Гуманизмнің бастаулары бруно

І. Кіріспе
1. Гуманизмнің бастаулары бруно.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ғылыми . философиялық қайта түлеу.
2. Қайта өрлеу дәуіріндегі ғалымдар Н.Коперник, Д, Г.Галилей
3. Утопиялық ізденістер.
ІІІ. Қорытынды.
1. Қайта өрлеу дәуірінің ерекшелігі.

XIV және XVI ғасырлар аралығы Батыс Еуропада «Қайта өрлеу дәуірі» деген атқа ие болғанды. Мәселе антикалық мәдениетке шұғыл бетбұрыс жасалынғандығына байланысты еді. Ортағасырлық араб тілді философия мен жаратылыстану ғылымы арқылы сақталған, әрі ілгері дамытылған антикалық мәдениет жаңа буржуазиялық мәдениеттің қалыптасуы үшін арқау болды. Бұл кезең алпауыттар заманы мен капиталистер заманының арасындағы өтпелі дәуірге сай келді.
Капиталистік қоғамдық қатынастардың қалыптаса бастауына осы кезеңде ашылған географиялық жаңалықтар мен техникалық жетістіктер ыңғайлы жағдай туғызды. Олар экономикалық дамуды жеделдете түсті. Атап айтқанда, 1492 жылы Америка материгі ашылып, еуропалықтар оны игере бастады. Мұның өзі кеме жасау, суда жүзуге байланысты техникалық құралдардың, механика ғылымының жедел қарқынмен дамуына игі әсерін тигізді. Қару-жараққа оқ-дәрі қолданыла бастады, кітап басып шығару ісі қолға алынды. Бұлардың бәрі Африка жағалауы арқылы Үнді мен Қытайға жол ашылғаннан кейін ғана мүмкін болды, өйткені жоғарыда аталған көптеген техникалық жетістіктерді еуропалықтар сол елдерден қабылдаған еді. Осы кезде сауданың күрт дамуы өндірістің өркендеуіне әкеліп соқтырды. Алпауыттық қоғамның дәстүрлі өндіріс тәсілі жаңа қажеттілікті өтей алмайтын дәрежеге жетті. Ескі қоғамның ішінде жаңа капиталистік қатынастар қалыптаса бастады. Сонымен қатар, алпауыттарға және дін үстемдігіне қарсы төңкерісшіл күштер пайда болды. Бірақ та «Қайта өрлеу дәуірінде» буржуазия әлі жас, тәжірибесіз, әрі әлжуаз еді. Сондықтан да ол халық көтерілістерінің жетекшісі дәрежесіне әлі де көтеріле алмағанды. Осы кезеңде буржуазияның дүниетанымы материалистік философия сипатында немесе католик дінінің үстемдігіне қарсы діни ілімдер түрінде қалыптасты.

1. Бейсенов Ш.
«Философия» 2005. Шымкент
2. Оңалбеков Ә.К.
Садуов Б.И.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе
1. Гуманизмнің бастаулары бруно.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ғылыми – философиялық қайта түлеу.
2. Қайта өрлеу дәуіріндегі ғалымдар Н.Коперник, Д, Г.Галилей
3. Утопиялық ізденістер.
ІІІ. Қорытынды.
1. Қайта өрлеу дәуірінің ерекшелігі.

Гуманизмнің бастаулары

XIV және XVI ғасырлар аралығы Батыс Еуропада Қайта өрлеу дәуірі деген
атқа ие болғанды. Мәселе антикалық мәдениетке шұғыл бетбұрыс
жасалынғандығына байланысты еді. Ортағасырлық араб тілді философия мен
жаратылыстану ғылымы арқылы сақталған, әрі ілгері дамытылған антикалық
мәдениет жаңа буржуазиялық мәдениеттің қалыптасуы үшін арқау болды. Бұл
кезең алпауыттар заманы мен капиталистер заманының арасындағы өтпелі
дәуірге сай келді.
Капиталистік қоғамдық қатынастардың қалыптаса бастауына осы кезеңде
ашылған географиялық жаңалықтар мен техникалық жетістіктер ыңғайлы жағдай
туғызды. Олар экономикалық дамуды жеделдете түсті. Атап айтқанда, 1492 жылы
Америка материгі ашылып, еуропалықтар оны игере бастады. Мұның өзі кеме
жасау, суда жүзуге байланысты техникалық құралдардың, механика ғылымының
жедел қарқынмен дамуына игі әсерін тигізді. Қару-жараққа оқ-дәрі қолданыла
бастады, кітап басып шығару ісі қолға алынды. Бұлардың бәрі Африка жағалауы
арқылы Үнді мен Қытайға жол ашылғаннан кейін ғана мүмкін болды, өйткені
жоғарыда аталған көптеген техникалық жетістіктерді еуропалықтар сол
елдерден қабылдаған еді. Осы кезде сауданың күрт дамуы өндірістің
өркендеуіне әкеліп соқтырды. Алпауыттық қоғамның дәстүрлі өндіріс тәсілі
жаңа қажеттілікті өтей алмайтын дәрежеге жетті. Ескі қоғамның ішінде жаңа
капиталистік қатынастар қалыптаса бастады. Сонымен қатар, алпауыттарға және
дін үстемдігіне қарсы төңкерісшіл күштер пайда болды. Бірақ та Қайта өрлеу
дәуірінде буржуазия әлі жас, тәжірибесіз, әрі әлжуаз еді. Сондықтан да ол
халық көтерілістерінің жетекшісі дәрежесіне әлі де көтеріле алмағанды. Осы
кезеңде буржуазияның дүниетанымы материалистік философия сипатында немесе
католик дінінің үстемдігіне қарсы діни ілімдер түрінде қалыптасты.
Ал, жаңа өндіргіш күштердің даму қажеттіліктері жаратылыстану
ғылымдарының өркендеуін талап етті. Философияның алдында жаңа міндет тұрды,
ол - нақтылы ғылымдарды ортақ зерттеу тәсілімен қамтамасыз ету мәселесі
болатын. Ортағасырлық схоластикага қарсы бағытталған тәжірибеге сүйену, әрі
математикаға иек тарту тәсілдері таным теориясының арқауы іспеттес болды.
Осындай күрделі де қиын да мәселелерді Қайта өрлеу дәуірінің ғұламалары
абыроймен шеше алды десек артық айтқандық болмас еді. Бұл туралы Ф. Энгельс
өзінің Табиғат диалектикасы деген еңбегінде өте дәл тауып айтқан: ... А
осы революция жағдайында дамыған жаратылыстану ғылымы бүтіндей революциялық
ғылым болды, ұлы итальяндардың туып келе жатқан жаңа философиясымен қоян-
қолтық әрекет етіп, өзінің азап шегушілерін отқа тастатып, зындандарға
қаматып отырды. Айта қаларлық бір жай, оларды қудалауда протестанттар
католиктермен бәсекеге түсті. Протестанттар Серветті, ал католиктер
Джордано Бруноны отқа жағып өртеді. Бұл бір алыптарға мұқтаж болған және
сол алыптарды, оқымыстылықтың, рух пен мінез-құлықтың алыптарын туғызған
заман еді. Мұның өзін француздар Ренессанс деп дұрыс атаған, ал
протестанттық Еуропа біржақты әрі шектеулі түрде ғана реформация деп атаған
заман еді.
Капиталистік қоғамдық қатынастар ең алдымсн Италияда қалыптаса бастады.
Осыған орай Италиядағы Қайта өрлеу дәуірінің тамаша үлгідегі табыстары
атақты ғұламалар мен суретшілерді, ақындар мен философтарды дүниеге
келтірді. Олардың негізгі мақсаты ерікті адамды дәріптеу болды, мәдениет
саласындағы бұл бағыт гуманизм (латын тілінде адам деген мағынаны
білдіреді) деп аталды. Алайда, бұл гуманизм өзінің сипаты жағынан шектеулі
болды, себебі ол алпауыттар үстемдігінен құтылу жолдарын уағыздағанымен,
еңбекші халықты азат ету жағын мүлдем ескермеген еді.
Әлемге әйгілі Құдайлық комедияның авторы Данте Алигьери (1265-1321)
- Қайта өрлеу дәуірінде өмір сүрген аса көрнекті тұлға. Гуманизм (адами)
бағытының негізін қалаушылардың бірі және бірегейі. А.С. Пушкин оны
қатыгез Дант деп атаған екен. Данте Флоренцияда аумалы-төкпелі жағдай
қалыптасқан кезеңде туып-өскен еді. Осы алмағайып заманның тақсіреті оның
жеке басына қатты әсерін тигізді. Үстем таптардың өзара қырқысуы, сан алуан
саяси қозғалыстың тәуелсіз қала-мемлекет Флоренцияда кең өріс жаюы жас
Дантенің дүниетанымында айрықша із қалдырды. Ол жан-жақты
білім алды, дамудың тарахиятты жолын таңдаган зиялы қауымның
өкілі ретінде қалыптасты. Дантенің дүниетанымы ортағасырлық
схоластикадан нәр алып, оның ойлау жүйесіне ықпал еткенімен, дүниені жаңаша
қарауына кедергі бола алмады. Осы орайда Дантені схоластиканың соңғы
ойшылы әрі жаңа Қайта өрлеу дәуірінің бастауында тұрған жаршысы ретінде
бағалау керек. Саяси қарсыластарының қысымынан елден кетуіге мәжбүр болған
Данте жиырма жылдық өмірін Отанынан тыс жерде өткізеді. Сол кездегі діни-
философиялық ойлардың орталығы болған Парижде де болған көрінеді. Дантенің
адами қағидасы (гуманизм), ең алдымен, Құдай және адам болмысына жаңа
көзқарас қалыптастырғандығынан көрінеді. Ол құдай мен адамды бір-біріне
қарсы қоймайды, керісінше, олардың бірлігінен үміт күтеді. Адам екі жақты
тәуелділікке қатысты, - дейді Данте, -Құдайға, сонан соң табиғатқа тәуелді.
Сондықтан бақытқа таным арқылы жетудің екі жолы бар: бірі-философия,
екіншісі-қасиетті рухтан туындайтын діни ілім. Адам болмысынан жаратқанның
белгілерін іздеу, әрине, Фома Аквинскийдің ізбасарларына ұнай қойған жоқ.
Олардың тарапынан жасалынып жатқан сын қысымына қарамастан Данте өз ілімін
одан әрі тереңдете түседі.
Адамның бақыты өз қолында, дейді ол. Сондықтан да ол адамдарды өз
тағдырына өзі ие болуға шақырады. Бақытқа жету үшін адам өзінің ақылына,
жігеріне жүгінуі қажет. Данте латын аверроизмімен, Сигер Брабантскийдің
еңбектерімен етене таныс болғандықтан, әрі қолдағандықтан белсенді ақыл-
ойдың теориялық және практикалық мүмкіндіктерін жүзеге асыруға үндейді.
Оның бұл әрекеті екіұдай ақнқат теориясының аясында қалыптасқан адами
қағидаға (гуманизм) негізделген болатын. Діни ағымдар мен шіркеу мәңгілік
өмір мәселелерін таптаурын болған схоластикалық тәсілдер арқылы зерделеуге
мәжбүр болса, Данте адамдар бесігі ~ жер бетінде әділеттілікке,
бейбітшілікке, татулыққа, сыйластыққа негізделген қоғамдық бірлестік құруды
армандайды. Бұл ойларды ол өзінің Монархия деген еңбегінде жасақтаған
болатын.
Ф. Петрарка (1304-1374) - Қайта өрлеу дәуірінде адами қағиданы дамытуды
ілгері жалғастырған, соған орай гуманистер атасы деген атаққа ие болған
ойшыл. Ол антикалық мәдениетке тарихи тұрғыдан қарап, оны ілгері дамытуға
шақырды. Мәңгілік ұғымын бейсхоластық деп қарастырған ол Дантеге тән
кемшілікті түзей бідді. Менің құпиям деген еңбегінде Петрарка ахлақ
мәселелерін, адамның ішкі рухани дүниесіне қатысты пайымдауларын жариялады.
Нәсірани дінін мойындағанымсн, оның схоластикалық тәпсірінен бас тартты.
Белсенді ақылдың жасампаздығын, еркіндіктің баяндылығын дәріптеді.
Ғылыми – философиялық қайта түлеу
Адамзат жалпы мәдениеттің, сонымен қатар философияның қайта өрлеу
дәуірінде ұлы жетістіктерге ие болды. Философияда Н.Кузанский, Леонардо да
Винчи, Мишель Монтень, Джордано Бруно, Томмазо Кампанелла. Осы аталған
аттармен жаңа философияға байланысты, ортағасырлық схоластика
мен патристика орнына келген.
Қорытынды. Қайта өрлеу дәуірінің ерекшелігі
Қайта жаңғырту дәуірі Европа үшін – капиталистік қарым-қатынас пайда
болуы, ұлттық мемлекеттер қалыптасуы, феодалдық реакцнямен күрес. Осымен
бірге дәуір - ғылымның дамуы, ұлы географиялық жаңалықтар дәуірі. Қазіргі
медицина, ғылыми анатомия, өсімдіктер системалау пайда бодды. Маңызды
жаңалықтарға астраномия, математика, механика ие болды. Қайта жаңғырту
дәуірі философиялық ой екі жарым ғасырмен байланысты ерте гуманизммен 14-
17 ғасыр натур философия.
Қайта жаңғырту дәуірі философиялық ой бұрынғыдан гөрі дүниенің жаңа
суреттерін, көріністерін көрсетеді. Осы философия негізінде - пантеистік.
Пантеизм (грекше пан-бәрі, тое-құдай) - құдай табиғаттан тыс бола алмайды,
ол табиғатпен барабар бейқам бастама дейтін философиялық ілім. Пантеизм
құдайды табиғатпен тұтастай алып қарайды, табиғаттан тыс бастаманы теріске
шығарады. Терминді Голанд 1705 ж енгізген. Бұрын пантеизм деген желеумен
көбінесе табиғатқа материалисгік көзқарас көрініс тапқан болса (мысалы
Бруно, Спиноза), қазір ол дүниенің құдай арқылы өмір сүруі туралы діні
идеалистік теорияға айналды және ғылымды дінмен жақындастару әрекеті болып
табылады.
Бұл кезеңде Құдай мен табиғат бір күш. Философия енді дін бөлігі емес,
ақыл мен ілімнің күші болып табылады.
Осы дәуірдің философиялық екінші ерекшелігі антропоцентризм пайда
болды. Адам философиялық зертгеудің негізгі объектісі болып шықты. Осымен
қатар адам дүние орталығы болып табылады. Енді адам тек жаратылған пенде
емес, сонымен табиғаттың, айналасыңдағы барды жаратушы, рух беруші.
Осы дәуірді үш кезеңге бөлуге болады.
І Гуманистік, антропоцентрикалық (14 ғасырдың ортасынан - 15 гасырдың
ортасына дейін).
2 Неоплатоникалық (15 ғасырдың ортасынан 16 ғасырдың 30-шы жылдарында)
3 Натурфилософиялық (16 ғасырдың 2-ші жартысынан - 17 ғасырдың басына
дейін).
Бірінші кезеңде дүние, әлем, адамның байлықтары орта ғасьгрлық
теоцентризмге қарсы қойылған.
Екінші кезенде онтологая , гносеологиялық түсініктердің калыптасуы.
Үшінші кезең - болмыстың түгелдей көрінісінің қалыптасуы.
Николай Кузанский.
Н.Кузанский 1401 жылы шаруа отбасында Германияның Куза деген
қалашығында туылған.
Негізгі философиялық еңбектері.
"Ғылыми білімсіздік туралы", "Құдай туралы", "Ақыл", "Болмыс туралы".
Н.Кузанскийдің философиясы ортағасырлық неоплатонизммен тығыз
байланысқан болатын.
Неоплатонизм деген - Рим империясының құлдырау дәуіріндегі (3-6
ғасыр) мистикалық керітартпа философия. Платон идеяларының идеалистік
теориялары неоплатонизмде мистикалық Энонация (сәуле шашу) туралы ілім
формасында қабылданды. Бірі ілім бойынша материялық дүние рухани алғашқы
бастаудан қол үзіп, таусылып бітеді. Материя әлемдік иерархиялық ең төменгі
буыны әлемдік жанның энонациясы, олардан рух жоғары тұрады, ал алғашқы
жаратылыс немесе біртұтастық бәрінен де биік болмақ.
Неопяатонизм бойынша философияның ең жоғарғы сатысында ақыл-
парасаттың, тәжірибенің көмегімен емес, мистикалық экстаздың арқасында ғана
қол жеткізуге болады. Бұл философияда идеализм теософияға айналды.
Алғашында неоплатонизм Мысырда, Александрияда пайда болды.
Платон Римде неоплатоникалық мектептіңд негізін салды. Сирияда
Ямвлихтің (330 ж.ө.) мектебі өмір сүрді, оның дәрістерінде пифагоризм
элементгері басым болды. Неоплатонизмнің ең соңғы мектебі Проклдың
ұйымдастыруымен Афинада ашылып, ол 529 жылға дейін жұмыс істеді. Шығыс
мифологиясы мен магиясьшың көпгеген элементтерін бойына жинаган
Неоплатонизм бастапқыда христиандыққа жау пиғылда болса да, кейіннен
христиандық патристикаға және христиан, мұсылман елдеріндегі феодалдық
қоғам философиялық өркендеуіне үлкен ықпал жасады.
Н.Кузанский сонымен бірге ортағасырлық схоластика дәстүрінен бөлініп
шығады. Схоластика деген (грекше - мектептік) - ортағасырлық мектептік
философия, оның өкілдері христиандық дін ілімін рационалды түрде негіздеуге
және жүйелеуге ұмтылды. Бұл үшін олар ежелгі философия идеяларын (Платон,
Аристотель) пайдаланды. Ортағасырлық схоластикада универсалия төңірегіңдегі
дау-данайлар үлкен орын алды.
Н.Кузанский діннің рационалдық ойларына қарсы болды.
Ол үшін Кузанскийдің философиясында орталық проблема Құдай мен әлем
қатынасы болып табылды. Августин, Фома Аквинский сияқты ортағасырлық
теологтар дінтануды рационалдық түсінуге айналдырған болса, Н.Кузанский осы
проблеманы жаңа концепциямен талдайды. Құдайды қасиеттермен, атрибудтарымен
зерттеуге болмайды. Құдайдың табиғатын толық меңгеруге адам ойы жетілмеген.
Сондықтан бұл концепция сол кезеңдегі теологиядан айрықша келді де қарсы
болды. Н.Кузанскийдін пікірлері діннен алшақтап, философияға жақын болды.
Философтар Құдайды - бас-аяғы жоқ, Таусылмас Бастауы, көрінбейтін барлық
заттың бас күші деп есептеді. Н.Кузанский Құдайдың проблемасын философиялық
тұрғыдан анализ жасап талдайды, зертгейді. Құдай - барлық болмыстың
бастамасы.
Христиандардың қасиетті кітабының термиңдерін Н.Кузанский
қолданбайды.
Жаратылу тек бір уақытта жасалган акт деп мойындамайды. Құдай мен
табиғат бір-бірінен айрықша. Материя, зат, құдайдың болуымен бірге емес.
Болмыс - жаратылған әлем, көзге көрініп тұрған ғана, оның ар жағында
ақиқатта болмыс әлемі тұр.
Әлем құдайдың бірінші көрінісі деп түсіндіреді Н.Кузанский. Сіздерге
белгілі діндерде және схоластикалық философиясында түсінуінде әлемнің
уақтысы да, шектеулі өзгерілмейді, жаратылған күйінде жасайды. Ал,
Н.Кузанскийдің әлем, құдай қатынасы бірінші қозғалыс болып көрсетілген,
содан кейін мәңгілік дамуға айналған.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.