Акциз туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Тарау 1: Акциздер: экономикалық мәні және
салық жүйесіндегі ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Акциз және оның экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Шет елдік тәжірибедегі акциздік салым салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.3 ҚР.ның салық жүйесіндегі акциздік
салым салу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Тарау 2: ҚҚС.ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын
қызметі
2.1 Салық салынатын айналым мен салық
салынатын импортты анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынас
және нөлдік ставка бойынша салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
айналымдары мен ҚҚС салық ставкалары
2.3 ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер
және шот.фактуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
Тарау 3: ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі ҚҚС
мен акциздің алатын орны
3.1 ҚҚС бойынша есепке жатқызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
3.2 Салықты есептеу және төлеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Республикалық бюджетпен ОҚО
бюджетіндегі ҚҚС мен акциздердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Тарау 1: Акциздер: экономикалық мәні және
салық жүйесіндегі ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Акциз және оның экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Шет елдік тәжірибедегі акциздік салым салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.3 ҚР.ның салық жүйесіндегі акциздік
салым салу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Тарау 2: ҚҚС.ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын
қызметі
2.1 Салық салынатын айналым мен салық
салынатын импортты анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынас
және нөлдік ставка бойынша салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
айналымдары мен ҚҚС салық ставкалары
2.3 ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер
және шот.фактуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
Тарау 3: ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі ҚҚС
мен акциздің алатын орны
3.1 ҚҚС бойынша есепке жатқызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
3.2 Салықты есептеу және төлеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Республикалық бюджетпен ОҚО
бюджетіндегі ҚҚС мен акциздердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Кіріспе
Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтың бір түрі ретінде акциздердің маңызды фискальды мәні анықталған. Акциздер алғаш рет Ежелгі Римде пайда болған, ал Қазақстанда 1992 жылдан бастап енгізілген. Қазіргі уақытта акциздерге жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде үлкен көңіл аударылуда. Қазақстан Республикасында акциздік төлемдер бюджеттің едәуір қаржы түсімдерін құрайды. Акциздер бойынша түсімдер акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тікелей тәуелді. Үкімет акциздік ставкалар мен салым салынатын айналымдар тізімін тәртіптік түрде реттейді. Жалпы салық мемлекеттік кірістерді құрудың бір көзі. Оның қажет екенін саяси экономикалық классиктері мен олардың ізбасарлары (А.Смит, Д. Рикардо, Н.Озеров, Р. Лемиман және т.б. ) дәлелдеді. «Салықтар – мемлекеттік қызметі үшін төлемдер» теориясына сәйкес олар мемлекеттік саяси, экономикалық қызметіндегі шығындардың орнын толтыру деп қаралды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2008 жылғы 6 ақпанындағы Қазақстан халқына «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Жолдауында: «Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық Кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. –тен астам жеңілдіктер мен преференциялар бар » деп айта кетті.
Сондай-ақ, «Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай жасауға тиіс».
Екі еселік акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында есептік кезеңде өндірілген дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын әзірлеу үшін, алынған шикізат өнімдері бойынша төленген акциздер сомасына қысқарту қарастырылған. Акциздік өнімдердің жеке түрлері бойынша акциздік жиын белгісімен тауарды белгілеу қолға алынған. Акциздік маркалардың құны бюджетке төленетін соманы анықтау барысында акциздің жалпы сомасынан шегеріледі. Акцизді» міндеті - акциздік марканы жүргізу, ең алдымен жасырын өткізілетін тауарлар ағынын және жасырын өндірісті ауыздықтауға бағытталған. Акциз - өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі тауардың бағасына қосылады. Акциздің салық ставкасы 20(%) пайызды көрсетеді. Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және ҚР–ның аумағында импортталатын тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа шығарылған акцизделетін тауарларға акциз салынбайды. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген жағдайлар бұған кірмейді. Тауар өндіруші тауарлардың экспортын растау ретінде кеден декларациясын, сондай-ақ тауармен бірге жіберілген құжаттàрды табыс етеді.
Сонымен, акциздер ҚР салық жүйесінде маңызды орын белгілеген. Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне негізделген, дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет. Олар Отандық өнім өндірушілерді арам ниетті бәсекелестіктен қорғау механизмінің бөлігі және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін жоғары, құралу қызметін орындайды.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға салынатын салық - ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын, қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ ҚР аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды айтады. Демек, бұл салықтың ерекшелігі - оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың мақсаты мынада:
біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады;
екіншіден, төлеушілер үшін де есептердің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
ҚҚС қазіргі кезде ҚР бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. 2005 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 21,8 % құрды. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін есептелген ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады, яғни салық бойынша есепке алу механизмі көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты төлеушінің тауарды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізу бойынша жасалған айналымы, салық салынатын айналым болып табылады. Салық кодексіне сәйкес ҚҚС босатылған және өткізу орны ҚР болып табылмайтын айналым қосылмайды. Салық салынатын айналым мөлшері, оған ҚҚС қоспай , мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызметтер көрсетудің) құны қандай бір өзгеріске түскен жағдайда , салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. ҚР кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағына әкелетін немесе әкелінген тауарлар ҚҚС босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС салықты қоспағанда , Қазақстан Республикасына тауарлар импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады. ҚҚС салық көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында алынған ҚҚС салық түседі. Сөйтіп, салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты дәйекті және тұрақты қордалану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді: баға салық салудың бір дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға түсетін баға қысымы азаяды. ҚҚС салық мөлшерлемесі 16(%) пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті және қара металдар сынығының экспортын қоспағанда экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге нөлдік ставка бойынша ҚҚС салынады. Кеден заңнамасына сәйкес ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету тауарлар экспорты болып табылады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық импорт мөлшерінің 16 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшері кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС –ты қоспағанда, ҚР тауaрлар импорты кезінде салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы кіріктіріледі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтың бір түрі ретінде акциздердің маңызды фискальды мәні анықталған. Акциздер алғаш рет Ежелгі Римде пайда болған, ал Қазақстанда 1992 жылдан бастап енгізілген. Қазіргі уақытта акциздерге жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде үлкен көңіл аударылуда. Қазақстан Республикасында акциздік төлемдер бюджеттің едәуір қаржы түсімдерін құрайды. Акциздер бойынша түсімдер акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тікелей тәуелді. Үкімет акциздік ставкалар мен салым салынатын айналымдар тізімін тәртіптік түрде реттейді. Жалпы салық мемлекеттік кірістерді құрудың бір көзі. Оның қажет екенін саяси экономикалық классиктері мен олардың ізбасарлары (А.Смит, Д. Рикардо, Н.Озеров, Р. Лемиман және т.б. ) дәлелдеді. «Салықтар – мемлекеттік қызметі үшін төлемдер» теориясына сәйкес олар мемлекеттік саяси, экономикалық қызметіндегі шығындардың орнын толтыру деп қаралды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2008 жылғы 6 ақпанындағы Қазақстан халқына «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Жолдауында: «Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық Кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. –тен астам жеңілдіктер мен преференциялар бар » деп айта кетті.
Сондай-ақ, «Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай жасауға тиіс».
Екі еселік акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында есептік кезеңде өндірілген дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын әзірлеу үшін, алынған шикізат өнімдері бойынша төленген акциздер сомасына қысқарту қарастырылған. Акциздік өнімдердің жеке түрлері бойынша акциздік жиын белгісімен тауарды белгілеу қолға алынған. Акциздік маркалардың құны бюджетке төленетін соманы анықтау барысында акциздің жалпы сомасынан шегеріледі. Акцизді» міндеті - акциздік марканы жүргізу, ең алдымен жасырын өткізілетін тауарлар ағынын және жасырын өндірісті ауыздықтауға бағытталған. Акциз - өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі тауардың бағасына қосылады. Акциздің салық ставкасы 20(%) пайызды көрсетеді. Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және ҚР–ның аумағында импортталатын тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа шығарылған акцизделетін тауарларға акциз салынбайды. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген жағдайлар бұған кірмейді. Тауар өндіруші тауарлардың экспортын растау ретінде кеден декларациясын, сондай-ақ тауармен бірге жіберілген құжаттàрды табыс етеді.
Сонымен, акциздер ҚР салық жүйесінде маңызды орын белгілеген. Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне негізделген, дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет. Олар Отандық өнім өндірушілерді арам ниетті бәсекелестіктен қорғау механизмінің бөлігі және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін жоғары, құралу қызметін орындайды.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға салынатын салық - ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын, қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ ҚР аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды айтады. Демек, бұл салықтың ерекшелігі - оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың мақсаты мынада:
біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады;
екіншіден, төлеушілер үшін де есептердің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
ҚҚС қазіргі кезде ҚР бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. 2005 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 21,8 % құрды. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін есептелген ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады, яғни салық бойынша есепке алу механизмі көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты төлеушінің тауарды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізу бойынша жасалған айналымы, салық салынатын айналым болып табылады. Салық кодексіне сәйкес ҚҚС босатылған және өткізу орны ҚР болып табылмайтын айналым қосылмайды. Салық салынатын айналым мөлшері, оған ҚҚС қоспай , мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызметтер көрсетудің) құны қандай бір өзгеріске түскен жағдайда , салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. ҚР кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағына әкелетін немесе әкелінген тауарлар ҚҚС босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС салықты қоспағанда , Қазақстан Республикасына тауарлар импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады. ҚҚС салық көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында алынған ҚҚС салық түседі. Сөйтіп, салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты дәйекті және тұрақты қордалану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді: баға салық салудың бір дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға түсетін баға қысымы азаяды. ҚҚС салық мөлшерлемесі 16(%) пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті және қара металдар сынығының экспортын қоспағанда экспортқа тауарлар өткізу бойынша айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге нөлдік ставка бойынша ҚҚС салынады. Кеден заңнамасына сәйкес ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету тауарлар экспорты болып табылады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық импорт мөлшерінің 16 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшері кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ ҚҚС –ты қоспағанда, ҚР тауaрлар импорты кезінде салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы кіріктіріледі.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Тарау 1: Акциздер: экономикалық мәні және
салық жүйесіндегі
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .7
4 Акциз және оның экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Шет елдік тәжірибедегі акциздік салым
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2. ҚР-ның салық жүйесіндегі акциздік
салым салу
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .26
Тарау 2: ҚҚС-ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын
қызметі
2.1 Салық салынатын айналым мен салық
салынатын импортты
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынас
және нөлдік ставка бойынша салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
айналымдары мен ҚҚС салық ставкалары
2.3 ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер
және шот-
фактуралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 52
Тарау 3: ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі ҚҚС
мен акциздің алатын орны
3.1 ҚҚС бойынша есепке
жатқызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
3.2 Салықты есептеу және төлеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Республикалық бюджетпен ОҚО
бюджетіндегі ҚҚС мен акциздердің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Кіріспе
Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтың бір түрі
ретінде акциздердің маңызды фискальды мәні анықталған. Акциздер алғаш рет
Ежелгі Римде пайда болған, ал Қазақстанда 1992 жылдан бастап енгізілген.
Қазіргі уақытта акциздерге жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде
үлкен көңіл аударылуда. Қазақстан Республикасында акциздік төлемдер
бюджеттің едәуір қаржы түсімдерін құрайды. Акциздер бойынша түсімдер
акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тікелей тәуелді. Үкімет акциздік
ставкалар мен салым салынатын айналымдар тізімін тәртіптік түрде реттейді.
Жалпы салық мемлекеттік кірістерді құрудың бір көзі. Оның қажет екенін
саяси экономикалық классиктері мен олардың ізбасарлары (А.Смит, Д. Рикардо,
Н.Озеров, Р. Лемиман және т.б. ) дәлелдеді. Салықтар – мемлекеттік қызметі
үшін төлемдер теориясына сәйкес олар мемлекеттік саяси, экономикалық
қызметіндегі шығындардың орнын толтыру деп қаралды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2008 жылғы 6
ақпанындағы Қазақстан халқына Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –
мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты Жолдауында: Салық жүйесін
Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет.
Қолданыстағы Салық Кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен,
қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. –тен астам жеңілдіктер мен
преференциялар бар[1] деп айта кетті.
Сондай-ақ, Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол
экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден”
шығуына жағдай жасауға тиіс.
Екі еселік акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында есептік кезеңде
өндірілген дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын әзірлеу үшін,
алынған шикізат өнімдері бойынша төленген акциздер сомасына қысқарту
қарастырылған. Акциздік өнімдердің жеке түрлері бойынша акциздік жиын
белгісімен тауарды белгілеу қолға алынған. Акциздік маркалардың құны
бюджетке төленетін соманы анықтау барысында акциздің жалпы сомасынан
шегеріледі. Акцизді міндеті - акциздік марканы жүргізу, ең алдымен жасырын
өткізілетін тауарлар ағынын және жасырын өндірісті ауыздықтауға
бағытталған. Акциз - өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі
тауардың бағасына қосылады. Акциздің салық ставкасы 20(%) пайызды
көрсетеді. Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және ҚР–ның
аумағында импортталатын тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға,
сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың
экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа шығарылған акцизделетін
тауарларға акциз салынбайды. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық
шарттарда көзделген жағдайлар бұған кірмейді. Тауар өндіруші тауарлардың
экспортын растау ретінде кеден декларациясын, сондай-ақ тауармен бірге
жіберілген құжаттàрды табыс етеді.
Сонымен, акциздер ҚР салық жүйесінде маңызды орын белгілеген.
Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне
негізделген, дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет. Олар
Отандық өнім өндірушілерді арам ниетті бәсекелестіктен қорғау механизмінің
бөлігі және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін
жоғары, құралу қызметін орындайды.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық - ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім)
болып саналатын, қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді
шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар
қамтылуы мүмкін. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - тауар өндіру,
жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде
қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ ҚР
аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды айтады. Демек, бұл
салықтың ерекшелігі - оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл
түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты
қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан
астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде
пайдаланылады. Бұл салықтың мақсаты мынада:
біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің
үлкен тобынан алынады;
екіншіден, төлеушілер үшін де есептердің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына,
инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін
қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
ҚҚС қазіргі кезде ҚР бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі
болып саналады. 2005 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында
бұл төлемнің үлес салмағы 21,8 % құрды. Салық салынатын айналым бойынша
бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет
көрсетулер) үшін есептелген ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде
анықталады, яғни салық бойынша есепке алу механизмі көрінісін табады.
Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты
төлеушінің тауарды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізу бойынша
жасалған айналымы, салық салынатын айналым болып табылады. Салық кодексіне
сәйкес ҚҚС босатылған және өткізу орны ҚР болып табылмайтын айналым
қосылмайды. Салық салынатын айналым мөлшері, оған ҚҚС қоспай , мәміле
жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып,
өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың
(жұмыстардың, қызметтер көрсетудің) құны қандай бір өзгеріске түскен
жағдайда , салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. ҚР
кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағына
әкелетін немесе әкелінген тауарлар ҚҚС босатылғандарын қоспағанда салық
салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден
заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны,
сондай-ақ ҚҚС салықты қоспағанда , Қазақстан Республикасына тауарлар
импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомалары қосылады. ҚҚС салық көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің
әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен
стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы
тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында алынған ҚҚС салық
түседі. Сөйтіп, салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты
дәйекті және тұрақты қордалану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді:
баға салық салудың бір дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге
кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті
тұтынушыға түсетін баға қысымы азаяды. ҚҚС салық мөлшерлемесі 16(%) пайызға
тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті және қара
металдар сынығының экспортын қоспағанда экспортқа тауарлар өткізу бойынша
айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға,
көрсетілетін қызметтерге нөлдік ставка бойынша ҚҚС салынады. Кеден
заңнамасына сәйкес ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету тауарлар экспорты
болып табылады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық
импорт мөлшерінің 16 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшері
кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік
құны, сондай-ақ ҚҚС –ты қоспағанда, ҚР тауaрлар импорты кезінде салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы кіріктіріледі.
Тарау–1. Акциздердің экономикалық мәні және
олардың салық жүйесіндегі ролі
1. Акциз және оның экономикалық мәні
Акциздер – (француз тілінде- accise, латын тілінде - accisere
-кесу, кесіп тастау) – бұл негізінен көпшілік тұтынатын тауарлардың және
жекеменшік кәсіпорындар көрсететін қызметтердің бағасына, не тариф құрамына
енетін жанама салықтарға тиісті салымдары болып табылады. Акциздердің екі
функциясы анықталған:
1) фискальдық
2) реттеу
Акциздердің реттеу функциясы басты қызмет атқарады. Әлеуметтік әділдік
негізінде бұл ретте негізгі ықпал табысқа салық салу үдерісіне
бағытталған. Акциздік салымдар ҚР территориясында өндірілген және ҚР
территориясында шет елдерден енетін тауарларға; сонымен бірге, акциздік
қызмет түрлеріне салынады.
Акциздік төлеушілер қатарына:
1. ҚР территориясында акциздік тауарларды өндіретін;
2. ҚР территориясына акциздік тауарлар кіргізетін;
3. ҚР территориясында бензин және дизельдік жанар майымен көтерме бөлшек
сауда жасайтын;
4. ҚР заңына сәйкес ҚР территориясында көрсетілген тауарлар бойынша
акциз бұрын төленбеген жағдайда конфискацияланған, иесіз сонымен
бірге, мұралық құқы бойынша мемлекет қарамағына өткен және ҚР
территориясында мемлекет меншігіне өтеусіз берілген акциздік
тауарларды өткізумен айналысатын;
5. ҚР территориясында акциздік қызмет түрлерін атқаратын жеке және заңды
тұлғалар - резидент емес және олардың құрылымдық бөлімдері жатады.
ҚР аумағында өндірілген немесе ҚР аумағына импортталатын тауарлар 257-
бапта көрсетілген, олар мыналар:
1) спирттің барлық түрлері;
2) арақ;
3) ликер-арақ өнімдері;
4) шырынды сусын;
5) шарап;
6) коньяк;
7) шампан шарабы;
8) сыра;
9) шарап өнімдері;
10)темекі өнімдері;
11)құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
12)бекіре мен қызыл балық, бекіре мен қызыл балық
уылдырығы, бекіре мен қызыл балықтан және уылдырықтан
дайындалған жеңіл тағамдар;
13)алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік
бұйымдар;
14)өңделген және өңделмеген мех түрлері(қоян, көртышқан, ит,
бұғы және қой терілерінен басқасы);
15)таза мехтен тігілген бұйымдар, оның ішінде пальто, шолақ
пальто, жакет, жамылғы, палантин, пластиндер, бөкебай,
мойын орағыш, бас киімдер мен жағалар, ішіктер
(көртышқан, қоян, ит бұғы, қой терілерінен тігілген
бұйымдардан басқасы);
16) таза былғарыдан тігілген киім;
17) хрусталь бұйымдар, жарық беретін хрусталь приборлар;
18) бензин (авиация бензинінен басқа) дизель отыны;
19)жеңіл автомобильдер (мүгедектерге арналған қолмен
басқарылатын арнайы автомобильдерден басқа);
20)атыс және газ қаруы (мемлекет өкімет органдарының
мұқтаждары үшін сатып алынғандарынан басқа);
21)шикі мұнай (газ конденсатымен қоса) жатады.
Ал, акциздік қызмет түрлерін:
1. ойын бизнесі мен
2. лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша жүргізіледі.
Көрсетілген тауарлар ҚР Үкіметi белгілеген тәртіппен және шарттарға
сәйкес акциздік алым маркаларымен таңбалануы мүмкін. Экспортқа шығарылатын
акцизделетін тауарлар акциздік алым маркаларымен таңбалауға жатпайды.
Акциз ставкалары ҚР Үкіметімен бекітіледі және тауар бағасына (адволорлық)
немесе абсолюттік сомада өлшем бірілігіне (натуралды қатты түрде)
проценттік қатынаста белгіленеді. Алкоголь өнімдеріне тағайындалатын
ставкалар сусыз (100 пайызды) спирт құрамының көлеміне сәйкес бекітіледі.
Спирттің барлық түрлеріне белгіленген акциз ставкалары спирттің кейін
қолданылу мақсатына қарай түрленіп отырады. Алкогольдік өнім өндірісінде
спиртке қойылатын акциз ставкасы жұмсалған спиртті бір мақсатта
қолданбайтын тұлғалардың сату өніміне қойылатын базалық ставкадан төмен
болуы мүмкін. Ойын бизнесінің объектілеріне ҚР Үкімет бір жылғы (1ж)
есеппен акциздік базалық ставкасын ең жоғары және ең төмен шектерін
орнатқан. Ойын бизнес объектілеріне орнатқан базалық ставкалар көлемінде
жергілікті үкімет органдары бір әкімшілік территориялды бірлік
территориясында қызмет атқаратын барлық салық төлеушілер үшін біріңғай
акциз ставкасын бекітеді.
Акциздік белгіленген ставкалар:
1) Отандық өндіріс тауарлары бойынша-тауар өндірушінің акциз қосылатын
бағасына немесе заттай күйіндегі физикалық көлеміне қолданылады;
2) Импорттàлатын тауарлар бойынша - әкелінетін акцизделетін
тауарлардың кеден құнына немесе заттай күйіндегі нақты көлеміне
қолданылады;
3) Ойын бизнесі бойынша – ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстар
шегерілген қаражаттың сомасына қолданылады;
ҚР қатысушы болып табылатын жасалған халықаралық шарттарға сәйкес
акциздер қосылатын баға бойынша тауарлар жеткізіп тұрғаны үшін өзара есеп
айырысу көзделуі мүмкін. Отандық өндірілген тауарлар үшін тауар өндіруші
осы тауарды немесе даяр өнімнің нақты көлемін беріп тұратын, акциздер
қосылмайтын баға бойынша белгіленген құн акциз салу объектісі болып
табылады. Ойын бизнесі бойынша, ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстары
шегерілген ақшалай қаражаттың сомасы акциз салу объектісі болып табылады.
Ставкалар № 1 кестеде көрсетілген:
Қазақстан Республикасында өндірілетін және Қазақстан Республикасының
территориясында кедендік өткізу мақсатында әкелінетін акциздік тауарларға
және ойын бизнесіне тағайындалған акциздердің ставкалары.
1 – кесте.
СЭҚ ТН Атауы Салым объектісі Өндірілетін Әкелінетін
Коды тауарларға және тауарларға
ойын бизнесіне қойылатын
қойылған акциздеракциздер
ставкалары ставкалары
2207 ішінен Спирттің барлық түрлері (тауар өндірушіде Физ. 300 теңге З евро *
2208** көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтынкөлемі 1 литр 1 литр
ҚР лицензиясы бар жағдайда емдік және
фармацевтикалық дәрі-дәрмек әзірлеуге
жіберілетін сонымен бірге, бекітілген квота
көлемінде мемлекеттік медицина
мекемелеріне, спирттен басқа)
Тауар өндірушіде көрсетілген өнімді өндіру Физ 30 теңге 0,3 евро
құқығын растайтын ҚР лицензиясы бар көлемі 1 литр 1 литр
жағдайда спирттің барлық түрлерінің ішінде
спиртті ішімдіктер, күшейтілген сусындар,
соктар, шарап және бальзам
Арақ-шарап, спирт қосып күшейтілген сусын, Физ 100 теңге 1,7 евро
сок және бальзамдар көлемі 1 литр 1 литр
Коньяктар Физ 20 теңге 1,7 евро
көлемі 1 литр 1 литр
2204 Шараптар (вино) Физ 10 теңге 0,4 евро
ішінен көлемі 1 литр 1 литр
(220430 Шампан шараптары Физ 20 теңге 0,4 евро
басқа) көлемі 1 литр 1 литр
2205 Шарап өнімдері Физ 10 теңге 0,4 евро
220600** көлемі 1 литр 1 литр
220300** Сыра Физ 6 теңге 0,2 евро
көлемі 1 литр 1 литр
2402** Темекі және темекі құрамдас бұйымдар Физ 0,75 евро евро
көлемі 1000 шт 1000 шт
0301,0302, Бекіре және арқан балықтарының уылдырығы, Өндірілетін 100 % 100 %
303, 0304, олардан жасалған деликатестер тауар-лардың құны,
0305, 1604** әкелінетін тауарлардың
ішінен кедендік құны
7113,7102, Алтын платина, және күмістен жасалған Өндірілетін 10 % 10 %
39000, 7114, зергерлік бұйымдар тауарлардың құны,
7116** әкелінетін тауарлардың
ішінен кедендік құны
701321, 701331, Қорғаcынды хрустальдан жасалған бұйымдар, 0 0
701391, 940510 хрустальды жарық шамдар Өндірілетін
500** тауарлардың құны,
ішінен әкелінетін тауарлардың
кедендік құны
271000270-2710 Бензин (авиациялық отыннан басқа) Физ 2-ші қосымшаға 31 евро
00360** көлемі сәйкес 1 тонна
Жанама салықтар шығу елі принципі бойыншаФиз 2004 теңге
салынатын өзара сауда қатынастарында көлемі 1 тонна
түзілген, ТМД-ға мүше мемлекеттеріне
экспортқа
шығарылатын жанар-жағар майдан басқа
271000610 Физ 2-ші қо- 20 евро
271000650 Дизельдік отын көлемі сымшаға 1 тонна
2710 сәйкес
00690**
2709900* Мұнай шикізатымен газ конденсатын қоса Физ 0 0
ішінен көлемі
8703 Жеңіл автомобильдер Кедендік құны, не 10% бірақ
болмаса 0,5 евро
двигатель 1 куб см
көлемі шамасынан
аз емес
(двигателі-
нің көлемі
3000куб см
шамасынан көп
автомобильдер
үшін)
9303, Оқ дәрімен және газбен ататын қару Өндірілетін тауарлар 0 0
9304, (мемлекеттік билік органдарының үшін құны, әкелінетін
9305** қажеттілігіне алынатын қарудан басқа) тауарлар үшін құны
ішінен
271600000 Электр энергиясы Физ. көлемі 0,03 теңге 0,03 теңге
Вт сағ кват сағ
Ойын бизнесі (лотереядан басқа) Ойын бизнесінен
түсетін түсім 20 %
Лотереялар, мемлекеттік (ұлттық) Лотерея өткізуден 10 %
лотереядан басқа түсетін түсім
Қазақстан Республикасының территориясында өндірілген бензин (авиациялықтан
басқа) және дизельдік отын, көтерме және бөлшек саудасын жасайтын, жеке
және заңды тұлғалар өткізетін бензин және дизельдік отын өнімдеріне
салынатын акциздер ставкалары.
2 кесте
Төлеуші 1 тоннаға салынатын акциздер ставкалары
(теңге)
Бензин (авиация-лықтанДизелдік жанар май
басқа) (СЭҚТН коды
(СЭҚТН коды 2710,00610,
2710,00270, 2710, 00650,
2710,00360) 2710 00690)
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін бөлшек МӨЗ 4500 540
(соңғы тұтынушыға) және көтерме (әрі қарайғы
қайта сату мақсатында) сауда жасайтын жеке
және заңды тұлғаларға өткізу.
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін МӨЗ 5000 600
бартерлік операциялар және өзара есепті
өткізуді қоса алғанда, өндіріс қажеттіліктері
үшін тұтынушы кәсіпорындарға өткізу.
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін жеке МӨЗ 5000 600
бөлшек сауда жүйесі арқылы өткізу.
Заңды және жеке тұлғалардың жанар-жағар май Жанар май заттарын 500 60
материалдарын (соңғы тұтынушыға) бөлшек саудабөлшек сауда
ретінде өткізу. ретінде сататын
заңды және жеке
тұлғалар
Көтерме сауда жасайтын заңды және жеке Жанар май заттарын 0 0
тұлғалардың (әрі қарай қайта сату мақсатында)көтерме бағамен
жанар-жағар май материалдары, бөлшек саудасынсататын заңды және
іске асырушыларға өткізу жеке тұлғалар
Лотерияның акциз бойынша декларациясы
3-
кесте
№ Лотерия түрі Лотерия Тапсырылған Акциз Есептел-ген Ескер-
Шығары-латын билетін өткізуқаржы түсімі,став-касы акциз, теңге тулер
лотерия бағасы, теңге теңге %
билеттері-нің
саны
1 Заттық 100 000 100 10000000 10 1000000
2
3
4
5
6 Барлығы 100 000 100 10000000 10 1000000
Акциз салынатын объектілерге мыналар жатады:
1) акциз төлеушілердің өндірілген не болмаса, құйылған акциздік тауарлармен
жасалынатын келесі операциялар:
а) акциздік тауарларды өткізу;
б) алыс-беріс негізінде қайта өңдеуде акциздік тауарларды өткізу;
в) алыс-беріс шикізаттарын қайта өңдеу өнімдері бойынша акциздік тауар
материалдарының қатарына өткізу;
г) жарғылық капиталға жарна төлеу;
д) акциздік тауарларды нақты төлем кезінде пайдалану;
е) тауар өндіруші өзінің құрылымдық бөліміне акциздік тауарларды
жіберу;
ж) өндірілген, табылған, не болмаса құйылған акциздік тауарларды,
тауар өндірушілер өздерінің өндірістік қажеттіліктеріне жарату керек, оның
ішінде:
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме
бағамен өткізу,
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды бөлшек
бағамен өткізу,
- мұралық құқығы бойынша мемлекет қарамағына өткен және мемлекет
меншігіне өтеусіз берілген, конфискацияланған немесе иесіз акциздік
тауарды өткізу,
- ойын бизнес саласында қызмет ету,
- лотерея ұйымдастыру және өткізу,
- акциздік тауарлардың акциздік (марка) жиын белгілерін жоғалту немесе
бүлдіру,
2) Акциз келесі қызметтерге салынбайды:
а) акциздік тауарларды сыртқа шығару,
б) этильдік спирт өндірісі мен айналымын бақылайтын өкілетті орган
белгілейтін квоталар көлемінде жіберілетін этилдік спиртке салынбайды. Олар
келесідей мақсатта:
- тауар өндірушінің көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтын ҚР
лицензиясы бар жағдайда емдік және фармацевтикалық дәрі-дәрмек
әзірлеу үшін,
- 0,1 литрден көп емес сыйымды тұтынушылық ыдысқа құйылған, сонымен
бірге ҚР заңнамасына сәйкес дәрілік зат сапасында тіркелген спирт
құрамдас, медициналық өнімнен мемлекеттік медицина мекемелеріне
жіберіледі.
Операцияның орындалу уақыты:
1. Осы бабпен басқа жағдайлар қарастырылмаған кезде, барлық операцияны
орындау уақыты сатып алушыға акциздік тауарды жіберу күні болып
есептеледі.
2. Тауар өндірушілердің акциздік тауарларды өзінің құрылымдық бөлім
жүйесі арқылы өткізу жағдайында , операцияның орындалу уақыты
құрылымдық бөлімдерге тауар жіберу күнімен есептеледі.
3. Акциздік тауар болып келетін алыс-беріс тауарларын өткізу барысында,
операцияның орындау уақыты, көрсетілген тауарларды мердігерге өткізу
күнімен көрсетіледі. Акциздік тауарларды алыс-беріс тауарларынан
әзірлеу жағдайында операцияның орындалу уақыты әзірлеген акциздік
тауарларды, тапсырыс берушіге немесе нұсқалған тұлғаға беру күні болып
есептелінеді.
4. Акциздік тауарларды өзінің жеке өндірістік қажеттіліктері үшін
пайдалану жағдайында операцияның орындалу уақыты көрсетілген
тауарларды іске асыру күнімен есептеледі.
5. Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу жағдайында операцияның орындалу
уақыты , лотерея билеттерін сатуға шығаруды салық органында тіркеу
күнінде көрсетіледі.
6. Акциздік өнімді, акциздік жиын (марка) белгілерін жоғалту немесе іске
жарамсыз қалуы жағдайында операцияның орындалу уақыты, бүлінген
акциздік өнімді есептеп шығару туралы акті құру күнімен өндірістік
процесте өнімнің келесі пайдалануы туралы шешім қабылданған күні
есептеледі.
Жанама салық базасы 261-бапта көрсетілген, мұнда:
1. Акциздердің адволорлық ставкалары белгіленген акциздік тауарлар
бойынша салық базасы акциз және ҚҚС кірмейтін және өндірушінің сату
бағасы бойынша белгіленетін өндірілген және өткізілген акциздік
тауарлар бағасымен анықталады.
2. Акциздік қатаң ставкалар бойынша белгіленген акциздік тауарлар үшін
салық базасы нақты түрде өндірілген және өткізілген акциздік тауарлар
көлемімен анықталады.
3. Лоторея ұйымдастыру және өткізу қызметін іске асыру бойынша салық
базасы, акциз сомасы қосылмаған лотерея билеттерін сатуға шығаруды
салық орындарында тіркелген, лотерея ұйымдастырушысы тапсырған
түсімнен ұтыс қорындағы қаржы шегерілген сома болып анықталады. Салық
базасы лотерея шыққан сәттен бастап оны өзгертуге жол берілмейді.
Әртүрлі ставка қойылған жағдайда спирттің барлық түрлеріне салық салу
ерекшеліктерінің түрлері:
1) Осы Кодекске сәйкес спирттің барлық түрлеріне әртүрлі акциздік
ставкаларды белгілеу жағдайында салық базасы біркелкі ставкалар салынатын
операциялар бойынша бөлек түрде анықталады.
2) Алкоголь өнімдерін өндірушінің базалық ставкадан төмен акциз
ставкасымен алған спиртті, алкоголь өнімдерін өндіруден басқа мақсатта
пайдалану барысында бұл спирт бойынша акциз сомасы алкоголь өнімдерін
өндіруші болып табылмайтын тұлғалардың өткізетін спирттің барлық түрлері
үшін, акциздің базалық ставкасы бойынша қайта есептеліп, бюджетке төленуі
қажет. Салықты қайта санау және төлеуді спирт алушы жүзеге асырады.
3) 2-тараудың ережелері бойынша емдік және фармацептикалық дәрі-дәрмек
өндірісі, сонымен бірге медициналық қызмет көрсету үшін алынған спиртті
мақсатсыз пайдалану жағдайында да өз күшіне енеді. Бұл спирт бойынша акциз
төлеушілер, спиртті акцизсіз алған емдік және фармецевтикалық дәрі-дәрмек
өндірушілер мен мемлекеттік медициналық мекемелерге табыс етіледі.
Акциздік тауарды іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:өндірілген тауар
бүлініп, жоғалған жағдайда, акциз төтенше жағдай нәтижесінде пайда болған
шарттарды есепке алмағанда толық көлемде төленеді. Осы ережеде келесі
өткізу мақсатында алынған бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік
отынды бүлдіріп, жоғалтқан жағдайда да қолданылады.
Акциздік жиын белгілерін (марка) іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:
1. Осы 258 - баптың 2-тармағында басқа жағдай қарастырылмай, акциздік
жиын балгілері (маркалары) бүлініп, жоғалған болса, акциз тапсырылған
(хабарланған) ассортимент көлемінде төленеді. Алкогольдік өнімдерге белгі
салу үшін бағытталған бүлінген не болмаса жоғалған (оның ішінде ұрланған)
акциздік жиын белгілері бойынша акцизді есептеу, белгіде көрсетілген
(ыдыстың) сыйымдылық көлеміне қарай қолданылатын белгілі ставкалар бойынша
жүзеге асырылады. Берілген белгіде (ыдыста) сыйымдылық көлемі көрсетілмеген
жағдайда жоғалған немесе бүлінген акциздік жиын белгілері (маракалары)
бойынша акцизді есептеу кезінде, акциздік жиын белгілері (маркалар)
бүлініп, жоғалған кезеңнің алдындағы салықтық кезең барысында өнімнің
құйылуы (қапталуы) іске асырылған соң, ең үлкен (ыдыс) сыйымдылық көлеміне
байланысты шығарылады.
2. Акциздік жиын белгілерінің (маркасының) бүлінуі, жоғалуы кезінде,
акциз келесі мақсатта төленбейді:
- акциздік жиын белгілерінң (маркаларының) бүлінуі, жоғалуы төтенше
жағдай нәтижесінде орын алғанда,
- бүлінген акциздік жиын белгілерін (маркаларын) салық органдары
есептен шығару актісі негізінде жойылуға қабылданғанда, төленбейді.
ҚР территориясында бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік
отынды көтерме және бөлшектеп сатуға қатынасатын критерийлерге:
1) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өткізу,
көтерме сауда саласына толық жатқызылады. Егер сату-сатып алу келісім шарты
бойынша, сатып алушы көрсетілген акциздік тауарларды қабылдауға және осы
сату-сатып алу келісім шарты бойынша тауар қоюшы болып есептелгенде:
- бензин және дизельдік отын өндіруші болғанда,
- келесі өткізу мақсатында, сырттан бензин (авиациялық отыннан басқа)
және дизельдік отын алған салық төлеуші болған жағдайда тауарларды
келесі өткізуші қолдануға міндеттенеді.
2) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынмен бөлшек
сауда жасау саласында 1-тармақта көрсетілген тауар қоюшы орындайтын келесі
операциялар мынадай:
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды жеке
тұлғаларға өткізу,
- келесі өткізу мақсатында өндірілген немесе сатып алынған бензин
(авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өздерінің жеке
өндірістік қажеттіліктеріне пайдалану,
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды заңды тұлға
(оның ішінде шетел заңды тұлғасы) және жеке кәсіпкер өздерінің
өндірістік қажеттіліктеріне байланысты өткізуде көрсетіледі.
Ойын бизнесінің салалық қызметіне салық салуда ойын бизнесі
(лотереяны есептемегенде) саласындағы қызмет барысында салым салу
объектісіне келесілер жатады:
- ойын үстелі,
- ақшалай ұтысты ойын автоматы,
- тотализатор кассасы,
- бухгалтерлік кеңселер кассасы,
Лотерея ұйымдастыруға және жүргізудегі салық салуға мыналар жатады:
1. Лотерея бойынша салым салу объектісі – лотерея ұйымдастырушысының
лотерея билеттерін сатуға шығаруды айтады. Осы баптың мақсатында сатуға
шығару дегеніміз - лотерея ұйымдастырушысы өткізуге дайындап қойған лотерея
билеттерінің санын айтады.
2. Лотерея билеттерін сатуға әрбір шығарушы және оның ақша есебіндегі
көлемі салық органдарында лотерея билеттерін өткізуді бастағанға дейін 10
(он) күн кешіктірмей, міндетті тіркеуден өткізеді. Лотерея билеттерін
сатуға шығарудың тіркеу тәртібін өкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Акциздік тауарлар экспортын растау:
1) Осы 268 - баптың 2-тармағына сәйкес салық салудан босатуды
негіздеуді растау үшін, акциздік тауарлар экспортын орындау барысында салық
төлеуші 60 жұмыс күні ішінде міндетті түрде тіркеу жері бойынша салық
органына келесі құжаттарды тапсырады:
- экспортқа шығарылатын акциздік тауарларды жіберуге арналған келісім
шарт,
- кеден жүк декларациясы немесе оның экспорт режимдегі акциздік
тауарларды шығаруды реттеген, кедендік органмен расталған және тиісті
белгі қойылған көшірмесі. Акциздік тауарларды экспорт режимде
магистральды құбырлар немесе электрлі тасымалдау жүйелері, толық емес
кедендік декларациялау процедурасын қолдану бойынша сыртқа шығару
жағдайында, экспорттық операцияларды кедендік құжаттау жасаған,
кедендік органның белгілері қойылған толық кеден жүк декларациясы
растай алады,
- ҚР кедендік шекерасындағы өткізу тармағында орналасқан кедендік
органның белгісі қойылған тауарға ілеспе құжаттардың көшірмесі
көрсетіледі. Экспорт режимінде магистральді құбырлар мен электр
тасымалдау жүйелері бойынша, акциздік тауарларды сыртқа шығару
жағдайында тауарға ілеспе құжаттардың көшірмелерінің орнына
тауарларды қабылдау тапсыру актісі ұсынылады,
- ҚР салық төлеушісінің заңға сәйкес ашылған шоттарына акциздік
тауарларды өткізуден түскен нақты пайда көлемін растайтын төлемдік
құжаттар және банкілік көшірмелер.
2) ҚР акциздік тауарларының экспортын акциздеуден босату туралы ТМД
мемлекеттерімен түзген келісім шарттар бойынша акциздік тауарларды
экспортқа шығару барысында, қосымша ҚР кедендік территориясынан шығарылған
акциздік тауарларды импорттаушы елде құжатталған кеден жүк декларациясының
көшірмесі ұсынылады.
3) Осы баптың 1 және 2- тармақтарында сәйкес экспорттық акциздік
тауарлардың өткізілуі расталмаған жағдайда бұл өткізуге ҚР территориясында
акциздік тауарларды өткізу үшін осы тарауда бекітілген тәртіп бойынша акциз
салынуы қажет.
Акциз сомасын есептеу:
1. Акциз сомасын есептеу салық базасына қойылған акциз ставкасын
қолдану арқылы жүзеге асады.
2. Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу салық салу
объектілерінің санына қатысты салық мерзіміне орнатылған акциз ставкасын
қолдану нәтижесінде орындалады. Салық мерзімінде салық салу объектілерінің
саны өзгерген жағдайда іске қосылған (істен шығарылған) объект үшін акциз
сомасы толық көлемде төленеді.
Салықтан ұсталынатын төлем:
1) Салық төлеушінің осы баптың қарастырылған ұстап қалынатын төлемге
салық сомасын азайту құқы бар,
2) Көрсетілген тауарлар келесідей акциздік тауарлар өндірісі үшін
негізгі шикізат сапасында пайдаланған жағдайда, ҚР кедендік территориясына
акциздік тауарларды (спирт және газ конденсатын қоса алғанда, мұнайдың
барлық түрлерінен басқа) импорттау барысында, төленген акциз сомалары
ұсталынып қалады. Осы тармаққа сәйкес акциздік тауарларды салық мерзімінде
әзірлеуден, нақты пайдаланған акциздік шикізат көлеміне қарай, анықталған
акциз сомасына шегерім орындалады. Осы 268-баптың ережесі, сонымен бірге,
акциздік алыс-беріс шикізаты мен материалдар егесінің акциз төлемін
растаған жағдайда, акциздік алыс-беріс шикізат және материалдардан
әзірленген акциздік тауар өткізу кезінде де қолданылады.
Акциздерді төлеу мерзімі:
1. Спирттің барлық түрлеріне,
- алкоголь өніміне,
- темекі бұйымдарына,
- темекі құрамдас басқа заттарға акциз бюджеттік операцияның орындалу
күнінен кейін 10 (он) күннен кешіктірмей есепке алынуы қажет.
2. Алыс-беріс шикізат пен материалдардан өндірілген акциздік тауарлар
бойынша, өнімді тапсырыс берушіге немесе көрсетілген тұлғаға тапсыру
күнінде төленеді.
3. ҚР территориясында өндірілген газ конденсатын қоса, шикі мұнайды
өнеркәсіптік қайта өңдеуге тапсыру барысында акциз тапсырыс күнінде
төленеді.
4. Осы 271-баптың 1 және 3-тармақшаларында көрсетілмеген акциздік
тауарларға қойылған акциздер бюджетке келесі мерзімнен кешіктірілмей түсуі
қажет:
а) 10 (он) салық мерзімінің ішінде орындалған операциялар бойынша
айдың 13-і күні түсуі керек,
б) салық мерзімінің екінші 10-шы күні ішінде орындалған операциялар
бойынша есептік айдан кейінге айдың үшінші күні түсуі керек,
в) салық мерзімінің қалған күндерінде орындалған операциялар бойынша
есептік айдан кейінгі айдың 23 ші күні түсуі керек.
5. Акциз салынуға тиіс жеке өндіріс шикізатынан акциздік тауарлар
өндіру барысында берілген шикізатқа акциз дайын өнімді, акциздік тауарлаар
бойынша (қызметке қойылған) акциз төлеу үшін қойылған мерзім ішінде
төленеді.
6. Ойын бизнесі бойынша акциз төленеді.
7. Лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша қызметке қойылған акциз,
лотерея билеттерін шығаруды тіркеу күніне дейін төленеді немесе лотереяны
сатқаннан кейін төленеді.
Акциз төлеу орны.
1) Осы 272-баптың 2-тармағында көрсетілген жағдайдан басқа акциз
төлеуші тіркелу орнына байланысты төленеді.
2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер акцизді келесі қызметті
орындайтын құрылымдық бөлімдердің орналасу орны бойынша төленеді:
- спирттің және алкоголь өнімдерінің барлық түрлерін өндіру немесе
құю;
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме және
бөлшек бағамен сату;
Салық төлеушілердің құрылымдық бөлімдері бойынша акцизді есептеу
және бөлшек бағамен сатуда оның төлеу тәртібі:
1. Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер өзінің құрылымдық
бөлімдерін, орналасу орны бойынша салық органдарында тіркеу есебіне
тұрғызып, өзінің тіркелу орны бойынша салық органына құрылымдық бөлімдерін
тіркеу есебіне тұрғызу туралы хабарлама жасауы тиіс.
2. Құрылымдық бөлім бойынша төленетін акциз сомасы әр құрылымдық бөлім
үшін есептелген акциз негізінде анықталады.
3. Құрылымдық бөлім бойынша акциз есебін түзуде, салық мерзімі ішінде
құрылымдық бөлімнің акциз салынатын операциялар есепке алынады.
4. Акциз төлеушілер құрылымдық бөлім үшін төленуге тиіс акциз
сомасының есебін өзінің тіркелу орны бойынша салық органына, ал есеп
көшірмелерін құрылымдық бөлімінің тіркелу орны бойынша салық органына
тапсыруы қажет.
5. Құрылымдық бөлімдер үшін ағымдағы төлемдерді қоса алғанда, акцизді
заңды тұлға тікелей өзінің есеп шотынан төлейді немесе құрылымдық бөлімге
жүктейді.
6. Осы бапта бекітілген тәртіп, сонымен қатар 2-тармақта
көрсетілгендей тіркелу орны бойынша емес, қызметті орындайтын жеке
кәсіпкердің акциз төлеуі барысында да өз күшіне енеді. Ағымдағы төлемдерді
қоса алғанда, жеке кәсіпкердің акциздік төлемдері қызмет орны бойынша
жасалынады. Акциз үшін салық мерзімі ретінде күнтізбекті ай белгілейді.
Салық декларациясы мына түрде тапсырылады:
1) Әрбір салық мерзімі аяқталған соң, салық төлемеуші тіркелу орны
бойынша салық органдарына акциз декларациясын салық мерзімінен кейінгі
айдың 15-ші күнінен кештетпей тапсыруы тиіс.
2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер декларациямен бірге
бөлімдер үшін акциз есептерін тапсырады.
3) Құрылымдық бөлімдер үшін акциз бойынша декларация және есеп, салық
органына салық мерзімінен кейінгі айдың 15-ші күнінен кешікпей тапсырылады.
Импортталатын акциздік тауарлардың салық базасы:
1. ҚР кедендік территориясына қатаң ставкалы акциздер бекітілген
акциздік тауарлар импорты үшін салық базасы нақты түрде импортталатын
акциздік тауарлар көлемінен анықталады.
2. Адвалорлы ставкалар қойылған акциздік тауарлар импорты үшін салық
базасы ҚР кеден заңдарына сәйкес импорттың акциздік тауарлардың кедендік
құнымен анықталады.
Импорттың акциздік тауарлар үшін акциздік төлемдер мерзімі-белгі
салынуға тиіс импорттық акциздік тауарлар, акциздік жиын белгілерін (марка)
алу күні немесе оған дейін төленеді. Сондай-ақ импорттық тауарлар үшін
акциздер 276-баптың 1-тармағында қарастырылған жағдайдан басқа ҚР кеден
заңдарымен анықталған кедендік төлемдерге бөлінетін күні төленеді. 2-
тармақта көрсетілген акциздік тауарлардың нақты импорты бойынша акциз
сомасы тиянақталуы тиіс.
Акцизден босатылған акциздік тауарлар импорты ҚР Үкіметі бекіткен
нормалар бойынша жеке тұлғалар әкелетін акциздік тауарларға акциз
салынбайды.
Төменде берілген импорттық тауарлар акцизден босатылады:
1) Жолда және аралық аялдама арасында халықаралық жүк тасымалдайтын
көлік құралдарын эксплуатациялау үшін қажет, сонымен бірге, 278-бапта
көрсетілген авария (бұзылу) салдарын жою үшін шет елде алынған акциздік
тауарлар,
2) ҚР кедендік шекарасы арқылы өткізуге дейін зақымдану нәтижесінде
бұйым және материал сапасында пайдалануға жарамсыз болған тауарлар,
3) Шетелдік дипломатиялық және оған теңестірілген өкілдіктердің ресми
пайдалануы үшін, сонымен бірге, осы үкіметтердің ҚР қатысқан халықаралық
келісім шарттарына сәйкес босатылатын дипломатиялық және әкімшілік-
техникалық қызметкерлерінің және олармен бірге әкелінетін тауарлар,
4) Еркін айналым үшін тауар шығару режимінен басқа ҚР кедендік
заңнамасымен бекітілген кедендік ресми шеңберінде босатылып, ҚР кедендік
шекарасы арқылы өткен тауарлар,
5) ҚР заң құжаттарына сәйкес тіркелген және 0,1 литр сыйымдылықтан көп
емес тұтынушылық ыдыстарға құйылған медициналық спирт құрамдас өнім
(бальзамдардан басқа) акцизден босатылады.
2. Шет ел тәжірибесінде акциздік салым салу
Көптеген мемлекеттер акциздерді ерте уақыттан кеңінен пайдаланып
келеді. Ең алғаш акциздер Ежелгі Римде пайда болды. Тауар-ақша
қатынастарының дамуымен салым салудың акциздік формасы жаңа күшке ене
бастайды. Қазіргі уақытта капиталистік елдерде акциздер мемлекеттің маңызды
табысы болып табылады.
Мысалы: Франция және Германияда акциздер мемлекеттік бюджеттің 50
пайызын, Ұлыбританияда –38 пайызын, Жапонияда –16 пайызын құрайды.
Революцияға дейін Ресей экономикасында акциздер мемлекеттік табыстың
60,8 пайызын қамтамасыз етті. Салым объектілеріне бірінші қажеттілік
тауарлар (тұз, қант, сіріңке, шәй, киім) сонымен қатар, көпшілік тұтыну
тауарлары (арақ, темекі, солод және т.б) жатты. КСРО-да 1930 жылы орын
алған салық реформасы 86 салықтың орнына айналым салығын енгізіп, акциз
ұғымын жойған болатын. Шет ел тәжірибесінде акциз негізінен жалпы айналым
көлеміне салынатын. Әдетте бұл сатылған айналымға қойылған проценттік
ставкалар болатын. Германияда акциздерді тұтынуға салынатын салықтар деп
атайды. Олар өз кезегінде үш топқа ажыратылады:
1) азық-түлік тауарларына (қант, тұз)
2) рахаттандыратын өнімдерге (темекі, кофе, сыра және т.б)
3) тұтынуға мысалы, мұнай өнімдеріне салынатын басқа да
салықтар.
Бұл салықтар өнім бағасына тиісті салық сомасын қосып, салмақты
тұтынушының өзіне түсіретін өндірушіден алынады. Германияда мұнай
өнімдеріне салынатын салық қазіргі уақытта жалпы салық түсімдерінің 1,6
пайызын құрап, үлкен соманы есепке алады. 1993 жылдың басында Германияда
үкіметтік жоспарлар аясында қызу, алғашқы орынға ие болады. Осы салықты
жоғарылату (автомобиль жанар-майына салынатын салық) не автогон бойынша өту
үшін пайдаланатын шикі мұнайға, мұнай өнімдеріне салынатын салық
салынбайды. Дегенмен автокөлік үшін жанар май ретінде бөлме жылытуға
пайдаланатын және жанар-жағар май сапасындағы мұнай өнімдеріне әртүрлі
ставкалар салынады. Мәселен, бөлме үшін арналған жеңіл сұйық отынды 9,4 Ом
100кг қатынасында , ауыр отынға –3 Дм100 кг, этилденген бензинге 92 дмгл
(гектометр), этилденбеген –82 дмгл қатынасында салынады. Автокөлік жанар-
жағар майы қызметінде табиғи газға да салық салынса, экзотикалық отын
ресурстары спирт, сутекке салық салынбайды.
Бұл топтың басқа да салықтарынан темекі бұйымдарына салынатын салықтың
(барлық салық түсімдерінің 3 пайызы) маңызы ерекше. Қалған салық түрлері
әрқайсысы 1 пайыздан кем түсім береді.
Мысалы: кофе үшін төленетін салық –0,3 пайыз, сыра үшін төленетін
салық-0,2 пайыз же т.б. қамтамасыз етеді.
Әйтсе де бұл салықтар нақты шектеліп, ставкалар тәртіпті түрленген.
Сонымен сыраға төлейтін салық ставкасы сыраның сапасына және берілген сыра
қайнататын өндірістің көлеміне тәуелді болады. Жай (толық) сыраға 12-15
Дмгл қатынасында салық салынады. Сыра қайнатқыштың өзінде тұтынылатын
немесе өз қызметкерлеріне жеңілдікпен (не тегін берілетін) сатылатын сыра
салықтан босатылады. Пайдаланатын қанттың тазалығымен сипатына байланысты
қантқа салынатын салық ставкалары да түрлі болып келеді.
Тағы да бір мысал: салық өсімін экономикалық емес, әлеуметтік
міндеттерді шешуге көмек ретінде қолдану болып табылады. Темекіге акциз
бірден өскен соң, темекі шекпейтіндердің саны темекінің денсаулыққа зиян
туралы ұзақ мерзімді компаниясын нәтижеснен анағұрлым азайып кетуін
көрсетеді.
Салық арқылы экология мәселелерін де шешуге болады. Өз уақытында елдің
өнеркәсібі автокөліктерді катализаторлармен қамтамасыз етуге қарсы болды.
Ол кезде катализаторлармен жабдықталған автокөліктерге салық бірден
төмендетілген еді. Катализаторлы автокөліктер пайдаланатын бензин түрлеріне
акциздік жиынды (марканы) азайтып, катализаторға шығындатылған қорғасын
және басқа қоспалар құрамдас бензин сорттарына акциз төлемдері ұлғайтылды.
Бүгінгі күні Германияда автокөлікке төленетін салық факторға цилиндр
көлемі және катализатордың барлығына немесе жоқтығына байланысты
көрсетіледі.
Двигатель цилиндрінің көлемі 100 дм3 , катализатор автокөлік егесі
катализаторы болмаған жағдайдан 3 (үш) есе аз салық төлейді.
Катализатормен жабдықталған, қуаты төменірек автокөлік егелері салықтан
босатылған.
Еуропалық Одақ ішінде акциздер гармонизациясы ҚҚС гармонизациялауға
байланысты. Азаматтары сауда-саттықты шет елдерге жасайтын елдердің
бюджеттік шығындарын біршама көтеруге, сонымен бірге туризмді ынталандыруға
бел буды. Ынталандыруға әкелетін туристік шопинг және шекаралық сауда
даму темптерін бәсеңдету үшін бүкіл қауымдастықты акциздерді біркелкі
тәртіпке қойып, акциздік тауар бағаларындағы едәуір айырмаға жол бермеу
ұсынылады. Бұл жағдайда салық түсімдерінің бағасына акциз қосылған тауарлар
мен қызметтер көрсетуде сатып алынатын елге тиісті. Бюджеттік шекараларды
толық жою және салық ставкаларын біркелкі тәртіпке келтіру мерзіміне дейін,
жаңа акциз енгізуге жол бермей, арақ-шарап және темекі бұйымдарына акцизді
өзгертпеу дұрыс шешім болып табылады.
1.3 ҚР қазіргі салық жүйесінде акциздік салым салу механизмі
Қазіргі уақытта жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде
акциздерге үлкен көңіл бөлінеді. ҚР-да акциздік салым салу бюджетке үлкен
қаржы түсімдерін қамтамасыз етуде.
Акциздер бойынша түсімдер тікелей акциздік тауарлар өндірісінің
көлеміне тәуелді. Қажетті өріс көлемінде үкімет акциздер ставкаларын және
салық салынатын тауарлар тізімін қадағалап отырады.
Мысал, ретінде акциздің бензиннен, уылдырыққа дейінгі тауарларға
салынатынын келтіруге болады. Бұл жәйт тауар бағасына кіретіндіктен,
акциздердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Тарау 1: Акциздер: экономикалық мәні және
салық жүйесіндегі
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .7
4 Акциз және оның экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Шет елдік тәжірибедегі акциздік салым
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2. ҚР-ның салық жүйесіндегі акциздік
салым салу
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .26
Тарау 2: ҚҚС-ның салық жүйесіндегі ролі мен атқаратын
қызметі
2.1 Салық салынатын айналым мен салық
салынатын импортты
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 ҚҚС бойынша бюджетпен өзара қатынас
және нөлдік ставка бойынша салық
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
айналымдары мен ҚҚС салық ставкалары
2.3 ҚҚС салық жөніндегі әкімшілік ережелер
және шот-
фактуралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 52
Тарау 3: ОҚО бойынша салық түсімдеріндегі ҚҚС
мен акциздің алатын орны
3.1 ҚҚС бойынша есепке
жатқызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
3.2 Салықты есептеу және төлеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.3 Республикалық бюджетпен ОҚО
бюджетіндегі ҚҚС мен акциздердің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Кіріспе
Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтың бір түрі
ретінде акциздердің маңызды фискальды мәні анықталған. Акциздер алғаш рет
Ежелгі Римде пайда болған, ал Қазақстанда 1992 жылдан бастап енгізілген.
Қазіргі уақытта акциздерге жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде
үлкен көңіл аударылуда. Қазақстан Республикасында акциздік төлемдер
бюджеттің едәуір қаржы түсімдерін құрайды. Акциздер бойынша түсімдер
акциздік тауарлар өндірісінің көлеміне тікелей тәуелді. Үкімет акциздік
ставкалар мен салым салынатын айналымдар тізімін тәртіптік түрде реттейді.
Жалпы салық мемлекеттік кірістерді құрудың бір көзі. Оның қажет екенін
саяси экономикалық классиктері мен олардың ізбасарлары (А.Смит, Д. Рикардо,
Н.Озеров, Р. Лемиман және т.б. ) дәлелдеді. Салықтар – мемлекеттік қызметі
үшін төлемдер теориясына сәйкес олар мемлекеттік саяси, экономикалық
қызметіндегі шығындардың орнын толтыру деп қаралды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2008 жылғы 6
ақпанындағы Қазақстан халқына Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –
мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты Жолдауында: Салық жүйесін
Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет.
Қолданыстағы Салық Кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен,
қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. –тен астам жеңілдіктер мен
преференциялар бар[1] деп айта кетті.
Сондай-ақ, Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол
экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден”
шығуына жағдай жасауға тиіс.
Екі еселік акциздік салым салуды болдыртпау мақсатында есептік кезеңде
өндірілген дайын өнім бойынша есептелген акциздер сомасын әзірлеу үшін,
алынған шикізат өнімдері бойынша төленген акциздер сомасына қысқарту
қарастырылған. Акциздік өнімдердің жеке түрлері бойынша акциздік жиын
белгісімен тауарды белгілеу қолға алынған. Акциздік маркалардың құны
бюджетке төленетін соманы анықтау барысында акциздің жалпы сомасынан
шегеріледі. Акцизді міндеті - акциздік марканы жүргізу, ең алдымен жасырын
өткізілетін тауарлар ағынын және жасырын өндірісті ауыздықтауға
бағытталған. Акциз - өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі
тауардың бағасына қосылады. Акциздің салық ставкасы 20(%) пайызды
көрсетеді. Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және ҚР–ның
аумағында импортталатын тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға,
сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың
экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа шығарылған акцизделетін
тауарларға акциз салынбайды. ҚР қатысушы болып табылатын халықаралық
шарттарда көзделген жағдайлар бұған кірмейді. Тауар өндіруші тауарлардың
экспортын растау ретінде кеден декларациясын, сондай-ақ тауармен бірге
жіберілген құжаттàрды табыс етеді.
Сонымен, акциздер ҚР салық жүйесінде маңызды орын белгілеген.
Дегенмен, мемлекет салық төлеушілер және мемлекет мүдделерінің келісіміне
негізделген, дұрыс акциздік ставканы орнату саясатын іске асыру қажет. Олар
Отандық өнім өндірушілерді арам ниетті бәсекелестіктен қорғау механизмінің
бөлігі және Қазақстандық тауарлардың ішкі нарықта бәсекелестік мүмкіндігін
жоғары, құралу қызметін орындайды.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған
құнға салынатын салық - ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім)
болып саналатын, қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді
шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар
қамтылуы мүмкін. Қосылған құнға салынатын салық дегеніміз - тауар өндіру,
жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде
қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ ҚР
аумағында тауар импорттау кезінде жасалатын аударымды айтады. Демек, бұл
салықтың ерекшелігі - оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл
түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты
қамтитын қосылған құн болып табылатындығында. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан
астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде
пайдаланылады. Бұл салықтың мақсаты мынада:
біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің
үлкен тобынан алынады;
екіншіден, төлеушілер үшін де есептердің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына,
инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін
қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.
ҚҚС қазіргі кезде ҚР бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі
болып саналады. 2005 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында
бұл төлемнің үлес салмағы 21,8 % құрды. Салық салынатын айналым бойынша
бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет
көрсетулер) үшін есептелген ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде
анықталады, яғни салық бойынша есепке алу механизмі көрінісін табады.
Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты
төлеушінің тауарды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізу бойынша
жасалған айналымы, салық салынатын айналым болып табылады. Салық кодексіне
сәйкес ҚҚС босатылған және өткізу орны ҚР болып табылмайтын айналым
қосылмайды. Салық салынатын айналым мөлшері, оған ҚҚС қоспай , мәміле
жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып,
өткізілетін тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың
(жұмыстардың, қызметтер көрсетудің) құны қандай бір өзгеріске түскен
жағдайда , салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. ҚР
кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағына
әкелетін немесе әкелінген тауарлар ҚҚС босатылғандарын қоспағанда салық
салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден
заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауардың кедендік құны,
сондай-ақ ҚҚС салықты қоспағанда , Қазақстан Республикасына тауарлар
импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомалары қосылады. ҚҚС салық көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің
әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен
стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы
тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында алынған ҚҚС салық
түседі. Сөйтіп, салықты өндіріп алу механизмі баға құрамындағы салықты
дәйекті және тұрақты қордалану есебінен баға өсуінің нәтижесін бермейді:
баға салық салудың бір дүркіндігі кезіндегідей өсіп отырады. Сонымен бірге
кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады, түпкілікті
тұтынушыға түсетін баға қысымы азаяды. ҚҚС салық мөлшерлемесі 16(%) пайызға
тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады. Түсті және қара
металдар сынығының экспортын қоспағанда экспортқа тауарлар өткізу бойынша
айналымға, халықаралық тасылымдарға байланысты орындалатын жұмыстарға,
көрсетілетін қызметтерге нөлдік ставка бойынша ҚҚС салынады. Кеден
заңнамасына сәйкес ҚР кеден аумағынан тауарлар әкету тауарлар экспорты
болып табылады. Салық салынатын импорт бойынша ҚҚС мөлшерлемесі салық
импорт мөлшерінің 16 пайызына тең болады. Салық салынатын импорт мөлшері
кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік
құны, сондай-ақ ҚҚС –ты қоспағанда, ҚР тауaрлар импорты кезінде салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы кіріктіріледі.
Тарау–1. Акциздердің экономикалық мәні және
олардың салық жүйесіндегі ролі
1. Акциз және оның экономикалық мәні
Акциздер – (француз тілінде- accise, латын тілінде - accisere
-кесу, кесіп тастау) – бұл негізінен көпшілік тұтынатын тауарлардың және
жекеменшік кәсіпорындар көрсететін қызметтердің бағасына, не тариф құрамына
енетін жанама салықтарға тиісті салымдары болып табылады. Акциздердің екі
функциясы анықталған:
1) фискальдық
2) реттеу
Акциздердің реттеу функциясы басты қызмет атқарады. Әлеуметтік әділдік
негізінде бұл ретте негізгі ықпал табысқа салық салу үдерісіне
бағытталған. Акциздік салымдар ҚР территориясында өндірілген және ҚР
территориясында шет елдерден енетін тауарларға; сонымен бірге, акциздік
қызмет түрлеріне салынады.
Акциздік төлеушілер қатарына:
1. ҚР территориясында акциздік тауарларды өндіретін;
2. ҚР территориясына акциздік тауарлар кіргізетін;
3. ҚР территориясында бензин және дизельдік жанар майымен көтерме бөлшек
сауда жасайтын;
4. ҚР заңына сәйкес ҚР территориясында көрсетілген тауарлар бойынша
акциз бұрын төленбеген жағдайда конфискацияланған, иесіз сонымен
бірге, мұралық құқы бойынша мемлекет қарамағына өткен және ҚР
территориясында мемлекет меншігіне өтеусіз берілген акциздік
тауарларды өткізумен айналысатын;
5. ҚР территориясында акциздік қызмет түрлерін атқаратын жеке және заңды
тұлғалар - резидент емес және олардың құрылымдық бөлімдері жатады.
ҚР аумағында өндірілген немесе ҚР аумағына импортталатын тауарлар 257-
бапта көрсетілген, олар мыналар:
1) спирттің барлық түрлері;
2) арақ;
3) ликер-арақ өнімдері;
4) шырынды сусын;
5) шарап;
6) коньяк;
7) шампан шарабы;
8) сыра;
9) шарап өнімдері;
10)темекі өнімдері;
11)құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
12)бекіре мен қызыл балық, бекіре мен қызыл балық
уылдырығы, бекіре мен қызыл балықтан және уылдырықтан
дайындалған жеңіл тағамдар;
13)алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік
бұйымдар;
14)өңделген және өңделмеген мех түрлері(қоян, көртышқан, ит,
бұғы және қой терілерінен басқасы);
15)таза мехтен тігілген бұйымдар, оның ішінде пальто, шолақ
пальто, жакет, жамылғы, палантин, пластиндер, бөкебай,
мойын орағыш, бас киімдер мен жағалар, ішіктер
(көртышқан, қоян, ит бұғы, қой терілерінен тігілген
бұйымдардан басқасы);
16) таза былғарыдан тігілген киім;
17) хрусталь бұйымдар, жарық беретін хрусталь приборлар;
18) бензин (авиация бензинінен басқа) дизель отыны;
19)жеңіл автомобильдер (мүгедектерге арналған қолмен
басқарылатын арнайы автомобильдерден басқа);
20)атыс және газ қаруы (мемлекет өкімет органдарының
мұқтаждары үшін сатып алынғандарынан басқа);
21)шикі мұнай (газ конденсатымен қоса) жатады.
Ал, акциздік қызмет түрлерін:
1. ойын бизнесі мен
2. лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша жүргізіледі.
Көрсетілген тауарлар ҚР Үкіметi белгілеген тәртіппен және шарттарға
сәйкес акциздік алым маркаларымен таңбалануы мүмкін. Экспортқа шығарылатын
акцизделетін тауарлар акциздік алым маркаларымен таңбалауға жатпайды.
Акциз ставкалары ҚР Үкіметімен бекітіледі және тауар бағасына (адволорлық)
немесе абсолюттік сомада өлшем бірілігіне (натуралды қатты түрде)
проценттік қатынаста белгіленеді. Алкоголь өнімдеріне тағайындалатын
ставкалар сусыз (100 пайызды) спирт құрамының көлеміне сәйкес бекітіледі.
Спирттің барлық түрлеріне белгіленген акциз ставкалары спирттің кейін
қолданылу мақсатына қарай түрленіп отырады. Алкогольдік өнім өндірісінде
спиртке қойылатын акциз ставкасы жұмсалған спиртті бір мақсатта
қолданбайтын тұлғалардың сату өніміне қойылатын базалық ставкадан төмен
болуы мүмкін. Ойын бизнесінің объектілеріне ҚР Үкімет бір жылғы (1ж)
есеппен акциздік базалық ставкасын ең жоғары және ең төмен шектерін
орнатқан. Ойын бизнес объектілеріне орнатқан базалық ставкалар көлемінде
жергілікті үкімет органдары бір әкімшілік территориялды бірлік
территориясында қызмет атқаратын барлық салық төлеушілер үшін біріңғай
акциз ставкасын бекітеді.
Акциздік белгіленген ставкалар:
1) Отандық өндіріс тауарлары бойынша-тауар өндірушінің акциз қосылатын
бағасына немесе заттай күйіндегі физикалық көлеміне қолданылады;
2) Импорттàлатын тауарлар бойынша - әкелінетін акцизделетін
тауарлардың кеден құнына немесе заттай күйіндегі нақты көлеміне
қолданылады;
3) Ойын бизнесі бойынша – ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстар
шегерілген қаражаттың сомасына қолданылады;
ҚР қатысушы болып табылатын жасалған халықаралық шарттарға сәйкес
акциздер қосылатын баға бойынша тауарлар жеткізіп тұрғаны үшін өзара есеп
айырысу көзделуі мүмкін. Отандық өндірілген тауарлар үшін тауар өндіруші
осы тауарды немесе даяр өнімнің нақты көлемін беріп тұратын, акциздер
қосылмайтын баға бойынша белгіленген құн акциз салу объектісі болып
табылады. Ойын бизнесі бойынша, ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстары
шегерілген ақшалай қаражаттың сомасы акциз салу объектісі болып табылады.
Ставкалар № 1 кестеде көрсетілген:
Қазақстан Республикасында өндірілетін және Қазақстан Республикасының
территориясында кедендік өткізу мақсатында әкелінетін акциздік тауарларға
және ойын бизнесіне тағайындалған акциздердің ставкалары.
1 – кесте.
СЭҚ ТН Атауы Салым объектісі Өндірілетін Әкелінетін
Коды тауарларға және тауарларға
ойын бизнесіне қойылатын
қойылған акциздеракциздер
ставкалары ставкалары
2207 ішінен Спирттің барлық түрлері (тауар өндірушіде Физ. 300 теңге З евро *
2208** көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтынкөлемі 1 литр 1 литр
ҚР лицензиясы бар жағдайда емдік және
фармацевтикалық дәрі-дәрмек әзірлеуге
жіберілетін сонымен бірге, бекітілген квота
көлемінде мемлекеттік медицина
мекемелеріне, спирттен басқа)
Тауар өндірушіде көрсетілген өнімді өндіру Физ 30 теңге 0,3 евро
құқығын растайтын ҚР лицензиясы бар көлемі 1 литр 1 литр
жағдайда спирттің барлық түрлерінің ішінде
спиртті ішімдіктер, күшейтілген сусындар,
соктар, шарап және бальзам
Арақ-шарап, спирт қосып күшейтілген сусын, Физ 100 теңге 1,7 евро
сок және бальзамдар көлемі 1 литр 1 литр
Коньяктар Физ 20 теңге 1,7 евро
көлемі 1 литр 1 литр
2204 Шараптар (вино) Физ 10 теңге 0,4 евро
ішінен көлемі 1 литр 1 литр
(220430 Шампан шараптары Физ 20 теңге 0,4 евро
басқа) көлемі 1 литр 1 литр
2205 Шарап өнімдері Физ 10 теңге 0,4 евро
220600** көлемі 1 литр 1 литр
220300** Сыра Физ 6 теңге 0,2 евро
көлемі 1 литр 1 литр
2402** Темекі және темекі құрамдас бұйымдар Физ 0,75 евро евро
көлемі 1000 шт 1000 шт
0301,0302, Бекіре және арқан балықтарының уылдырығы, Өндірілетін 100 % 100 %
303, 0304, олардан жасалған деликатестер тауар-лардың құны,
0305, 1604** әкелінетін тауарлардың
ішінен кедендік құны
7113,7102, Алтын платина, және күмістен жасалған Өндірілетін 10 % 10 %
39000, 7114, зергерлік бұйымдар тауарлардың құны,
7116** әкелінетін тауарлардың
ішінен кедендік құны
701321, 701331, Қорғаcынды хрустальдан жасалған бұйымдар, 0 0
701391, 940510 хрустальды жарық шамдар Өндірілетін
500** тауарлардың құны,
ішінен әкелінетін тауарлардың
кедендік құны
271000270-2710 Бензин (авиациялық отыннан басқа) Физ 2-ші қосымшаға 31 евро
00360** көлемі сәйкес 1 тонна
Жанама салықтар шығу елі принципі бойыншаФиз 2004 теңге
салынатын өзара сауда қатынастарында көлемі 1 тонна
түзілген, ТМД-ға мүше мемлекеттеріне
экспортқа
шығарылатын жанар-жағар майдан басқа
271000610 Физ 2-ші қо- 20 евро
271000650 Дизельдік отын көлемі сымшаға 1 тонна
2710 сәйкес
00690**
2709900* Мұнай шикізатымен газ конденсатын қоса Физ 0 0
ішінен көлемі
8703 Жеңіл автомобильдер Кедендік құны, не 10% бірақ
болмаса 0,5 евро
двигатель 1 куб см
көлемі шамасынан
аз емес
(двигателі-
нің көлемі
3000куб см
шамасынан көп
автомобильдер
үшін)
9303, Оқ дәрімен және газбен ататын қару Өндірілетін тауарлар 0 0
9304, (мемлекеттік билік органдарының үшін құны, әкелінетін
9305** қажеттілігіне алынатын қарудан басқа) тауарлар үшін құны
ішінен
271600000 Электр энергиясы Физ. көлемі 0,03 теңге 0,03 теңге
Вт сағ кват сағ
Ойын бизнесі (лотереядан басқа) Ойын бизнесінен
түсетін түсім 20 %
Лотереялар, мемлекеттік (ұлттық) Лотерея өткізуден 10 %
лотереядан басқа түсетін түсім
Қазақстан Республикасының территориясында өндірілген бензин (авиациялықтан
басқа) және дизельдік отын, көтерме және бөлшек саудасын жасайтын, жеке
және заңды тұлғалар өткізетін бензин және дизельдік отын өнімдеріне
салынатын акциздер ставкалары.
2 кесте
Төлеуші 1 тоннаға салынатын акциздер ставкалары
(теңге)
Бензин (авиация-лықтанДизелдік жанар май
басқа) (СЭҚТН коды
(СЭҚТН коды 2710,00610,
2710,00270, 2710, 00650,
2710,00360) 2710 00690)
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін бөлшек МӨЗ 4500 540
(соңғы тұтынушыға) және көтерме (әрі қарайғы
қайта сату мақсатында) сауда жасайтын жеке
және заңды тұлғаларға өткізу.
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін МӨЗ 5000 600
бартерлік операциялар және өзара есепті
өткізуді қоса алғанда, өндіріс қажеттіліктері
үшін тұтынушы кәсіпорындарға өткізу.
Мұнай өңдеу зауыттарының өз өнімдерін жеке МӨЗ 5000 600
бөлшек сауда жүйесі арқылы өткізу.
Заңды және жеке тұлғалардың жанар-жағар май Жанар май заттарын 500 60
материалдарын (соңғы тұтынушыға) бөлшек саудабөлшек сауда
ретінде өткізу. ретінде сататын
заңды және жеке
тұлғалар
Көтерме сауда жасайтын заңды және жеке Жанар май заттарын 0 0
тұлғалардың (әрі қарай қайта сату мақсатында)көтерме бағамен
жанар-жағар май материалдары, бөлшек саудасынсататын заңды және
іске асырушыларға өткізу жеке тұлғалар
Лотерияның акциз бойынша декларациясы
3-
кесте
№ Лотерия түрі Лотерия Тапсырылған Акциз Есептел-ген Ескер-
Шығары-латын билетін өткізуқаржы түсімі,став-касы акциз, теңге тулер
лотерия бағасы, теңге теңге %
билеттері-нің
саны
1 Заттық 100 000 100 10000000 10 1000000
2
3
4
5
6 Барлығы 100 000 100 10000000 10 1000000
Акциз салынатын объектілерге мыналар жатады:
1) акциз төлеушілердің өндірілген не болмаса, құйылған акциздік тауарлармен
жасалынатын келесі операциялар:
а) акциздік тауарларды өткізу;
б) алыс-беріс негізінде қайта өңдеуде акциздік тауарларды өткізу;
в) алыс-беріс шикізаттарын қайта өңдеу өнімдері бойынша акциздік тауар
материалдарының қатарына өткізу;
г) жарғылық капиталға жарна төлеу;
д) акциздік тауарларды нақты төлем кезінде пайдалану;
е) тауар өндіруші өзінің құрылымдық бөліміне акциздік тауарларды
жіберу;
ж) өндірілген, табылған, не болмаса құйылған акциздік тауарларды,
тауар өндірушілер өздерінің өндірістік қажеттіліктеріне жарату керек, оның
ішінде:
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме
бағамен өткізу,
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды бөлшек
бағамен өткізу,
- мұралық құқығы бойынша мемлекет қарамағына өткен және мемлекет
меншігіне өтеусіз берілген, конфискацияланған немесе иесіз акциздік
тауарды өткізу,
- ойын бизнес саласында қызмет ету,
- лотерея ұйымдастыру және өткізу,
- акциздік тауарлардың акциздік (марка) жиын белгілерін жоғалту немесе
бүлдіру,
2) Акциз келесі қызметтерге салынбайды:
а) акциздік тауарларды сыртқа шығару,
б) этильдік спирт өндірісі мен айналымын бақылайтын өкілетті орган
белгілейтін квоталар көлемінде жіберілетін этилдік спиртке салынбайды. Олар
келесідей мақсатта:
- тауар өндірушінің көрсетілген өнімді өндіру құқығын растайтын ҚР
лицензиясы бар жағдайда емдік және фармацевтикалық дәрі-дәрмек
әзірлеу үшін,
- 0,1 литрден көп емес сыйымды тұтынушылық ыдысқа құйылған, сонымен
бірге ҚР заңнамасына сәйкес дәрілік зат сапасында тіркелген спирт
құрамдас, медициналық өнімнен мемлекеттік медицина мекемелеріне
жіберіледі.
Операцияның орындалу уақыты:
1. Осы бабпен басқа жағдайлар қарастырылмаған кезде, барлық операцияны
орындау уақыты сатып алушыға акциздік тауарды жіберу күні болып
есептеледі.
2. Тауар өндірушілердің акциздік тауарларды өзінің құрылымдық бөлім
жүйесі арқылы өткізу жағдайында , операцияның орындалу уақыты
құрылымдық бөлімдерге тауар жіберу күнімен есептеледі.
3. Акциздік тауар болып келетін алыс-беріс тауарларын өткізу барысында,
операцияның орындау уақыты, көрсетілген тауарларды мердігерге өткізу
күнімен көрсетіледі. Акциздік тауарларды алыс-беріс тауарларынан
әзірлеу жағдайында операцияның орындалу уақыты әзірлеген акциздік
тауарларды, тапсырыс берушіге немесе нұсқалған тұлғаға беру күні болып
есептелінеді.
4. Акциздік тауарларды өзінің жеке өндірістік қажеттіліктері үшін
пайдалану жағдайында операцияның орындалу уақыты көрсетілген
тауарларды іске асыру күнімен есептеледі.
5. Лотереяны ұйымдастыру мен өткізу жағдайында операцияның орындалу
уақыты , лотерея билеттерін сатуға шығаруды салық органында тіркеу
күнінде көрсетіледі.
6. Акциздік өнімді, акциздік жиын (марка) белгілерін жоғалту немесе іске
жарамсыз қалуы жағдайында операцияның орындалу уақыты, бүлінген
акциздік өнімді есептеп шығару туралы акті құру күнімен өндірістік
процесте өнімнің келесі пайдалануы туралы шешім қабылданған күні
есептеледі.
Жанама салық базасы 261-бапта көрсетілген, мұнда:
1. Акциздердің адволорлық ставкалары белгіленген акциздік тауарлар
бойынша салық базасы акциз және ҚҚС кірмейтін және өндірушінің сату
бағасы бойынша белгіленетін өндірілген және өткізілген акциздік
тауарлар бағасымен анықталады.
2. Акциздік қатаң ставкалар бойынша белгіленген акциздік тауарлар үшін
салық базасы нақты түрде өндірілген және өткізілген акциздік тауарлар
көлемімен анықталады.
3. Лоторея ұйымдастыру және өткізу қызметін іске асыру бойынша салық
базасы, акциз сомасы қосылмаған лотерея билеттерін сатуға шығаруды
салық орындарында тіркелген, лотерея ұйымдастырушысы тапсырған
түсімнен ұтыс қорындағы қаржы шегерілген сома болып анықталады. Салық
базасы лотерея шыққан сәттен бастап оны өзгертуге жол берілмейді.
Әртүрлі ставка қойылған жағдайда спирттің барлық түрлеріне салық салу
ерекшеліктерінің түрлері:
1) Осы Кодекске сәйкес спирттің барлық түрлеріне әртүрлі акциздік
ставкаларды белгілеу жағдайында салық базасы біркелкі ставкалар салынатын
операциялар бойынша бөлек түрде анықталады.
2) Алкоголь өнімдерін өндірушінің базалық ставкадан төмен акциз
ставкасымен алған спиртті, алкоголь өнімдерін өндіруден басқа мақсатта
пайдалану барысында бұл спирт бойынша акциз сомасы алкоголь өнімдерін
өндіруші болып табылмайтын тұлғалардың өткізетін спирттің барлық түрлері
үшін, акциздің базалық ставкасы бойынша қайта есептеліп, бюджетке төленуі
қажет. Салықты қайта санау және төлеуді спирт алушы жүзеге асырады.
3) 2-тараудың ережелері бойынша емдік және фармацептикалық дәрі-дәрмек
өндірісі, сонымен бірге медициналық қызмет көрсету үшін алынған спиртті
мақсатсыз пайдалану жағдайында да өз күшіне енеді. Бұл спирт бойынша акциз
төлеушілер, спиртті акцизсіз алған емдік және фармецевтикалық дәрі-дәрмек
өндірушілер мен мемлекеттік медициналық мекемелерге табыс етіледі.
Акциздік тауарды іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:өндірілген тауар
бүлініп, жоғалған жағдайда, акциз төтенше жағдай нәтижесінде пайда болған
шарттарды есепке алмағанда толық көлемде төленеді. Осы ережеде келесі
өткізу мақсатында алынған бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік
отынды бүлдіріп, жоғалтқан жағдайда да қолданылады.
Акциздік жиын белгілерін (марка) іске жарамсыз ету, жоғалту бойынша:
1. Осы 258 - баптың 2-тармағында басқа жағдай қарастырылмай, акциздік
жиын балгілері (маркалары) бүлініп, жоғалған болса, акциз тапсырылған
(хабарланған) ассортимент көлемінде төленеді. Алкогольдік өнімдерге белгі
салу үшін бағытталған бүлінген не болмаса жоғалған (оның ішінде ұрланған)
акциздік жиын белгілері бойынша акцизді есептеу, белгіде көрсетілген
(ыдыстың) сыйымдылық көлеміне қарай қолданылатын белгілі ставкалар бойынша
жүзеге асырылады. Берілген белгіде (ыдыста) сыйымдылық көлемі көрсетілмеген
жағдайда жоғалған немесе бүлінген акциздік жиын белгілері (маракалары)
бойынша акцизді есептеу кезінде, акциздік жиын белгілері (маркалар)
бүлініп, жоғалған кезеңнің алдындағы салықтық кезең барысында өнімнің
құйылуы (қапталуы) іске асырылған соң, ең үлкен (ыдыс) сыйымдылық көлеміне
байланысты шығарылады.
2. Акциздік жиын белгілерінің (маркасының) бүлінуі, жоғалуы кезінде,
акциз келесі мақсатта төленбейді:
- акциздік жиын белгілерінң (маркаларының) бүлінуі, жоғалуы төтенше
жағдай нәтижесінде орын алғанда,
- бүлінген акциздік жиын белгілерін (маркаларын) салық органдары
есептен шығару актісі негізінде жойылуға қабылданғанда, төленбейді.
ҚР территориясында бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік
отынды көтерме және бөлшектеп сатуға қатынасатын критерийлерге:
1) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өткізу,
көтерме сауда саласына толық жатқызылады. Егер сату-сатып алу келісім шарты
бойынша, сатып алушы көрсетілген акциздік тауарларды қабылдауға және осы
сату-сатып алу келісім шарты бойынша тауар қоюшы болып есептелгенде:
- бензин және дизельдік отын өндіруші болғанда,
- келесі өткізу мақсатында, сырттан бензин (авиациялық отыннан басқа)
және дизельдік отын алған салық төлеуші болған жағдайда тауарларды
келесі өткізуші қолдануға міндеттенеді.
2) Бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынмен бөлшек
сауда жасау саласында 1-тармақта көрсетілген тауар қоюшы орындайтын келесі
операциялар мынадай:
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды жеке
тұлғаларға өткізу,
- келесі өткізу мақсатында өндірілген немесе сатып алынған бензин
(авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды өздерінің жеке
өндірістік қажеттіліктеріне пайдалану,
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды заңды тұлға
(оның ішінде шетел заңды тұлғасы) және жеке кәсіпкер өздерінің
өндірістік қажеттіліктеріне байланысты өткізуде көрсетіледі.
Ойын бизнесінің салалық қызметіне салық салуда ойын бизнесі
(лотереяны есептемегенде) саласындағы қызмет барысында салым салу
объектісіне келесілер жатады:
- ойын үстелі,
- ақшалай ұтысты ойын автоматы,
- тотализатор кассасы,
- бухгалтерлік кеңселер кассасы,
Лотерея ұйымдастыруға және жүргізудегі салық салуға мыналар жатады:
1. Лотерея бойынша салым салу объектісі – лотерея ұйымдастырушысының
лотерея билеттерін сатуға шығаруды айтады. Осы баптың мақсатында сатуға
шығару дегеніміз - лотерея ұйымдастырушысы өткізуге дайындап қойған лотерея
билеттерінің санын айтады.
2. Лотерея билеттерін сатуға әрбір шығарушы және оның ақша есебіндегі
көлемі салық органдарында лотерея билеттерін өткізуді бастағанға дейін 10
(он) күн кешіктірмей, міндетті тіркеуден өткізеді. Лотерея билеттерін
сатуға шығарудың тіркеу тәртібін өкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Акциздік тауарлар экспортын растау:
1) Осы 268 - баптың 2-тармағына сәйкес салық салудан босатуды
негіздеуді растау үшін, акциздік тауарлар экспортын орындау барысында салық
төлеуші 60 жұмыс күні ішінде міндетті түрде тіркеу жері бойынша салық
органына келесі құжаттарды тапсырады:
- экспортқа шығарылатын акциздік тауарларды жіберуге арналған келісім
шарт,
- кеден жүк декларациясы немесе оның экспорт режимдегі акциздік
тауарларды шығаруды реттеген, кедендік органмен расталған және тиісті
белгі қойылған көшірмесі. Акциздік тауарларды экспорт режимде
магистральды құбырлар немесе электрлі тасымалдау жүйелері, толық емес
кедендік декларациялау процедурасын қолдану бойынша сыртқа шығару
жағдайында, экспорттық операцияларды кедендік құжаттау жасаған,
кедендік органның белгілері қойылған толық кеден жүк декларациясы
растай алады,
- ҚР кедендік шекерасындағы өткізу тармағында орналасқан кедендік
органның белгісі қойылған тауарға ілеспе құжаттардың көшірмесі
көрсетіледі. Экспорт режимінде магистральді құбырлар мен электр
тасымалдау жүйелері бойынша, акциздік тауарларды сыртқа шығару
жағдайында тауарға ілеспе құжаттардың көшірмелерінің орнына
тауарларды қабылдау тапсыру актісі ұсынылады,
- ҚР салық төлеушісінің заңға сәйкес ашылған шоттарына акциздік
тауарларды өткізуден түскен нақты пайда көлемін растайтын төлемдік
құжаттар және банкілік көшірмелер.
2) ҚР акциздік тауарларының экспортын акциздеуден босату туралы ТМД
мемлекеттерімен түзген келісім шарттар бойынша акциздік тауарларды
экспортқа шығару барысында, қосымша ҚР кедендік территориясынан шығарылған
акциздік тауарларды импорттаушы елде құжатталған кеден жүк декларациясының
көшірмесі ұсынылады.
3) Осы баптың 1 және 2- тармақтарында сәйкес экспорттық акциздік
тауарлардың өткізілуі расталмаған жағдайда бұл өткізуге ҚР территориясында
акциздік тауарларды өткізу үшін осы тарауда бекітілген тәртіп бойынша акциз
салынуы қажет.
Акциз сомасын есептеу:
1. Акциз сомасын есептеу салық базасына қойылған акциз ставкасын
қолдану арқылы жүзеге асады.
2. Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу салық салу
объектілерінің санына қатысты салық мерзіміне орнатылған акциз ставкасын
қолдану нәтижесінде орындалады. Салық мерзімінде салық салу объектілерінің
саны өзгерген жағдайда іске қосылған (істен шығарылған) объект үшін акциз
сомасы толық көлемде төленеді.
Салықтан ұсталынатын төлем:
1) Салық төлеушінің осы баптың қарастырылған ұстап қалынатын төлемге
салық сомасын азайту құқы бар,
2) Көрсетілген тауарлар келесідей акциздік тауарлар өндірісі үшін
негізгі шикізат сапасында пайдаланған жағдайда, ҚР кедендік территориясына
акциздік тауарларды (спирт және газ конденсатын қоса алғанда, мұнайдың
барлық түрлерінен басқа) импорттау барысында, төленген акциз сомалары
ұсталынып қалады. Осы тармаққа сәйкес акциздік тауарларды салық мерзімінде
әзірлеуден, нақты пайдаланған акциздік шикізат көлеміне қарай, анықталған
акциз сомасына шегерім орындалады. Осы 268-баптың ережесі, сонымен бірге,
акциздік алыс-беріс шикізаты мен материалдар егесінің акциз төлемін
растаған жағдайда, акциздік алыс-беріс шикізат және материалдардан
әзірленген акциздік тауар өткізу кезінде де қолданылады.
Акциздерді төлеу мерзімі:
1. Спирттің барлық түрлеріне,
- алкоголь өніміне,
- темекі бұйымдарына,
- темекі құрамдас басқа заттарға акциз бюджеттік операцияның орындалу
күнінен кейін 10 (он) күннен кешіктірмей есепке алынуы қажет.
2. Алыс-беріс шикізат пен материалдардан өндірілген акциздік тауарлар
бойынша, өнімді тапсырыс берушіге немесе көрсетілген тұлғаға тапсыру
күнінде төленеді.
3. ҚР территориясында өндірілген газ конденсатын қоса, шикі мұнайды
өнеркәсіптік қайта өңдеуге тапсыру барысында акциз тапсырыс күнінде
төленеді.
4. Осы 271-баптың 1 және 3-тармақшаларында көрсетілмеген акциздік
тауарларға қойылған акциздер бюджетке келесі мерзімнен кешіктірілмей түсуі
қажет:
а) 10 (он) салық мерзімінің ішінде орындалған операциялар бойынша
айдың 13-і күні түсуі керек,
б) салық мерзімінің екінші 10-шы күні ішінде орындалған операциялар
бойынша есептік айдан кейінге айдың үшінші күні түсуі керек,
в) салық мерзімінің қалған күндерінде орындалған операциялар бойынша
есептік айдан кейінгі айдың 23 ші күні түсуі керек.
5. Акциз салынуға тиіс жеке өндіріс шикізатынан акциздік тауарлар
өндіру барысында берілген шикізатқа акциз дайын өнімді, акциздік тауарлаар
бойынша (қызметке қойылған) акциз төлеу үшін қойылған мерзім ішінде
төленеді.
6. Ойын бизнесі бойынша акциз төленеді.
7. Лотерея ұйымдастыру және өткізу бойынша қызметке қойылған акциз,
лотерея билеттерін шығаруды тіркеу күніне дейін төленеді немесе лотереяны
сатқаннан кейін төленеді.
Акциз төлеу орны.
1) Осы 272-баптың 2-тармағында көрсетілген жағдайдан басқа акциз
төлеуші тіркелу орнына байланысты төленеді.
2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер акцизді келесі қызметті
орындайтын құрылымдық бөлімдердің орналасу орны бойынша төленеді:
- спирттің және алкоголь өнімдерінің барлық түрлерін өндіру немесе
құю;
- бензин (авиациялық отыннан басқа) және дизельдік отынды көтерме және
бөлшек бағамен сату;
Салық төлеушілердің құрылымдық бөлімдері бойынша акцизді есептеу
және бөлшек бағамен сатуда оның төлеу тәртібі:
1. Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер өзінің құрылымдық
бөлімдерін, орналасу орны бойынша салық органдарында тіркеу есебіне
тұрғызып, өзінің тіркелу орны бойынша салық органына құрылымдық бөлімдерін
тіркеу есебіне тұрғызу туралы хабарлама жасауы тиіс.
2. Құрылымдық бөлім бойынша төленетін акциз сомасы әр құрылымдық бөлім
үшін есептелген акциз негізінде анықталады.
3. Құрылымдық бөлім бойынша акциз есебін түзуде, салық мерзімі ішінде
құрылымдық бөлімнің акциз салынатын операциялар есепке алынады.
4. Акциз төлеушілер құрылымдық бөлім үшін төленуге тиіс акциз
сомасының есебін өзінің тіркелу орны бойынша салық органына, ал есеп
көшірмелерін құрылымдық бөлімінің тіркелу орны бойынша салық органына
тапсыруы қажет.
5. Құрылымдық бөлімдер үшін ағымдағы төлемдерді қоса алғанда, акцизді
заңды тұлға тікелей өзінің есеп шотынан төлейді немесе құрылымдық бөлімге
жүктейді.
6. Осы бапта бекітілген тәртіп, сонымен қатар 2-тармақта
көрсетілгендей тіркелу орны бойынша емес, қызметті орындайтын жеке
кәсіпкердің акциз төлеуі барысында да өз күшіне енеді. Ағымдағы төлемдерді
қоса алғанда, жеке кәсіпкердің акциздік төлемдері қызмет орны бойынша
жасалынады. Акциз үшін салық мерзімі ретінде күнтізбекті ай белгілейді.
Салық декларациясы мына түрде тапсырылады:
1) Әрбір салық мерзімі аяқталған соң, салық төлемеуші тіркелу орны
бойынша салық органдарына акциз декларациясын салық мерзімінен кейінгі
айдың 15-ші күнінен кештетпей тапсыруы тиіс.
2) Құрылымдық бөлімдері бар акциз төлеушілер декларациямен бірге
бөлімдер үшін акциз есептерін тапсырады.
3) Құрылымдық бөлімдер үшін акциз бойынша декларация және есеп, салық
органына салық мерзімінен кейінгі айдың 15-ші күнінен кешікпей тапсырылады.
Импортталатын акциздік тауарлардың салық базасы:
1. ҚР кедендік территориясына қатаң ставкалы акциздер бекітілген
акциздік тауарлар импорты үшін салық базасы нақты түрде импортталатын
акциздік тауарлар көлемінен анықталады.
2. Адвалорлы ставкалар қойылған акциздік тауарлар импорты үшін салық
базасы ҚР кеден заңдарына сәйкес импорттың акциздік тауарлардың кедендік
құнымен анықталады.
Импорттың акциздік тауарлар үшін акциздік төлемдер мерзімі-белгі
салынуға тиіс импорттық акциздік тауарлар, акциздік жиын белгілерін (марка)
алу күні немесе оған дейін төленеді. Сондай-ақ импорттық тауарлар үшін
акциздер 276-баптың 1-тармағында қарастырылған жағдайдан басқа ҚР кеден
заңдарымен анықталған кедендік төлемдерге бөлінетін күні төленеді. 2-
тармақта көрсетілген акциздік тауарлардың нақты импорты бойынша акциз
сомасы тиянақталуы тиіс.
Акцизден босатылған акциздік тауарлар импорты ҚР Үкіметі бекіткен
нормалар бойынша жеке тұлғалар әкелетін акциздік тауарларға акциз
салынбайды.
Төменде берілген импорттық тауарлар акцизден босатылады:
1) Жолда және аралық аялдама арасында халықаралық жүк тасымалдайтын
көлік құралдарын эксплуатациялау үшін қажет, сонымен бірге, 278-бапта
көрсетілген авария (бұзылу) салдарын жою үшін шет елде алынған акциздік
тауарлар,
2) ҚР кедендік шекарасы арқылы өткізуге дейін зақымдану нәтижесінде
бұйым және материал сапасында пайдалануға жарамсыз болған тауарлар,
3) Шетелдік дипломатиялық және оған теңестірілген өкілдіктердің ресми
пайдалануы үшін, сонымен бірге, осы үкіметтердің ҚР қатысқан халықаралық
келісім шарттарына сәйкес босатылатын дипломатиялық және әкімшілік-
техникалық қызметкерлерінің және олармен бірге әкелінетін тауарлар,
4) Еркін айналым үшін тауар шығару режимінен басқа ҚР кедендік
заңнамасымен бекітілген кедендік ресми шеңберінде босатылып, ҚР кедендік
шекарасы арқылы өткен тауарлар,
5) ҚР заң құжаттарына сәйкес тіркелген және 0,1 литр сыйымдылықтан көп
емес тұтынушылық ыдыстарға құйылған медициналық спирт құрамдас өнім
(бальзамдардан басқа) акцизден босатылады.
2. Шет ел тәжірибесінде акциздік салым салу
Көптеген мемлекеттер акциздерді ерте уақыттан кеңінен пайдаланып
келеді. Ең алғаш акциздер Ежелгі Римде пайда болды. Тауар-ақша
қатынастарының дамуымен салым салудың акциздік формасы жаңа күшке ене
бастайды. Қазіргі уақытта капиталистік елдерде акциздер мемлекеттің маңызды
табысы болып табылады.
Мысалы: Франция және Германияда акциздер мемлекеттік бюджеттің 50
пайызын, Ұлыбританияда –38 пайызын, Жапонияда –16 пайызын құрайды.
Революцияға дейін Ресей экономикасында акциздер мемлекеттік табыстың
60,8 пайызын қамтамасыз етті. Салым объектілеріне бірінші қажеттілік
тауарлар (тұз, қант, сіріңке, шәй, киім) сонымен қатар, көпшілік тұтыну
тауарлары (арақ, темекі, солод және т.б) жатты. КСРО-да 1930 жылы орын
алған салық реформасы 86 салықтың орнына айналым салығын енгізіп, акциз
ұғымын жойған болатын. Шет ел тәжірибесінде акциз негізінен жалпы айналым
көлеміне салынатын. Әдетте бұл сатылған айналымға қойылған проценттік
ставкалар болатын. Германияда акциздерді тұтынуға салынатын салықтар деп
атайды. Олар өз кезегінде үш топқа ажыратылады:
1) азық-түлік тауарларына (қант, тұз)
2) рахаттандыратын өнімдерге (темекі, кофе, сыра және т.б)
3) тұтынуға мысалы, мұнай өнімдеріне салынатын басқа да
салықтар.
Бұл салықтар өнім бағасына тиісті салық сомасын қосып, салмақты
тұтынушының өзіне түсіретін өндірушіден алынады. Германияда мұнай
өнімдеріне салынатын салық қазіргі уақытта жалпы салық түсімдерінің 1,6
пайызын құрап, үлкен соманы есепке алады. 1993 жылдың басында Германияда
үкіметтік жоспарлар аясында қызу, алғашқы орынға ие болады. Осы салықты
жоғарылату (автомобиль жанар-майына салынатын салық) не автогон бойынша өту
үшін пайдаланатын шикі мұнайға, мұнай өнімдеріне салынатын салық
салынбайды. Дегенмен автокөлік үшін жанар май ретінде бөлме жылытуға
пайдаланатын және жанар-жағар май сапасындағы мұнай өнімдеріне әртүрлі
ставкалар салынады. Мәселен, бөлме үшін арналған жеңіл сұйық отынды 9,4 Ом
100кг қатынасында , ауыр отынға –3 Дм100 кг, этилденген бензинге 92 дмгл
(гектометр), этилденбеген –82 дмгл қатынасында салынады. Автокөлік жанар-
жағар майы қызметінде табиғи газға да салық салынса, экзотикалық отын
ресурстары спирт, сутекке салық салынбайды.
Бұл топтың басқа да салықтарынан темекі бұйымдарына салынатын салықтың
(барлық салық түсімдерінің 3 пайызы) маңызы ерекше. Қалған салық түрлері
әрқайсысы 1 пайыздан кем түсім береді.
Мысалы: кофе үшін төленетін салық –0,3 пайыз, сыра үшін төленетін
салық-0,2 пайыз же т.б. қамтамасыз етеді.
Әйтсе де бұл салықтар нақты шектеліп, ставкалар тәртіпті түрленген.
Сонымен сыраға төлейтін салық ставкасы сыраның сапасына және берілген сыра
қайнататын өндірістің көлеміне тәуелді болады. Жай (толық) сыраға 12-15
Дмгл қатынасында салық салынады. Сыра қайнатқыштың өзінде тұтынылатын
немесе өз қызметкерлеріне жеңілдікпен (не тегін берілетін) сатылатын сыра
салықтан босатылады. Пайдаланатын қанттың тазалығымен сипатына байланысты
қантқа салынатын салық ставкалары да түрлі болып келеді.
Тағы да бір мысал: салық өсімін экономикалық емес, әлеуметтік
міндеттерді шешуге көмек ретінде қолдану болып табылады. Темекіге акциз
бірден өскен соң, темекі шекпейтіндердің саны темекінің денсаулыққа зиян
туралы ұзақ мерзімді компаниясын нәтижеснен анағұрлым азайып кетуін
көрсетеді.
Салық арқылы экология мәселелерін де шешуге болады. Өз уақытында елдің
өнеркәсібі автокөліктерді катализаторлармен қамтамасыз етуге қарсы болды.
Ол кезде катализаторлармен жабдықталған автокөліктерге салық бірден
төмендетілген еді. Катализаторлы автокөліктер пайдаланатын бензин түрлеріне
акциздік жиынды (марканы) азайтып, катализаторға шығындатылған қорғасын
және басқа қоспалар құрамдас бензин сорттарына акциз төлемдері ұлғайтылды.
Бүгінгі күні Германияда автокөлікке төленетін салық факторға цилиндр
көлемі және катализатордың барлығына немесе жоқтығына байланысты
көрсетіледі.
Двигатель цилиндрінің көлемі 100 дм3 , катализатор автокөлік егесі
катализаторы болмаған жағдайдан 3 (үш) есе аз салық төлейді.
Катализатормен жабдықталған, қуаты төменірек автокөлік егелері салықтан
босатылған.
Еуропалық Одақ ішінде акциздер гармонизациясы ҚҚС гармонизациялауға
байланысты. Азаматтары сауда-саттықты шет елдерге жасайтын елдердің
бюджеттік шығындарын біршама көтеруге, сонымен бірге туризмді ынталандыруға
бел буды. Ынталандыруға әкелетін туристік шопинг және шекаралық сауда
даму темптерін бәсеңдету үшін бүкіл қауымдастықты акциздерді біркелкі
тәртіпке қойып, акциздік тауар бағаларындағы едәуір айырмаға жол бермеу
ұсынылады. Бұл жағдайда салық түсімдерінің бағасына акциз қосылған тауарлар
мен қызметтер көрсетуде сатып алынатын елге тиісті. Бюджеттік шекараларды
толық жою және салық ставкаларын біркелкі тәртіпке келтіру мерзіміне дейін,
жаңа акциз енгізуге жол бермей, арақ-шарап және темекі бұйымдарына акцизді
өзгертпеу дұрыс шешім болып табылады.
1.3 ҚР қазіргі салық жүйесінде акциздік салым салу механизмі
Қазіргі уақытта жалпы салық саясатының құрамдас бөлігі ретінде
акциздерге үлкен көңіл бөлінеді. ҚР-да акциздік салым салу бюджетке үлкен
қаржы түсімдерін қамтамасыз етуде.
Акциздер бойынша түсімдер тікелей акциздік тауарлар өндірісінің
көлеміне тәуелді. Қажетті өріс көлемінде үкімет акциздер ставкаларын және
салық салынатын тауарлар тізімін қадағалап отырады.
Мысал, ретінде акциздің бензиннен, уылдырыққа дейінгі тауарларға
салынатынын келтіруге болады. Бұл жәйт тауар бағасына кіретіндіктен,
акциздердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz