Нарықтағы әлеуметтану
Нарықтық қатынастардағы әлеуметтілік – социология ғылымының тармағы болғанымен, жеткілікті зертелініп, игілікке әлі жартымды пайдаланып жатқаны да мәз емес. Сондықтан, зерттелімнің III-ші томы VIII тарауы әлеуметтік философия, әлеуметтік психология, әлеуметтік құқық, әлеуметтік идея, әлеуметтік саясат және VII тарау 3 тараудағы әлеуметтік экономика туралы халықтың қаржыгерлігіндегі танымдылығы қаралғанымен, оның нарықтық қатынастардағы әлеуметтік қасиеттері осы VIII томда толықтанады.
Социология ғылымындағы нарықтық қатынастар әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытындағы: – әлеуметтік капитал, әлеуметтік құндылық, әлеуметтік қаржы, халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы, жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары мардымсыз зерттелгендіктен, қоғамдық фармацияның бағасын анықтаудағы әлеуметтік қауымастықтар мен әлеуметтік институтардың өзара әрекет ету қозғаушы күш екенділігіне сенімділік тууы керек.
Нарықтық экономикадағы қаржыгерлік қатынастар, әлеуметтік капиталды жасаушысы ретінде, адам капиталын дамытушы көзі. Қандай нарықтық қатынастар болмасын, оған қатыс-ушылардың екі жақты әлеуметтік қаржыгерлігі болады. Мұны, әлеуметтік қаржы қатынастары деп атасақ, әлеуметтік капиталдың қаржылық қозғалысына дер кезінде өмір танымын туғызбау салдарынан кейбір керітарпа қоғамдық әлеуметтік ұйымдар мен топтар құрылып, қоғамның даму күш-қуатынының дамуына кері әсерін тигізіп ысырапқа үшырату арқылы әлеуметтік қатынастардың шиеленісуіне апаруы әбден мүмкін.
Әлеуметтану ғылымының негізгі мазмұндық желісі «халық қаржысы» пәнін қамтуы арқылы әлеуметтік қаржы қатынастарын жетілдірудегі әркімнің әлеуметтік капиталға үлесті екенін түсіне біліп дамытуын мақсаттайды. Әлеуметтік капитал қоғамдағы барлық адам баласына ортақ болуы мен қатар әркімнің нарықтық экономикадағы қаржыгерлігі, олардың объектлік және субъектілік ортақ үлестілігі бар екендігін анықтайды. Қоғамдық әлеуметтанудағы әлеуметтік қапитал – қоғамдық біртүтастықты анықтаудағы әркімнің оған үлестілігі мен оны жақтап жасаушысы ретінде тапсырма мақсат міндеттерін ашық біле-білуіміз керек. Қоғамдық біртұтастығын құрудағы әлеуметтік капиталдың жалпы мемлекеттік дамудың басты мақсаттарын анықтауға қолдана білуіміз керек.
Әлеуметтік капиталды жасау мен пайдалану тек нарықтық қатынастардағы әрбір экономика жүйесінің объектілік пен субъектілік жақтарындағы қаржыгерлік құқық қатынастарына дамуына жол ашу. Әлуметтану ғылымы арқылы тек қоғамдық қатынастардың дамуын танып қоймай, әркімнің әлеуметтік қаржы қатынастарының дамуына орай әлеуметтік капиталдарды дамытуға ат салысуы, болашақ қоғамның даму беріктігін анықтайды.
Нарықтық қатынастардағы экономиканың әлеуметтік маңыздылығы – қаржыгерлік қатынастардың әлеуметтілігіндегі капиталдардың қоғамдық дамуына байланысты, оның барлық мүшелерінің көзқарас түтастығы мен өркениеттілігі білімділігін дарыту. Әлеуметтік деңгей әрқашанда әлеуметтік капиталдардың даму деңгейіне тікелей байланысты. Ал, әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы капиталының құқықтық қатынастарынның дамуына байланысты. Қаржы капиталының нарықтық қозғалысы белгілі тәртіп негіздерінде құқықтанады. Халықтың әлеуметтік теңсіздігі, тек қаржы капиталының нарықтық қатынастар заңдылығының құқықтық негіздерінің бұзылуынан туындауы мүмкін. Осыдан барып, әлеуметтік капиталдың қаржылық қатынастарындағы әлеуметтік құқықтығында қаржы капиталының нарықтық қозғалысында қауыпсіздігі туады.
Социология ғылымындағы нарықтық қатынастар әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытындағы: – әлеуметтік капитал, әлеуметтік құндылық, әлеуметтік қаржы, халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы, жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары мардымсыз зерттелгендіктен, қоғамдық фармацияның бағасын анықтаудағы әлеуметтік қауымастықтар мен әлеуметтік институтардың өзара әрекет ету қозғаушы күш екенділігіне сенімділік тууы керек.
Нарықтық экономикадағы қаржыгерлік қатынастар, әлеуметтік капиталды жасаушысы ретінде, адам капиталын дамытушы көзі. Қандай нарықтық қатынастар болмасын, оған қатыс-ушылардың екі жақты әлеуметтік қаржыгерлігі болады. Мұны, әлеуметтік қаржы қатынастары деп атасақ, әлеуметтік капиталдың қаржылық қозғалысына дер кезінде өмір танымын туғызбау салдарынан кейбір керітарпа қоғамдық әлеуметтік ұйымдар мен топтар құрылып, қоғамның даму күш-қуатынының дамуына кері әсерін тигізіп ысырапқа үшырату арқылы әлеуметтік қатынастардың шиеленісуіне апаруы әбден мүмкін.
Әлеуметтану ғылымының негізгі мазмұндық желісі «халық қаржысы» пәнін қамтуы арқылы әлеуметтік қаржы қатынастарын жетілдірудегі әркімнің әлеуметтік капиталға үлесті екенін түсіне біліп дамытуын мақсаттайды. Әлеуметтік капитал қоғамдағы барлық адам баласына ортақ болуы мен қатар әркімнің нарықтық экономикадағы қаржыгерлігі, олардың объектлік және субъектілік ортақ үлестілігі бар екендігін анықтайды. Қоғамдық әлеуметтанудағы әлеуметтік қапитал – қоғамдық біртүтастықты анықтаудағы әркімнің оған үлестілігі мен оны жақтап жасаушысы ретінде тапсырма мақсат міндеттерін ашық біле-білуіміз керек. Қоғамдық біртұтастығын құрудағы әлеуметтік капиталдың жалпы мемлекеттік дамудың басты мақсаттарын анықтауға қолдана білуіміз керек.
Әлеуметтік капиталды жасау мен пайдалану тек нарықтық қатынастардағы әрбір экономика жүйесінің объектілік пен субъектілік жақтарындағы қаржыгерлік құқық қатынастарына дамуына жол ашу. Әлуметтану ғылымы арқылы тек қоғамдық қатынастардың дамуын танып қоймай, әркімнің әлеуметтік қаржы қатынастарының дамуына орай әлеуметтік капиталдарды дамытуға ат салысуы, болашақ қоғамның даму беріктігін анықтайды.
Нарықтық қатынастардағы экономиканың әлеуметтік маңыздылығы – қаржыгерлік қатынастардың әлеуметтілігіндегі капиталдардың қоғамдық дамуына байланысты, оның барлық мүшелерінің көзқарас түтастығы мен өркениеттілігі білімділігін дарыту. Әлеуметтік деңгей әрқашанда әлеуметтік капиталдардың даму деңгейіне тікелей байланысты. Ал, әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы капиталының құқықтық қатынастарынның дамуына байланысты. Қаржы капиталының нарықтық қозғалысы белгілі тәртіп негіздерінде құқықтанады. Халықтың әлеуметтік теңсіздігі, тек қаржы капиталының нарықтық қатынастар заңдылығының құқықтық негіздерінің бұзылуынан туындауы мүмкін. Осыдан барып, әлеуметтік капиталдың қаржылық қатынастарындағы әлеуметтік құқықтығында қаржы капиталының нарықтық қозғалысында қауыпсіздігі туады.
1.С. Әуелбаев. Халық қаржысы: манография. VIII том: Нарықтық қатынастардағы әлеуметтілік. Тараз: Тараз университеті, 2011.-151 б. ISBN 9965-37-201-2.
НАРЫҚТАҒЫ ӘЛЕУМЕТТАНУ
Нарықтық қатынастардағы әлеуметтілік - социология ғылымының тармағы болғанымен, жеткілікті зертелініп, игілікке әлі жартымды пайдаланып жатқаны да мәз емес. Сондықтан, зерттелімнің III-ші томы VIII тарауы әлеуметтік философия, әлеуметтік психология, әлеуметтік құқық, әлеуметтік идея, әлеуметтік саясат және VII тарау 3 тараудағы әлеуметтік экономика туралы халықтың қаржыгерлігіндегі танымдылығы қаралғанымен, оның нарықтық қатынастардағы әлеуметтік қасиеттері осы VIII томда толықтанады.
Социология ғылымындағы нарықтық қатынастар әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытындағы: - әлеуметтік капитал, әлеуметтік құндылық, әлеуметтік қаржы, халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы, жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары мардымсыз зерттелгендіктен, қоғамдық фармацияның бағасын анықтаудағы әлеуметтік қауымастықтар мен әлеуметтік институтардың өзара әрекет ету қозғаушы күш екенділігіне сенімділік тууы керек.
Нарықтық экономикадағы қаржыгерлік қатынастар, әлеуметтік капиталды жасаушысы ретінде, адам капиталын дамытушы көзі. Қандай нарықтық қатынастар болмасын, оған қатыс-ушылардың екі жақты әлеуметтік қаржыгерлігі болады. Мұны, әлеуметтік қаржы қатынастары деп атасақ, әлеуметтік капиталдың қаржылық қозғалысына дер кезінде өмір танымын туғызбау салдарынан кейбір керітарпа қоғамдық әлеуметтік ұйымдар мен топтар құрылып, қоғамның даму күш-қуатынының дамуына кері әсерін тигізіп ысырапқа үшырату арқылы әлеуметтік қатынастардың шиеленісуіне апаруы әбден мүмкін.
Әлеуметтану ғылымының негізгі мазмұндық желісі халық қаржысы пәнін қамтуы арқылы әлеуметтік қаржы қатынастарын жетілдірудегі әркімнің әлеуметтік капиталға үлесті екенін түсіне біліп дамытуын мақсаттайды. Әлеуметтік капитал қоғамдағы барлық адам баласына ортақ болуы мен қатар әркімнің нарықтық экономикадағы қаржыгерлігі, олардың объектлік және субъектілік ортақ үлестілігі бар екендігін анықтайды. Қоғамдық әлеуметтанудағы әлеуметтік қапитал - қоғамдық біртүтастықты анықтаудағы әркімнің оған үлестілігі мен оны жақтап жасаушысы ретінде тапсырма мақсат міндеттерін ашық біле-білуіміз керек. Қоғамдық біртұтастығын құрудағы әлеуметтік капиталдың жалпы мемлекеттік дамудың басты мақсаттарын анықтауға қолдана білуіміз керек.
Әлеуметтік капиталды жасау мен пайдалану тек нарықтық қатынастардағы әрбір экономика жүйесінің объектілік пен субъектілік жақтарындағы қаржыгерлік құқық қатынастарына дамуына жол ашу. Әлуметтану ғылымы арқылы тек қоғамдық қатынастардың дамуын танып қоймай, әркімнің әлеуметтік қаржы қатынастарының дамуына орай әлеуметтік капиталдарды дамытуға ат салысуы, болашақ қоғамның даму беріктігін анықтайды.
Нарықтық қатынастардағы экономиканың әлеуметтік маңыздылығы - қаржыгерлік қатынастардың әлеуметтілігіндегі капиталдардың қоғамдық дамуына байланысты, оның барлық мүшелерінің көзқарас түтастығы мен өркениеттілігі білімділігін дарыту. Әлеуметтік деңгей әрқашанда әлеуметтік капиталдардың даму деңгейіне тікелей байланысты. Ал, әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы капиталының құқықтық қатынастарынның дамуына байланысты. Қаржы капиталының нарықтық қозғалысы белгілі тәртіп негіздерінде құқықтанады. Халықтың әлеуметтік теңсіздігі, тек қаржы капиталының нарықтық қатынастар заңдылығының құқықтық негіздерінің бұзылуынан туындауы мүмкін. Осыдан барып, әлеуметтік капиталдың қаржылық қатынастарындағы әлеуметтік құқықтығында қаржы капиталының нарықтық қозғалысында қауыпсіздігі туады.
Әлеуметтану әрқашанда жаңа әлеуметтік қатынастарды қалыптастыруға әкеледі. Мысалы, қаржы капиталының нарықтық қатынастарының жетілу жолдары. Әркімнің нарықтық қатынастар жүргізу билігінің мақсаттылығы: жүргізу тиімділігі, өзіндік ойлау тәртібінің міндеті, өзіндік сезім бейтараптығы. Халықтың нарықтық қатынастарды жүргізу бейімділігі алғашқы I - VII томдар монографияляқ зертелімдерде қаралғанымен, оның соңғы қортындылау дәрежесіндегі әлеуметтік қаржы капиталын дамыту одан әрі жалғасын табуы тиіс. Халық қаржыгерлігі, білім сапасын арттыруды мақсаттаса, оны әркімнің қоғамдық тануы әлеуметтік ғылым саласын дамытады. Мысалы, VIII - ші том Халық қаржысы монографиясының негізгі зерттелім мазмұндары: ХХ тарау. Халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік, 20.1. Нарықтық қатынастардағы әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытарында: - қаржыгерліктегі әлеуметтану, әлеуметтік қажеттіліктер, әлеуметтік мұқтаждықтар, әлеуметтік тәрбие, әлеуметтік құндылықтар, рухани әлеуметтілік, әлуметтік мәдениет, әлеуметтік тәуелділік, әлеуметтік тәуекелділік, әлеуметтік тұрақтылық пен бәсекелестік, әлеуметтік әрекеттер, әлеуметтік байланыстылықтар, әлеуметтік тұрақсыздық, әлеуметтік қаупсіздендіру, әлеуметтік құқық пен әлеуметтік әділеттік, әлеуметтік сапа, қаржыгерліктегі әлеуметтік педогогика; 20.2. Халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы бағыттары: - әлеуметтік қаржыгерлік, әлеуметтік қаржы капиталы, әлеуметтік институт, әлеуметтік капиталдың даму заңдылығы, экономиканың әлеуметтілігі, әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары, әлеуметтік құндылықтар; 20.3.Жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары: - отбасылық әлеуметтік капитал, адам капиталының даму сапалығы, адам капиталының теңсіздігі.
Қаржыгерліктегі әлеуметтілік. Қаржыгерлік - әлеуметтіліксіз нарықтық қатынастардың құрылуы мүмкін емес. Әлеуметтік әрекеттердің көзі - қаржыгерлік. Тек, әлеуметтіктің мақсаты мен міндетінің тапырмасы анықталғанан кейін қаржыгерлік қатынастар орындалады.
Нарықтық қатынастардың әлеуметтік қызметтерінің түрлері: қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгер-лігінің әлеуметтілігі; қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарыз қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі;
қарыз қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарыз қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарық қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі.
Қандай қаржыгерлік қатынастар болмасын, оның екі жақты мүдделі қаржыгерлік әлеуметігінің құқықтығы болғанда ғана жүргізілінеді. Мысалдары:
oo қажыланудағы қаржыландыру әлеуметтік қаржыгерлік құқықтарын сақтау;
oo қаржылаудағы қаржылану әлеуметтік қаржыгерлік құқықтарын сақтау;
oo қаражттанудағы қаражаттандыру әлеуметтік құқықтарын сақтау;
oo қаражаттанудағы қаражаттандыру әлеуметтік құқықтарын сақтау;
oo қарыз қаржылану әлеуметтік құқықтығындағы, қарыз қаржыландыру әлеметтік құқықтығын сақтау.
Қаржыгерліктегі әлеуметтік қаржы капиталы. Әлеуметтік капиталдың мән мағанасын түсіну үшін алдымен әлеуметтік философияны, содан әлеуметтік қаржы капиталын анықтама беруге болады. Әлеуметтік филасофия туралы әртүрлі көқарастар болғанымен, біздің анытауымыз бойынша - нарықтық қатынастардағы құбылыстардың мазмұнына жету жеке деректерден оның жалпы дүниелік мағанасын анықтау, әлеуметтік байланыстылықтар мен өзара әрекеттерін сипаттайтын заңдар мен ұғымдарды зерттеу. Нарықтық экономикадағы қоғамдық формацияның әлеуметтік философияның танымы бір фармациядан екіншісіне өту емес, керісінше болашақтағы белгілі белестерге сатыланып көтеріле беруге бағыттайды.
Нарықтық қатынастар - меншіктіктер түрлері арасында ғана болғандықтан, оның басты мақсаты өсім құны мен пайда табу арқылы даму әлеуметтіліктерін қанағаттандыру. Тек меншіктік қатынастар, оның жүргізілу нарқын анықтаса, меншіктік қатынастардың бәрі өз әлеуметтілігін өсіру арқылы бәсекелестігін арттырады. Демек, нарықтық қатынастардың бәрі қоғамдық тұрғыда алғанда, әлеуметтік қаржы капиталын дамытушысы.
Өзге капиталдардан әлеуметтік капиталдын өзіндік өзгешелігі, жеке және халықтың қоғамдық шығындарын қанағаттандыру арқылы адам капиталдарын дамыту. Демек, әлеуметтік капиталдың даму көздері - жалпы нарықтық экономикадағы халықтың қаржыгерлік нәтижелері мен халықтың жалпы қоғамдық сұраныстарындағы шығындар қатынастарының құқықтық негіздерде дамуы.
Қаржы капиталы, әлеуметтік капиталдың бөлігі бола тұра, оны дамытушысы. Әлеуметтік байлықтың даму көзі - әлеметтік капиталдың нарықтық қозғалысындағы нәтиже. Әлеуметтік байлық (әлеметтік қапитал) - адам капиталын дамытуға байланысты қоғамдық тұрғыдағы әлеуметтілік және жеке меншік тұрғыдағы әлеуметтілік болып бөлінеді.
Әлеуметтік қапиталдың құрамдас бөлігі - адам капиталының дамуына әсер ететін қаржы капиталының қозғалысы, өндіріс капиталы мен банк капиталдарының қозғалысындағы ақша қатынастарын құқықтық негіздерде реттелінуі. Мысалы, ақшаның қатынастарының құнсыздануын реттеу, бюджеттік қатынастарды реттеу. Әлеуметтік капиталды реттеудің қоғамдық және жеке түрлерден түрады. Қоғамдық реттеулер - мелекеттік қаржы қатынастарын реттеу мен қоғамдық қатынастардағы үйымдар мен мекемелердің рухани және мәдени реттеулері. Әлеуметтік қапиталды жеке реттеу түрлеріне жанұя бюджеті қатынастарын реттеуді жатқызуға болады. Демек, әлеуметтік капиталдарды жасау мен пайдалануға байланысты реттеулердің түрлері жоғарғы және төменгі деңгейлерден тұрады. Әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы-қаражат қатынастарын басқарудағы қаржыгерлік құқықтықтың дамуына тікелей байланысты. Қаржыгерлік құқықтық қатынастар жеке және қоғамдық мақсаттылықтарға бөлінеді.
Қоғамдық әлеуметтік капиталдың негізгі мақсаты, барлық қоғам мүшелерінің ортақ әлеуметтік сұраныстарын қанағаттандырудағы бірлестік міндетін атқарудағы құрастырушысы. Мысалы, барлық қоғам мүшелерінің ортақ қоғамдық әлеуметтік шығындар түрлері: тұрғын үй және коммуналды шығындары; білім беру шығындары; денсалық сақтау шығындары; мәдениет және туризм , спорт шығындары; құқықтық , қорғаныс, қоғамдық тіртіп, қаупсіздік шығындары; қоршаған ортаны қорғау шығындары; жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерді көрсету шығындары; экономиканы субъсидиялау мен инвестициялау шығындары; әлеуметтік көмек пен әлеуметтік жәрдем.
Әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару қызметтерінің түрлері:
oo әлеуметтіліктерді қаржыландыру (табыстандыру мүмкіншілігіндегі әлеуметтіліктер, әлеуметтендіру);
oo әлеуметтіліктерге қаржылау (әлеуметтіліктерді қолдаудағы жарату мүмкіншілігі).
Әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару жүйесінің түрлері:
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару құқықтығы;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқарудағы тексеру, талдау,бақылау;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқаруды жетілдірудегі болжау, жоспарлау, бағалау;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқаруды реттеу.
Әлеуметтік капиталдын басты мақсаты адам капиталын дамыту. Ал, басқа капиталдардың басты мақсаты, қоғамға қосымша құн әкелу арқылы экономиканы дамытудағы әлеуметтіліктерді көтеру адам капиталдарын дамытуды. Жалпы қоғамдық әлеуметтік капиталдың қаржылық даму түрлері:
мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттері;
отандық, шетелдік инвестиция;
құнды қағаздар;
депозиттік салымдар;
орта және шағын кәсіпкерліктегі жарғы қорларға үлестілік;
әртүрлі қоғамдық қаржы-қаражат қорлар;
әлеуметтік қорлар;
жәнұя бюджетінің қаржы-қаражат, негізгі және айналым қор капиталдары.
Әлеуметтік капиталдын даму заңдылығы - экономика жүйесіндегі жалпы ішкі өнім өскен сайын, оны қоғамдық үлестіліктердегі әлеуметтіліктерді дамыту мақсатында бөлу, түтыну қатынастарын жетілдіру. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары - жанұя бюджетін қоғамдық әлеуметтік қорлардан қолдау (қаржыландыру) мен халықтың қоғамдық әлеуметтік шығындарын қаржы көздерімен - өзіндік қамтамасыз ету мен қатар, оны дамыту. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдарының бірі, халықтың нарықтық қатынастарын барынша дамыту арқылы жанұя бюджетінің өзіндік әлеуметтік капиталдарын дамытуға мүмкіншілік беру. Әлеуметтік капиталдады жетілдіру - қоғамдағы әлеметтік білестіктерді нығайту.
Экономиканың әлеуметтілігі. Адам өз қабылеттіліктерін, әлеуметтік қажеттіліктеріді қанағата-ндыруда барынша дамытуға бағыттайды. Әлеуметтік әрекеттердің жетілу жолдары әркім өз мүддесін қанағаттандыру мақсатында жеке немесе ұйымдасып бірігу арқылы, өздерінің түтыну игіліктерін қанағаттандырады. Қоғамдық өмірдегі мұндай әлеуметтік әрекеттер нарықтық қатынастардың жетілуіндегі экономикалық мақсаттарға бағытталынуы. Экономикалық мақсаттарды орындаудағы әркімнің қаржыгерлік бостандығындағының құқықтығы арқылы әртүрлі шешімдер қадылау мүмкіншіліктері бар. Нарықтық қатынастардың ең негізгі мақсаты, әркімнің дербес шешімдер қабылдау арқылы меншіктік экономиканы басқаруды жетілдіруі. Жеке меншік экономиканы басқарудың бәрі өзіндік және бірлестіктердегі қоғамдық
әлеуметтік әрекеттер болып есептелінеді. Себебі, жеке меншік экономиканы басқарудағы қаржыгерліктің әлеуметтік әрекеттері, өзін қоршаған басқа біреулермен және қоғамдық құрылымдағы әлеуметтік әрекеттерімен байланыстылықтарда ғана орындалады.
Барлық экономикалық әрекеттердің әлеуметтілігі - нарықтық қатынастар жүргізу мұқтаждық қажеттіліктерінді қанағаттандырудағы әлеуметтік әрекеттерінен туады.
Мысалдары:
1. Әлуметтіліктерді тудыру бағыттары бойынша:
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы тұтыну тауарларын сатып алудағы өзгелердің оны сату әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы көрсетілген қызметтерге төлем ақы төлеудегі өзгелердің тұрмыстық қызмет көрсету әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы несие алып пайдаланудағы өсім құнын төлеудегі банктердің капиталды табыстану әлеуметтік қажетіліктері;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы депозиттік салымдар жасаудағы девиден алудағы банктердің салымдар жинау әлеуметтік қажетіліктері ;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы салықтарды және салық емес төлемдерді төлеудегі бюджеттің түсімдер жинау арқылы қоғамдық әлеуметтік қажетіліктерді қанағаттандыруы;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы құнды қағаздар егеленуіндегі қаржы институтарының оны экономика жүйелеріне инвестициялау арқылы табыс табу әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарынды сақтандырудағы қауіпсіздендіру қызметтерінің атқаратын әлеуметтік қажетіліктері .
2. Әлуметтіліктерді пайдалану бағыттары бойынша:
- материялдық өндірістердің өндірген тауарларын тұтынудағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- тұмыстық қызметтерді көрсетудегі халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- банктердің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- жинақтаушы зейнет ақы қорларының қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- сақтандыру мекемелерінің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- қоғамдық әлеуметтік өнегелік тәрбие қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі.
- күрделі құрлыс мекемелерінің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- қаржы институтарының қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- мекемелердің (білім, ғылым, денсаулы сатау, сауығу, құқық қорғау, тағы басқа) қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі.
Әлуметтіліктерді тудыру бағыттары бойынша және әлуметтіліктерді пайдалану бағыттары бойынша нарықтық қатынастар жиынтығын - әлеуметтік сала жүйелерінің тұтастығын анықтайды.
Әлеуметтік мұқтаждықтар - экономикадағы нарықтық қатынастар жүргізуді анықтағанымен, оны қанағаттандырудағы алдымен экономиканың дамыуна тәуеді болуына байланысты әлеуметтіліктер көтеріледі.
Экономика әлеуметсіз, әлеуметтілік экономикасыз дамуы мүмкін емес. Экономика пәнінің ең басты тапсырма мақсат міндеттері тұтынуды қанағаттандырудағы қосымша құн табу арқылы барлық әлеуметтік сұраныстарды қанағаттандыру. Әлеуметтіліктің даму мақсат міндетерінің орындалу көзі тек экономика. Тек экономиканың дамуына байланысты әлеметтілік дами алады. Экономикасы әлсіз мемлекеттердің, әлеуметтілігі де әлсіз. Экономикасы қуатты мемлекеттердің, әлеуметтіліктері де қуатты.
Қаржыгерліктегі әлеуметтік капиталдың дамуы. Әлеумет капиталының күрделігі туралы III том 78 сурет және 9.8. тарау мәліметтерінен бастау алады. Әлеуметтік капиталдын басты мақсаты - адам капиталын дамыту. Ал, басқа капиталдардың басты мақсаты, қоғамға қосымша құн әкелу арқылы экономиканы дамытудағы әлеумет тіліктерді көтеру адам капиталдарын дамытуды.
Жалпы қоғамдық әлеуметтік капиталдың қаржылық даму түрлері: мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттері; отандық, шетелдік инвестиция; құнды қағаздар; депозиттік салымдар; орта және шағын кәсіпкерліктегі жарғы қорларға үлестілік; әртүрлі қоғамдық қаржы-қаражат қорлар; әлеуметтік қорлар; жанұя бюджетінің қаржы-қаражат, негізгі және айналым қор капиталдары.
Әлеуметтік капиталдын даму заңдылығы - экономика жүйесіндегі жалпы ішкі өнім өскен сайын, оны қоғамдық үлестіліктердегі әлеуметтіліктерді дамыту мақсатында бөлу, түтыну қатынастарын жетілдіру. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары - жанұя бюджетін қоғамдық әлеуметтік қорлардан қолдау (қаржыландыру) мен халықтың қоғамдық әлеуметтік шығындарын қаржы көздерімен өзіндік қамтамасыз ету мен қатар, халықтың қаражат жиылымдарын экономикаға пайдалануды дамыту. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдарының бірі, халықтың нарықтық қатынастарын барынша дамыту арқылы жанұя бюджетінің өзіндік әлеуметтік капиталдарын дамытуға мүмкіншілік беру. Нарықтық
экономикада халыққа заңды және жеке тұлғалық егелік еркін кеңістігі берілген.
Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары ең алдымен қоғамдағы әрбір мүшесінің әлеуметтік қажеттіліктерді өзіндік қамтамасыз ету әрекет мүмкіншіліктерінен басталады. Содан кейін, оны қоғамдық қолдаудағы әлеуметтік мұқтаждықтарға бастау көрсету мен қолдау, орындау мақсат міндеттерін тапсырмаларын анықтау. Демек, әлеуметтік капиталдарды жетілдіру тек қоғамдық бірлестік тапсырмасы бола тұра, ол әрбір қоғам мүшелеріне тиеселі әрекеттері. Қоғамдық қатынастардағы әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары: экономиканы иновациялық, инвестициялық дамуға бағыттау; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нарықтық қатынастардағы әлеуметтілік - социология ғылымының тармағы болғанымен, жеткілікті зертелініп, игілікке әлі жартымды пайдаланып жатқаны да мәз емес. Сондықтан, зерттелімнің III-ші томы VIII тарауы әлеуметтік философия, әлеуметтік психология, әлеуметтік құқық, әлеуметтік идея, әлеуметтік саясат және VII тарау 3 тараудағы әлеуметтік экономика туралы халықтың қаржыгерлігіндегі танымдылығы қаралғанымен, оның нарықтық қатынастардағы әлеуметтік қасиеттері осы VIII томда толықтанады.
Социология ғылымындағы нарықтық қатынастар әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытындағы: - әлеуметтік капитал, әлеуметтік құндылық, әлеуметтік қаржы, халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы, жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары мардымсыз зерттелгендіктен, қоғамдық фармацияның бағасын анықтаудағы әлеуметтік қауымастықтар мен әлеуметтік институтардың өзара әрекет ету қозғаушы күш екенділігіне сенімділік тууы керек.
Нарықтық экономикадағы қаржыгерлік қатынастар, әлеуметтік капиталды жасаушысы ретінде, адам капиталын дамытушы көзі. Қандай нарықтық қатынастар болмасын, оған қатыс-ушылардың екі жақты әлеуметтік қаржыгерлігі болады. Мұны, әлеуметтік қаржы қатынастары деп атасақ, әлеуметтік капиталдың қаржылық қозғалысына дер кезінде өмір танымын туғызбау салдарынан кейбір керітарпа қоғамдық әлеуметтік ұйымдар мен топтар құрылып, қоғамның даму күш-қуатынының дамуына кері әсерін тигізіп ысырапқа үшырату арқылы әлеуметтік қатынастардың шиеленісуіне апаруы әбден мүмкін.
Әлеуметтану ғылымының негізгі мазмұндық желісі халық қаржысы пәнін қамтуы арқылы әлеуметтік қаржы қатынастарын жетілдірудегі әркімнің әлеуметтік капиталға үлесті екенін түсіне біліп дамытуын мақсаттайды. Әлеуметтік капитал қоғамдағы барлық адам баласына ортақ болуы мен қатар әркімнің нарықтық экономикадағы қаржыгерлігі, олардың объектлік және субъектілік ортақ үлестілігі бар екендігін анықтайды. Қоғамдық әлеуметтанудағы әлеуметтік қапитал - қоғамдық біртүтастықты анықтаудағы әркімнің оған үлестілігі мен оны жақтап жасаушысы ретінде тапсырма мақсат міндеттерін ашық біле-білуіміз керек. Қоғамдық біртұтастығын құрудағы әлеуметтік капиталдың жалпы мемлекеттік дамудың басты мақсаттарын анықтауға қолдана білуіміз керек.
Әлеуметтік капиталды жасау мен пайдалану тек нарықтық қатынастардағы әрбір экономика жүйесінің объектілік пен субъектілік жақтарындағы қаржыгерлік құқық қатынастарына дамуына жол ашу. Әлуметтану ғылымы арқылы тек қоғамдық қатынастардың дамуын танып қоймай, әркімнің әлеуметтік қаржы қатынастарының дамуына орай әлеуметтік капиталдарды дамытуға ат салысуы, болашақ қоғамның даму беріктігін анықтайды.
Нарықтық қатынастардағы экономиканың әлеуметтік маңыздылығы - қаржыгерлік қатынастардың әлеуметтілігіндегі капиталдардың қоғамдық дамуына байланысты, оның барлық мүшелерінің көзқарас түтастығы мен өркениеттілігі білімділігін дарыту. Әлеуметтік деңгей әрқашанда әлеуметтік капиталдардың даму деңгейіне тікелей байланысты. Ал, әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы капиталының құқықтық қатынастарынның дамуына байланысты. Қаржы капиталының нарықтық қозғалысы белгілі тәртіп негіздерінде құқықтанады. Халықтың әлеуметтік теңсіздігі, тек қаржы капиталының нарықтық қатынастар заңдылығының құқықтық негіздерінің бұзылуынан туындауы мүмкін. Осыдан барып, әлеуметтік капиталдың қаржылық қатынастарындағы әлеуметтік құқықтығында қаржы капиталының нарықтық қозғалысында қауыпсіздігі туады.
Әлеуметтану әрқашанда жаңа әлеуметтік қатынастарды қалыптастыруға әкеледі. Мысалы, қаржы капиталының нарықтық қатынастарының жетілу жолдары. Әркімнің нарықтық қатынастар жүргізу билігінің мақсаттылығы: жүргізу тиімділігі, өзіндік ойлау тәртібінің міндеті, өзіндік сезім бейтараптығы. Халықтың нарықтық қатынастарды жүргізу бейімділігі алғашқы I - VII томдар монографияляқ зертелімдерде қаралғанымен, оның соңғы қортындылау дәрежесіндегі әлеуметтік қаржы капиталын дамыту одан әрі жалғасын табуы тиіс. Халық қаржыгерлігі, білім сапасын арттыруды мақсаттаса, оны әркімнің қоғамдық тануы әлеуметтік ғылым саласын дамытады. Мысалы, VIII - ші том Халық қаржысы монографиясының негізгі зерттелім мазмұндары: ХХ тарау. Халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік, 20.1. Нарықтық қатынастардағы әлеуметтіліктердің қалыптасуы бағытарында: - қаржыгерліктегі әлеуметтану, әлеуметтік қажеттіліктер, әлеуметтік мұқтаждықтар, әлеуметтік тәрбие, әлеуметтік құндылықтар, рухани әлеуметтілік, әлуметтік мәдениет, әлеуметтік тәуелділік, әлеуметтік тәуекелділік, әлеуметтік тұрақтылық пен бәсекелестік, әлеуметтік әрекеттер, әлеуметтік байланыстылықтар, әлеуметтік тұрақсыздық, әлеуметтік қаупсіздендіру, әлеуметтік құқық пен әлеуметтік әділеттік, әлеуметтік сапа, қаржыгерліктегі әлеуметтік педогогика; 20.2. Халық қаржыгерлігіндегі әлеуметтік капиталдардың дамуы бағыттары: - әлеуметтік қаржыгерлік, әлеуметтік қаржы капиталы, әлеуметтік институт, әлеуметтік капиталдың даму заңдылығы, экономиканың әлеуметтілігі, әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары, әлеуметтік құндылықтар; 20.3.Жанұя бюджетіндегі әлеуметтік капитал бағыттары: - отбасылық әлеуметтік капитал, адам капиталының даму сапалығы, адам капиталының теңсіздігі.
Қаржыгерліктегі әлеуметтілік. Қаржыгерлік - әлеуметтіліксіз нарықтық қатынастардың құрылуы мүмкін емес. Әлеуметтік әрекеттердің көзі - қаржыгерлік. Тек, әлеуметтіктің мақсаты мен міндетінің тапырмасы анықталғанан кейін қаржыгерлік қатынастар орындалады.
Нарықтық қатынастардың әлеуметтік қызметтерінің түрлері: қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгер-лігінің әлеуметтілігі; қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарыз қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі;
қарыз қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарыз қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қарық қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаржыланудағы (табыстанудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаржылаудағы (жаратудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаражаттаудағы (орналастырудағы) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі; қайта қаражаттанудағы (өсім құнында табыстану) нарықтық қатынастар қаржыгерлігінің әлеуметтілігі.
Қандай қаржыгерлік қатынастар болмасын, оның екі жақты мүдделі қаржыгерлік әлеуметігінің құқықтығы болғанда ғана жүргізілінеді. Мысалдары:
oo қажыланудағы қаржыландыру әлеуметтік қаржыгерлік құқықтарын сақтау;
oo қаржылаудағы қаржылану әлеуметтік қаржыгерлік құқықтарын сақтау;
oo қаражттанудағы қаражаттандыру әлеуметтік құқықтарын сақтау;
oo қаражаттанудағы қаражаттандыру әлеуметтік құқықтарын сақтау;
oo қарыз қаржылану әлеуметтік құқықтығындағы, қарыз қаржыландыру әлеметтік құқықтығын сақтау.
Қаржыгерліктегі әлеуметтік қаржы капиталы. Әлеуметтік капиталдың мән мағанасын түсіну үшін алдымен әлеуметтік философияны, содан әлеуметтік қаржы капиталын анықтама беруге болады. Әлеуметтік филасофия туралы әртүрлі көқарастар болғанымен, біздің анытауымыз бойынша - нарықтық қатынастардағы құбылыстардың мазмұнына жету жеке деректерден оның жалпы дүниелік мағанасын анықтау, әлеуметтік байланыстылықтар мен өзара әрекеттерін сипаттайтын заңдар мен ұғымдарды зерттеу. Нарықтық экономикадағы қоғамдық формацияның әлеуметтік философияның танымы бір фармациядан екіншісіне өту емес, керісінше болашақтағы белгілі белестерге сатыланып көтеріле беруге бағыттайды.
Нарықтық қатынастар - меншіктіктер түрлері арасында ғана болғандықтан, оның басты мақсаты өсім құны мен пайда табу арқылы даму әлеуметтіліктерін қанағаттандыру. Тек меншіктік қатынастар, оның жүргізілу нарқын анықтаса, меншіктік қатынастардың бәрі өз әлеуметтілігін өсіру арқылы бәсекелестігін арттырады. Демек, нарықтық қатынастардың бәрі қоғамдық тұрғыда алғанда, әлеуметтік қаржы капиталын дамытушысы.
Өзге капиталдардан әлеуметтік капиталдын өзіндік өзгешелігі, жеке және халықтың қоғамдық шығындарын қанағаттандыру арқылы адам капиталдарын дамыту. Демек, әлеуметтік капиталдың даму көздері - жалпы нарықтық экономикадағы халықтың қаржыгерлік нәтижелері мен халықтың жалпы қоғамдық сұраныстарындағы шығындар қатынастарының құқықтық негіздерде дамуы.
Қаржы капиталы, әлеуметтік капиталдың бөлігі бола тұра, оны дамытушысы. Әлеуметтік байлықтың даму көзі - әлеметтік капиталдың нарықтық қозғалысындағы нәтиже. Әлеуметтік байлық (әлеметтік қапитал) - адам капиталын дамытуға байланысты қоғамдық тұрғыдағы әлеуметтілік және жеке меншік тұрғыдағы әлеуметтілік болып бөлінеді.
Әлеуметтік қапиталдың құрамдас бөлігі - адам капиталының дамуына әсер ететін қаржы капиталының қозғалысы, өндіріс капиталы мен банк капиталдарының қозғалысындағы ақша қатынастарын құқықтық негіздерде реттелінуі. Мысалы, ақшаның қатынастарының құнсыздануын реттеу, бюджеттік қатынастарды реттеу. Әлеуметтік капиталды реттеудің қоғамдық және жеке түрлерден түрады. Қоғамдық реттеулер - мелекеттік қаржы қатынастарын реттеу мен қоғамдық қатынастардағы үйымдар мен мекемелердің рухани және мәдени реттеулері. Әлеуметтік қапиталды жеке реттеу түрлеріне жанұя бюджеті қатынастарын реттеуді жатқызуға болады. Демек, әлеуметтік капиталдарды жасау мен пайдалануға байланысты реттеулердің түрлері жоғарғы және төменгі деңгейлерден тұрады. Әлеуметтік капиталдың дамуы қаржы-қаражат қатынастарын басқарудағы қаржыгерлік құқықтықтың дамуына тікелей байланысты. Қаржыгерлік құқықтық қатынастар жеке және қоғамдық мақсаттылықтарға бөлінеді.
Қоғамдық әлеуметтік капиталдың негізгі мақсаты, барлық қоғам мүшелерінің ортақ әлеуметтік сұраныстарын қанағаттандырудағы бірлестік міндетін атқарудағы құрастырушысы. Мысалы, барлық қоғам мүшелерінің ортақ қоғамдық әлеуметтік шығындар түрлері: тұрғын үй және коммуналды шығындары; білім беру шығындары; денсалық сақтау шығындары; мәдениет және туризм , спорт шығындары; құқықтық , қорғаныс, қоғамдық тіртіп, қаупсіздік шығындары; қоршаған ортаны қорғау шығындары; жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерді көрсету шығындары; экономиканы субъсидиялау мен инвестициялау шығындары; әлеуметтік көмек пен әлеуметтік жәрдем.
Әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару қызметтерінің түрлері:
oo әлеуметтіліктерді қаржыландыру (табыстандыру мүмкіншілігіндегі әлеуметтіліктер, әлеуметтендіру);
oo әлеуметтіліктерге қаржылау (әлеуметтіліктерді қолдаудағы жарату мүмкіншілігі).
Әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару жүйесінің түрлері:
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқару құқықтығы;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқарудағы тексеру, талдау,бақылау;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқаруды жетілдірудегі болжау, жоспарлау, бағалау;
oo әлеуметтік қаржы капиталдарын басқаруды реттеу.
Әлеуметтік капиталдын басты мақсаты адам капиталын дамыту. Ал, басқа капиталдардың басты мақсаты, қоғамға қосымша құн әкелу арқылы экономиканы дамытудағы әлеуметтіліктерді көтеру адам капиталдарын дамытуды. Жалпы қоғамдық әлеуметтік капиталдың қаржылық даму түрлері:
мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттері;
отандық, шетелдік инвестиция;
құнды қағаздар;
депозиттік салымдар;
орта және шағын кәсіпкерліктегі жарғы қорларға үлестілік;
әртүрлі қоғамдық қаржы-қаражат қорлар;
әлеуметтік қорлар;
жәнұя бюджетінің қаржы-қаражат, негізгі және айналым қор капиталдары.
Әлеуметтік капиталдын даму заңдылығы - экономика жүйесіндегі жалпы ішкі өнім өскен сайын, оны қоғамдық үлестіліктердегі әлеуметтіліктерді дамыту мақсатында бөлу, түтыну қатынастарын жетілдіру. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары - жанұя бюджетін қоғамдық әлеуметтік қорлардан қолдау (қаржыландыру) мен халықтың қоғамдық әлеуметтік шығындарын қаржы көздерімен - өзіндік қамтамасыз ету мен қатар, оны дамыту. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдарының бірі, халықтың нарықтық қатынастарын барынша дамыту арқылы жанұя бюджетінің өзіндік әлеуметтік капиталдарын дамытуға мүмкіншілік беру. Әлеуметтік капиталдады жетілдіру - қоғамдағы әлеметтік білестіктерді нығайту.
Экономиканың әлеуметтілігі. Адам өз қабылеттіліктерін, әлеуметтік қажеттіліктеріді қанағата-ндыруда барынша дамытуға бағыттайды. Әлеуметтік әрекеттердің жетілу жолдары әркім өз мүддесін қанағаттандыру мақсатында жеке немесе ұйымдасып бірігу арқылы, өздерінің түтыну игіліктерін қанағаттандырады. Қоғамдық өмірдегі мұндай әлеуметтік әрекеттер нарықтық қатынастардың жетілуіндегі экономикалық мақсаттарға бағытталынуы. Экономикалық мақсаттарды орындаудағы әркімнің қаржыгерлік бостандығындағының құқықтығы арқылы әртүрлі шешімдер қадылау мүмкіншіліктері бар. Нарықтық қатынастардың ең негізгі мақсаты, әркімнің дербес шешімдер қабылдау арқылы меншіктік экономиканы басқаруды жетілдіруі. Жеке меншік экономиканы басқарудың бәрі өзіндік және бірлестіктердегі қоғамдық
әлеуметтік әрекеттер болып есептелінеді. Себебі, жеке меншік экономиканы басқарудағы қаржыгерліктің әлеуметтік әрекеттері, өзін қоршаған басқа біреулермен және қоғамдық құрылымдағы әлеуметтік әрекеттерімен байланыстылықтарда ғана орындалады.
Барлық экономикалық әрекеттердің әлеуметтілігі - нарықтық қатынастар жүргізу мұқтаждық қажеттіліктерінді қанағаттандырудағы әлеуметтік әрекеттерінен туады.
Мысалдары:
1. Әлуметтіліктерді тудыру бағыттары бойынша:
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы тұтыну тауарларын сатып алудағы өзгелердің оны сату әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы көрсетілген қызметтерге төлем ақы төлеудегі өзгелердің тұрмыстық қызмет көрсету әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы несие алып пайдаланудағы өсім құнын төлеудегі банктердің капиталды табыстану әлеуметтік қажетіліктері;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы депозиттік салымдар жасаудағы девиден алудағы банктердің салымдар жинау әлеуметтік қажетіліктері ;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы салықтарды және салық емес төлемдерді төлеудегі бюджеттің түсімдер жинау арқылы қоғамдық әлеуметтік қажетіліктерді қанағаттандыруы;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарындағы құнды қағаздар егеленуіндегі қаржы институтарының оны экономика жүйелеріне инвестициялау арқылы табыс табу әлеуметтік қажетілігі;
- халықтың жеке және заңды тұлғалық нарықтық қатынастарынды сақтандырудағы қауіпсіздендіру қызметтерінің атқаратын әлеуметтік қажетіліктері .
2. Әлуметтіліктерді пайдалану бағыттары бойынша:
- материялдық өндірістердің өндірген тауарларын тұтынудағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- тұмыстық қызметтерді көрсетудегі халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- банктердің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- жинақтаушы зейнет ақы қорларының қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- сақтандыру мекемелерінің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- қоғамдық әлеуметтік өнегелік тәрбие қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі.
- күрделі құрлыс мекемелерінің қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- қаржы институтарының қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі;
- мекемелердің (білім, ғылым, денсаулы сатау, сауығу, құқық қорғау, тағы басқа) қызметтерін тұтынуындағы халықтың әлеуметтілігінің көтерілуі.
Әлуметтіліктерді тудыру бағыттары бойынша және әлуметтіліктерді пайдалану бағыттары бойынша нарықтық қатынастар жиынтығын - әлеуметтік сала жүйелерінің тұтастығын анықтайды.
Әлеуметтік мұқтаждықтар - экономикадағы нарықтық қатынастар жүргізуді анықтағанымен, оны қанағаттандырудағы алдымен экономиканың дамыуна тәуеді болуына байланысты әлеуметтіліктер көтеріледі.
Экономика әлеуметсіз, әлеуметтілік экономикасыз дамуы мүмкін емес. Экономика пәнінің ең басты тапсырма мақсат міндеттері тұтынуды қанағаттандырудағы қосымша құн табу арқылы барлық әлеуметтік сұраныстарды қанағаттандыру. Әлеуметтіліктің даму мақсат міндетерінің орындалу көзі тек экономика. Тек экономиканың дамуына байланысты әлеметтілік дами алады. Экономикасы әлсіз мемлекеттердің, әлеуметтілігі де әлсіз. Экономикасы қуатты мемлекеттердің, әлеуметтіліктері де қуатты.
Қаржыгерліктегі әлеуметтік капиталдың дамуы. Әлеумет капиталының күрделігі туралы III том 78 сурет және 9.8. тарау мәліметтерінен бастау алады. Әлеуметтік капиталдын басты мақсаты - адам капиталын дамыту. Ал, басқа капиталдардың басты мақсаты, қоғамға қосымша құн әкелу арқылы экономиканы дамытудағы әлеумет тіліктерді көтеру адам капиталдарын дамытуды.
Жалпы қоғамдық әлеуметтік капиталдың қаржылық даму түрлері: мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттері; отандық, шетелдік инвестиция; құнды қағаздар; депозиттік салымдар; орта және шағын кәсіпкерліктегі жарғы қорларға үлестілік; әртүрлі қоғамдық қаржы-қаражат қорлар; әлеуметтік қорлар; жанұя бюджетінің қаржы-қаражат, негізгі және айналым қор капиталдары.
Әлеуметтік капиталдын даму заңдылығы - экономика жүйесіндегі жалпы ішкі өнім өскен сайын, оны қоғамдық үлестіліктердегі әлеуметтіліктерді дамыту мақсатында бөлу, түтыну қатынастарын жетілдіру. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары - жанұя бюджетін қоғамдық әлеуметтік қорлардан қолдау (қаржыландыру) мен халықтың қоғамдық әлеуметтік шығындарын қаржы көздерімен өзіндік қамтамасыз ету мен қатар, халықтың қаражат жиылымдарын экономикаға пайдалануды дамыту. Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдарының бірі, халықтың нарықтық қатынастарын барынша дамыту арқылы жанұя бюджетінің өзіндік әлеуметтік капиталдарын дамытуға мүмкіншілік беру. Нарықтық
экономикада халыққа заңды және жеке тұлғалық егелік еркін кеңістігі берілген.
Әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары ең алдымен қоғамдағы әрбір мүшесінің әлеуметтік қажеттіліктерді өзіндік қамтамасыз ету әрекет мүмкіншіліктерінен басталады. Содан кейін, оны қоғамдық қолдаудағы әлеуметтік мұқтаждықтарға бастау көрсету мен қолдау, орындау мақсат міндеттерін тапсырмаларын анықтау. Демек, әлеуметтік капиталдарды жетілдіру тек қоғамдық бірлестік тапсырмасы бола тұра, ол әрбір қоғам мүшелеріне тиеселі әрекеттері. Қоғамдық қатынастардағы әлеуметтік капиталдарды жетілдіру жолдары: экономиканы иновациялық, инвестициялық дамуға бағыттау; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz