Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 бет
1 тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 бет
1.2. Сақтау шартының мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11 бет
1.3. Сақтау шартының субъектілері тараптары ... ... ... ... ... ... ... ...14 бет
1.4. Сақтау шартының пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16 бет
1.5. Сақтау шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18 бет
2.тарау. Сақтаудың жекелеген түрлері
2.1. Ломбарда сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32 бет
2.2.Құндылықты банкте сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 бет
2.3. Көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау ... ... ... ... ... 39 бет
2.4. Ұймыдардың киім ілгіштерінде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41бет
2.5. Қонақ үйде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43 бет
2.6. Даулы заттарды сақтау секвестр ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45 бет
3.тарау. Тауар қоймасында сақтау
3.1. Қоймада сақтау шартының негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..47 бет
3.2. Сақтау шарты бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ..56 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64 бет
1 тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 бет
1.2. Сақтау шартының мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11 бет
1.3. Сақтау шартының субъектілері тараптары ... ... ... ... ... ... ... ...14 бет
1.4. Сақтау шартының пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16 бет
1.5. Сақтау шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18 бет
2.тарау. Сақтаудың жекелеген түрлері
2.1. Ломбарда сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32 бет
2.2.Құндылықты банкте сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 бет
2.3. Көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау ... ... ... ... ... 39 бет
2.4. Ұймыдардың киім ілгіштерінде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41бет
2.5. Қонақ үйде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43 бет
2.6. Даулы заттарды сақтау секвестр ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45 бет
3.тарау. Тауар қоймасында сақтау
3.1. Қоймада сақтау шартының негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..47 бет
3.2. Сақтау шарты бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ..56 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64 бет
Сактау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк берушінің) берген затын сақтауға және бүл затты сақталған күйінде қайтаруға міндеттенеді (ҚР АК 768-6. 1-т.).
Сақтау мәселесін баяндайтын бірқатар теориялық зерттеулерде атап өтілгендей сақтау қызмет көрсетудің ерекше түрі, Соның ішінде қызмет көрсетулердің ішінде азаматтық-құқықтық міндеттемелер арқылы қамтамасыз етіле алатын кең таралған түрлерінің бірі болып табылады.
Қазіргі қоғамда сақтау бойынша қатынастардың кеңінен таралуын толық түсінуге болады. Азамат өз үйінен шығып, қоғамдық орындарға барғанда-ақ заттарды сақтауға беру қажеттілігі жиі туындайды. Мұндай жағдайларда азамат үшін шарт еркіндігі, біз бүған мән бермесек те, елеулі түрде шектеледі. Білім беру, дәрігерлік, өзге де мекемелерде, ұйымдарда, театрлар мен т.б. жерлерде сырт киімді гардеробқа өткізу талабы белгіленуі мүмкін. Дүкендерде (сауда кәсіпорындарда) сөмкелерді, қол сандықтарды, кейстер мен өзге де ұқсас заттарды сақтауға өткізуді талап ете алады.
Жалпы пайдаланыстағы орындарда (базаларда) саудамен айналысатын кәсіпкерлер базарларға тиесілі үй-жайларда сақтау қызметін пайдалана алады. Жалпы кіші кәсіпкерлік субъектілеріне (сауда фирмаларына) өз тауарларының сақталуын қамтамасыз ету үшін сақтаумен кәсіби түрде айналысатын субъектілердің қызметтерін пайдалану тиімдірек болып табылуы мүмкін. Бұл аталған кәсіпкерлерге қайта үй жайларының құрылысына (оларды сатып алуға) оларды жалға алуға, күзетуге, сондай-ақ қойма жабдықтарын сатып алуға қомақты соманы жіберуге мәжбүр болғанның орнына өзінің айналым қаражаттарын жұмсамауға мүмкіндік береді.
Сақтау мәселесін баяндайтын бірқатар теориялық зерттеулерде атап өтілгендей сақтау қызмет көрсетудің ерекше түрі, Соның ішінде қызмет көрсетулердің ішінде азаматтық-құқықтық міндеттемелер арқылы қамтамасыз етіле алатын кең таралған түрлерінің бірі болып табылады.
Қазіргі қоғамда сақтау бойынша қатынастардың кеңінен таралуын толық түсінуге болады. Азамат өз үйінен шығып, қоғамдық орындарға барғанда-ақ заттарды сақтауға беру қажеттілігі жиі туындайды. Мұндай жағдайларда азамат үшін шарт еркіндігі, біз бүған мән бермесек те, елеулі түрде шектеледі. Білім беру, дәрігерлік, өзге де мекемелерде, ұйымдарда, театрлар мен т.б. жерлерде сырт киімді гардеробқа өткізу талабы белгіленуі мүмкін. Дүкендерде (сауда кәсіпорындарда) сөмкелерді, қол сандықтарды, кейстер мен өзге де ұқсас заттарды сақтауға өткізуді талап ете алады.
Жалпы пайдаланыстағы орындарда (базаларда) саудамен айналысатын кәсіпкерлер базарларға тиесілі үй-жайларда сақтау қызметін пайдалана алады. Жалпы кіші кәсіпкерлік субъектілеріне (сауда фирмаларына) өз тауарларының сақталуын қамтамасыз ету үшін сақтаумен кәсіби түрде айналысатын субъектілердің қызметтерін пайдалану тиімдірек болып табылуы мүмкін. Бұл аталған кәсіпкерлерге қайта үй жайларының құрылысына (оларды сатып алуға) оларды жалға алуға, күзетуге, сондай-ақ қойма жабдықтарын сатып алуға қомақты соманы жіберуге мәжбүр болғанның орнына өзінің айналым қаражаттарын жұмсамауға мүмкіндік береді.
1. Брагинский М. И. Договор хранения. — М.: Статут, 1999. 157 б.
2. Гражданское право. Учебник. Том II / Под ред. А. П. Сергеева, Ю. К. Толстого.— М.: Проспект, 1997.— С. 605, 606
3. Гржданское право. Учебник. Том II / А. II. Сергеева, Ю. К. Толстого редакциясымен.— М.: Проспект, 1997,— 607-6. Бапты көрсеткен кездс қателік жіберілген. Мұнда РФ АК 914-бабы туралы емес, 714 б;ш туралы сөз болып отыр.
4. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000,- 37-6.
5. Қараңыз. Брагинский М.И. Аталған жұмыс. 73-бет. Осы автор өз кезегінде 1944 жылы Мәскеуде жарық көрген Азаматтық құқық оқулығына сілтеме жасайды.
6.Гражданский Кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жсті жарғы, 2000.- 378, 379-6.
7. 1 Римское частное право: Учебник / Под ред_ проф. И. Б. Новицкого и проф. И. С. Перетерского.— М.: Юрист, 1994.— 418-419-6.
8. Қазақстан Республикасының "Лицензиялау туралы" Заңы
9. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000.-^ С. 386.
10. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы, 2001ж .
11. Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және қызмет туралы" Заңы 2003 ж.
12. Брагинский М. И. Аталған жұм., 140-6.
13. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж.
14. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
15. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж
16. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж.
17. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулеймено, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000.- 386-6.
18. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий
19. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж
20. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізушілік кодексі 2002 ж.
21. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
22. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
23. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
24. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
25. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
26. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
27. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы 2001 ж.
28. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
29. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
30. М.И.Браганский Г.Ф.Шершеневичке сілтеме жасайды (Шершеневич Г.Ф. Курс торгового права. Т. II. С.-Петербург, 1908. 240-6.).
31. М.И.Браганский Г.Ф.Шершеневичке сілтеме жасайды (Шершеневич Г.Ф. Курс торгового права. Т. II. С.-Петербург, 1908. 240-6.).
2. Гражданское право. Учебник. Том II / Под ред. А. П. Сергеева, Ю. К. Толстого.— М.: Проспект, 1997.— С. 605, 606
3. Гржданское право. Учебник. Том II / А. II. Сергеева, Ю. К. Толстого редакциясымен.— М.: Проспект, 1997,— 607-6. Бапты көрсеткен кездс қателік жіберілген. Мұнда РФ АК 914-бабы туралы емес, 714 б;ш туралы сөз болып отыр.
4. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000,- 37-6.
5. Қараңыз. Брагинский М.И. Аталған жұмыс. 73-бет. Осы автор өз кезегінде 1944 жылы Мәскеуде жарық көрген Азаматтық құқық оқулығына сілтеме жасайды.
6.Гражданский Кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жсті жарғы, 2000.- 378, 379-6.
7. 1 Римское частное право: Учебник / Под ред_ проф. И. Б. Новицкого и проф. И. С. Перетерского.— М.: Юрист, 1994.— 418-419-6.
8. Қазақстан Республикасының "Лицензиялау туралы" Заңы
9. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000.-^ С. 386.
10. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы, 2001ж .
11. Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және қызмет туралы" Заңы 2003 ж.
12. Брагинский М. И. Аталған жұм., 140-6.
13. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж.
14. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
15. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж
16. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж.
17. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М. К. Сулеймено, Ю. Г. Басин.— Алматы: Жеті-Жарғы, 2000.- 386-6.
18. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий
19. Ғ.А.Жайлин. ҚР Азаматтық құқық Ерекше бөлім Алматы 2003 ж
20. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізушілік кодексі 2002 ж.
21. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
22. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
23. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
24. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
25. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
26. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
27. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы 2001 ж.
28. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
29. ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы 2002 ж.
30. М.И.Браганский Г.Ф.Шершеневичке сілтеме жасайды (Шершеневич Г.Ф. Курс торгового права. Т. II. С.-Петербург, 1908. 240-6.).
31. М.И.Браганский Г.Ф.Шершеневичке сілтеме жасайды (Шершеневич Г.Ф. Курс торгового права. Т. II. С.-Петербург, 1908. 240-6.).
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 бет
1 тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 бет
1.2. Сақтау шартының мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11 бет
1.3. Сақтау шартының субъектілері тараптары ... ... ... ... ... ... ... ...14 бет
1.4. Сақтау шартының пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16 бет
1.5. Сақтау шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18 бет
2-тарау. Сақтаудың жекелеген түрлері
2.1. Ломбарда сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32 бет
2.2.Құндылықты банкте сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 бет
2.3. Көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау ... ... ... ... ... 39 бет
2.4. Ұймыдардың киім ілгіштерінде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41бет
2.5. Қонақ үйде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43 бет
2.6. Даулы заттарды сақтау секвестр ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45 бет
3-тарау. Тауар қоймасында сақтау
3.1. Қоймада сақтау шартының негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..47 бет
3.2. Сақтау шарты бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ..56 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64 бет
Кіріспе
Сактау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк
берушінің) берген затын сақтауға және бүл затты сақталған күйінде қайтаруға
міндеттенеді (ҚР АК 768-6. 1-т.).
Сақтау мәселесін баяндайтын бірқатар теориялық зерттеулерде атап
өтілгендей сақтау қызмет көрсетудің ерекше түрі, Соның ішінде қызмет
көрсетулердің ішінде азаматтық-құқықтық міндеттемелер арқылы қамтамасыз
етіле алатын кең таралған түрлерінің бірі болып табылады.
Қазіргі қоғамда сақтау бойынша қатынастардың кеңінен таралуын
толық түсінуге болады. Азамат өз үйінен шығып, қоғамдық орындарға барғанда-
ақ заттарды сақтауға беру қажеттілігі жиі туындайды. Мұндай жағдайларда
азамат үшін шарт еркіндігі, біз бүған мән бермесек те, елеулі түрде
шектеледі. Білім беру, дәрігерлік, өзге де мекемелерде, ұйымдарда, театрлар
мен т.б. жерлерде сырт киімді гардеробқа өткізу талабы белгіленуі мүмкін.
Дүкендерде (сауда кәсіпорындарда) сөмкелерді, қол сандықтарды, кейстер мен
өзге де ұқсас заттарды сақтауға өткізуді талап ете алады.
Жалпы пайдаланыстағы орындарда (базаларда) саудамен айналысатын
кәсіпкерлер базарларға тиесілі үй-жайларда сақтау қызметін пайдалана алады.
Жалпы кіші кәсіпкерлік субъектілеріне (сауда фирмаларына) өз тауарларының
сақталуын қамтамасыз ету үшін сақтаумен кәсіби түрде айналысатын
субъектілердің қызметтерін пайдалану тиімдірек болып табылуы мүмкін. Бұл
аталған кәсіпкерлерге қайта үй жайларының құрылысына (оларды сатып алуға)
оларды жалға алуға, күзетуге, сондай-ақ қойма жабдықтарын сатып алуға
қомақты соманы жіберуге мәжбүр болғанның орнына өзінің айналым қаражаттарын
жұмсамауға мүмкіндік береді.
Сақтау қажеттілігі зандардың талаптарына сәйкес туындайтын жағдайлар
да орын алады. Мысалы, арестке алынған мүлікті, мұраға қалдырылған мүлікті,
кеден қоймаларындағы мүлікті және т.б. сақтау жүзеге асырылады.
Заттардың белгілі бір түрлері тек тиісті жағдайлары бар, заттардың
сақталуын қамтамасыз ете алатын соның ішінде, ұрлаудан сақтай алатын,
оларды беру мен сақтауға қабылдаудың тиісті режимін қамтамасыз ететін
сақтаушылармен ғана сақталады.
Әрине, мұндай жағдайларда да заттарды сақтауға беру қажеттілігі
туындайтын болады.
Яғни, сақтау бойынша міндеттеменің туындауы әртүрлі себептермен
жетеленуі мүмкін және ол тек сақтау шартына ғана байланысты туындамайды.
Алайда сақтау шарты басқа да барлық жағдайларда осындай міндеттеменің
туындауының негізі болып табылады. Сақтаушы тұлға мен заттарды сақтауға
берген түлғаның құқықтары мен міндеттері шартқа сәйкес сақтау туралы
ережелермен анықталатын болады. Қазіргі жағдайларда мүлікті сақтау бойынша
міндеттердің тұлғаға оның еркінен тыс жүктелуі, сирек кездесетін
жағдайларды қоспағанда, мүмкін емес екенін атап өткен жөн. Сондықтан біз,
мұны қаласақ та, қаламасақ та сақтау шартының құрылымына жүгінуге мәжбүр
боламыз.
Сақтау қолданылатын аялар сақтаудың жекелеген түрлерін сондай-ақ,
сақтау қатынастарын реттейтін заңнама актілерін қарастыру атап өту кезінде
тағы бір рет сипатталатын нақтырақ болады.
1-тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны
Сақтау шарты ауызша және жай жазбаша нысанда да бекітілуі мүмкін.
Жазбаша нысаны өз бетінше толтыру жолымен немесе заңнамамен көзделген
жағдайларда, сақтау құжатының барлық талап етілетін реквизиттерін сақтау
жолымен жасалады. Ауызша нысанда сақтаудың тұрмыстық қызмет көрсетуге деген
шарттары бекітіледі. Сондай-ақ, ауызша нысанда заттарды қысқа мерзімге
вокзалдардың әуе жайлардың мекемелердің, кәсіпорындардың, театрлардың,
мұражайлардың стадиондардың, асханалардың және т.б. сақтау камералары мен
киім ілгіштеріне сақтаушының нөмірлерді, жетондарды және басқа да заңды деп
танылған белгілерді беруі арқылы тапсыру жүзеге асырылады. Бұған қоса
заттарды төтенше жағдайлар кезіндеде (өрт, су тасқыны және т.б.) сақтауға
өткізу де ауызша нысанда жүзеге асырылуы мүмкін.
Аталған жағдайларды қоспағанда сақтау шарты жазбаша нысанда жасалуға
тиіс. Егер сақтауға алынған заттар сақтаушы жүк берушіге сақтау қолхатын,
түбіртек, куәлік, сақтаушы қол қойған өзге де құжаттар беру жолымен
куәландырылған болса, шарттың жазбаша нысаны сақталған болып есептеледі.
Егер шарттың заңмен көзделген нысаны сақталса не сақтаушы
шарттың жасалу, оның орындалу фактісін дауламаса, онда сақтауға алынған зат
пен сақтаушы қайтарған заттың бірдейлігі туралы дау туған жағдайда
куәгерлік айғақтарға жол беріледі.
Заттарды төтенше жағдайлар кезінде сақтауға өткізу, шарттың жазбаша
нысаны болмаған жағдайда сақтауға өткізілген заттардың құнына қарамастан
куәгерлік айғақтар бойынша дәлелденуі мүмкін.
Елеулі айырмашылық сақтаудың күрделі шартқа енуі мен сақтаудың аралас
шартқа енуі арасында айқын көрініс табады. Бірақ, жоғарыда айтылғанды
ескере отырып, М.И.Брагинскийдің "сақтау шарттың басқа элементтерімен
қосылып кететін күрделі шартқа қарағанда оған белгіленген біртұтас құқықтық
режимге бағынады аралас кезінде АК 412-бабы күшіне енеді"деген біржақты
пікірі дұрыстау емес деген ойдамыз. Мүмкін, күрделі шарт қатынастарын
тікелей реттейтін нормалар әрекетінің басымдығы және сақтау туралы
нормаларды қолдану мүмкіндігі туралы айтқан жөн болар. Әйтпегенде, күрделі
шарттар аясында "жүк элементін" сақтауды бөліп көрсету мәнісінен айырылады.
Бұған қоса, заңнаманы осылай талқылау арқылы біз бірқатар ұқсас жағдайларда
сақтау туралы нормалардың жалпы бағыттаушы маңызын елеулі түрде төмендетіп
аламыз. Сақтаушылар және жүк берушілер деп- тікелей аталмаған
субъектілердің құқықтары мен міндеттерін анықтауда айтарлықтай қиыншылықтар
туындайды, алайда олардың іс жүзіндегі жағдайы сақтаушы мен жүк берушінің
жағдайы сияқты болып табылады немесе соған жақынырақ болады.
Сақтау шартын (міндеттемесін) аралас шарттардан бөлектеген жөн. Бұл
сақтау шартының өзі туралы толық пікір әсер алуға мүмкіңдік береді.
Сақтау шартының қарым-қатынасы туралы осы мәселені баяндауда А.П.Сергеева
мен Ю.К.Толстойдың редакторлығымен шыққан азаматтық құқық оқулығының
авторлары қомақты үлес қосты.
Аталған оқулықтың авторлары атап өткендей, сақтаудың жалға алу мен
ссудадан ерекшелігі — сақтаушының мүліктің сақталуын оны пайдалану
құқықтарын иеленбей қамтамасыз етуге тиіс екенінде. Ал жалға алушы мен
несие беруші мүлікті пайдалану құқығын иеленеді. Яғни екі жағдайда да
мүлікті уақытша иелікке берудің мақсаттары әртүрлі осының өзі салыстырмалы
талдау жасауға түрткі болды.
Аталған ерекшелікке сүйене отырып, сақтаушының әрекеттерін, егер ол
өзінің шарттық өкілеттіктерін асыра отырып, мүлікті пайдаланатын болса,
заңсыз деп тануға болады. Жалға алу шартында сақтау элементін бөліп көрсету
мүмкін емес, өйткені жалға алушы, мүлікті уақытша болса да өз иелігіне ала
отырып, оны өз мақсаттары үшін сақтайтын болады. Мүліктің сақталуын
қамтамасыз ету бойынша жалға алушының міндеттері тікелей мүлікті жалға. алу
шартынан туындайды тек осы шарттьң ерекшелігін құрайды. Жоғарыда мүлікті
жалға алу шартын қарастыра отырып, біз мүлікті ұстау жөніндегі ауыртпалық
сәйкесінше жалға алушыға өтуге тиіс екендігі туралы айтқанбыз. Егер де
сақтау шарты туралы сөз қозғайтын болсақ, онда мүлікті ұстау ауыртпалығын
сақтаушыға беруге жол берілмейді.
Осы айтылған сөз аралас шарттардың соның ішінде жалға алу
элементтері бар сақтау шартының бекітілуін жоққа шығармайды. Мұндай
сәттерде, тиісінше жалға алу немесе сақтау туралы нормаларды қандай
пропорцияда, тараптардьщ қандай қатынастарына қолдануды анықтау міндеті
туындайды. Бұл жөнсіз мәселе емес. Мәселен, жалға беруші мүлікті жалға бере
отырып, затты пайдалану нәтижесінде оның мүмкін болатын тозуымен алдын-ала
келіседі. Ал, жүк беруші болса затты бұрынғы күйінде, тозусыз қайта алуға
жиынтық айырмашылығы айқын көрінеді. Қандай нормалар басымды болып
табылады, тараптар мүдделерінің балансы қайда?2
Бұл даулар бойынша істерді шеше алатын аяттар, сондай-ақ
зерттеушілер мен азаматтық құқықтың өзге де мамандары үшін күрделі сұрақтар
болып табылады.
Сондықтан олардың мәнісіне, мазмұнына нормативтік реттелуі мен осыған
байланысты, мүмкін болатын тәжірибелік айырмашылықтарға сүйене отырып біз
сақтаумен заем сақтау мен қозғалмайтын мүлікті күзету шарттарын ажыратамыз.
Бірақ біз аталған оқулық авторларының мынадай пікірмен келіспейміз:
"сақтау шартын, басқа азаматтық-құқықтық міндеттемелердің құрамдас
бөліктері болып табылатын мүліктің сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттерден ажырату қажет. Дәлірек айтқанда, мұндай міндеттер заңмен
мердігерге (АК 914-бабы) тасымалдаушыға (АК 796-бабы) комиссионерге (АК
998-бабы) және бірқатар өзге міндеттемелердің қатысушыларына
жүктеледі. Осындай және соларға ұқсас барлық жағдайларда тараптардың
өзара қарым-қатынастары сақтау шарты туралы нормалармен емес тиісті
шарттар туралы ережелермен реттеледі". Келіспеушілік себебін жоғарыда
атап өткенбіз. Жалға алушы мүлікті өз мақсаттары үшін алатын жалға алуға
қарағанда, кәдімгі сақтаушы сияқты, мердігер де затты құр сақтайды және
мердігердің осы міндетінің тәртібін реттеу үшін мердігерлік туралы
нормалардың өзі жеткіліксіз болғанда сақтау туралы нормалар қолданылуға
тиіс. Енді шарттың өзін нақты қарастыруға көшейік.
Әрекет етуші заңнамада сақтау шартының бірқатар түрлерінің тәртібі
ретке келтірілген. Ең алдымен, сақтаудың барлық
шарттары үшін маңызды болатын сақтау туралы жалпы ережелер ролін
қарастырылады. Олармен кәдімгі тұрмыстық сақтау реттеледі.
Субъектілік қатарындағы айырмашылықтарға, мазмұнының кейбір ерекшеліктер
мен нормативтік бекітілуіне байланысты сақтау шартының мынадай түрлері
ажыратылады:
1) заттарды ломбардта сақтау;
2) құндылықтарды банкте сақтау;
3) көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау;
4) ұйымдардың киім ілгіштерінде сақтау;
5) қонақ үйде сақтау;
6) даулы заттарды сақгау — секвестр.
Кәсіпкерлік аясындағы қарым-қатынастарды реттеу үшін арнайы көзделген
және осыған орай нысанындағы тараптардың құқықтары мен міндеттеріндегі
елеулі ерекшеліктерге байланысты жеке бөліп қарастырылатын сақтау шартының
тағы бір түрі болып тауарлы қоймада сақтау шарты табылады.3
Сақтау шарты туралы нормалар Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінде, 39-тарауда (768-802-баптар) қамтылған. Сақтау
қатынастарына қатысты нормалар сондай-ақ өзге де зандық және заңға
сәйкес нормативтік актілерде көрініс тапқан. Оларға мыналарды жатқызуға
болады: 31 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы, 19 қаңтар 2001
жылғы Қазақстан Республикасының "Астық туралы" Заңы, 20 шілде 1995 жылғы
Қазақстан Республикасы Президенттің "Қазақстан Республикасындағы кеден ісі
туралы" Заң күші бар Жарлығы, 10 шілде 1998 жылғы Қазақстан
Республикасының "Есірткі құралдары, психотропты заттар,
прекурсорлар мен олардың заңсыз осы заңның атауын тексеру керек
айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы әрекет ету шаралары туралы" Заңы
және басқа да жекелеген заңдар. Заңға сәйкес нормативтік актілерге мыналар
жатады: ҚР Ұлттық банк Басқармасымен 16 шілде 1995 жылы бекітілген
Ломбардтар туралы Ереже, Қазақстан Респуб-ликасы Әділет министрінің 17
сәуір 2000 жылғы № 35 бұйрығымен бекітілген әрекетке алынған мүлікті
сақтаудың тәртібі мен жағдайлары туралы нұсқау, Қазақстан Республикасының
Министрлер Кабинеті тұсындағы кеден комитетінің 6 шілде 1995 жыл-іъг № 125
бұйрығымен бекітілген, Кеден қоймалары турапы Ереже; Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 22 ақпан 2000 жылғы № 273 "Астық пен оны қайта өндеу өнімдерін
элеваторларда қабылдау, сақтау, қайта өңдеу бойынша қызметті лицензиялаудың
жекелеген мәселелері туралы" қаулысы. Бұл, сондай-ақ сақтау мәселелері
жөніндегі нормативті актілердің түпкілікті тізімі емес.
Сақтау шарты реалды шарт. Бұл ҚР АК 768-бабының 2-тармағының
мазмұнынан көрінеді. Онда сақтау шарты зат сақталуға берілген кезден бастап
жасалған деп танылатындығы, тікелей көрсетілген. Аталған норма мағынасынан
туындайтындай, бұл шарттың мәнісі тараптардың еркі бойынша консенсуалды
шарт құрылымын қолдануға бейімделмеген. Өйткені алдын ала келісім бойынша
жүк берушіні сақтаушымен мәжбүр ету мүм кіндігі ең алдымен егер бұл басқа
тұлғалардың мүдделеріне зиян (шарттық немесе шарттық емес) келтірмейтін
болса өз мүлкін билік ету мүмкіндігі болуға тиіс меншік иесі ретіндегі жүк
беруші мүдделеріне зиян келтірер еді. Жүк беруші шарттан бас тарту кезінде
бүл орын алмайды (орын алмауға тиіс), өтйкені кәсіпкер болып табылмайтын
сақтаушы сақтау бойынша қызмет көрсетуден жүйелі негізде пайда табуды
жоспарламайды.
Сақтаушы рөлінде кәсіпкер тұрса басқаша болады. Онымен сақтаудың
консенсуалды шарты бекітілуі мүмкін (ҚР АК 769-6. 1-т). Бұл жағдайда заң
шығарушы сақтаушының заңды мүдделерін ескереді.
Кәсіпкермен бекітілетін сақтау шартын консенсуалды сипат қана емес, сондай-
ақ оның жариялылығы да ерекшелендіреді (ҚР АК 770-бап).
Сақтау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк
берушінің) берген затын сақтауға және бұл затты сақталған күйінде қайтаруға
міндеттенеді. Сақтау шарты зат сақталуға берілген кезден бастап жасалған
деп танылады. Қозғалмайтын мүлікгі күзетуге осы тараудың күші
қолданылмайды. Сақтауды кәсіпкерлік қызмет ретінде жузеге асыратын сақтаушы
шарт бойынша езіне жүк берушінің затын сақтауға қабылдау және жүк берушінің
берген затын осы тараудың ережелеріне сәйкес сақтау міндеттемесін өз
мойнына алуы мумкін. Шарт бойынша өзіне затты сақтауға қабылдау
міндеттемесін алған сақтаушының бұл затгың өзіне сақтауға берілуін талап
етуге құқығы жоқ. Алайда шартга көзделген мерзімде затты сақтауға бермеген
жүк беруші, егер заң акгілерінде немесе шартта өзгеше көзделмесе, сақгалмай
қалуға байланысты келтірілген залалдар үшін сақтаушының алдында жауапты
болады. Егер жүк беруші сақгаушының қызметінен бас тартқандығы туралы
қисынды мерзімде мәлімдеген болса, ол затты сақгауға бермегені үшін
жауапкершіліктен босатылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, шартта
келісілген мерзімде зат сақгалуға еткізілмеген, ал бұл мерзім шарт жасалған
күннен бастап отыз тәулік өткенге дейін белгеленбеген жағдайларда сақтаушы
затты сақтауға қабылдау міндетінен босатылады. Өзінің кәсіпкерлік қызметіне
қарай сақтауды жузеге асыратын сақгаушының, егер заң актілерінде өзгеше
белгіленбесе, техникалық мүмкіндік бола тұра затты сақгауға қабылдаудан
бастартуға қүқығы жоқ. Мұндай жағдайларда сақгау шарттары жария деп
танылады (осы Кодекстің 387-бабы). Иесіздендіріп сақгау кезінде сақгауға
алынған заттар басқа жүк берушілердің срл тектес және сапасы сондай
заттарымен араласып кетуі мүмкін. Жүк берушіге заттар сол тектес және
сапасы сондай тең немесе тараптардың келісілген мөлшерінде қайтарылады.
Заттарды иесіздендіріп сақгау кезінде, егер заң акгілерінде немесе тараптар-
дың келісімінде белгіленсе, заттар осы тектес және сапасы сондай заттардан
оқшау ұсталуға тиіс.
Сақтаушының нөмірлер, жетондар және басқа да заңцы деп танылған
белгілер беруі арқылы заттарды қысқа мерзімге сақгауга сақтау камераларына
және вокзалдардың, әуежайлардың, мекемелердің, кәсіпорындардың,
театрлардың, мұражайлардың, стадиондардың, асханалардың жәнет.б. киім
ілгіштеріне өткізулерді қоспағанда, сақтау шарты жазбаша түрде жасалуға
тиіс. Егер сақтауға алыеған заттар сақтаушы жүк берушіге сақтау қолхаиын,
түбіртек, куәлік, сақтаушы қол қойған өзге де құжаттар беру жолымен
куәландырылған болса, шарттың жазбаша нысаны сақталған болып есептеледі.
Тұрмыстық қызмет көрсету түріндегі сақтау шарты ауызша нысанда жасалуы
мүмкін. Сақтауға алынған зат пен сақтаушы қайтарған заттың бірдейлігі
туралы дау туған жағдайда куәгерлік айғақгарға жол беріледі. Заттарды
төтенше жағдайлар (өрт, су тасқыны және басқалар) кезінде сақ-тауға өткізу,
шарттың жазбаша нысаны болмаған жағдайда сақгауға еткізілген зат-тардың
қунына қарамастан куәгерлік айғақтар бойынша дәлелденуі мүмкін.
1.2. Сақтау шартының мерзімі
Сақтауды реттейтін АК нормаларының мағынасына сәйкес сақтау шарты
қысқа мерзімді ретінде бекітілуі мүмкін. Мерзімдік белгісі бойынша дәл осы
шарттарды бөлудің тәжірибелік маңызы бар. Бұл олардың нысанының
ерекшеліктерімен байланысты (оларды ауызша бекітуге мүмкіндік
беретіндігімен). Қандай мерзімнің қысқа болып табылатындығы көрсетілмеген
кейбір жағдайларда шарт мерзімі қалыптасқан жағдайдан айқындалуы мүмкін.
Мәселен, театрдың стадионның мұражайдың киім ілгішіне сақтауға еткізілетін
зат соларда болатын уақытқа ғана сақталады. Қысқа мерзімді шарт сол бір
немесе өзге мекеменің жұмыс тәртібіне бағдарланатын киім ілгіштің жұмыс
тәртібінің ұзақтығы бойынша анықталуы мүмкін.
Зат көлік ұйымдарының сақтау камераларына өткізілгенде сақтау мерзімі
сақтаудың тиісті ережелерімен анықталады және бірнеше тәуліктен аспайды.
АК 773-бабында сақтау шартын талап етілмелі мерзімге немесе мерзімін
көрсетпей бекіту мүмкіндігі туралы айтылады.
Онымен қатар жоғарыда атап өтілгендей сақтаудың мерзімді шарттары
да бекітілуі мүмкін.
Соңғыларының мерзімі сақтаушы міндеттерінің уақыт ішіндегі шектерін
анықтайды. Басқа тұстарында ол талап етілмей немесе мерзімсіз шарт сияқты
әрекет ете алады. Тек, мерзімді шарт бойынша сақтаушы мерзімнің аяқталу
сәтіне затты қайтарудың барлық жағдайларын, мүмкіндікггерін қамтамасыз
етуге міндетті екенін есте ұстаған жөн. Өз кезегінде жүк беруші де құқық
бұзушы рөлінде болып қалмас үшін мерзімнің аяқталу сәтінде затты алуға
тиіс.
Талап етілмелі шарттың мәнісі — жүк берушіге шартты кез келген
уақытта, шартты бұзумен сақтаушыға келтірілген шығындарды оған жүктеу
қаупінсіз, бұзу құқығы берілетіндігінде. Талап етілмелі шарт мерзімді де
мерзімсіз де сақтау шартының элементтерін қамтуы мүмкін.
Талап етілмелі шарттың бекіту сақтаушының да құқықтық жағдайын
өзгертеді. Егер зат талап етілмелі сақтауға өткізілгеп болса шарт мерзімі
оны бекіту жағдайларынан туындайды, сақтаушы осындай жағдайлардағы заттың
әдеттегі сақталу мерзімі өткен соң жүк бсрушінін заттарды қайтып алуын
талап етуге құқылы. Сақтаушы, сонымен бірге, жүк берушіге затты қабыл-дап
алуға жететіндей қисынды мерзім беруге міндетті.
Мерзімсіз сақтау шартының құрылымы сақтаушы мен беруші мүдделерінің
теңдігіне негізделеді. Сақтауды аяқтаудың дәл қажетті мерзімі туралы
сенімді емес жүк беруші сақтаушымсн затты сақтау бойынша сақтаушы
міндетінің жоғарғы шегі формальді түрде шектелмейтіндігі туралы келісімге
келе алады. Осы ған сүйене отырып, жүк беруші өзінің белгілі бір кезекті
сатып алушыны тауып әкелуі мүмкін, оның өндірістік мақсаттарда пайдалануы
мүмкін және т.с.с.
Сонымен бірге, сақтаушының мүддесіне затты шексіз сақтау кірмейді.
Соның салдарынан, талап етілмелі шарт кезінде сияқты, сол бір немесе өзге
жағдайларда кәдімгі мерзім өтіп кеткеіг-де, сақтаушы жүк берушіге затты
қабылдап алуға жететіндей қисынды мерзім бере отырып, оны қайтып алуды
талап етуге құқылы болады.
Сақтау шарты талап етілмелі шарт ретінде анықталмаған жағдайларда, жүк
беруші де, шарт бойынша сақтаудың өзге мерзімі көзделсе де, кез келген
уақытта затты сақтаушыдан талап етуге құқылы. Бірақ жүк беруші, егер
шартпен өзгеше көзделмесе, сақтаушыға шартты мерзімінен бұзу салдарынан
келтірілген шығындарды өтеуге міндетті болады.
Егер зат талап етілмелі сақтауға немесе мерзімі көрсетілмей өткізілген
болса, сақтаушы осындай жағдайлардағы заттың әдеттегі сақталу мерзімі өткен
соң жүк беру шінің заттарды қайгып алуын талап етуге қүқылы, бірақ жүк
берушіге затты қабылдап алуға жететіндей қисынды мерзім беруге міндетті.
Жүк беруші шарт бойынша саі^гаудың өзге мерзімі көзделгенде де кез
келген уақытта сақтаушыдан затты талап етуге қүқьілы. Алайда бұл жағдайда
жүк беруші, егер шартта өзгеше көзделмесе, сақгаушыға міндеттеменің
мерзімінен бурын, тоқтатылуынан туған залалдарды етеуге міндетті. Сақтау
шарты бойынша сақтаушыға берілетін сыйақы мөлшері тараптардың келісімімен
белгіленеді. Заң актілерінде белгіленген жағдайларда сыйақының мөлшері
таксалар, ставкалар, тарифтер бойынша айқындалуы мүмкін. Тараптардың
келісуімен немесе заң актілерімен сақтаудыңтегін түрі шарттас-тырылуы
мүмкін. Тегін сақтау кезінде жүк беруші сақгаушыға заттарды сақтау үшін
қажетті, нақты жумсалған шығындарды өтеуге міндетті. Егер заңдарда немесе
тараптардың келісімінде езгеше көзделмеген болса, сақтаушыға сақтағаны үшін
сыйақы сақтау аяқталған соң, ал егер кезеңбойыншатөлеу көзделген болса -
әрбір кезеңнің аяқгалуы бойынша төленуге тиіс. Егер сақтау, шартта
белгіленген сақтау мерзімінен бүрын тоқгаса, сақтаушыға сыйақының соған
мөлшерлес бөлігі төленуі тиіс. Егер шартга көзделген мерзім өткеннен кейін
сақтауда тұрған затты жүк беруші қайтарып алмаған болса, ол сақтаушыға
затты будан әрі сақтағаны үшін сол бұрынғы мөлшерде сыйақы телеуге
міндетті. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтау бойынша шығындар сыйақының
сомасына енгізіледі. Төтенше шығындар сыйақыныңсомасына немесе шартта
көзделген шығындардың құрамына кірмейді деп ұйғарылады. Сақтаушы өзіне
берілген заттардың сақталуын қамтамасыз ету үшін шартта көзделген, сондай-
ақ басқа да қажетті барлық шараларды қолдануға міндетгі. Егер сақгау тегін
жүзеге асырылатын болса, сақгаушы сакгауға алынған затқа өз заты сиякш
қамқорлық жасауға міндетті. Зат оның табиғи бұзылуы немесе табиғи кемуі
ескеріле отырып сақтауға қабылданған күйінде қайтарылуға тиіс. Шартта
көзделген, сондай-ақ, егер затты пайдалану оныңсақталуын қамтама-сыз етуі
үшін қажет болған жағдайларды қоспағанда, сақұаушының затты пайдалануға
қуқығы жоқ. Сақтаушы затты қайтарумен қатар, егер шартта өзгеше көзделмеген
болса, оны сақтау уақытында алынған нәтижелер мен кірістерді де беруге
құқылы. ьЗатты сақтаудың сақгау шартында көзделген жағдайларын өзгерту
қажет бол-ған кезде сактаушы бұл туралы жүк берушіге дереу хабарлауға және
оның жауабын күтуге міндетті. Заттың жоғапу және бүліну қаупі туған
жағдайда сақтаушы жүк берушінің жауабын күтпестен, сақтаудың шартта
көзделген әдісі мен орнын өзгертуге міндетті (осы баптың 1-тармағы). Егер
зат сақталу кезінде бүлінуге ұшыраса немесе оның сақталуын қамтама-сыз
етуге мумкіндік бермейтін және жүк беруші тарапынан шаралар қолдануды
күтуге болмайтын басқа жағдайлар туындағанда, сақтаушы сақгау және сату
бойынша өз шығындарын етей отырып, зәтты немесе оның бір бөлігін сатуға
құқылы. Егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше көзделмеген болса,
сақтаушының жүк берушінің келісімінсіз, егер бұл орайда жүк берушінің
мүдделеріндегі қажеттілік тумаса және сақгаушы оның келісуін алу
мүмкіндіпнен айырылса, затты үшінші тұлғаға беруге құқығы жоқ. Заттың
үшінші тұлғаға берілгендігі туралы сақгаушы дереу жүк берушіге хабарлауға
міндетті. Сақтаушы затты сақтауға берген үшінші тұлғаның іс-әрекеті үшін
жауап береді.
1.3. Сақтау шартының субъектілері (тараптары)
Жоғарыда атап кеткендей, сақтау шарты жеке тұрмыстық
қажеттіліктерді қанағатандырушы бола алады. Бұл азаматтың ұзақ іссапарға
кетуіне байланысты өз туысқанын (танысын) затты сақтауға
қабылдауға өтінетін жағдайларда орын алады. Бұл сақтауға үй-жануарларын
өсімдіктерді және т.б. беруге қатысты болуы мүмкін. Кейбір
жағдайларда сол бір азаматтар қандай да бір объективті не субъективті
себептер бойынша ломбард мекемелеріне (теле радио жабдықтарын сақтау
үшін) арнайы құрылған фирмаларға, асыл тастар мен металлдардан жасалған
бұйымдарды, құжаттарды сақтау үшін банктерге жүгінетін болады.
Сақтау жоғарыда аталғандай кәсіпкерлік айналым
қажеттіліктеріне қызмет көрсетеді. Ауыл шаруашылық өнімдерін
өндірушілер үшін сақтау шешуші маңызға ие. Егер тиісті түрде жабдықталған
қоймалар пайдаланылмайтын болса, онда ауыл шаруашылық өнімін өндірудің
өзі еш мағынаға ие болмайды, өйткені өнім бүлініп кетеді.
Сақтау шартының қолданылу аяларын қосымша сипаттау оның субъектілік
қатарын айқындау мақсатында беріліп отыр.
Аса көп жағдайларда сақтаушылар ретінде де жүк берушілер ретінде де
азаматтар шығаға алады (тұрмыстық сақтау). Кейде шартты азаматтармен жеке
кәсіпкерлер немесе занды тұлға ретіндегі ұйымдастырушылық құқықтық
нысандағы кәсіпкерлер, ломбардтар, банктер бекітеді. Бұл сақтау шартының
тұтынушылық сипатын қамтамасыз етеді. Заңмен көзделген жағдайларда, кәсіби
сақтаушылар жекелеген заттарды сақтауға лицензия алуға тиіс. Коммерциялық
болып табылмайтын заңды тұлғалар (мекемелер) сақтау қатынастарына тек
сыртқы киімді, сөмкелерді, қол шатырларды, бас киімдерді және т.б.
орналастыру үшін ғана түседі. Кейбір жағдайларда олар сақтауды
(міндеттемені, сақтау шарты емес) іс жүргізушілік заңнама өзге де заңнама
(мәселен табылған заттар орны (стол находок) нормаларының әрекет етуіне
байланысты немесе өзінің арнайы құқық қабілеттілігін жүзеге асыру аясында
жүзеге асырады. Коммерциялық емес заңды тұлғалар өздерінің уақытша бос
тұрған үй-жайларын сақтау қызметтеріне мұқтаж субъектілермен сақтау
жасасудың белгіленген режимін сақтауға міндетті.
Сондай-ақ сақтау шартының екі жағынан да жеке кәсіпкерлікті де заңды тұлға
түріндегі ұйымдастырушылық кәсіпкерлікті де жүзеге асыратын кәсіпкерлер
шыға алады.
Сақтау шартының сол бір немесе өзге түрлеріндегі нақты субъектілік
құрамды кейінірек қарастырамыз.
Сақтау шартының пәні. Бұрын әрекет еткен заңнамада мүлікті сақтау
туралы сөз болған. Яғни сақтау пәні нақтыланбаған. Қазіргі әрекет етуші
заңнамада шарт пәні ретінде заттың (заттардың) өзі анықталған. Бұл шешім
орынды және толық түсіндіріле алады. Бұрынғы заңнамада "мүлік" пен "зат"
түсініктерінің арасындағы айырмашылық сірә теориялық сипатқа ие болды.
Соның салдарынан сақтау пәнін анықтау үшін "мүлік" терминін де қолдануға
болар еді. Қазіргі жағдайда, яғни заңнамаға сәйкес мүлік құрамы соншалықты
біртектес болмаған кезде, шарт пәнінің мұндай анықтамасы шарт түсінігін
бұрмалауға алып келуі мүмкін. Сақтау шарты өз бетінше "консервативті" деуге
де болады. Егер сатып алу-сату, жалға алу, сыйға тарту және кейбір өзге
шарттар үшін олардың пәндері бола алатын объектілер аясы бірден кеңейтілсе,
сақтау шарты үшін ол бұрынғы қалпын сақтап қалды.
1.4. Сақтау шартының пәні
болып қозғалмалы заттар табылады. Олардың қатарына жеке анықталған
заттарды да, тектік белгілермен анықталған заттарды да жатқызуға болады.
Заттарды сақтауға беру бойынша шек қою (тыйым салу) конституциялық
құрылымды корғау мақсаттарында заңмен көзделген жағдайларда белгіленуі
мүмкін. Мысалы діни экстремизмді тудыруға бағытталған, терроризмді
(лаңкестікті) насихаттау мен соған бағдарлайтын мазмұны бар әдебиеттерді
сақтауға тыйым салу. Сол бір немесе өзге заттарды сақтауға шек қоятын басқа
да негіздерге өзге түлғалардың адамгершілігін, денсаулығын құқықтары мен
заңды мүдделерін қамтамасыз ету, мемлекеттің қорғанысы мен қауіпсіздігін
камтамасыз ету қажеттілігі жатқызылуы мүмкін. Қазақстан Республикасының
"Есірткі құралдары, психотропты заттар, прекурсорлар мен олардың заңсыз
айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы әрекет ету шаралары туралы" Заңының
14-бабының 1-тармағына сәйкес. "Есірткі құралдарын, психотропты заттар мен
прекурсорларды сақтау Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген
тәртіпте осы қызмет түріне мамандандырылған мекемелерге берілген лицензия
негізінде арнайы жабдықталған үй-жайларда жүзеге асырылады". Сақтау бойынша
арнайы талаптар Қазақстан Республикасының 23 қараша 1995 жылғы "Дәрілік
заттар туралы" Заңымен белгіленеді. Аталған заңның 18-бабының 1-тармағына
сәйкес дәрілік заттар олардың сапасынын сақталуына кепілдік беретін,
нормативті-техникалық құжаттамамен анықталған жағдайларда сақталуға
тиіс.4
Аталған ерекшеліктерді қоспағанда, сақтау шартының пәні ретіндс өз
сипаттамасы бойынша азаматтық құқық объектісі ретінде бағалана алатын кез
келген заттар бола алады. Олардың қатарына қүжаттарды, бағалы қағаздарды,
ақшаны соның ішінде шетел валютасын жатқызуға болады. Ақша немесе
бағалы қағаздар сақтауға жеке анықталған заттар ретінде беріле алады және
әдейі соларға қатысты негізінен банктерде сейфтік сақтау
туралы сөз болады.5
Тектік белгілермен анықталған заттар оларды иесіздендіру туралы сақтау
шартының пәні бола алады. Басқаша айтканда ол "қалыпсыз" сақталу деп
аталады.
Қозғалмайтын заттар сақтау объектісі бола алмайды. Мұндай көзқарас
азаматтық құқық теориясында даусыз болып табылады. М.И.Брагинский
сақтау шартының монографиялық реттеуін өткізе отырып бірқатар
ғалымдардың пікірлеріне сүйенеді. Оларға Д.И.Мейер, Г.Ф.Шершеневич,
З.И.Шкундин, К.А.Граве, О.С.Иоффе жатады, олардың барлығы жылжымайтын
мүліктің сақтау шартының пәні бола алмайтындығы туралы пікірді бір
ауыздан қолдаған. Осыған қатысты өз түсініктемесін Ж.И.Шкувдин нақты
тұжырымдаған: "сақтау шартының пәні, жеке белгілерден басқа оны
(яғни затты) сақтаушының үй-жайында немесе оның иелігіндегі аумақты
сақтауды мүмкін ететін физикалық қасиеттерге ие болуға тиіс. Сол себептен,
жерден ажырамайтын ғимараттар, құрылымдар, бау-бақшалар және т.б.
(жылжымайтындар) сақтау пәні бола алмайды.6
О.И.Ченцова айтқандай, жылжымайтын мүлікті күзету кезінде азаматтық
құқықтың басқа институттарын қолдану мүмкін болады, оларға мыналар жатады:
1) мүлікті мамандандырылған ұйыммен күзету бойынша өтелмелі қызмет көрсету
шартын бекіту;
2) еңбек шарты немесе өтелмелі қызмет көрсету шарты бойынша күзетушіні
жалдау.
1.5. Сақтау шартының мазмұны
Сақтаудың реалды шарты бойынша сақтаушы өзіне берілген затты, оның
сақталуын қамтамасыз ете отырып сақтауға міндеттенеді. Сақтаушы сақтауды
жүзеге асыра отырып затты қолайсыз ауа-райы, үй-жайдағы ылғалдылық сияқты
сыртқы факторлардың әсерінен сақтап қалуға тиіс. Мұндай факторларға, сондай-
ақ мүлікті бүлдіруі (жоюы), оны ұрлап кетуі мүмкін адамдардың құқыққа қайшы
әрекеті де жатады. Соларға сақтаушы қарсы тұруға тиіс.
Сақтаушы міндеттерінің нақты көлемі оның тұрмыстық немесе кәсіби
сақтаушы болып табылатындығына, сақтаудың сол бір немесе өзге жағдайлары
және сақтауға берілетін заттардың қасиеттері жүк берушімен ескертілген
немесе ескертілмегеніне байланысты болады. Шарттың ақылылығы немесе
ақысыздығы сақталушы міндеттерінің аясын анықтау үшін шешу маңызға ие
болмайды, өтйкені оның барлық шығындары кез келген жағдайда өтелетін
болады, бірақ дау туғанда, сот шарттың ақысыз сипаты кезінде сақтаудың
ерекше жағдайлары ескертілмегендікке көбірек мойынсұнуға тиіс.
Сақтаушы өзіне берілген заттардың сақталуын қамтамасыз ету үшін шартта
көзделген барлық шараларды қолдануға міндетті (ҚР АК 775-6, 1-т.)-
Осылайша, шарт сақтаушы үшін негізгі басшылыққа алатын құжат болып табылады
және дәл соның өзі жүк берушінің сақтау бойынша қызметтерге деген
мұқтаждығының іс жүзіндегі көлемін ескеруге мүмкіндік береді.
Егер шартпен сақтаушының оларды жүргізу жөніндегі сол бір немесе өзге
шаралары, міндеттері ескертілмесе, бірақ, дегенмен де, олар қажетті болып
табылса, онда сақтаушы орын алған жағдайға сүйене отырып оларды да
қолдануға тиіс.
Сақтаушы затты ақысыз сақтауға қабылдаған кезде және затты күту
бойынша белгілі бір әрекеттерді жасау тараптармен ескертілмеген кезде,
сақтаушы сақтауға алынған затқа өз заты сияқты қамқорлық жасауға тиіс.
Кәсіби сақтау кезінде сақтау жағдайлары шартта толық сипатталмағанда
сақтаушы тиісті іскерлік айналым дағдыларын (егер олар болса) басшылыққа
алуға тиіс. Кәсіби сақтаушыға сол бір немесе өзге заттарды сақтауға
қабылдаған кезде оның өзі дербес олардың қасиеттерін ескеріп, тиісті
шаралар қолдану жөніндегі талаптар қойылуы мүмкін. Бұған кәсіби сақтаушының
өзі біле алмайтын заттардың ерекше (тән емес) қасиеттері кірмейді.
Барлық сақтаушылар, олардың тұрмыстық не кәсіби сақтаушылар екеніне
қарамастан, жария тәртіп ұстанымдарын сақтауға тиіс. Өйткені оларды ұстану
немесе ұстанбау заттың сақтаушыға әсер етуі мүмкін. Яғни мұнда сақталуы
салалық заңдармен талап етілетін әртүрлі нормативтер туралы сөз болып отыр.
Мәселен, барлық азаматтарға Қазақстан Республикасының Төтеншеше
жағдайлар жөніндегі Агенттік органдарынын өрт, сейсмикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге қатысты талаптарды, кәсіпорындардағы авариялардың алдын
алуға бағытталған талаптардыды сақтау қажет. Денсаулық сақтау
министрлігінің санэпидимиологиялық қадағалау органдары тиісті саниталық-
эпидимиологиялық талаптарды белгілейді. Осындай талаптардың сақталуын
қамтамасыз етпеген субъектілер егер соның салдарынан заттардың бүлінуі
немесе жойылуы орын алса, бұл үшін жүк беруші алдында жауапты болады.
Сақтаушыда сол бір немесе өзге жағдайлар орын алғанда ол бұрын өзі
болған үй-жайды жөндеуден өткізеді, оны ауыстырады немесе қандай да бір
табиғи, техногендік құбылыстардың және т.б. салдарынан затты сақтау
жағдайлары өзгеретін болады, онда сақтаушы заттың сақталуын қамтамасыз ету
үшін ағымдағы шараларды қолдануға тиіс. Сақтаушы, сондай-ақ жүк берушіге
сақтау жағдайларының өзгеретіндігі туралы дереу хабарлауға және оның
жауабын күтуге міндетті, заттың жоғалу немесе бүліну қаупі туған жағдайда
сақтаушы жүк берушінің жауабын күтпестен, сақтаудың шартта көзделген әдісі
мен орнын өзгертуге міндетті.
Егер де қолданылған шараларға қарамастан, зат сақталу кезінде
булінуге ұшыраса немесе оның сақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік
бермейтін (мысалы желдеткіш жүйелер істен шықса, ал зат сақтау кезінде
тұрақты түрде желдетуді талап етсе, бірақ сақтаушы аталған жүйелерді
қалпына келтіре алмаса) және жүк беруші тарапынан шаралар қолдануды күтуге
болмайтын басқа жағдайлар туындағанда, сақтаушы сақтау және
сату бойынша өз шығындарын өтей отырып, затты немесе оның бір бөлігін
сатуға құқылы.
Затты сақтаушы ретінде ұстау кезеңінде, ол затты пайдалаудан тартынуға
міндетті. Сақтаушының затты пайдалану мүмкіндігі сақтау шартымен көзделуі
мүмкін. Сақтаушыға затты пайдалану құқығын беру кейбір жағдайларда сақтау
үшін төленетін ақшалай төлемнің орнын алмастыратын болады. Егер бұл мың
сақталуын қамтамасыз етуге қажет болса, сақтаушы затты пайдалануға құқылы
болады.
Сақтаушы өзіне сақтау үшін берілген мүліккке (затқа) заттық
құқықтарды иеленбейтін болғандықтан, сақталған заттар даналынған
нәтижелер(өсімдер) мен кірістерді меншік иесі мен өзінің арасында бөлу
туралы да мәселе туындамайды. Сақтаушы затты қайтарумен бірге сақтау
уақытысында алынған нәтижелер мен кірістерді де беруге міндетті. Шартпен
басқаша көзделуі де мүмкін, жемістермен табыстар көптеген жағдайларда егер
бұл жөнінде тараптардың келісімі болса, сақтау үшін берілетін кәдімгі
сыйақыны толықтай алмастырады және сақтаушының шығындарын өтей алады.
Сақтаушы жалпы ереже бойынша өз міндеттерін жеке өзі атқаруға
міндетті. Егер заң актілерінде немесе шартта езгеше көзделмесе, ол затты
жүк берушінің келісімінсіз үшінші тұлғаға беруге құқылы емес. Біздің
ойымызша, сақтаушы заң бойынша сақтау жөніндегі міндетті үшінші тұлғаға
жүктей алатын жағдай арестке алынған мүлікті сақтау тәртібі мен жағдайлары
туралы жоғарыда аталған нұсқаумен көзделеді. Сот орындаушысы, мүлікті
арестке алғанда оның меншік иесі болмағандықтан сот шешімі орындалған
кезеңге дейін оның сақталуын қамтамасыз етуге міндетті (ол заң бойынша
сақтаушы, егер сот шешімі жойылса және мүлік қайтарылуға тиіс болса, меншік
иесінің мүдделері мен оның құқықтарын қамтамасыз ету үшін оның жағдайын
осылайша талқылаған дұрыс болады).
Егер сот орындаушысының әрекеттерінде кінәлі құқыққа қайшы әрекеттер болса
және (оның салдарынан) мүліктің сақталуы қамтамасыз етілмеген болса, ол бүл
үшін жауапты болады. Сонымен бірге, сот орындаушысы өз әрекеттерімен
мүліктің сақталуын қамтамасыз ете алмайтындығы да түсінікті. Ол жүк беруші
ретінде танылатын сақтау шартының негізінде жекелеген заттардың жиынтығы
түріндегі мүлікті (тізім бойынша) үшінші тұлғаға беруге міндетті (нұсқаудың
3-т).
Сақтаушы жүк берушінің келісімінсіз затты сақтауға үшінші түлғаға,
егер бұл орайда жүк берушінің мүдделеріндегі қажеттілік туса және сақтаушы
оның келісімін алу мүмкіндігінен айырылса, беруге құқылы.
Сақтаушы жүктің үшінші түлғаға берілгендігі туралы дереу жүк берушіні
хабардар етуге міндетті.
Барлық жағдайларда сақтаушы затты сақтауға берген үшінші
тұлғаның іс-әрекеті үшін жауап береді.
Зат сақтаушымен жүк берушіге сақтауға қабылданған күйінде қайтарылуы
тиіс. Заттардың табиғи бүзылуы не табиғи кемуін ғана ескеруге жол беріледі.
Сақтаушы өзіне сыйақы төлеуді, егер ол шартпен, заңнамамен көзделсе
не оны төлеу міндеті міндеттеме мәнісінен туындайтын болса, талап етуге
құқылы. Бұған қоса сақтаушы (барлық жағдайлада) сақтау шығындарын және
сонымен байланысты көптеген өзге де кажетті шығындарды өтеуді талап етуге
құқылы.
Сақтаушың құқықтары мен міндеттері бойынша консенсуалды сақтау
шартының (онда сақтаушы кәсіпкерлік қызмет субъектісі болып табылады)
реалды шарттан айырмашылығы сақтаушының затты сақтауға шарт талаптарына
сәйкес қабылдауға міндетті болатындығында. Бұл міндет қабылдануға жататын
заттардың мөлшерін, олар қабылдануға тиіс мерзімдерді, сондай-ақ заттарды
сақтауға қабылдау кезінде сақтаушымен жасалынуға тиіс әрекеттерді
көрсетумен нақтылана алады.
Косенсуалды сақтау шарты бойынша сақтаушыға затты сақтауға қабылдау
бойынша міндет жүктеледі, бірақ егер жүк беруші шарттан оны орындаудан
бұрын бас тартса затты өзіне сақтауға беруді талап ету құқығына ие
болмайды.
Жоғарыда біз консенсуалды сақтау шарты бойынша сақтаушының мүдделерін
ескеру туралы ескерткен болатынбыз. Ол, егер заң актілерімен немесе шартпен
өзгеше көзделмесе, сақтаушының мұндай жағдайларда жүк берушіден жүзеге
аспай қалған сақтауға байланысты келтірілген шығындарды өтеу туралы талап
ету қүқығына ие болатындығымен сипатталады.
Егер жүк беруші сақтаушының қызметтерінен бас тартатындығы туралы
қисынды мерзімде мәлімдесе, затты сақтауға бермегені үшін жауапкершіліктен
босатылатын болады. Қисынды мерзім деп сақтаушы өзіне төніп түрған
шығындардың алдын алу үшін тиісті шаралар қолдануға жеткілікті уақыт
кезеңін түсінеміз. Тәжірибеде мұндай қисынды мерзімді анықтау сөзсіз слеулі
қиындықтар тудырады.
Зат дер кезінде сақтауға берілмеген кезде, сақтаушы затты қабылдаудан
бас тарту құқығына ие болады. Затты сақтауға берудің нақты мерзімі
анықталмағанда, сақтаушы шартты бекіту сәтінен бастап отыз тәулік өткеннен
кейін затты сақтауға қабылдаудан бас тарта алады.
Сақтауды өзінің кәсіпкерлік қызметіне орай жүзеге асыратын сақтаушы
егер заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, техникалық мүмкіндіктер бола тұра
затты сақтауға қабылдаудан бас тартуға құқылы емес.
Иесіздендіріп немесе басқаша қалыпсыз сақтау (латынның depositum
деген сөзінен пайда болып, әдеттен тыс, қалыпты емес жүк дегенді
білдіреді)' да шарт мазмұнының өзгеруіне әсер етеді. Жеке анықталған
затгарды сақтау кезінде сақтаушы оларды кез келген уақытта қалған заттардан
бөліп ала алатындай және жүк берушіге дәл соларды ғана қайтара алатындай
етіп ұстауға тиіс. Иесіздендіріп сақтау кезінде сақтауға алынған заттар
басқа жүк берушілердің сол тектес және сапасы сондай заттарымен араласып
кетуі мүмкін. Жүк берушіге заттар сол тектес және сапасы сондай тең
мөлшерінде қайтарымды. Иесіздендіріп сақтау кезінде сақтаушыда берілген
заттарға мен-шік құқығы пайда болады, соның салдарынан иесіздендірілген
кездейсоқ жойылу немесе бүліну қаупі сақтаушыға жүктеледі. Егер кездейсоқ
жойылуға барлық сақталынып жатқан заттар шалдықса басқаша болады.
Заттарды иесіздендіріп сақтау кезінде, егер бұл заң актілерінде
немесе тараптардың келісімінде белгіленсе, заттар осы тектес және сапасы
сондай заттардан оқшау ұсталуға тиіс (ҚР АК 771-баптың 2-т). Біртектес
заттарды сақтаудың осындай шартының тәжірибелік маңызы, біздің ойымызша,
оның мәнісі бойынша жеке анықталған заттарды сақтау шартына айнала-
тындығында (заңда ол иесіздендіріп сақтау шарты ретінде анықталса да),
Мұндай шартты жасасу белгілі бір дәрежеде сақтаушының қауіп көтеру
дәрежесін азайтады. Жүк беруші үшін оның ұйымдылығы мынада: сапасын жеке
өзі тексеріп берген біртектес заттар басқа тектес заттармен араласпайтын
болады және қайтару кезінде бүлінген заттарды (мысалы, астықты, құрылыс
қоспалары, қантты, ұнды және т.с.с.) беру қаупі болмайды. Сонымен қатар,
жүк беруші өзіне сақтануға берілген заттарды бірінші талап ету бойынша іс
жүзінде қайтару мүмкіндігін қамтамасыз етеді, ал иесіздендірілген заттар
басқа жүк берушілер алдында міндеттемені атқару үшін беріліп қойылуы мүмкін
және осындай заттарды белгілі бір жүк берушіге қайтару үшін талап ету
сәтінде олар жеткіліксіз болып қалуы мүмкін.
Жүк беруші, қалыптасқан тәжірибе мен доктриналық көз-қарастарға сәйкес
мүліктің қасиеттері мен оны сақтау ерекшеліктері туралы сақтаушыны
ескертуге міндетті. Өкінішке орай, бұл міндет Азаматтық кодекс нормаларымен
тікелей көзделмеген, алайда ол сонда да талап етіледі. Біздің заңнамамызда
белгілі бір қиғаштық байқалады.7
Кейбір шарттық институттар тым толығырақ нақтыланса, басқалары,
керісінше, нормативтік бекітілуде жеткіліксіздікке үшырасуда.
Жүктің қасиеттері туралы жүк берушінің хабарлау міндетті жанама
түрде Азаматтық кодекстің 779 және 782-баптарынан байқалады. Жалпы осы
міндеттің мәнісі неде екенін нақтылауға талпынып көрейік. Тұрмыстық
сақтауға кәдімгі заттарды (үй тұрмысындағы заттары) тапсыратын жүк беруші
олардың өздеріне тән қасиеттері туралы сақтаушыны ескертпеуі де мүмкін.
Алайда, затты сақтау бойынша талаптарды олардың сақтаушыға потенциалды
түрде белгісіз болатындары пайда болса, жүк беруші олар туралы хабарлауға
тиіс. Бұл тәжірибеде сақтаудың мұндай шарттары сирек бекітілетіндігімен
байланысты және әдетте, тұрмыстық сақтаушыдан, ол өз заттарына қатысты
қандай жігер танытса, сондай жігер (шаруашылық сақтық) талап етіледі. Егер
оның шаруашылығында, тиісті күтімді талап ететін, сақтауға берілген сияқты
дәл сондай зат болмай қалса, онда сақтаушы заттың сақталмағандығы үшін
кінәлі деп те танылмайды.
Мүлікті кәсіби сақтаушыға тапсыратын жүк беруші "сенімдірек" бола
алады. Кәсіби сақтаушы тиісті заттарды сақтау үшін сақтаудың қандай
жағдайлары оңтайлы болатынын өзі анықтауға тиіс, егер ол сақтаудың тиісті
жағдайларына ие болмаса, онда ол тұтынушыны, сондай-ақ басқа да берушіні
хабарландыруға тиіс.
Бұл айтылған сөз жүк берушінің сақтаушыны ненің сақтауға берілетіндігі
туралы жаңылыстыруға, сақтаушының қасиеттер туралы, соның ішінде ерекше
заттар туралы сұрақтарына жауап бермеуге құқық береді дегенді білдірмейді.
Сақтауға өткізілетін заттардың белгілі бір буып-түйілуі туралы, оларды
сақтауға дайындаудың өзге де сақтаушының талаптарын ескермеу де жүк бсруші
тарапынан бұзушылық болып табылады.
Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінде қауіпті қасисттері бар
заттарды сақтауға қатысты арнайы нормалар бар (894-бап). Олардың Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің сақтауға арналған нормаларда болмауы
бұл қатынастардың мүлдем реттелмейтіндігін білдірмейді.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының "Лицензиялау туралы" Заңының 9-
бабы 1-тармағының 1,2-6), 6, 7, 14, 43, 50-тармақшаларына сәйкес
кәсіпкерлік қызмет соның ішінде жарылғыш, радиоактивті улы және өзге де
қауіпті заттарды пайдалануға қатысты сақтау осыған орай ерекше
рұқсаттылықты (лицензияны) талап етеді.8
Екіншіден, қауіпті заттардың меншік иесі, жоғары қауіп көзінің иесі
болып табылатын субъект сақтаушы алдында деликтілік жауапкершілікте болады
(заң үқсастығын қолдану туралы сөз болып отыр). Бұл айтылған сөз кәсіби
сақтауға қатысты емес. Ол тиісті талаптарға жауап бере отырып, тіпті
қауіпті заттардың да сақталуын қамтамасыз етуге міндетті және ол осымен
байланысты барлық қауіпті көтереді. Жоғары қауіп көзінің иесі ретінде
үшінші тұлғалар алдында тікелей сақтаушы жауап беруге тиіс. Меншік иесіне
регрестік талап арыз (толық немесе ішінара) қою мүмкіндігі сақтаушының
кәсіби немесе кәсіби емес болуына, жүк беруші заттың қауіпті қасиеттері
туралы хабарлаған хабарламағанына және ол туралы сақтаушы білуге тиіс
болған болмағанына байланысты болады.
Үшіншіден, қауіпті заттар зиян келтіруге қауіп төндіргенде және оны
басқаша болдырмау мүмкін болмағанда аса қажеттілік жағдайында зиян келтіру
туралы нормалар қолданылады (яғни қауіпті заттарды жою туралы сөз болып
отыр).
Қауіпті заттарды жою кәсіби емес немесе үшінші тұлға мүдделеріне
жасалғанда оларға зиянның орнын толтыру жүктелмейтін бағыттағы белгілі бір
сот тәжірибесін қалыптастыру талап етіледі. Егер қауіпті заттарды жоюды өз
мүддесі немесе үшінші түлғалар мүддесі үшін кәсіби сақтаушы жүзеге асырса
дифференциалды тұрғыдан келу талап етіледі. Орын алған жағдайға қарай
зиянды өтеу ішінара немесе толығымен кәсіби сақтаушыға жүктелуге тиіс,
өтйкені ол жоғарыда атап өткеніміздей, сақтаумен байланысты қауіптерді
көтереді.
Жалпы аталған қатынастардың табиғаты оларды деликтілік құқық
нормаларымен реттеуге жақынырақ болып табылады. Дәл солар кінәлілік
дәрежесін, қатынасқа түсетін әрбір қатысушының құқыққа қайшылық дәрежесін,
сондай-ақ зиянды өтеудің көлемі мен сипатын жан-жақты ескеруге мүмкіндік
береді. Осы айтылғанды есепке ала отырып, аталған мәселелерді шешудегі
қазақстандық заң шығарушылардың қадамы сәттірек болғанын да атап өтуге
болады.
Жүк беруші, егер заңнамамен, шартпен немесе іскерлік айналым
дағдыларымен өзгеше көзделмеген болса, сақтаушыға сыйақы төлеуге міндетті.
Сыйақы мөлшері, басқа да шарттар сияқты, бірінші кезекте тараптардың
келісімімен анықталады. Сақтаушы болып кәсіпкер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 бет
1 тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 бет
1.2. Сақтау шартының мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11 бет
1.3. Сақтау шартының субъектілері тараптары ... ... ... ... ... ... ... ...14 бет
1.4. Сақтау шартының пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16 бет
1.5. Сақтау шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18 бет
2-тарау. Сақтаудың жекелеген түрлері
2.1. Ломбарда сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32 бет
2.2.Құндылықты банкте сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 бет
2.3. Көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау ... ... ... ... ... 39 бет
2.4. Ұймыдардың киім ілгіштерінде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41бет
2.5. Қонақ үйде сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43 бет
2.6. Даулы заттарды сақтау секвестр ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45 бет
3-тарау. Тауар қоймасында сақтау
3.1. Қоймада сақтау шартының негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..47 бет
3.2. Сақтау шарты бойынша жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ..56 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64 бет
Кіріспе
Сактау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк
берушінің) берген затын сақтауға және бүл затты сақталған күйінде қайтаруға
міндеттенеді (ҚР АК 768-6. 1-т.).
Сақтау мәселесін баяндайтын бірқатар теориялық зерттеулерде атап
өтілгендей сақтау қызмет көрсетудің ерекше түрі, Соның ішінде қызмет
көрсетулердің ішінде азаматтық-құқықтық міндеттемелер арқылы қамтамасыз
етіле алатын кең таралған түрлерінің бірі болып табылады.
Қазіргі қоғамда сақтау бойынша қатынастардың кеңінен таралуын
толық түсінуге болады. Азамат өз үйінен шығып, қоғамдық орындарға барғанда-
ақ заттарды сақтауға беру қажеттілігі жиі туындайды. Мұндай жағдайларда
азамат үшін шарт еркіндігі, біз бүған мән бермесек те, елеулі түрде
шектеледі. Білім беру, дәрігерлік, өзге де мекемелерде, ұйымдарда, театрлар
мен т.б. жерлерде сырт киімді гардеробқа өткізу талабы белгіленуі мүмкін.
Дүкендерде (сауда кәсіпорындарда) сөмкелерді, қол сандықтарды, кейстер мен
өзге де ұқсас заттарды сақтауға өткізуді талап ете алады.
Жалпы пайдаланыстағы орындарда (базаларда) саудамен айналысатын
кәсіпкерлер базарларға тиесілі үй-жайларда сақтау қызметін пайдалана алады.
Жалпы кіші кәсіпкерлік субъектілеріне (сауда фирмаларына) өз тауарларының
сақталуын қамтамасыз ету үшін сақтаумен кәсіби түрде айналысатын
субъектілердің қызметтерін пайдалану тиімдірек болып табылуы мүмкін. Бұл
аталған кәсіпкерлерге қайта үй жайларының құрылысына (оларды сатып алуға)
оларды жалға алуға, күзетуге, сондай-ақ қойма жабдықтарын сатып алуға
қомақты соманы жіберуге мәжбүр болғанның орнына өзінің айналым қаражаттарын
жұмсамауға мүмкіндік береді.
Сақтау қажеттілігі зандардың талаптарына сәйкес туындайтын жағдайлар
да орын алады. Мысалы, арестке алынған мүлікті, мұраға қалдырылған мүлікті,
кеден қоймаларындағы мүлікті және т.б. сақтау жүзеге асырылады.
Заттардың белгілі бір түрлері тек тиісті жағдайлары бар, заттардың
сақталуын қамтамасыз ете алатын соның ішінде, ұрлаудан сақтай алатын,
оларды беру мен сақтауға қабылдаудың тиісті режимін қамтамасыз ететін
сақтаушылармен ғана сақталады.
Әрине, мұндай жағдайларда да заттарды сақтауға беру қажеттілігі
туындайтын болады.
Яғни, сақтау бойынша міндеттеменің туындауы әртүрлі себептермен
жетеленуі мүмкін және ол тек сақтау шартына ғана байланысты туындамайды.
Алайда сақтау шарты басқа да барлық жағдайларда осындай міндеттеменің
туындауының негізі болып табылады. Сақтаушы тұлға мен заттарды сақтауға
берген түлғаның құқықтары мен міндеттері шартқа сәйкес сақтау туралы
ережелермен анықталатын болады. Қазіргі жағдайларда мүлікті сақтау бойынша
міндеттердің тұлғаға оның еркінен тыс жүктелуі, сирек кездесетін
жағдайларды қоспағанда, мүмкін емес екенін атап өткен жөн. Сондықтан біз,
мұны қаласақ та, қаламасақ та сақтау шартының құрылымына жүгінуге мәжбүр
боламыз.
Сақтау қолданылатын аялар сақтаудың жекелеген түрлерін сондай-ақ,
сақтау қатынастарын реттейтін заңнама актілерін қарастыру атап өту кезінде
тағы бір рет сипатталатын нақтырақ болады.
1-тарау. Сақтау шартының түсінігі, түрлері және элементтері
1.1. Сақтау шартының нысаны
Сақтау шарты ауызша және жай жазбаша нысанда да бекітілуі мүмкін.
Жазбаша нысаны өз бетінше толтыру жолымен немесе заңнамамен көзделген
жағдайларда, сақтау құжатының барлық талап етілетін реквизиттерін сақтау
жолымен жасалады. Ауызша нысанда сақтаудың тұрмыстық қызмет көрсетуге деген
шарттары бекітіледі. Сондай-ақ, ауызша нысанда заттарды қысқа мерзімге
вокзалдардың әуе жайлардың мекемелердің, кәсіпорындардың, театрлардың,
мұражайлардың стадиондардың, асханалардың және т.б. сақтау камералары мен
киім ілгіштеріне сақтаушының нөмірлерді, жетондарды және басқа да заңды деп
танылған белгілерді беруі арқылы тапсыру жүзеге асырылады. Бұған қоса
заттарды төтенше жағдайлар кезіндеде (өрт, су тасқыны және т.б.) сақтауға
өткізу де ауызша нысанда жүзеге асырылуы мүмкін.
Аталған жағдайларды қоспағанда сақтау шарты жазбаша нысанда жасалуға
тиіс. Егер сақтауға алынған заттар сақтаушы жүк берушіге сақтау қолхатын,
түбіртек, куәлік, сақтаушы қол қойған өзге де құжаттар беру жолымен
куәландырылған болса, шарттың жазбаша нысаны сақталған болып есептеледі.
Егер шарттың заңмен көзделген нысаны сақталса не сақтаушы
шарттың жасалу, оның орындалу фактісін дауламаса, онда сақтауға алынған зат
пен сақтаушы қайтарған заттың бірдейлігі туралы дау туған жағдайда
куәгерлік айғақтарға жол беріледі.
Заттарды төтенше жағдайлар кезінде сақтауға өткізу, шарттың жазбаша
нысаны болмаған жағдайда сақтауға өткізілген заттардың құнына қарамастан
куәгерлік айғақтар бойынша дәлелденуі мүмкін.
Елеулі айырмашылық сақтаудың күрделі шартқа енуі мен сақтаудың аралас
шартқа енуі арасында айқын көрініс табады. Бірақ, жоғарыда айтылғанды
ескере отырып, М.И.Брагинскийдің "сақтау шарттың басқа элементтерімен
қосылып кететін күрделі шартқа қарағанда оған белгіленген біртұтас құқықтық
режимге бағынады аралас кезінде АК 412-бабы күшіне енеді"деген біржақты
пікірі дұрыстау емес деген ойдамыз. Мүмкін, күрделі шарт қатынастарын
тікелей реттейтін нормалар әрекетінің басымдығы және сақтау туралы
нормаларды қолдану мүмкіндігі туралы айтқан жөн болар. Әйтпегенде, күрделі
шарттар аясында "жүк элементін" сақтауды бөліп көрсету мәнісінен айырылады.
Бұған қоса, заңнаманы осылай талқылау арқылы біз бірқатар ұқсас жағдайларда
сақтау туралы нормалардың жалпы бағыттаушы маңызын елеулі түрде төмендетіп
аламыз. Сақтаушылар және жүк берушілер деп- тікелей аталмаған
субъектілердің құқықтары мен міндеттерін анықтауда айтарлықтай қиыншылықтар
туындайды, алайда олардың іс жүзіндегі жағдайы сақтаушы мен жүк берушінің
жағдайы сияқты болып табылады немесе соған жақынырақ болады.
Сақтау шартын (міндеттемесін) аралас шарттардан бөлектеген жөн. Бұл
сақтау шартының өзі туралы толық пікір әсер алуға мүмкіңдік береді.
Сақтау шартының қарым-қатынасы туралы осы мәселені баяндауда А.П.Сергеева
мен Ю.К.Толстойдың редакторлығымен шыққан азаматтық құқық оқулығының
авторлары қомақты үлес қосты.
Аталған оқулықтың авторлары атап өткендей, сақтаудың жалға алу мен
ссудадан ерекшелігі — сақтаушының мүліктің сақталуын оны пайдалану
құқықтарын иеленбей қамтамасыз етуге тиіс екенінде. Ал жалға алушы мен
несие беруші мүлікті пайдалану құқығын иеленеді. Яғни екі жағдайда да
мүлікті уақытша иелікке берудің мақсаттары әртүрлі осының өзі салыстырмалы
талдау жасауға түрткі болды.
Аталған ерекшелікке сүйене отырып, сақтаушының әрекеттерін, егер ол
өзінің шарттық өкілеттіктерін асыра отырып, мүлікті пайдаланатын болса,
заңсыз деп тануға болады. Жалға алу шартында сақтау элементін бөліп көрсету
мүмкін емес, өйткені жалға алушы, мүлікті уақытша болса да өз иелігіне ала
отырып, оны өз мақсаттары үшін сақтайтын болады. Мүліктің сақталуын
қамтамасыз ету бойынша жалға алушының міндеттері тікелей мүлікті жалға. алу
шартынан туындайды тек осы шарттьң ерекшелігін құрайды. Жоғарыда мүлікті
жалға алу шартын қарастыра отырып, біз мүлікті ұстау жөніндегі ауыртпалық
сәйкесінше жалға алушыға өтуге тиіс екендігі туралы айтқанбыз. Егер де
сақтау шарты туралы сөз қозғайтын болсақ, онда мүлікті ұстау ауыртпалығын
сақтаушыға беруге жол берілмейді.
Осы айтылған сөз аралас шарттардың соның ішінде жалға алу
элементтері бар сақтау шартының бекітілуін жоққа шығармайды. Мұндай
сәттерде, тиісінше жалға алу немесе сақтау туралы нормаларды қандай
пропорцияда, тараптардьщ қандай қатынастарына қолдануды анықтау міндеті
туындайды. Бұл жөнсіз мәселе емес. Мәселен, жалға беруші мүлікті жалға бере
отырып, затты пайдалану нәтижесінде оның мүмкін болатын тозуымен алдын-ала
келіседі. Ал, жүк беруші болса затты бұрынғы күйінде, тозусыз қайта алуға
жиынтық айырмашылығы айқын көрінеді. Қандай нормалар басымды болып
табылады, тараптар мүдделерінің балансы қайда?2
Бұл даулар бойынша істерді шеше алатын аяттар, сондай-ақ
зерттеушілер мен азаматтық құқықтың өзге де мамандары үшін күрделі сұрақтар
болып табылады.
Сондықтан олардың мәнісіне, мазмұнына нормативтік реттелуі мен осыған
байланысты, мүмкін болатын тәжірибелік айырмашылықтарға сүйене отырып біз
сақтаумен заем сақтау мен қозғалмайтын мүлікті күзету шарттарын ажыратамыз.
Бірақ біз аталған оқулық авторларының мынадай пікірмен келіспейміз:
"сақтау шартын, басқа азаматтық-құқықтық міндеттемелердің құрамдас
бөліктері болып табылатын мүліктің сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттерден ажырату қажет. Дәлірек айтқанда, мұндай міндеттер заңмен
мердігерге (АК 914-бабы) тасымалдаушыға (АК 796-бабы) комиссионерге (АК
998-бабы) және бірқатар өзге міндеттемелердің қатысушыларына
жүктеледі. Осындай және соларға ұқсас барлық жағдайларда тараптардың
өзара қарым-қатынастары сақтау шарты туралы нормалармен емес тиісті
шарттар туралы ережелермен реттеледі". Келіспеушілік себебін жоғарыда
атап өткенбіз. Жалға алушы мүлікті өз мақсаттары үшін алатын жалға алуға
қарағанда, кәдімгі сақтаушы сияқты, мердігер де затты құр сақтайды және
мердігердің осы міндетінің тәртібін реттеу үшін мердігерлік туралы
нормалардың өзі жеткіліксіз болғанда сақтау туралы нормалар қолданылуға
тиіс. Енді шарттың өзін нақты қарастыруға көшейік.
Әрекет етуші заңнамада сақтау шартының бірқатар түрлерінің тәртібі
ретке келтірілген. Ең алдымен, сақтаудың барлық
шарттары үшін маңызды болатын сақтау туралы жалпы ережелер ролін
қарастырылады. Олармен кәдімгі тұрмыстық сақтау реттеледі.
Субъектілік қатарындағы айырмашылықтарға, мазмұнының кейбір ерекшеліктер
мен нормативтік бекітілуіне байланысты сақтау шартының мынадай түрлері
ажыратылады:
1) заттарды ломбардта сақтау;
2) құндылықтарды банкте сақтау;
3) көлік ұйымдарының сақтау камераларында сақтау;
4) ұйымдардың киім ілгіштерінде сақтау;
5) қонақ үйде сақтау;
6) даулы заттарды сақгау — секвестр.
Кәсіпкерлік аясындағы қарым-қатынастарды реттеу үшін арнайы көзделген
және осыған орай нысанындағы тараптардың құқықтары мен міндеттеріндегі
елеулі ерекшеліктерге байланысты жеке бөліп қарастырылатын сақтау шартының
тағы бір түрі болып тауарлы қоймада сақтау шарты табылады.3
Сақтау шарты туралы нормалар Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінде, 39-тарауда (768-802-баптар) қамтылған. Сақтау
қатынастарына қатысты нормалар сондай-ақ өзге де зандық және заңға
сәйкес нормативтік актілерде көрініс тапқан. Оларға мыналарды жатқызуға
болады: 31 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы, 19 қаңтар 2001
жылғы Қазақстан Республикасының "Астық туралы" Заңы, 20 шілде 1995 жылғы
Қазақстан Республикасы Президенттің "Қазақстан Республикасындағы кеден ісі
туралы" Заң күші бар Жарлығы, 10 шілде 1998 жылғы Қазақстан
Республикасының "Есірткі құралдары, психотропты заттар,
прекурсорлар мен олардың заңсыз осы заңның атауын тексеру керек
айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы әрекет ету шаралары туралы" Заңы
және басқа да жекелеген заңдар. Заңға сәйкес нормативтік актілерге мыналар
жатады: ҚР Ұлттық банк Басқармасымен 16 шілде 1995 жылы бекітілген
Ломбардтар туралы Ереже, Қазақстан Респуб-ликасы Әділет министрінің 17
сәуір 2000 жылғы № 35 бұйрығымен бекітілген әрекетке алынған мүлікті
сақтаудың тәртібі мен жағдайлары туралы нұсқау, Қазақстан Республикасының
Министрлер Кабинеті тұсындағы кеден комитетінің 6 шілде 1995 жыл-іъг № 125
бұйрығымен бекітілген, Кеден қоймалары турапы Ереже; Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 22 ақпан 2000 жылғы № 273 "Астық пен оны қайта өндеу өнімдерін
элеваторларда қабылдау, сақтау, қайта өңдеу бойынша қызметті лицензиялаудың
жекелеген мәселелері туралы" қаулысы. Бұл, сондай-ақ сақтау мәселелері
жөніндегі нормативті актілердің түпкілікті тізімі емес.
Сақтау шарты реалды шарт. Бұл ҚР АК 768-бабының 2-тармағының
мазмұнынан көрінеді. Онда сақтау шарты зат сақталуға берілген кезден бастап
жасалған деп танылатындығы, тікелей көрсетілген. Аталған норма мағынасынан
туындайтындай, бұл шарттың мәнісі тараптардың еркі бойынша консенсуалды
шарт құрылымын қолдануға бейімделмеген. Өйткені алдын ала келісім бойынша
жүк берушіні сақтаушымен мәжбүр ету мүм кіндігі ең алдымен егер бұл басқа
тұлғалардың мүдделеріне зиян (шарттық немесе шарттық емес) келтірмейтін
болса өз мүлкін билік ету мүмкіндігі болуға тиіс меншік иесі ретіндегі жүк
беруші мүдделеріне зиян келтірер еді. Жүк беруші шарттан бас тарту кезінде
бүл орын алмайды (орын алмауға тиіс), өтйкені кәсіпкер болып табылмайтын
сақтаушы сақтау бойынша қызмет көрсетуден жүйелі негізде пайда табуды
жоспарламайды.
Сақтаушы рөлінде кәсіпкер тұрса басқаша болады. Онымен сақтаудың
консенсуалды шарты бекітілуі мүмкін (ҚР АК 769-6. 1-т). Бұл жағдайда заң
шығарушы сақтаушының заңды мүдделерін ескереді.
Кәсіпкермен бекітілетін сақтау шартын консенсуалды сипат қана емес, сондай-
ақ оның жариялылығы да ерекшелендіреді (ҚР АК 770-бап).
Сақтау шарты бойынша бір тарап (сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк
берушінің) берген затын сақтауға және бұл затты сақталған күйінде қайтаруға
міндеттенеді. Сақтау шарты зат сақталуға берілген кезден бастап жасалған
деп танылады. Қозғалмайтын мүлікгі күзетуге осы тараудың күші
қолданылмайды. Сақтауды кәсіпкерлік қызмет ретінде жузеге асыратын сақтаушы
шарт бойынша езіне жүк берушінің затын сақтауға қабылдау және жүк берушінің
берген затын осы тараудың ережелеріне сәйкес сақтау міндеттемесін өз
мойнына алуы мумкін. Шарт бойынша өзіне затты сақтауға қабылдау
міндеттемесін алған сақтаушының бұл затгың өзіне сақтауға берілуін талап
етуге құқығы жоқ. Алайда шартга көзделген мерзімде затты сақтауға бермеген
жүк беруші, егер заң акгілерінде немесе шартта өзгеше көзделмесе, сақгалмай
қалуға байланысты келтірілген залалдар үшін сақтаушының алдында жауапты
болады. Егер жүк беруші сақгаушының қызметінен бас тартқандығы туралы
қисынды мерзімде мәлімдеген болса, ол затты сақгауға бермегені үшін
жауапкершіліктен босатылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, шартта
келісілген мерзімде зат сақгалуға еткізілмеген, ал бұл мерзім шарт жасалған
күннен бастап отыз тәулік өткенге дейін белгеленбеген жағдайларда сақтаушы
затты сақтауға қабылдау міндетінен босатылады. Өзінің кәсіпкерлік қызметіне
қарай сақтауды жузеге асыратын сақгаушының, егер заң актілерінде өзгеше
белгіленбесе, техникалық мүмкіндік бола тұра затты сақгауға қабылдаудан
бастартуға қүқығы жоқ. Мұндай жағдайларда сақгау шарттары жария деп
танылады (осы Кодекстің 387-бабы). Иесіздендіріп сақгау кезінде сақгауға
алынған заттар басқа жүк берушілердің срл тектес және сапасы сондай
заттарымен араласып кетуі мүмкін. Жүк берушіге заттар сол тектес және
сапасы сондай тең немесе тараптардың келісілген мөлшерінде қайтарылады.
Заттарды иесіздендіріп сақгау кезінде, егер заң акгілерінде немесе тараптар-
дың келісімінде белгіленсе, заттар осы тектес және сапасы сондай заттардан
оқшау ұсталуға тиіс.
Сақтаушының нөмірлер, жетондар және басқа да заңцы деп танылған
белгілер беруі арқылы заттарды қысқа мерзімге сақгауга сақтау камераларына
және вокзалдардың, әуежайлардың, мекемелердің, кәсіпорындардың,
театрлардың, мұражайлардың, стадиондардың, асханалардың жәнет.б. киім
ілгіштеріне өткізулерді қоспағанда, сақтау шарты жазбаша түрде жасалуға
тиіс. Егер сақтауға алыеған заттар сақтаушы жүк берушіге сақтау қолхаиын,
түбіртек, куәлік, сақтаушы қол қойған өзге де құжаттар беру жолымен
куәландырылған болса, шарттың жазбаша нысаны сақталған болып есептеледі.
Тұрмыстық қызмет көрсету түріндегі сақтау шарты ауызша нысанда жасалуы
мүмкін. Сақтауға алынған зат пен сақтаушы қайтарған заттың бірдейлігі
туралы дау туған жағдайда куәгерлік айғақгарға жол беріледі. Заттарды
төтенше жағдайлар (өрт, су тасқыны және басқалар) кезінде сақ-тауға өткізу,
шарттың жазбаша нысаны болмаған жағдайда сақгауға еткізілген зат-тардың
қунына қарамастан куәгерлік айғақтар бойынша дәлелденуі мүмкін.
1.2. Сақтау шартының мерзімі
Сақтауды реттейтін АК нормаларының мағынасына сәйкес сақтау шарты
қысқа мерзімді ретінде бекітілуі мүмкін. Мерзімдік белгісі бойынша дәл осы
шарттарды бөлудің тәжірибелік маңызы бар. Бұл олардың нысанының
ерекшеліктерімен байланысты (оларды ауызша бекітуге мүмкіндік
беретіндігімен). Қандай мерзімнің қысқа болып табылатындығы көрсетілмеген
кейбір жағдайларда шарт мерзімі қалыптасқан жағдайдан айқындалуы мүмкін.
Мәселен, театрдың стадионның мұражайдың киім ілгішіне сақтауға еткізілетін
зат соларда болатын уақытқа ғана сақталады. Қысқа мерзімді шарт сол бір
немесе өзге мекеменің жұмыс тәртібіне бағдарланатын киім ілгіштің жұмыс
тәртібінің ұзақтығы бойынша анықталуы мүмкін.
Зат көлік ұйымдарының сақтау камераларына өткізілгенде сақтау мерзімі
сақтаудың тиісті ережелерімен анықталады және бірнеше тәуліктен аспайды.
АК 773-бабында сақтау шартын талап етілмелі мерзімге немесе мерзімін
көрсетпей бекіту мүмкіндігі туралы айтылады.
Онымен қатар жоғарыда атап өтілгендей сақтаудың мерзімді шарттары
да бекітілуі мүмкін.
Соңғыларының мерзімі сақтаушы міндеттерінің уақыт ішіндегі шектерін
анықтайды. Басқа тұстарында ол талап етілмей немесе мерзімсіз шарт сияқты
әрекет ете алады. Тек, мерзімді шарт бойынша сақтаушы мерзімнің аяқталу
сәтіне затты қайтарудың барлық жағдайларын, мүмкіндікггерін қамтамасыз
етуге міндетті екенін есте ұстаған жөн. Өз кезегінде жүк беруші де құқық
бұзушы рөлінде болып қалмас үшін мерзімнің аяқталу сәтінде затты алуға
тиіс.
Талап етілмелі шарттың мәнісі — жүк берушіге шартты кез келген
уақытта, шартты бұзумен сақтаушыға келтірілген шығындарды оған жүктеу
қаупінсіз, бұзу құқығы берілетіндігінде. Талап етілмелі шарт мерзімді де
мерзімсіз де сақтау шартының элементтерін қамтуы мүмкін.
Талап етілмелі шарттың бекіту сақтаушының да құқықтық жағдайын
өзгертеді. Егер зат талап етілмелі сақтауға өткізілгеп болса шарт мерзімі
оны бекіту жағдайларынан туындайды, сақтаушы осындай жағдайлардағы заттың
әдеттегі сақталу мерзімі өткен соң жүк бсрушінін заттарды қайтып алуын
талап етуге құқылы. Сақтаушы, сонымен бірге, жүк берушіге затты қабыл-дап
алуға жететіндей қисынды мерзім беруге міндетті.
Мерзімсіз сақтау шартының құрылымы сақтаушы мен беруші мүдделерінің
теңдігіне негізделеді. Сақтауды аяқтаудың дәл қажетті мерзімі туралы
сенімді емес жүк беруші сақтаушымсн затты сақтау бойынша сақтаушы
міндетінің жоғарғы шегі формальді түрде шектелмейтіндігі туралы келісімге
келе алады. Осы ған сүйене отырып, жүк беруші өзінің белгілі бір кезекті
сатып алушыны тауып әкелуі мүмкін, оның өндірістік мақсаттарда пайдалануы
мүмкін және т.с.с.
Сонымен бірге, сақтаушының мүддесіне затты шексіз сақтау кірмейді.
Соның салдарынан, талап етілмелі шарт кезінде сияқты, сол бір немесе өзге
жағдайларда кәдімгі мерзім өтіп кеткеіг-де, сақтаушы жүк берушіге затты
қабылдап алуға жететіндей қисынды мерзім бере отырып, оны қайтып алуды
талап етуге құқылы болады.
Сақтау шарты талап етілмелі шарт ретінде анықталмаған жағдайларда, жүк
беруші де, шарт бойынша сақтаудың өзге мерзімі көзделсе де, кез келген
уақытта затты сақтаушыдан талап етуге құқылы. Бірақ жүк беруші, егер
шартпен өзгеше көзделмесе, сақтаушыға шартты мерзімінен бұзу салдарынан
келтірілген шығындарды өтеуге міндетті болады.
Егер зат талап етілмелі сақтауға немесе мерзімі көрсетілмей өткізілген
болса, сақтаушы осындай жағдайлардағы заттың әдеттегі сақталу мерзімі өткен
соң жүк беру шінің заттарды қайгып алуын талап етуге қүқылы, бірақ жүк
берушіге затты қабылдап алуға жететіндей қисынды мерзім беруге міндетті.
Жүк беруші шарт бойынша саі^гаудың өзге мерзімі көзделгенде де кез
келген уақытта сақтаушыдан затты талап етуге қүқьілы. Алайда бұл жағдайда
жүк беруші, егер шартта өзгеше көзделмесе, сақгаушыға міндеттеменің
мерзімінен бурын, тоқтатылуынан туған залалдарды етеуге міндетті. Сақтау
шарты бойынша сақтаушыға берілетін сыйақы мөлшері тараптардың келісімімен
белгіленеді. Заң актілерінде белгіленген жағдайларда сыйақының мөлшері
таксалар, ставкалар, тарифтер бойынша айқындалуы мүмкін. Тараптардың
келісуімен немесе заң актілерімен сақтаудыңтегін түрі шарттас-тырылуы
мүмкін. Тегін сақтау кезінде жүк беруші сақгаушыға заттарды сақтау үшін
қажетті, нақты жумсалған шығындарды өтеуге міндетті. Егер заңдарда немесе
тараптардың келісімінде езгеше көзделмеген болса, сақтаушыға сақтағаны үшін
сыйақы сақтау аяқталған соң, ал егер кезеңбойыншатөлеу көзделген болса -
әрбір кезеңнің аяқгалуы бойынша төленуге тиіс. Егер сақтау, шартта
белгіленген сақтау мерзімінен бүрын тоқгаса, сақтаушыға сыйақының соған
мөлшерлес бөлігі төленуі тиіс. Егер шартга көзделген мерзім өткеннен кейін
сақтауда тұрған затты жүк беруші қайтарып алмаған болса, ол сақтаушыға
затты будан әрі сақтағаны үшін сол бұрынғы мөлшерде сыйақы телеуге
міндетті. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтау бойынша шығындар сыйақының
сомасына енгізіледі. Төтенше шығындар сыйақыныңсомасына немесе шартта
көзделген шығындардың құрамына кірмейді деп ұйғарылады. Сақтаушы өзіне
берілген заттардың сақталуын қамтамасыз ету үшін шартта көзделген, сондай-
ақ басқа да қажетті барлық шараларды қолдануға міндетгі. Егер сақгау тегін
жүзеге асырылатын болса, сақгаушы сакгауға алынған затқа өз заты сиякш
қамқорлық жасауға міндетті. Зат оның табиғи бұзылуы немесе табиғи кемуі
ескеріле отырып сақтауға қабылданған күйінде қайтарылуға тиіс. Шартта
көзделген, сондай-ақ, егер затты пайдалану оныңсақталуын қамтама-сыз етуі
үшін қажет болған жағдайларды қоспағанда, сақұаушының затты пайдалануға
қуқығы жоқ. Сақтаушы затты қайтарумен қатар, егер шартта өзгеше көзделмеген
болса, оны сақтау уақытында алынған нәтижелер мен кірістерді де беруге
құқылы. ьЗатты сақтаудың сақгау шартында көзделген жағдайларын өзгерту
қажет бол-ған кезде сактаушы бұл туралы жүк берушіге дереу хабарлауға және
оның жауабын күтуге міндетті. Заттың жоғапу және бүліну қаупі туған
жағдайда сақтаушы жүк берушінің жауабын күтпестен, сақтаудың шартта
көзделген әдісі мен орнын өзгертуге міндетті (осы баптың 1-тармағы). Егер
зат сақталу кезінде бүлінуге ұшыраса немесе оның сақталуын қамтама-сыз
етуге мумкіндік бермейтін және жүк беруші тарапынан шаралар қолдануды
күтуге болмайтын басқа жағдайлар туындағанда, сақтаушы сақгау және сату
бойынша өз шығындарын етей отырып, зәтты немесе оның бір бөлігін сатуға
құқылы. Егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше көзделмеген болса,
сақтаушының жүк берушінің келісімінсіз, егер бұл орайда жүк берушінің
мүдделеріндегі қажеттілік тумаса және сақгаушы оның келісуін алу
мүмкіндіпнен айырылса, затты үшінші тұлғаға беруге құқығы жоқ. Заттың
үшінші тұлғаға берілгендігі туралы сақгаушы дереу жүк берушіге хабарлауға
міндетті. Сақтаушы затты сақтауға берген үшінші тұлғаның іс-әрекеті үшін
жауап береді.
1.3. Сақтау шартының субъектілері (тараптары)
Жоғарыда атап кеткендей, сақтау шарты жеке тұрмыстық
қажеттіліктерді қанағатандырушы бола алады. Бұл азаматтың ұзақ іссапарға
кетуіне байланысты өз туысқанын (танысын) затты сақтауға
қабылдауға өтінетін жағдайларда орын алады. Бұл сақтауға үй-жануарларын
өсімдіктерді және т.б. беруге қатысты болуы мүмкін. Кейбір
жағдайларда сол бір азаматтар қандай да бір объективті не субъективті
себептер бойынша ломбард мекемелеріне (теле радио жабдықтарын сақтау
үшін) арнайы құрылған фирмаларға, асыл тастар мен металлдардан жасалған
бұйымдарды, құжаттарды сақтау үшін банктерге жүгінетін болады.
Сақтау жоғарыда аталғандай кәсіпкерлік айналым
қажеттіліктеріне қызмет көрсетеді. Ауыл шаруашылық өнімдерін
өндірушілер үшін сақтау шешуші маңызға ие. Егер тиісті түрде жабдықталған
қоймалар пайдаланылмайтын болса, онда ауыл шаруашылық өнімін өндірудің
өзі еш мағынаға ие болмайды, өйткені өнім бүлініп кетеді.
Сақтау шартының қолданылу аяларын қосымша сипаттау оның субъектілік
қатарын айқындау мақсатында беріліп отыр.
Аса көп жағдайларда сақтаушылар ретінде де жүк берушілер ретінде де
азаматтар шығаға алады (тұрмыстық сақтау). Кейде шартты азаматтармен жеке
кәсіпкерлер немесе занды тұлға ретіндегі ұйымдастырушылық құқықтық
нысандағы кәсіпкерлер, ломбардтар, банктер бекітеді. Бұл сақтау шартының
тұтынушылық сипатын қамтамасыз етеді. Заңмен көзделген жағдайларда, кәсіби
сақтаушылар жекелеген заттарды сақтауға лицензия алуға тиіс. Коммерциялық
болып табылмайтын заңды тұлғалар (мекемелер) сақтау қатынастарына тек
сыртқы киімді, сөмкелерді, қол шатырларды, бас киімдерді және т.б.
орналастыру үшін ғана түседі. Кейбір жағдайларда олар сақтауды
(міндеттемені, сақтау шарты емес) іс жүргізушілік заңнама өзге де заңнама
(мәселен табылған заттар орны (стол находок) нормаларының әрекет етуіне
байланысты немесе өзінің арнайы құқық қабілеттілігін жүзеге асыру аясында
жүзеге асырады. Коммерциялық емес заңды тұлғалар өздерінің уақытша бос
тұрған үй-жайларын сақтау қызметтеріне мұқтаж субъектілермен сақтау
жасасудың белгіленген режимін сақтауға міндетті.
Сондай-ақ сақтау шартының екі жағынан да жеке кәсіпкерлікті де заңды тұлға
түріндегі ұйымдастырушылық кәсіпкерлікті де жүзеге асыратын кәсіпкерлер
шыға алады.
Сақтау шартының сол бір немесе өзге түрлеріндегі нақты субъектілік
құрамды кейінірек қарастырамыз.
Сақтау шартының пәні. Бұрын әрекет еткен заңнамада мүлікті сақтау
туралы сөз болған. Яғни сақтау пәні нақтыланбаған. Қазіргі әрекет етуші
заңнамада шарт пәні ретінде заттың (заттардың) өзі анықталған. Бұл шешім
орынды және толық түсіндіріле алады. Бұрынғы заңнамада "мүлік" пен "зат"
түсініктерінің арасындағы айырмашылық сірә теориялық сипатқа ие болды.
Соның салдарынан сақтау пәнін анықтау үшін "мүлік" терминін де қолдануға
болар еді. Қазіргі жағдайда, яғни заңнамаға сәйкес мүлік құрамы соншалықты
біртектес болмаған кезде, шарт пәнінің мұндай анықтамасы шарт түсінігін
бұрмалауға алып келуі мүмкін. Сақтау шарты өз бетінше "консервативті" деуге
де болады. Егер сатып алу-сату, жалға алу, сыйға тарту және кейбір өзге
шарттар үшін олардың пәндері бола алатын объектілер аясы бірден кеңейтілсе,
сақтау шарты үшін ол бұрынғы қалпын сақтап қалды.
1.4. Сақтау шартының пәні
болып қозғалмалы заттар табылады. Олардың қатарына жеке анықталған
заттарды да, тектік белгілермен анықталған заттарды да жатқызуға болады.
Заттарды сақтауға беру бойынша шек қою (тыйым салу) конституциялық
құрылымды корғау мақсаттарында заңмен көзделген жағдайларда белгіленуі
мүмкін. Мысалы діни экстремизмді тудыруға бағытталған, терроризмді
(лаңкестікті) насихаттау мен соған бағдарлайтын мазмұны бар әдебиеттерді
сақтауға тыйым салу. Сол бір немесе өзге заттарды сақтауға шек қоятын басқа
да негіздерге өзге түлғалардың адамгершілігін, денсаулығын құқықтары мен
заңды мүдделерін қамтамасыз ету, мемлекеттің қорғанысы мен қауіпсіздігін
камтамасыз ету қажеттілігі жатқызылуы мүмкін. Қазақстан Республикасының
"Есірткі құралдары, психотропты заттар, прекурсорлар мен олардың заңсыз
айналымы мен теріс пайдаланылуына қарсы әрекет ету шаралары туралы" Заңының
14-бабының 1-тармағына сәйкес. "Есірткі құралдарын, психотропты заттар мен
прекурсорларды сақтау Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген
тәртіпте осы қызмет түріне мамандандырылған мекемелерге берілген лицензия
негізінде арнайы жабдықталған үй-жайларда жүзеге асырылады". Сақтау бойынша
арнайы талаптар Қазақстан Республикасының 23 қараша 1995 жылғы "Дәрілік
заттар туралы" Заңымен белгіленеді. Аталған заңның 18-бабының 1-тармағына
сәйкес дәрілік заттар олардың сапасынын сақталуына кепілдік беретін,
нормативті-техникалық құжаттамамен анықталған жағдайларда сақталуға
тиіс.4
Аталған ерекшеліктерді қоспағанда, сақтау шартының пәні ретіндс өз
сипаттамасы бойынша азаматтық құқық объектісі ретінде бағалана алатын кез
келген заттар бола алады. Олардың қатарына қүжаттарды, бағалы қағаздарды,
ақшаны соның ішінде шетел валютасын жатқызуға болады. Ақша немесе
бағалы қағаздар сақтауға жеке анықталған заттар ретінде беріле алады және
әдейі соларға қатысты негізінен банктерде сейфтік сақтау
туралы сөз болады.5
Тектік белгілермен анықталған заттар оларды иесіздендіру туралы сақтау
шартының пәні бола алады. Басқаша айтканда ол "қалыпсыз" сақталу деп
аталады.
Қозғалмайтын заттар сақтау объектісі бола алмайды. Мұндай көзқарас
азаматтық құқық теориясында даусыз болып табылады. М.И.Брагинский
сақтау шартының монографиялық реттеуін өткізе отырып бірқатар
ғалымдардың пікірлеріне сүйенеді. Оларға Д.И.Мейер, Г.Ф.Шершеневич,
З.И.Шкундин, К.А.Граве, О.С.Иоффе жатады, олардың барлығы жылжымайтын
мүліктің сақтау шартының пәні бола алмайтындығы туралы пікірді бір
ауыздан қолдаған. Осыған қатысты өз түсініктемесін Ж.И.Шкувдин нақты
тұжырымдаған: "сақтау шартының пәні, жеке белгілерден басқа оны
(яғни затты) сақтаушының үй-жайында немесе оның иелігіндегі аумақты
сақтауды мүмкін ететін физикалық қасиеттерге ие болуға тиіс. Сол себептен,
жерден ажырамайтын ғимараттар, құрылымдар, бау-бақшалар және т.б.
(жылжымайтындар) сақтау пәні бола алмайды.6
О.И.Ченцова айтқандай, жылжымайтын мүлікті күзету кезінде азаматтық
құқықтың басқа институттарын қолдану мүмкін болады, оларға мыналар жатады:
1) мүлікті мамандандырылған ұйыммен күзету бойынша өтелмелі қызмет көрсету
шартын бекіту;
2) еңбек шарты немесе өтелмелі қызмет көрсету шарты бойынша күзетушіні
жалдау.
1.5. Сақтау шартының мазмұны
Сақтаудың реалды шарты бойынша сақтаушы өзіне берілген затты, оның
сақталуын қамтамасыз ете отырып сақтауға міндеттенеді. Сақтаушы сақтауды
жүзеге асыра отырып затты қолайсыз ауа-райы, үй-жайдағы ылғалдылық сияқты
сыртқы факторлардың әсерінен сақтап қалуға тиіс. Мұндай факторларға, сондай-
ақ мүлікті бүлдіруі (жоюы), оны ұрлап кетуі мүмкін адамдардың құқыққа қайшы
әрекеті де жатады. Соларға сақтаушы қарсы тұруға тиіс.
Сақтаушы міндеттерінің нақты көлемі оның тұрмыстық немесе кәсіби
сақтаушы болып табылатындығына, сақтаудың сол бір немесе өзге жағдайлары
және сақтауға берілетін заттардың қасиеттері жүк берушімен ескертілген
немесе ескертілмегеніне байланысты болады. Шарттың ақылылығы немесе
ақысыздығы сақталушы міндеттерінің аясын анықтау үшін шешу маңызға ие
болмайды, өтйкені оның барлық шығындары кез келген жағдайда өтелетін
болады, бірақ дау туғанда, сот шарттың ақысыз сипаты кезінде сақтаудың
ерекше жағдайлары ескертілмегендікке көбірек мойынсұнуға тиіс.
Сақтаушы өзіне берілген заттардың сақталуын қамтамасыз ету үшін шартта
көзделген барлық шараларды қолдануға міндетті (ҚР АК 775-6, 1-т.)-
Осылайша, шарт сақтаушы үшін негізгі басшылыққа алатын құжат болып табылады
және дәл соның өзі жүк берушінің сақтау бойынша қызметтерге деген
мұқтаждығының іс жүзіндегі көлемін ескеруге мүмкіндік береді.
Егер шартпен сақтаушының оларды жүргізу жөніндегі сол бір немесе өзге
шаралары, міндеттері ескертілмесе, бірақ, дегенмен де, олар қажетті болып
табылса, онда сақтаушы орын алған жағдайға сүйене отырып оларды да
қолдануға тиіс.
Сақтаушы затты ақысыз сақтауға қабылдаған кезде және затты күту
бойынша белгілі бір әрекеттерді жасау тараптармен ескертілмеген кезде,
сақтаушы сақтауға алынған затқа өз заты сияқты қамқорлық жасауға тиіс.
Кәсіби сақтау кезінде сақтау жағдайлары шартта толық сипатталмағанда
сақтаушы тиісті іскерлік айналым дағдыларын (егер олар болса) басшылыққа
алуға тиіс. Кәсіби сақтаушыға сол бір немесе өзге заттарды сақтауға
қабылдаған кезде оның өзі дербес олардың қасиеттерін ескеріп, тиісті
шаралар қолдану жөніндегі талаптар қойылуы мүмкін. Бұған кәсіби сақтаушының
өзі біле алмайтын заттардың ерекше (тән емес) қасиеттері кірмейді.
Барлық сақтаушылар, олардың тұрмыстық не кәсіби сақтаушылар екеніне
қарамастан, жария тәртіп ұстанымдарын сақтауға тиіс. Өйткені оларды ұстану
немесе ұстанбау заттың сақтаушыға әсер етуі мүмкін. Яғни мұнда сақталуы
салалық заңдармен талап етілетін әртүрлі нормативтер туралы сөз болып отыр.
Мәселен, барлық азаматтарға Қазақстан Республикасының Төтеншеше
жағдайлар жөніндегі Агенттік органдарынын өрт, сейсмикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге қатысты талаптарды, кәсіпорындардағы авариялардың алдын
алуға бағытталған талаптардыды сақтау қажет. Денсаулық сақтау
министрлігінің санэпидимиологиялық қадағалау органдары тиісті саниталық-
эпидимиологиялық талаптарды белгілейді. Осындай талаптардың сақталуын
қамтамасыз етпеген субъектілер егер соның салдарынан заттардың бүлінуі
немесе жойылуы орын алса, бұл үшін жүк беруші алдында жауапты болады.
Сақтаушыда сол бір немесе өзге жағдайлар орын алғанда ол бұрын өзі
болған үй-жайды жөндеуден өткізеді, оны ауыстырады немесе қандай да бір
табиғи, техногендік құбылыстардың және т.б. салдарынан затты сақтау
жағдайлары өзгеретін болады, онда сақтаушы заттың сақталуын қамтамасыз ету
үшін ағымдағы шараларды қолдануға тиіс. Сақтаушы, сондай-ақ жүк берушіге
сақтау жағдайларының өзгеретіндігі туралы дереу хабарлауға және оның
жауабын күтуге міндетті, заттың жоғалу немесе бүліну қаупі туған жағдайда
сақтаушы жүк берушінің жауабын күтпестен, сақтаудың шартта көзделген әдісі
мен орнын өзгертуге міндетті.
Егер де қолданылған шараларға қарамастан, зат сақталу кезінде
булінуге ұшыраса немесе оның сақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік
бермейтін (мысалы желдеткіш жүйелер істен шықса, ал зат сақтау кезінде
тұрақты түрде желдетуді талап етсе, бірақ сақтаушы аталған жүйелерді
қалпына келтіре алмаса) және жүк беруші тарапынан шаралар қолдануды күтуге
болмайтын басқа жағдайлар туындағанда, сақтаушы сақтау және
сату бойынша өз шығындарын өтей отырып, затты немесе оның бір бөлігін
сатуға құқылы.
Затты сақтаушы ретінде ұстау кезеңінде, ол затты пайдалаудан тартынуға
міндетті. Сақтаушының затты пайдалану мүмкіндігі сақтау шартымен көзделуі
мүмкін. Сақтаушыға затты пайдалану құқығын беру кейбір жағдайларда сақтау
үшін төленетін ақшалай төлемнің орнын алмастыратын болады. Егер бұл мың
сақталуын қамтамасыз етуге қажет болса, сақтаушы затты пайдалануға құқылы
болады.
Сақтаушы өзіне сақтау үшін берілген мүліккке (затқа) заттық
құқықтарды иеленбейтін болғандықтан, сақталған заттар даналынған
нәтижелер(өсімдер) мен кірістерді меншік иесі мен өзінің арасында бөлу
туралы да мәселе туындамайды. Сақтаушы затты қайтарумен бірге сақтау
уақытысында алынған нәтижелер мен кірістерді де беруге міндетті. Шартпен
басқаша көзделуі де мүмкін, жемістермен табыстар көптеген жағдайларда егер
бұл жөнінде тараптардың келісімі болса, сақтау үшін берілетін кәдімгі
сыйақыны толықтай алмастырады және сақтаушының шығындарын өтей алады.
Сақтаушы жалпы ереже бойынша өз міндеттерін жеке өзі атқаруға
міндетті. Егер заң актілерінде немесе шартта езгеше көзделмесе, ол затты
жүк берушінің келісімінсіз үшінші тұлғаға беруге құқылы емес. Біздің
ойымызша, сақтаушы заң бойынша сақтау жөніндегі міндетті үшінші тұлғаға
жүктей алатын жағдай арестке алынған мүлікті сақтау тәртібі мен жағдайлары
туралы жоғарыда аталған нұсқаумен көзделеді. Сот орындаушысы, мүлікті
арестке алғанда оның меншік иесі болмағандықтан сот шешімі орындалған
кезеңге дейін оның сақталуын қамтамасыз етуге міндетті (ол заң бойынша
сақтаушы, егер сот шешімі жойылса және мүлік қайтарылуға тиіс болса, меншік
иесінің мүдделері мен оның құқықтарын қамтамасыз ету үшін оның жағдайын
осылайша талқылаған дұрыс болады).
Егер сот орындаушысының әрекеттерінде кінәлі құқыққа қайшы әрекеттер болса
және (оның салдарынан) мүліктің сақталуы қамтамасыз етілмеген болса, ол бүл
үшін жауапты болады. Сонымен бірге, сот орындаушысы өз әрекеттерімен
мүліктің сақталуын қамтамасыз ете алмайтындығы да түсінікті. Ол жүк беруші
ретінде танылатын сақтау шартының негізінде жекелеген заттардың жиынтығы
түріндегі мүлікті (тізім бойынша) үшінші тұлғаға беруге міндетті (нұсқаудың
3-т).
Сақтаушы жүк берушінің келісімінсіз затты сақтауға үшінші түлғаға,
егер бұл орайда жүк берушінің мүдделеріндегі қажеттілік туса және сақтаушы
оның келісімін алу мүмкіндігінен айырылса, беруге құқылы.
Сақтаушы жүктің үшінші түлғаға берілгендігі туралы дереу жүк берушіні
хабардар етуге міндетті.
Барлық жағдайларда сақтаушы затты сақтауға берген үшінші
тұлғаның іс-әрекеті үшін жауап береді.
Зат сақтаушымен жүк берушіге сақтауға қабылданған күйінде қайтарылуы
тиіс. Заттардың табиғи бүзылуы не табиғи кемуін ғана ескеруге жол беріледі.
Сақтаушы өзіне сыйақы төлеуді, егер ол шартпен, заңнамамен көзделсе
не оны төлеу міндеті міндеттеме мәнісінен туындайтын болса, талап етуге
құқылы. Бұған қоса сақтаушы (барлық жағдайлада) сақтау шығындарын және
сонымен байланысты көптеген өзге де кажетті шығындарды өтеуді талап етуге
құқылы.
Сақтаушың құқықтары мен міндеттері бойынша консенсуалды сақтау
шартының (онда сақтаушы кәсіпкерлік қызмет субъектісі болып табылады)
реалды шарттан айырмашылығы сақтаушының затты сақтауға шарт талаптарына
сәйкес қабылдауға міндетті болатындығында. Бұл міндет қабылдануға жататын
заттардың мөлшерін, олар қабылдануға тиіс мерзімдерді, сондай-ақ заттарды
сақтауға қабылдау кезінде сақтаушымен жасалынуға тиіс әрекеттерді
көрсетумен нақтылана алады.
Косенсуалды сақтау шарты бойынша сақтаушыға затты сақтауға қабылдау
бойынша міндет жүктеледі, бірақ егер жүк беруші шарттан оны орындаудан
бұрын бас тартса затты өзіне сақтауға беруді талап ету құқығына ие
болмайды.
Жоғарыда біз консенсуалды сақтау шарты бойынша сақтаушының мүдделерін
ескеру туралы ескерткен болатынбыз. Ол, егер заң актілерімен немесе шартпен
өзгеше көзделмесе, сақтаушының мұндай жағдайларда жүк берушіден жүзеге
аспай қалған сақтауға байланысты келтірілген шығындарды өтеу туралы талап
ету қүқығына ие болатындығымен сипатталады.
Егер жүк беруші сақтаушының қызметтерінен бас тартатындығы туралы
қисынды мерзімде мәлімдесе, затты сақтауға бермегені үшін жауапкершіліктен
босатылатын болады. Қисынды мерзім деп сақтаушы өзіне төніп түрған
шығындардың алдын алу үшін тиісті шаралар қолдануға жеткілікті уақыт
кезеңін түсінеміз. Тәжірибеде мұндай қисынды мерзімді анықтау сөзсіз слеулі
қиындықтар тудырады.
Зат дер кезінде сақтауға берілмеген кезде, сақтаушы затты қабылдаудан
бас тарту құқығына ие болады. Затты сақтауға берудің нақты мерзімі
анықталмағанда, сақтаушы шартты бекіту сәтінен бастап отыз тәулік өткеннен
кейін затты сақтауға қабылдаудан бас тарта алады.
Сақтауды өзінің кәсіпкерлік қызметіне орай жүзеге асыратын сақтаушы
егер заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, техникалық мүмкіндіктер бола тұра
затты сақтауға қабылдаудан бас тартуға құқылы емес.
Иесіздендіріп немесе басқаша қалыпсыз сақтау (латынның depositum
деген сөзінен пайда болып, әдеттен тыс, қалыпты емес жүк дегенді
білдіреді)' да шарт мазмұнының өзгеруіне әсер етеді. Жеке анықталған
затгарды сақтау кезінде сақтаушы оларды кез келген уақытта қалған заттардан
бөліп ала алатындай және жүк берушіге дәл соларды ғана қайтара алатындай
етіп ұстауға тиіс. Иесіздендіріп сақтау кезінде сақтауға алынған заттар
басқа жүк берушілердің сол тектес және сапасы сондай заттарымен араласып
кетуі мүмкін. Жүк берушіге заттар сол тектес және сапасы сондай тең
мөлшерінде қайтарымды. Иесіздендіріп сақтау кезінде сақтаушыда берілген
заттарға мен-шік құқығы пайда болады, соның салдарынан иесіздендірілген
кездейсоқ жойылу немесе бүліну қаупі сақтаушыға жүктеледі. Егер кездейсоқ
жойылуға барлық сақталынып жатқан заттар шалдықса басқаша болады.
Заттарды иесіздендіріп сақтау кезінде, егер бұл заң актілерінде
немесе тараптардың келісімінде белгіленсе, заттар осы тектес және сапасы
сондай заттардан оқшау ұсталуға тиіс (ҚР АК 771-баптың 2-т). Біртектес
заттарды сақтаудың осындай шартының тәжірибелік маңызы, біздің ойымызша,
оның мәнісі бойынша жеке анықталған заттарды сақтау шартына айнала-
тындығында (заңда ол иесіздендіріп сақтау шарты ретінде анықталса да),
Мұндай шартты жасасу белгілі бір дәрежеде сақтаушының қауіп көтеру
дәрежесін азайтады. Жүк беруші үшін оның ұйымдылығы мынада: сапасын жеке
өзі тексеріп берген біртектес заттар басқа тектес заттармен араласпайтын
болады және қайтару кезінде бүлінген заттарды (мысалы, астықты, құрылыс
қоспалары, қантты, ұнды және т.с.с.) беру қаупі болмайды. Сонымен қатар,
жүк беруші өзіне сақтануға берілген заттарды бірінші талап ету бойынша іс
жүзінде қайтару мүмкіндігін қамтамасыз етеді, ал иесіздендірілген заттар
басқа жүк берушілер алдында міндеттемені атқару үшін беріліп қойылуы мүмкін
және осындай заттарды белгілі бір жүк берушіге қайтару үшін талап ету
сәтінде олар жеткіліксіз болып қалуы мүмкін.
Жүк беруші, қалыптасқан тәжірибе мен доктриналық көз-қарастарға сәйкес
мүліктің қасиеттері мен оны сақтау ерекшеліктері туралы сақтаушыны
ескертуге міндетті. Өкінішке орай, бұл міндет Азаматтық кодекс нормаларымен
тікелей көзделмеген, алайда ол сонда да талап етіледі. Біздің заңнамамызда
белгілі бір қиғаштық байқалады.7
Кейбір шарттық институттар тым толығырақ нақтыланса, басқалары,
керісінше, нормативтік бекітілуде жеткіліксіздікке үшырасуда.
Жүктің қасиеттері туралы жүк берушінің хабарлау міндетті жанама
түрде Азаматтық кодекстің 779 және 782-баптарынан байқалады. Жалпы осы
міндеттің мәнісі неде екенін нақтылауға талпынып көрейік. Тұрмыстық
сақтауға кәдімгі заттарды (үй тұрмысындағы заттары) тапсыратын жүк беруші
олардың өздеріне тән қасиеттері туралы сақтаушыны ескертпеуі де мүмкін.
Алайда, затты сақтау бойынша талаптарды олардың сақтаушыға потенциалды
түрде белгісіз болатындары пайда болса, жүк беруші олар туралы хабарлауға
тиіс. Бұл тәжірибеде сақтаудың мұндай шарттары сирек бекітілетіндігімен
байланысты және әдетте, тұрмыстық сақтаушыдан, ол өз заттарына қатысты
қандай жігер танытса, сондай жігер (шаруашылық сақтық) талап етіледі. Егер
оның шаруашылығында, тиісті күтімді талап ететін, сақтауға берілген сияқты
дәл сондай зат болмай қалса, онда сақтаушы заттың сақталмағандығы үшін
кінәлі деп те танылмайды.
Мүлікті кәсіби сақтаушыға тапсыратын жүк беруші "сенімдірек" бола
алады. Кәсіби сақтаушы тиісті заттарды сақтау үшін сақтаудың қандай
жағдайлары оңтайлы болатынын өзі анықтауға тиіс, егер ол сақтаудың тиісті
жағдайларына ие болмаса, онда ол тұтынушыны, сондай-ақ басқа да берушіні
хабарландыруға тиіс.
Бұл айтылған сөз жүк берушінің сақтаушыны ненің сақтауға берілетіндігі
туралы жаңылыстыруға, сақтаушының қасиеттер туралы, соның ішінде ерекше
заттар туралы сұрақтарына жауап бермеуге құқық береді дегенді білдірмейді.
Сақтауға өткізілетін заттардың белгілі бір буып-түйілуі туралы, оларды
сақтауға дайындаудың өзге де сақтаушының талаптарын ескермеу де жүк бсруші
тарапынан бұзушылық болып табылады.
Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінде қауіпті қасисттері бар
заттарды сақтауға қатысты арнайы нормалар бар (894-бап). Олардың Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің сақтауға арналған нормаларда болмауы
бұл қатынастардың мүлдем реттелмейтіндігін білдірмейді.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының "Лицензиялау туралы" Заңының 9-
бабы 1-тармағының 1,2-6), 6, 7, 14, 43, 50-тармақшаларына сәйкес
кәсіпкерлік қызмет соның ішінде жарылғыш, радиоактивті улы және өзге де
қауіпті заттарды пайдалануға қатысты сақтау осыған орай ерекше
рұқсаттылықты (лицензияны) талап етеді.8
Екіншіден, қауіпті заттардың меншік иесі, жоғары қауіп көзінің иесі
болып табылатын субъект сақтаушы алдында деликтілік жауапкершілікте болады
(заң үқсастығын қолдану туралы сөз болып отыр). Бұл айтылған сөз кәсіби
сақтауға қатысты емес. Ол тиісті талаптарға жауап бере отырып, тіпті
қауіпті заттардың да сақталуын қамтамасыз етуге міндетті және ол осымен
байланысты барлық қауіпті көтереді. Жоғары қауіп көзінің иесі ретінде
үшінші тұлғалар алдында тікелей сақтаушы жауап беруге тиіс. Меншік иесіне
регрестік талап арыз (толық немесе ішінара) қою мүмкіндігі сақтаушының
кәсіби немесе кәсіби емес болуына, жүк беруші заттың қауіпті қасиеттері
туралы хабарлаған хабарламағанына және ол туралы сақтаушы білуге тиіс
болған болмағанына байланысты болады.
Үшіншіден, қауіпті заттар зиян келтіруге қауіп төндіргенде және оны
басқаша болдырмау мүмкін болмағанда аса қажеттілік жағдайында зиян келтіру
туралы нормалар қолданылады (яғни қауіпті заттарды жою туралы сөз болып
отыр).
Қауіпті заттарды жою кәсіби емес немесе үшінші тұлға мүдделеріне
жасалғанда оларға зиянның орнын толтыру жүктелмейтін бағыттағы белгілі бір
сот тәжірибесін қалыптастыру талап етіледі. Егер қауіпті заттарды жоюды өз
мүддесі немесе үшінші түлғалар мүддесі үшін кәсіби сақтаушы жүзеге асырса
дифференциалды тұрғыдан келу талап етіледі. Орын алған жағдайға қарай
зиянды өтеу ішінара немесе толығымен кәсіби сақтаушыға жүктелуге тиіс,
өтйкені ол жоғарыда атап өткеніміздей, сақтаумен байланысты қауіптерді
көтереді.
Жалпы аталған қатынастардың табиғаты оларды деликтілік құқық
нормаларымен реттеуге жақынырақ болып табылады. Дәл солар кінәлілік
дәрежесін, қатынасқа түсетін әрбір қатысушының құқыққа қайшылық дәрежесін,
сондай-ақ зиянды өтеудің көлемі мен сипатын жан-жақты ескеруге мүмкіндік
береді. Осы айтылғанды есепке ала отырып, аталған мәселелерді шешудегі
қазақстандық заң шығарушылардың қадамы сәттірек болғанын да атап өтуге
болады.
Жүк беруші, егер заңнамамен, шартпен немесе іскерлік айналым
дағдыларымен өзгеше көзделмеген болса, сақтаушыға сыйақы төлеуге міндетті.
Сыйақы мөлшері, басқа да шарттар сияқты, бірінші кезекте тараптардың
келісімімен анықталады. Сақтаушы болып кәсіпкер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz