Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика және жаһандану процесі

Жоспар
Кіріспе

1 Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика
және жаһандану процесі

Мануэль Кастельс - қазіргі әлемдегі ең беделді әлеуметтік ойшылдар мен зерттеушілердің бірі, АҚШ-тың Калифорния университетінің (Беркли) профессоры. 1996-1998 жылдары М.Кастельс өзінің қазіргі әлем туралы көп жылдық зерттеулерінің қорытындысы болып табылатын іргелі үш томдық монографиясын жариялады: “Іnformatіon Age: Economy, Socіety and Culture, Vol. 1-3 Oxford: Blackwell Publіshers, 1996-1998”. 2000 жылы Мәскеуде Кастельстің “Ақпараттық дәуір: экономика, қоғам және мәдениет” атты еңбегінің алғашқы томы орыс тілінде жарық көрді.
Кастельстің ақпараттық экономика мен жаһандану процесі туралы көзқарастарын талдауды оның қолданатын ұғымдарын анықтаудан бастаған жөн. Біз үшін ақпараттық экономика, ақпараттық технологиялар ұғымдары үйреншікті болып табылатындығы белгілі. М.Кастельс информационализм, ақпараттық экономика сияқты ұғымдарды қолданады. Кастельстің информационализмі, мәдениет пен институттардың сан алуандығына қарай әр түрлі формада көрініс табатын жаңа әмбебап әлеуметтік құрылымның пайда болуын білдіреді. Бұл жаңа әлеуметтік құрылым немесе өз кезегінде ХХ ғасырдың соңындағы өндірістің капиталистік әдісінің қайта құрылу нәтижесінде қалыптасқан информационализм. Соңғы жиырма жылда бір мезгілде қалыптасқан экономиканы Кастельс ақпараттық және жаһандық деп түсінеді. “Ақпараттық - өйткені бұл экономикадағы (мейлі, ол фирма, аймақ немесе ұлт болсын) агенттер мен факторлардың өнімділігі мен бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте олардың білімге негізделген ақпаратты жасау, өңдеу және тиімді пайдалану қабілетіне байланысты. Жаһандық - себебі, өндіріс, тұтыну және тауарлар мен қызмет көрсетулердің айналымы сияқты экономикалық қызметтің негізгі түрлері, сонымен бірге оны кұраушылар (капитал, еңбек, шикізат, басқару, ақпарат, технологиялар, нарық), тікелей экономикалық агенттерді байланыстыратын тармақталған желіні қолдану арқылы жаһандық көлемде ұйымдастырылады және, соңғысы, ақпараттық және жаһандық - өйткені жаңа тарихи жағдайларда өнімділіктің белгілі бір деңгейіне жету мен бәсекелестіктің болуы тек жаһандық және өзара байланысты желінің ішінде ғана мүмкін” (81-бет). Жаһандық желі, Кастельстің ойынша, осындай жаңа экономиканың пайда болуына қажетті материалдық базаны қамтамасыз еткен ақпараттық технологиялар саласындағы революция нәтижесінде тек ХХ ғасырдың соңғы ширегінде ғана пайда болды. Бұл бастапқы пікірлер еді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика

және жаһандану процесі

Мануэль Кастельс - қазіргі әлемдегі ең беделді әлеуметтік ойшылдар мен
зерттеушілердің бірі, АҚШ-тың Калифорния университетінің (Беркли)
профессоры. 1996-1998 жылдары М.Кастельс өзінің қазіргі әлем
туралы көп жылдық зерттеулерінің қорытындысы болып табылатын іргелі үш
томдық монографиясын жариялады: “Іnformatіon Age: Economy, Socіety and
Culture, Vol. 1-3 Oxford: Blackwell Publіshers, 1996-1998”. 2000 жылы
Мәскеуде Кастельстің “Ақпараттық дәуір: экономика, қоғам және мәдениет”
атты еңбегінің алғашқы томы орыс тілінде жарық көрді.
Кастельстің ақпараттық экономика мен жаһандану процесі туралы
көзқарастарын талдауды оның қолданатын ұғымдарын анықтаудан бастаған жөн.
Біз үшін ақпараттық экономика, ақпараттық технологиялар ұғымдары үйреншікті
болып табылатындығы белгілі. М.Кастельс информационализм, ақпараттық
экономика сияқты ұғымдарды қолданады. Кастельстің информационализмі,
мәдениет пен институттардың сан алуандығына қарай әр түрлі формада көрініс
табатын жаңа әмбебап әлеуметтік құрылымның пайда болуын білдіреді. Бұл жаңа
әлеуметтік құрылым немесе өз кезегінде ХХ ғасырдың соңындағы өндірістің
капиталистік әдісінің қайта құрылу нәтижесінде қалыптасқан
информационализм. Соңғы жиырма жылда бір мезгілде қалыптасқан экономиканы
Кастельс ақпараттық және жаһандық деп түсінеді. “Ақпараттық - өйткені бұл
экономикадағы (мейлі, ол фирма, аймақ немесе ұлт болсын) агенттер мен
факторлардың өнімділігі мен бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте олардың
білімге негізделген ақпаратты жасау, өңдеу және тиімді пайдалану қабілетіне
байланысты. Жаһандық - себебі, өндіріс, тұтыну және тауарлар мен қызмет
көрсетулердің айналымы сияқты экономикалық қызметтің негізгі түрлері,
сонымен бірге оны кұраушылар (капитал, еңбек, шикізат, басқару, ақпарат,
технологиялар, нарық), тікелей экономикалық агенттерді байланыстыратын
тармақталған желіні қолдану арқылы жаһандық көлемде ұйымдастырылады және,
соңғысы, ақпараттық және жаһандық - өйткені жаңа тарихи жағдайларда
өнімділіктің белгілі бір деңгейіне жету мен бәсекелестіктің болуы тек
жаһандық және өзара байланысты желінің ішінде ғана мүмкін” (81-бет).
Жаһандық желі, Кастельстің ойынша, осындай жаңа экономиканың пайда болуына
қажетті материалдық базаны қамтамасыз еткен ақпараттық технологиялар
саласындағы революция нәтижесінде тек ХХ ғасырдың соңғы ширегінде ғана
пайда болды. Бұл бастапқы пікірлер еді.
Кастельстің жаһандық экономика туралы көзқарастары ерекше қызығушылық
тудырады. Кастельстің пайымдауынша, жаһандық экономика - бүкіл планета
ауқымында, нақты уақыт режимінде біртұтас жүйе іспетті қызмет ете алатын
экономика. Өндірістің капиталистік әдісі уақыт пен кеңістіктің шегінен
өтуге тырысып, үздіксіз дамыды, алайда тек ХХ ғасырдың соңына қарай
негіздемесі ақпараттық және коммуникациялық технологиялар болып табылатын
жаңа инфрақұрылым негізінде ғана әлемдік экономика шын мәнінде жаһандыққа
айналды. Шындығында да тарихта алғаш рет капиталды басқару, нақты уақыт
режимінде жұмыс істейтін жаһандық қаржы нарықтарында үздіксіз жүзеге асады:
әрбір секунд сайын электронды режимде бүкіл әлем бойынша миллиардтаған
долларларға келісімдер жасалады. Басқаша айтқанда, капитал ағымдары
жаһандық сипатқа ие болып, сонымен бірге жеке экономиканың қызметіне
тәуелсіз бола бастайды.
Еңбек нарығы, Кастельстің пайымдауынша, кішкентай, бірақ та дамып келе
жатқан кәсібилер мен ғалымдар бірлігін қоспағанда, жаһандық болып
табылмайды. Алайда еңбек, Кастельстің пікірінше, үш арна арқылы жасалатын
жаһандық ресурс болып табылады: (1) фирмалар машық, шығын
немесе әлеуметтік жағдайларға байланысты еңбек ресурстарын табу үшін
әлемнің кез келген жерінен өз орнын таңдай алады; (2) фирмалар кез келген
жерде жан-жақтан жоғарғы білікті жұмыскерді өзіне тарта алады, егер де
жоғары жалақы ұсынса, ол оған қол жеткізеді; (3) адамдар өз қалауымен
жоқтықтан, соғыстан және балаларының қамын ойлап әлемнің кез келген
нүктесінен кез келген нарыққа бара алады.
Ғылым, технология мен ақпарат та жаһандық ағымдарға жинақталған. Мысалы,
жаһандық өзара байланысты жүйеде білім алмасу ғылымның жылдам даму шартына
сәйкес келуімен қатар интеллектуалды жеке меншікті бақылауға кедергі
болады.
Тауарлар мен қызмет көрсетулер нарығы, еркін сауда мен тамыр-таныстыққа
шектеу қоятындығына қарамастан, барған сайын жаһанданып жатыр. Әрине, бұл
барлық фирмалар өз өнімдерін бүкіл әлем бойынша сатып жатыр деген сөз емес,
алайда ол шағын немесе ірі фирманың стратегиялық мақсаты өз өнімдерін бүкіл
әлем бойынша сату екендігін көрсетеді. Сонымен бірге, Кастельстің ескертуі
бойынша, мысалы, мемлекеттік қызмет немесе бөлшек сауда сияқты жеке
салаларды ұлттық мемлекеттер мәдени не институционалды құралдар арқылы
әлемдік бәсекелестіктен қорғайды.
Сонымен, Кастельстің пікірінше, қазіргі ақпараттық экономика жаһандық
режимде жұмыс істейді. Бірақ ешқандай халықаралық экономика бұлай жұмыс
істемейді. Кастельстің пікірінше, халықаралық экономика жаһандық болып
табылмайды. Ол жаһанданудың қандай шектерін көреді? Біріншіден, Кастельстің
пікірінше, тіпті өндірістің стратегиялық маңызды салалары мен ірі фирмалар
үшін нарық толық ықпалдасудан әлі алыс. Екіншіден, қаржылық ағындар
валюталық және банк операцияларын іске асыру ережелерімен шектелген;
иммиграциялық бақылау мен адамдар ксенофобиясы нәтижесінде еңбектің
жинақылық деңгейі төмендеуде; аса ірі ұлттық корпора-циялар өз активтерін
бұрынғыша тарихи отанында орналасқан стратегиялық командалық орталықтарда
ұстайды.
Кастельстің жаһандану процесін сынаудағы тағы бір оңтайлы жері -
мемлекеттің белсенді позициясын және жаңа экономиканың құрылымы мен
серпінді дамуына әсер ететін ұлттық үкіметтердің маңызды рөлін елеп-
ескермеу деуге болар еді. Қазіргі таңда, Кастельстің пікірінше, дербес
мемлекеттер немесе, мысалы, Еуропалық Одақ секілді осы тектес
мемлекеттердің одағы өмір сүргенге дейін, толығымен ықпалдасқан ашық
әлемдік еңбек, технологиялар, тауарлар мен қызмет көрсету нарығының пайда
болуын болжауға болмайды. Оның үстіне, БҰҰ-ның Ұлттық шеңберден тысқары
корпорациялар жөніндегі орталығы өткізген зерттеулер нәтижесі көрсеткендей,
корпорациялардың мемлекетке тиісті болуы корпоративті мінез-құлыққа
толығымен сәйкес келеді. Мысалы, жапондық аса ірі ұлттық корпорациялар,
негізгі қаржылық және технологиялық активтерін өздерінде ұстай отырып,
жапон үкіметі тарапынан жан-жақты қолдау көрді. Бұл еуропалық аса ірі
ұлттық фирмаларға да қатысты. Мәселен, немістің аса ірі ұлттық алпауыты
Фольксваген Германияны біріктіру міндетін іске асыру үшін Батыс Еуропа
елдеріндегі инвестиция көлемін қысқартып, тәуекелге бел буып, Шығыс
Германиядағы қаржы істеріне ақша салды.
Саяси стратегия құралы ретінде экономикалық бәсекелестікті белсенді
түрде пайдаланатын ұлттық мемлекеттер мен ұлттық үкіметтер болғанға дейін,
жаһандық экономика ішінде аймақтық жіктелу тудыратын маңызды экономикалық
аймақтар арасында шекаралар да болады.
Жаһандық экономиканы Кастельс басты үш өңірге бөледі: Солтүстік Америка,
Канада мен Мексиканы қоса, Еуропалық Одақ және Азия-Тынық мұхиты өңірі, бұл
өңірлердің әрқайсысында өзінің ықпал ету орталығы бар. Әлемнің басқа
өңірлерінің бәрі осынау байлық, билік, ықпал ету мен технологиялар
үшбұрышының айналасында иерархиялы және ассиметриялы өзара байланысқан
желіге топталады. Сонымен бірге түрлі елдер өз жағалауларына капитал, еңбек
пен технологияны тарту үшін өзара бәсекелеседі. Өңірлерге бөлінген жаһандық
экономика ұғымы Кастельс үшін қарама-қайшы болып табылмайды. Осыған
байланысты Кастельс, өңірлерге іштей бөліну ақпараттықжаһандық
экономиканың жүйелі сипаттамасы деп есептейді, өйткені мемлекет институты
экономикалық жүйемен емес, қоғам арқылы пайда болады. Сонымен Кастельс
былай деп қорытады: “Ақпараттық экономикада тарихи қалыптасқан саяси
институттар мен неғұрлым жаһандық экономикалық агенттер арасындағы өзара іс-
әрекеттің күрделі процестері ерекше маңызға ие болады” (114-бет).
Кастельс жаһандық экономикадағы бәсекелесе алатын көздерді қарастырады.
Жаһандық экономиканың құрылымы көбіне экономикалық агенттер мен жергілікті
құрылымдар арасындағы мынадай негіздемелердегі бәсеке арқылы анықталады:
(1) Кастельс “ғылым - технология - өндіріс - қоғам” жүйесі ретінде
түсінетін технологиялық қуаттылық, бұл жерде әңгіме әрбір деңгей үшін білім
беру жүйесі маманданған адам ресурстарының қажетті мөлшерін қамтамасыз
ететін, біртұтас құрылым ішіндегі ғылымның, технологияның, менеджмент пен
өндірістің байланыс-тылығы туралы болып отыр.
(2) Еуропалық Одақ, АҚШ, солтүстік америкалық сауда өңірі мен Жапония
сияқты ірі, ықпалдасқан және бай нарыққа жол ашу.
(3) Өндіруші жақтың өндірістік шығындары мен мақсатты нарықтағы бағалар
арасындағы айырмашылық
(4) Жаңа жаһандық экономикадағы бәсекелесе алу мүмкіндігі ұлттық және
ұлтаралық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.