйткені көп
басқару қызметі орындайтын орта буын басшыларының болмауы, басқару
қызметтерінің нақты және деректі түрде бөлінбеуі, басшылықтың мұрагерлік
және тәртіп алу арқылы берілу әдісі осыған түрткі болады. Қорыта айтқанда,
20 ғасырға дейінгі кезең де жүйелі, жан- жақты түрде басқару ғылымы жайлы
ешкім терең ойлана қоймады. Мәселен, 20- ғасырдың басындағы Нью- Ланардегі
Робер Оуеннің батыл да тамаша әлеуметтік сипаттағы тәжірибесін ешбір бассшы
өз тәжірибесінде қолданған емес. Басқаша айтқанда, соңгғы ғасырға дейін
басқарудың ғылыми- әдістемелік маңызы айтарлықтай дамымай келді.
Өндірісті шоғырландыру мен жаратылыстану техникалық білімдері
жетістіктері нәтижесінде басқаруға ғылыми жүйе ретінде қызығып көңіл бөлу
20 ғасырдың басынан орын алды. 1911 жылы жарияланған Фредарик У. Тейлордың
Ғылыми басқакру қағидалары атты еңбегі осы үлкен ғылыми бастаманың
ұйытқысы еді. Тейлордың пікірінше тиімді ғылыми басқару ұдайы бақылау,
тәжірибе жасау және ой- саналық, топшылау арқылы анықталған көрсеткіштер
көмегімен бизенсті жпандандыратын қызмет саласы болып саналады. Тейлор өз
теориясын тұжырымдай келе, мынада йтоқтамға келеді: дәстүрл әдістің орнына
– ғылымо, қарама- қарсылықтың орнына – үйлесімділік, дербес жұмыстың орнына
ынтымақтастық, еңбек өнімділігін арттыру, өте қажетті барынша қолайлы
жағдай жасау...
Кең мағынасыда алғанда, басқару дегеніміз- қоғамдық ұдайы өндірісті
нысаналы түрде үйлестіріп отыру. Басқару табиғаттың барлық құбылыстарына
тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш компонентін: өлі табиғаттағы тірі
табиғатты және адам қоғамын бөліп көрсетуге болады. Мұның өзі басқару
процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағы
басқару процестері техникалық жүйелер (техникалық жүйелерді басқару), Ф.
Энгельс еңбек құралдарын басқаруға заттарды басқару деген анықтама
берген:
- тірі организмдерді (биологиялық жүйелердегі) басқару процестері;
- қоғамдағы (әлеуметтік жүйедегі) басқару процестері
Техникалық жүйелердегі басқару дегеніміз - адамның көрінеу
қатысуынсыз өлі табиғаттағы (станоктармен механизмдермен) басқару. Бұл
жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.
биологиялық жүйелерді басқару - тірі табиғаттағы, биологиялық
дүниедегі басқару. Ол басқару процесіне философиялық сипат береді.
Басқарудың бұл саласы- жаратылыстану ғылымы зерттейтін тақырып.
Әлеуметтік (қоғамдық) жүйелерді басқару дегеніміз- шын мәнінде
келгенде адамдарды басқару. Қоғамның ең басты өндіргіш күші ретінде
адамдар табиғат пен қоғам заңдарын танып, оларды материалдық игіліктерді
өндіру мен тұтыну процесінде пайдаланады. Зерттеу объекті - әлеуметтік-
экономикаық жүйелер, ал пәні өндірісті басқару жүйесі болады. Француз
экономисі, саяси экономия деген терминнің авторы Антуан Монкретьеннің (
шамамен 1575-1621) өзі де елдің шаруашылығын ең алдымен мемлекеттік басқару
объектісі деп ойлаған болатын. Басқарудың бұл жағы әлеуметтік ғылымдар
зерттейтін тақырып. Басты ерекшелігі басқарудың нысаналылығында, саналы
көзқараста болып табылады.
Бұл жүйе саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік (әлеуметтік
қатынастар) басқару болып бөлінеді – олар қоғам өмірінің тиісті салаларын
көрсетеді.
Қоғам өмірінің осы салаларын негізге алғанда әлеуметтік басқару үш
түрге: экономикалық басқару, әлеуметтік басқару, қоғам өмірінің, рухани
саласын басқару түрлеріне бөлінеді.
Әлеуметтік экономикалық процестердің өздері тұрақты және үздіксіз
болғандықтан, экономиканы басқару үздіксіз сипатталады.
Бұл жүйенің факторлары: еңбек бөлінісі, мамандандыру, кооперация,
қоғам өмірінің үздіксіздігі, нысаналылық.
Басқару ол біздің айналамыздағы дүние элементтерінің бірі болып
табылады. Бірақ басқару процестерін тарихтан тыс және басқаруды жүзеге
асыру саласынан қол үзген деп қарастыруға болмайды.
Басқарудың анықтамалары көп. Олардың кейбіреулері мынандай:
- Басқару дегеніміз жүйенің жаңа сол жүйеге арналған күйге көшуі
(академик Берг);
- Басқару – не істеуге тура келетінін және мұны қайткенде, мейлінше
жақсы және арзан істеуге болатынын білу өнері (Тейлор).
Басқа да бірқатар анықтамалар бар.
Жалпы қорытынды мынандай: басқарудың нақты тарихи және саяси сипатын барлық
(басқару анқтымасының) авторлары атап көрсетеді. Оның нысаналылығы атап
айтылады.
Басқарудың екі жағы бар. Бірінші жағы еңбек бөлісінің қажеттігіне
байланысты. Екінші жағы басқару қашанда билігі бар өкілеттікпен (әлеуметтік
экономикалық аспект), белгілі бір мақсатт іске асырумен байланысты.
Барлық қоғамдық жүйелер ішінен зерттеу үшін басқару ғылымы қоғамдық
өндірісті басқаруды таңдап алады. Ол мынандай буындардан: жалпы қоғамдық
өндірісті басқару, материалдық игіліктер өндіруді басқару, рухани игіліктер
өндіруді басқару және қызмет көрстеуд басқару буындарынан тұрады.
Бұл арада оларардың арасында көлбеу байланыстар бар екені әбден айқын
көрінеді. Материалдық игіліктер өндіру басым болады, өйткені басқарудың
басты обектісі сол. Ол материалдық негіз ретінде рухани игіліктер өндіру
мен қызмет көрсетуді алдын – ала анықтайды, ал сонымен қатар, олар
материалдық игіліктер өндіруге ықпал жасайды.
Басқарудың бастапқы негізі басқарудың қалыптастырылуы мен мақсатын
таңдап алу болып табылады. Адамның кез- келген қызметінің басты белгісі –
нысаналы қызмет. Сондықтан да ерекше әлеуметтік қызмет ретінде басқаруға
нысаналық тән.
Әлеуметтік басқарудың айырмашылығы мынада: басқару субъектісі басқару
объектісіне қызметтің мақсатын анықтау жолымен ықпал жасайды.
Өтпелі кезең жағдайында экономиканы басқарудың орасан зор мақсаты
нарықтық қатынастарды реттеу әдістерінің икемді жүйесін жасау, халық
шарушылығының әлеуметтік жағынан бағдарланған, қоғам мүшелерінің лайықты
өмір сүруі үшін материалдық жағдайлар жасай алатын нарықтық экономикаға
оңтайлы енуі қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, басқарудың перспективалы мақсаттарының бірі оны
кәсіпорындар мен аймақтар деңгейінде демократияландыруды одан әрі тереңдете
түсуі тиіс.
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздері дербес ғылым болып табылады.
Оны жеке ғылымға бөлу факторлары мыналар: а) басқарудың әлеуметтік маңызы;
ә) эмпериктік білім жинақтау; б) ғылымды дамытудың материалдық
мүмкіндіктері.
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздері үш бөліктен тұрады, олар
ғылымның пәні, әдісі, теориясы.
Басқарудың ғылыми негіздері және басқару теориясы (ғылым) деген
ұғымдарының ара жігін ажырата білуі керек.
Басқару теориясы басқару практикасында объективті заңдарды саналы
пайдаланудың формаларын зерттеумен шектеле алмайды, бірақ ол ең алдымен бір
тұтас нәрсе ретінде басқару заңдарын және басқарудың барлық бөліктерін
тұтас етіп( белгілі жүйеге) интеграциялау заңдарын тұжырымдауға тиіс.
Басқару теориясы екі бөліктен тұрса да, ғылым ретінде біртұтас.
Олардың біреуі қисынды талдау негізінде өндірісті басқарудың жалпы заңдары
мен қағидаларын зерттейді, ал сөздің тар мағынасында алғанда ол басшылық
теориясы деп аталады. Екіші бөлігі басқару өнері деп аталады. Ол нақты
тәжірибе негізінен алынған тәжірибелік қорытындылар арқылы басшылардың
белгілі бір категориялары үшін басқару үлгілерінің жүйеге келтірілген
жиынтығын қалптастырып, сол арқылы басқару теориясын байыта түседі.
Басқару ғылымның пәні экономиканы басқару процесінде пайда болатын
қызметкерлердің қатынасы болып табылады немесе басқа бір анықтамасы-
басқару қатынасын басқару ғылымының пәні деп анықтауға болады.
Басқару қатынастары аса маңызды әлеуметтік – экономиклық категория
болып табылады. Өндірісті басқару теориясында бұл категорияның ерекше орын
алу себебі – оның зерттейтін пәні- басқару қатынастары болуына байланысты.
Басқару қатынастары мынандай ұйымдастырушылық түрлерге бөлінеді:
біріншіден басқарушы және басқарылушы жүйелер арсындағы, яғни тікелей
басқару субъектісі мен тікелей өндіру объектісі арасындағы қатынастарға,
екіншіден басқарылушы жүйенің өз ішінде де басқару қатынастары болады:
а) басқару сатылары арасындабасқару аппаратының арасындағы қатынастар
( тік байланыстар);
ә) әрбір сатыны басқару буындарының арасында. б) басқарушы
жүйенің әртүрлі сатыларындағы аттас функционалдық басқару буындары
арасындағы қатнастар: мысалы министрліктің оспар- экономикалық бөлімі
арасындағы қатынастар және т.б.
Үшіншіден, басшылар мен әрбір басқару буныындағы бағыныштылар
арасындағы қатынастар (субординация қатынастары).
Төртіншіден, басшылар арасындағы және бағыныштылар арасындағы
қатынастар (координация қатынастары).
Белгілі қатынастар жүйесі тұрғысынан алғанда, басқару; ішкі және
сыртқы болып бөлінеді.
Қатынастардың сипаты және жасаушыларының санына қарай оларды
басқаруды: жүйеаралық, жеке адамдар арасындағы, және аралас сондай- ақ,
коллективтік және жеке қатынастарға бөлуге болады, ал олар өз кезегінде:
тура, топтық және айқас қатынастарға бөлінеді.
Басқару қатынастары жасалу уақты бойынша: уақытша және тұрақты
қатынастар болып бөлінеді.
Басқару қатынастары объектіге ықпал ету бағыты және дәрежесі жөнінен
тікелей (бұйрықтар, өкімдер) және жанама (кеңестер, консультациялар,
хабарламалар) қатынастарға бөлінеді.
Менеджмент дегенді негізінде өз еңбегін пайдаланып, интелектісін және
басқа да адамдардың тәртібін пайдаланып жетекшінің қойылған мақсатқа жете
білуі. Басқаша айтқанда бұл ғылым саласы және адамдарды және әлеуметтік
процестерді басқару өнері.
Педагогикалық менеджмент – бұл қағидалардың, әдістердің, ұйымдастырылған
формалардың, технологиялық әдіс жинақтарының қызметін көтеруге және
дамытуға бағытталған педагогикалық жүйелерді басқару.
Білім беру процесінің астарында оны құраушы үш процесс бар:
Оқу-тәрбиелік, оқу- танымдық және өзіндік білім алу процестері.
Педагогикалық менеджмент анықтамасына қарап, кез келген оқытушы оқу
-танымдық процесінің менеджері екенін көреміз (оларды басқару субъектісі
ретінде) ал, орта білім беру мекемелерінің жетекшісі- жалпы алғандағы оқу-
тәрбиелік процесінің менеджері (осы процесті басқаратын субъект ретінде).
Педагогикалық менеджметтің (білім беру процесін басқарудың теориясы,
әдістемесі және технологиясы) өзіндік ерекшелігі және өзіне ғана тән
заңдылықтары бар. Бұл ерекшелік ең алдымен өзіндік құралынан,
қажеттілігінен, қаруынан және менеджер еңбегінің нәтижесінен көрінеді.
Менеджер еңбегінің құралы- білім беру процесіндегі басқарылатын
субъектінің қызметі болып табылады.Еңбек қажеттілігі- ақпарат.Еңбек қаруы-
сөз, тіл, сөйлеу.
Оқу-танымдық процесі менеджерінің еңбегінің нәтижесі оқушылардың білім алу
, тәрбиелену және даму дәрежелері болып табылады.
Тәжірибе көрсеткендей орта білім беру мекемелерінде білім беруді
басқарудың төмен болу себебі- жүйеге немқұрайлықпен қарау. Ол осы жүйедегі
бір-бірімен байланысты субъектілердің арасында қарама-қайшылық туғызады.
Соның нәтижесінде субъекті және объекті болып бөлінеді. Педагогикалық
менеджмент тұрғысынан осы орта білім беру мекемелері жетекшілері мен
оқытушыларының қызметі оқу-тәрбие, оқу-танымдық процесінің менеджері
ретінде осы немқұрайлық пен шығармашылық арасындағы қарама-қайшылықты шешу
болып табылады.
Орта білім беру мекемелеріндегі оқушылардың оқу-танымдық процестерін
оқытушымен басқару проблемасын жақсартудың бірден-бір шарты олардың жете
білушілігі мен оқытушыға лайықты кәсіби шеберліктермен қамтамасыз
ету.Менеджмент субъектісі ретінде оқытушының жете білушілігі оның кәсіби
функцияларын орындау даярлығымен, әлеуметтік құрылулармен үйлесімді
бірлікте болуымен және оның психо-педагогикалық дайындалуымен сипатталады.
Мұндағы ең бастысы – педагогикалық шеберлік.Зерттеулердің негізінде
педагогикалық шеберлік түсінігіне біз келесі мағыналарды кіргіземіз:
- мұғалімнің оқу мақсаттарын, тәрбилеудің және олардың диалектикалық
өзара байланыста және бірлікте дамуын шеше білу;
- оқушылардың назарын аудару және оқылатын материалмен қызықтырып
әкету;
- оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктерін есепке алу,сонымен
қатар олардың даму дәрежесін ескеріп сол негізінде дара және
дифференцияланған күтіммен қамсыздандыру;
- адамгершілікте және демократиялық негізде оқушылармен өзара қарым-
қатынас құра білу;
- ең қиын және оқушылардың күтпеген сұрақ қою кездерінде өзін жоғалтып
алмау;
- оқыту барысында теория мен тәжірибені біріктіре білу;
- өз жұмысында алдыңғы жаңа педагогикалық ғылымдар мен тәжірибелерді
сауатты қолдана білу;
- еңбек қаруын пайдалана білу- сөзбен,сөйлеумен;
- Сын ойлай білу және айқын белсенді позициялы болу, қиындықтардың
алдында ойыннан қалыс қалмау және оқушыларға сөздердің органикалық
бірлігін,сенімділікті және істі көрсете білу;
- өз сабақтарын түрлендіре білу.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Теориялық жетістіктер
2.Педагогикалық менеджметтің әдіснамалық проблемалары
3.Менеджмент ұғымына берілген анықтама түрлері.
Әдебиеттер:
1. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление
школой.-А:2001г
2. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
3. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
4. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
5. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
6. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
7. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
8. История менеджмента Под ред. Д. В. Валового. М., 1997.
9. Американские буржуазные теории управления (критический анализ) Под
ред. Б. З. Мильнера, Е. А. Чижова. М., 1978.
2-Тақырып: Кәсіби білім беру мекемелеріндегі басқаруға жүйелі қөзқарастар.
Мақсаты: Педагогикалық жүйелердің, ұғымдардың және олардың түрлерінің
мазмұнымен таныстыру. Кәсіби білім беру мекемелеріндегі басқаруға жүйелі
қөзқарастардың маңыздылығын анықтау. Жүйелердің табиғаты мен маңызын
анықтау. Жүйе түрлері және даму заңдылықтарымен таныстыру.
Негізгі ұғымдар: Жүйе, әлеументтік жүйе, педагогикалық үрдіс, ғылыми
басқару.
Жоспары: Әлеуметтік педагогикалық жүйелер, ұғымдар және түрлері.
Жүйелердің табиғаты және маңызы, олардың түрлері және даму заңдылықтары.
Педагогикалық жүйе әлеуметтік жүйенің түрі ретінде, оның атқарушы
құрамдастары: мақсаты, мазмұны, қызметі, талдау-нәтижелік. Педагогикалық
үрдіс динамикалық жүйе ретінде, педагогикалық үрдістің қозғаушы күштері.
Кәсіби педагогикалық іс-әрекет педагогикалық жүйелерді басқару мәнін,
принциптерін, мазмұнын толық білуді қажет етеді.
Педагогикалық үрдісті басқару – қойылған мақсатқа сәйкес шешім
қабылдау, ұйымдастыру, бақылау, басқару объектісін зерттеу, алыған
ақпараттарды талдау және қорытындылау іс-әрекеті болып табылады.
Басқару объектісі биолгиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер бола
алады. Білім беру әлеуметтік жүйеге жатады және елдің, өлкенің, облыстың,
қаланың және ауданның аумағында қызмет етеді. Сондықтан басқару
субъектілері министрлік, облыстық, қалалық, аудандық білім беру
басқармалары болып бөлінеді.
Жалпы білім беретін мектептер күрделі динамикалық жүйе ретінде
мектепішілік басқару объектісі болып табылады.
Мектепішілік басқару – тиімді нәтижелерге қол жеткізу мақсатында
тұтас педагогикалық үдерістің объективтік заңдылықтарын тануға негізделген
оған қатысушылардың мақсатты, саналы өзара әсерлесуі.
Тұтас педагогикалық үдеріс қатысушыларының оны басқарудағы өзара
әсерлесуі өзара байланысты: педагогикалық талдау, мақсат қою және
жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу мен түзету тәрізді әрекеттер мен
функциялардан тұрады.
Қазіргі білім беру жүйесінің дамудағы бір ерекшелік – білім беру
мемлекеттік-қоғамдық басқару болып табылады.
Білім беру жүйесін мемлекеттік басқару сипаты мындай қағидалар
принциптер жиынтығымен анықталады:
- білім берудің ізгілік сипатта болуы;
- біліім беру жүйесінің ұлттық мәдениеттерді және салт-дәстүрлерді
мемлекеттік тараптардан қорғауы;
- білім берудің жалпыға бірдейлігі;
- білім берудің зиялылығы;
- білім берудегі еркіндік пен плюрализм;
- білім берудің демократиялық сипатта болуы;
Білім берудцің қоғамдық сипаты бірқатар белгілермен анықталады.
Мұндай белгілер қатарына мыналаар жатады.
Мектеп іс-әрекетін ұжымдық басқару органы – мектеп кеңесі басқарады.
Оның атқаратын функциялары мен жұмыс мазмұны жалпы білім беру мекемесінің
типтік ережелерінде көрсетіледі.
Мектептің жоғары жетекші органы – конференция, жылына кем дегенде бір
рет шақырылып отырады. Мұнда мектеп кеңесі, оның төрағасы, іс-әрекет
мерзімі анықталады және мекеме Жарғысы қабылданады.
Конференциялар аралығындағы жетекші орган рөлін мектеп кеңесі
атқарады.
Педагогикалық жүйе және ғылыми басқару объектісі ретіндегі мектеп
Мектеп педагогикалық жүйеге жатады, себебі ол бірқатар жүйе құраушы
факторлармен, қызмет көрсету жағдайларымен, құрылымдық және функционалдық
компоненттер жиынтығымен сипатталады. Жүйе құраушы факторлар рөлін
мақсаттар мен нәтижелер атқарады; қызмет көрсету жағдайлары - әлеуметтік-
педагогикалық және уақытша байқалатын жағдайлармен; құрылымдық компоненттер
– басқарушы (педагогикалық ұжым) және басқарылушы (оқушылар ұжымы)
жүйелермен, педагогикалық іс-әрекет мазмұнымен, құралдармен, нысандармен
және әдістермен; функционалдық компоненттер – педагогикалық талдаумен,
мақсат қою және жоспарлаумен, ұйымдастырумен, бақылаумен, реттеу және
түзетумен анықталады.
Мектепті педагогикалық жүйе және басқару объектісі ретінде қарастыру
оны басқарушылардың басқару іс-әрекеті бір мезгілде мақсаттар анықтау мен
олардың нәтижелеріне қол жеткізуге, педагогикалық және оқушылар ұжымдарын
қалыптастыру жағдайларын жасауға, оқу-тәрбие жұмысы мазмұнын таңдап алу мен
құралдарын, нысандарын, әрекетін қолдануға мүмкіндік береді. Мұндай амал
педагогикалық жүйе мақсаттылығын сақтай отырып, оны құрайтын компоненттерді
жаңартуға тиімді әсер етеді.
Енді педагогикалық жүйенің сжүйе құраушы факторлары мәніне
тоқталайық. Педагогикалық жүйенің бастысы болып табылатын, маңызды жүйе
құраушы фактор – баланың тұлғалық күштерін үйлесімді дамытуға, оның өзін-
өзі анықтауына және өзін-өзі дамытуына жағдайлар жасауға бағытталған
мұғалімдер мен оқушылардың біріккен әс-әрекет мақсаты болып табылады.
Мектеп мақсаты – тұлғаның интеллектуалдық, құлықтық, эстетикалық, еңбектік,
экологиялық, құқықтық және басқа да мәдениетін қамтитын базалық мәдениеті
негіздерін қалыптастыру болып табылады.
Жүйе құраушы ретіндегі нәтижелер – жекелеген оқушылардың да, тұтастай
алғандағы оқушылар ұжымының да тәрбиелік деңгейін анықтауды қамтамасыз
ететін неғұрлым тұрақты және нақты өлшемдер жиынтығымен анықталады. Мұндай
өлшемдердің болуы қойылған мақсатты оның жүзеге асырылу күйімен салыстыра
отырып, мұғалімнің, педагогикалық, іс-әрекетке қатысушыларың іс-әрекеті
жолдарын түзетуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық жүйенің әлеуметтік –педагогикалық жағдайларын жалпы
және арнайы жағдайлар деп екіге бөлуге болады. Жалпы жағдайларға
әлеуметтік, экономикалық, мәдени, ұлттық, географиялық жағдайлар, ал арнайы
жағдайларға оқушылардың әлеуметтік-демографиялық құрамы, мектептің туған
жері, материялдық мүмкіндіктері, жабдықтар, ол тұрған жердегі қоршаған
ортаның тәрбиелік мүмкіндіктері жатады. Педагогикалық үрдістің тиімділігін
көрсететін маңызды көрсеткіштер – педагогикалық және оқушылар ұжымдарындағы
моральдық-психологиялық климат, ата-аналар мен оқушылардың педагогикалық
деңгейлері болып есептеледі.
Педагогикалық жүйенің уақытша сипаттамалары үш өзара байланысты
кезеңдермен анықталады: бастапқы жалпы – 1-3 (4) сыныптар; негізгі жалпы –
4 (5) – 9 сыныптар; орта (толық) жалп білім беру – 10 (11) сыныптар. Жалпы
білім берудің әрбір сатысы өзінің ерекше міндеттерін жүзеге асырады, бірақ
жалпы мақсатқа – оқушы тұлғасын дамытуға – бағытталады.
Педагогикалық жүйенің құрылымдық элементтері педагогикалық ұжым және
оның жетекшілерінің немесе басқарушы жүйенің іс-әрекеті негізінде
анықталады.
Басқарушы жүйе құрылымы төрт деңгейге бөлінеді:
Бірінші деңгей мектеп директоры, мектеп кеңесі, оқушылар комитеті,
қоғамдық ұйымдар жетекшілерінен тұрады. Бұл деңгей мектепті дамытудың
стратегиялық бағытын анықтайды.
Екінші деңгей – мектеп директорының орынбасары, мектеп психологы,
әлеуметтік педагог, қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырушы, аға вожатыйлар,
мектеп директорының шаруашылық жөніндегі көмекшісі, өзін-өзі басқаруға
қатысатын органдар мен бірлестіктер.
Үшінші деңгей – мұғалімдер, тәрбиешілер, сынып жетекшілері.
Төртінші деңгей – оқушылар, сынып және жалпы мектеп оқушыларының өзін-
өзі басқару органы. Бұл деңгейдің бөлінуі мұғалімдер мен оқушылардың
арасындағы қатынастың субъект-субъектілік сипатын көрсетеді. Оқушы өзара
ісерлесу объектісі бола отырып, өзінің дамуына субъект рөлін атқара алады.
Басқарылатын жүйеде негізгі орын оқушылар ұжымына беріледі. Мұнда
басқарудың екі деңгейін анықтауға болады: вертикаль бойынша – жалпы мектеп
ұжымы және сыныптар ұжымы. Горизонталь бойынша – қоғамдық ұйымдар, спорттық
секциялар, шығармашылық, бірлестіктер, үйірмелер, бригадалар және т.б.
Ал педагогикалық жүйенің функционалдық компоненттері жеке-дара өмір
сүрмейді, мұғалім іс-әрекетімен бірлесе жүреді. Функционалдық компоненттер:
педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау,
реттеу мен түзету – бұлар педагогикалық үдерісті қозғалыста, өзгерісте
сипаттайды, оны дамыту мен жетілдіру логикасын анықтайды.
Қазіргі заман жағдайында жалпы білімдік немесе қалаған басқа да оқу-
тəрбие мекемелерінің педагогикалық жүйесін əрқайсысы өз алдына күрделі жүйе
бөлімшелері болып есептелетін төмендегідей жүйешелер (подсистемы) бірлігі
ретінде қарастыру қабылданған:
- дидактикалық. Бұл жүйеше өз ішіне сабақ жəне сабақтан тыс оқу-тəрбие
жұмыстарын; міндетті жəне факультатив дəрістерді; оқу процесін
ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақты (сабақтағы оқушы жəне
мұғалімдердің жұмыс орындау əдістемелерін) -əрбірін өз алдына жүйе
бірліктері ретінде қамтиды;
- тəрбиелік – үлкен жүйе бола тұрып, келесідей сыныптан тыс жəне мектептен
тыс тəрбие жұмыстары, отбасы тəрбиесі, қоғамдық мекемелердегі тəрбие жəне
өзіндік тəрбие жүйешелерінен құралады;
- оқушылардың қарым-қатынастары жəне олардың мектептегі өзіндік басқару
жүйешесі (мұның құрамына енетіндер: сыныптағы өзіндік басқарым, əрқилы іс-
əрекет бағыттары бойынша кіші жүйешелер);
- мектептің əкімшілік жүйесі: оқу процесін басқару, тəрбие жұмыстарына
жетекшілік, басқа да жұмыс түрлерін алып бару жүйешелерінен құралады.
Əкімшілік жүйенің қажеттігі – дидактикалық, тəрбиелік, материалды-
техникалық жүйешелер мен оқушылардың өзіндік басқару жүйешелерінің басын
қосып, үлкен біртұтас жүйелікке келтіру мақсатынан. Оқушылардың жан-жақты
тəрбиесі мен дамуына қатысты міндеттердің шешілуі , яғни жүйенің тиімді
жұмыс атқарушы барша жүйелік бірліктердің іс-əрекеттері бір бағытта
орындалып бару шартына байланысты. Тұлға бөлшектеніп қалыптаспайды. Бұл
кешенді де (комплексті) əрі педагогикалық жүйелерді басқарудың өзіндік
ерекшелігін танытады.
Басқаруға тəн жəне бір сипат-бұл жұмысқа баршаның: əкімшілік,
мұғалімдер, оқушылар – араласуы. Мұндай жағдай басқару қызметінің мазмұны
мен нəтижесіне үлкен əсерін тигізеді, себебі бұл істің қалаған сатысында
қай деңгейде болмасын, басқарушы адам өз əрекетінің кез-келген сəті мен
жүйенің қалпы тек оның шешіміне тəуелді болмайтынын мойындауы тиіс.
Білім жүйесінде қалаған деңгейдегі басқару қатынастары тəрбиелік қызметті
де атқарады. Тəрбиеленушілерді басқарушы болып есептелетін педагог -
тəрбиешілер оларға жетекшілік етеді, ал тəрбиеленушілер осы жетекшілік
қатынастарды пайдалы ұғымдар ретінде игереді, яғни тəрбиелік қызметтің
орындалып жатқаны. Осыдан да басшының, тəрбиешінің, мұғалімнің моральдық,
əдептілік кейпіне жоғары талаптар қойылады. Кəсіби іс-əрекетті əрқилы
деңгейде бірдей тең басқару – бұл да педагогикалық жүйелерді басқарудың өз
алдына ерекшелігі. Өз тұлғасын қалыптастыру барысындағы оқушы іс-əрекетін
тəрбиешінің бір өзі басқармайды, бұған бірнеше пəн мұғалімдері, сынып
жетекшісі жəне басқа да күнделікті ықпал жасаушы мектептің барша
қызметкерлері араласады. Сондай-ақ, мұғалімдердің, сынып басшыларының
қызметтеріне мектеп директоры мен директордың оқу, тəрбие жəне сыныптан тыс
жұмыстар бойынша орынбасарлары əкімшілік басқару жүргізеді. Мұғалімдер бір
уақытта бірнеше қызмет атқарады. Ол – сынып басшысы, пəн мұғалімі,
əдістемелік бірлестік мүшесі.
Мектеп көп тарапты байланысқа ие. Оның жұмысы ата-аналармен,
қоғамдық ұйымдармен, мемлекеттік мекемелермен қатынастар негізінде
атқарылып барады.
Мектеп - мемлекеттік (немесе онымен тығыз байланысқан) құрылым. Отбасы,
қоғам, мемлекет араларындағы бірлікті іс-əрекеттердің ұштаса орындалуынан
тəрбиенің жалпы мақсаттары іске асып барады. Мұндайда өзара байланыстар
міндетті түрде жүйелі басқарымда болуы шарт. Бұл да педагогикалық
жүйелерді басқарудың өз ерекшелігі. Білім берудегі мектеп жағдайы мұғалім-
оқушы қарым-қатынасына тəуелді екенін ескеретін болсақ, білім жүйесін
басқарудың келесі ерекшеліктерін де біліп қойған жөн: əртүрлі жас
деңгейіндегі балалар бірлестіктеріне басшылық; материалдық ынтадан гөрі
моральдық ынтаның басым болуы; басқарушының өз басқарымындағылармен жеке
таныс болу қажеттігі, білім саласын басқаратын тұлғаның жоғары дəрежеде
білікті, білімді болуы.
Педагогикалық жүйелерді басқарудың негізгі принциптері
Директор жəне басқа да басшылардың оқу-тəрбие процесін нақты басқару
қызметтері белгілі принциптерге негізделіп орындалады. Ол принциптер
төмендегідей:
- педагогикалық жүйелер басқарымын демократияластыру жəне гуманизациялау.
Бұл басшылардың, мұғалімдердің, оқушылар мен олардың ата-аналарының өзіндік
іс-əрекеттері мен ынтасының дамуына жол ашады. Ал бұлардың орындалуы пікір
алмасу жəне басқару шешімдерінің қабылдануына байланысты жариялылықты қажет
етеді;
- орталықты басқару мен өзіндік басқарымдарды оңтайлы үйлестіру. Мұндай
басқару үйлесімдері əкімшілік жəне қоғамдық органдар басшыларының іс-
əрекетін мектептің бүкіл ұжымы мүддесіне орай жүргізілуін қамтамасыз етеді;
басқару шешімдерін талқылау жəне қабылдауды, кəсіби деңгейде іске асыруға
жағдайлар жасайды; жүйедегі барша құрылымдық бөлімдерді өз жұмыстарында
бірін-бірі қайталаудан құтқарып, əрекеттерін жоғары деңгейде орайластырып
баруға мүмкіндік береді;
- жеке басқару жəне ұжымдасқан жетекшілік бірлігі. Бұл принципті ұстанудағы
мақсат- біртұтас педагогикалық процесті басқару барысында субъективизм мен
əміршілдікке жол бермеу. Ұжымдасқан жетекшілік сонымен бірге тапсырылған
іске деген ұжым мүшелерінің əрбірінің жеке жауапкершілігін жоққа
шығармайды. Ал жеке басқару тəртіп жəне жөн-жосақ қамтамасыз етіп,
педагогикалық процесс қатысушыларының өз өкілеттіктерін нақты шектеп,
ретімен орындап жүруін қадағалайды.
- педагогикалық жүйелерді басқарудағы шынайылық жəне ақпарат молдығы.
Басқару ақпараттарын əрқилы белгілеріне қарай жіктеуге болады:
- уақыты бойынша – күнделікті, ай сайынғы, тоқсандық, жылдық;
- басқару қызметі бойынша-талдауға орай, бағалық, құрастырушылық,
ұйымдастыруға байланысты;
- келіп түсу көздері бойынша- мектепішілік, ведомстволық, қарым-қатынастағы
мекемелерден;
-мақсаты бойынша - өкімдік, ұсыныс, нұсқау-таныстыру жəне т.б.
- өкілеттіктер беру принципі.
Басқару жауапкершілігінің келесідей түрлері қалыптасқан: жалпы –
қызметке орай жағдайларды жасау; белгілі қызметтік – нақты іс-əрекеттерге
байланысты шарттарды түзу. Өкілеттік тапсырыстар лауазым иесінің атына
емес, лауазымның өзіне байланысты беріледі( мысалы, мектеп директоры
С.Қасымовқа емес, мектеп директорына (С.Қасымов) тапсырылсын). Жеке
адамдарға жүктелетін тапсырмалар – күнделікті шаруашылық; кешенді істерге
дайындық; арнайы орындалатын іс-əрекеттер; жекеленген мəселелер. Жекелеп
берілмейтін міндеттер- басшы қызметі; мақсаттар тағайындау; мектеп
стратегиясына орай шешім қабылдау; нəтижеге бақылау салу; қызметкерлерге
басшылық, оларды еңбекке ынталандыру; аса маңызды міндеттер;тəуекелдікті
талап ететін жоғары дəрежелі тапсырыстар; тосын, қалыптан тыс істер;
түсіндіріп, қайта тексеріп жатуға мерзімі тығыз қауырт жұмыстар; жоғары
сенімділікті қажет етуші қатқыл тапсырыстар.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.Педагогикалық жүйе түсінігінің мəнін ашып беріңіз.
2.Педагогикалық жүйелерді басқарудың ерекшеліктері неде?
3.Білім беру жүйелерін басқарудың негізгі принциптерін атап беріңіз.
4.Білім беру мекемесін басқарудағы жүйелілік бағыт мəнін қалай
түсіндіресіз.
Әдебиеттер:
1. Менеджмент в управлениии школой. Уч.пос под.ред Т.И.Шамовой – М:2000г
2. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
3. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
6. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
3-Тақырып: Жүйе және басқару.
Мақсаты: Білім беру жүйелерін басқару қызметімен таныстыру. Басқару ұғымы
және маңызын анықтау. Білім беру мекемелерін басқару қағидаларының
мазмұнымен таныстыру. Білім бері мекемелерін басқару функциялары мен
таныстыру. Басқару әдістерімен таныстыру. Білім беру мекемелерін басқарудың
құрылымымен танысу.
Негізгі ұғымдар: Жүйе басқару, басқару қағидалары, жоспарлау, басқару,
бақылау, талдау, басқару әдістері.
Жоспары: Білім беру жүйелерін басқару. Басқару қызметі ұғымы және маңызы.
Басқарудың негізгі мақсаты және міндеттері. Басқару үрдісінің циклді
сипаты.
Білім беру мекемелерін басқару қағидалары. Білім бері мекемелерін басқару
функциялары (мақсаттылығы және жоспарлау, үйлестіру және реттеу, мекеменің
жұмысын есепке алу, жұмысыты бақылау және талдау жасау). Басқару әдістері:
психологиялық- педагогикалық, ұйымдастыру-ұйғарымдық, экономикалық.
Білім беру мекемелерін басқарудың құрылымы. Басқару құрылымын модельдеу.
Білім бері мекемелерін басқару құрылымын анықтайтын факторлар.
Басқару іс-əрекеттері процесінде төмендегідей қызметтер орындалады:
- мақсаттар айқындау (бүкіл жүйенің, сонымен бірге əр кезеңінің соңғы
нəтижесін болжастырып, ой-санада нақтылау);
- жоспарлау (мектеп жұмыстарының барша бағыттары бойынша ұзақты болашақ
пен əр жылға жоспар түзу);
- ұйымдастыру (қызметтік міндеттерді сауатты бөлістіру жəне бағыну
менжауапкершілік жүйесін қалыптастыру);
- реттеу (қабылданған шешімдерді іске асыру мақсатында əрқилы бағыттағы
түрлі
қызмет жүйелерінің іс-əрекеттерін үйлестіру);
- ынталандыру (шығармашылық істерге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына,
инновациялық жобаларға қатыстыру үшін жағдайлар жасау;
- мұғалімдердің рухани бірлік сезімін қалыптастыру, олардың əлеуметтік
белсенділігіне дем беру; жетістіктеріне орай бағалау жəне мадақтау);
- қадағалау (талдау жəне жаңа міндеттерді белгілеу үшін көзделген
жоспарлардың
орындалуы жөнінде уақтылы ақпараттар алып тұру);
- педагогикалық талдау (оқу процесін, тəрбие жұмыстарын, білім мекемесінің
материалдық қорын, қаржы-экономикалық жағдайын педагогикалық мамандар мен
тəрбиеленушілер құрамын жетілдіруге байланысты зерттеулер жəне
талдаулар, нақты қорытындылар жасап, ұсыныстар беру).
Жоғарыда аталған қызметтер жөнін талдау арқылы басқару мазмұнын екі
жікке келтіруге болады:
1) ұйымдастыру- бақылау жұмыстары (басқарымдағылардың іс-əрекеттеріне
жетекшілік: тапсырма беру, талаптар қою, күштерін біріктіру, жұмыс барысын
қадағалау, марапаттау жəне т.б.) жəне
2) басқарушылар іс-əрекеттері (мақсаттар айқындау, ынталандыру, қаржы
көздерін табу, ұжым құрылымын жүйелеу, іс-əрекеттердің технологиялық
негізін қалау).
Педагогикалық басқару əдістері көзделген мақсаттарға жету жəне басқару
қызметтерін іске асыру құралдары ретінде қарастырылады. Басқару əдістерінің
негізгі топтары төмендегідей:
- педагогикалық қызметкерлерді экономикалық тұрғыдан қызықтыру (еңбек саны
жəне сапасына орай, категориялары мен атақ-дəрежелеріне сəйкес жалақы
беру);
- əкімшілік – ұйымдастыру əдістері (орындаушылар қызметтерінің шек-өлшемін
белгілеу, көрсетпелер, нұсқаулар, бұйрықтар беру жəне т.б.);
- психологиялық – педагогикалық ықпал жасау (кеңес, өтініш, тілек білдіру,
алғыстар жариялау) жəне əсерлендіру (шуақты психологиялық климат
қалыптастыру, шығармашылық пен ынталылық сезімдерін көтеру, білім
мекемесінің əлеуметтік даму болашағы жөніндегі болжамдармен таныстыру);
- қоғамдық ықпалдарды пайдалану (педагогтар мен оқушыларды білім мекемесін
басқаруға араластыру);
- қоғамдық əсер əдістері (ұжымда демократияны нығайтып, басқалармен
қатынаста шыдамдылық сақтау, мекеме қызметкерлерінің беделі мен мəртебесін
ұлықтау).
Соңғы жылдары мектепте психологиялық қызметтің қалыптасуымен жаңа
басқару əдістері пайда бола бастады. Оқу-тəрбие ақпараттарымен жұмыс
жүргізуші қызметкер оларды жинау, өңдеу, сақтау жəне пайдалану тəсілдерін
жақсы білгені жөн. Мектеп басшысы, менеджер өз қызметінде бақылау, анкетті
сауалнама жүргізу, тестілеу, нұсқау жəне əдістемелік материалдармен жұмыс
жасау əдістерін белсенді қолдана білуі шарт. Мектеп əкімшілігінің күш-қуаты
басқарудың мектепішілік ақпараттық технологиясын нақтылап, тəжірибеге
ендіруге жұмсалуы тиіс. Бұл технологиялар басшыларға да, əр мұғалімге де
таныс болуы міндетті.
Басқаруды ұйымдастыру формалары əрқилы құрылым жəне бағыттарда болуы
мүмкін: нұсқау-əдістемелік, теориялық семинар, оқушылар ұжымының
отырыстары, педагогикалық кеңестер, əдістемелік бірлестіктер, ұстаздық,
мектеп конференциялары, педагогикалық оқулар, ата-аналарды педагогикалық
жаппай сауаттандыру. Əлеуметтік –психологиялық əдістерді іске асыру
формалары мектептің ішкі тəртіп Ережелерінде көрсетіледі немесе мектеп
Жарғысына ендіріледі.
Сонымен, мектеп басқарымын ұйымдастырудағы маңызды жағдай–
педагогикалық басқару жүйесінің қалыпты күйге келіп, əрекетшеңдік
жағдайында болуы жəне оны іске асыру жолдарын əрбір басшының жіті білуі.
Білім беру жүйесін басқарушылардың басқару мәдениеті олардың
кәсіби педагогикалық мәдениетінің бір бөлігі болып табылады. Дәстүрлі
көзқараста кәсіби-педагогикалық мәдениет негізінен педагогикалық іс-әрекет,
педагогикалық техника мен шеберлік нормалары мен ережелерін бөліп
көрсетумен байланыстырылды. Ал қазіргі кезде педагогикалық құндылықтар,
педагогикалық технология және педагогикалық шығармашылық категорияларымен
байланыстырыла қарастырылады.
Мектеп жетекшісінің басқару мәдениеті оның мектепті басқарудағы
құндылықтар мен технологияларды меңгеруге, беруге және жасауға бағытталған
әр түрлі басқару іс-әрекеттеріндегі тұлға ретінде өз мүмкіндіктерін
шығармашылық деңгейде байқату жолдары мен өлшемі болып табылады. Басқару
мәденметі аксиологиялық, технологиялық және тұлғалық-шығармашылық
компоненттерінен тұрады.
Мектеп жетекшісінің басқару мәдениетінің аксиологиялық компоненті
мектепке жетекшілік етуге маңызды және мәні бар басқару – педагогикалық
құндылықтардың жиынтығы болып табылады. Басқару-педагогикалық құндылықтар
ретінде тиімді басқаруға мүмкіндік беретін идеяларды, тұжырымдамаларды
алуға болады.
Мектеп директорының басқару мәдениетінің технологиялық компоненті
педагогикалық үрдісті басқару жолдары мен тәсілдерін қамтиды. Мектепішілік
басқару технологиясы арнайы педагогикалық міндеттері жүзеге асыруды
қараастырады. Мұндай міндеттерді атқару менеджер-жетекшінің педагогикалық
талдау мен жоспарлау, ұйымдастыру, педагогикалық үрдісті бақылау мен реттеу
бірліктерін меңгеруге негізделеді. Мектеп директорының басқару мәдениетінің
тұлғалық-шығармашылық компоненті педагогикалық жүйелерді басқаруды
шығармашылық акт түрінде негіздейді. Басқару іс-әрекеті шығармашылық
сипатты, басқару құндылықтары мен технологияларын меңгеру негізінде
ұйымдастырылатын іс-әрекет ретінде түрлендіріледі, өзгереді. Мұндай
түрлендірулер мен өзгерулер жетекшінің тұлғалық ерекшеліктері де, басқару
объектілері ерекшеліктерімен де байланысты.
Білім беру жүйесін басқарудың жалпы қағидалары
Кез келген іс-әрекет сияқты, басқару да бірқатар қағидаларды ұстануға
негізделе отырып жүргізіледі.
Басқару қағидалары басқару заңдылықтарының нақты байқалуы мен
бейнелеуі болып табылады. Мектепішілік басқару мен менеджмент бойынша
мамандар негізгі заңдылықтар ретінде оқу-тәрбие жұмысының басқару жүйесі
қызметі тиімділігінің басқару объектілері мен субъектілері арасындағы
құрылымдылық – функционалдық байланыс деңгейіне тәуелділігі, оқу-тәрбие
жұмысын басқару мазмұны мен әдістерінің мектептегі педагогикалық үрдісті
ұйымдастыру мазмұны мен әдістері сипатымен шарттылығын атап көрсетеді.
Ю.А.Конаржевский мектепішілік менеджменттің жетекші заңдылықтары ретінде
аналитикалықты, мақсаттылықты, ізгілікті, басқару демократиялығы мен мектеп
жетекшілерінің әр түрлі басқару іс-әрекетіне дайындығын атап көрсетеді.
Басқару заңдылықтарынан шығатын қағидалар мектеп жұмысын басқарушылар үшін
негізгі қағидалар ретінде қызмет етеді. Басқарудың мұндай жалпы
қағидаларына жататындар: педагогикалық жүйелерді басқаруды
демократизациялау мен ізгілендіру; басқарудағы жүйелілік пен тұтастық;
орталықтандыру мен таратуды (деуентрализация) ұштастыру; бірыңғай және
алқалық басқару бірлігі; педагогикалық жүйелерді басқарудағы ақпараттар
объективтілігі мен толықтығы.
Білім мекемелеріндегі міндетті қызмет атқарушылардың
функционалдық міндеттері
Оқу мекемелерін басқаруда басты рөлді – мектеп директоры, ал оқу-
тәрбие үрдісін басқаруды директор және оның орынбасарлары атқарады.
Директордың функционалдық міндеттері жалпы блім беретін мекемелердің типтік
қағидаларында көрсетіледі.
Мектептегі жұмыстың жекелеген бағыттары бойынша жұмыс директордың
орынбасарына жүктеледі. Бұлар оқу-тәрбие жұмысы орынбасары, сыныптан және
мектептен тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, профильдік сыныптар немесе
жекелеген пәндерді тереңдете оқыту сыныптары бойынша орынбасары, шаруашылық
жөніндегі директордың орынбасары болып бөлінеді. Соңғы жылдары мектептерде
ғылыми жұмыстар бойынша директордың орынбасары, әлуметтік-педагогикалық
реабелитация жөніндегі директордың орынбасары, коммерция бойынша
орынбасарлары міндетті қызметті қызметтерін атқарушылар да тағайындалады.
Мектепішілік бақылаудағы педагогикалық талдау.
Тұтас педагогикалық үрдісті басқарудың маңызды бір функциясы
педагогикалық талдау болып табылады. Басқару және мұғалімдердің
педагогикалық іс-әрекеті тиімділігі мектеп жетекшісінің педагогикалық
талдау әдістемесін меңгеруі дәрежеіне байланысты.
Мектеп директоры іс-әрекетінде талдау дұрыс жүргізілмесе, ол қойылған
мақсат, міндеттердің толық орындалмауына алып келуі мүмкін.
Педагогикалық талдау параметрлік, тақырыптық және қорытынды талдаулар
болып бөлінеді.
Параметрлік талдаулар білім беру үрдісі ақпараттары негізінде
байқалатын құбылыстардың себеп-салдарын анықтауға мүмкіндік береді.
Параметрлік талдау жасауда мектеп директоры мен оның орынбасарлары
сабақтарға және сыныптан тыс сабақтарға қатысуды жоспарлайды. Параметрлік
талдау нәтижелерін тіркеп, оларды жүйелеу және саналы меңгеру тақырыптық
педагогикалық талдауға өтуді негіздейді.
Тақырыптық талдау педагогикалық үрдістердің өзіндік компоненттері
бойынша іс-әрекет барысында алынған нәтижелерді талдау барысында тұрақты,
қайталанып отыратын байланыстарды, тенденцияларды анықтауға ықпал етеді.
Параметрлік талдау бір сабақ немесе бір тәрбиелік шаралар бойынша
жүргізілетін болса, тақырыптық талдау сабақтар немесе шаралар жүйесі
бойынша жүргізіледі.
Қорытынды талдау тоқсан, жартыжылдық, оқу жылы соңында жүргізіліп,
негізгі нәтижелерді анықтауға бағытталады.
Педагогикалық талдаудың негзігі объектілерінің бірі – сабақ болып
табылады. Сабақты талдау толық, қысқы және аспектілі талдаулар болып
бөлінеді.
Сабақты толық педагогикалық талдауда сабақтың барлық элементтері мен
мүмкіндіктері қамтылады. Мұндай талдаулар еңбек жолын жаңа бастаған
мұғалімдердің немесе проблемалы мұғалімдердің жұмысын талдауда қолданылады.
Сабақты қысқа талдау мұғалім тұлғасын, әдістемелік және басқару
ерекшеліктерін жақсы білуді қажет етеді.
Аспектілік талдау сабақтың белгілі бір аспектісін зерттеуге
бағытталады. Сонымен бірге мектеп директоры тәрбиелік шараларды да талдауға
көңіл бөлуі қажет.
Мектепті басқару функциялары.
Кез келген педагогикалық жүйені басқару мақсат қоюшылық пен жоспарлау
(шешім қабылдау)
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.Педагогикалық жүйе сипатындағы мектептің негізгі белгілерін атаңыз.
2.Осы заманғы мектепті ғылыми тұрғыдан басқарудың мəні неде?
3. Мектептің педагогикалық жүйесін басқарудың негізгі əдістеріне сипаттама
беріңіз.
4. Басқару қызметтерінің түрлері қандай?
5. Мектеп педагогикалық жүйесін басқару принциптерін атаңыз.
Әдебиеттер:
1. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление
школой.-А:2001г
2. Бердалиев К.Б., Өмірзаков С.П., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару
негіздері.-Алматы, 1997
3. Бердалиева Н., Байболенова Л.А., Балошо Қ.Т. Ақпараттық менеджмент
негіздері.-Алматы,2000
4. Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Меенджмент. Алматы,2006
5. Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика Алматы 2006.
6. С.Ш. Әбенбаев, А.М. Құдиярова, Ж.Ә. Әбиев Педагогика Астана 2003.
4-Тақырып: Нарықтық экономика жағдайындағы оқу орындарының даму
стратегиясы.
Мақсаты: Білім беру мекемелері қызметін таңдау жолдарымен танысу. Білім
беру мекемелерінің стратегиялық даму жоспарларымен танысу. Нарықтық
экономика жағдайындағы оқу орындарының даму стратегиясымен таныстыру.
Негізгі ұғымдар: Стратегия, даму жоспарлары, маркетингтік зерттеулер.
Жоспары: Білім беру мекемелері қызметінің басымдық бағыттарын таңдау.
Білім беру мекемелерінің стратегиялық даму жоспарларын жасау. Оқу
орындарының стратегиялық дамуына сыртқы ортаның әсері. Білім беру
мекемелерінің стратегиялық даму жоспарын айқындаудағы маркетингтік
зерттеулердің рөлі.
Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейінгі адам
капиталына, оның ішінде, білім беруге бөлінген инвестицияның қоғам мен
экономикаға елеулі әсер ететінін көрсетіп отыр.
Бай минералды ресурстар, қолайлы жағдайлар, нарықтық қарым-
қатынастарды дамыту және мұнай экспортынан түскен жоғары табыстар
нәтижесінде Қазақстан экономиканың жоғары қарқынмен өсуін сақтап қалды.
Минералды ресурстарды игеру бүгінгі күнге дейін орасан зор мүмкіндікті
және орта- және ұзақ мерзімді кезеңде қолайлы өсу перспективасын сақтауды
қамтамасыз етіп отыр.
Алайда, үнемі өзгеріп отырған экономикалық жағдайлар ұлттың ұзақ
мерзімді экономикалық дамуын қамтамасыз ете аламайды. 2020 жылдан бастап
мұнайды өндірудің физикалық көлемі өсуді тоқтатады немесе тіпті төмендейді.
Экономиканы көтеру шикізаттық емес өндірісті өсіру негізінде қамтамасыз
етілетін болады.
Экономикалық гүлденудің ұзақ мерзімді негізі және өмір сүру
деңгейінің ең негізгі көрсеткіші өндірістің тұрақты дамуы болып табылады.
Ол экономика белгілі деңгейінде пайдаланылатын ресурстарды бар ресурстарды
интенсивтірек, тиімдірек немесе шығармашылықпен қолдану есебінен көбірек
өндіргенде жүзеге асады. Өндіріс өсуінің негізгі бөлігінің бірі адам
капиталына бөлінген инвестицияның сапасы мен деңгейі болып табылады.
Адам капиталына инвестиция бөлу тез өзгеретін әлемге бейімделе алатын
техникалық дамушы, өндіруші жұмыс күшін қалыптастыру үшін өте қажет.
Болашақтың табысты экономикасы адам капиталы мен барлық сектордағы дәстүрлі
ерекшеліктерді қоса алғандар бола алады. Сондықтан жұртшылықтың білім,
білік және дағдыларына қаржыландыру Қазақстанды дамытудың негізгі бағыты
болып табылады. Бүгінде білім беруді жай ғана әлеуметтік қажеттілікке
жұмсалатын шығыс емес экономикалық инвестиция деп түсіну қажет.
Білім беру мен экономикалық дамуды байланыстырушы көптеген дәлелдер
бар:
- макро және микроэкономикадағы халықаралық зерттеулер білім беру,
табыс пен өндірушіліктің тығыз байланыста екенін көрсетіп отыр. Оқытудың
ерте кезеңіндегі инвестицияның үлкен қайтарымы болатынын көрсететін
байланыс бірізді болмайды.
- зерттеулер білімді экономика тұрақтырақ болатынын, білім беруді
дамытуға жұмсалған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz