Кылмыстық іс жүргізу туралы
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.4 бет.
1. Тарау. Кылмыстық іс жүргізу сатыларының жалпы сипаттамасы.
1.1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түсінігі ... ... ... ... ... ... ..5.6 бет.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.9 бет.
2. Тарау. Қылмыстық іс қозғау және алдын.ала тергеу жүргізу сатысы.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның негіздері ... ... ... ... ... ... ..10.15 бет.
2.2. Алдын.ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу
барысындағы алдын.ала тергеу амалдары ... ... ... ... ... ... ..16.24 бет.
3. Тарау. Бірінші сатыдағы сотта, аппеляциялық және қадағалау
сатысындағы іс жүргізу.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот тергеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25.30 бет.
3.2. Аппеляциялық сатыдағы іс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.46 бет.
3.3. Қадағалау сатысындағы іс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48.53 бет.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54.55 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56.57 бет.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.4 бет.
1. Тарау. Кылмыстық іс жүргізу сатыларының жалпы сипаттамасы.
1.1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түсінігі ... ... ... ... ... ... ..5.6 бет.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.9 бет.
2. Тарау. Қылмыстық іс қозғау және алдын.ала тергеу жүргізу сатысы.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның негіздері ... ... ... ... ... ... ..10.15 бет.
2.2. Алдын.ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу
барысындағы алдын.ала тергеу амалдары ... ... ... ... ... ... ..16.24 бет.
3. Тарау. Бірінші сатыдағы сотта, аппеляциялық және қадағалау
сатысындағы іс жүргізу.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот тергеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25.30 бет.
3.2. Аппеляциялық сатыдағы іс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31.46 бет.
3.3. Қадағалау сатысындағы іс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48.53 бет.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54.55 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56.57 бет.
К І Р І С П Е
Соңғы жылдардағы әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерістер заңдарды батыл түрде өзгерту қажеттігін туғызды. Ұлттық құқықты қалыптастыру жағдайында социалистік түсініктегі категориялар мен институттардың және олардың осы заманға лайық мазмұнмен толығуының арасындағы қарама-қайшылық анық көзге түсе бастады.
Құқықты реформалау қажеттігі кенеттен және ҚСРО-ның ыдырауына байланысты пайда бола қалған жоқ. 80-ші жылдардың алдында теоретиктер де, практиктер де 1959-1961 жылдарда қабылданған заңдар құқықтығы осы заманғы тенденцияларды объективті түрде бейнелей алмады, ең жоғарғы байлық ретінде адамның, қалыптасып келе жатқан қатынастар жүйесіндегі оның орнын, мемлекеттің рөлін және адам мен мемлекеттің өзара қатынасының сипатын белгілейтін, құқықтық мемлекеттегі басым бағыттарын белгілейтін әлемдік үлгілерге жауап бермейді деген ойға келді.
Бұрын қолданылып жүрген заңдарға енгізілген толып жатқан толықтырулар мен өзгертулер қарама-қайшылық өткірлігін белгілі бір деңгейде жамап-жасырғанымен социалистік түсініктегі құқықтың бағыты мен мазмұнының негіздеріне оған ықпал еткен жоқ.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының сол күйі туралы айта келіп, профессор В.М.Савицкий: «Қылмыстық іс жүргізу кодексін жамап-жасқан одан әрі жетілдіру енді тиімді бола алмады. Жаңа қылмыстық іс жүргізу заңын жасайтын уақыт келді, онда ҚСРОдағы мен одақтас республикалардың құқықтық шығырмашылық пен құқық қолдану тәжірибесіндегі барлық бағалы құндылықтар ескерілуі, заңдардың аралас салаларындағы жетістіктер пайдаланылуы, шетел мемлекеттердің іс жүргізу институттары біздің болмысымызға орай түзертіліп пайымдалуы және жүзеге асырылуы тиіс» деп жазған.
ҚСРО-ның ыдырауы теоретиктердің қорытындыларын расқа шығарады, өйткені ол біпқатар жанама түрдегі факторлармен қатар негізінен заңдылықтың сақталуына нақты кепілдіктер жоқ ережелерге құрылған құқық саясатының жарамсыздығын әйгілеп берді.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалғасып отырған қалыптасу процессі объективті түрде себепші болатын мынадай құбылыстармен қатар жүріп отырады:
• социалистік ұғымдағы құқықтан бас тарту;
• жалпы адамзаттың жетістік болып табылатын құқық институттарын сақтау;
• құқықтық мемлекет құрылысының міндеттеріне жауап беретін жаңа құқықтық институттарды құру мен қабылдау.
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесінің жалпы жүйесінде өтпелі кезең ретінде түсіндірілетін қазіргі уақыт құқық қызметінің кез келген саласында көрініс тауып отырған серпінмен сипатталады. Осы серпінді процестердің бәрі де өзара байланыста бола отырып, нормаларды қалыптастыру процесіне ықпал етеді.
Біздің көзқарасымыз бойынша экономиканы қайта құрылымдау, басты институттарын қайта құру (бұрын қолданылып жүрген құрылымдардағы бағыныштылық сипатты өзгертудің өзі заңдарды жақсартуды таоап ететін қосымша жағдайлар туғызады); заңдардың тұрақтылығына ықпал ететін жаңа құрылымдарды құру (мәселең, қаржы полициясын құру, анықтау органдарына жататын субъектілер тізбегәндегі өзгерістерге объективтік түрде әкеліп соқты).
Кылмыстық іс жүргізу бірнеше бір-бірімен байланысты сатыландан құралған. Бұл сатылардың өз мақсаттары мен міндеттері бар. Біз жұмысымызда, қылмыстық іс жүргізудің әр сатысына түсініктеме және мінездеме беруге, қылмыстық іс жүргізудің әр сатысында өткізілетін шаралардың түрін, тәртібін анықтауға арнаймыз.
Соңғы жылдардағы әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерістер заңдарды батыл түрде өзгерту қажеттігін туғызды. Ұлттық құқықты қалыптастыру жағдайында социалистік түсініктегі категориялар мен институттардың және олардың осы заманға лайық мазмұнмен толығуының арасындағы қарама-қайшылық анық көзге түсе бастады.
Құқықты реформалау қажеттігі кенеттен және ҚСРО-ның ыдырауына байланысты пайда бола қалған жоқ. 80-ші жылдардың алдында теоретиктер де, практиктер де 1959-1961 жылдарда қабылданған заңдар құқықтығы осы заманғы тенденцияларды объективті түрде бейнелей алмады, ең жоғарғы байлық ретінде адамның, қалыптасып келе жатқан қатынастар жүйесіндегі оның орнын, мемлекеттің рөлін және адам мен мемлекеттің өзара қатынасының сипатын белгілейтін, құқықтық мемлекеттегі басым бағыттарын белгілейтін әлемдік үлгілерге жауап бермейді деген ойға келді.
Бұрын қолданылып жүрген заңдарға енгізілген толып жатқан толықтырулар мен өзгертулер қарама-қайшылық өткірлігін белгілі бір деңгейде жамап-жасырғанымен социалистік түсініктегі құқықтың бағыты мен мазмұнының негіздеріне оған ықпал еткен жоқ.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының сол күйі туралы айта келіп, профессор В.М.Савицкий: «Қылмыстық іс жүргізу кодексін жамап-жасқан одан әрі жетілдіру енді тиімді бола алмады. Жаңа қылмыстық іс жүргізу заңын жасайтын уақыт келді, онда ҚСРОдағы мен одақтас республикалардың құқықтық шығырмашылық пен құқық қолдану тәжірибесіндегі барлық бағалы құндылықтар ескерілуі, заңдардың аралас салаларындағы жетістіктер пайдаланылуы, шетел мемлекеттердің іс жүргізу институттары біздің болмысымызға орай түзертіліп пайымдалуы және жүзеге асырылуы тиіс» деп жазған.
ҚСРО-ның ыдырауы теоретиктердің қорытындыларын расқа шығарады, өйткені ол біпқатар жанама түрдегі факторлармен қатар негізінен заңдылықтың сақталуына нақты кепілдіктер жоқ ережелерге құрылған құқық саясатының жарамсыздығын әйгілеп берді.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалғасып отырған қалыптасу процессі объективті түрде себепші болатын мынадай құбылыстармен қатар жүріп отырады:
• социалистік ұғымдағы құқықтан бас тарту;
• жалпы адамзаттың жетістік болып табылатын құқық институттарын сақтау;
• құқықтық мемлекет құрылысының міндеттеріне жауап беретін жаңа құқықтық институттарды құру мен қабылдау.
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесінің жалпы жүйесінде өтпелі кезең ретінде түсіндірілетін қазіргі уақыт құқық қызметінің кез келген саласында көрініс тауып отырған серпінмен сипатталады. Осы серпінді процестердің бәрі де өзара байланыста бола отырып, нормаларды қалыптастыру процесіне ықпал етеді.
Біздің көзқарасымыз бойынша экономиканы қайта құрылымдау, басты институттарын қайта құру (бұрын қолданылып жүрген құрылымдардағы бағыныштылық сипатты өзгертудің өзі заңдарды жақсартуды таоап ететін қосымша жағдайлар туғызады); заңдардың тұрақтылығына ықпал ететін жаңа құрылымдарды құру (мәселең, қаржы полициясын құру, анықтау органдарына жататын субъектілер тізбегәндегі өзгерістерге объективтік түрде әкеліп соқты).
Кылмыстық іс жүргізу бірнеше бір-бірімен байланысты сатыландан құралған. Бұл сатылардың өз мақсаттары мен міндеттері бар. Біз жұмысымызда, қылмыстық іс жүргізудің әр сатысына түсініктеме және мінездеме беруге, қылмыстық іс жүргізудің әр сатысында өткізілетін шаралардың түрін, тәртібін анықтауға арнаймыз.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 .Қазақстан Республикасының Конституциясы.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер жүргізу кодексі.
3. Қылмыстық іс жүргізу құқығы оқулығы, жалпы бөлім.
4. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумыдарының
қаулыларының жинағы.
5. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулысы
"Аппеляциялық сатыдағы іс жүргізу туралы" Алматы, 2004 ж.
6. Қазақстан Республикасы Жогарғы Соты Пленумының қаулысы
"Соттардың жаза тагайындау тәжірибесі туралы" қаулылар жинағы
2003 ж.
7. Теория судебных доказательств.
8. Курс уголовного процесса.
9. Основы уголовного процессуального познания. Давлетов А.А.
10.Проблемы доказательств. Горский Г.Ф.
11.Общие проблемы доказательств. Фаткулин Ф.
12. Доказывание и оценка обстоятельств преступления. Джатиев B.C.
13.Доказательства и доказывания при производстве расследования.
Карнеева Л.М.
14. Государственное обвинение в суде. Совицкии В.М.
15. Постановления пленумов верховного суда Республики Казахстан
1992-2002 года Алматы 2002 г.
16.А.Т. Жукенов Квалификация хищений: Теория и судебная
практика. Алматы 1998 г.
17.И.Ш. Борчашвили, Г.К. Рахимжанова Комментарий к уголовному
кодексу Республики Казахстан Караганда, 1999 г. (15. 20 б.)
18. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумы
Қаулыларының жиналымы. Алматы 1999 жыл.
19.Уголовноый Кодекс Республики Казахстан общая характеристка
(в сравнении с УК Казахской ССР) Алматы 1997 г.
20.Е. Алауов Рэкет проблемалары Алматы "Жеті жарлы" 1999ж.
21.Тенчов Э.С. Уголовная ответственность за хищение
государственного или общественного имущества путем
мошенничества. СЮ. 1982 г.
22. Алауов Е.О. Проблемы уголовно-правовой борьбы с
вымогательством Алматы 1997 г.
23. Г.Ф. Поленов Уголовное Право Республики Казахстан Алматы
1999 год.
24.Қазақстан Республикасы Конституциясына түсініктеме
Г. Сапарғалиев, Алматы, 1999 ж.
25.Уголовное право (общая часть) — Л. Гаухман и др., Москва,1999 г.
26.Уголовное право (общая часть) — С. Дъяков и др., Москва, 1999 г.
27.Россиское уголовное право (общая часть) А. Наумов, Москва, 1997 г.
28.Уголовное право РК (общая часть) — Е. Қайыржанов, Алматы1998 г.
29.Комментарий к уголовному кодексу — И. Рогов, Г. Баймурзин, Ал маты 1999 г.
30.Уголовный процесс—Т. Сарсенбаев, А.Хан, Астана, 2000 г.
31.Практика прокурорского надзора при рассмотрении судами
уголовных дел - Москва, 1987 г.
32.Курс прокурорского надзора — В. Басков, Москва, 1998 г.
1 .Қазақстан Республикасының Конституциясы.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер жүргізу кодексі.
3. Қылмыстық іс жүргізу құқығы оқулығы, жалпы бөлім.
4. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумыдарының
қаулыларының жинағы.
5. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулысы
"Аппеляциялық сатыдағы іс жүргізу туралы" Алматы, 2004 ж.
6. Қазақстан Республикасы Жогарғы Соты Пленумының қаулысы
"Соттардың жаза тагайындау тәжірибесі туралы" қаулылар жинағы
2003 ж.
7. Теория судебных доказательств.
8. Курс уголовного процесса.
9. Основы уголовного процессуального познания. Давлетов А.А.
10.Проблемы доказательств. Горский Г.Ф.
11.Общие проблемы доказательств. Фаткулин Ф.
12. Доказывание и оценка обстоятельств преступления. Джатиев B.C.
13.Доказательства и доказывания при производстве расследования.
Карнеева Л.М.
14. Государственное обвинение в суде. Совицкии В.М.
15. Постановления пленумов верховного суда Республики Казахстан
1992-2002 года Алматы 2002 г.
16.А.Т. Жукенов Квалификация хищений: Теория и судебная
практика. Алматы 1998 г.
17.И.Ш. Борчашвили, Г.К. Рахимжанова Комментарий к уголовному
кодексу Республики Казахстан Караганда, 1999 г. (15. 20 б.)
18. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумы
Қаулыларының жиналымы. Алматы 1999 жыл.
19.Уголовноый Кодекс Республики Казахстан общая характеристка
(в сравнении с УК Казахской ССР) Алматы 1997 г.
20.Е. Алауов Рэкет проблемалары Алматы "Жеті жарлы" 1999ж.
21.Тенчов Э.С. Уголовная ответственность за хищение
государственного или общественного имущества путем
мошенничества. СЮ. 1982 г.
22. Алауов Е.О. Проблемы уголовно-правовой борьбы с
вымогательством Алматы 1997 г.
23. Г.Ф. Поленов Уголовное Право Республики Казахстан Алматы
1999 год.
24.Қазақстан Республикасы Конституциясына түсініктеме
Г. Сапарғалиев, Алматы, 1999 ж.
25.Уголовное право (общая часть) — Л. Гаухман и др., Москва,1999 г.
26.Уголовное право (общая часть) — С. Дъяков и др., Москва, 1999 г.
27.Россиское уголовное право (общая часть) А. Наумов, Москва, 1997 г.
28.Уголовное право РК (общая часть) — Е. Қайыржанов, Алматы1998 г.
29.Комментарий к уголовному кодексу — И. Рогов, Г. Баймурзин, Ал маты 1999 г.
30.Уголовный процесс—Т. Сарсенбаев, А.Хан, Астана, 2000 г.
31.Практика прокурорского надзора при рассмотрении судами
уголовных дел - Москва, 1987 г.
32.Курс прокурорского надзора — В. Басков, Москва, 1998 г.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..- 3-4 бет.
1- Тарау. Кылмыстық іс жүргізу сатыларының жалпы сипаттамасы.
1.1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының
түсінігі ... ... ... ... ... ... .-5 -6 бет.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...-7 -9 бет.
2- Тарау. Қылмыстық іс қозғау және алдын-ала тергеу жүргізу сатысы.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның
негіздері ... ... ... ... ... ... .- 10-15 бет.
2.2. Алдын-ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу
барысындағы алдын-ала тергеу амалдары ... ... ... ... ... ... .-
16-24 бет.
3- Тарау. Бірінші сатыдағы сотта, аппеляциялық және қадағалау
сатысындағы іс жүргізу.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот
тергеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .-25-
30 бет.
3.2. Аппеляциялық сатыдағы іс
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... -31-46 бет.
3.3. Қадағалау сатысындағы іс
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .-48-53 бет.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... -54-55 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...-56-57 бет.
К І Р І С П Е
Соңғы жылдардағы әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерістер
заңдарды батыл түрде өзгерту қажеттігін туғызды. Ұлттық құқықты
қалыптастыру жағдайында социалистік түсініктегі категориялар мен
институттардың және олардың осы заманға лайық мазмұнмен толығуының
арасындағы қарама-қайшылық анық көзге түсе бастады.
Құқықты реформалау қажеттігі кенеттен және ҚСРО-ның ыдырауына
байланысты пайда бола қалған жоқ. 80-ші жылдардың алдында теоретиктер де,
практиктер де 1959-1961 жылдарда қабылданған заңдар құқықтығы осы заманғы
тенденцияларды объективті түрде бейнелей алмады, ең жоғарғы байлық ретінде
адамның, қалыптасып келе жатқан қатынастар жүйесіндегі оның орнын,
мемлекеттің рөлін және адам мен мемлекеттің өзара қатынасының сипатын
белгілейтін, құқықтық мемлекеттегі басым бағыттарын белгілейтін әлемдік
үлгілерге жауап бермейді деген ойға келді.
Бұрын қолданылып жүрген заңдарға енгізілген толып жатқан толықтырулар
мен өзгертулер қарама-қайшылық өткірлігін белгілі бір деңгейде жамап-
жасырғанымен социалистік түсініктегі құқықтың бағыты мен мазмұнының
негіздеріне оған ықпал еткен жоқ.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының сол күйі туралы айта келіп, профессор
В.М.Савицкий: Қылмыстық іс жүргізу кодексін жамап-жасқан одан әрі
жетілдіру енді тиімді бола алмады. Жаңа қылмыстық іс жүргізу заңын жасайтын
уақыт келді, онда ҚСРОдағы мен одақтас республикалардың құқықтық
шығырмашылық пен құқық қолдану тәжірибесіндегі барлық бағалы құндылықтар
ескерілуі, заңдардың аралас салаларындағы жетістіктер пайдаланылуы, шетел
мемлекеттердің іс жүргізу институттары біздің болмысымызға орай түзертіліп
пайымдалуы және жүзеге асырылуы тиіс деп жазған.
ҚСРО-ның ыдырауы теоретиктердің қорытындыларын расқа шығарады,
өйткені ол біпқатар жанама түрдегі факторлармен қатар негізінен заңдылықтың
сақталуына нақты кепілдіктер жоқ ережелерге құрылған құқық саясатының
жарамсыздығын әйгілеп берді.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалғасып отырған қалыптасу
процессі объективті түрде себепші болатын мынадай құбылыстармен қатар жүріп
отырады:
• социалистік ұғымдағы құқықтан бас тарту;
• жалпы адамзаттың жетістік болып табылатын құқық институттарын сақтау;
• құқықтық мемлекет құрылысының міндеттеріне жауап беретін жаңа құқықтық
институттарды құру мен қабылдау.
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесінің жалпы жүйесінде өтпелі
кезең ретінде түсіндірілетін қазіргі уақыт құқық қызметінің кез келген
саласында көрініс тауып отырған серпінмен сипатталады. Осы серпінді
процестердің бәрі де өзара байланыста бола отырып, нормаларды қалыптастыру
процесіне ықпал етеді.
Біздің көзқарасымыз бойынша экономиканы қайта құрылымдау, басты
институттарын қайта құру (бұрын қолданылып жүрген құрылымдардағы
бағыныштылық сипатты өзгертудің өзі заңдарды жақсартуды таоап ететін
қосымша жағдайлар туғызады); заңдардың тұрақтылығына ықпал ететін жаңа
құрылымдарды құру (мәселең, қаржы полициясын құру, анықтау органдарына
жататын субъектілер тізбегәндегі өзгерістерге объективтік түрде әкеліп
соқты).
Кылмыстық іс жүргізу бірнеше бір-бірімен байланысты сатыландан
құралған. Бұл сатылардың өз мақсаттары мен міндеттері бар. Біз жұмысымызда,
қылмыстық іс жүргізудің әр сатысына түсініктеме және мінездеме беруге,
қылмыстық іс жүргізудің әр сатысында өткізілетін шаралардың түрін, тәртібін
анықтауға арнаймыз.
1- Тарау. ҚЫЛСЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ САТЫЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түсінігі.
Қылмыс болып, оның нәтижесінде қылмыстық іс қоғалса, тергелсе,
қылмыскер анықталып ұсталса, ол іс сотта қаралып – қылмыскерге жаза
тағайындалып, сот шешімі орындалса не болсмаса болмаса шағымдалса, тағы бір
жаңадан ашылған мән жағдайларға байланысты іс қайта тергеу және осы айтылып
өтілген шаралардың заңдылыққа сай өтуін қадағалау сияқты шараларды
қылмыстық іс жүргізу сатыларына жатқызуға болады. Олай дегеніміз қылмыстық
іс жүргізудің әр сатысында әр түрлі мәселелер шешіледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің ерекше
бөлімінде қылмыстық іс жүргізу сатылары толық көрсетілген.
Осы негіздерге сұйене отырып қылмыстық іс жүргізу саталарына
түсініктеме берейік.
Қылмыстық іс жүргізу сатылары деп қылмыс болып, ол туралы хабар түскен
уақыттан басталын, қылмыскер істеген қылмысы үшін жазасын алып оны өтегенше
созылатын уақыт және осы уақыт ішінде өткізілетін процессуалдық әрекеттер.
Процессуалдық әрекеттердің мақсаттарына қарай қылмыстық іс жүргізуде
сегіз сатыны ажыратуға болады, олардың алтауын негізгі, ал қалған екеуін
қосымша деп атауға да болады. Олай атау себебіміз, қылмыстық істердің
қөбісі алдыңғы алты сатының барлығын өтеді. Қалған екі саты: жаңадан
ашылған мән-жайлармен және кәмелетке толмағандардың қылмыстық істерімен
байланысты.
Қылмыстық іс жүргізу сатылары:
1. Қылмыстық іс қозғау;
2. Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу өткізу;
3. Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылаудың өтуі;
4. Апелляциялық сатыда іс жүргізу;
5. Қадағалау сатысында іс жүргізу;
6. Соттың шешімін орындау сатысында іс жүргізу;
7. Жаңадан ашылған мән жайлар бойынша қылмыстық іс жүргізуді жаңадан
өндіру (жалғастыру);
8. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық ісі бойынша іс жүргізу.
Бір қылмыстық іс жүргізу барысында барлық негізгі сатылар қайталанып
отырылуы міндетті шарт емес. Кейбір жағдайларда, бір іс бойынша қылмыстық
іс қозғалып, алдын ала тергеу өткізілу барысында іс басқа істермен
біріктірілуі (ҚІЖК, 48-бап), бөлектенуі (ҚІЖК, 49-бап), тоқтата тұрылуы
(ҚІЖК, 50-бап), қысқартылып кетуі мүмкін (ҚІЖК, 51-бап). Оның себептері
мен негіздері әр түрлі болады. Мысалы: алдын-ала тергеу барысында шардап
шеккен адаммен зардап түсірген адамның татуласып кетуі себебінен іс
қысқартылып кетуі мүмкін.
Бұл сатылар енді өзгеріске түспейде деп ойлау қате ой деп санаймыз.
Өйткені уақыт талабтарына сай жаңадан қылмыстық іс жүргізудің құрылымы,
немесе процеске қатысушылар өзгерсе, тағы басқа қылмыстық істі құрайтын
элементтердің өзгеруіне байланысты, кейбір сатылардың керегі жоқ болуы
немесе жаңадан тағы бір сатылардың тайда болуы мүмкін деп ойлаймыз.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары.
Қылмыстық іс жүргізу сатыларын жоғарыда атап шықттық. Енді осы
сатыларға қысқаша мінездіме беріп олардың өз алдарына қойған мақсаттарымен
танысып шығайық.
Бірінші саты, қылмыстық іс қозғау (ҚІЖК, 23-тарау) – бұл сатыда
қылмыстың болғанын не болмағанын тексеріп, керек болса қылмыстық іс
қозғалмай жатып, оқиға болған жерді қарау және сараптама тағайындау тергеу
әрекетерін өткізіп солардың берген қорытындысына сүйене отырып қылмыстық
істің қозғауын не қозғамауы шешіледі.
Қылмыстық іс жүргізу кодекісінде, қылмыстық іс қозғауға анықтама
берілмеудің салдарынан, құқықтардың нормаларын оларға берілетін
түсініктердің, олардың қолданылуын әркім әртүрлі түсінеді.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-баптың, 27-бөлімінде істі өндіру
мағынасына бір қылмыстық іс бойынша қылмыстық іс қозғау барысында, сотқа
дейіндгі дайындықта, сот талдауында және сот каулысын (шешімдерін) орындау
барысында өткізілетін процессуалдың әрекеттерінің және шешімдердің
қосындысы жатады.
Соныменен, қылмыстық іс қозғау барлық уақытта ең бірінші және міндетті
саты болып табылады. Қылмытсық іс қозғалмай алдын ала тергеу жүргізілмейді.
Бұл сатыда қылмыстық қудалау функциясын орындайтын мемлекеттік
органдар мен лауызымды тұлғалар қылмыс туралы хабар алып, оны тексеріп, іс
бойынша қылмыстық іс қоғауын шешеді.
Қылмыстық іс қозғау негіздері мен себептері ҚІЖК 177-бабында
көрсетілгендей:
1. Азаматтардың арызы;
2. Кінясін мойындап келу;
3. Басқару функциясын орындап отырған мемлекеттік органдар және лауазымды
адамдардың хабарлары бойынша;
4. Информациалық құралдардың хабарлары бойынша;
5. Қылмыстық іс қозғауға құқықылы органдармен лауазымды адамдардың
қылмыстың іздері табу.
Екінші саты, алдын ала тергеу жүргізу (ЌІЖЌ, 24-тарау) - бұл кезеңде,
қозғалған қылмыстық іс бойынша анықтауға жататын мән жайлар анықталып,
керекті деректер, дәлелдемелер жиналып қылмыскердің кінәсі мойнына
тағылады.
Т.Е.Сарсенбаев пен А.Л. Хан атап кљрсеткендей, ЌІЖК-нде корсетілген
ортаќ шарттар – олар барлыќ ќылмыстыќ ізге тусу органдары ушін біріњѓай
жэне міндетті тэртіпті реттейтін, істіњ эділ жургізілуініњ кепілдігін жэне
азаматтардыњ зањды мудделерініњ саќталуын ќамтамасыз ететін талаптар болып
табылады[1].
Жалпы шарттар ќарастырылатын сатыда туындайтын ќуќыќ ќатынастарыныњ
мынадай жаќтарын реттуге жатады:
А) алдын-ала тергеу жургізуге ќуќылы ќылмыстыќ ізге тџсу органдары:
Улттыќ ќауіпсіздік комитеті, ішкі істер органдары, ќаржы полициясы;
Б) барлыќ ќылмыстыќ істер бойынша алдын-ала тергеу ісін жургізудіњ
міндеттілігі;
В) ЌІЖК-нде белгіленген тергеу реттілігін саќтау;
Г) алдын ала тергеу жургізудіњ басталуы жэне аяќталуы;
Д) алдын ала тергеудіњ басталуы жэне аяќталуы;
Е) алдын ала тергеу жургізілетін жер;
Ж) алды ала тергеу мерзімі;
З) алдын ала тергеу ісін жургізудіњ уйымдыќ нысандары;
И) алды ала тергеу жургізудіњ барысында іс жургізу жэне ведомстволыќ
баќылау жасау;
К) аныќтау органдарныњ алдын ала тергеу жургізу процесіндегі ќызметі;
Л) тергеу іс-эрекеттерін жургізудіњ жалпы ережелері жэне олардыњ
хаттамасы;
М) алдын-ала тергеу жургізудіњ ќупиясы.
Бул сатыныњ мањызын асыра баѓалауѓа болмайды. Зањды негіздер
аныќталѓанда ќылмыстыќ іс ќылмыстыќ іс жургізу сатылардыњ кез келгеніне
сатысында тоќтатылуы мумкін.
Зањда алдын ала тергеудіњ екі турі бекітілген, ол алдынљала тергеу
жэне аныќтау. Осыѓан байланысты В.С.Чистяковтыњ Алдын ала тергеп-тексеру
алдын ала тергеу немесе аныќтау органдарымен жузеге асырылады. Тергеуді –
тергеу органы, тергеуші, ал аныќтауды – аныќтау органы, аныќтаушы
жургізеді... Алдын ала тергеу сатысында осы органдардыњ озара эрекет етуі
арќылы бірлесе жумыс жургізу жолымен де жузеге асырылуы мумкін.[2] Тергеп
тексерудіњ сапасы осы органдардыњ эрекет ету жылдамдыѓына байланысты
болады.
Үшінші саты, істі басты сотта талқылау – бұл сатыда, сот қылмыстық
істі өз құзіретіне алып, онымен танысын, басты сот талқылауын өткізеді, осы
әрекеттердің нәтижесі бойынша сотталушының қылмыс жасауда кінәлі немесе
кінәлі еместіген анықтайды.
2 – Тарау. АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ЖҮРГІЗУ САТЫСЫ.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның негіздері.
Алдын ала тергеу жүргізу Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу
заңдарымен реттеліп отырады. Қылмыстық с жүргізу заңдарына Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасы Президентінің Заң
күші бар Жарлықтары, Қазақстан Республипкасының қылмыстық іс жүргізу
кодексі және де басқа қылмыстық іс жүргізуге қатысы бар заңдар жатады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабындағы
берілген анықтамаға сәйкес "қылмыстық іс" дегеніміз жасалды деп
жорамалданған бір немесе бірнеше қылмыстар бойынша қылмыстық ізге түсу
органы мен сот жүргізетін оқшауландырылған іс жүргізуді айтамыз, ал
"қылмыстық іс жүргізу" деп - қылмыстық істі козғау, сотқа дейінгі дайындау,
сотта талқылау және соттың үкімін (каулысын) орындау барысында нақты
қылмыстық іс бойынша жүзеге асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен
шешімдерінің жиынтығы, яғни қылмыстық іс қозғалғаннан бастап оны мәні
бойынша карау үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жүргізу
(анықтау және алдын ала тергеу), сондай-ақ қылмыстық іс бойынша жеке
айыптаушы мен қорғау тарабының материалдарын дайындау - деп түсіну қажет.
(7. 6 б.)
Сонымен қатар осы анықтамага сәйкес "қылмыстық ізге түсу органдары"
деп прокурор (мемлекеттік айыптаушы), тергеуші, анықтау органы, аныктаушыны
айтуымыз қажет, ал жалпы қылмыстық ізге түсу, яғни айыптау деп - қылмыстық
заңмен тыйым салынған әрекетпен оны жасаган адамды; соңғысының кінәлілігін
анықау мақсатында, сондай-ақ мүндай адамга жаза немесе өзге де қылмыстық-
қүқықтық ықпал ету шараларын қолдауды қамтамасыз ету үшін айыптау тарабы
жүзеге асыратын іс жүргізу қызметін айтамыз. (7.5 б.)
Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу амалдарын жүргізу үшін міндетті
түрде қылмыстық іс қозғалуға тиіс. Алдын ала тергеу жүргізу кылмыстық іс
жүргізудің алғашқы сатысы болып танылады. Қылмыстық істі қозғау үшін оған
заңмен көрсетілген негіздер болуы қажет:
1) Азаматтардың қылмыс туралы арызы.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес азаматтар
болған қылмыс жайлы жазбаша немесе ауызша түрде қүқық қорғау органдарына
арыз беруге қүқықты. Арыз беруші адам жазбаша түрде жазатын 5олса, оның
астына қойылган қолы болуы қажет, сонымен қатар тұратын жері, жүмыс орны,
туған жылы сияқты анықтамаларын көрсету тиіс. Кейбір жағдайларды, азаматтар
түрлі себептермен арызды ауызша түрде беруі мүмкін. Мүндай жағдайларды,
қүқық қорғау органының қызметкері, мысалы тергеуші немесе анықтаушы алдын
ала терге барысында қабылдайтын болса, сол жасалынып жатқан тиісті тергеу
іс-әрекетінің хаттамасына кіргізу қажет. Бұндай жағдай сот отырысының
үстінде болатын болса, сот хаттамасының ішіне кіргізілуі қажет.
Алдын ала тергеу сот отырысында болмайтын болса, ауызша арналған
жағдайда жеке хаттама толтырылуға тиіс. Бұл жеке хаттамада, ауызша арыз
берушінің аты-жөні, түратын жері, жүмыс орны, сондай-ақ оның жеке бас
куәлландыратын құжаттары болуға тиіс. Арызға оны беруші және қабылдаған
лауазымды адам қол қоюға тиіс.
Қылмыс туралы берілген "домалақ" арыздар алдын-ала тексергеннен кейін
ғана, онда қылмысты істі қозғауға негіз болған жағдайда гана қозғалуы
мүмкін, яғни "домалақ" арыз бойынша бірден қылмыстық іс қозғалмайды.
2) Қылмыстық істі қозғаудың тағы бір негізі "өз кінәсін мойындап келу"
болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде берілген анықтамаға сәйкес "кінәсін
мойындап келу" деп адамның оған қатысты әлі күмән келтірілмегенде немесе
аталған қылмысты жасағанына айып тағылмаған жағдайда өзі жасаған қылмыс
туралы ерікті түрде мәлімдеуін айтамыз. (7. 80. б.)
Кінәсын мойындап келу мәлімдемесі ауызша түрде немесе жазбаша түрде
болуы мүмкін және ол қылмыстық іс жүргізуші органға берілуге тиіс. Ауызша
мәлімдеме жасаған жагдайда ол туралы хаттама жасалынып, оны беруші және
қабылдап алушы адам қол қоюға тиіс. Кейбір жағдайларда, кінәсын мойындап
келуші адам қылмысқа қатысқан басқа адамдар жайлы мәлімет беретін болса,
онда ол әдейі жалған хабар бергені үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылатыны
ескертіліп, ескертілгені жайлы қол қоюы қажет.
Қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін кінәсын мойындап келуімен қатар,
басқа да оны айыптайтын дәлелдер жинауға тиіс. Сондай жағдайды ғана оны
қылмыстық жауаптылыққа тартуға болады, ал тек қана өзінің кінәсын мойындап
келу бойынша, басқа дәлелдер болмаған жағдайда қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайды.
1993 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс ауданы Арыс қаласында өз
үйінде балталап кескілеп өлтірілген ерлі зайыпты, 75 жастағы "А" және 72
жастағы "С"-ның мәйіттері табылған. Олар өздерінен бөлек бүрын есірткі
қылмысы үшін сотты болған үлкен баласы "Б"-мен бірге түратын болған. Оқиға
болған күні баласы үйінде болмаған. Бүл қылмыс бойынша алдын ала тергеу
барысында күдіктілер қатарында олардың баласы "Б"-да болып, көптеген
жүмыстар жүргізілген. "Б" - өзінің қылмысқа қатысы жоқ екендігін көрсетіп
отырган. Ешқандай дәлелдер табылмағандықтан және айыпталатын адам
аныкталғамандықтан қылмыстық іс ашылмай тоқтамага адынған. "Б" тағы да
есірткі қылмысымен сотталып кеткен.
1998 жылы Арыс қалалық ішкі істер бөліміне әке-шешісін өзінің
өлтіргені жайлы айтып, "Б" өзінің кінәсын мойындап келген. Өзінің
мәлімдемесінде ол кару ретінде қолданған балтаны сол жақын маңындағы
туәлетке тастағанын көрсеткен. Осыдан соң, қылмыстық іс қайта өндіріске
алынып, алдын ала тергеу амалдары жүргізілген, бірақ "Б"-ның айтқандарының
барлығы дәлелденбеген, ешқандай қару немесе басқа куә, дәлелдер табылмаған.
Сот-психиатриялық экспертиза оның жүйке ауруына шалдыққандығы жөнінде
қорытынды берген және ол соңғы кездерде басталғандығы туралы мәлімет
берген. Барлық тергеу амалдары және іздестіру шаралары жүргізіліп, ешқандай
дәлелдер табылмаған себептен "Б"-ға қарсы қылмыстық қудалау қысқартылған.
Осылайша, кінәсын мойындап келу жағдайлары болған ол жан-жақты тексерілуге
жатады және ол сол кінәсын мойындағаны бойынша қылмыстық жауптылыққа
тартылуға жатпайды, яғни тағы да қосымша дәлелдер жинауға тиіс.
3) қылмыстық іс қозғаудың тағы бір негізі болатын
жағдай, ол "Мемлекеттік органның лауазымды адамның немесе
ұйымда басқару функцияларын атқаратын адам болған қылмыстық оқиға жайлы"
хабарлау жатады.
Өзінің мазмүнына қарағанда бүл жеке мүлік егесінің жазган арызы
сияқты, өйткені мекеме басшысы сол үйымның басшысы ретінде барлық жағдайда
жауапты болып саналады. Мекеме басшысының хабарламасы жазбаша түрде жасалуы
қажет және хабарламага ол қылмысты растайтын қүжаттар қоса тірклуі қажет.
4) Қылмыстық іс қозғау негіздерінің бірі "Бүқаралық
ақпарат
құралдарындағы жарияланған хабарлар" да жатады.
Бүқаралық ақпарат қүралы деп газет, журнал, радио немесе телевиденияда
таратылған хабарламаларды айтамыз. Осындай басылымдарды немесе
телерадиодағы хабарлар қылмыстық іс қозғауға негіз болады. Басылымдарда
немесе телерадиода қылмыс туралы хабарлар таратылған жағдайларда, ол
бүқаралық ақпарат қүраладарын басқарып отырған адамдар, тергеу органдарының
талабы бойынша, өздері жариялауға негіз болған мәліметтерді, қүжаттарды
тергеу органдарына беруге міндетті және осы мәліметтерді берген адамның
атын атауга да міндетті екендігін ескеруіміз шарт. Кейбір жағдайларда,
бүқаралық ақпарат қүралдарының басқару функциясын жүзеге асырушы адам,
міліметтерді, қүжаттарды бере отырып, оны берген адамды немесе ақпарат
көзін қүпия үстауға шарт жасасып беруге қүқылы.
Сонғы кездегі осыған мысалды алатын болсақ, "КТК" телеканалынан
көрсетілген жазаны өтеу колониясындағы орган қызметкерлерінің
сотталушыларды себепсіз үрып-соғатындыгы жайлы келенсіз хабар. Осы оқиға
көрсетілісімен қылмыстық іс қозғалып, кінәлы адамдарды қамауға алынғандығы,
алдын ала тергеу жүргізіліп жатқандығы туралы хабарланды.
5) Қылмыстық іс қозғауға негіз болатын жағдайлардың бірі "кылмыстық
істі қозғауға құқық берілген лауазымды адамдардың және органдардың қылмыс
туралы тікелей мәліметтері" - болып табылады.
Қылмыстық іс қозғауға құқық берілген адамдарға прокурор, тергеуші,
аныктама органы қызметкерлері жатады. Егер, сот қылмыстық, азаматтық немесе
әкімшілік істерін талқылау барысында қылмыс белгілерін байқайтын болса, ол
туралы жеке қаулы шығарып прокурорға хабарлауға міндетті болып табылады.
Қылмыс туралы мәліметтердің тікелей анықталуы деп, тергеуші немесе
анықтаушы қылмыстық ісіт жүргізу барысында басқа бір қылмыс туралы
мәліметтер алатын болса немесе өздерінің кыземттік міндеттерін атқару
кезінде жасалған қылмыстың ізін, салдарын байқайтын болса немесе тікелей
қорған болса, одан бөлек прокурордың заңдарды қадағалау барысындағы қызмет
кезінде қылмыс туралы мәлімметтер алуын айтамыз.
Құқық қорғау органын қызметкерлері қылмыс туралы хабар алғанда ол
арызды тиісті кітапқа тіркеп, оның тіркелгендігі жайлы құжатты арыз
берушіге міндетті. Арызды алудан негізсіз бас тартқан жағдайда, арыз иесі
бұл туралы прокурорға немесе сот орындарына шағымдануға құқылы.
Егер, қылмыс туралы арыз немесе хабар сот орынан түсетін болса, ол
міндетті түрде прокурорга жіберілуге тиісті. Бұл жерде жеке айыптау істері
болатын болса, сот орындары қарайтынын ескеруіміз қажет.
Қылмыстық оқиға туралы хабар немесе арыз қүқық қорғау органына
түскеннен соң үш күн мерзім ішінде шешім қабылдануы қажет. Егер, түскен
хабарлама немесе арыз бойынша қосымша тексерулер, дәлелдер жинақтау
қажеттігі туындаутын болса 10 күнге ұзартылуы, ал ерекше жағдайларда 30
тәулікке үзартылады. Оларды үзартатын тергеуші болса тергеу бөлімінің
бастығы, ал анықтаушы үзартатын болса анықтама бөлімінің бастығы ұзартуға
тиіс. әрбір тексеру мерзімі үзартылған жағдайда прокурорға жиырма төрт
сағаттың ішінде хабарланып отыруы қажет.
Жоғарыда көрсетілген негіздер болған жағдайда қүқық корғау органдары
қызметкерлері мынадай үш түрлі шешімнің біреуін қабылдау қажет:
1. Қылмыстық іс қозғау қаулысын шығарып, алдын ала тергеу жүргізу.
2. Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулы шыгару, яғни қылмыс
қүрамы болмаган жағдайда немес қылмыстылықты болдармайтын жағдайлар
болғанда шығарылуы тиіс.
3. Қылмыстық оқиға болған жерге байланысты басқа құқық қорғау
органынна немесе тергеу реті бойынша басқа жаққа жіберуге, ал жеке
айыптау істері болатын болса сот орындарына жолдау қажет.
Бұлардан басқа шешім болмауға тиіс.
Қазастан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 177-бабында
көрсетілген негіздер болған жағдайда анықтаушы, анықтау органы, тергеуші,
тергеу бөлімінің бастығы, прокурор қылмыстық іс қозғау туралы қаулы
шығарады.
Қылмыстық іс қозғау қаулысында оның шығарылған уақыты мен орны,
қылмысты жасаған адам туралы, іс қозғаудың себептері мен негіздері, қандай
белгілері бойынша қозғалып отырғаны туралы қылмыстық заңның бабы, қаулыны
шығарған адамның аты жөні, шені көрсетілуге тиіс. Қаулының көшірмесі 24
сағаттың ішінде прокурора жіберілуі керек. Сонымен қатар қабылданған шешім
жайлы хабарлама арыз беруші адамға және өзіне қарсы қозғалған адамға
хабарланады және олардың құқықтары мен міндеттері түсіндірілуі қажет.
Қозғалған қылмыстық іс бойынша прокурор заңдылықты хабарлап отырып
анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғау
туралы каулысының күшін жоюға және қлмыстық іс қозғаудан бас тарту каулысын
шығаруға, ал қылмыстык іс қозғаудан бас тартылған болса, керісінше
қылмыстық іс қозғаулан бас тарту қаулысының күшін жойып, қылмыстық іс
қозғауға қүқығы бар.
2.2. Алдын ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу барысындағы
алдын-ала тергеу амалдары.
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабында алдын
ала тергеу (алдын ала іздестіру) деп уәкілетті органдардың қылмыстық іс
жүргізу заңында белгіленген өкілеттік шегінде істің мән-жайын жиынтығын
анықтау, белгілеу, бекіту және қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапка
тарту жөнінде сотқа дейінгі қызметінің іс жүргізу нысаны болып табылатыны
көрсетілген. (7. 5 б.)
Алдын ала тергеу сотқа дейінгі кезеңдердегі қылмыстық іс жүргізуді
жүзеге асырады. Және уәкілетті адамның қылмыстық іс қозгау туралы қаулы
шығарған кезінен басталады, ал аяқталу сәті айыптау қортындысын жазу немесе
қылмыстық істі медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа
жіберу туралы қаулы, не болмаса қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы
шығарған кезде біткен болып саналады. (11. 77 б.)
Алдын ала тергеу жеке айыптау істері және анықтама жүргізілетін
істрден басқа барлық істер бойынша жүргізіледі. Сонымен катар алдын ала
тергеу кәмелетке толмағандар немесе өздерінің дене немесе ақыл-ой
кемістіктерін байланысты өздерінің қоргану күқықтарын өздері жүзеге асыра
алмайтын адамдар жасаған қылмыстар туралы барлық қылмыстық істер бойынша
жүргізілуге тиіс.
Алдын ала тергеуді қылмыстық істер бойынша ¥лттық қауіпсіздік
комитетінің, ішкі істер және қаржы полициясының тергеушілері жүргізеді.
Алдын ала тергеу мерзімі қылмыстық іс қозғалған күннен бастап екі ай
мерзім болып табылады. Қылмысты іс күрделілігіне қарай, аудандык прокурор
үішнші айға, облыстық прокурор алты айға дейінгі ұзартуы мүмкін. Ары қарай
алдын ала тергеу мерзімін үзарту айрыкша жағдайларда ғана, Қазақстан
республикасының Бас прокуроры, оның орын басарлары, Бас әскери прокурор
гана күқықты болады.
Алдын ала тергеу мерзімін үзарту үшін тергеуші мерзімді үзарту туралы
каулыны аудандық, облыстық прокурорға тергеу мерзімі бітуге 5 тәулік
қалардың алдында, ал Бас прокурорға, оның басарларын 10 тәулік қалған кезде
кылмыстық іспен бірге алып баруы қажет.
Бұл жерде апдын ала тергеу барысында бас шарасы ретінде қамауға алу
колданылған кездегі қамаудың ұзарту мерзімімен аздаған айырмашылықтары бар
екенін айта кеткеніміз жөн болады. Алдын ала тергеу бас шарасы ретінде
қамауға алынған кезде оның да алғашқы мерзімі екі аи болып табылады. Үшінші
айға үзарту аудандық прокурорға, алты айға дейін облыстык прокурор, тоғыз
айға дейін Бас прокурордың орынбасары, он екі дейін ұзарту тек Бас
прокуордың өзінің ғана қүқығы екенін ескертуіміз қажет. Қамау мерзімін
ұзарту кезінде аудандық прокурорға қамау мерзімі аяқталған жеті тәулік
қалғанда, ал Бас прокурордың, оның орынбасарларының адына қамау мерзімі он
бес тәулік қалғанда қамау мерзімін үзарту қаулысын қылмыстық іспен бірге
алып баруымыз тиіс екенін ескертуіміз қажет.
Алдын ала тергеу кезінде барлық тергеу амалдары жүргізілуге тиісті.
Сонымен қатар сезікті адамды, айыптаушының және де басқа қылмыстық процеске
қатысушыларды ажырата білуіміз қажет және олардың әрқайсына байланысты
тергеу амалдары жүргізіледі.
Тергеу амалдарына: жауап алу, тергеу қарауы, куәландыру, оқиға болған
жерді қарау, беттестіру, тінту және алу, эксгумация, тергеу эксперименті,
жауапты оқиға болған тексеру, сараптама тағайындау т.б. жатады.
Қазіргі кезеңде қылмыстық істер бойынша дәлелдемелердің 80 % -ке жуығы
куәлардың, жәбірленушілердің, сонымен қатар сезіктілердің де жауаптарына
негізделіп отыр. Сондықтан да жауап алу сияқты тергеу әрекеттерінің
маңыздылығына көп көңіл аударылуы қажет. Жауап алушы тұлға, яғни анықтаушы,
тергеуші, прокурор жауап алудағы өзінің ерекше орнын сезініп жоғарғы
денгейдегі кәсіби және адамгершілік қасиеттерін таныта білуі тиіс. 9.97
б.
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69-бабында
айыпталушы туралы анықтама берілген. Бүл анықтама бойынша -Өзіне қатысты
айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы қаулы шаққан адам, не өзіне қатысты
сотта жеке айыптайтын қылмыстық іс қозғалған адам, сондай-ақ оған қатысты
анықтау органының бастығы айыптау хаттамасын жасаған және бекіткен адам
айыпталушы болып танылады. Іс бойынша басты соттың талқылауы тағайындалған
айыпталушы - сотталушы деп, өзіне қатысты айыптау үкімі шығарылған
айыпталушы - сотталған адам деп, өзіне қатысты ақтау үкімі шыққан
айыпталушы - ақталушы адам деп аталады - деп көрсетілген. 3.316.
Жоғарыда көрсетілген анықтамадан, біз 3 жағдайда айыпталушы болып
танылатынын байқаймыз.
Бірінші жағдай: Сезіктіге айыпталушы ретінде жауапқа тарту қаулысы
шығарылып, өзіне жарияланған жағдайда. Жалпы сезіктінің жағдайы айыпталушы
жағдайына көп үқсас болып келеді. Бұл жерде біз сезік және айып
үғымдары арасындағы өзгешіліктерді айыра білуіміз қажет. Оларды өзі төрт
жағдайды - дәлелдену деңгейі бойынша, мақсаттары бойынша, іс жүргізуді
бекіту тәсілдері бойынша және қүқықтық салдарлары бойынша ажыратылады.
а дәлелдену деңгейі бойынша сезік - бүл іс жүзіндегі деректерге
негізделген нақты адамның кінәсі жөніндегі уәкілетті органдар мен қызмет
адамдарының болжамдары болса, айып - белгілі бір адамның қылмыс жасағаны
туралы анықтау органының, тергеушінің, прокурордың, соттың дәлелденген
сенімі болып табылады.
б мақсаттары бойынша сезік - нақты кінәлі адамды анықтаура
анықтаушының, тергеушінің ол шынында да қылмыс жасады немесе деасаған жоқ
деген сенімін қалыптастыруға, нығайтуға бағытталса, "айып"- алыптасқан
айыптауды растау немесе жоққа шығару жөніндегі алдағы қызметті
жорамалдайды.
в іс жүргізуді бекіту тәсілдері бойынша сезік" - қылмыстық іс қозғау
туралы қаулыдан, ұстау хаттамасынан не айып тағылғанға дейін бұлтартпау
шараларын қолдану туралы қаулыдан туындайтын болса, "айып" - іс жүргізу
түрінде дербес құжатта, яғни айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы
қаулыда, айыптауды өзгерту туралы қаулыда, айыптау қортындысында, үкімде
және өзге іс жүргізу құжаттарында бекітіледі.
г қүқықтық салдарлары бойынша сезік - дербес процессуалдық тұлғаның
пайда болуына, қылмысты дәлелдеу арқылы айыпталушы тұлғасына әкелетін
болса, айып- айыпталушы ретіндегі дербес процессуалдық түлғаның пайда
болуына алып келеді, тар мағынада алдын ала тергеуден сот процесс!
басталғанша, ал кең мағынада үкім заңды күшіне енгенше айыпталушы ретінде
болады да, содан соң сотталушы ретіндегі дербес процессуалдық тұлғаның
туындауына әкеледі.
Сонымен бірінші жағдай бойынша, алдын ала тергеуде қылмыс
жасады деп айыптау үшін жеткілікті дәлелдемелер болған кезде тергеуші
сезікті адамға айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы дәлелді қаулы
шығарады және оны сезіктіге жариялаған уақыттан бастап ол айыпта-
лушыға айналады.
Екінші жағдай: Егер адамға қарсы сотта жеке айыптайтын қылмыстық іс
қозғалған болса, ол айыпталушы болып табылады. Жалпы жеке айыптау ісі,
жәбірленушінің сотқа адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы шағым беруі
арқылы қозғалады. Азаматтардың анықтау органына, тергеушіге, прокурорға
жеке айыптау жөніндегі берген шағымдары сот орнына жолдануға жатады,
өйткені жеке айыптау істерін сот орындары қозғауға тиіс. Сонымен қатар жеке
айыптау істері тек қана жәбірленушінің шағымы болған кезде ғана қозғалуға
тиіс, ал жәбірленуші мен айыпталушы біріскен жағдайда қысқартылуға тиіс.
Тағы да айта кететін нәрсе, қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабы 2-
бөлігінің талабына сәйкес, егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
жағдайдағы, не басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі қүқықтарды өз
бетінше пайдалануға қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
прокурор жеке айыптау іс бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған
кезде де қылмыстық іс қозғауға кұкылы.
Жеке айыптау қылмыстық ізге түсу мен сотта айыптау істерінің бір түрі
болып табылады. Жасалған қылмыстың сипаты мен ауырлығына карай қылмыстық
ізге түсу мен сотта айыптау жеке, жеке - жариялы және жариялы түрдегі
айыптау болып үш түрге бөлінеді. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге
асыратын қылмыстар қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабында көрсетілген.
Олар жалпы саны 13 қылмыс құрамдары және онша ауыр* емес қылмыстар қатарына
жататындар.
Жеке айыптау ісі бойынша шағым беруіші адам өзінің шағымында қылмыстық
оқиғаның сипттамасы, қандай дәлелдемелер бар екендігі, қылмыстың жасалған
орны мен уақыты, қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адам туралы
мәлімдемелер, сотқа шақырылуға тиісті куәлардың тізімі, түратын жерлерін
көрсетіп, өзінің мәліметтерін көрсетіп, соңына қолын қойуы қажет. Домалақ
арыз бойынша жеке айыптау істері қозралмайды. Жеке айыптау істері бойынша
сот шағым келіп түскен кезден бастап 15 тәуліктің ішінде, соның ішінде
айыпталушыға құқықтары түсіндіріліп, шағымның көшірмесі тапсырылғаннан соң
үш тәуліктен кейін қарауға міндетті.
Үшінші жағдай: Анықтаушы айыптау хаттамасын түзіп, оны анықтау
органының бастығы бекітіп, сезіктіге жариялаған кезден бастап айыпталушы
адам болып танылады. Бүндай жағдай алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес
қылмыстық істер бойынша анықтау материалдары істі сотта қарауға негіз
болатын жағдайларда болады.
Анықтама жүргізілетін қылмыстық істер қылмыстық іс жүргізу кодексінің
285-бабында көрсетілген. Сонымен қатар бүл бапта қандай қылмыстық істерді
қай органдар жүргізуі қажет екендігі де анық көрсетілген.
Анықтама жүргізілген жағдайда анықтаушы қылмыстық оқиғасы, қылмыстық
заңмен тиым салынған әрекетті жасаған адам, адамның кінәлігі, залалдың
сипаты мен мөлшері, кінәлнің соттылығы болған ба, жоқ па, жүмыс орны,
мінездемесі және басқа қылмысты ауырлататын және женілдететін мән-жайларды
анықтауы қажет.
Анықтаушы анықтама жүмыстарын жүргізіп біткен соң айыптау хаттамасын
жазуға тиіс. Айыптау хаттамасында оның жасалған уақыты мен орны, кімнің
жасағандығы, қылмысты жасаған адам туралы деректер, тағы да басқа іске
маңызы бар мән - жайлар, одан бөлек Қазақстан Республикасы қылмыстық
кодексінде көрсетілген қай баптағы, бөліктегі және тармақтағы қылмыстық
әрекеттерді жасағандығы көрсетіледі.
Сонымен қатар, айыптау хаттамасына анықтау барысында алынған барлық
материалдар, сотқа шақыртуға жататын адамдардың тізімі қоса беріледі және
қылмыстық іс жүргізу заңы талабына сәйкес айыптау хаттамасы жасалған адам
айыпталушы болып танылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес елімізде адам кұқықтары
мен бостандықтары танылады және олардың сақталуына, орғалуына
конституциялық кепілдік береді. Ата заңымыздың 12-бабында адам құқықтары
мен бостандықтары әркімге тұмысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады,
олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады - деп
көрсеткен.1.66..
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69 -бабының 2-
бөлігінде айыпталушы пайдаланатын заңды құқықтары көрсетілген. Ол бойынша
айыпталушы:
• өзіне берілген құқықтары мен заңды мүдделерін қолданыстағы
заңға қайшы келмейтін құралдармен және тәсілдерменқорғауға және осы
қорғануға дайындалу үшін жеткілікті уақыт және қажетті мүмкіндіктер
алуға құқылы.
• бұл жерде айта кететін нәрсе мысалы, алдын ала тергеу аяқталған
соң, айыпталушыға және қорғаушыға барлық жиналған іс материалдары
танысуға беріледі. Сонымен қатар айғақ заттар, хаттамаларға тіркелген
бейнежазба, фонограмма, кинофильмдер, слайдылар тындатылып,
көрсетіледі.
Айыпталушы және оның қорғаушысы өз өтініштері бойынша жеке-жеке
немесе бірге отырып танысуына болады.
Қылмыстық іс бірнеше томнан тұратын болса, оның кез келгенін қайта
қарап шығуға, құжаттардың көшірмесін түсіріп алуға, мәліметтерді кез -
келген көлемде көшіріп алуға немесе техникалық қүралдар қолданып түсіріп
алуға рұқсат беріледі. Олардың қылмысты іспен танысу уақытына шек
қойылмайды, бірақ қасақана созып жатқандығы білінген жағдайда, тергеуші
өзінің прокурор бекіткен дәлелді қаулысымен танысу уақытын жеткілікті бір
мерзім ретінде тағайындауы мүмкін. Осының барлығы айыпталушының қорғану
құқығын және оған дайындалуға жасалып жатқан қажетті мүмкіндіктер болып
саналады.
Айыпталушы өзінің не үшін айыпталып отырғандығын білуге және
айыпталушы ретінде жауапқа тарту қаулысының көшірмесін алуға қүқылы.
Сонымен қатар осы тағылған айып бойынша түсініктеме және жауап беруге,
өзінің қандай қүқықтары бар екенін білуге және жауап беруден бас тартуға
қүқылы.
Қылмыстық ізге түсу органы айпталушы ретінде жауапқа тарту каулысын
жариялай отырып, айыпталушының қандай құқықтары бар екендігін түсіндіруге
міндетті және қаулыда көрсетілген айыптар бойынша айыпкер ретінде жауап ала
отырып, айыпталушының көрсеткен қарсы дәлелдемелерін тексеріп, жеңілдететін
мән - жайлардың бар не жоқтығын анықтауы тиіс. Сонымен қатар, кінәсіздік
презумпциясы принципіне сәйкес айыпталушы жауап бермеуіне, оның кінәлілігін
тиісті орган дәлелдеуге, әрбір дәлелденбеген күдік айыпталушының пайдасына
шешілуге тиіс екендігі ескерілуі қажет.
Айыпталушы бұлтартпау шараларын қолдану туралы қаулының көшірмесін
алуға, өтініш пен қарсылық мәлімдеуге, ана тілінде немесе өзі білетін тілде
айғақ беруге және түсінісуте, аудармашының көмегін тегін пайдалануға,
қорғаушы алуға, өзінен жауап алудың алдындагы кезеңнен бастап қорғаушымен
оңаша және қүпия жолығуға, өзінің, қорғаушысының немесе заңды өкілінің
өтініші бойынша тергеушінің немесе анықтаушының рұқсатымен жүргізілетін
тергеу әрекеттеріне қатысуға, осы тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен
танысуга және оларға ескертулер беруге қүқылы.
Бүлтартпау шарасының қаулысының көшірмесін анықтаушы, тергеуші бере
отырып, айыпталушының шағымдану қүқығы бар екенін, соған мүмкіндік жасауына
жағдай жасау үшін беруі қажет. Жалпы айыпталушы анықтаудан, алдын ала
тергеуден немесе соттан жасырынады, не істі сотта объективті зерттеуге және
талдауға бөгет жасайды, немесе қылмыстық әрекет жасаумен шүғылдануды
жалғастырады деп ойлауға негіздер болған кезде, немесе үкімнің орындалуын
қамтамассыз ету қажет болған жағдайда қылмыстық процесті жүргізуші орган
бүлтартпау шараларының бірін қолданады, яғни ешқайда да кетпеу және өзін
дүрыс үстау, жеке кепілдік беру, әскери қызметшіні әскери бөлім
командованиясының бақылауына беру, кәмелетке толмағанда қарауға беру, кепіл
болу, үйде қамап үстау немесе қамау сияқты бүлтартпау шаралары түрлерінің
бірін қолданады. Сонымен қатар айыпталушы, аудармашының тегін көмегін талап
етуге, қорғаушымен қамтамассыз етуді талап етуге қүқықты.
Айыпталушы соттың, прокурорың, тергеушінің және анықтаушының іс-
әрекетімен шешіміне шағым беруге, ақталмайтын негіздер бойынша істі
қысқартуға қарсылық білдіруге, жария сөз талқылауын талап етуге, бірінші
және аппеляциялық сатыдағы соттың қарауына қатысуға, ақырғы сөз айтуына
құқылы.
Кейбір жағдайларда айыпталушыға толық дәлел болмастан, оның қылмыс
жасағандығы туралы күдік қана болуы мүмкін. Осындай жағдайларда қылмыстық
ізге түсу органдары, айыпталушы жайында оның қылмысы дәлелденбегеніне
байланысты қысқартуы мүмкін. Кінәсіздік презумпциясы бойынша, барлық күдік
сезіктінің, айыпталушының пайдасына шешілетіндіктен, қылмыстық іс бойынша о
л ақталуға тиіс. Осындай ақтау үкімі болмаған жағдайларда, айыпталушы
қарсылық білдіруіне болатыны айтылып отыр. Жоғарыда біз айыпталушы сот
қарауында, сотталушыға айналатынын, ал үкім шыққан соң сотталған адам
болатынын көрсеттік. Бірақ бұл жерде айыпталушы мен сотталушы құқықтары
бірдей екенін ескерген жөн, яғни айыпталушының барлық құқықтарын сот
қарауында сотталушы пайдаланады.
3 - Тарау. БІРІНШІ САТЫДАҒЫ, АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ САТЫСЫНДАҒЫ
СОТТА ІC ЖҮРГІЗУ.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот тергеуі.
Қазақстан Республикасының қылмыстық істер жүргізу заңдарына сәйкес
бірінші сатыдағы сотқа аудандық және оған теңестірілген соттар жатады.
Сонымен қатар облыстық және оған теңестірілген соттар, Қазақстан
Республикасының Жоғарғы соты да өздерінің қарауына жатқызылған қылмыстық
істер бойынша бірінші сатыдағы сот ретінде іс қарайды.
Облыстық және оған теңестірілген және Қазақстан Республикасының
Жоғарғы Сотының қарауына жатқызылған қылмыстық істерден басқа істердің
барлығы аудандық және оған теңестірілген соттардың бірінші сатыдағы сот
ретінде қарауына жатқызылған істер болып табылады.
Қылмыс жасағаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы көзделген қылмыстық
істер, сондай-ақ осы әрекеттерді есі-кіресілі шығасылы күйінде жасалған
немесе оларды жасағаннан кейін жүйке ауруымен ауырған адамдарға медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істер бірінші саты бойынша
облыстық және оған теңестірілген соттарда қаралуға жатады.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Қазақстан Республикасы
Президентінің міндеттерін атқару кезінде мемлекеттік опасыздық жасаған
жағдайда, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, Қазақстан
Республикасының Парламентінің депутаты, Қазақстан Республикасының Бас
Прокуороы, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің Төрағасы
немесе оның мүшелері, Үкіметтің қүрамына кірмейтін орталық атқарушы
органдардың бірінші басшыларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
Президентіне тікелей бағынатын мемлекеттік, органдардың бірінші
басшыларының қызметтік міндеттерін атқаруына байланысты жасаған қылмыстар
туралы бірінші сатыдағы сот ретінде қылмыстық істі қарайды.
Бірінші сатыдағы және жалпы басқа да қылмыстық істер оқиға жасаған
жердегі соттардың қарауына берілуге жатады.
Қылмыстық істер айыптау қорытындысымен сотқа келіп түскеннен кейін
соттың төрағасы немесе чшың тапсыруы бойынша судья істі сотта іс жүргізу
үшін қабылдау туралы мәселені шешеді және мынандай шешімдер қабылдайды:
1) басты сот талқылауын тағайындау туралы
2) істі қосымша тергеуге қайтару туралы
3) іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы
4) істі сотталу бойынша жіберу туралы
5) істі тоқтату туралы
6) қылмысты істерді біріктру туралы
Осы шешімдердің бір бес тәуліктен кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Қылмыстық істі қарай отырып судья мына жағдайларды анықтауға тиіс:
1) Істің осы сотта қаралуы тиіс екендігі
2) Істің тоқтатуға немесе уақытша тоқталуына негіздер бар ма жоқ па.
3) Адын ала тергеуде немесе анықтама жүргізу кезінде
заңның
бұзылмағандығы
4) Айыптау хаттамасы немесе айыптау қорытындысының көшірмесі
айыптаушыға берілгендігі туралы
5) Бүлтарпау шарасын өзгертуге негіз бар ма, жоқ па
6) Мүлікті тіркілеу үшін шаралар қабылданғандығын
немесе істелмегендігін
7) Түскен арыздар қанағаттандыруға жатады ма жоқ па.
Осы мәселелерді қарау үшін судья алдын ала тыңдауды өткізуге тиіс. Оны
судья жеке дара өткізеді және хаттама жүргізіледі. Алдын ала тыңдау өткізу
нәтижесі бойынша, жоғарыда көрсетілген жағдайлар болмайтын болса, басты сот
талқылауын тағайындайды, ол туралы қаулыда жазылады.
Басты сот талқылауына сотталушы міндетті түрде қатысуы тиіс. Қылмыстық
іс жүргізу заңдары бойынша, сотталушы ауырлығы шағын кьілмыс болса, немесе
Қазақстан Республикасы жерінен тыстау болса немесе жалтарып жүрген болса
қатыспауы мүмкін. Сонымен қатар басты сот талқылауына жәбірленуші,
қорғаушы, прокурор қатысуы міндетті болып табылады.
Басты сот талқылауында тәртіп бүзылған жағдайда, қорғаушы мен
прокурордан басқа, барлық қатысушылардың қайсысы болса да шығарылып
жіберілуі мүмкін. Сонымен қатар мүндай жағдайда судья әкімшілік жазасын
қолдануы мүмкін.
Сот тергеу айыптаушының соталушыға таққан айыбын мәеісіе баяндаудан
басталады. Төрағалық етуші сотталушыдан айыптаудын мәнісін түсінгенін
немесе түсінбегенің анықтайды және оның тағылған айыпқа өз көзқарасын
білдіруге қүқығы бар екенің хабарлайды. Сотталушы жауап бермеуге қүқылы
жәнебүндай жағдайда сотталушы кінәсін мойындамады деп түсінілуі қажет.
Осыдан соң тараптар үсынған дәлелдемелер зерттелуге тиіс. Дәлелдемелерді
алдымен айыптаушы тарап ұсынуды бастайды. Сотталушы сот отырысын кез келген
сәтінде, төрағалық етушінің рұқсатымен дәлелдемелер усынуға құқылы.
Сотталушы айғақ беруге келісім берген жағдайда, оның айыбын
түсіндіреді және оның барлық айтқаны өзіне қарсы пайдалануы мүмкін екенің
ескертеді.
Осыдан соң бірінші болып қорғаушы жаңа қорғау жағына қатысушылар одан
соң айыптаушы жағы және айыптаушы тараптары жауап алады.
Сотталушыдан кейін жәбірленушіден жауап алынуға тиіс, одан бөлек
куәлардан, сарапшыдан жауап алынады. Егер, тараптар өтінініш жасаған
жағдайда сот сараптама тағайындауы мүмкін. Осыдан соң заттай дәлелдемелерді
карау, мән-жайларды куәландыратын тергеу іс-әрекетіне қаттамалары немесе
қүжаттары толық немесе ішінара жария етіледі.
Сот тергеуі барысында ешқандай қосымша өтініштер түспеген жағдайда
төрағалық етуші сот тергеуін аяқталды деп жариялайды және сот жарыссөзінің
бастайтының хабарлайды. Сот жарыссөзінде барлық уақытта бірінші
болыпайыптаушы сөз алады. Сот жарыссөзінде барлық қатысушылар
қатыстырылады. Осыдан соң соталушыға соңғы сөз беріледі. Сотталушы сөзін
аяқтау уақыты белгіленбеген және оған ешкім сүрақ қоюға рүқсат етілмейді.
Осыдан соң сот кеңесу бөлмесіне кетеді.
Сот кеңесу бөлмесінде ешқандай ықпал ету мүмкіндігі болмауы қажет. Ол
жерде тек соттын қүрамы ғана болуға тиіс. Кеңесу бөлмесінде сот
сотталушының кінәсі бар ма, жоқ па және бүл әрекет қылмыс болып табылады ма
жоқ па, дәлелдемелер жеткілікті ме жоқ па, жазанын қандай түрі қолданылуға
тиіс, келтірілген шығын өтелді ме жоқ па және оны кім төлеуі қажет және
басқа қылмыстық іс жүргізу кодексінің 371-бабында көрсетілген талаптарды
орындауға тиіс. Сот үкімі немесе ақтаушы болуы мүмкін.
Айыптау үкімі соталушының қылмыс жасауға кінәлі деп тану туралы
шешімінен түрады.
Айыптау үкімі:
1) сотталушы өтеуге тиіс қылмыстық жаза тағайындала отырып;
2) адамды қылмыстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..- 3-4 бет.
1- Тарау. Кылмыстық іс жүргізу сатыларының жалпы сипаттамасы.
1.1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының
түсінігі ... ... ... ... ... ... .-5 -6 бет.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...-7 -9 бет.
2- Тарау. Қылмыстық іс қозғау және алдын-ала тергеу жүргізу сатысы.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның
негіздері ... ... ... ... ... ... .- 10-15 бет.
2.2. Алдын-ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу
барысындағы алдын-ала тергеу амалдары ... ... ... ... ... ... .-
16-24 бет.
3- Тарау. Бірінші сатыдағы сотта, аппеляциялық және қадағалау
сатысындағы іс жүргізу.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот
тергеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .-25-
30 бет.
3.2. Аппеляциялық сатыдағы іс
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... -31-46 бет.
3.3. Қадағалау сатысындағы іс
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .-48-53 бет.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... -54-55 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...-56-57 бет.
К І Р І С П Е
Соңғы жылдардағы әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерістер
заңдарды батыл түрде өзгерту қажеттігін туғызды. Ұлттық құқықты
қалыптастыру жағдайында социалистік түсініктегі категориялар мен
институттардың және олардың осы заманға лайық мазмұнмен толығуының
арасындағы қарама-қайшылық анық көзге түсе бастады.
Құқықты реформалау қажеттігі кенеттен және ҚСРО-ның ыдырауына
байланысты пайда бола қалған жоқ. 80-ші жылдардың алдында теоретиктер де,
практиктер де 1959-1961 жылдарда қабылданған заңдар құқықтығы осы заманғы
тенденцияларды объективті түрде бейнелей алмады, ең жоғарғы байлық ретінде
адамның, қалыптасып келе жатқан қатынастар жүйесіндегі оның орнын,
мемлекеттің рөлін және адам мен мемлекеттің өзара қатынасының сипатын
белгілейтін, құқықтық мемлекеттегі басым бағыттарын белгілейтін әлемдік
үлгілерге жауап бермейді деген ойға келді.
Бұрын қолданылып жүрген заңдарға енгізілген толып жатқан толықтырулар
мен өзгертулер қарама-қайшылық өткірлігін белгілі бір деңгейде жамап-
жасырғанымен социалистік түсініктегі құқықтың бағыты мен мазмұнының
негіздеріне оған ықпал еткен жоқ.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының сол күйі туралы айта келіп, профессор
В.М.Савицкий: Қылмыстық іс жүргізу кодексін жамап-жасқан одан әрі
жетілдіру енді тиімді бола алмады. Жаңа қылмыстық іс жүргізу заңын жасайтын
уақыт келді, онда ҚСРОдағы мен одақтас республикалардың құқықтық
шығырмашылық пен құқық қолдану тәжірибесіндегі барлық бағалы құндылықтар
ескерілуі, заңдардың аралас салаларындағы жетістіктер пайдаланылуы, шетел
мемлекеттердің іс жүргізу институттары біздің болмысымызға орай түзертіліп
пайымдалуы және жүзеге асырылуы тиіс деп жазған.
ҚСРО-ның ыдырауы теоретиктердің қорытындыларын расқа шығарады,
өйткені ол біпқатар жанама түрдегі факторлармен қатар негізінен заңдылықтың
сақталуына нақты кепілдіктер жоқ ережелерге құрылған құқық саясатының
жарамсыздығын әйгілеп берді.
Сонымен, қылмыстық іс жүргізу құқығының жалғасып отырған қалыптасу
процессі объективті түрде себепші болатын мынадай құбылыстармен қатар жүріп
отырады:
• социалистік ұғымдағы құқықтан бас тарту;
• жалпы адамзаттың жетістік болып табылатын құқық институттарын сақтау;
• құқықтық мемлекет құрылысының міндеттеріне жауап беретін жаңа құқықтық
институттарды құру мен қабылдау.
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру процесінің жалпы жүйесінде өтпелі
кезең ретінде түсіндірілетін қазіргі уақыт құқық қызметінің кез келген
саласында көрініс тауып отырған серпінмен сипатталады. Осы серпінді
процестердің бәрі де өзара байланыста бола отырып, нормаларды қалыптастыру
процесіне ықпал етеді.
Біздің көзқарасымыз бойынша экономиканы қайта құрылымдау, басты
институттарын қайта құру (бұрын қолданылып жүрген құрылымдардағы
бағыныштылық сипатты өзгертудің өзі заңдарды жақсартуды таоап ететін
қосымша жағдайлар туғызады); заңдардың тұрақтылығына ықпал ететін жаңа
құрылымдарды құру (мәселең, қаржы полициясын құру, анықтау органдарына
жататын субъектілер тізбегәндегі өзгерістерге объективтік түрде әкеліп
соқты).
Кылмыстық іс жүргізу бірнеше бір-бірімен байланысты сатыландан
құралған. Бұл сатылардың өз мақсаттары мен міндеттері бар. Біз жұмысымызда,
қылмыстық іс жүргізудің әр сатысына түсініктеме және мінездеме беруге,
қылмыстық іс жүргізудің әр сатысында өткізілетін шаралардың түрін, тәртібін
анықтауға арнаймыз.
1- Тарау. ҚЫЛСЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ САТЫЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түсінігі.
Қылмыс болып, оның нәтижесінде қылмыстық іс қоғалса, тергелсе,
қылмыскер анықталып ұсталса, ол іс сотта қаралып – қылмыскерге жаза
тағайындалып, сот шешімі орындалса не болсмаса болмаса шағымдалса, тағы бір
жаңадан ашылған мән жағдайларға байланысты іс қайта тергеу және осы айтылып
өтілген шаралардың заңдылыққа сай өтуін қадағалау сияқты шараларды
қылмыстық іс жүргізу сатыларына жатқызуға болады. Олай дегеніміз қылмыстық
іс жүргізудің әр сатысында әр түрлі мәселелер шешіледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің ерекше
бөлімінде қылмыстық іс жүргізу сатылары толық көрсетілген.
Осы негіздерге сұйене отырып қылмыстық іс жүргізу саталарына
түсініктеме берейік.
Қылмыстық іс жүргізу сатылары деп қылмыс болып, ол туралы хабар түскен
уақыттан басталын, қылмыскер істеген қылмысы үшін жазасын алып оны өтегенше
созылатын уақыт және осы уақыт ішінде өткізілетін процессуалдық әрекеттер.
Процессуалдық әрекеттердің мақсаттарына қарай қылмыстық іс жүргізуде
сегіз сатыны ажыратуға болады, олардың алтауын негізгі, ал қалған екеуін
қосымша деп атауға да болады. Олай атау себебіміз, қылмыстық істердің
қөбісі алдыңғы алты сатының барлығын өтеді. Қалған екі саты: жаңадан
ашылған мән-жайлармен және кәмелетке толмағандардың қылмыстық істерімен
байланысты.
Қылмыстық іс жүргізу сатылары:
1. Қылмыстық іс қозғау;
2. Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу өткізу;
3. Қылмыстық іс бойынша басты сот талқылаудың өтуі;
4. Апелляциялық сатыда іс жүргізу;
5. Қадағалау сатысында іс жүргізу;
6. Соттың шешімін орындау сатысында іс жүргізу;
7. Жаңадан ашылған мән жайлар бойынша қылмыстық іс жүргізуді жаңадан
өндіру (жалғастыру);
8. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық ісі бойынша іс жүргізу.
Бір қылмыстық іс жүргізу барысында барлық негізгі сатылар қайталанып
отырылуы міндетті шарт емес. Кейбір жағдайларда, бір іс бойынша қылмыстық
іс қозғалып, алдын ала тергеу өткізілу барысында іс басқа істермен
біріктірілуі (ҚІЖК, 48-бап), бөлектенуі (ҚІЖК, 49-бап), тоқтата тұрылуы
(ҚІЖК, 50-бап), қысқартылып кетуі мүмкін (ҚІЖК, 51-бап). Оның себептері
мен негіздері әр түрлі болады. Мысалы: алдын-ала тергеу барысында шардап
шеккен адаммен зардап түсірген адамның татуласып кетуі себебінен іс
қысқартылып кетуі мүмкін.
Бұл сатылар енді өзгеріске түспейде деп ойлау қате ой деп санаймыз.
Өйткені уақыт талабтарына сай жаңадан қылмыстық іс жүргізудің құрылымы,
немесе процеске қатысушылар өзгерсе, тағы басқа қылмыстық істі құрайтын
элементтердің өзгеруіне байланысты, кейбір сатылардың керегі жоқ болуы
немесе жаңадан тағы бір сатылардың тайда болуы мүмкін деп ойлаймыз.
1.2. Қылмыстық іс жүргізу сатыларының түрлері және
олардың мақсаттары.
Қылмыстық іс жүргізу сатыларын жоғарыда атап шықттық. Енді осы
сатыларға қысқаша мінездіме беріп олардың өз алдарына қойған мақсаттарымен
танысып шығайық.
Бірінші саты, қылмыстық іс қозғау (ҚІЖК, 23-тарау) – бұл сатыда
қылмыстың болғанын не болмағанын тексеріп, керек болса қылмыстық іс
қозғалмай жатып, оқиға болған жерді қарау және сараптама тағайындау тергеу
әрекетерін өткізіп солардың берген қорытындысына сүйене отырып қылмыстық
істің қозғауын не қозғамауы шешіледі.
Қылмыстық іс жүргізу кодекісінде, қылмыстық іс қозғауға анықтама
берілмеудің салдарынан, құқықтардың нормаларын оларға берілетін
түсініктердің, олардың қолданылуын әркім әртүрлі түсінеді.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-баптың, 27-бөлімінде істі өндіру
мағынасына бір қылмыстық іс бойынша қылмыстық іс қозғау барысында, сотқа
дейіндгі дайындықта, сот талдауында және сот каулысын (шешімдерін) орындау
барысында өткізілетін процессуалдың әрекеттерінің және шешімдердің
қосындысы жатады.
Соныменен, қылмыстық іс қозғау барлық уақытта ең бірінші және міндетті
саты болып табылады. Қылмытсық іс қозғалмай алдын ала тергеу жүргізілмейді.
Бұл сатыда қылмыстық қудалау функциясын орындайтын мемлекеттік
органдар мен лауызымды тұлғалар қылмыс туралы хабар алып, оны тексеріп, іс
бойынша қылмыстық іс қоғауын шешеді.
Қылмыстық іс қозғау негіздері мен себептері ҚІЖК 177-бабында
көрсетілгендей:
1. Азаматтардың арызы;
2. Кінясін мойындап келу;
3. Басқару функциясын орындап отырған мемлекеттік органдар және лауазымды
адамдардың хабарлары бойынша;
4. Информациалық құралдардың хабарлары бойынша;
5. Қылмыстық іс қозғауға құқықылы органдармен лауазымды адамдардың
қылмыстың іздері табу.
Екінші саты, алдын ала тергеу жүргізу (ЌІЖЌ, 24-тарау) - бұл кезеңде,
қозғалған қылмыстық іс бойынша анықтауға жататын мән жайлар анықталып,
керекті деректер, дәлелдемелер жиналып қылмыскердің кінәсі мойнына
тағылады.
Т.Е.Сарсенбаев пен А.Л. Хан атап кљрсеткендей, ЌІЖК-нде корсетілген
ортаќ шарттар – олар барлыќ ќылмыстыќ ізге тусу органдары ушін біріњѓай
жэне міндетті тэртіпті реттейтін, істіњ эділ жургізілуініњ кепілдігін жэне
азаматтардыњ зањды мудделерініњ саќталуын ќамтамасыз ететін талаптар болып
табылады[1].
Жалпы шарттар ќарастырылатын сатыда туындайтын ќуќыќ ќатынастарыныњ
мынадай жаќтарын реттуге жатады:
А) алдын-ала тергеу жургізуге ќуќылы ќылмыстыќ ізге тџсу органдары:
Улттыќ ќауіпсіздік комитеті, ішкі істер органдары, ќаржы полициясы;
Б) барлыќ ќылмыстыќ істер бойынша алдын-ала тергеу ісін жургізудіњ
міндеттілігі;
В) ЌІЖК-нде белгіленген тергеу реттілігін саќтау;
Г) алдын ала тергеу жургізудіњ басталуы жэне аяќталуы;
Д) алдын ала тергеудіњ басталуы жэне аяќталуы;
Е) алдын ала тергеу жургізілетін жер;
Ж) алды ала тергеу мерзімі;
З) алдын ала тергеу ісін жургізудіњ уйымдыќ нысандары;
И) алды ала тергеу жургізудіњ барысында іс жургізу жэне ведомстволыќ
баќылау жасау;
К) аныќтау органдарныњ алдын ала тергеу жургізу процесіндегі ќызметі;
Л) тергеу іс-эрекеттерін жургізудіњ жалпы ережелері жэне олардыњ
хаттамасы;
М) алдын-ала тергеу жургізудіњ ќупиясы.
Бул сатыныњ мањызын асыра баѓалауѓа болмайды. Зањды негіздер
аныќталѓанда ќылмыстыќ іс ќылмыстыќ іс жургізу сатылардыњ кез келгеніне
сатысында тоќтатылуы мумкін.
Зањда алдын ала тергеудіњ екі турі бекітілген, ол алдынљала тергеу
жэне аныќтау. Осыѓан байланысты В.С.Чистяковтыњ Алдын ала тергеп-тексеру
алдын ала тергеу немесе аныќтау органдарымен жузеге асырылады. Тергеуді –
тергеу органы, тергеуші, ал аныќтауды – аныќтау органы, аныќтаушы
жургізеді... Алдын ала тергеу сатысында осы органдардыњ озара эрекет етуі
арќылы бірлесе жумыс жургізу жолымен де жузеге асырылуы мумкін.[2] Тергеп
тексерудіњ сапасы осы органдардыњ эрекет ету жылдамдыѓына байланысты
болады.
Үшінші саты, істі басты сотта талқылау – бұл сатыда, сот қылмыстық
істі өз құзіретіне алып, онымен танысын, басты сот талқылауын өткізеді, осы
әрекеттердің нәтижесі бойынша сотталушының қылмыс жасауда кінәлі немесе
кінәлі еместіген анықтайды.
2 – Тарау. АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ЖҮРГІЗУ САТЫСЫ.
2.1. Қылмыстық іс қозғау және оның негіздері.
Алдын ала тергеу жүргізу Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу
заңдарымен реттеліп отырады. Қылмыстық с жүргізу заңдарына Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасы Президентінің Заң
күші бар Жарлықтары, Қазақстан Республипкасының қылмыстық іс жүргізу
кодексі және де басқа қылмыстық іс жүргізуге қатысы бар заңдар жатады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабындағы
берілген анықтамаға сәйкес "қылмыстық іс" дегеніміз жасалды деп
жорамалданған бір немесе бірнеше қылмыстар бойынша қылмыстық ізге түсу
органы мен сот жүргізетін оқшауландырылған іс жүргізуді айтамыз, ал
"қылмыстық іс жүргізу" деп - қылмыстық істі козғау, сотқа дейінгі дайындау,
сотта талқылау және соттың үкімін (каулысын) орындау барысында нақты
қылмыстық іс бойынша жүзеге асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен
шешімдерінің жиынтығы, яғни қылмыстық іс қозғалғаннан бастап оны мәні
бойынша карау үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жүргізу
(анықтау және алдын ала тергеу), сондай-ақ қылмыстық іс бойынша жеке
айыптаушы мен қорғау тарабының материалдарын дайындау - деп түсіну қажет.
(7. 6 б.)
Сонымен қатар осы анықтамага сәйкес "қылмыстық ізге түсу органдары"
деп прокурор (мемлекеттік айыптаушы), тергеуші, анықтау органы, аныктаушыны
айтуымыз қажет, ал жалпы қылмыстық ізге түсу, яғни айыптау деп - қылмыстық
заңмен тыйым салынған әрекетпен оны жасаган адамды; соңғысының кінәлілігін
анықау мақсатында, сондай-ақ мүндай адамга жаза немесе өзге де қылмыстық-
қүқықтық ықпал ету шараларын қолдауды қамтамасыз ету үшін айыптау тарабы
жүзеге асыратын іс жүргізу қызметін айтамыз. (7.5 б.)
Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу амалдарын жүргізу үшін міндетті
түрде қылмыстық іс қозғалуға тиіс. Алдын ала тергеу жүргізу кылмыстық іс
жүргізудің алғашқы сатысы болып танылады. Қылмыстық істі қозғау үшін оған
заңмен көрсетілген негіздер болуы қажет:
1) Азаматтардың қылмыс туралы арызы.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес азаматтар
болған қылмыс жайлы жазбаша немесе ауызша түрде қүқық қорғау органдарына
арыз беруге қүқықты. Арыз беруші адам жазбаша түрде жазатын 5олса, оның
астына қойылган қолы болуы қажет, сонымен қатар тұратын жері, жүмыс орны,
туған жылы сияқты анықтамаларын көрсету тиіс. Кейбір жағдайларды, азаматтар
түрлі себептермен арызды ауызша түрде беруі мүмкін. Мүндай жағдайларды,
қүқық қорғау органының қызметкері, мысалы тергеуші немесе анықтаушы алдын
ала терге барысында қабылдайтын болса, сол жасалынып жатқан тиісті тергеу
іс-әрекетінің хаттамасына кіргізу қажет. Бұндай жағдай сот отырысының
үстінде болатын болса, сот хаттамасының ішіне кіргізілуі қажет.
Алдын ала тергеу сот отырысында болмайтын болса, ауызша арналған
жағдайда жеке хаттама толтырылуға тиіс. Бұл жеке хаттамада, ауызша арыз
берушінің аты-жөні, түратын жері, жүмыс орны, сондай-ақ оның жеке бас
куәлландыратын құжаттары болуға тиіс. Арызға оны беруші және қабылдаған
лауазымды адам қол қоюға тиіс.
Қылмыс туралы берілген "домалақ" арыздар алдын-ала тексергеннен кейін
ғана, онда қылмысты істі қозғауға негіз болған жағдайда гана қозғалуы
мүмкін, яғни "домалақ" арыз бойынша бірден қылмыстық іс қозғалмайды.
2) Қылмыстық істі қозғаудың тағы бір негізі "өз кінәсін мойындап келу"
болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде берілген анықтамаға сәйкес "кінәсін
мойындап келу" деп адамның оған қатысты әлі күмән келтірілмегенде немесе
аталған қылмысты жасағанына айып тағылмаған жағдайда өзі жасаған қылмыс
туралы ерікті түрде мәлімдеуін айтамыз. (7. 80. б.)
Кінәсын мойындап келу мәлімдемесі ауызша түрде немесе жазбаша түрде
болуы мүмкін және ол қылмыстық іс жүргізуші органға берілуге тиіс. Ауызша
мәлімдеме жасаған жагдайда ол туралы хаттама жасалынып, оны беруші және
қабылдап алушы адам қол қоюға тиіс. Кейбір жағдайларда, кінәсын мойындап
келуші адам қылмысқа қатысқан басқа адамдар жайлы мәлімет беретін болса,
онда ол әдейі жалған хабар бергені үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылатыны
ескертіліп, ескертілгені жайлы қол қоюы қажет.
Қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін кінәсын мойындап келуімен қатар,
басқа да оны айыптайтын дәлелдер жинауға тиіс. Сондай жағдайды ғана оны
қылмыстық жауаптылыққа тартуға болады, ал тек қана өзінің кінәсын мойындап
келу бойынша, басқа дәлелдер болмаған жағдайда қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайды.
1993 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс ауданы Арыс қаласында өз
үйінде балталап кескілеп өлтірілген ерлі зайыпты, 75 жастағы "А" және 72
жастағы "С"-ның мәйіттері табылған. Олар өздерінен бөлек бүрын есірткі
қылмысы үшін сотты болған үлкен баласы "Б"-мен бірге түратын болған. Оқиға
болған күні баласы үйінде болмаған. Бүл қылмыс бойынша алдын ала тергеу
барысында күдіктілер қатарында олардың баласы "Б"-да болып, көптеген
жүмыстар жүргізілген. "Б" - өзінің қылмысқа қатысы жоқ екендігін көрсетіп
отырган. Ешқандай дәлелдер табылмағандықтан және айыпталатын адам
аныкталғамандықтан қылмыстық іс ашылмай тоқтамага адынған. "Б" тағы да
есірткі қылмысымен сотталып кеткен.
1998 жылы Арыс қалалық ішкі істер бөліміне әке-шешісін өзінің
өлтіргені жайлы айтып, "Б" өзінің кінәсын мойындап келген. Өзінің
мәлімдемесінде ол кару ретінде қолданған балтаны сол жақын маңындағы
туәлетке тастағанын көрсеткен. Осыдан соң, қылмыстық іс қайта өндіріске
алынып, алдын ала тергеу амалдары жүргізілген, бірақ "Б"-ның айтқандарының
барлығы дәлелденбеген, ешқандай қару немесе басқа куә, дәлелдер табылмаған.
Сот-психиатриялық экспертиза оның жүйке ауруына шалдыққандығы жөнінде
қорытынды берген және ол соңғы кездерде басталғандығы туралы мәлімет
берген. Барлық тергеу амалдары және іздестіру шаралары жүргізіліп, ешқандай
дәлелдер табылмаған себептен "Б"-ға қарсы қылмыстық қудалау қысқартылған.
Осылайша, кінәсын мойындап келу жағдайлары болған ол жан-жақты тексерілуге
жатады және ол сол кінәсын мойындағаны бойынша қылмыстық жауптылыққа
тартылуға жатпайды, яғни тағы да қосымша дәлелдер жинауға тиіс.
3) қылмыстық іс қозғаудың тағы бір негізі болатын
жағдай, ол "Мемлекеттік органның лауазымды адамның немесе
ұйымда басқару функцияларын атқаратын адам болған қылмыстық оқиға жайлы"
хабарлау жатады.
Өзінің мазмүнына қарағанда бүл жеке мүлік егесінің жазган арызы
сияқты, өйткені мекеме басшысы сол үйымның басшысы ретінде барлық жағдайда
жауапты болып саналады. Мекеме басшысының хабарламасы жазбаша түрде жасалуы
қажет және хабарламага ол қылмысты растайтын қүжаттар қоса тірклуі қажет.
4) Қылмыстық іс қозғау негіздерінің бірі "Бүқаралық
ақпарат
құралдарындағы жарияланған хабарлар" да жатады.
Бүқаралық ақпарат қүралы деп газет, журнал, радио немесе телевиденияда
таратылған хабарламаларды айтамыз. Осындай басылымдарды немесе
телерадиодағы хабарлар қылмыстық іс қозғауға негіз болады. Басылымдарда
немесе телерадиода қылмыс туралы хабарлар таратылған жағдайларда, ол
бүқаралық ақпарат қүраладарын басқарып отырған адамдар, тергеу органдарының
талабы бойынша, өздері жариялауға негіз болған мәліметтерді, қүжаттарды
тергеу органдарына беруге міндетті және осы мәліметтерді берген адамның
атын атауга да міндетті екендігін ескеруіміз шарт. Кейбір жағдайларда,
бүқаралық ақпарат қүралдарының басқару функциясын жүзеге асырушы адам,
міліметтерді, қүжаттарды бере отырып, оны берген адамды немесе ақпарат
көзін қүпия үстауға шарт жасасып беруге қүқылы.
Сонғы кездегі осыған мысалды алатын болсақ, "КТК" телеканалынан
көрсетілген жазаны өтеу колониясындағы орган қызметкерлерінің
сотталушыларды себепсіз үрып-соғатындыгы жайлы келенсіз хабар. Осы оқиға
көрсетілісімен қылмыстық іс қозғалып, кінәлы адамдарды қамауға алынғандығы,
алдын ала тергеу жүргізіліп жатқандығы туралы хабарланды.
5) Қылмыстық іс қозғауға негіз болатын жағдайлардың бірі "кылмыстық
істі қозғауға құқық берілген лауазымды адамдардың және органдардың қылмыс
туралы тікелей мәліметтері" - болып табылады.
Қылмыстық іс қозғауға құқық берілген адамдарға прокурор, тергеуші,
аныктама органы қызметкерлері жатады. Егер, сот қылмыстық, азаматтық немесе
әкімшілік істерін талқылау барысында қылмыс белгілерін байқайтын болса, ол
туралы жеке қаулы шығарып прокурорға хабарлауға міндетті болып табылады.
Қылмыс туралы мәліметтердің тікелей анықталуы деп, тергеуші немесе
анықтаушы қылмыстық ісіт жүргізу барысында басқа бір қылмыс туралы
мәліметтер алатын болса немесе өздерінің кыземттік міндеттерін атқару
кезінде жасалған қылмыстың ізін, салдарын байқайтын болса немесе тікелей
қорған болса, одан бөлек прокурордың заңдарды қадағалау барысындағы қызмет
кезінде қылмыс туралы мәлімметтер алуын айтамыз.
Құқық қорғау органын қызметкерлері қылмыс туралы хабар алғанда ол
арызды тиісті кітапқа тіркеп, оның тіркелгендігі жайлы құжатты арыз
берушіге міндетті. Арызды алудан негізсіз бас тартқан жағдайда, арыз иесі
бұл туралы прокурорға немесе сот орындарына шағымдануға құқылы.
Егер, қылмыс туралы арыз немесе хабар сот орынан түсетін болса, ол
міндетті түрде прокурорга жіберілуге тиісті. Бұл жерде жеке айыптау істері
болатын болса, сот орындары қарайтынын ескеруіміз қажет.
Қылмыстық оқиға туралы хабар немесе арыз қүқық қорғау органына
түскеннен соң үш күн мерзім ішінде шешім қабылдануы қажет. Егер, түскен
хабарлама немесе арыз бойынша қосымша тексерулер, дәлелдер жинақтау
қажеттігі туындаутын болса 10 күнге ұзартылуы, ал ерекше жағдайларда 30
тәулікке үзартылады. Оларды үзартатын тергеуші болса тергеу бөлімінің
бастығы, ал анықтаушы үзартатын болса анықтама бөлімінің бастығы ұзартуға
тиіс. әрбір тексеру мерзімі үзартылған жағдайда прокурорға жиырма төрт
сағаттың ішінде хабарланып отыруы қажет.
Жоғарыда көрсетілген негіздер болған жағдайда қүқық корғау органдары
қызметкерлері мынадай үш түрлі шешімнің біреуін қабылдау қажет:
1. Қылмыстық іс қозғау қаулысын шығарып, алдын ала тергеу жүргізу.
2. Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулы шыгару, яғни қылмыс
қүрамы болмаган жағдайда немес қылмыстылықты болдармайтын жағдайлар
болғанда шығарылуы тиіс.
3. Қылмыстық оқиға болған жерге байланысты басқа құқық қорғау
органынна немесе тергеу реті бойынша басқа жаққа жіберуге, ал жеке
айыптау істері болатын болса сот орындарына жолдау қажет.
Бұлардан басқа шешім болмауға тиіс.
Қазастан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 177-бабында
көрсетілген негіздер болған жағдайда анықтаушы, анықтау органы, тергеуші,
тергеу бөлімінің бастығы, прокурор қылмыстық іс қозғау туралы қаулы
шығарады.
Қылмыстық іс қозғау қаулысында оның шығарылған уақыты мен орны,
қылмысты жасаған адам туралы, іс қозғаудың себептері мен негіздері, қандай
белгілері бойынша қозғалып отырғаны туралы қылмыстық заңның бабы, қаулыны
шығарған адамның аты жөні, шені көрсетілуге тиіс. Қаулының көшірмесі 24
сағаттың ішінде прокурора жіберілуі керек. Сонымен қатар қабылданған шешім
жайлы хабарлама арыз беруші адамға және өзіне қарсы қозғалған адамға
хабарланады және олардың құқықтары мен міндеттері түсіндірілуі қажет.
Қозғалған қылмыстық іс бойынша прокурор заңдылықты хабарлап отырып
анықтаушының, анықтау органының немесе тергеушінің қылмыстық іс қозғау
туралы каулысының күшін жоюға және қлмыстық іс қозғаудан бас тарту каулысын
шығаруға, ал қылмыстык іс қозғаудан бас тартылған болса, керісінше
қылмыстық іс қозғаулан бас тарту қаулысының күшін жойып, қылмыстық іс
қозғауға қүқығы бар.
2.2. Алдын ала тергеу жүргізу тәртібі және оны жүргізу барысындағы
алдын-ала тергеу амалдары.
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7-бабында алдын
ала тергеу (алдын ала іздестіру) деп уәкілетті органдардың қылмыстық іс
жүргізу заңында белгіленген өкілеттік шегінде істің мән-жайын жиынтығын
анықтау, белгілеу, бекіту және қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапка
тарту жөнінде сотқа дейінгі қызметінің іс жүргізу нысаны болып табылатыны
көрсетілген. (7. 5 б.)
Алдын ала тергеу сотқа дейінгі кезеңдердегі қылмыстық іс жүргізуді
жүзеге асырады. Және уәкілетті адамның қылмыстық іс қозгау туралы қаулы
шығарған кезінен басталады, ал аяқталу сәті айыптау қортындысын жазу немесе
қылмыстық істі медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа
жіберу туралы қаулы, не болмаса қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы
шығарған кезде біткен болып саналады. (11. 77 б.)
Алдын ала тергеу жеке айыптау істері және анықтама жүргізілетін
істрден басқа барлық істер бойынша жүргізіледі. Сонымен катар алдын ала
тергеу кәмелетке толмағандар немесе өздерінің дене немесе ақыл-ой
кемістіктерін байланысты өздерінің қоргану күқықтарын өздері жүзеге асыра
алмайтын адамдар жасаған қылмыстар туралы барлық қылмыстық істер бойынша
жүргізілуге тиіс.
Алдын ала тергеуді қылмыстық істер бойынша ¥лттық қауіпсіздік
комитетінің, ішкі істер және қаржы полициясының тергеушілері жүргізеді.
Алдын ала тергеу мерзімі қылмыстық іс қозғалған күннен бастап екі ай
мерзім болып табылады. Қылмысты іс күрделілігіне қарай, аудандык прокурор
үішнші айға, облыстық прокурор алты айға дейінгі ұзартуы мүмкін. Ары қарай
алдын ала тергеу мерзімін үзарту айрыкша жағдайларда ғана, Қазақстан
республикасының Бас прокуроры, оның орын басарлары, Бас әскери прокурор
гана күқықты болады.
Алдын ала тергеу мерзімін үзарту үшін тергеуші мерзімді үзарту туралы
каулыны аудандық, облыстық прокурорға тергеу мерзімі бітуге 5 тәулік
қалардың алдында, ал Бас прокурорға, оның басарларын 10 тәулік қалған кезде
кылмыстық іспен бірге алып баруы қажет.
Бұл жерде апдын ала тергеу барысында бас шарасы ретінде қамауға алу
колданылған кездегі қамаудың ұзарту мерзімімен аздаған айырмашылықтары бар
екенін айта кеткеніміз жөн болады. Алдын ала тергеу бас шарасы ретінде
қамауға алынған кезде оның да алғашқы мерзімі екі аи болып табылады. Үшінші
айға үзарту аудандық прокурорға, алты айға дейін облыстык прокурор, тоғыз
айға дейін Бас прокурордың орынбасары, он екі дейін ұзарту тек Бас
прокуордың өзінің ғана қүқығы екенін ескертуіміз қажет. Қамау мерзімін
ұзарту кезінде аудандық прокурорға қамау мерзімі аяқталған жеті тәулік
қалғанда, ал Бас прокурордың, оның орынбасарларының адына қамау мерзімі он
бес тәулік қалғанда қамау мерзімін үзарту қаулысын қылмыстық іспен бірге
алып баруымыз тиіс екенін ескертуіміз қажет.
Алдын ала тергеу кезінде барлық тергеу амалдары жүргізілуге тиісті.
Сонымен қатар сезікті адамды, айыптаушының және де басқа қылмыстық процеске
қатысушыларды ажырата білуіміз қажет және олардың әрқайсына байланысты
тергеу амалдары жүргізіледі.
Тергеу амалдарына: жауап алу, тергеу қарауы, куәландыру, оқиға болған
жерді қарау, беттестіру, тінту және алу, эксгумация, тергеу эксперименті,
жауапты оқиға болған тексеру, сараптама тағайындау т.б. жатады.
Қазіргі кезеңде қылмыстық істер бойынша дәлелдемелердің 80 % -ке жуығы
куәлардың, жәбірленушілердің, сонымен қатар сезіктілердің де жауаптарына
негізделіп отыр. Сондықтан да жауап алу сияқты тергеу әрекеттерінің
маңыздылығына көп көңіл аударылуы қажет. Жауап алушы тұлға, яғни анықтаушы,
тергеуші, прокурор жауап алудағы өзінің ерекше орнын сезініп жоғарғы
денгейдегі кәсіби және адамгершілік қасиеттерін таныта білуі тиіс. 9.97
б.
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69-бабында
айыпталушы туралы анықтама берілген. Бүл анықтама бойынша -Өзіне қатысты
айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы қаулы шаққан адам, не өзіне қатысты
сотта жеке айыптайтын қылмыстық іс қозғалған адам, сондай-ақ оған қатысты
анықтау органының бастығы айыптау хаттамасын жасаған және бекіткен адам
айыпталушы болып танылады. Іс бойынша басты соттың талқылауы тағайындалған
айыпталушы - сотталушы деп, өзіне қатысты айыптау үкімі шығарылған
айыпталушы - сотталған адам деп, өзіне қатысты ақтау үкімі шыққан
айыпталушы - ақталушы адам деп аталады - деп көрсетілген. 3.316.
Жоғарыда көрсетілген анықтамадан, біз 3 жағдайда айыпталушы болып
танылатынын байқаймыз.
Бірінші жағдай: Сезіктіге айыпталушы ретінде жауапқа тарту қаулысы
шығарылып, өзіне жарияланған жағдайда. Жалпы сезіктінің жағдайы айыпталушы
жағдайына көп үқсас болып келеді. Бұл жерде біз сезік және айып
үғымдары арасындағы өзгешіліктерді айыра білуіміз қажет. Оларды өзі төрт
жағдайды - дәлелдену деңгейі бойынша, мақсаттары бойынша, іс жүргізуді
бекіту тәсілдері бойынша және қүқықтық салдарлары бойынша ажыратылады.
а дәлелдену деңгейі бойынша сезік - бүл іс жүзіндегі деректерге
негізделген нақты адамның кінәсі жөніндегі уәкілетті органдар мен қызмет
адамдарының болжамдары болса, айып - белгілі бір адамның қылмыс жасағаны
туралы анықтау органының, тергеушінің, прокурордың, соттың дәлелденген
сенімі болып табылады.
б мақсаттары бойынша сезік - нақты кінәлі адамды анықтаура
анықтаушының, тергеушінің ол шынында да қылмыс жасады немесе деасаған жоқ
деген сенімін қалыптастыруға, нығайтуға бағытталса, "айып"- алыптасқан
айыптауды растау немесе жоққа шығару жөніндегі алдағы қызметті
жорамалдайды.
в іс жүргізуді бекіту тәсілдері бойынша сезік" - қылмыстық іс қозғау
туралы қаулыдан, ұстау хаттамасынан не айып тағылғанға дейін бұлтартпау
шараларын қолдану туралы қаулыдан туындайтын болса, "айып" - іс жүргізу
түрінде дербес құжатта, яғни айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы
қаулыда, айыптауды өзгерту туралы қаулыда, айыптау қортындысында, үкімде
және өзге іс жүргізу құжаттарында бекітіледі.
г қүқықтық салдарлары бойынша сезік - дербес процессуалдық тұлғаның
пайда болуына, қылмысты дәлелдеу арқылы айыпталушы тұлғасына әкелетін
болса, айып- айыпталушы ретіндегі дербес процессуалдық түлғаның пайда
болуына алып келеді, тар мағынада алдын ала тергеуден сот процесс!
басталғанша, ал кең мағынада үкім заңды күшіне енгенше айыпталушы ретінде
болады да, содан соң сотталушы ретіндегі дербес процессуалдық тұлғаның
туындауына әкеледі.
Сонымен бірінші жағдай бойынша, алдын ала тергеуде қылмыс
жасады деп айыптау үшін жеткілікті дәлелдемелер болған кезде тергеуші
сезікті адамға айыпталушы ретінде жауапқа тарту туралы дәлелді қаулы
шығарады және оны сезіктіге жариялаған уақыттан бастап ол айыпта-
лушыға айналады.
Екінші жағдай: Егер адамға қарсы сотта жеке айыптайтын қылмыстық іс
қозғалған болса, ол айыпталушы болып табылады. Жалпы жеке айыптау ісі,
жәбірленушінің сотқа адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы шағым беруі
арқылы қозғалады. Азаматтардың анықтау органына, тергеушіге, прокурорға
жеке айыптау жөніндегі берген шағымдары сот орнына жолдануға жатады,
өйткені жеке айыптау істерін сот орындары қозғауға тиіс. Сонымен қатар жеке
айыптау істері тек қана жәбірленушінің шағымы болған кезде ғана қозғалуға
тиіс, ал жәбірленуші мен айыпталушы біріскен жағдайда қысқартылуға тиіс.
Тағы да айта кететін нәрсе, қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабы 2-
бөлігінің талабына сәйкес, егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді
жағдайдағы, не басқа да себептер бойынша өзіне тиесілі қүқықтарды өз
бетінше пайдалануға қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
прокурор жеке айыптау іс бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған
кезде де қылмыстық іс қозғауға кұкылы.
Жеке айыптау қылмыстық ізге түсу мен сотта айыптау істерінің бір түрі
болып табылады. Жасалған қылмыстың сипаты мен ауырлығына карай қылмыстық
ізге түсу мен сотта айыптау жеке, жеке - жариялы және жариялы түрдегі
айыптау болып үш түрге бөлінеді. Қылмыстық ізге түсуді жеке түрде жүзеге
асыратын қылмыстар қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабында көрсетілген.
Олар жалпы саны 13 қылмыс құрамдары және онша ауыр* емес қылмыстар қатарына
жататындар.
Жеке айыптау ісі бойынша шағым беруіші адам өзінің шағымында қылмыстық
оқиғаның сипттамасы, қандай дәлелдемелер бар екендігі, қылмыстың жасалған
орны мен уақыты, қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адам туралы
мәлімдемелер, сотқа шақырылуға тиісті куәлардың тізімі, түратын жерлерін
көрсетіп, өзінің мәліметтерін көрсетіп, соңына қолын қойуы қажет. Домалақ
арыз бойынша жеке айыптау істері қозралмайды. Жеке айыптау істері бойынша
сот шағым келіп түскен кезден бастап 15 тәуліктің ішінде, соның ішінде
айыпталушыға құқықтары түсіндіріліп, шағымның көшірмесі тапсырылғаннан соң
үш тәуліктен кейін қарауға міндетті.
Үшінші жағдай: Анықтаушы айыптау хаттамасын түзіп, оны анықтау
органының бастығы бекітіп, сезіктіге жариялаған кезден бастап айыпталушы
адам болып танылады. Бүндай жағдай алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес
қылмыстық істер бойынша анықтау материалдары істі сотта қарауға негіз
болатын жағдайларда болады.
Анықтама жүргізілетін қылмыстық істер қылмыстық іс жүргізу кодексінің
285-бабында көрсетілген. Сонымен қатар бүл бапта қандай қылмыстық істерді
қай органдар жүргізуі қажет екендігі де анық көрсетілген.
Анықтама жүргізілген жағдайда анықтаушы қылмыстық оқиғасы, қылмыстық
заңмен тиым салынған әрекетті жасаған адам, адамның кінәлігі, залалдың
сипаты мен мөлшері, кінәлнің соттылығы болған ба, жоқ па, жүмыс орны,
мінездемесі және басқа қылмысты ауырлататын және женілдететін мән-жайларды
анықтауы қажет.
Анықтаушы анықтама жүмыстарын жүргізіп біткен соң айыптау хаттамасын
жазуға тиіс. Айыптау хаттамасында оның жасалған уақыты мен орны, кімнің
жасағандығы, қылмысты жасаған адам туралы деректер, тағы да басқа іске
маңызы бар мән - жайлар, одан бөлек Қазақстан Республикасы қылмыстық
кодексінде көрсетілген қай баптағы, бөліктегі және тармақтағы қылмыстық
әрекеттерді жасағандығы көрсетіледі.
Сонымен қатар, айыптау хаттамасына анықтау барысында алынған барлық
материалдар, сотқа шақыртуға жататын адамдардың тізімі қоса беріледі және
қылмыстық іс жүргізу заңы талабына сәйкес айыптау хаттамасы жасалған адам
айыпталушы болып танылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес елімізде адам кұқықтары
мен бостандықтары танылады және олардың сақталуына, орғалуына
конституциялық кепілдік береді. Ата заңымыздың 12-бабында адам құқықтары
мен бостандықтары әркімге тұмысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады,
олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады - деп
көрсеткен.1.66..
Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69 -бабының 2-
бөлігінде айыпталушы пайдаланатын заңды құқықтары көрсетілген. Ол бойынша
айыпталушы:
• өзіне берілген құқықтары мен заңды мүдделерін қолданыстағы
заңға қайшы келмейтін құралдармен және тәсілдерменқорғауға және осы
қорғануға дайындалу үшін жеткілікті уақыт және қажетті мүмкіндіктер
алуға құқылы.
• бұл жерде айта кететін нәрсе мысалы, алдын ала тергеу аяқталған
соң, айыпталушыға және қорғаушыға барлық жиналған іс материалдары
танысуға беріледі. Сонымен қатар айғақ заттар, хаттамаларға тіркелген
бейнежазба, фонограмма, кинофильмдер, слайдылар тындатылып,
көрсетіледі.
Айыпталушы және оның қорғаушысы өз өтініштері бойынша жеке-жеке
немесе бірге отырып танысуына болады.
Қылмыстық іс бірнеше томнан тұратын болса, оның кез келгенін қайта
қарап шығуға, құжаттардың көшірмесін түсіріп алуға, мәліметтерді кез -
келген көлемде көшіріп алуға немесе техникалық қүралдар қолданып түсіріп
алуға рұқсат беріледі. Олардың қылмысты іспен танысу уақытына шек
қойылмайды, бірақ қасақана созып жатқандығы білінген жағдайда, тергеуші
өзінің прокурор бекіткен дәлелді қаулысымен танысу уақытын жеткілікті бір
мерзім ретінде тағайындауы мүмкін. Осының барлығы айыпталушының қорғану
құқығын және оған дайындалуға жасалып жатқан қажетті мүмкіндіктер болып
саналады.
Айыпталушы өзінің не үшін айыпталып отырғандығын білуге және
айыпталушы ретінде жауапқа тарту қаулысының көшірмесін алуға қүқылы.
Сонымен қатар осы тағылған айып бойынша түсініктеме және жауап беруге,
өзінің қандай қүқықтары бар екенін білуге және жауап беруден бас тартуға
қүқылы.
Қылмыстық ізге түсу органы айпталушы ретінде жауапқа тарту каулысын
жариялай отырып, айыпталушының қандай құқықтары бар екендігін түсіндіруге
міндетті және қаулыда көрсетілген айыптар бойынша айыпкер ретінде жауап ала
отырып, айыпталушының көрсеткен қарсы дәлелдемелерін тексеріп, жеңілдететін
мән - жайлардың бар не жоқтығын анықтауы тиіс. Сонымен қатар, кінәсіздік
презумпциясы принципіне сәйкес айыпталушы жауап бермеуіне, оның кінәлілігін
тиісті орган дәлелдеуге, әрбір дәлелденбеген күдік айыпталушының пайдасына
шешілуге тиіс екендігі ескерілуі қажет.
Айыпталушы бұлтартпау шараларын қолдану туралы қаулының көшірмесін
алуға, өтініш пен қарсылық мәлімдеуге, ана тілінде немесе өзі білетін тілде
айғақ беруге және түсінісуте, аудармашының көмегін тегін пайдалануға,
қорғаушы алуға, өзінен жауап алудың алдындагы кезеңнен бастап қорғаушымен
оңаша және қүпия жолығуға, өзінің, қорғаушысының немесе заңды өкілінің
өтініші бойынша тергеушінің немесе анықтаушының рұқсатымен жүргізілетін
тергеу әрекеттеріне қатысуға, осы тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен
танысуга және оларға ескертулер беруге қүқылы.
Бүлтартпау шарасының қаулысының көшірмесін анықтаушы, тергеуші бере
отырып, айыпталушының шағымдану қүқығы бар екенін, соған мүмкіндік жасауына
жағдай жасау үшін беруі қажет. Жалпы айыпталушы анықтаудан, алдын ала
тергеуден немесе соттан жасырынады, не істі сотта объективті зерттеуге және
талдауға бөгет жасайды, немесе қылмыстық әрекет жасаумен шүғылдануды
жалғастырады деп ойлауға негіздер болған кезде, немесе үкімнің орындалуын
қамтамассыз ету қажет болған жағдайда қылмыстық процесті жүргізуші орган
бүлтартпау шараларының бірін қолданады, яғни ешқайда да кетпеу және өзін
дүрыс үстау, жеке кепілдік беру, әскери қызметшіні әскери бөлім
командованиясының бақылауына беру, кәмелетке толмағанда қарауға беру, кепіл
болу, үйде қамап үстау немесе қамау сияқты бүлтартпау шаралары түрлерінің
бірін қолданады. Сонымен қатар айыпталушы, аудармашының тегін көмегін талап
етуге, қорғаушымен қамтамассыз етуді талап етуге қүқықты.
Айыпталушы соттың, прокурорың, тергеушінің және анықтаушының іс-
әрекетімен шешіміне шағым беруге, ақталмайтын негіздер бойынша істі
қысқартуға қарсылық білдіруге, жария сөз талқылауын талап етуге, бірінші
және аппеляциялық сатыдағы соттың қарауына қатысуға, ақырғы сөз айтуына
құқылы.
Кейбір жағдайларда айыпталушыға толық дәлел болмастан, оның қылмыс
жасағандығы туралы күдік қана болуы мүмкін. Осындай жағдайларда қылмыстық
ізге түсу органдары, айыпталушы жайында оның қылмысы дәлелденбегеніне
байланысты қысқартуы мүмкін. Кінәсіздік презумпциясы бойынша, барлық күдік
сезіктінің, айыпталушының пайдасына шешілетіндіктен, қылмыстық іс бойынша о
л ақталуға тиіс. Осындай ақтау үкімі болмаған жағдайларда, айыпталушы
қарсылық білдіруіне болатыны айтылып отыр. Жоғарыда біз айыпталушы сот
қарауында, сотталушыға айналатынын, ал үкім шыққан соң сотталған адам
болатынын көрсеттік. Бірақ бұл жерде айыпталушы мен сотталушы құқықтары
бірдей екенін ескерген жөн, яғни айыпталушының барлық құқықтарын сот
қарауында сотталушы пайдаланады.
3 - Тарау. БІРІНШІ САТЫДАҒЫ, АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ САТЫСЫНДАҒЫ
СОТТА ІC ЖҮРГІЗУ.
3.1. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі
және сот тергеуі.
Қазақстан Республикасының қылмыстық істер жүргізу заңдарына сәйкес
бірінші сатыдағы сотқа аудандық және оған теңестірілген соттар жатады.
Сонымен қатар облыстық және оған теңестірілген соттар, Қазақстан
Республикасының Жоғарғы соты да өздерінің қарауына жатқызылған қылмыстық
істер бойынша бірінші сатыдағы сот ретінде іс қарайды.
Облыстық және оған теңестірілген және Қазақстан Республикасының
Жоғарғы Сотының қарауына жатқызылған қылмыстық істерден басқа істердің
барлығы аудандық және оған теңестірілген соттардың бірінші сатыдағы сот
ретінде қарауына жатқызылған істер болып табылады.
Қылмыс жасағаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы көзделген қылмыстық
істер, сондай-ақ осы әрекеттерді есі-кіресілі шығасылы күйінде жасалған
немесе оларды жасағаннан кейін жүйке ауруымен ауырған адамдарға медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істер бірінші саты бойынша
облыстық және оған теңестірілген соттарда қаралуға жатады.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Қазақстан Республикасы
Президентінің міндеттерін атқару кезінде мемлекеттік опасыздық жасаған
жағдайда, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, Қазақстан
Республикасының Парламентінің депутаты, Қазақстан Республикасының Бас
Прокуороы, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің Төрағасы
немесе оның мүшелері, Үкіметтің қүрамына кірмейтін орталық атқарушы
органдардың бірінші басшыларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
Президентіне тікелей бағынатын мемлекеттік, органдардың бірінші
басшыларының қызметтік міндеттерін атқаруына байланысты жасаған қылмыстар
туралы бірінші сатыдағы сот ретінде қылмыстық істі қарайды.
Бірінші сатыдағы және жалпы басқа да қылмыстық істер оқиға жасаған
жердегі соттардың қарауына берілуге жатады.
Қылмыстық істер айыптау қорытындысымен сотқа келіп түскеннен кейін
соттың төрағасы немесе чшың тапсыруы бойынша судья істі сотта іс жүргізу
үшін қабылдау туралы мәселені шешеді және мынандай шешімдер қабылдайды:
1) басты сот талқылауын тағайындау туралы
2) істі қосымша тергеуге қайтару туралы
3) іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы
4) істі сотталу бойынша жіберу туралы
5) істі тоқтату туралы
6) қылмысты істерді біріктру туралы
Осы шешімдердің бір бес тәуліктен кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Қылмыстық істі қарай отырып судья мына жағдайларды анықтауға тиіс:
1) Істің осы сотта қаралуы тиіс екендігі
2) Істің тоқтатуға немесе уақытша тоқталуына негіздер бар ма жоқ па.
3) Адын ала тергеуде немесе анықтама жүргізу кезінде
заңның
бұзылмағандығы
4) Айыптау хаттамасы немесе айыптау қорытындысының көшірмесі
айыптаушыға берілгендігі туралы
5) Бүлтарпау шарасын өзгертуге негіз бар ма, жоқ па
6) Мүлікті тіркілеу үшін шаралар қабылданғандығын
немесе істелмегендігін
7) Түскен арыздар қанағаттандыруға жатады ма жоқ па.
Осы мәселелерді қарау үшін судья алдын ала тыңдауды өткізуге тиіс. Оны
судья жеке дара өткізеді және хаттама жүргізіледі. Алдын ала тыңдау өткізу
нәтижесі бойынша, жоғарыда көрсетілген жағдайлар болмайтын болса, басты сот
талқылауын тағайындайды, ол туралы қаулыда жазылады.
Басты сот талқылауына сотталушы міндетті түрде қатысуы тиіс. Қылмыстық
іс жүргізу заңдары бойынша, сотталушы ауырлығы шағын кьілмыс болса, немесе
Қазақстан Республикасы жерінен тыстау болса немесе жалтарып жүрген болса
қатыспауы мүмкін. Сонымен қатар басты сот талқылауына жәбірленуші,
қорғаушы, прокурор қатысуы міндетті болып табылады.
Басты сот талқылауында тәртіп бүзылған жағдайда, қорғаушы мен
прокурордан басқа, барлық қатысушылардың қайсысы болса да шығарылып
жіберілуі мүмкін. Сонымен қатар мүндай жағдайда судья әкімшілік жазасын
қолдануы мүмкін.
Сот тергеу айыптаушының соталушыға таққан айыбын мәеісіе баяндаудан
басталады. Төрағалық етуші сотталушыдан айыптаудын мәнісін түсінгенін
немесе түсінбегенің анықтайды және оның тағылған айыпқа өз көзқарасын
білдіруге қүқығы бар екенің хабарлайды. Сотталушы жауап бермеуге қүқылы
жәнебүндай жағдайда сотталушы кінәсін мойындамады деп түсінілуі қажет.
Осыдан соң тараптар үсынған дәлелдемелер зерттелуге тиіс. Дәлелдемелерді
алдымен айыптаушы тарап ұсынуды бастайды. Сотталушы сот отырысын кез келген
сәтінде, төрағалық етушінің рұқсатымен дәлелдемелер усынуға құқылы.
Сотталушы айғақ беруге келісім берген жағдайда, оның айыбын
түсіндіреді және оның барлық айтқаны өзіне қарсы пайдалануы мүмкін екенің
ескертеді.
Осыдан соң бірінші болып қорғаушы жаңа қорғау жағына қатысушылар одан
соң айыптаушы жағы және айыптаушы тараптары жауап алады.
Сотталушыдан кейін жәбірленушіден жауап алынуға тиіс, одан бөлек
куәлардан, сарапшыдан жауап алынады. Егер, тараптар өтінініш жасаған
жағдайда сот сараптама тағайындауы мүмкін. Осыдан соң заттай дәлелдемелерді
карау, мән-жайларды куәландыратын тергеу іс-әрекетіне қаттамалары немесе
қүжаттары толық немесе ішінара жария етіледі.
Сот тергеуі барысында ешқандай қосымша өтініштер түспеген жағдайда
төрағалық етуші сот тергеуін аяқталды деп жариялайды және сот жарыссөзінің
бастайтының хабарлайды. Сот жарыссөзінде барлық уақытта бірінші
болыпайыптаушы сөз алады. Сот жарыссөзінде барлық қатысушылар
қатыстырылады. Осыдан соң соталушыға соңғы сөз беріледі. Сотталушы сөзін
аяқтау уақыты белгіленбеген және оған ешкім сүрақ қоюға рүқсат етілмейді.
Осыдан соң сот кеңесу бөлмесіне кетеді.
Сот кеңесу бөлмесінде ешқандай ықпал ету мүмкіндігі болмауы қажет. Ол
жерде тек соттын қүрамы ғана болуға тиіс. Кеңесу бөлмесінде сот
сотталушының кінәсі бар ма, жоқ па және бүл әрекет қылмыс болып табылады ма
жоқ па, дәлелдемелер жеткілікті ме жоқ па, жазанын қандай түрі қолданылуға
тиіс, келтірілген шығын өтелді ме жоқ па және оны кім төлеуі қажет және
басқа қылмыстық іс жүргізу кодексінің 371-бабында көрсетілген талаптарды
орындауға тиіс. Сот үкімі немесе ақтаушы болуы мүмкін.
Айыптау үкімі соталушының қылмыс жасауға кінәлі деп тану туралы
шешімінен түрады.
Айыптау үкімі:
1) сотталушы өтеуге тиіс қылмыстық жаза тағайындала отырып;
2) адамды қылмыстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz