Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы күрестері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.5
1Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ... ...6.20
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ... ..21.31
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы ретінде ... ... ... ... ... ... ... .32.38
2 Томас Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1 АҚШ. Томас Джефферсонның президенттік билігі кезеңінде ... ... ... ... .39.47
2.2 Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... ... .48.56
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... ... .57.60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61.64
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65.66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
1Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ... ...6.20
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ... ..21.31
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы ретінде ... ... ... ... ... ... ... .32.38
2 Томас Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1 АҚШ. Томас Джефферсонның президенттік билігі кезеңінде ... ... ... ... .39.47
2.2 Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... ... .48.56
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... ... .57.60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61.64
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65.66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
Диплом жұмысының өзектілігі: Томас Джефферсон дүние тарихындағы белгілі қайраткер. Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі адамзат тарихында мәңгілікке қалады. Томас Джефферсон тарихта ттек қана белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник, гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф, ретінде тарихта атын қалдырды. Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы эволюциялық даму кезеңіне тура келеді. Сонымен бірге, демократик бағыттарды жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді.Әсіресе, америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен. Атап айтқанда, АҚШ-тың егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі қайраткер. Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені адам туғанынан ешкімге бағынышты емес, сонымен қатар адамдар барлық жерде де барлық уақытта да тең дәрежеде деді. Ол адамзатты ұлты мен жынысына, нәсіліне, әлеуметтік жағдайына, жасына қарамау керек дейді. Томас Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске асуына үлкен үлес қосқан қайраткер. Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия жайлы былай деп айтады: «Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал, халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы». Көріп тұрғанымыздай, Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың қамқоршысы. Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей жартылған, соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген ұстанымды ұстанған. Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянат пен опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға [1].
Зерттеу жұмысының нысаны: 1743-1826 жылдар аралығындағы Америка Құрама Штатының егемендігі жолындағы күресі, құрылуы мен дамуында Томас Джефферсонның сіңірген еңбегін қарастыру, талдау болып табылады.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия жайлы былай деп айтады: «Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал, халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы». Көріп тұрғанымыздай, Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың қамқоршысы. Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей жартылған, соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген ұстанымды ұстанған. Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянат пен опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға [1].
Зерттеу жұмысының нысаны: 1743-1826 жылдар аралығындағы Америка Құрама Штатының егемендігі жолындағы күресі, құрылуы мен дамуында Томас Джефферсонның сіңірген еңбегін қарастыру, талдау болып табылады.
1. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998.
2. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон. М., 1976.
3. Т. Джефферсон. «Автобиография. Заметки о штате Виргиния» Л., 1990.
4. А.Б.Альтер “Буржуазная политическая экономия США” (М.,1961)
5. В.В.Согрин «Мифы и реальности американской истории»(М., 1986),
6. В.В.Согрин «Политическая история США. ХҮІІ-ХХ вв.» (М., 2001)
7. В.В.Согрин «Основатели США: исторические портреты» (М., 1983)
8. Э.А. Иванян жинақтаған «Хрестоматия по истории США» (М., 2005)
9. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996, 18-бет.
10. Деев Н.Н. Томас Джефферсон// Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль //. М, 1976. 19-бет.
11. Невинс А., Коммаджер Г. История США. От английской колонии до мировой державы. Пер. с анг. В.Оболенского и Б.Прянишникова. Нью-Йорк, 1991.
12. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы. 1999. 32-бет.
13. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204 –бет.
14. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 99-бет.
15. Millfeld , Becca Shh.The Secret Side to the College’s Lesser Known Societies. The DoG Street Journal (2 ноября 2004)Архивировано из первоисточника 19 ноября 2012 (англ)
16. Merrill D. Peterson Thomas Jefferson: Writings, p.1236
17. Thomas Jefferson on Wine by John Hailman ,2006
18. Сироткина В.Г .Хрестоматия по новой истории, 1640-1870.. М- 1990, 342
19. Maier ,American Scripture. Other standard works on Jefferson and the Declaration include Garry Wills, Inventing America: Jefferson’s Declaration of Independence (1978) and Carl. L Becker The Declaration of Independence : A Study in the History of Political Ideas(1922y)
20. Падовер С. Джефферсон, третий президент США. 1991. 51-бет
21. Падовер С. Джефферсон третий президент США 1991 г 28-б
22. Графский В.Г. Период борьбы за независимость и выроботки конституции // История политических и правовых учений. ХVII-XVIII вв.. 259-бет.
23. А.Л.Нарочницкого. Новая история. Ч.1. 1640-1870. Учеб. для пед. инс.
М., 1963. 221-б.
24. История США. В 4-х тт. Т.1. м., 1983. 63-б.
25. Аптекер Г. История американского народа. Американская революция 1763-1783. М., 1962. 47-49 бб
26. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инагурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы – 2003 ж. Нұрғазиева .В.В.Марков. Алматы. 40-бет.
27. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи – 2- Издание. Алматы. 2004. 31-бет
28. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. 2-е издание. Алматы. 2004. 50-бет.
29. Рене Ремонд. История США. М., 2006. 185-186 бб.
30. Шлезингер А.-мл. Циклы американской истории. М., 1992. 37-б33.
31. История США. В 4-х тт. Т.1. м., 1983. 110-111 бб.
32. Согрин В.В. История США. Учеб. пос. СПб., 2003
33. Е.Ф. Язькова. Конституция США: История и современность. Под ред. А.А. Мишина, М., 1988. 89-б
34. США: Конституция и права граждан. М., 1987.
2. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон. М., 1976.
3. Т. Джефферсон. «Автобиография. Заметки о штате Виргиния» Л., 1990.
4. А.Б.Альтер “Буржуазная политическая экономия США” (М.,1961)
5. В.В.Согрин «Мифы и реальности американской истории»(М., 1986),
6. В.В.Согрин «Политическая история США. ХҮІІ-ХХ вв.» (М., 2001)
7. В.В.Согрин «Основатели США: исторические портреты» (М., 1983)
8. Э.А. Иванян жинақтаған «Хрестоматия по истории США» (М., 2005)
9. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996, 18-бет.
10. Деев Н.Н. Томас Джефферсон// Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль //. М, 1976. 19-бет.
11. Невинс А., Коммаджер Г. История США. От английской колонии до мировой державы. Пер. с анг. В.Оболенского и Б.Прянишникова. Нью-Йорк, 1991.
12. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы. 1999. 32-бет.
13. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204 –бет.
14. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 99-бет.
15. Millfeld , Becca Shh.The Secret Side to the College’s Lesser Known Societies. The DoG Street Journal (2 ноября 2004)Архивировано из первоисточника 19 ноября 2012 (англ)
16. Merrill D. Peterson Thomas Jefferson: Writings, p.1236
17. Thomas Jefferson on Wine by John Hailman ,2006
18. Сироткина В.Г .Хрестоматия по новой истории, 1640-1870.. М- 1990, 342
19. Maier ,American Scripture. Other standard works on Jefferson and the Declaration include Garry Wills, Inventing America: Jefferson’s Declaration of Independence (1978) and Carl. L Becker The Declaration of Independence : A Study in the History of Political Ideas(1922y)
20. Падовер С. Джефферсон, третий президент США. 1991. 51-бет
21. Падовер С. Джефферсон третий президент США 1991 г 28-б
22. Графский В.Г. Период борьбы за независимость и выроботки конституции // История политических и правовых учений. ХVII-XVIII вв.. 259-бет.
23. А.Л.Нарочницкого. Новая история. Ч.1. 1640-1870. Учеб. для пед. инс.
М., 1963. 221-б.
24. История США. В 4-х тт. Т.1. м., 1983. 63-б.
25. Аптекер Г. История американского народа. Американская революция 1763-1783. М., 1962. 47-49 бб
26. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инагурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы – 2003 ж. Нұрғазиева .В.В.Марков. Алматы. 40-бет.
27. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи – 2- Издание. Алматы. 2004. 31-бет
28. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. 2-е издание. Алматы. 2004. 50-бет.
29. Рене Ремонд. История США. М., 2006. 185-186 бб.
30. Шлезингер А.-мл. Циклы американской истории. М., 1992. 37-б33.
31. История США. В 4-х тт. Т.1. м., 1983. 110-111 бб.
32. Согрин В.В. История США. Учеб. пос. СПб., 2003
33. Е.Ф. Язькова. Конституция США: История и современность. Под ред. А.А. Мишина, М., 1988. 89-б
34. США: Конституция и права граждан. М., 1987.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-5
1Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы
күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ... ...6-
20
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы
күресі ... ... ... ..21-31
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... .32-38
2 Томас Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1 АҚШ- Томас Джефферсонның президенттік билігі
кезеңінде ... ... ... ... .39-47
2.2 Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... ... .48-
56
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... ... .57-
60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61-64
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 65-66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Томас Джефферсон дүние тарихындағы белгілі
қайраткер. Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі
адамзат тарихында мәңгілікке қалады. Томас Джефферсон тарихта ттек қана
белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник,
гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф,
ретінде тарихта атын қалдырды. Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы
эволюциялық даму кезеңіне тура келеді. Сонымен бірге, демократик бағыттарды
жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді.Әсіресе,
америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен. Атап айтқанда, АҚШ-
тың егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі
қайраткер. Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені
адам туғанынан ешкімге бағынышты емес, сонымен қатар адамдар барлық жерде
де барлық уақытта да тең дәрежеде деді. Ол адамзатты ұлты мен жынысына,
нәсіліне, әлеуметтік жағдайына, жасына қарамау керек дейді. Томас
Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске
асуына үлкен үлес қосқан қайраткер. Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа
мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия
жайлы былай деп айтады: Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық
таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал, халыққа
сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы. Көріп
тұрғанымыздай, Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен
мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың
қамқоршысы. Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей
жартылған, соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген
ұстанымды ұстанған. Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің
жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянат пен
опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға [1].
Зерттеу жұмысының нысаны: 1743-1826 жылдар аралығындағы Америка Құрама
Штатының егемендігі жолындағы күресі, құрылуы мен дамуында Томас
Джефферсонның сіңірген еңбегін қарастыру, талдау болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Диплом жұмысының мақсаты Томас
Джефферсонның өмірбаянын, саяси қызметін, ол басқарған кездегі Америка
Құрама Штатының тарихын жан-жақты зерттеп, олардың мағынасы мен тарихи
маңызын Томас Джефферсонның АҚШ тарихымен бірге әлем тарихында алатын
орнын, сыртқы саясатындағы басты бағыттары мен оның себептері мен
салдарын ашып көрсету, Томас Джефферсонның америкадағы буржуазиялық
революциядан кейінгі, АҚШ-тың ел болып аяққа нық тұруына қосқан үлесі,
қоғамдық саяси ойлары, идеялары мен көзқарастары туралы зеріттеу және
оны талдау болып табылады. Осы айтқан мақсаттарды іске асыру және
тақырыпты толығырақ қамтып ашу үшін мынадай мақсаттар мен міндеттер
қойдым:
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдерін зеріттеу;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeту;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға беру;
➢ Буржуазиялық революциядан соң, АҚШ-ның егемендік алуына қосқан
үлесі туралы айту;
➢ Томас Джефферсонның губернатор және президент ретіндегі қызметінің
кезеңдерімен оң қырларын көрсету;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған Тәуелсіздік деклорациясындағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талдау;
➢ Томас Джефферсонның президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындау ;
➢ Ұлықтау рәсімі кезіндегі Томас Джефферсонның айытқан сөздері
туралы баяндау;
➢ Томас Джефферсонның тарихи тұлға ретінде АҚШ тарихындағы алған
орнын көрсету;
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы
деклорациясының авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік
көзқарастары мен идеялары жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы,
тарихшы, саясаттанушы, АҚШ-тың тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға
арнайы жеке тоқталады. АҚШ-тың бұл деклорациясы әлемдік прогресстің рөлі
болғаны үшін дүние тарихында Томас Джефферсонның алар орны ерекше.
Америкалықтардың демократиялық жолдағы азаттық үшін күресі Томас
Джефферсонның атымен байланысты болғаны үшін, ол жайлы көптеген
ңбектер әдебиеттер кездеседі. Тақырыбым 1743-1826 жылдары Томас
Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды. Тақырыптың тарихнамалық
әдебиеттерінің тізімінде Томас Джефферсонның өмірбаянына, саяси
қайраткерлік қасиеттерінің ашылуына, саяси қызметінің тарихына аталған
өмірбаян негізінде жазылған кітаптардың алатын орны ерекше. Осылардың
ішінде Г.Н. Севостьянов пен А.И. Уткиндер жазған Томас Джефферсон [2],
кітабы сонымен қатар Томас Джефферсонның өзі жазып оны кейіннен
В.М.Большаков пен В.Н.Плешков орыс тіліне аударған Автобиография.
Заметки о штате Виргиния [3], атты еңбегі А.Б.Альтер жазған Буржуазная
политическая экономия США [4], еңбектері бар. Бұл кітаптарда Томас
Джефферсонның өмір жолы, балалық шағы мен жасөспірімдік кезеңі жінеде
саяси қызметтері жайлы жан-жақты жазылған. Бұдан басқа Томас Джефферсоның
саяси қызметінің басталған кезеңі, қызмет бабының өсу кезеңдер, заңгер,
заң шығарушы өкіл, губернатор, партия лидері, президент сияқты қызметтері
туралы кезеңдер баяндалған.
Жоғарыда айтылған Америка тарихының белгілі маманы В.В. Согриннің
еңбектерін талдайтын болсақ, оның жоғарыда көрсетілген кітабынан басқа
Мифы и реальности американской истории [5], Политическая история США.
ХҮІІ-ХХ вв. [6] және Основатели США: исторические портреты [7]
еңбектері бар. В.В.Согриннің бұл кітаптарында АҚШ тарихына бірқанша
деректерді тарта отырып жан-жақты баяндайды. Тақырыптың дерек көзі болып,
ХҮІІ-ХІХ ғасырларда АҚШ тарихына байланысты жинақталған құжаттық жинақтар
болып табылады. Мұндай жинақтардың арасында алдымен АҚШ тарихының
хрестоматияларын айтамыз. Осы жинақтардың бірі АҚШ тарихының белглі
тарихшысы Э.А.Иванян жинақтаған Хрестоматия по истории США [8] кітабы.
Бұл жинақта сол кездегі АҚШ тарихына байланысты жазылған көп құжаттар
жиналған. Г.У.Шельдонның Политическая философия Томаса Джефферсона [9]
атты еңбегінде саяси ойлар жазылған. Сонымен қатар, осы тақырыпқа
байланысты Н.Н.Деев [10], Невинс пен Коммаджер.Г [11], Ударцев С.Ф [12],
Печатнов В.Н [13], Подовер [14] осы еңбектер солардың қатарында.
Зерттеу жұмысының мерзімдік шегі. Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері
ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына дейінгі
аралықты қамытады.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздері. Тарих ғылымының жүйелілік,
тарихилық, объективтілік, сияқты негізгі ұстанымдары негізге ала отырып
жазылды. Сонымен қатар, диплом жұмысын жазу кезінде логикалық зерттеу,
салыстырмалы-тарихи талдау, сыни талдау, методтары кеңінен қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдері зеріттелді;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeтілді;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға берілді;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған “Тәуелсіздік деклорациясы”ндағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талданды;
➢ Томас Джефферсонның Президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындалды ;
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, тармақшалар,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1 Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы
күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары
Америка Құрама Штатының тарихы ХVII ғасыр соңы мен ХІХ –ғасыр бас
кезінде дүниеге белгілі саясаткерлерді тарих бетіне шығарды. Бұл
саясаткерлердің әртүрлі бағыттағы, әрі әр түрлі партиялардың мүшесі
болсада, барлығы да жаңа әрі жас Америка Құрама Штатының іргетасын
қалаушылар ретінде тарих бетінде қалды. Себебі, бұл тарихи қайраткерлер
отандарының тағдырына өмірлерін арнап, оның қалыптасып, гүлденуіне,
нығаюына бар күштерін салды. Джей Пейн, Франклин, Джордж Вашингтон,
Александр Гамильтон, Джордж Адамс, Джеймс Мэдисон, сонымен қатар Америка
Құрама Штаты демократиясының, тәуелсіздігінің негізін салушылардың бірі,
белгілі саясатшы, философ Томас Джефферсонның аты солардың қатарында.
Ұлы саясаткер, гуманист, реформатор америкалық революцияның
демократтық бағытын ұстанушы Томас Джефферсон 1743 жылы 13 апрелде
Виргиния колониясында Альбемарл графтығының Шедвел саяжайында белгілі
ауқатты отбасында сегіз баланың үшіншісі болып туылды.Томастың әкесі–
Питер Виргинияға көшіп келгендердің алғашқыларының бірі болды. Ол арнайы
білімді, оқымысты болмаған. Ол Виргиния колониясындағы, зерек, сауатты
кісі болғандықтан жауапкершілігі бар істерге шақырылып тұрды. Мысалы,
Виргиния жерінің сызбасын сызу, шекараны анықтау, жұмыстарын атқарды және
де заң шығаратын кеңестің отырысына шақырылып тұрды.
Джефферсондар әулеті Америка құрлығына Уэльс жерінен көшіп
келген. Алайда Джефферсондардың нақты қашан көшіп келгені беймәлім. Кейбір
мәліметтерге қарағанда, Америка Құрама Штатының тәуелсіздік
декларациясының жасаушылардың бірі Томас Джефферсонның әкесінің әкесі -
Томас Джефферсон ХҮІІ ғасыр 70-жылдарында Джеймс өзенінің жанындағы
қазіргі Ричмонд аумағындағы Хенрико графтығында өмір сүрген. Ол сұрмерген
аңшы ретінде белгілі болған, сонымен қатар фермерлердің кедей санатына
жатты өйткені оның айтарлықтай мөлшерде жері болмады. Томас Джефферсон бай
отбасының қызы, көршісі – Мэри Брэнчке үйленгенінен соң ғана, әйелінің
жасауына келген дүние арқылы 1682 жылында 167 акрлық жер телімін сатып
алды. Сол уақыттағы өлшеммен есептелінсе бұл өте кішкентай жер болып
есептелінетін.
Джефферсондар әулетінің шаруашылығының әрі қарай нығаюына Томас
Джефферсонның сайланбалы “жол инспекторы” лауазымын иемденуіне байланысты
болатын. Томастың атасының міндеті сол жердегі жергілікті тракторлардың
жұмысқа жарамдылығын тексеріп, қадағалау болды. Томас Джефферсонның
орталаушы тапқа өткендігі, оның жергілікті сотта алқа би болып қызмет
етуіде бірден бір дәлел болады. Өйткені, кедейлер мұндай лауазымға ие бола
алмайтын еді. Оның үстіне, 1697 жылы– қайтыс болған үлкен ұлы Томасқа жер
телімімен қатар, бірнеше құлды да мұралыққа қалдырған болатын [2, 10].
Қоғамдық қызметті иемденуі және табысты некелесулер Джефферсондар
әулетінің кейінгі ұрпағында да дәстүрге айналды. Осындай себептердің
негізінде, Джефферсондардың әулеті әлеуметтік баспалдақта күн өткен сайын
биктей бастады. Екінші Томас Джефферсон да сотта судия қызметін атқарады.
Бұдан басқа тағы ол графтықта милиция капитаны шенін алады. Екінші Томас
Джефферсон бай плантатор Рендольфтың туысы майор Питер Филдтың қызын
әйелдікке алады. Бұль жағдай оған, үлкен жер иеліктерімен қатар мал –мүлік
мұра ретінде қалып, жұмыс барысында қызметтік өрлеуіне себебші болады. Ол
графтықтың шериф шенін алып, ХҮІІІ ғасырдың бірінші жартысында кішігірім
жер өсімқорлығына араласады. Бірақ, оның өмірінің соңына жақын өмір сүру
деңгейі күрт төмендей бастайды. Бұның себебі үйін өрттің жалмауы себеп
болды. Ол өрттен өте үлкен шығынға ұшырап, отарлық әкімшіліктен материалдық
көмек сұраужағдайына дейін жеткен. Мәліметтерге қарағанда, одан осы
қарыздары үшін айыппұл салынған. Осы жағдайға қарамастан, 1731 жылы ол
өлгенінен кейін үш ұлынада біраз мал-мүлік мұра ретінде қалады.
Балаларының ішінде дәстүрге сай кенже ұлы – Питерге мұраның ең аз
бөлігі тиді. Бірақ, Питер екі құл және екі атқа ие болды. Жер теліміне
келсек, оған алыстау орналасқан жердегі 1707 жылы әкесі Томас Файнкрик
аймағынан сатып алынған 150 акрлық жер берілді. Файнкрик жері дәл сол
кезде Хенрико графтығынан бөлініп шығып, Гучланд графтығына қосылған
болатын. Питер Джефферсон жер өлшеуші қызметін атқарған. Питердің қызмет
бабымен өсуі өзінің іскерлік қасиеттерімен бірге, оның анасы тарапынан
алыстау туысы болған кісілер мен де достық пейілімен жақсы араласуы оң
әсерін көрсетті. Мысалы, осындай туыстарының бірі Гучланд графтығының ірі
жер иеленушісінің бірі болған Уильям Рендольфпен достығы болатын [4,170].
1739 жылы 32 жастағы Питер Джефферсон Уильямның қарындасы – 19 жастағы
Джейн Айшем Рендольфқа үйленді. Джейннің әкесі сол уақытта көреген,
білімді кісі болған. Ол кісінің 3000 акрлық жер телімінде 350 қара құлдар
істеген. Питердің қарамағындағы жерлер Джеймс өзенінің бір сағасында болса,
Рендольфтардың иелігіндегі жер өзеннің екінші сағасында еді. Әйелінің
жасауына Питер досы Уильямнан екі жүз акр жерді сатып алды. Питердің
кезінде Шедвел деп аталған саяжайының негізі міне осылай қаланған
болатын. Саяжайдың Шедвел деп аталуының себебі жас әйелі Джейннің
Лондондағы туылған жері Шедвел деп аталатын еді.
Питер Американың батыстағы жерлерін игеруіне де қатынасты. Питер
экспедиция құрамында болып, Аллиган тауының шыңына бірінші шыққандардың
бірі болған. Сол экспедиция нәтижесінде сол уақыттағы Виргиния штатының
батыстағы шекарасының алғашқы картасы сызылды. Картаны сызғандардың
қатарында Питер Джефферсонда бар. Уильям Рендольфпен достығының тағы бір
маңызды көмегі тиді. Уильям Питер Джефферсоннан 6 жас кіші еді, алайда ол
одан 12 жыл бұрын қайтыс болып кетті. Уильямнің өсиет хаты мен Питер оның
помесьтесі Такахоэге көшіп барып, ол жерде жеті жыл басшылық етеді. Такахоэ
жеріне қоныс аудару кішкентай Томастың алғашқы саяхаты болды. Көшудің
негізгі көлігі жылқы еді.Кішкентай Томас Джефферсон жылқы үстінде отырып,
жол бойы көргендерін ә кесіне сұрап, алған жауаптарын бойына тоқып отырды.
Томастың бірінші ұстазы Такахоэ жерінде болды. Томас
Джефферсон бұл кезде бес жаста еді. Үйде оқытатын балалар мұғалімнен Томас
негізінен ағылшын әліпби мен арифметиканы үйренді. Бұған ол төрт жылын
сарып етті. Джефферсон басқаоқұшыларға қарағанда берген білімді тез,
қызығушылықпен қабылдады. Ұстазы Питерге қабілетті баласын мектепке беру
керек деген ұсынысын айтады [2,12].
Такахоэде Питер жер өлшеуші қызметін жалғастырады. Сонымен
бірге, қайтыс болған досыны Уильямның да иелігіндегі шаруашылықты да
дамытып, темекі өндірісін жылдан-жылға кеңейте түсті. Питер Джефферсон
бос кезінде өзі толтырған кішкентай кітапханасында кітап оқығанды
ұнататын. Алайда Питер өзінің білімі мен мақтана алмады ,осы жағдай өзінің
өмірінде жетістіктерге жетуіне кедергі болды деп есептеді. Питер менің
балам келешекте мен сияқты өкінбесін, менің балам оқыған үлкен адам болуы
керек деп, Томастың ұстазының ұсынысын қабыл алады.
1752 жылы Такахоэ поместьесінің мұрагері досы Уильямның ұлына
қамқорлық ету уақыты аяқталысымен Джефферсондар отбасы Шедвел саяжайына
қайта оралады. Шедвелде 9 жастағы Томас пастор Уильям Дугластың мектебіне
барады. Томас мектепке атпен баратын және аптаның соңында Шедвелге қайта
оралатын. Сол кездің өзінде Томасты жақсы шабарман дейтін. Томас құралайды
көзге атқан сұр мерген де болатын. Бірақ ол аңшылыққа құмар емес еді.
Дугластың мектебінен соң Томастың ұстазы Моури Джеймс болды. Моуристің
тәрбиесіне Томас Джеферсон келгенде 14 жаста болатын.Жаңа ұстазынан
Джефферсон ағылшын әдебиеті жөнінен жүйелі түрде білім алды, математика,
тарих, география пәндері бойынша алғашқы түсініктерін алды. Осы кезде
Томас итальян және француз тілдерін үйренуде бірінші жетістіктерге қолы
жетті [11,148].
Томас Моуридің мектебіне оқуға барған жылы Питер өмірден озды. Томас
үшін бұл орны толмас үлкен қайғы болды. Томас тек әкесінен ғана емес, өз
өміріндегі негізгі жол көрсетушісі, кеңесшісі, ақылшысынан айырылған еді.
Бұл кезде Джефферсондардың жері 2650 акрға жеткен болатын. Томастың
плантациясыннда 60 құлмен өсірілген темікі мұхит арқылы шетелдерге сатылып
отырды. Бұдан бөлек шаруашылықта 25ат, 70 ірі қара мал, ұсақ мал мен 200
шошқа тағыда біраз мүлік болды. Дегенмен, Питердің қазасынан кейін
Джефферсондардың әлеуметтік жағдайы нашарлай бастайды. Анасы Джейн үй
шаруасынан, сегіз баланы қараудан қолы босамады.
14 жастағы Томас үлкен ұлы болғандықтан Питердің иелігінің үлкен
бөлігін мұра ретінде алұға тиіс еді. Осылайша,Томас таңдау жасауы керек
болатын, яғни, шаруашылықпен айналысу немесе оқуын жалғастыру. Питердің
өлер алдындағы айтқан қалауы Томастың оқуын жалғастыруы еді. Оның оқуын
жалғастыруын анасы мен бірге үлкен әпкелері – Марта және Джейн де қалады.
Бір жағынан, Томас 2 жастағы інісін есептемегенде үйдегі жалғыз ер адам
екендігінде естен шығармады. Томастың еске алуы бойынша сол кезде барлық
жауапкершілік жалғыз өзінің мойнында болды, жанында оған жол көрсетіп,
ақылын айтып, басшылық жасайтын туыстары немесе басқа жан да болмады.
Осындай қиын кезде барлық мәселенің түйінін жалғыз өзі шешіп, Моуридің
мектебіне қайтып оқуға келеді. Моури Джеймс Америкаға көшіп келген
француздық гугеноттардың отбасынан шыққан еді. Ол отарлық саясаттың қара
халықты қанаушылық саясатын айыптап, сынға алды. Джеймстің жеке
кітапханасында 400 том болатын ежелгі және сол заманғы философтардың жазған
философиялық ойлары мен сөздері жазылған кітаптары маңызды болып
есептелінетін. Біраз уақыттан кейін Томас осы философтардың кітаптарын
оқуға мүмкіндік алды. Ұстазы Томастың оқұға деген ерекше қабілетін көріп,
Томастың оқуын қадағалай бастады. Кейіннен Томас Джеймстің мектебінен
терең әрі маңызды, рухани азықтар алғанын, әрі қарыздар екенін еске
алып, жазады [4,175].
Джеймстен алған білімдері Томасты Уильям және Мэри колледжіне келуіне
себеп болды. Уильям және Мэри колледжі 1693 жылы іргетасы салынған
Ұлыбританияның америкалық отар жерлеріндегі алғашқы колледждердің
қатарында еді. Бұл кезге дейін Виргиния штатында он шақты үлкен иеліктер
болды. Осы иеліктердің иелері ағылшын басшыларынан колледжді салуға
мүмкіншілік алды. Бұл колледж Виргиния штатының әкімшіліктің басқару
орталығына айналған Вильямсбург жерінде ашылды. Колледждің өзгешелігі құдай
туралы ілімдерді оқытумен бірге, әдебиет, физика, тарих, математика,
география, философия, заң салаларын оқытты. Джефферсон осындай
өзгешеліктерін ескеріп, ойланбай осы колледжге оқуға түсті. Томасты сауда
мен әскери қызмет қызықтырмады. Осылайша, Томас дәрігерлік және заңгерлік
мамандығының ішінен адвокат болуды қалайды. Томастың неге дәл осы
мамандықты таңдағаны жайлы анық бір себеп көрсету қиын.
Томас Уильям және Мэри колледжіне 1760 жылы түсті. Колледжде Томасқа
еуропалық ағартушылықтың өкілі доктор математика профессоры Уильям Смолл
мен антироялист, виргиниялық белгілі адвокат Джордж Уайт сияқты белгілі
мамандар сабақ берді. Екі ұстазы да Томастың көзқарасының қалыптасуына
үлкен әсер етті. Кейіннен Шотландиялық доктор Уильям Смолл мен
Джефферсонның арасы жақындай түсіп үлкен достық пайда болады. Томас
Смоллға сол кезде 35 жастағы Джордж Уайтпен таныстырғаны үшін де
борыштымын деп есептейтін. Джордж Уайтпен Томастың арасында да ұзақ
жылдарға созылған керемет достық орнады. Заң саласының профессоры Джордж
Уайт досы Томасты тек заңгерліктің қыр сырын үйретіп қана қоймай,
мемлекетті билеудің республикалық формасының маңыздылығы жайлы да көп
нәрсе үйретті. Біраз уақыт өткеннен соң, Джордж Уайт шәкірті Томас
Джефферсон жазып шығарған Тәуілсіздік декларациясына қол қойған болатын.
Джефферсон колледжді қатты қызығушылықпен оқыды. Тіпті сабақтан бос
уақытында ол өзіне арнап жасаған кестені қатаң түрде сақтау арқылы өткізді.
Ол бір күнде оқуға 15 сағатқа дейін уақыт ажыратқан. Ертеңіне бірінші
сағаттарда физика мен математиканы, кейін құқықты оқитын еді. Күндіз
тарихты, философиялық трактаттарды оқуға, ал кешке әдеби кітаптарды оқуға
уақыт ажыратты. Джефферсонның достарының бірі Нейдждің еске алып айтуы
бойынша Томас тіпті ең көп араласатын достарының өзінен кітаптарына қарай
қашуға тырысатын [11,150].
Осы кезде Томас француз тілінде еркін сөйлеуді үйренді. Тацитпен
Гомердің шығармаларын оқуды қатты жақсы көретін, ал кейін Плутарх,
Сократ, Сенека кітаптарын қызыға оқитын, ежелгі грек тілінің
грамматикалық кітабын қасынын тастамай алып жүретін. Одан басқа ол
скрипкада ойнауды үйренді.Джефферсонның оқуға ынтасы керемет болатын,
замандастарының айтуынша, ол күніне он бес сағат жалықпай оқитын және де
барлық пәндерді сүйіп оқитын. Томасты Эпикурдың және Демокриттің адамның
бақыты жайлы тұжырымдары қызықтырады. Досы Смоллдан Томас сол заманның
белгілі ағартушы өкілдерімен Руссо, Монтескье және Вольтермен танысты.
Кейіннен Томас бұл белгілі философтардың философиялық ойларымен танысты.
Бұл кісілерге дейін Томас Ньютонның, Бэконның, әсіресе, Локктың жазған
Адамның ой-ақылы туралы тәжірибесімен танысты.Томастың гуманистік
көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен осы кітаптар Томасты айнала- сындағы
шындықтан ойын өзгерте алмады. Қайта, жер иеленуші плантатор болашақ
адвокат, президент осы шығармаларды жазушыларының ойларынан тәжірибелік-
құндылық іздеген болатын.
Томастың колледжде оқып жүрген кезінде америка тарихындағы дүрбелең
кез болатын. Бұл кезде революцияға әлі де біраз жылдар бар болса да
метрополиямен жанжалдар өршіп күрделене түсті. Ішкі шиеленістер мен
қайшылықтар үдей түсті. Революциялық ойдың қалыптасып пісіп, жетілу кезеңі
Томаста колледжде оқыған кезінде пайда болған болатын. Колледжде оқып
жүрген кезінде ол студенттердің Клуб плоской шляпи құпия ұйымын құрды
[15]. Томас Джефферсон әрдайым көп нәрсені біліп алұға сонымен бірге
білген нәрселерін тереңрек түсінуге тырысатын. Томас отарлау саясатына
байланысты басқада отар жерлерге барып, сол жердегі өмірдің деңгейін өз
көзімен барып көруге және оны Виргиния штатындағы жағдаймен салыстырып
артықшылықтарымен кемшіліктерін зерттеуiне құштар болатын. Сол
құштарлығымен Томас колледжді бітіре салып саяхаттауға кірісті. Джефферсон
үш айы ішінде Нью-Йорк, Мэриленд, Пенсильвания, Делавэр жерлерін аралап
көрді. Саяхаттау кезінде Томас отар жерлердегі халқтың қиын жағдайын өз
көзімен көреді. Отар жерлердегі халқтың тағдырлары бір екініне көзі
жетті.
Виргиния жеріне қайта оралған 20 жастағы Томас ең алдымен отар
жерлердің жоғарғы сот алқасындағы адвокаттар алқасына жұмысқа тұрұға
мүмкіндік алды. Бұл мүмкіндік Томасқа заңдық іс-тәжірибе алуына көптеген
мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар Томас өз досы Джордж Уайт ықпал ететін
заңгерлік орталыққа оқуға түсіп, Джордж Уайттың басшылығымен заңгерлік
оқуын жалғастырды. Бес жыл өткен соң Томас өзінің тәжірибесін бастады.
1767 жылы көктем айларында Джефферсон соттағы алғашқы ісінде жеңіске
жетеді. Одан кейінгі соттардада Томас Джефферсон көптеген жеңістерге
жетіп, белгілі қорғаушылар қатарына енеді. Томастың қорғаушылық қызметінің
алғашқы кезінде Томастың соттағы барлық адамзат заң алдында тең құқықты
екендігі туралы бірінші сөйлген сөйлеген сөздері жатады. Осы көзқарасқа
байланысты бір соттағы қорғау сөзінде Томас Джеферсон: Табиғаттың жаратқан
заңы негізінде біз барлық адамзат еркін болып дүниеге келгенбіз-деді.
Кейіннен Томас Виргинияда жеріндегі жетекші адвокаттардың бірі ретінде
танымал болды. Томаспен бірдей дәрежеде Пендлтон, Генри, Уайттар кеңесетін
болды. Томастың клиенттерінің арасында Ли, Бирд, Нельсон ,Бурэлл секілді
ауқатты отбасылар бар еді. Бірақ, Томас кедей-кепшіктерінің сұрауларынан
бас тартқан жоқ. Оларға қызмет көрсеткені үшін ақы да талап етпеді [3,25].
1769 жылы 26 жастағы Шедвелдің иесі Томас Джефферсон Виргинияның заң
шығарушы органының мүшесі болып сайланды. Бір жылдан соң Албемарл
графтығында жасақ басшысы қызметін атқарады. Алайда, бірінші
сәттілігімен бірге, бірінші бақытсыздығыда қатар келеді: 1770 жылы өрт
шығып Шедвелдегі саяжайды күйретті. Сонымен бірге, Томастың ең құнды заты
есептелген кітапханасы да өрт құшағында қалады. Бірақ, Томас мойымастан өз
иелігіндегі Монтичелло атты төбеде жаңа үй, саяжайын тұрғызды. Жаңа саяжай
салу кезінде Томастың жобалаушы, архитектор, құрылысшы, инженер, ағаш
ұстасы қырларынан көрінеді.
1772 жылы 1-қаңтарда ол жас әрі жесір әйел Бхеванның жесірі Марта
Скелтонға үйленді. Марта Скелтон ауқатты отбасының қызы болатын. Скелтонның
әкесі өлгеннен соң оларға үлкен көлемде мұра қалдырылып, Томастың
иелігіндегі жерде дүние мүлікте ұлғая түсті. Одан алты перзент көрді. Марта
Джефферсон Рендольф (1772-1836ж), Джейн Рендольф (1774-1775ж), кейінгі
баласы өлі туылған (1777ж), Мери Вейлс (1778-1804ж), Люси Элизабет (1780-
1781ж), Элизабет Джефферсон (1782-1785ж). Марта Скелтон 1782 жылы 6
сентябрде қайтыс болды, осыдан кейін Джефферсон екінші рет үйленген жоқ.
Джефферсоннның қызметші,күңі Салли Хемингстен балалары бар деп айтылады,
бірақ бұл мәлімет ресми емес. Салли Хемсингстің сегіз баласы болған,
кейіннен днк сараптамасы арқалы тексергенде сегіз баладан тек біреуі ғана
Томас Джефферсонның генімен сәйкес келген.
1776 жылы наурызда Томас Джефферсонның шешесі өмірден озады [3,26].
Томас Джефферсон 1826 ж Виргиния штатында қайтыс болған. Ол белгілі
қайраткер, Америка Құрама Штаты Тәуелсіздік деклорациясының негізгі
авторы және АҚШ мемлекетінің негізін салуға ат салысқан белгілі саясаткер,
дипломат, философ, реформатор. Оның билеген жылдарындағы ең ауқымды іс-
шаралардың бірі 1803 жылы Франциядан Луизиана жерін сатып алуымен қатар,
Льюис және Кларк жерлеріне 1804-1806 жылдары ұйымдастырған экспедициясы
болды.
Томас Джефферсон 1779-1781 жылдары аралығында Виргиния
штатының губернаторы, 1789-1795 жылдары бірінші мемлекеттік секретары
1789-1801 жылдары екінші вице-президент және 1801-1809 жылдары Америка
Құрама Штаттың үшінші президенті қызметін абырой мен атқарды. Томас
Джефферсон және Мартин Ван Бюрен мемлекеттік хатшы, вице-президенті
және АҚШ президенті қызметін кезектесіп атқарған жалғыз американдық
саясаткерлер болып есептеледі.
Томас Джефферсон әр жақтама білімді-агроном, архитектор, (өзінің
Монтичелло жеріндегі саяжайының сызбасын өз идеясыиен өзі жасаған)
археолог, палеонтолог, өнертапқыш, коллекционер әрі жазушы болды.Ол
шіркеуді мемлекеттен бөлу арқылы халық арасында аса зор құрметке ие бола
отырып, кең танымал болды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Рендольф, Айшем Рендольфтің қызы
болып әкесі флот капитаны, плантатор, бірінші континенттік конгрес төрағасы
Пейтен Рендольфтің інісі еді, Томастың анасының ата тегі ақсүйектер
отбасынан болып, Джейннің тегі Шотландия және Ұлыбритания шежіресінде
байырғыдан жалғасып келеді. Томас Джефферсон айтқанындай, Әр бір адам
баласы өз таңдаған құрмет пен сенімге сол дәрежеде қарауға құқылы
[7,114].
1745 жылы Питер Джефферсонның ескі досы полковник Уильям Рендольф
қайтыс болысымен, ол оның барлық мүлкін Таккаходағы саяжайы, жерімен
бірге кіші жастағы ұлы Томас Менн Рендольфты өз қарамағына алады және осы
жылы Джефферсондар отбасы мен бірге Таккахоға көшіп келеді .
Томас бес жасында ағылшын мектебін, тоғыз жасында латын мектебінде
оқыды. Томас сабақты аса қызығушылықпен оқыды. Томас 1752 жылы жергілікті
бастауыш мектепте шотландық әулие Уильям Дугластың қолында білім ала
бастайды. Ол осы кезде латын, ежелгі грек, француз тілдерін үйренді. 1757
жылы Томастың әкесі Питер Джефферсон қайтыс болғанда, ол 14 жаста болатын
.Әкесінен Томасқа мұра ретінде 5000 акрге жақын жер және бірнеше құл
қалды. Кейінірек бұл жерге сызбасыны өзі жасаған Монтичелло саяжайы
салынды. Әкесі оның өміріндегі ұстазы , жетекшісі , ақылшысы болатын. Томас
үйде үлкені болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау соның мойнына түсті.
1758-1760 ж ылдары Джефферсон Джеймс Мори шіркеуінде білім алады және
соның отбасымен бірге тұрады.Томас ол жерде классикалық білім алып , тарих
пен ғылымды үйренді. 1760 жылы Вильямсбургтегі Вильгельм
және Моури колледжінде оқыды. Философия пәнін таңдап, математика
метафизика және философия пәндерін 1760 жылдан Вильямсбург жеріндегі
Уильям ықпал жасаған Шотландиядан шыққан философ, профессор әрі математик
Уильям Смолмен жақын араласып достасты. Томас Виргиния штатындағы Уильям
және Моури колледжінің заң саласын оқып бітіргесін, Виргиния штатының
жоғары сотының заңгерлер алқалығынаимүше болды. Ол өз өмірбаянында
революциялық бүкіл сот мекемелерін жапқанша заңгерлік тәжірибесінің
жалғасқанын есіне алды. Томас заңгерлік қызмет атқарған кезі айтарлықтай
жемісті болды. Джеффорсон Виргиниядағы ең атақты әрі беделді
адвокаттарының бірі болды. Ол адвокаттық қызмет еткен кезінде елдің
даулы әрі шешілмей жүрген мәселелерімен жұмыс жасады. Адвокаттық
қызметінде ол барлық деңгейдегі халықтарын жағдайын, метрополиялар мен
колониялардың айырмашылықтарын толықтай танысып шықты.
1767 жылы Томас сотта бірінші рет жеңіспен сатты аяқтады. Томас қара
нәсілді адамдардың құқығын қорғады. Ол өзінің бірінші сөйлеген жақтаушы
сөзінде: табиғат заңы бойынша барлық адамда ерікті болып дүниеге
келген -дейді.
Томас адвокаттық қызметке тұрған кезінде 68 істі, 1767 жылы сотқа
асырса, ал төрт жылдан кейін 430 істі сәтті аяқтады.
Уильям Томасты Британияның еңбек ерлері атанған: Исаак Ньютон, Джон
Локка, Франсис Беконмен таныстырды. Оларды Джефферсон кейіннен Бұл үш ұлы
тұлға тарихта өз ізін мәңгілік қалдырды-деп жазады [16].
ТомасДжефферсон кейде Виргиния губернаторы Франсис Фокьердің үйіне
баратын. Ол онда кейде скрипка ойнап тұратын. Ол осы үйде алғаш рет шарап
дәмін татып көрді, кейіннен бұл оның шарап түрлерін жинап коллекция
жасауына себеп болды [17]. 1762 жылы Томас Джефферсон үздік бағамен
колледжді бітіреді. 1767 жылы құқық саласын Джордж Витадан сабақ алып,
адвокат мамандығын тамамдады.
Уильям Смолл адвокат жолдасы Джордж Уайттың өзінің жетекшелігімен
құқық саласын оқып, үйренуіне көмек қолын созды, сонымен бірге Томасты
Виргиния губернаторы-Фрэнсистің қоғамына қосты.Томас Джефферсонның айтуынша
Бұл орынды иемденгендердің ішінде Фрэнсис ең талантты тұлға еді
[18].
Америка Құрама Штатының болашақтағы үшінші президенті кейінрек Джордж
Уайтпен бас қосуларында, өзі алған біліміне борышты екендігін есіне алды.
Кейіннен, Уайт мырза оның заңгер ретінде жұмысқа орналдасуына да
көмектесді. Уайт 1776 жылы жас әрі жақын досы жасаған Тәуелсіздік
декларациясына қолдау жасап қол қойғандардың бірі еді.
1769 жылы мамырда 26 жастағы Томастың Альбемарл графтығынан
депутат ретінде Виргиния штатының заң шығаратын палатасына сайлануымен
Джефферсонның саяси қызметі басталады. Ол Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайланды. Оның саяси мансабының келешегі зор
болуына ықпал етті. Томас Джефферсонның негізінен егемендік үшін
күресуіндегі атағы оның байсалдылығы, оқымыстылығы сонымен бірге
үндемейтін депутаттығы мен көзге түскен болатын.
Томастың 1764 -1789 жылдары арасында созылған саяси қызметі, егемендік
үшін күреске, Америка Құрама Штатының республика болып жариялануына
бағытталған болатын. Джефферсон 1776 жылы Виргинияға қыркүйекте оралып,
Виргинияда делегаттар палатасының негізін салады. Ол мемлекетті жаңадан
пайда болып жатқан демократиялық стандартқа
сәйкес келтіру үшін, мемлекеттің за ңдарын жаңалау және жаңадан
реформалауға тырысты.
Үш жыл бойы, ол қандастықтың күшiн жою, дін еркіндігі және сот жүйесін ре
тке келтіру,соның ішінде 126 заңды құрады . Сонымен қатар, 1778 жылдары
оның бастамасымен Виргинияға, жаңа құл әкелуге тыйым салынған жаңа
заң қабылданды. Сол жылы Джефферсон ның жасап шығарған жаңа заңы
кең тарату үшін, атап айтқанда, Аме риканың алғашқы сайлау жүйесін оқыт уды
енгізу, оның өзі ашқан университетте бірқатар реформалар жүргізуіне әкеліп
соқтырды. Сонымен қатар, Томас Джефферсон кісі өлтіру мен отанына
опасыздық жасаудан, басқа, барлық жасалған қылмыстар үшін өлім
жазасын алып тастау туралы заң жоба сын ұсынды, бірақ бір дауыс жетіспей,
заң жобасы қабылданбады.
Томас Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарады. Кейіннен, Ұлы
Франция революциясының алдында бірінші айында Б.Франклиннен соң Америка
Құрама Штатының Францияда елшілік қызметін атқарды. Томас 1789–1793 жылдар
арасында Америка Құрама Штатының мемлекеттік хатшы лауазымын басқарды
[3,63] .
1779 жылы Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып сайланады.
1780 жылы оның ұсынысымен қала орталығы Уильямсбургтен штатқа жақын жерде
орналасқан Ричманд қаласына көшірілді. Джефферсон Уильям және Моури
коледждерінде реформа жүргізуін жалғастырды және оның ұсынысымен мемлекетте
алғаш рет студенттің ар-ұждан кодексі енгізілді. Бүкіл елдегі
университеттер ішінде алғаш рет Томастың ұсынысы бойынша,Джефферсонның
ұстазы Джордж Вита құрметті профессор ретінде лекция оқуға шақырылды.
Реформаның әрекеттеріне қанағаттанбаған Виргиния университетінің іргетасын
қалаған Джефферсон бірінші болып жоғарғы білімді діні сауаттан бөлді.
Осы кезде, яғни Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып тұрған
кезде екі рет ағылшын әсекерлері шабуылдады. 1781 жылы июнда Томас, Патрик
Генри тағы басқа штат басшылары ағылшындардың ковалерия колониясының
командирі Банастра Терльтонның бұйрығы мен тұтқындалды, олар тұтқыннан әзер
дегенде қашып құтылды. Осыдан соң Джефферсон тез арада өз еркімен жұмыстан
кетеді. Қоғам Джеффрсонның халыққа берген сайлау алдындағы берген
үәделерінің орындалмағанына наразы болады. Осы жағдайлардан кейін Томас
Виргиния штатының қандайда бір мемлекеттік қызметіне сайланған жоқ.
1785-1789 жылдары Джефферсон Францияда елшілік қызметін атқарып,
американың бас көтерушілеріне көп көмегін тигізді. Бұл кезде ол Елисей
аумағында өмір сүріп осы қызметі арқылы әлемге танымал болды. Томасқа
берілген тапсырма әр тараптама болатын және бұдан соңда екі елдің
арақатынасын әрі қарай дамыту міндеті жүктелген болатын. Осы себептенде ол
1787 жылы Америка Құрама Штатының конституциясын қабылдау рәсіміне қатыса
алмады. Джефферсон бұл конституцияны Билль туралы құқықтың статияларының
болмауына қарамастан, ол бұл конституцияны толығымен қолдады.
Конституция 1787 жылы қабылданды, оның басты мақсаты – штаттардың
тұрақтылығын сақтап қалу болды. Конституцияның қабылдануы, америкалық
революцияның аяқталуына алып келді. Томас Джефферсонның Американың тәуелсіз
ел болып қалыптасуына қосқан үлесі өте жоғары. Ол барлық күш жігерін АҚШ
тәуелсіз ел болып қалыптасуына жұмсады. Ол тек ұлы саяси қайраткер ғана
емес, сонымен қатар дипломат, әскери басшы және ең бастысы заң шығарушы
ретінде көрінді.
Томас Джефферсон өте қиын соғыс болатынын бірақ қайтсе де жеңіске
жететініне сенді. Джон Адамс, Джефферсон жайлы: Ол әрқашанда сөзін тез
және ашық, нақты жеткізеді... Сондықтан ол менің жүрегімді жаулап алды -
дейді.
Джефферсон Парижден келгеннен кейін Америка Құрама Штатының тарихында
бірінші рет Томас Вашингтон қасындағы бірінші мемлекеттік хатшы (1789-1793
ж)қызметін атқарды. Томас қаржы министрі Гамильтонның іс-әрекеттерін
сынғасынға ала бастады. Томас пен Гамильтонның алғашқы кездесүлерінде-ақ
саяси көзқарастары мен түсініктері қарама –қарсы болды.
Ол осы қызметке келуімен Америка Құрама Штатының қаржы министрі
Александр Гамильтонмен текетірес туындап, салық саясаты, әсіресе әскери
қарыздарды қайтару туралы шиеленістер үдей түсті.
Сол кезде Гамильтон есебі бойынша, мемлекеттік қарыздармен шығындарды
төлеу барлық штаттар теңдей бөліп төлеуі керек деді, ал Джефферсон
ұстанымы бойынша, бюджет қорына қарай әр бір штат өз қарызын өзі төлеуі
керек, өйткені оның тұған штаты Виргинияның қарызы көп емес еді. Кейінірек
Гамильтонмен оның Федералистер партиясы Томас пен оның тараптарлары
монархистермен консерваторлар келіспеушілігінің нәтижесінде мемлекет
ұстанымдарының шайқалғандығы айқын көріне бастады.
Джефферсон алғаш рет роялизммен федорализмнің бір нәрсе екенін айтты.
1793 жылы революция болған Франция мен Ұлыбритания арасында соғыс басталды.
Джефферсон барынша Францияны қолдады. Бірақ Томас Джордж Вашингтонның
пікірімен келісті. Оның айтуы бойынша, Америка Құрама Штатының Европа
мемлекеттерінің ішкі шаруасына араласпау керек деп есептеді. Сондай-ақ
Франция елшісі Эдмон Шарл Жененің Американың соғысқа араластыу әрекетіне
қарсы шығып конгресте қөғамдық пікірлерін айтты. 1793 жылы соңында Томас
Джефферсон отставкаға шығып, Гамильтонмен Вашингтонға опозицияны тастап,
Монтичелло саяжайына кетті.
1794 жылы Гамильтонның әрекеттерінің арқасында Джей келісіміне қол
жеткізіледі. Британиямен сауда орнатылады. Өз кезегінде Джеймс Медисон бұл
келісімді сынға алады, ал, Джефферсон Медисонның айытқан сындарын қолдайды.
1796 жылы Джефферсон президент сайл ауында демократиялық Республикалық
партиясының кандидатурасының атынан қойды, бірақ федералист Джон
Адамстан жеңіліп қалды. Алайда, сайлау дауыстар саны Джефферсонның вице-
президент болуына жеткілікті дауыс жинады. Сенат төрағасы болашақ
міндеттерін парламенттік процедуралар ережелерін жазып, ол бұл қызметтен
өзін аулақ ұстады. Америка Құрама Штаттары мен
Франция арасындағы мәлімделмеген Квази соғысы басталған кезінде,
президенті Адамс соғыс қымылдарына қатты кірісті. Армия саны және
флоты тез өсті, жаңа салықтар мен заңдар енгізілді. Онда айтылуы бойынша,
жағымсыз шетелдіктер және мемлекттің қауіпсіздігіне зарарын тигізетін
адамдарды елден айдап шығару туралы жазылған болатын.
Өз тарапынан бұл заңдардың өз партиясына шабуыл екенін ескере отырып,
Джефферсон Медисонды өз жағына шығара отырып, федералдық үкімет өз мақсаты
мен міндетін іс жүзінде жүзеге асыру үшін мемлекеттік үкімет оған
жүктемеген өкілеттіліктерді құқығы н асыра пайдаланып, жүзеге асыруға
құқығы жоқ деп мәлімдеді.
Депутат ретінде Томас Джефферсон метрополияның қабылдаған гербтік заңын
заңсыз деп тауып, 1765 жылы 30-мамырдағы Виргиния шатының заң шығарушы
палатаның резолюциясын қабылдауына қатысады. Томас алғашында өзіне назар
аудартуға тырыспағанымен, біраздан кейін Джефферсонның саяси көзқарастары
меен ұстанымдары өзімен бірге жұмыс істейтін үлкен жастағы
әріптестерінен қайсар мінезімен ерекшеленіп тұратын.
Томастың заң шығарушы палатаның өкілі ретінде бірінші ретте көтерген
мәселесінің бірі - қара құлдар құқығы, халыққа дін еркіндіндігін беру еді.
Ол Виргиния штатындағы англикан шіркеуінің діни тараптан үстемдік етуіне
қарсы екенін ашықтан ашық жариялап сынға ала бастады. Басқалардың ішінде
алғашқы болып Томас Солтүстік Америка халқының революциялық күштерінің
ұйымдасуының стихиялы әрі әлсіз екендігін, олардың жасап отырған
қарсылықтарының оқшауланып қалғанын өз көзімен көрді. Осы жағдайды ескерген
Джефферсон отаршыларға бас көтеріп қарсы күресүде барлық отар жерлердің
күш біріктіруі керек екендігі турала мәселе қозғады. Томастың бұл идеясын
алғашында депутаттардың шағын тобы қолдаса, көп бөлігі қарсы шықты.
Қолдаушылардың арасында сенімді достары Патрик Генри мен Дабни Кар бар
еді. 1773 жыл бойына барша отар жерлерде байланысу комитеттері құрылады. 5-
қыркүйек 1774 жылы ашылып, жеті аптадан көбірек уақыт жұмыс атқарған
Бірінші құрлықтық конгреске Томас Джефферсон аурып қалуына байланысты
қатыспайды.
Егемендік жолындағы күрестің барысында Томас Тәуелсіздік
декларациясының қабылдануына айтарлықтай үлкен үлесін қосады. Құжатты
жасау үшін бес адамнан құрылған комиссия құрылды. Комиссия құрамына
Пенсильвания мен Нью-Йорктың бәсең өкілдері Дикинсон және Ливингстон
революциялық идеологияның әкесі Джон Адамс, Бенджамин Франклин, Томас
Джефферсон кірді. Бірінші кездесуде комиссия өкілдері құжаттың мәтінін бір
адам жазып, оны комиссияға ұсынсын деп келіседі. Комиссия өкілдері
деклорацияның мәтінін әзірлеуді Томасқа ұсынады. 17 күн ішінде Томас өз
есімін әлемге әйгілі еткен құжаттың мәтінін дайындап шығады. 30-маусымда
комиссия мүшелері көпшілік дауыспен конгреске декларацияны бекітуді
ұсынады. 4-шілде 1776 жылы конгресс мүшелері бір ауыздан Тәуелсіздік
декларациясын қабылдады [2,33].
Шілде 1776 жылы Американың халқына егемендік алып келген Тәуелсіздік
декларациясын тойлағанда Томастың бойын екі жақтама ойлар кернеді. Томас
өзінің саяси принциптерін барлық халық қуана қарсы алғандықтан қабылдағаны
өзін бақытты сезінді. Томасты ел арасындағы ішкі, бір-біріне деген қарама-
қарсылықта алаңға салды. Соның үшін де, Томас барлық комиссиялар мен
конгрестің жиыналыстарына қатысты.
Конгрестегі көп жұмысқа қарамай, Томас Виргиния штатына заң
бағдарламасын жасап, маусымның соңына қарай Вильямсбургке Джордж Уайтқа
апарып табыстады. Бірақ, бұл кезгеше консерваторлар партиясы жеңіске
жеткен еді. 1776 жылы Виргинияның заңы отарлау саясатының сарқыншағынан
қалған сайлау ережесіне өзгерістер енгізілгенімен, сайлау науқанына тек
еркін жер иеленушілерді ғана қатыстырды. Қара нәсілді негрлерді қоспағанда
ақ нәсілді кедейлердің өзіде сайлаушы құқығын иемдене алмады.
Консерваторлық билеушілер Томастың ұсынып отырған басқа да бірнеше
ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Осының ішінде құлдарды сату мен
тасуға, айырбастауға, мемлекеттің қарамағындағы жерлерді бөліп алуға шек
қою жайлы ұсыныстар еді. Томас латифундияға қарсы тұратын күш іздеу кезінде
халықтың орта табы болып есептелінетін -фермерлік саласын күшейттi. Томас
бұл принципті өле-өлгенше ұстанды.
1776 жылы тамыздың соңында Томас Филадельфия штатынан кетіп,
Виргинияның заң шығарушы органына қайта оралды. Бірақ,Томас өзі тұылып
өскен штатының саяси өміріне түгелдей араласып үлгермеді. Қазанның бас
кезінда Құрлықтағы Конгресс Томасты негізгі миссияға тағайындап, Франклин
екеуі Париж қаласына француз үкіметімен келісім жүргізуге бapaтын болады.
Бұл елшілердің мақсаты Ұлыбритания мен соғысу үшін француздардың
қаржылай және әскери көмек көрсетуге келісім алу мақсаты тұрды. Алайда,
1776 жылы 11-қазанда Томас Конгреске хат жолдап, отбасылық жағдайларға
байланысты ұсыныстан бас тартатынын жазады. Томас туған жерінде қалып,
билікті өз қолдарына алып жатқан консерваторлармен күрес жүргізіп,
демократиялық қоғам құру үшін күресті.
Томас Виргиниядағы реформашы кезінде біраз айтарлықтай жетістіктерді
қолға кірітті. Солардың ішіндегі ең бастысының бірі консерватор заң
шығарушы органының билеушілік күшінен айырылуы болатын. 1778 жылы
қыркүйекте Томастың әрекетімен Виргиниялық Ассамблея Африка құрлығынан құл
әкелуге тыйым салғандығы туралы заң қабылдағанын жариялады. Джефферсон дін
еркіндігінің орнауына да үлкен үлесін қосты. 1776 жылы күз айының өзінде-
ақ Томас Джефферсон ассамблеядағы сөзінде англикан шіpкeyінің apтықшылығын
жойып тоқтатуды, талап етті. Дін еркіндігін орнату барысында ол он жылға
жақын уақыт күресті.”Дін еркіндігі жайлы статус тек 1786 жылдың басында
ған қабылданады. Бұл бекітілген құжат кейіннен кең таралып, итальян және
француз тілдеріне аударылған.
Томас Джефферсонның зaң шығaрушы рeтінде 1776-1779 жылдapдaғы қызмeті
өте үлкен. Томас Джефферсон бірқанша заң жобаларын жасап, бұл заңдар арқалы
автордың дүниетанымы сонымен бірге, мәселені терең зерттеу қабілеті,
саралау шеберлігінің көріністерін көреміз [5,36].
1779 жылы 1-июнде Томас Джефферсон Виргиния штатаның губернаторы болып
сайланды. Штат Ассамблеясы Томасқа өте қиын кезеңде ауыр міндеттер
жүктейді. Бұл кезге дейін бірқанша жылдан бері егемендік үшін күрес
жүріп жатқан еді. Халықтар арасындағы шиеленісті ахуал американың халқына
егемендік алуға мүмкіншілік берді. 1780 жылы Испания Ұлыбританияға қарсы
соғыс жариялайды. Ұлыбританияға Нидерландия да қарсы екенін ашық білдірді,
ал Россия болса, Лондон қаласына қарулы бейтараптық лигасын ұйымдастырады.
Нәтижесінде, Англия оқшауланады. 1778 жылы шілденің басында егемендік үшін
американың күресушілеріне америкалықтардың еуропадағы басты қолдаушысы–
Франция жәрдемге келеді. 1779 жылы 36 жастағы Томас Джефферсон Виргиния
шатының губернаторы болып сайланғанында, міне осындай әскери ахуал жүзеге
келді. Томас губернатор болып тұрған екі жыл ішінде әскери ахуал күннен-
күнге нашарлай түсті.
Жаңадан сайланған губернатор Виргиния штатындағы болып жатқан
экономикалық хаосты өз көзімен көреді, губернатор бұл штаттың жауымен
күресүде одан да көп көмек көрсететініне сенімді болды. Қаржы мәселесі аса
қиын жағдайда болатын. Ақшаның ең табысты кірісі болып есептелінетін
темекі саудасы өз жұмысын тоқтатты.Үдеп бара жатқан ақшаның құнсыздануы
Виргиния штаттының революциялық белсенділеріне өзінің кері әсерін тигізді.
Инфляцияның қаншалықты қауіптілігі жөнініде Томас былай деді: Бұл инфляция
біздің ашық күрестегі жауымыздың қарулары жасай алмаған істі жасауы
мүмкін. Губернатор осыншама қиындықтың барлығы әскери мәселеге байланысты
пайда болғанын түсіне отырып, жаумен күресуді әрі қарай жалғастырады.Томас
Виргиния штаты мен бірге барлық штаттардың қаржылық мәселесін жаңа валюта
жақсарта алады деген пікірге келеді. Томас тұрғылықты кәсіпорындарды,
соның ішіндегі әскер қажеттіліктері үшін нығайту барысында бірқатар
жетістікке жетті.
Алайда, губернатордың өкілеттілігі өте шектеулі болатын. Өйткені,
губернатордың қабылдаған шешімдері штаттың мемлекеттік кеңесі бекіткеннен
кейін ғана күшке енетін еді. Мемлекетке қауіп төнгенде, Томас барша күш-
жігерін отан алдындағы парызын өтеуге жұмсайды. Джефферсон губернаторлық
қызметтің екінші мерзіміне саайланып,өзінің өкілеттілігін ортақ шешілітін
істерге қарай басымдықты талап етеді. Бұндай талапты Виргиния штатының
ассамблеясына әскер бас қолбасшысы Джордж Вашингтон да қояды. Нәтижеде,
ассамблея өкілдері губернатордың жолына тосқауыл болған барлық шектеулерді
алып тастады. Дегенмен, оқиғаның нәтижесі бұл мәселенің кеш талқыланып, кеш
бекітілгенін көрсетеді. Өйткені, егемендік үшін соғысушылар ағылшын
әскерлерінен қайта-қайта жеңіліп қалған еді.
Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-5
1Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы
күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ... ...6-
20
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы
күресі ... ... ... ..21-31
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... .32-38
2 Томас Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1 АҚШ- Томас Джефферсонның президенттік билігі
кезеңінде ... ... ... ... .39-47
2.2 Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... ... .48-
56
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... ... .57-
60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61-64
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 65-66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Томас Джефферсон дүние тарихындағы белгілі
қайраткер. Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі
адамзат тарихында мәңгілікке қалады. Томас Джефферсон тарихта ттек қана
белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник,
гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф,
ретінде тарихта атын қалдырды. Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы
эволюциялық даму кезеңіне тура келеді. Сонымен бірге, демократик бағыттарды
жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді.Әсіресе,
америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен. Атап айтқанда, АҚШ-
тың егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі
қайраткер. Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені
адам туғанынан ешкімге бағынышты емес, сонымен қатар адамдар барлық жерде
де барлық уақытта да тең дәрежеде деді. Ол адамзатты ұлты мен жынысына,
нәсіліне, әлеуметтік жағдайына, жасына қарамау керек дейді. Томас
Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске
асуына үлкен үлес қосқан қайраткер. Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа
мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия
жайлы былай деп айтады: Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық
таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал, халыққа
сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы. Көріп
тұрғанымыздай, Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен
мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың
қамқоршысы. Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей
жартылған, соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген
ұстанымды ұстанған. Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің
жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянат пен
опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға [1].
Зерттеу жұмысының нысаны: 1743-1826 жылдар аралығындағы Америка Құрама
Штатының егемендігі жолындағы күресі, құрылуы мен дамуында Томас
Джефферсонның сіңірген еңбегін қарастыру, талдау болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Диплом жұмысының мақсаты Томас
Джефферсонның өмірбаянын, саяси қызметін, ол басқарған кездегі Америка
Құрама Штатының тарихын жан-жақты зерттеп, олардың мағынасы мен тарихи
маңызын Томас Джефферсонның АҚШ тарихымен бірге әлем тарихында алатын
орнын, сыртқы саясатындағы басты бағыттары мен оның себептері мен
салдарын ашып көрсету, Томас Джефферсонның америкадағы буржуазиялық
революциядан кейінгі, АҚШ-тың ел болып аяққа нық тұруына қосқан үлесі,
қоғамдық саяси ойлары, идеялары мен көзқарастары туралы зеріттеу және
оны талдау болып табылады. Осы айтқан мақсаттарды іске асыру және
тақырыпты толығырақ қамтып ашу үшін мынадай мақсаттар мен міндеттер
қойдым:
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдерін зеріттеу;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeту;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға беру;
➢ Буржуазиялық революциядан соң, АҚШ-ның егемендік алуына қосқан
үлесі туралы айту;
➢ Томас Джефферсонның губернатор және президент ретіндегі қызметінің
кезеңдерімен оң қырларын көрсету;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған Тәуелсіздік деклорациясындағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талдау;
➢ Томас Джефферсонның президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындау ;
➢ Ұлықтау рәсімі кезіндегі Томас Джефферсонның айытқан сөздері
туралы баяндау;
➢ Томас Джефферсонның тарихи тұлға ретінде АҚШ тарихындағы алған
орнын көрсету;
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы
деклорациясының авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік
көзқарастары мен идеялары жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы,
тарихшы, саясаттанушы, АҚШ-тың тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға
арнайы жеке тоқталады. АҚШ-тың бұл деклорациясы әлемдік прогресстің рөлі
болғаны үшін дүние тарихында Томас Джефферсонның алар орны ерекше.
Америкалықтардың демократиялық жолдағы азаттық үшін күресі Томас
Джефферсонның атымен байланысты болғаны үшін, ол жайлы көптеген
ңбектер әдебиеттер кездеседі. Тақырыбым 1743-1826 жылдары Томас
Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды. Тақырыптың тарихнамалық
әдебиеттерінің тізімінде Томас Джефферсонның өмірбаянына, саяси
қайраткерлік қасиеттерінің ашылуына, саяси қызметінің тарихына аталған
өмірбаян негізінде жазылған кітаптардың алатын орны ерекше. Осылардың
ішінде Г.Н. Севостьянов пен А.И. Уткиндер жазған Томас Джефферсон [2],
кітабы сонымен қатар Томас Джефферсонның өзі жазып оны кейіннен
В.М.Большаков пен В.Н.Плешков орыс тіліне аударған Автобиография.
Заметки о штате Виргиния [3], атты еңбегі А.Б.Альтер жазған Буржуазная
политическая экономия США [4], еңбектері бар. Бұл кітаптарда Томас
Джефферсонның өмір жолы, балалық шағы мен жасөспірімдік кезеңі жінеде
саяси қызметтері жайлы жан-жақты жазылған. Бұдан басқа Томас Джефферсоның
саяси қызметінің басталған кезеңі, қызмет бабының өсу кезеңдер, заңгер,
заң шығарушы өкіл, губернатор, партия лидері, президент сияқты қызметтері
туралы кезеңдер баяндалған.
Жоғарыда айтылған Америка тарихының белгілі маманы В.В. Согриннің
еңбектерін талдайтын болсақ, оның жоғарыда көрсетілген кітабынан басқа
Мифы и реальности американской истории [5], Политическая история США.
ХҮІІ-ХХ вв. [6] және Основатели США: исторические портреты [7]
еңбектері бар. В.В.Согриннің бұл кітаптарында АҚШ тарихына бірқанша
деректерді тарта отырып жан-жақты баяндайды. Тақырыптың дерек көзі болып,
ХҮІІ-ХІХ ғасырларда АҚШ тарихына байланысты жинақталған құжаттық жинақтар
болып табылады. Мұндай жинақтардың арасында алдымен АҚШ тарихының
хрестоматияларын айтамыз. Осы жинақтардың бірі АҚШ тарихының белглі
тарихшысы Э.А.Иванян жинақтаған Хрестоматия по истории США [8] кітабы.
Бұл жинақта сол кездегі АҚШ тарихына байланысты жазылған көп құжаттар
жиналған. Г.У.Шельдонның Политическая философия Томаса Джефферсона [9]
атты еңбегінде саяси ойлар жазылған. Сонымен қатар, осы тақырыпқа
байланысты Н.Н.Деев [10], Невинс пен Коммаджер.Г [11], Ударцев С.Ф [12],
Печатнов В.Н [13], Подовер [14] осы еңбектер солардың қатарында.
Зерттеу жұмысының мерзімдік шегі. Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері
ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына дейінгі
аралықты қамытады.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздері. Тарих ғылымының жүйелілік,
тарихилық, объективтілік, сияқты негізгі ұстанымдары негізге ала отырып
жазылды. Сонымен қатар, диплом жұмысын жазу кезінде логикалық зерттеу,
салыстырмалы-тарихи талдау, сыни талдау, методтары кеңінен қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдері зеріттелді;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeтілді;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға берілді;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған “Тәуелсіздік деклорациясы”ндағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талданды;
➢ Томас Джефферсонның Президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындалды ;
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, тармақшалар,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1 Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы
күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары
Америка Құрама Штатының тарихы ХVII ғасыр соңы мен ХІХ –ғасыр бас
кезінде дүниеге белгілі саясаткерлерді тарих бетіне шығарды. Бұл
саясаткерлердің әртүрлі бағыттағы, әрі әр түрлі партиялардың мүшесі
болсада, барлығы да жаңа әрі жас Америка Құрама Штатының іргетасын
қалаушылар ретінде тарих бетінде қалды. Себебі, бұл тарихи қайраткерлер
отандарының тағдырына өмірлерін арнап, оның қалыптасып, гүлденуіне,
нығаюына бар күштерін салды. Джей Пейн, Франклин, Джордж Вашингтон,
Александр Гамильтон, Джордж Адамс, Джеймс Мэдисон, сонымен қатар Америка
Құрама Штаты демократиясының, тәуелсіздігінің негізін салушылардың бірі,
белгілі саясатшы, философ Томас Джефферсонның аты солардың қатарында.
Ұлы саясаткер, гуманист, реформатор америкалық революцияның
демократтық бағытын ұстанушы Томас Джефферсон 1743 жылы 13 апрелде
Виргиния колониясында Альбемарл графтығының Шедвел саяжайында белгілі
ауқатты отбасында сегіз баланың үшіншісі болып туылды.Томастың әкесі–
Питер Виргинияға көшіп келгендердің алғашқыларының бірі болды. Ол арнайы
білімді, оқымысты болмаған. Ол Виргиния колониясындағы, зерек, сауатты
кісі болғандықтан жауапкершілігі бар істерге шақырылып тұрды. Мысалы,
Виргиния жерінің сызбасын сызу, шекараны анықтау, жұмыстарын атқарды және
де заң шығаратын кеңестің отырысына шақырылып тұрды.
Джефферсондар әулеті Америка құрлығына Уэльс жерінен көшіп
келген. Алайда Джефферсондардың нақты қашан көшіп келгені беймәлім. Кейбір
мәліметтерге қарағанда, Америка Құрама Штатының тәуелсіздік
декларациясының жасаушылардың бірі Томас Джефферсонның әкесінің әкесі -
Томас Джефферсон ХҮІІ ғасыр 70-жылдарында Джеймс өзенінің жанындағы
қазіргі Ричмонд аумағындағы Хенрико графтығында өмір сүрген. Ол сұрмерген
аңшы ретінде белгілі болған, сонымен қатар фермерлердің кедей санатына
жатты өйткені оның айтарлықтай мөлшерде жері болмады. Томас Джефферсон бай
отбасының қызы, көршісі – Мэри Брэнчке үйленгенінен соң ғана, әйелінің
жасауына келген дүние арқылы 1682 жылында 167 акрлық жер телімін сатып
алды. Сол уақыттағы өлшеммен есептелінсе бұл өте кішкентай жер болып
есептелінетін.
Джефферсондар әулетінің шаруашылығының әрі қарай нығаюына Томас
Джефферсонның сайланбалы “жол инспекторы” лауазымын иемденуіне байланысты
болатын. Томастың атасының міндеті сол жердегі жергілікті тракторлардың
жұмысқа жарамдылығын тексеріп, қадағалау болды. Томас Джефферсонның
орталаушы тапқа өткендігі, оның жергілікті сотта алқа би болып қызмет
етуіде бірден бір дәлел болады. Өйткені, кедейлер мұндай лауазымға ие бола
алмайтын еді. Оның үстіне, 1697 жылы– қайтыс болған үлкен ұлы Томасқа жер
телімімен қатар, бірнеше құлды да мұралыққа қалдырған болатын [2, 10].
Қоғамдық қызметті иемденуі және табысты некелесулер Джефферсондар
әулетінің кейінгі ұрпағында да дәстүрге айналды. Осындай себептердің
негізінде, Джефферсондардың әулеті әлеуметтік баспалдақта күн өткен сайын
биктей бастады. Екінші Томас Джефферсон да сотта судия қызметін атқарады.
Бұдан басқа тағы ол графтықта милиция капитаны шенін алады. Екінші Томас
Джефферсон бай плантатор Рендольфтың туысы майор Питер Филдтың қызын
әйелдікке алады. Бұль жағдай оған, үлкен жер иеліктерімен қатар мал –мүлік
мұра ретінде қалып, жұмыс барысында қызметтік өрлеуіне себебші болады. Ол
графтықтың шериф шенін алып, ХҮІІІ ғасырдың бірінші жартысында кішігірім
жер өсімқорлығына араласады. Бірақ, оның өмірінің соңына жақын өмір сүру
деңгейі күрт төмендей бастайды. Бұның себебі үйін өрттің жалмауы себеп
болды. Ол өрттен өте үлкен шығынға ұшырап, отарлық әкімшіліктен материалдық
көмек сұраужағдайына дейін жеткен. Мәліметтерге қарағанда, одан осы
қарыздары үшін айыппұл салынған. Осы жағдайға қарамастан, 1731 жылы ол
өлгенінен кейін үш ұлынада біраз мал-мүлік мұра ретінде қалады.
Балаларының ішінде дәстүрге сай кенже ұлы – Питерге мұраның ең аз
бөлігі тиді. Бірақ, Питер екі құл және екі атқа ие болды. Жер теліміне
келсек, оған алыстау орналасқан жердегі 1707 жылы әкесі Томас Файнкрик
аймағынан сатып алынған 150 акрлық жер берілді. Файнкрик жері дәл сол
кезде Хенрико графтығынан бөлініп шығып, Гучланд графтығына қосылған
болатын. Питер Джефферсон жер өлшеуші қызметін атқарған. Питердің қызмет
бабымен өсуі өзінің іскерлік қасиеттерімен бірге, оның анасы тарапынан
алыстау туысы болған кісілер мен де достық пейілімен жақсы араласуы оң
әсерін көрсетті. Мысалы, осындай туыстарының бірі Гучланд графтығының ірі
жер иеленушісінің бірі болған Уильям Рендольфпен достығы болатын [4,170].
1739 жылы 32 жастағы Питер Джефферсон Уильямның қарындасы – 19 жастағы
Джейн Айшем Рендольфқа үйленді. Джейннің әкесі сол уақытта көреген,
білімді кісі болған. Ол кісінің 3000 акрлық жер телімінде 350 қара құлдар
істеген. Питердің қарамағындағы жерлер Джеймс өзенінің бір сағасында болса,
Рендольфтардың иелігіндегі жер өзеннің екінші сағасында еді. Әйелінің
жасауына Питер досы Уильямнан екі жүз акр жерді сатып алды. Питердің
кезінде Шедвел деп аталған саяжайының негізі міне осылай қаланған
болатын. Саяжайдың Шедвел деп аталуының себебі жас әйелі Джейннің
Лондондағы туылған жері Шедвел деп аталатын еді.
Питер Американың батыстағы жерлерін игеруіне де қатынасты. Питер
экспедиция құрамында болып, Аллиган тауының шыңына бірінші шыққандардың
бірі болған. Сол экспедиция нәтижесінде сол уақыттағы Виргиния штатының
батыстағы шекарасының алғашқы картасы сызылды. Картаны сызғандардың
қатарында Питер Джефферсонда бар. Уильям Рендольфпен достығының тағы бір
маңызды көмегі тиді. Уильям Питер Джефферсоннан 6 жас кіші еді, алайда ол
одан 12 жыл бұрын қайтыс болып кетті. Уильямнің өсиет хаты мен Питер оның
помесьтесі Такахоэге көшіп барып, ол жерде жеті жыл басшылық етеді. Такахоэ
жеріне қоныс аудару кішкентай Томастың алғашқы саяхаты болды. Көшудің
негізгі көлігі жылқы еді.Кішкентай Томас Джефферсон жылқы үстінде отырып,
жол бойы көргендерін ә кесіне сұрап, алған жауаптарын бойына тоқып отырды.
Томастың бірінші ұстазы Такахоэ жерінде болды. Томас
Джефферсон бұл кезде бес жаста еді. Үйде оқытатын балалар мұғалімнен Томас
негізінен ағылшын әліпби мен арифметиканы үйренді. Бұған ол төрт жылын
сарып етті. Джефферсон басқаоқұшыларға қарағанда берген білімді тез,
қызығушылықпен қабылдады. Ұстазы Питерге қабілетті баласын мектепке беру
керек деген ұсынысын айтады [2,12].
Такахоэде Питер жер өлшеуші қызметін жалғастырады. Сонымен
бірге, қайтыс болған досыны Уильямның да иелігіндегі шаруашылықты да
дамытып, темекі өндірісін жылдан-жылға кеңейте түсті. Питер Джефферсон
бос кезінде өзі толтырған кішкентай кітапханасында кітап оқығанды
ұнататын. Алайда Питер өзінің білімі мен мақтана алмады ,осы жағдай өзінің
өмірінде жетістіктерге жетуіне кедергі болды деп есептеді. Питер менің
балам келешекте мен сияқты өкінбесін, менің балам оқыған үлкен адам болуы
керек деп, Томастың ұстазының ұсынысын қабыл алады.
1752 жылы Такахоэ поместьесінің мұрагері досы Уильямның ұлына
қамқорлық ету уақыты аяқталысымен Джефферсондар отбасы Шедвел саяжайына
қайта оралады. Шедвелде 9 жастағы Томас пастор Уильям Дугластың мектебіне
барады. Томас мектепке атпен баратын және аптаның соңында Шедвелге қайта
оралатын. Сол кездің өзінде Томасты жақсы шабарман дейтін. Томас құралайды
көзге атқан сұр мерген де болатын. Бірақ ол аңшылыққа құмар емес еді.
Дугластың мектебінен соң Томастың ұстазы Моури Джеймс болды. Моуристің
тәрбиесіне Томас Джеферсон келгенде 14 жаста болатын.Жаңа ұстазынан
Джефферсон ағылшын әдебиеті жөнінен жүйелі түрде білім алды, математика,
тарих, география пәндері бойынша алғашқы түсініктерін алды. Осы кезде
Томас итальян және француз тілдерін үйренуде бірінші жетістіктерге қолы
жетті [11,148].
Томас Моуридің мектебіне оқуға барған жылы Питер өмірден озды. Томас
үшін бұл орны толмас үлкен қайғы болды. Томас тек әкесінен ғана емес, өз
өміріндегі негізгі жол көрсетушісі, кеңесшісі, ақылшысынан айырылған еді.
Бұл кезде Джефферсондардың жері 2650 акрға жеткен болатын. Томастың
плантациясыннда 60 құлмен өсірілген темікі мұхит арқылы шетелдерге сатылып
отырды. Бұдан бөлек шаруашылықта 25ат, 70 ірі қара мал, ұсақ мал мен 200
шошқа тағыда біраз мүлік болды. Дегенмен, Питердің қазасынан кейін
Джефферсондардың әлеуметтік жағдайы нашарлай бастайды. Анасы Джейн үй
шаруасынан, сегіз баланы қараудан қолы босамады.
14 жастағы Томас үлкен ұлы болғандықтан Питердің иелігінің үлкен
бөлігін мұра ретінде алұға тиіс еді. Осылайша,Томас таңдау жасауы керек
болатын, яғни, шаруашылықпен айналысу немесе оқуын жалғастыру. Питердің
өлер алдындағы айтқан қалауы Томастың оқуын жалғастыруы еді. Оның оқуын
жалғастыруын анасы мен бірге үлкен әпкелері – Марта және Джейн де қалады.
Бір жағынан, Томас 2 жастағы інісін есептемегенде үйдегі жалғыз ер адам
екендігінде естен шығармады. Томастың еске алуы бойынша сол кезде барлық
жауапкершілік жалғыз өзінің мойнында болды, жанында оған жол көрсетіп,
ақылын айтып, басшылық жасайтын туыстары немесе басқа жан да болмады.
Осындай қиын кезде барлық мәселенің түйінін жалғыз өзі шешіп, Моуридің
мектебіне қайтып оқуға келеді. Моури Джеймс Америкаға көшіп келген
француздық гугеноттардың отбасынан шыққан еді. Ол отарлық саясаттың қара
халықты қанаушылық саясатын айыптап, сынға алды. Джеймстің жеке
кітапханасында 400 том болатын ежелгі және сол заманғы философтардың жазған
философиялық ойлары мен сөздері жазылған кітаптары маңызды болып
есептелінетін. Біраз уақыттан кейін Томас осы философтардың кітаптарын
оқуға мүмкіндік алды. Ұстазы Томастың оқұға деген ерекше қабілетін көріп,
Томастың оқуын қадағалай бастады. Кейіннен Томас Джеймстің мектебінен
терең әрі маңызды, рухани азықтар алғанын, әрі қарыздар екенін еске
алып, жазады [4,175].
Джеймстен алған білімдері Томасты Уильям және Мэри колледжіне келуіне
себеп болды. Уильям және Мэри колледжі 1693 жылы іргетасы салынған
Ұлыбританияның америкалық отар жерлеріндегі алғашқы колледждердің
қатарында еді. Бұл кезге дейін Виргиния штатында он шақты үлкен иеліктер
болды. Осы иеліктердің иелері ағылшын басшыларынан колледжді салуға
мүмкіншілік алды. Бұл колледж Виргиния штатының әкімшіліктің басқару
орталығына айналған Вильямсбург жерінде ашылды. Колледждің өзгешелігі құдай
туралы ілімдерді оқытумен бірге, әдебиет, физика, тарих, математика,
география, философия, заң салаларын оқытты. Джефферсон осындай
өзгешеліктерін ескеріп, ойланбай осы колледжге оқуға түсті. Томасты сауда
мен әскери қызмет қызықтырмады. Осылайша, Томас дәрігерлік және заңгерлік
мамандығының ішінен адвокат болуды қалайды. Томастың неге дәл осы
мамандықты таңдағаны жайлы анық бір себеп көрсету қиын.
Томас Уильям және Мэри колледжіне 1760 жылы түсті. Колледжде Томасқа
еуропалық ағартушылықтың өкілі доктор математика профессоры Уильям Смолл
мен антироялист, виргиниялық белгілі адвокат Джордж Уайт сияқты белгілі
мамандар сабақ берді. Екі ұстазы да Томастың көзқарасының қалыптасуына
үлкен әсер етті. Кейіннен Шотландиялық доктор Уильям Смолл мен
Джефферсонның арасы жақындай түсіп үлкен достық пайда болады. Томас
Смоллға сол кезде 35 жастағы Джордж Уайтпен таныстырғаны үшін де
борыштымын деп есептейтін. Джордж Уайтпен Томастың арасында да ұзақ
жылдарға созылған керемет достық орнады. Заң саласының профессоры Джордж
Уайт досы Томасты тек заңгерліктің қыр сырын үйретіп қана қоймай,
мемлекетті билеудің республикалық формасының маңыздылығы жайлы да көп
нәрсе үйретті. Біраз уақыт өткеннен соң, Джордж Уайт шәкірті Томас
Джефферсон жазып шығарған Тәуілсіздік декларациясына қол қойған болатын.
Джефферсон колледжді қатты қызығушылықпен оқыды. Тіпті сабақтан бос
уақытында ол өзіне арнап жасаған кестені қатаң түрде сақтау арқылы өткізді.
Ол бір күнде оқуға 15 сағатқа дейін уақыт ажыратқан. Ертеңіне бірінші
сағаттарда физика мен математиканы, кейін құқықты оқитын еді. Күндіз
тарихты, философиялық трактаттарды оқуға, ал кешке әдеби кітаптарды оқуға
уақыт ажыратты. Джефферсонның достарының бірі Нейдждің еске алып айтуы
бойынша Томас тіпті ең көп араласатын достарының өзінен кітаптарына қарай
қашуға тырысатын [11,150].
Осы кезде Томас француз тілінде еркін сөйлеуді үйренді. Тацитпен
Гомердің шығармаларын оқуды қатты жақсы көретін, ал кейін Плутарх,
Сократ, Сенека кітаптарын қызыға оқитын, ежелгі грек тілінің
грамматикалық кітабын қасынын тастамай алып жүретін. Одан басқа ол
скрипкада ойнауды үйренді.Джефферсонның оқуға ынтасы керемет болатын,
замандастарының айтуынша, ол күніне он бес сағат жалықпай оқитын және де
барлық пәндерді сүйіп оқитын. Томасты Эпикурдың және Демокриттің адамның
бақыты жайлы тұжырымдары қызықтырады. Досы Смоллдан Томас сол заманның
белгілі ағартушы өкілдерімен Руссо, Монтескье және Вольтермен танысты.
Кейіннен Томас бұл белгілі философтардың философиялық ойларымен танысты.
Бұл кісілерге дейін Томас Ньютонның, Бэконның, әсіресе, Локктың жазған
Адамның ой-ақылы туралы тәжірибесімен танысты.Томастың гуманистік
көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен осы кітаптар Томасты айнала- сындағы
шындықтан ойын өзгерте алмады. Қайта, жер иеленуші плантатор болашақ
адвокат, президент осы шығармаларды жазушыларының ойларынан тәжірибелік-
құндылық іздеген болатын.
Томастың колледжде оқып жүрген кезінде америка тарихындағы дүрбелең
кез болатын. Бұл кезде революцияға әлі де біраз жылдар бар болса да
метрополиямен жанжалдар өршіп күрделене түсті. Ішкі шиеленістер мен
қайшылықтар үдей түсті. Революциялық ойдың қалыптасып пісіп, жетілу кезеңі
Томаста колледжде оқыған кезінде пайда болған болатын. Колледжде оқып
жүрген кезінде ол студенттердің Клуб плоской шляпи құпия ұйымын құрды
[15]. Томас Джефферсон әрдайым көп нәрсені біліп алұға сонымен бірге
білген нәрселерін тереңрек түсінуге тырысатын. Томас отарлау саясатына
байланысты басқада отар жерлерге барып, сол жердегі өмірдің деңгейін өз
көзімен барып көруге және оны Виргиния штатындағы жағдаймен салыстырып
артықшылықтарымен кемшіліктерін зерттеуiне құштар болатын. Сол
құштарлығымен Томас колледжді бітіре салып саяхаттауға кірісті. Джефферсон
үш айы ішінде Нью-Йорк, Мэриленд, Пенсильвания, Делавэр жерлерін аралап
көрді. Саяхаттау кезінде Томас отар жерлердегі халқтың қиын жағдайын өз
көзімен көреді. Отар жерлердегі халқтың тағдырлары бір екініне көзі
жетті.
Виргиния жеріне қайта оралған 20 жастағы Томас ең алдымен отар
жерлердің жоғарғы сот алқасындағы адвокаттар алқасына жұмысқа тұрұға
мүмкіндік алды. Бұл мүмкіндік Томасқа заңдық іс-тәжірибе алуына көптеген
мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар Томас өз досы Джордж Уайт ықпал ететін
заңгерлік орталыққа оқуға түсіп, Джордж Уайттың басшылығымен заңгерлік
оқуын жалғастырды. Бес жыл өткен соң Томас өзінің тәжірибесін бастады.
1767 жылы көктем айларында Джефферсон соттағы алғашқы ісінде жеңіске
жетеді. Одан кейінгі соттардада Томас Джефферсон көптеген жеңістерге
жетіп, белгілі қорғаушылар қатарына енеді. Томастың қорғаушылық қызметінің
алғашқы кезінде Томастың соттағы барлық адамзат заң алдында тең құқықты
екендігі туралы бірінші сөйлген сөйлеген сөздері жатады. Осы көзқарасқа
байланысты бір соттағы қорғау сөзінде Томас Джеферсон: Табиғаттың жаратқан
заңы негізінде біз барлық адамзат еркін болып дүниеге келгенбіз-деді.
Кейіннен Томас Виргинияда жеріндегі жетекші адвокаттардың бірі ретінде
танымал болды. Томаспен бірдей дәрежеде Пендлтон, Генри, Уайттар кеңесетін
болды. Томастың клиенттерінің арасында Ли, Бирд, Нельсон ,Бурэлл секілді
ауқатты отбасылар бар еді. Бірақ, Томас кедей-кепшіктерінің сұрауларынан
бас тартқан жоқ. Оларға қызмет көрсеткені үшін ақы да талап етпеді [3,25].
1769 жылы 26 жастағы Шедвелдің иесі Томас Джефферсон Виргинияның заң
шығарушы органының мүшесі болып сайланды. Бір жылдан соң Албемарл
графтығында жасақ басшысы қызметін атқарады. Алайда, бірінші
сәттілігімен бірге, бірінші бақытсыздығыда қатар келеді: 1770 жылы өрт
шығып Шедвелдегі саяжайды күйретті. Сонымен бірге, Томастың ең құнды заты
есептелген кітапханасы да өрт құшағында қалады. Бірақ, Томас мойымастан өз
иелігіндегі Монтичелло атты төбеде жаңа үй, саяжайын тұрғызды. Жаңа саяжай
салу кезінде Томастың жобалаушы, архитектор, құрылысшы, инженер, ағаш
ұстасы қырларынан көрінеді.
1772 жылы 1-қаңтарда ол жас әрі жесір әйел Бхеванның жесірі Марта
Скелтонға үйленді. Марта Скелтон ауқатты отбасының қызы болатын. Скелтонның
әкесі өлгеннен соң оларға үлкен көлемде мұра қалдырылып, Томастың
иелігіндегі жерде дүние мүлікте ұлғая түсті. Одан алты перзент көрді. Марта
Джефферсон Рендольф (1772-1836ж), Джейн Рендольф (1774-1775ж), кейінгі
баласы өлі туылған (1777ж), Мери Вейлс (1778-1804ж), Люси Элизабет (1780-
1781ж), Элизабет Джефферсон (1782-1785ж). Марта Скелтон 1782 жылы 6
сентябрде қайтыс болды, осыдан кейін Джефферсон екінші рет үйленген жоқ.
Джефферсоннның қызметші,күңі Салли Хемингстен балалары бар деп айтылады,
бірақ бұл мәлімет ресми емес. Салли Хемсингстің сегіз баласы болған,
кейіннен днк сараптамасы арқалы тексергенде сегіз баладан тек біреуі ғана
Томас Джефферсонның генімен сәйкес келген.
1776 жылы наурызда Томас Джефферсонның шешесі өмірден озады [3,26].
Томас Джефферсон 1826 ж Виргиния штатында қайтыс болған. Ол белгілі
қайраткер, Америка Құрама Штаты Тәуелсіздік деклорациясының негізгі
авторы және АҚШ мемлекетінің негізін салуға ат салысқан белгілі саясаткер,
дипломат, философ, реформатор. Оның билеген жылдарындағы ең ауқымды іс-
шаралардың бірі 1803 жылы Франциядан Луизиана жерін сатып алуымен қатар,
Льюис және Кларк жерлеріне 1804-1806 жылдары ұйымдастырған экспедициясы
болды.
Томас Джефферсон 1779-1781 жылдары аралығында Виргиния
штатының губернаторы, 1789-1795 жылдары бірінші мемлекеттік секретары
1789-1801 жылдары екінші вице-президент және 1801-1809 жылдары Америка
Құрама Штаттың үшінші президенті қызметін абырой мен атқарды. Томас
Джефферсон және Мартин Ван Бюрен мемлекеттік хатшы, вице-президенті
және АҚШ президенті қызметін кезектесіп атқарған жалғыз американдық
саясаткерлер болып есептеледі.
Томас Джефферсон әр жақтама білімді-агроном, архитектор, (өзінің
Монтичелло жеріндегі саяжайының сызбасын өз идеясыиен өзі жасаған)
археолог, палеонтолог, өнертапқыш, коллекционер әрі жазушы болды.Ол
шіркеуді мемлекеттен бөлу арқылы халық арасында аса зор құрметке ие бола
отырып, кең танымал болды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Рендольф, Айшем Рендольфтің қызы
болып әкесі флот капитаны, плантатор, бірінші континенттік конгрес төрағасы
Пейтен Рендольфтің інісі еді, Томастың анасының ата тегі ақсүйектер
отбасынан болып, Джейннің тегі Шотландия және Ұлыбритания шежіресінде
байырғыдан жалғасып келеді. Томас Джефферсон айтқанындай, Әр бір адам
баласы өз таңдаған құрмет пен сенімге сол дәрежеде қарауға құқылы
[7,114].
1745 жылы Питер Джефферсонның ескі досы полковник Уильям Рендольф
қайтыс болысымен, ол оның барлық мүлкін Таккаходағы саяжайы, жерімен
бірге кіші жастағы ұлы Томас Менн Рендольфты өз қарамағына алады және осы
жылы Джефферсондар отбасы мен бірге Таккахоға көшіп келеді .
Томас бес жасында ағылшын мектебін, тоғыз жасында латын мектебінде
оқыды. Томас сабақты аса қызығушылықпен оқыды. Томас 1752 жылы жергілікті
бастауыш мектепте шотландық әулие Уильям Дугластың қолында білім ала
бастайды. Ол осы кезде латын, ежелгі грек, француз тілдерін үйренді. 1757
жылы Томастың әкесі Питер Джефферсон қайтыс болғанда, ол 14 жаста болатын
.Әкесінен Томасқа мұра ретінде 5000 акрге жақын жер және бірнеше құл
қалды. Кейінірек бұл жерге сызбасыны өзі жасаған Монтичелло саяжайы
салынды. Әкесі оның өміріндегі ұстазы , жетекшісі , ақылшысы болатын. Томас
үйде үлкені болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау соның мойнына түсті.
1758-1760 ж ылдары Джефферсон Джеймс Мори шіркеуінде білім алады және
соның отбасымен бірге тұрады.Томас ол жерде классикалық білім алып , тарих
пен ғылымды үйренді. 1760 жылы Вильямсбургтегі Вильгельм
және Моури колледжінде оқыды. Философия пәнін таңдап, математика
метафизика және философия пәндерін 1760 жылдан Вильямсбург жеріндегі
Уильям ықпал жасаған Шотландиядан шыққан философ, профессор әрі математик
Уильям Смолмен жақын араласып достасты. Томас Виргиния штатындағы Уильям
және Моури колледжінің заң саласын оқып бітіргесін, Виргиния штатының
жоғары сотының заңгерлер алқалығынаимүше болды. Ол өз өмірбаянында
революциялық бүкіл сот мекемелерін жапқанша заңгерлік тәжірибесінің
жалғасқанын есіне алды. Томас заңгерлік қызмет атқарған кезі айтарлықтай
жемісті болды. Джеффорсон Виргиниядағы ең атақты әрі беделді
адвокаттарының бірі болды. Ол адвокаттық қызмет еткен кезінде елдің
даулы әрі шешілмей жүрген мәселелерімен жұмыс жасады. Адвокаттық
қызметінде ол барлық деңгейдегі халықтарын жағдайын, метрополиялар мен
колониялардың айырмашылықтарын толықтай танысып шықты.
1767 жылы Томас сотта бірінші рет жеңіспен сатты аяқтады. Томас қара
нәсілді адамдардың құқығын қорғады. Ол өзінің бірінші сөйлеген жақтаушы
сөзінде: табиғат заңы бойынша барлық адамда ерікті болып дүниеге
келген -дейді.
Томас адвокаттық қызметке тұрған кезінде 68 істі, 1767 жылы сотқа
асырса, ал төрт жылдан кейін 430 істі сәтті аяқтады.
Уильям Томасты Британияның еңбек ерлері атанған: Исаак Ньютон, Джон
Локка, Франсис Беконмен таныстырды. Оларды Джефферсон кейіннен Бұл үш ұлы
тұлға тарихта өз ізін мәңгілік қалдырды-деп жазады [16].
ТомасДжефферсон кейде Виргиния губернаторы Франсис Фокьердің үйіне
баратын. Ол онда кейде скрипка ойнап тұратын. Ол осы үйде алғаш рет шарап
дәмін татып көрді, кейіннен бұл оның шарап түрлерін жинап коллекция
жасауына себеп болды [17]. 1762 жылы Томас Джефферсон үздік бағамен
колледжді бітіреді. 1767 жылы құқық саласын Джордж Витадан сабақ алып,
адвокат мамандығын тамамдады.
Уильям Смолл адвокат жолдасы Джордж Уайттың өзінің жетекшелігімен
құқық саласын оқып, үйренуіне көмек қолын созды, сонымен бірге Томасты
Виргиния губернаторы-Фрэнсистің қоғамына қосты.Томас Джефферсонның айтуынша
Бұл орынды иемденгендердің ішінде Фрэнсис ең талантты тұлға еді
[18].
Америка Құрама Штатының болашақтағы үшінші президенті кейінрек Джордж
Уайтпен бас қосуларында, өзі алған біліміне борышты екендігін есіне алды.
Кейіннен, Уайт мырза оның заңгер ретінде жұмысқа орналдасуына да
көмектесді. Уайт 1776 жылы жас әрі жақын досы жасаған Тәуелсіздік
декларациясына қолдау жасап қол қойғандардың бірі еді.
1769 жылы мамырда 26 жастағы Томастың Альбемарл графтығынан
депутат ретінде Виргиния штатының заң шығаратын палатасына сайлануымен
Джефферсонның саяси қызметі басталады. Ол Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайланды. Оның саяси мансабының келешегі зор
болуына ықпал етті. Томас Джефферсонның негізінен егемендік үшін
күресуіндегі атағы оның байсалдылығы, оқымыстылығы сонымен бірге
үндемейтін депутаттығы мен көзге түскен болатын.
Томастың 1764 -1789 жылдары арасында созылған саяси қызметі, егемендік
үшін күреске, Америка Құрама Штатының республика болып жариялануына
бағытталған болатын. Джефферсон 1776 жылы Виргинияға қыркүйекте оралып,
Виргинияда делегаттар палатасының негізін салады. Ол мемлекетті жаңадан
пайда болып жатқан демократиялық стандартқа
сәйкес келтіру үшін, мемлекеттің за ңдарын жаңалау және жаңадан
реформалауға тырысты.
Үш жыл бойы, ол қандастықтың күшiн жою, дін еркіндігі және сот жүйесін ре
тке келтіру,соның ішінде 126 заңды құрады . Сонымен қатар, 1778 жылдары
оның бастамасымен Виргинияға, жаңа құл әкелуге тыйым салынған жаңа
заң қабылданды. Сол жылы Джефферсон ның жасап шығарған жаңа заңы
кең тарату үшін, атап айтқанда, Аме риканың алғашқы сайлау жүйесін оқыт уды
енгізу, оның өзі ашқан университетте бірқатар реформалар жүргізуіне әкеліп
соқтырды. Сонымен қатар, Томас Джефферсон кісі өлтіру мен отанына
опасыздық жасаудан, басқа, барлық жасалған қылмыстар үшін өлім
жазасын алып тастау туралы заң жоба сын ұсынды, бірақ бір дауыс жетіспей,
заң жобасы қабылданбады.
Томас Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарады. Кейіннен, Ұлы
Франция революциясының алдында бірінші айында Б.Франклиннен соң Америка
Құрама Штатының Францияда елшілік қызметін атқарды. Томас 1789–1793 жылдар
арасында Америка Құрама Штатының мемлекеттік хатшы лауазымын басқарды
[3,63] .
1779 жылы Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып сайланады.
1780 жылы оның ұсынысымен қала орталығы Уильямсбургтен штатқа жақын жерде
орналасқан Ричманд қаласына көшірілді. Джефферсон Уильям және Моури
коледждерінде реформа жүргізуін жалғастырды және оның ұсынысымен мемлекетте
алғаш рет студенттің ар-ұждан кодексі енгізілді. Бүкіл елдегі
университеттер ішінде алғаш рет Томастың ұсынысы бойынша,Джефферсонның
ұстазы Джордж Вита құрметті профессор ретінде лекция оқуға шақырылды.
Реформаның әрекеттеріне қанағаттанбаған Виргиния университетінің іргетасын
қалаған Джефферсон бірінші болып жоғарғы білімді діні сауаттан бөлді.
Осы кезде, яғни Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып тұрған
кезде екі рет ағылшын әсекерлері шабуылдады. 1781 жылы июнда Томас, Патрик
Генри тағы басқа штат басшылары ағылшындардың ковалерия колониясының
командирі Банастра Терльтонның бұйрығы мен тұтқындалды, олар тұтқыннан әзер
дегенде қашып құтылды. Осыдан соң Джефферсон тез арада өз еркімен жұмыстан
кетеді. Қоғам Джеффрсонның халыққа берген сайлау алдындағы берген
үәделерінің орындалмағанына наразы болады. Осы жағдайлардан кейін Томас
Виргиния штатының қандайда бір мемлекеттік қызметіне сайланған жоқ.
1785-1789 жылдары Джефферсон Францияда елшілік қызметін атқарып,
американың бас көтерушілеріне көп көмегін тигізді. Бұл кезде ол Елисей
аумағында өмір сүріп осы қызметі арқылы әлемге танымал болды. Томасқа
берілген тапсырма әр тараптама болатын және бұдан соңда екі елдің
арақатынасын әрі қарай дамыту міндеті жүктелген болатын. Осы себептенде ол
1787 жылы Америка Құрама Штатының конституциясын қабылдау рәсіміне қатыса
алмады. Джефферсон бұл конституцияны Билль туралы құқықтың статияларының
болмауына қарамастан, ол бұл конституцияны толығымен қолдады.
Конституция 1787 жылы қабылданды, оның басты мақсаты – штаттардың
тұрақтылығын сақтап қалу болды. Конституцияның қабылдануы, америкалық
революцияның аяқталуына алып келді. Томас Джефферсонның Американың тәуелсіз
ел болып қалыптасуына қосқан үлесі өте жоғары. Ол барлық күш жігерін АҚШ
тәуелсіз ел болып қалыптасуына жұмсады. Ол тек ұлы саяси қайраткер ғана
емес, сонымен қатар дипломат, әскери басшы және ең бастысы заң шығарушы
ретінде көрінді.
Томас Джефферсон өте қиын соғыс болатынын бірақ қайтсе де жеңіске
жететініне сенді. Джон Адамс, Джефферсон жайлы: Ол әрқашанда сөзін тез
және ашық, нақты жеткізеді... Сондықтан ол менің жүрегімді жаулап алды -
дейді.
Джефферсон Парижден келгеннен кейін Америка Құрама Штатының тарихында
бірінші рет Томас Вашингтон қасындағы бірінші мемлекеттік хатшы (1789-1793
ж)қызметін атқарды. Томас қаржы министрі Гамильтонның іс-әрекеттерін
сынғасынға ала бастады. Томас пен Гамильтонның алғашқы кездесүлерінде-ақ
саяси көзқарастары мен түсініктері қарама –қарсы болды.
Ол осы қызметке келуімен Америка Құрама Штатының қаржы министрі
Александр Гамильтонмен текетірес туындап, салық саясаты, әсіресе әскери
қарыздарды қайтару туралы шиеленістер үдей түсті.
Сол кезде Гамильтон есебі бойынша, мемлекеттік қарыздармен шығындарды
төлеу барлық штаттар теңдей бөліп төлеуі керек деді, ал Джефферсон
ұстанымы бойынша, бюджет қорына қарай әр бір штат өз қарызын өзі төлеуі
керек, өйткені оның тұған штаты Виргинияның қарызы көп емес еді. Кейінірек
Гамильтонмен оның Федералистер партиясы Томас пен оның тараптарлары
монархистермен консерваторлар келіспеушілігінің нәтижесінде мемлекет
ұстанымдарының шайқалғандығы айқын көріне бастады.
Джефферсон алғаш рет роялизммен федорализмнің бір нәрсе екенін айтты.
1793 жылы революция болған Франция мен Ұлыбритания арасында соғыс басталды.
Джефферсон барынша Францияны қолдады. Бірақ Томас Джордж Вашингтонның
пікірімен келісті. Оның айтуы бойынша, Америка Құрама Штатының Европа
мемлекеттерінің ішкі шаруасына араласпау керек деп есептеді. Сондай-ақ
Франция елшісі Эдмон Шарл Жененің Американың соғысқа араластыу әрекетіне
қарсы шығып конгресте қөғамдық пікірлерін айтты. 1793 жылы соңында Томас
Джефферсон отставкаға шығып, Гамильтонмен Вашингтонға опозицияны тастап,
Монтичелло саяжайына кетті.
1794 жылы Гамильтонның әрекеттерінің арқасында Джей келісіміне қол
жеткізіледі. Британиямен сауда орнатылады. Өз кезегінде Джеймс Медисон бұл
келісімді сынға алады, ал, Джефферсон Медисонның айытқан сындарын қолдайды.
1796 жылы Джефферсон президент сайл ауында демократиялық Республикалық
партиясының кандидатурасының атынан қойды, бірақ федералист Джон
Адамстан жеңіліп қалды. Алайда, сайлау дауыстар саны Джефферсонның вице-
президент болуына жеткілікті дауыс жинады. Сенат төрағасы болашақ
міндеттерін парламенттік процедуралар ережелерін жазып, ол бұл қызметтен
өзін аулақ ұстады. Америка Құрама Штаттары мен
Франция арасындағы мәлімделмеген Квази соғысы басталған кезінде,
президенті Адамс соғыс қымылдарына қатты кірісті. Армия саны және
флоты тез өсті, жаңа салықтар мен заңдар енгізілді. Онда айтылуы бойынша,
жағымсыз шетелдіктер және мемлекттің қауіпсіздігіне зарарын тигізетін
адамдарды елден айдап шығару туралы жазылған болатын.
Өз тарапынан бұл заңдардың өз партиясына шабуыл екенін ескере отырып,
Джефферсон Медисонды өз жағына шығара отырып, федералдық үкімет өз мақсаты
мен міндетін іс жүзінде жүзеге асыру үшін мемлекеттік үкімет оған
жүктемеген өкілеттіліктерді құқығы н асыра пайдаланып, жүзеге асыруға
құқығы жоқ деп мәлімдеді.
Депутат ретінде Томас Джефферсон метрополияның қабылдаған гербтік заңын
заңсыз деп тауып, 1765 жылы 30-мамырдағы Виргиния шатының заң шығарушы
палатаның резолюциясын қабылдауына қатысады. Томас алғашында өзіне назар
аудартуға тырыспағанымен, біраздан кейін Джефферсонның саяси көзқарастары
меен ұстанымдары өзімен бірге жұмыс істейтін үлкен жастағы
әріптестерінен қайсар мінезімен ерекшеленіп тұратын.
Томастың заң шығарушы палатаның өкілі ретінде бірінші ретте көтерген
мәселесінің бірі - қара құлдар құқығы, халыққа дін еркіндіндігін беру еді.
Ол Виргиния штатындағы англикан шіркеуінің діни тараптан үстемдік етуіне
қарсы екенін ашықтан ашық жариялап сынға ала бастады. Басқалардың ішінде
алғашқы болып Томас Солтүстік Америка халқының революциялық күштерінің
ұйымдасуының стихиялы әрі әлсіз екендігін, олардың жасап отырған
қарсылықтарының оқшауланып қалғанын өз көзімен көрді. Осы жағдайды ескерген
Джефферсон отаршыларға бас көтеріп қарсы күресүде барлық отар жерлердің
күш біріктіруі керек екендігі турала мәселе қозғады. Томастың бұл идеясын
алғашында депутаттардың шағын тобы қолдаса, көп бөлігі қарсы шықты.
Қолдаушылардың арасында сенімді достары Патрик Генри мен Дабни Кар бар
еді. 1773 жыл бойына барша отар жерлерде байланысу комитеттері құрылады. 5-
қыркүйек 1774 жылы ашылып, жеті аптадан көбірек уақыт жұмыс атқарған
Бірінші құрлықтық конгреске Томас Джефферсон аурып қалуына байланысты
қатыспайды.
Егемендік жолындағы күрестің барысында Томас Тәуелсіздік
декларациясының қабылдануына айтарлықтай үлкен үлесін қосады. Құжатты
жасау үшін бес адамнан құрылған комиссия құрылды. Комиссия құрамына
Пенсильвания мен Нью-Йорктың бәсең өкілдері Дикинсон және Ливингстон
революциялық идеологияның әкесі Джон Адамс, Бенджамин Франклин, Томас
Джефферсон кірді. Бірінші кездесуде комиссия өкілдері құжаттың мәтінін бір
адам жазып, оны комиссияға ұсынсын деп келіседі. Комиссия өкілдері
деклорацияның мәтінін әзірлеуді Томасқа ұсынады. 17 күн ішінде Томас өз
есімін әлемге әйгілі еткен құжаттың мәтінін дайындап шығады. 30-маусымда
комиссия мүшелері көпшілік дауыспен конгреске декларацияны бекітуді
ұсынады. 4-шілде 1776 жылы конгресс мүшелері бір ауыздан Тәуелсіздік
декларациясын қабылдады [2,33].
Шілде 1776 жылы Американың халқына егемендік алып келген Тәуелсіздік
декларациясын тойлағанда Томастың бойын екі жақтама ойлар кернеді. Томас
өзінің саяси принциптерін барлық халық қуана қарсы алғандықтан қабылдағаны
өзін бақытты сезінді. Томасты ел арасындағы ішкі, бір-біріне деген қарама-
қарсылықта алаңға салды. Соның үшін де, Томас барлық комиссиялар мен
конгрестің жиыналыстарына қатысты.
Конгрестегі көп жұмысқа қарамай, Томас Виргиния штатына заң
бағдарламасын жасап, маусымның соңына қарай Вильямсбургке Джордж Уайтқа
апарып табыстады. Бірақ, бұл кезгеше консерваторлар партиясы жеңіске
жеткен еді. 1776 жылы Виргинияның заңы отарлау саясатының сарқыншағынан
қалған сайлау ережесіне өзгерістер енгізілгенімен, сайлау науқанына тек
еркін жер иеленушілерді ғана қатыстырды. Қара нәсілді негрлерді қоспағанда
ақ нәсілді кедейлердің өзіде сайлаушы құқығын иемдене алмады.
Консерваторлық билеушілер Томастың ұсынып отырған басқа да бірнеше
ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Осының ішінде құлдарды сату мен
тасуға, айырбастауға, мемлекеттің қарамағындағы жерлерді бөліп алуға шек
қою жайлы ұсыныстар еді. Томас латифундияға қарсы тұратын күш іздеу кезінде
халықтың орта табы болып есептелінетін -фермерлік саласын күшейттi. Томас
бұл принципті өле-өлгенше ұстанды.
1776 жылы тамыздың соңында Томас Филадельфия штатынан кетіп,
Виргинияның заң шығарушы органына қайта оралды. Бірақ,Томас өзі тұылып
өскен штатының саяси өміріне түгелдей араласып үлгермеді. Қазанның бас
кезінда Құрлықтағы Конгресс Томасты негізгі миссияға тағайындап, Франклин
екеуі Париж қаласына француз үкіметімен келісім жүргізуге бapaтын болады.
Бұл елшілердің мақсаты Ұлыбритания мен соғысу үшін француздардың
қаржылай және әскери көмек көрсетуге келісім алу мақсаты тұрды. Алайда,
1776 жылы 11-қазанда Томас Конгреске хат жолдап, отбасылық жағдайларға
байланысты ұсыныстан бас тартатынын жазады. Томас туған жерінде қалып,
билікті өз қолдарына алып жатқан консерваторлармен күрес жүргізіп,
демократиялық қоғам құру үшін күресті.
Томас Виргиниядағы реформашы кезінде біраз айтарлықтай жетістіктерді
қолға кірітті. Солардың ішіндегі ең бастысының бірі консерватор заң
шығарушы органының билеушілік күшінен айырылуы болатын. 1778 жылы
қыркүйекте Томастың әрекетімен Виргиниялық Ассамблея Африка құрлығынан құл
әкелуге тыйым салғандығы туралы заң қабылдағанын жариялады. Джефферсон дін
еркіндігінің орнауына да үлкен үлесін қосты. 1776 жылы күз айының өзінде-
ақ Томас Джефферсон ассамблеядағы сөзінде англикан шіpкeyінің apтықшылығын
жойып тоқтатуды, талап етті. Дін еркіндігін орнату барысында ол он жылға
жақын уақыт күресті.”Дін еркіндігі жайлы статус тек 1786 жылдың басында
ған қабылданады. Бұл бекітілген құжат кейіннен кең таралып, итальян және
француз тілдеріне аударылған.
Томас Джефферсонның зaң шығaрушы рeтінде 1776-1779 жылдapдaғы қызмeті
өте үлкен. Томас Джефферсон бірқанша заң жобаларын жасап, бұл заңдар арқалы
автордың дүниетанымы сонымен бірге, мәселені терең зерттеу қабілеті,
саралау шеберлігінің көріністерін көреміз [5,36].
1779 жылы 1-июнде Томас Джефферсон Виргиния штатаның губернаторы болып
сайланды. Штат Ассамблеясы Томасқа өте қиын кезеңде ауыр міндеттер
жүктейді. Бұл кезге дейін бірқанша жылдан бері егемендік үшін күрес
жүріп жатқан еді. Халықтар арасындағы шиеленісті ахуал американың халқына
егемендік алуға мүмкіншілік берді. 1780 жылы Испания Ұлыбританияға қарсы
соғыс жариялайды. Ұлыбританияға Нидерландия да қарсы екенін ашық білдірді,
ал Россия болса, Лондон қаласына қарулы бейтараптық лигасын ұйымдастырады.
Нәтижесінде, Англия оқшауланады. 1778 жылы шілденің басында егемендік үшін
американың күресушілеріне америкалықтардың еуропадағы басты қолдаушысы–
Франция жәрдемге келеді. 1779 жылы 36 жастағы Томас Джефферсон Виргиния
шатының губернаторы болып сайланғанында, міне осындай әскери ахуал жүзеге
келді. Томас губернатор болып тұрған екі жыл ішінде әскери ахуал күннен-
күнге нашарлай түсті.
Жаңадан сайланған губернатор Виргиния штатындағы болып жатқан
экономикалық хаосты өз көзімен көреді, губернатор бұл штаттың жауымен
күресүде одан да көп көмек көрсететініне сенімді болды. Қаржы мәселесі аса
қиын жағдайда болатын. Ақшаның ең табысты кірісі болып есептелінетін
темекі саудасы өз жұмысын тоқтатты.Үдеп бара жатқан ақшаның құнсыздануы
Виргиния штаттының революциялық белсенділеріне өзінің кері әсерін тигізді.
Инфляцияның қаншалықты қауіптілігі жөнініде Томас былай деді: Бұл инфляция
біздің ашық күрестегі жауымыздың қарулары жасай алмаған істі жасауы
мүмкін. Губернатор осыншама қиындықтың барлығы әскери мәселеге байланысты
пайда болғанын түсіне отырып, жаумен күресуді әрі қарай жалғастырады.Томас
Виргиния штаты мен бірге барлық штаттардың қаржылық мәселесін жаңа валюта
жақсарта алады деген пікірге келеді. Томас тұрғылықты кәсіпорындарды,
соның ішіндегі әскер қажеттіліктері үшін нығайту барысында бірқатар
жетістікке жетті.
Алайда, губернатордың өкілеттілігі өте шектеулі болатын. Өйткені,
губернатордың қабылдаған шешімдері штаттың мемлекеттік кеңесі бекіткеннен
кейін ғана күшке енетін еді. Мемлекетке қауіп төнгенде, Томас барша күш-
жігерін отан алдындағы парызын өтеуге жұмсайды. Джефферсон губернаторлық
қызметтің екінші мерзіміне саайланып,өзінің өкілеттілігін ортақ шешілітін
істерге қарай басымдықты талап етеді. Бұндай талапты Виргиния штатының
ассамблеясына әскер бас қолбасшысы Джордж Вашингтон да қояды. Нәтижеде,
ассамблея өкілдері губернатордың жолына тосқауыл болған барлық шектеулерді
алып тастады. Дегенмен, оқиғаның нәтижесі бұл мәселенің кеш талқыланып, кеш
бекітілгенін көрсетеді. Өйткені, егемендік үшін соғысушылар ағылшын
әскерлерінен қайта-қайта жеңіліп қалған еді.
Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz