Өрмек және ши тоқу өнері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 Ою-өрнектер

1. 1 Ою-өрнектер үлгілері

1. 2 Ою-өрнек түрлері

2 Өрмек және ши тоқу өнері

2. 1 Өрмек түрлері

2. 2 Ши тоқу өнері

3 Киіз және текемет

3. 1 Киіз және текемет басу тәсілі

3. 2 Кесте және көркемдеп тігу

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының ұлттық мәдениеті ғасырлар бойы өзінің жалғасын тауып, бүгінгі күнге жетіп отыр. Ежелгі халықтың қолөнері қазіргі заманғы озық үлгілерімен ұштасу арқылы жалпы халықтың игілігіне айналуда. Алайда ұлттық қолөнеріміздің кейбір түрлері ұмытылып, немесе ескіріп қолданылудан қалып барады. Бұл түсінікті де. Ғылым мен техника қарыштап дамыған заманда бұрын қолмен жасалатын көптеген бұйымдарды фабрикалар мен арнайы шеберханаларда станоктар шығара бастады, шығарып та жатыр. Бұл - біріншіден, екіншіден мәдениеті артып өркениетке ұмтылған халқымыздың эстетикалық талғамы өсіп, уақыт талабына сай жиһаздар жинап, киім киіп, дегендей өмір сүріп жатыр. Осыған байланысты қолөнердің бірсыпыра салаларының, олардың туындыларының тұтынушылық сұранысқа қажет болмай қалуы құбылыс. Десекте назар аудара кетелік, Кеңес өкіметі құлағаннан кейінгі жылдары еліміздің экономикасы ешқандай сынды көтере алмайтын жағдайға жетті, тиісінше халықтың да әл-ауқаты күрт төмендеп кеткені белгілі. Осындай қиын-қыстау жылдары дүкендерде халықтың тұрмыс тіршілігіне қажетті тауарлар жоғалып кетті, ал бола қалған жағдайда оларды сатып алуға кісілердің көпшілігінің қаражаты жетпеді. Нәтижесінде жер-жерлерде қолөнер қайтадан жандана бастады, әсіресе орталықтардан шалғай жатқан ауылдарда бұл үрдіс бүгін де жалғасып келеді. Мұның өзі халқымыздың қолтаңбалы өнері саласында жинақталған мол тәжірибесін зерделеп, оның қыр-сырын қолөнермен шұғылдануға ниет білдірген жас шеберлерге ашып берудің маңызы зор. Тақырыптың өзектілігі де осындай жағдаймен сабақтасып жатыр деп ойлаймын.

Жұмыстың зерттелу дәрежесі. Халықтың қолөнері мен ою-өрнек творчествасын ғылыми негізде арнайы жетелеп зерттеу ісі басталғанына бір жарым ғасырға жуық уақыт өтті. Бұл іске ең алдымен Ресейдің ғалымдары, олармен қатар, Батыс Европа мен Америка зерттеушілері де кезінде қызыға кірісті. XIX ғасырдың басынан бастап-ақ халықтың қолөнері туралы байыпты мақалалар мен кітаптар шығарылды. Мысалы, австралиялық ғалым В. Куррердің бояу және бояушылық өнері жайында, Ф. Т. Куглердің, советтік ғалым С. В. Ивановтың, В. В. Стасовтың, Ф. К. Волковтың, С. А. Давыдовтың, Н. Ф. Сумцовтың, А. А. Богалюбовтың, В. Чепелевтың, А. Н. Берниеталеның және қазақ ғалымдары Ә. Марғұланның, Ә. Масановтың, М. Мұқановтың және тағы басқаларының шығармалары жарық көрді [31, 17] . Бұлар өздерінің еңбектерінде ою-өрнектің түрлері, атаулары, шығу тарихы туралы көптеген құнды деректерді келтіреді. Аталмыш зерттеушілердің көпшілігі, әсіресе шығыс халықтарының ою-өрнектеріндегі айшықтардың, мүйізге, жапыраққа геометриялық тұлғаларға ұқсас өрнектердің нені бейнелейтінін және олардың атауларының қандай ұғымдар негізінде қалыптасқанын ерекше қызыға қараған. Мысалы, геометриялық тұлғаларға ұқсас сынық сызықтар, қатар сызықтар, дөңгелек және бұрышты сызықтар (үш бұрыш, төрт бұрыш, ромба тәрізді өрнектер) тағы басқа қайдан шықты дей келіп, біреулері кәдімгі геометриялық пішіндес құрылыстардан шықты дей келіп, біреулері кәдімгі геометриялық пішіндес құрылыстардан шықса керек десе басқалары жан жануарлардың ішкі-тысқа көріністерінен, сүйек бітімдерінен шықса керек десті. Үшіншілері өсімдіктердің әр түрлі көріністерінен (мысалы, сынып жатқан ши, ағаш бұталардың сүйеулі тұрған сырықтардың бұрыш көріністерінен) шықса керек деседі. Ал енді бір зерттеушілер геометриялық түрлердің шыға бастауы өрнек жасаушылардың өнерлерінің өрістей түсуіне байланысты олардың ойлап, қиялдауынан туған дейді [31. 17-19] . Демек ою-өрнектің шығу тарихы олардың сюжеттік мазмұны мен атаулары туралы мәселе әлі де болса көп зерттеуді талап етеді.

Рас, бұл мәселеге С. Қасымов сынды ғалым елеулі үлес қосты. Автор өзіне «Қазақ халқының қолөнері» атты монографиясында ұлттық қолөнерінің ою-өрнек, киіз басу, ши орау, ер қосу, зергерлік сияқты түрлері төңірегінде сөз қозғайды. Кітапта ою-өрнектердің 200-ге жуық түрлері қамтылған және ою-өрнектердің кейбір заттық ұғымдарын еске салып, олардың кейінгі жастар үшінде түсінікті болу жағы қарастырылған. Автор қазақ халқының қолөнері өзінің тамырларымен тас ғасырын байлап кетеді деп орынды тұжырым жасаған.

Қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түпкі негізін іздестіру ісінде Т. К. Бәсеновтың «Орнамент Казахстана в архитектуре» деген кітабы көптеген құнды материалдарға қандай ұғымда туып, қалай дамығандығы, ерте кездегі қауымдардың мекендестігі, кәсібі мен әдет-ғұрпы жайында өте толық айтылған. Ғалым ою-өрнек элементтерінің даму тарихын көрсете келіп, оларды түр -түрге ажыратады. Мысалы, «арқар мүйіз», «қырық мүйіз», «сыңар мүйіз», «қарнақ», «ырғақ», «қошқар мүйіз», «күлте», «жапырақ», «гүл» тағы басқа. Автордың архитектуралық өрнектерді егжей-тегжейлі зерттей әкеліп, қазақтың ою-өрнегі үш түрлі ұғым негізінде туған деген қорытындының дұрыс екеніне көз жеткізуге әбден болады.

1977 жылы Әбдіқас Тәжімұратовтың «Шебердің қолы ортақ» атты шығармасы жарық көрді. Онда қазақтың қолөнерінің басқа түрлерімен қатар ою-өрнек, киіз басу, кілем және ши тоқу мәселері де көтерілген. Монографияның 7 бетінде зерттеуші қазақ халқында өрнек тоқу, алуан түрлі кілем басу, басқұр, алаша, қортын, аяққап тоқу мен текемет басып, сырмақ сыру, түс киіз жасау сияқты өнері кең тараған дей келе мынадай орынды пікір айтады: халқымыздың осындай мәдени мұрасына «көне деп қарамай, оны байырғы байлығымыз деп бағалап, халқымыздың тұрмыс қажетін өтеуге тиімді пайдалануымыз керек».

Ұлтымыздың қолөнерінің әртүрлі салаларын зерттеуде Ш. Әбдуалиева, Н. Әмірғазин, Х. Арғынбаев, В. В. Восторов, Н. А. Оразбаева, М. С. Мұқанов, Ж. О. Артықбаев және тағы басқалардың қосқан үлесі зор! Олардың құнды еңбектерінен қазақ халқының атадан балаға мұра болып келе жатқан ұлттық қолөнерінің үздік үлгілері жайында қызықты деректер, маңызды мағлұматтармен қатар қолөнерімен шұғылданушыларға қажетті кеңестерді де кездестіруге болады.

Сонымен, жоғарыда айтылғандардан және бітіру жұмысының соңында келтірілген қолданылған әдебиеттер тізімінен байқайтынымыз: қазақ халқының қолөнеріне қатысты жарияланған азды-көпті еңбектер баршылық. Олардың барлығын өз жұмысымыздың негізіне алдық.

Зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері. Қазақ халқының қолөнерінің әр-алуан екені белгілі. Оның барлығын көлем жағынан шағын еңбекте қамту мүмкін емес. Сол себептен тақырыптың аумағын кішірейтіп, алдымызға қазақтың қолтаңбалы өнерін зерттеуді мақсат етіп қойдық. Осы мақсатқа сәйкес төмендегідей нақтылы міндеттер туындайды:

1) ұлттық ою-өрнектерді зерделеу;

2) өрнек және ши тоқу өнерін талдау;

3) киіз және текемет басу тәсілін сараптау;

4) кесте және көркемдеп тігу мәселесін қарастыру.

Бітіру жұмысының әдістемелік негізі: Тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу барысында ғалымдардың пікірлері мен жұмысқа қажетті деректер жинақталды, содан кейін оларды бір-бірімен салыстыру, талдау, жүйелеу әдістері қолданылады.

Бітіру жұмысының негізіне алынған түп деректер белгілі ғалымдардың еңбектерінде келтірілген құнды материалдар, тақырыпқа қатысты газет-журнал беттерінде, ғылыми жинақтарда жарияланған мақалалардағы қызықты фактілер, сондай-ақ өзімнің туған жерім Зайсан өңіріндегі ауылдардағы ақсақалдар мен әжелерден өзім жинақтаған деректер, олардың аузынан естіген әңгімелер болып табылады.

Бітіру жұмыстың ғылыми жаңалығы. Әрине, өзімнің шағын зерттеу жұмысымда сондай бір ғылыми жаңалық ашып отырмын деп айту қиын. Сөйтседе ескерте кетелік, бұрын ғалымдардың назарынан тыс қалып келген Шығыс Қазақстан облысында, әсіресе Зайсан жерінде жинақталған мол этнографиялық материалдарды алғашқылардың бірі болып ғылыми айналысқа түсіруге ұмтылыс жасадым деп ойлаймын.

Бітіру жұмыстың тәжірибелік маңызы: Еңбекте келтірілген деректерді «тарих» бөліміндегі студенттер этнология пәні бойынша өтетін семинар сабақтарына дайындалғанда, курстық және бақылау жұмыстарын жазуда қосымша материалдар ретінде пайдалануларына болады.

Бітіру жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытынды, дерек берген кісілердің және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ОЮ-ӨРНЕКТЕР

1. 1 Ою-өрнектер үлгілері

Қазақ халқының сан-алуан түрлі әшекейлеп жасаған қолөнерінің, өрнегінің түрлері мен атаулары аса мол. Соның ішінде халық арасында көбірек тарағаны ою-өрнек өнері. Ою мен өрнекті бір-бірінен ажыратып айтуға келмейтін бір мағыналы сөз. Бұл сөздің ұғымына бір нәрсені ойып, қиып алып жасау, немесе екі затты оя кесіп қиюластырып басқа бұйым жасау, бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағына жатады.

Қазақ халқының қолөнерінде бір өрнекке салып қиып алған үлгімен кескен сан алуан түрлі өрнектерін ою деп атайды. Өрнек дегеніміз-әртүрлі ою, бедер, бейнені күйдіріп, жалатып, бояп, батырып, қалыптап жасаған көркемдік бейнелердің ортақ атауы. Ою-өрнек біздің заманымыздан мыңдаған жылдар бұрын пайда болғаны мәлім. Сонау жазу-сызу шыға қоймаған ерте заманда адам өз ойын тасқа, сүйекке, ағашқа ойып-қашап түсіріп отырған. Қазіргі қолөнер саласындағы сүйек «ою өнері», «ағаш ою өнері» деген сөздер-сол ерте заманда қалыптасқан ұғымдар. Демек, бұдан қазақ халқының ою-өрнек өнері де осы тұста басталғанына көзімізді жеткіземіз. [9, 6. 46] .

Бір кезде тасқа, ағашқа, сүйекке түсірілген ою-таңбалар келе-келе киізге, алаша, кілем тағы басқа заттарға салынатын болған. Ол белгі, таңбалар арқылы халық белгілі бір ұғым түсініктерді аңғарып, біліп отырған. Бұдан ою-өрнек белгі таңбалары өмір қажетінен туғанын байқауға болады. Мысалы, қазақ халқының ерте кезден бергі әдет-ғұрып салты бойынша, бөтен жерге, алыс ауылға күйеуге ұзатылған қыз баланың белгілі бір уақыттан кейін төркін жағына сәлемдеме жіберуі тиіс екен. Сәлемдемеде жас келіншек өзінің күйеуге шыққаннан кейінгі тұрмыс жағдайын ою-өрнекпен бейнелеп жіберуі шарт болған. Осы салт бойынша тұрмысқа шыққан бір қыздың үйіне жіберген сәлемдемесінде-алақандай жарғақ, оның бетіне бойы сорайған ұзын және өте жіңішке, әрі арық адам бейнесі кестеленіп салынған және оның жанында тұрған дөп-дөңгелек адам тұрпаты бейнеленген. Бұл сәлемдемеден қыздың ата-анасы жат жұртқа ұзатылған баласының «отырса опақ, тұрса сопақ» болған мүшкіл халін түсінген. Ал басқа бір ретте күйеуге ұзатылған қыздан «құсмұрын» бейнесі салынған сәлемдеме келсе, ата-анасы одан баласының барған жерінде құстай ерікті, басы бостандықта, жағдайы жақсы екенін ұғатын болған. Сондықтан ұзатылған қыздан сәлемдемеге құстұмсық жүзік келсе немесе құстұмсық ою-өрнекті тұс киіз, басқұр сияқты зат келсе, ауыл-аймағы қуанып, той жасап, атап өтуді әдет еткен. [45, 6. 46] . Бұл әдеттің жұрнағы қазір де сақталған. Зайсан ауданындағы Қаратал ауылының тұрғыны Қазиза апамның айтуы бойынша, ел ішінде құстұмсық жүзік көрсе көптеген қыз-келіншектердің құштар болатыны тегін емес. Бұл сонау ертеден басталған ою-өрнек белгілерінің жоғалмай, бүгінгі дәуірге жетіп, халық қажетіне жарап отырғанының айғағы. Оның үстіне ою-өрнек үлгілері әр түрлі мағыналарды білдірген. Мысалы, әлгі құстұмсық жүзікте салынған сыңар дөңгелек, күн белгісі, қос дөңгелек әділеттіліктің, мейірімділіктің белгісі болып есептелген.

Сондықтан да қос дөңгелекті «құдағи жүзікті» қыздың шешесі өзінің жақсы көретін, яғни келінін өз қызындай тәрбиелейтін қүдағиының қолына салуды ерте кезден әдетке айналдырған. Осы мысалдардың өзінен халқымыз ерте замандардан ою-өрнек өнерін өмір мүддесіне, тұрмыс қажетіне пайдаланып, іске жаратып келе жатқанын көреміз. Демек өткендегі әдет-ғұрып дәстүрлерінің бәрі бізге жат емес. Оның ішінде тәрбиелік маңызы барларын, керектілерін бүгінгі күні де пайдалана біліуіміз қажет. Мысалы, «құдағи жүзікті» қазір де пайдаланудың ешбір сөкеттігі жоқ. Бұл адамдар арасындағы сыйластықтың, жақсы адамға көрсетілген ілтипаттық құрметтің белгісі дерлік. Оның үстіне ел ішінде көптеген егде адамдар қолында құдағи жүзігі бар қайын енелерді көріп, оның үй-ішіне, жақын-жұрағатына сыйлы, қадірлі кісі екенін бірден білетін болады.

Ою-өрнек белгілерінің тұрмыста кеңінен қолданылатындығына тағы бір мысал, қазақтың бұрынғы салты бойынша, жаңа туған нәрестеге құтты болсын айтуға барғанда, оған апаратын «бала жинағы» деп аталатын бұйымдарға малдың, аңның бейнелері салынатын болған. Мұның себебі-балаға айналадағы дүниені таныту. Бұйымдарда бейнеленген нұсқаларды бала есейгенше бірте-бірте танып өседі. Қазақ даласына тараған ислам діні тірі бейнені түсірген өнер атаулының жауы болғаны мәлім. Бірақ ою-өрнек өнері дін шырмауына шырмалып қалмай, жазу-сызудың шыққанына қарамастан, дамып өсіп отырды.

Бұрын белгілі бір ұғымды, түсінікті білдіретін ою-өрнек таңбалары бертін келе сәндік, салтанат белгілеріне айналды. Әйтсе де кейбір ою-өрнек үлгілерінің бастапқы мағына ұғымы сақталып қалған. Мәселен, ою-өрнек өнерінің көптеген шеберлері қазір күн белгісі ретінде сыңар дөңгелекті, молшылықтың белгісі ретінде қошқар мүйізді, құстұмсықты, құсқанат, арқар мүйіз тағы басқа белгілерді қолданады.

Адамзат баласы ертеден-ақ өзінің жағдайна, талғамына, тұрмысына сай киіне, сәндене білген. Табиғи сұлулығын, көркемдігін көркейтіп, түрлендіріп көрсететіндей әдемі зергерлік бұйымдарды орнымен пайдалана да білген. Оған біздің күні бүгінге дейін табылып жатқан көне мұраларымыз бен музейлерде сақталған экспонаттар, сол дәуірдің суреттері, т. б. куә. Тағы бір мысал ретінде білезікті алайық. Ол ерте дүниеден бері бір ұрпақтан, бір ұрпаққа ауысып, әр дәуірде, әр қоғамда әр түрлі сипат алып, күні бүгінге дейін жетіп отыр. Білезікті дүние жүзіндегі барлық елдер де салған. Бір таңғалатын нәрсе, ол кезде адамдар білезікті кездейсоқ бәлекеттен, тілден, көзден, бақытсыздықтан сақтайтын құдірет деп санаған. Бізді осындай ойға жетелеп, өз тарихынан хабардар етуші көне суреттер сол құдіреттің өте арзанқол темірден, қаңылтырдан, қола, ағаштан жасалғанын да жасырып қала алмайды. [30, 6. 23] . Халық ою-өрнектерінің пайда болуын екі топқа бөлуге болады.

Бірінші - халықтың өзіне тән, ертеден жалғасып келе жатқан ұлттық оюлары.

Екінші - басқа халықтардан ауысқан және интернационалдық сыпаттағы ою-өрнектер. Осы күнгі көп жапырақты гүлдер мен геометриялық ою-өрнектер, жазу, сызуды бейнелеген өрнектер, крестеп, бүршіктеп, машинамен тігу әдісі, өрнектеп тоқу, өрнектеп ойып тескен үлгі бойынша торлай тігіп әсемдеу сияқты қолөнердің көптеген жақсы үлгілері қазақ халқының ұлттық ою-өрнектерін байыта түскендігі белгілі.

Сонымен қатар қазақ халқының әлеуметтік салт-санасы өсіп, мәдени дәрежесі, дүниеге көз қарасы, ойлау, ұғыну қабілеті де бұрын-соңды болып көрмеген дәрежеге жетуінің нәтижесінде, халық шеберлерінің творчествалық ізденуі мен қабілеті де шындалып жетілді.

Соңғы кезде қазақтың ұлттық ою-өрнек өнерін өркендетуге едәуір көңіл бөліне бастады. Мысалы, бесаспап шебер оюшыларымыз өз туындыларында жердің картасын, алып құрылыстардың бейнесін, халық шаруашылығының өркені мен табыстарын, жұлдыз, көгершін бейнесін-бейбітшілік, бейбіт еңбектің символы ретінде космосқа ұшқан ракета белгісін тағы басқаларды оюға түсірсе, қылқалам иелері мен қолөнер шеберлері қазақтың байырғы ою-өрнек үлгілерін творчестволарына кеңінен пайдаланып келеді.

1. 2 Ою-өрнек түрлері

Оюлап өрнек салу халық өнерінің бір саласы. Оның түрлері мен атаулары күнделікті тұрмыста қолданылу, тұтыну тәсіліне қарай, ұқсату мен іске асырылу амалдары да, жолдары да сан салалы, алуан түрлі. Мәселен, әшекейлі түр салудың кестелеу, ою, зерлеу, сыру, теру, көз салу, шымкестелеу, мүйіздеу, бастыру, гүлдеу, таңдайлау, кереге көздеу, өткермелеу, шаршылау сияқты салалары ілмелеп, қайып, бүгіп, өткермелеп, тепшіп, шалып, торлап тігу әдістерімен атқарылады. Сондай-ақ өру, бұрау, жону, ойып алу, құю, сызу, бояу, сүйектеу, күмістеу, бедерлеу сияқты өрнек үлгілерінің үй тұрмысында, өнеркәсіпте, әр түрлі құрылыста, мәдениет саласында, архитектурада, жалпы әлем өмірінің дамуында қолданылмайтын, іске аспайтын жері жоқ. Академик Әлкей Марғұланның сөзімен: «Қазақ халқын кілең ою-өрнек дүниесінің ортасында өмір сүреді»-десек, қазақта өрнек түрлерінің сансыз көп, күнделікті тұрмысқа етене сіңісіп кеткенін дәлелдейді. [23, 6. 3] .

Халық арасында кеңінен тараған кесте өнерін алсақ, ол ел тұрмысына өте кең жайылған. Тігін фабрикаларында әр түрлі киімдерді, құрылыста, заводтың, фабриканың, тұрғын үйлердің, мекеме үйлерінің қабырға өрнектерін, бағаналарын, бұрыштарын, қабырғаларын, есіктерін, маңдайша табалдырықтарын, босаға жақтауларын, баспалдырықтарын әшекейлеп, түр салу үшін пайдаланады. Тұрмыс бұйымдары: шымылдық, перде, түс киіз, жастықтың тысы, т. б. және киімдер: көйлектің жаға-жеңі, тақия сәукеле, шапан, шекпен, белдемше, желбіршек, қамзол, тірсекжең бешпет, шалбар, жамылғы, орамал тағы басқалар кестемен әшекейленіп безендіріледі.

Қазақтың халықтық қолөнерінде жиі қолданылатын мүйіз тектес ою-өрнектер өзінің даму барысында рр түрлі көркемдік сипат алған. Қошқар мүйіз, арқар мүйіз, марал мүйіз, бұғы мүйіз, сынық мүйіз жэне тармақ мүйіз сияқты тағы басқа өрнектер өзіндік сұлу кескін таңбасымен сондай-ақ белгілі бір мән-мағынаны білдірумен көзге түседі. Зергерлер металды әшекейлі бұйымдарды жасауға пайдаланып, оған түрлі үлгі, өрнектер, нақыштар салғанда мүйіздердің көркемдік элементтерінің жарастығын тауып, қисындырады. Ол әшекейлер сырға, шолпы, жүзік, білезік, алқа, өңір жиек, белбау, ер-тұрман тағы басқа арнаулы үй-мүліктеріне де қолданылған. Суретші-шебер сол көркем дүниені биік талғам мен творчествалық ізденіс нәтижесінде туғызып отырған.

Арқар мүйіз, қошқар мүйіз оюлар халқымыздың күнделікті тұрмыстағы тұтыну заттарында да әсемдік сипат алған. Текемет, сырмақ, алаша, кілем, түс киіз, бау-басқұр, қоржын, аяққаптарда өсімдік сипатты элементтер мен астаса келіп жарастық тапқан. Қазақтың сәндік өнерінде оюдың түрі өте көп. Бірақ солардың ішінде қошқар мүйізге көп мән берген. Киетін киім мен аяқ-табағынан бастап, үйінің киізі мен кереге, сықырлауық, ер-тұрман, үзеңгі, жүгеніне дейін қошқар мүйіз өрнегінің элементтері бар. Мүның себебін халықтың тарихи дамуындағы кәсібінен, тұрмысы мен салтынан іздеген жөн. Сонау Андронов дәуірі біздің эрамызға дейінгі екі мың жылдықтың ортасы, сақ тайпаларының жаңа даму кезеңін меңзейді. Содықтан ою-өрнек барлықтарда да ертеден бері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан халықтық өнердің бір түрі.

Ертедегі қазақ оюларын мазмұны жағынан іріктесек негізінен үш түрлі ұғымды бейнелейді. Олар, біріншіден, мал өсіру мен аңшылықты, екіншіден жер, су, көшіп, қону жағдайын, үшіншіден, күнделікті өмірде кездесетін әртүрлі заттардың сыртқы бейнесін береді. [26, 6. 58] .

Енді осы ою-өрнектердің халық арасында көп қолданатын түрлері, не әрбір шеберлердің көпшілігіне белгілі атауларына әдейі тоқтап өтейік.

«Ай»- өрнектері аспандағы айға ұқсас етіп жасалған. Бұл өрнектер ең алғаш діни ұғымды уағыздайтын болса, осы заманда бұл ұғымнан мүлде тазарып, тек әдеміліктің бір түрі болып сақталып қалған. Кейбір өрнектердегі дөңгелене келіп түйіскен жарты айлардың қосындылары «табақ», «шеңбер» өрнектері сияқты әдемі түрлер жасайды. «Ай балта»-ай сияқты құдіретті балта деген ұғымнан туған. Мұндай өрнек көбінесе ер-тұрмандарда, батырлардың қару-жарақтарында, кестелі киім-кешектерде, архитектуралық өрнектерде кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.