Жарақаттар туралы
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
1.2 Жарақаттық шок
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
1.4. Жара. жаралардың түрлері
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
1.7.2 Омыртқа жарақаты
1.7.3 Кеуде жарақаты
1.7.4 Іш жарақаты
1.8 Аяқ.қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
1.9 Сүйектің сынуы
2 Бақытсыз оқиғалар кезіндегі алғашқы медициналық көмек
2.1 Күйік
2.2 Үсік
2.3 Суға бату
2.4 Электр жарақаты
2.5 Күн өту, ыстық тию
2.6 Тұншығу
3 Реанимация туралы түсінік
4 Жұқпалы аурулар және эпидемиялық процесс
4.1 Оба
4.2 Тырысқақ
4.3 Сібір түйнемесі
4.4 Туляремия
4.5 Ботулизм
4.6 Құс тұмауы
4.7 Жұқпалы аурулардың алдын ала шаралары
5 Қазақстандағы әлеуметтік маңызды аурулалар
5.1 Туберкулез
5.2 Бруцеллез
5.3 Қышыма, биттеу
6. Жүрек.тамыр аурулары
6.1 Стенокардия
6.2 Миокард инфарктісі
6.3 Гипертония, гипотония
6.4 Талықсу, коллапс
7. Әдебиеттер
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
1.2 Жарақаттық шок
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
1.4. Жара. жаралардың түрлері
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
1.7.2 Омыртқа жарақаты
1.7.3 Кеуде жарақаты
1.7.4 Іш жарақаты
1.8 Аяқ.қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
1.9 Сүйектің сынуы
2 Бақытсыз оқиғалар кезіндегі алғашқы медициналық көмек
2.1 Күйік
2.2 Үсік
2.3 Суға бату
2.4 Электр жарақаты
2.5 Күн өту, ыстық тию
2.6 Тұншығу
3 Реанимация туралы түсінік
4 Жұқпалы аурулар және эпидемиялық процесс
4.1 Оба
4.2 Тырысқақ
4.3 Сібір түйнемесі
4.4 Туляремия
4.5 Ботулизм
4.6 Құс тұмауы
4.7 Жұқпалы аурулардың алдын ала шаралары
5 Қазақстандағы әлеуметтік маңызды аурулалар
5.1 Туберкулез
5.2 Бруцеллез
5.3 Қышыма, биттеу
6. Жүрек.тамыр аурулары
6.1 Стенокардия
6.2 Миокард инфарктісі
6.3 Гипертония, гипотония
6.4 Талықсу, коллапс
7. Әдебиеттер
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
Жарақат дегеніміз ұлпаның немесе мүшенің анатомиялық бүтіндігінің бүлінуі және оған тиісті қызметінің бұзылуы.
Жарақаттың себебі:
1. Экзогендік факторлар - сырттан келген факторлардың әсерінен болады.
2. Эндогендік факторлар - іштен келген факторлардың әсерінен болады.
Экзогендік факторларға жатады:
1. механикалық факторлар (соғылу, ауыр салмақты плитаның астында қалу, биіктен құлау).
2. химикалық факторлар (қышқылдардың, улағыш заттардың әсері).
3. физикалық факторлар (ыстық, суық, қысым, электр тоғының, рентген, иондаушы сәулелердің әсері).
4. биологиялық факторлар (бактериялардың, вирустардың, басқа макро және микроорганизмдердің әсері)
5. психикалық факторлар (қорқу, ренжу, абыржу салдарынан).
Жарақаттардың түрлері:
1. Терінің бүтіндігінің бұзулуы бойынша жарақаттар бөлінеді: ашық және жабық жарақаттар. Ашық жарақатқа ұлпа мен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады: жара, сынық, күйік, буынның таюы. Жабық жарақатқа - терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, бұлшық еттің жаншылуы, аяқ - қолдың буыннан шығуы, сүйектің жабық сынуы.
2. Жедел және созылмалы жарақаттар. Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану. Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану.
3. Тікелей және тікелей емес жарақаттар. Тікелей жарақаттар соққы тіген жерде пайда болады. Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақақаттар.
4. Қайтымды және қайтымсыз жарақаттар.
Жарақаттардың белгілері:
Жергілікті белгілер: дененің зақымданған бөлігінің ауырсынуы, бозаруы, ісінуі, қан кетуі, қызметінің бұзылуы. Жалпы белгілер: ес-түсінен айырылуы, ыстығы көтерілуі, тамырдың нашар соғуы, артериалық қысымның төмендеуі, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы және т.б.
Жарақаттардың асқынуы: жарақаттық шок, талықсу; қансырау, қан кету; жара инфекциясы; өмірге маңызды мүшелердің қызметінің (жүрек, бүйрек, өкпе) бұзылуы.
Уақыттың шектеулі үзігі аралығында халықтың белгілі бір тобындағы жарақаттардың жиыны жарақаттанушылықдеп аталады.
Жарақаттанушылықтың түрлері: 1) транспорттық (автокөліктік, темір, әуе, су жөл көліктік), 2) өндірістік (өнеркәсіптік, ауылшаруашылық), 3) балалық, 4) тұрмыстық, 5) спорттық, 6) көшелік, 7) әскерлік, 8) жасандық (суицидтік) жарақаттанушылық.
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
Жарақат дегеніміз ұлпаның немесе мүшенің анатомиялық бүтіндігінің бүлінуі және оған тиісті қызметінің бұзылуы.
Жарақаттың себебі:
1. Экзогендік факторлар - сырттан келген факторлардың әсерінен болады.
2. Эндогендік факторлар - іштен келген факторлардың әсерінен болады.
Экзогендік факторларға жатады:
1. механикалық факторлар (соғылу, ауыр салмақты плитаның астында қалу, биіктен құлау).
2. химикалық факторлар (қышқылдардың, улағыш заттардың әсері).
3. физикалық факторлар (ыстық, суық, қысым, электр тоғының, рентген, иондаушы сәулелердің әсері).
4. биологиялық факторлар (бактериялардың, вирустардың, басқа макро және микроорганизмдердің әсері)
5. психикалық факторлар (қорқу, ренжу, абыржу салдарынан).
Жарақаттардың түрлері:
1. Терінің бүтіндігінің бұзулуы бойынша жарақаттар бөлінеді: ашық және жабық жарақаттар. Ашық жарақатқа ұлпа мен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады: жара, сынық, күйік, буынның таюы. Жабық жарақатқа - терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, бұлшық еттің жаншылуы, аяқ - қолдың буыннан шығуы, сүйектің жабық сынуы.
2. Жедел және созылмалы жарақаттар. Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану. Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану.
3. Тікелей және тікелей емес жарақаттар. Тікелей жарақаттар соққы тіген жерде пайда болады. Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақақаттар.
4. Қайтымды және қайтымсыз жарақаттар.
Жарақаттардың белгілері:
Жергілікті белгілер: дененің зақымданған бөлігінің ауырсынуы, бозаруы, ісінуі, қан кетуі, қызметінің бұзылуы. Жалпы белгілер: ес-түсінен айырылуы, ыстығы көтерілуі, тамырдың нашар соғуы, артериалық қысымның төмендеуі, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы және т.б.
Жарақаттардың асқынуы: жарақаттық шок, талықсу; қансырау, қан кету; жара инфекциясы; өмірге маңызды мүшелердің қызметінің (жүрек, бүйрек, өкпе) бұзылуы.
Уақыттың шектеулі үзігі аралығында халықтың белгілі бір тобындағы жарақаттардың жиыны жарақаттанушылықдеп аталады.
Жарақаттанушылықтың түрлері: 1) транспорттық (автокөліктік, темір, әуе, су жөл көліктік), 2) өндірістік (өнеркәсіптік, ауылшаруашылық), 3) балалық, 4) тұрмыстық, 5) спорттық, 6) көшелік, 7) әскерлік, 8) жасандық (суицидтік) жарақаттанушылық.
1. Приходько Н. Безопасность жизнедеятельности: Курс лекций. Алматы, 2000. – 366с.
2. Учебное пособие для подготовки медицинских сестер / Под ред. А. Г. Сафонова. М.: Медицина, 1989. –565с.
3. Өмір-тіршілік қауіпсіздігі: оқулық (қажетті мәтіндерді аударған және оқулықты құрастырған С. Арпабеков). – Алматы, 2004. – 256 б.
4. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғару оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. ҚР ТЖ жөніндегі Агенттігі. ТЖ және АҚ республикалық курстары. Алматы, 2004. – 240 б.
5. Безопасности жизнедеятельности: учебник для вузов / Под общей ред. проф. С. В. Белова, М.: Высшая школа, 1999.–448 с.
6. Безопасности жизнедеятельности: уч. пособие для средних и высших учебных заведений / Под ред. проф. Э. А. Арустамова, часть I, II. М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1999.– 552 с.
7. Руководство по травматологии для медицинской службы ГО / Под ред. А.И. Казьмина. М.: Медицина, 1978. – 310с.
8. Булкина И.Г., В.И. Покровский Инфекционные болезни с уходом за больными и основами эпидемиологии. М: Медицина, 1979, – 287 с.
9. Руководство по противобактериологической защите населения / Под ред. В. Е. Коростелёва, В. В. Скворцова, А. М. Мясненко. М.: 1965. – 334 с.
10. Массовые радиационные поражения и вопросы организации медицинской помощи / Под ред. А. И. Бурназяна, А. К. Гуськовой. М.: Медицина, 1987.– 80с.
11. Төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс жөніндегі материалдардың ақпараттық-әдістемелік жинағы. Алматы, 2002-2003.
12. Захаров Ф.Г. Учебник для подготовки санитарных дружин и санитарных постов. М.: Медицина, 1977.
13. Щербаков Н.И., Никулина Л.П., Мармышева Л.Н. Основы внутренних болезней с уходом за больными. М.: Министерство высшего и среднего специального образования, 1974. – 118с.
14. Мухина С.А., Тарновская И.И. Общий уход за больными. М., Медицина, 1989.– 256с.
15. Валеология – наука о здоровье: Учебное пособие. Алматы: Ғылым, 1999. – 140с.
16. Чумаков Б.Н. Валеология: Учебное пособие. М.: Педагогическ¬ое общество России, 1999. – 407с.
17. Зайнелова Г.З. Первая медицинская и доврачебная помощь пострадавшим в экстремальных и чрезвычайных ситуациях: учебно-методическое пособие. Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ, 2000. – 76с.
18. Махмудов Х., Мұсабаев Ғ. Қазақша-орысша сөздік. Алматы, 1987.–507 б.
19. Айтбембетов Б., Ракишев А. Клиникалық терминдердің орысша-қазақша қысқаша сөздігі. Алматы, 1995. – 68 б.
2. Учебное пособие для подготовки медицинских сестер / Под ред. А. Г. Сафонова. М.: Медицина, 1989. –565с.
3. Өмір-тіршілік қауіпсіздігі: оқулық (қажетті мәтіндерді аударған және оқулықты құрастырған С. Арпабеков). – Алматы, 2004. – 256 б.
4. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғару оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. ҚР ТЖ жөніндегі Агенттігі. ТЖ және АҚ республикалық курстары. Алматы, 2004. – 240 б.
5. Безопасности жизнедеятельности: учебник для вузов / Под общей ред. проф. С. В. Белова, М.: Высшая школа, 1999.–448 с.
6. Безопасности жизнедеятельности: уч. пособие для средних и высших учебных заведений / Под ред. проф. Э. А. Арустамова, часть I, II. М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1999.– 552 с.
7. Руководство по травматологии для медицинской службы ГО / Под ред. А.И. Казьмина. М.: Медицина, 1978. – 310с.
8. Булкина И.Г., В.И. Покровский Инфекционные болезни с уходом за больными и основами эпидемиологии. М: Медицина, 1979, – 287 с.
9. Руководство по противобактериологической защите населения / Под ред. В. Е. Коростелёва, В. В. Скворцова, А. М. Мясненко. М.: 1965. – 334 с.
10. Массовые радиационные поражения и вопросы организации медицинской помощи / Под ред. А. И. Бурназяна, А. К. Гуськовой. М.: Медицина, 1987.– 80с.
11. Төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс жөніндегі материалдардың ақпараттық-әдістемелік жинағы. Алматы, 2002-2003.
12. Захаров Ф.Г. Учебник для подготовки санитарных дружин и санитарных постов. М.: Медицина, 1977.
13. Щербаков Н.И., Никулина Л.П., Мармышева Л.Н. Основы внутренних болезней с уходом за больными. М.: Министерство высшего и среднего специального образования, 1974. – 118с.
14. Мухина С.А., Тарновская И.И. Общий уход за больными. М., Медицина, 1989.– 256с.
15. Валеология – наука о здоровье: Учебное пособие. Алматы: Ғылым, 1999. – 140с.
16. Чумаков Б.Н. Валеология: Учебное пособие. М.: Педагогическ¬ое общество России, 1999. – 407с.
17. Зайнелова Г.З. Первая медицинская и доврачебная помощь пострадавшим в экстремальных и чрезвычайных ситуациях: учебно-методическое пособие. Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ, 2000. – 76с.
18. Махмудов Х., Мұсабаев Ғ. Қазақша-орысша сөздік. Алматы, 1987.–507 б.
19. Айтбембетов Б., Ракишев А. Клиникалық терминдердің орысша-қазақша қысқаша сөздігі. Алматы, 1995. – 68 б.
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 82 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 82 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
1.2 Жарақаттық шок
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
1.4. Жара. жаралардың түрлері
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
1.7.2 Омыртқа жарақаты
1.7.3 Кеуде жарақаты
1.7.4 Іш жарақаты
1.8 Аяқ-қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
1.9 Сүйектің сынуы
2 Бақытсыз оқиғалар кезіндегі алғашқы медициналық көмек
2.1 Күйік
2.2 Үсік
2.3 Суға бату
2.4 Электр жарақаты
2.5 Күн өту, ыстық тию
2.6 Тұншығу
3 Реанимация туралы түсінік
4 Жұқпалы аурулар және эпидемиялық процесс
4.1 Оба
4.2 Тырысқақ
4.3 Сібір түйнемесі
4.4 Туляремия
4.5 Ботулизм
4.6 Құс тұмауы
4.7 Жұқпалы аурулардың алдын ала шаралары
5 Қазақстандағы әлеуметтік маңызды аурулалар
5.1 Туберкулез
5.2 Бруцеллез
5.3 Қышыма, биттеу
6. Жүрек-тамыр аурулары
6.1 Стенокардия
6.2 Миокард инфарктісі
6.3 Гипертония, гипотония
6.4 Талықсу, коллапс
7. Әдебиеттер
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
Жарақат дегеніміз ұлпаның немесе мүшенің анатомиялық бүтіндігінің бүлінуі және оған тиісті қызметінің бұзылуы.
Жарақаттың себебі:
1. Экзогендік факторлар - сырттан келген факторлардың әсерінен болады.
2. Эндогендік факторлар - іштен келген факторлардың әсерінен болады.
Экзогендік факторларға жатады:
1. механикалық факторлар (соғылу, ауыр салмақты плитаның астында қалу, биіктен құлау).
2. химикалық факторлар (қышқылдардың, улағыш заттардың әсері).
3. физикалық факторлар (ыстық, суық, қысым, электр тоғының, рентген, иондаушы сәулелердің әсері).
4. биологиялық факторлар (бактериялардың, вирустардың, басқа макро және микроорганизмдердің әсері)
5. психикалық факторлар (қорқу, ренжу, абыржу салдарынан).
Жарақаттардың түрлері:
1. Терінің бүтіндігінің бұзулуы бойынша жарақаттар бөлінеді: ашық және жабық жарақаттар. Ашық жарақатқа ұлпа мен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады: жара, сынық, күйік, буынның таюы. Жабық жарақатқа - терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, бұлшық еттің жаншылуы, аяқ - қолдың буыннан шығуы, сүйектің жабық сынуы.
2. Жедел және созылмалы жарақаттар. Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану. Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану.
3. Тікелей және тікелей емес жарақаттар. Тікелей жарақаттар соққы тіген жерде пайда болады. Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақақаттар.
4. Қайтымды және қайтымсыз жарақаттар.
Жарақаттардың белгілері:
Жергілікті белгілер: дененің зақымданған бөлігінің ауырсынуы, бозаруы, ісінуі, қан кетуі, қызметінің бұзылуы. Жалпы белгілер: ес-түсінен айырылуы, ыстығы көтерілуі, тамырдың нашар соғуы, артериалық қысымның төмендеуі, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы және т.б.
Жарақаттардың асқынуы: жарақаттық шок, талықсу; қансырау, қан кету; жара инфекциясы; өмірге маңызды мүшелердің қызметінің (жүрек, бүйрек, өкпе) бұзылуы.
Уақыттың шектеулі үзігі аралығында халықтың белгілі бір тобындағы жарақаттардың жиыны жарақаттанушылықдеп аталады.
Жарақаттанушылықтың түрлері: 1) транспорттық (автокөліктік, темір, әуе, су жөл көліктік), 2) өндірістік (өнеркәсіптік, ауылшаруашылық), 3) балалық, 4) тұрмыстық, 5) спорттық, 6) көшелік, 7) әскерлік, 8) жасандық (суицидтік) жарақаттанушылық.
1.2 Жарақаттық шок
Шок дегеніміз күшті ауру, сырт тітіркендіргіштерге ағзаның жалпы реакциясы. Ол адам тәнінің аса маңызды жүйелерінің қызметінің ойсырап бұзылуын білдіреді. Бұл қатты жарақаттың, күюдің, қансыраудың, денеде су жетіспеушілігінің, аса мықты аллергиялық реакцияның (ағза қабылдамайтын дәрі-дәрмектің, сыворотка, қан, плазманың әсерінен), басқадай қатерлі дертің, қатты қорқу кезіде болатын адам өміріне қауіпті құбылыс. Шок ағзаның қорғаныс реакциясы деп саналады (ағза өзі айтылған дерттермен күреседі). Ағзада эндоморфин, адреналин, серотонин, гистамин сияқты заттар бөлінеді. Егер жедел медициналық көмек көрсетілмесе шок өліммен аяқталуы мүмкін.
Шоктың кезеңдері:
1. Қозу кезеңі (эректилдік). Бұл кезеңде ұстамсыздық байқалады, сырқат бір орында тұрмайды, айқайлайды, артериялық қысымы көтеріледі, денесі қызарады. Бұл кезең көпке созылмайды.
2. Тежелу кезеңі (торпидтіқ). Бұл кезеңде орталық жүйке жүйесінің қызметі төмендейді, сырқат ес-түсінен айырылады, әлсірейді, салқын тер денені басады, дене көкшіл тартып мұздайды, тамыр соғуйы нашарлайды, қан қысымы күрт төмендейді, ақыл есі ауысады, алмасу процесс бүзылады.
Шоктың тежелу кезеңі 4 сатыға бөлінеді:
1-шы сатысы (жеңіл): есі сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап береді, денесі бөзарады, тамырдың соғуы бір қалыпты жиілігі минутына 100-110 соққы, артериялық қысым сынап бағанасы бойынша 11065 мм, тыныс алуы өзгермейді, тері мен көрінетін шырышты қабықтар бозарады, дене температурасы қалыпты немесе сәл төмендейді.
2-ші сатысы (орташа): қатты естен тану, жағдайы ауыр, тері сүрғылт, дене температурасы төмендейді, аяқ-қол үстағанда салқын, тамыр соққысы жиі 120-140 минутына, артериялық қысым сынап бағанасы бойынша 7040 мм, тыныс алуы жиі.
3-ші сатысы (ауыр): жағдайы өте нашар, есінен айырылады, денесі бозарады, суық тер басады, тамыр соғуы нашар және жиі 160 соққы минутына, артериялық қысым өте төмен, демі үстіртін.
4-ші сатысы (өте ауыр): жарақаттанушы ес-түссіз, денесі суық, тамырының соғуы әлсіз, қылдай жінішке немесе анықталмайды, артериялық қысым өте төмен, тыныс алу бір қалыпты емес.
Алғашқы медициналық көмек:
1. Қан ағуын тоқтату.
2. Ауырғаның басатын дәрі-дәрмек беру (промедол, анальгин, морфин).
3. Егер тамыр соғуы мен демі анықталмаса онда жасанды түрде қолдан тыныс алдыру, жүрекке жабық массаж жасау.
4. Жара болған жағдайда оған залалсыздандырылған таңғыш салу.
5. Сынық болса шина, тақтайша салу, яғни иммобилизациялау.
6. Денені жылыту үшін грелка, ыстық су қүйылған қағанақ басу, ыстық шай, кофе жұтқызу.
7. Емханаға аса сақтықпен, басқа жерлерін ауыртып алмай, ыңғайлы көлікпен жеткізу.
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
Ұлпалардың және бұлшық еттің ұзақ қысылуы зілзала апаттардың, жер сілкіну, үй мен нысандардың қирауы нәтижесінде болады. Аяқ қолдың бұлшық еттері ауыр бетон плитаның астында қалғанда, тамырлар қысылған кезде, ұлпалар алмасуының ыдырауының және бұзылуының жете тотықтанбаған өнімдерінің токсиндердің көп мөлшерде ағзада жиналады, зардап шегушінің жағдайы нашарлайды және бүкіл ағзалардың қызметі күрт бұзылады.
Аурудың белгілері: ес-түссіз, тамыр соғуы өте нашар, күре тамыр қысымы айтарлықтай төмендейді. Аяқ-қолды босатқан кезде 2-3 литр дейінгі плазма мұнда ұмтылады, соның салдарынан зақымданған аяқ-қолдың көлемі күрт үлкейеді. Бұлшық еттің кескіні жоғалады, домбығудың тығыздығы ағаштай тығыз.
Улы ыдырау өнімдері мен миоглобин зақымдану аймағынан тамырға түседі де бүкіл ағзаға тарайды, бұның салдарынан басқа мүшелердің қызметі бұзылады, жүрек соғуы нашарлайды, миоглобиннің үлкен молекулалары міндетті түрде бүйрек қақпақшыларын зақымдайды. Бүйректің жұмысы нашарлайды, несептің түрі қызғылт (гематурия), оның бөлінуі азаяды немесе толығымен тоқталады (анурия). Осы асқынулар зардап шегушінің мерт болуына әкеп соқтырады.
Алғашқы медициналық көмек. Зардап шеккен адамды құтқару ретінде қысылып, көміліп қалған жерден шығарып алу. Алдымен жаншылған аяқ-қолды төменнен жоғары жаққа дейін кешіктірмей залалсыздандырылған танғышпен қатты таңып тастау қажет. Егер аяқ-қол көп уақыт жаншылып қалса, онда ширатпа қойылады. Аурғаның басатын дәрі-дәрмектер беріледі. Аяқ-қолдың жан жағына таяныш (көлік шиналар) қойылады. Зардап шеккен жерге мұз басып көп сусын беріледі. Тез арада емханаға жеткізіп, ертеден жасанды бүйрек аппаратын қолдану істің сәтті аяқталыуна үміттендіреді.
Сонғы жылдары ұзақ жаншылу салдары кезіндегі тірі қалу айтарлықтай артты. Медициналық апат қызметтері құтқарудың жаңа әдістерін меңгерді.
Сөйтіп, кедергіні бірден жоюдың қажеттігі жоқ болып шықты, бірден плазмаларды айырбастайтын ерітіндерді тамырдың ішіне еңгізіледі, егер ол жоқ болса 1,5-2 литр сұйықты тамшылай жібереді және сусынды көп ішкен жөн.
1.4 Жара. Жаралардың түрлері
Жара - терінің немесе шырышты қабықтардың тұтастығының бұзылуы. Жаралар механикалық факторлардан пайда болады. Жаралар жеңіл және ауыр түріне бөлінеді. Ауыр жарақаттану кезінде терінің астындағы ұлпалар ғана емес сондай-ақ бұлшық ет, сүйек, жүйке талшықтары, сіңір байламы, ірі қан тамырлары зақымдалады.
Жаралардың белгілері: сыздау, түйілу; қан ағу; жараның үңіреуі.
- Жаралардың түрлері:
- Кесілген жаралар. Бұл жаралардың шеті тегіс болады, әдетте үңірейіп көрінеді, қан көп ағады, инфекцияларға аз ұшырайды.
- Түйрелген жаралар - түйрегіш, біз, ине, шеге, қарулы найза әсерінен болады. Бұл жаралар ұлпаларға терең кіреді, сыртқы саңылауы шағын нүкте және үтір тәріздес болады. Түйрелген жаралар қауіпті болады, ішкі мүшелердің зақымдануы мұмкін, оны тезарада анықтауы қиындыққа соғады.
- Соғылған жаралар ауыр нәрсенің салдарынан болады, қан сіңген шеті тегіс емес, ойқы-шойқы болып келетіндігімен сипатталады, оларда жара инфекцияның өрбүі үшін аса қолайлы жағдайлар қалыптасады.
- Жыртылған жаралар қатты механикалық әсерден пайда болады, оған қоса терісі жалбырап қиылып қатпарланады сіңірлер, бұшық еттер, жүйке, қан тамырлары бүлінеді.
- Тілінген жаралар ауыр өткір заттың тиюінен болады: балта, қылыш. Бұл жаралардың тереңдігі бірдей болмайды зақымдану аймағы үлкенірек кейде сүйектің зақымдануына әкеп соқтырады, жараның шеті қанталаған, мыжылған болады.
- Сыдырылған жаралар ауыр жалпақ заттың соққысымен жасалынады жараның шеті тегіс емес, еті ісінеді, инфекцияларға тез ұшырайды.
- Тістелген жаралар әрдайым жануарлардың: ит, қасқыр, түлкі, аю тістегеннің салдарынан болады, егер жануарлар құтырған болса онда олардың сілекейі жараға түсіп, адамдарда құтыру ауырын тудыру мүмкін.
- Оқ тиген жаралар оқтан және жарықшақтан жаралану кезінде пайда болады. Оқ тесіп өтеді және оның кіретін және шығатын саңылауы болады. Атыс қаруынан болған жаралар сан алуан және күрделі болып келеді. Күрделі жаралар кезінде оқ бір қатар ағзалар мен қуыстарды тесіп өтеді де, бірнеше мүшелерді зақымдайды.
Жарақаттанған адамға алғашқы медициналық көмек:
1) Қан ағуын уақытша тоқтату, жоғарыда айтып кеткен әдістермен;
2) Жараның айналасын спирт тұнбасымен өңдеу;
3) Сырқатты басу үшін анальгин, промедол еңгізу;
4) Жараның ішін антисептиктермен жуып бөгде заттан тазарту;
5) Барлық жараға тазартылған таңғыш салу. Таңғыш материал гигроскопиялық жақсы сіңіргіш болуы тиіс: жарадан ылғалды, қанды, іріңді жақсы соратын;
6) Сіреспеге қарсы егу. Жануарлар тістеген адамдарды құтұру ауруға қарсы егу.
Тану материалы, таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі:
Жарақатқа таңғыш қанның ағуын тоқтату, ауруды басу, қосымша зақымданудан және оған микроб түсуінен ескерту үшін қойылады. Тану материалы ретінде дәке, бинт, салфетка, мақта, лигнин, кіші және үлкен медициналық таңғыш, жеке таңғыш пакеті мен орамал пайданылады. Жорық жағдайында зардап шеккенге көмек көрсету үшін жеке таңғыш пакетті (ЖТП) қолданылады. ЖТП (1-сур.) екі мақта жастықшасынан және бинттен тұрады. Бір жастықша бинттің ұшына тігілген, ал екіншісі жылжымалы болады.
1-сур. Жеке таңғыш пакеті
ЖТП қолдану ережесі: резиналы жамылғының шетін тігілуі бойынша ашады; бүгілген жерден түйреуішті алып пакетті ашады; жастықшаның ішкі жағына яғни жараға тиген бетіне қол тигізбей таңғышты қояды; егер жараның кірген және шыққан саңылауы болса онда бір жастықшаны кірген аузына, ал екінші жастықшаны астынғы саңлауға басады, одан кейін екі жастықщаны бинтпен орап, дәкенің шетін түйреуйішпен түйрейді.
Бинттік таңғыштардың түрлері:
- шеңберлік таңғыш бинттің айналмалы орамынан тұрады (маңдайға, тізенің төменгі жағына, білекке
салынады);
- сегіздік тәріздес таңғыш (желке, өкшеге, сирақ-табан буынының төңірегіне қояды);
- спиральды таңғыш (кудеге, аяқ-қолға қойылады) (2-сур.);
- крест тәріздес таңғыш (басқа, кеудеге қойылады) (3-сур.);
- масақ тәріздес таңғыш (иық, жанбас-сан буынына салынады);
- тасбақалық таңғыш (шынтақ және тізе буындарына салынады);
- тақия, сақпан тәріздес (басқа оралады) (4-сур.).
2-сур. Шынтақ буынды спиральдап таңу 3-сур. Көкіректі крестеп таңу 4-сур. Бастың шашты бөлігін тақиялап таңу
Таңғыш қою ережесі:
- таңғышты қоюшы бинттің жұмыр басын оң қолымен, ал оралатын жағын сол қолымен ұстап, зардап
шегушінің алдында тұруға тиіс;
- таңғыш, солдан оңға қарай салынады;
- таңғышты алдымен 2-3 орап, бекітіп алады;
- таңғышты дененің төмен жағынан жоғары жағына қояды;
- таңғышты жараның керсінші жағына бекітеді.
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
Жараға шаң-тозаңмен, медициналық құрал-жабдықтармен түскен микробтың өсіп-өнуінен пайда болатын аурудыжара инфекциясы деп атайды.
Жара инфекциясы іріңді, анаэробты, аэробты инфекциясына бөлінеді. Іріңді инфекцияның қоздырғышы стафилококк, стрептококк, диплококк таяқшалары. Олар түскен жер қызарады, ісінеді, кейіннен іріңдейді. Мұндай адамның ыстығы көтеріледі, жара сыздайды, тамаққа тәбеті болмайды, ұйқысы қашады. Жараның жазылуы ұзаққа созылады.
Іріңді жара инфекциясы жергілікті және жалпы болып бөлінеді. Жергілікті ірінді инфекцияға абцесс, флегмона, тілме қабынуы және т.б. жатады. Жалпы іріңді инфекция кезінде қоздырғыштар қанға түседі де бүкіл ағзаға тарайды, оны сепсис деп атайды. Бұл жағдайда сырқаттың жағдайы нашарлайды - ыстығы 39-40 градусқа дейін қөтеріледі, жүрегінің жұмысы мен демі бұзылады, қанның құрамы өзгереді, тері қанағыш келеді, бауыр және көкбауыр қабынады, емдемесе сырқат өліп кетуі мұмкін. Емдеуі: антибиотиктер, сульфаниламидтер, жылу басу, физиотерапия, ауыр жағдайда - қан, плазма құю. Ірің түзелген кезде хирургиялық жолмен емдеу.
Сіреспе
Бұл анаэробты инфекцияға жатады. Қоздырғышы - сіреспенің таяқшасы, ол жараға жарақаттаушы заттармен, топырақпен түседі. Жарада ауа жоқ жерде өсіп өнеді де, тетаноспазмин және тетанолизин токсиндер бөледі, олар орталық жүйке жүйесінін зақымдайды.
Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан бір айға дейін созылады. Аурудың белгісі жарақат маңындағы бұлшық еттің тартылуы, ауызды ашу және шайнаудың қиындауы. Сырқат жарықтан қорқады, ұйқысы қашады, дененің ыстығы көтеріледі, қатты терлегіш, беттің тамақ шайнайтын және мимикалық бұлшық еттерінің дірілдеуі пайда болады, арқа мен мойын бұлшық еттерінің басты артқа шалқайта қатты тартуы (опистотонус), дем алудың да тоқтап қалуы мүмкін.
Алдын алу шаралары: сіреспеге қарсы егу. Барлық зардап шеккендердің терілердің астына сіреспеге қарсы сыворотка және анатоксин жіберілуге тиіс. Емі емханаларда жүргізіледі.
Газ гангренасы
Бұл да анаэробты жара инфекциясына жатады. Жараға жарақаттанушы заттармен, ластанған киіммен, шаң-тозанмен түседі. Соңымен қоса, ауыр жарақаттанғанда, алғашқы хирургиялық көмекті дер кезінде жасамағанда, бұрауды аяқ-қолға көп уақыт қойғанда, дұрыс зардап шегушіні тасымалдамағанда газ гангренаның қоздырғышы қатпарланған жараға түсуі мүмкін. Бұған аурудың ауыр жағдайы да себеп болады: көп қан кету, жарақаттық шок, сәуле ауруы, ауыр жарақаттар.
Қоздырғыштар жараға түсіп, өсіп-өнеді де некротоксин бөледі, бұл токсиндер өте ұлы келеді. Ауру 3-6 күннен кейін басталады. Жара сыздап қатты аурады, жараның шеті ыдырайып шығады. Жара өте құрғақ, түсі сұрғылт, кейіннен ісінеді. Сырқаттың ыстығы 38-39 градусқа дейін көтеріледі, ұйқысы бұзылады, тамыры жиі соғады, артериялық қысым төмендейді. Жағдайы нашарлайды, жараның маңындағы бұлшық ет жансызданады, қараяды, емдемесе ол ұлғая береді, тер астына газ жиналады, зақымдалған жер ісіп үлкейіп кетеді. Токсиннен бүкіл ағза ұланады да сырқат өліп кетуі мүмкін. Емдеуі: гангренаға қарсы сыворотка егу, жараны қайтадан хирургиялық тазарту арқылы өңдеу, антибиотиктер (пенициллин, стрептомицин) беру, қан және басқа ерітінділер (реополиглюкин, гемодез и т.б.) құю. Егер емі болыспаса онда ампутация жүргізу.
Асептика және антисептика
Асептика - жараны микробтардың зақымдануынан қөрғау шаралары. Олар алдын ала жасалынады. Микробтар жараға ауа, кір қол, жарамен түйісетін заттармен түседі, сондықтан ауаны тазарту, еденді хлор қосылған сумен жуу, ауаны үльтра күлгін сәулемен заласыздандыру, бөлмені жиі желдету, қолды жақсы жуып спиртпен тазарту, тырнақтың шетін йодпен өңдеу, шприцті, бинтті, мақтаны, дәкені, инструментті залалсыздандыру шаралары жатады.
Антисептика - бұл жараға түскен таяқшаларды, микробтарды өлтіру немесе олардың тіршілігін әлсірету. Антисептика механикалық, химиялық, биологиялық және физикалық тәсілдермен жүргізіледі.
Механикалық тәсіл - жараны жуу, тазарту, жарқаттанушы заттарды, ластанған киымді алып тастау жене алғашқы хирургиялық өңдеуден өткізу.
Физикалық тәсіл - бұл жарадағы микробтарға қолайсыз жағдай жасау: жараны құрғату, іріңін, сары суын сыртқа шығару. Микробтарды күн сәулесі мен жасанды үльтра күлгін сәулесімен өлтіру шаралары жатады.
Биологиялық тәсілге микробтарға қарсы дәрі - дәрмектер антибиотиктер, сульфаниламидтер, бактериофагтар, витаминдер жатады.
Химиялық тәсілге микробтарға қарсы қолданылатын, жараны өңдейтін, тазартатын дәрі - дәрмектер жатады: йод тұнбасы, этил спирті, хлорамин, риванол, калий перманганаты, фурациллин сияқты антисептиктер.
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
Жаралудың барлық түрінде де қан тамырларына зақым түседі. Соның салдарынан көбіне денеден қан шығатының байқаймыз. Жарақат кезіндегі зақымданған тамырлардаң қанның ағуы қан кету деп аталады. Оның болымсыз және күшті өмірге қатерлі болуы мұмкін. Қан денеден орташа кеткенде ағзаның ішкі бірнеше толықтырушы қасиеттері: жүрек қызметінің, тыныс алудың күшеюі, шеткі қан тамырларының жиырлуы іске қосылып өзі тоқтата алады. Ал денеден қан көп кеткенде жүрек қан тамырларының қызметі мүлде нашарлап, адамның өліп кетуі де ықтимал.
Қан кетудің түрлері: Зақымданған тамырдың сипатына қарай қанның ағуы артериялық (күре тамырлық), веналық (көктамырлық), капиллярлық (қылтамырлық) және паренхиматоздық болып бөлінеді. Артериялық қан кету жүректен ағза мен ұлпаларға қан баратын ең ірі тамырлардан аққан қанды айтамыз, ірі күре тамырлардан аққан қан жараланған жерден атқылап немесе фонтанша ағады, түсі ашық қызыл, өздігінен тоқтамайды, зақымданған адамның өміріне елеулі қауіп төнеді. Көктамыр деп жүрекке қайта баражатқан қан айналымын айтады, оның түсі қара қошқыл болады, ол үздіксіз, баяу ағады. Қылтамырлық қан кету ұсақ тамырлардан ағады, ол тамшылап ағады, өздігінен тоқтайды.
Алғашқы медициналық көмек: Уақытша қолда бар құралдармен қан ағуын тоқтату.
Қан ағуын тоқтату тәсілдері:
1) Аяғың жоғары көтеру, бұл жағдайда қан миды көріктендіреді;
2) Қанды артериядан жоғарырақ саусақпен қысып тоқтату қажет. Мұны бірнеше әдіспен атқаруға болады. Егер білек жараланса - онда қанды тоқтату үшін артерияны иық сүйегіне, қолтық жағынан қатты қысып басады. Артериялық қан сирақтан ақса - тізе шұнқырындағы күре тамырды қысады. Самай күре тамырын бас бармақпен, құлақтың алдынан, самай сүйегіне басады. Ұйқы күре тамырын зақымданған жерден мойын омыртқасына қысады. Одан кейін жараға тазартылған танғышты қаттырақ байлайды, оның үстіне бинттің, мақтаның қалың нығыз кесіндісін салып орайды. Бұғана асты тамырды - бұғананың астындағы шұнқырда, бірінші қабырғаға қысады. Кәрі жіліктің күре тамырын - бас бармақтың білезігінің жанындағы сүйекке басады. Шаптың төңірегіндегі санның күре тамырын түйілген жұдырықпен сан сүйегіне қысады (5-сур.);
3) Қан тамырын саусақпен басу едәуір күш жігерді қажет етеді және саусақ тез талады, сондықтан мүмкін болатын болса бұрау немесе ширатпа жылдам қою дұрыс болады. Қан тоқтататын ширатпа жалпақ иілмелі резина кесіндісі, оның бір шетінде ілгек екінщі шетінде ілмегі бар жүзікше бекітілген (6-сур.).
Ширатпа немесе бұраудың қою әдістері:
- Киымын төсейді немесе бинтті бірнеше қабаттап орайды.
- Ширатпаны салар алдында созады да тартуды әлсіретпей аяқ қолға салады, бұл жағдайда ширақ қабатының әрбір орамын алдын ала салады. Қысудың жеткіліктілігін бақылау: күре тамырдың сезімтал жерлерінде тамыр соғуының жоғалуы және қанның тоқтауы болып табылады. Әлсіз қойылған ширатпа қан ағуын күшейтуі мүмкін ал, қатты тартылған ширатпа жүйкені зақымдауы мұмкін.
- Ширатпа жазда екі сағаттан артық, ал қыста бір сағаттан артық қойылмайды, бұл аяқ-қолдың жансыздануына әкеп соқтырады. Сондықтан оны салу уақыты қағаз парағына жазылып, ширатпаның астына қойылады. Қысты күні ширатпа қойылған аяқ-қолды мақта жылытқымен қымтайды. Ширатпа қойылған жаралыны төтенше жағдай аймағынан бірінші кезекте әкетуге тиіс. Ширатпаның үстіне орамал таңғыш қоюға болмайды, ол көрініп түру керек.
- Ширатпа ретінде шалбар белбеуін пайдалануға болады.
4) Келесі қан тоқтату әдіс - аяқ-қолды қатты бүгіп таңып тастау, бұл әдіс көктамырдан да аққан қанды тоқтатады.
5) Көктамырдан және капиллярдан аққан қанды залалсыздандырылған таңғышпен қатты таңып тастау.
5-сур. Артерияны саусақпен қысудың нүктелері 6-сур. Артериядаң аққан қанды ширатпа салып тоқтату
Қан құю туралы түсінік
Қанның ағуымен және қанның аздығымен күресетін ең жақсы тәсілдерінің бірі емхана жағдайында қан құюы.
Қан құюға әкеліп соққан себептер: қанның өте аздығы, коллапс, созылмалы қажытатын аурулар, қан ауруы, қатты ұлану, әлсіреген ауруларды операцияға даярлау, қанның ағу жүйесінің бұзылуы.
Қан құю деп сырқаттың (реципиентің) қан тамырларының ішіне басқа адамның (донордың) қанын құю аталады. Қан құю адамдарда қанның төрт тобы анықталғаннан кейін мүмкін болды. Егер адам қандары бір топта болса, онда олардың қанның бір біріне құюдың қауіпсіз екендігі дәлелденген.
Әр топқа шартты белгі берілген: О(1), А (ІІ), B (ІІІ), AB(ІV). Қан жан жақтан зертелініп, әр топтың өзіндік қасиеттері бар екендігін көрсетеді. Қан резус фактор бойынша екі топқа бөлінеді: резус (+), резус ( - ).
Қан құю тікелей (донордан реципиентке) немесе тікелей емес (бұнда қан алдынала дайындалады) құйылады. Қанды күре тамырға, көктамырға құюға болады. Қан құюға айғақ болып табылатын белгілер: қанның көп ағуы, бүйректің, бауырдың, жүректің қатты қабынуы, миға қан кету және бас сүйегінің жарақаты жатады.
Қан құюдың алдында сырқаттың қан тобын және құюлатын қанның тобын дәл анықтайды. Қан құя бастағанда биологиялык келісімді тексереді. Ол үшін басында қанды 30-50 мл құюлады да қан қысымын, жүректің соғуын тексереді, қал жағдайын сұрайды, егер бәрі дұрыс болса сонда ғана қанды түгел құйылады. Қаннан басқа оның орнын басатын дәрі-дәрмектер: плазма, гемодез, полиглюкин, реополиглюкин, альбумин, казеин и т.б. құюға болады. Топтары сәйкес келмейтін қанды бір-біріне құю ауыр салдарға және сырқаттың өліміне алып келеді.
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
Бас сүйегі мен бас миының закымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр туріне жатады. Бас жарақаты әр түрлі болады: оқ тіген, кесілген, шаншылған, шабылған, тістелген, скальптелген және т.б. Бас жарақаты ашық және жабық болып бөлінеде, терең және онша терең кірмейтін, доғал және тесіп өтетін, жалғыз және көптеген, аралас болуы мүмкін.
Бас сүйектің жабық зақымдануларын негізгі екі топқа бөледі:
1. Сүйектер зақымданбаған - мидың шайқалуы, мидың жаншылуы және бас сүйек ішінде гематомалар қалыптасатын (эпидуральды, субдуральды, ми ішіндегі, қарынша ішіндегі ), субарахнойдальды қан құюлулары жатады.
2. Сүйектердің зақымдануы, соның ішінде тұйық сүйектен басталып, бас сүйектің жан жағына таралатын мидың базальды бөліктерінің, бағанасының, болмаса жаншылған немесе жарықшақтана сынған жердегі, сондай-ақ қашықтағы, соққыға қарсы жер тұсындағы мидың үстіңгі қабатының контузиясы қабаттаса жүретін бас сүйектің көптеген жарықшақтары жатады.
Мидың шайқалуы кезінде мидың қызметі уақытша өзгереді ешқандай органикалық өзгерістер болмайды, аздаған гематомалар, мидың ісуі пайда болады.
Мидың шайқалуы жеңіл және ауыр түрде өтеді. Жеңіл түрінде зардап шегушінің басы аурады, басы айналады, кейде есінен айрылады, бір-екі рет құсады. Зардап шегуші тыныштық сақтап және төсек тартып жатса, бір аптадан кейін айығып кетеді. Ми шайқалудың ауыр түрінде зардап шегушінің басы қатты ауырады, ес түсінен айырылады, амнезия (сырқат бәр нәрсені ұмытады) байқалады, 5-6 рет құсады. Есін жинағаннан кейін жарақатқа ұшыраған оқиға мен жағдайды ол есіне түсіре алмайды, жарақаттанушы емханада емделу керек.
Алғашқы медициналық көмек тыныс жолдарының тазартудан және олардың құсық массаларымен бітеліп қалмауйын қадағалау керек. Тасымалдаған кезде басының астына киімін салып, басын қырына жатқызу қажет.
Мидың жаншылуы ауыр жарақатқа жатады, мидың бір бөлігі жаншылады, ісіді, қанталайды. Аурудың белгісі - мидың қай бөлігі жаншылуына байланысты. Зардап шегуші ес-тусінен айрылады, ұмытшақтық (амнезия) байқалады, кейде көзі көрмей, құлағы естімей қалады, орталық жүйке тамырлары зақымдалады, сондықтан сырқаттың жарақаттан қарама қарсы жағы тартылып, аяқ-қолы сал тартады. Ауыр жағдайда бұл өзгерістер қалпына келмейді сондықтан сырқат мүгедек болып қалады.
Мидың қысылуы миға қанның құйылуларына байланысты. Зардап шегушінің жағдайы қанның аққан мөлшеріне, ұзақтығына, мидың қан құйылатын бөлшегіне байланысты. Мидың қысылуы ауыр жарақатқа жатады. Аурудың белгісі ес-түсінен айрылады, қарама қарсы жағында аяқ-қолы тартылады, жансызданады, сал тартады, ауыр жағдайда сырқат мүгедек болып қалады. Зардап шегушілер нейрохирургиялық емханаға жеткізіледі.
Бас сүйек пен мидың ашық зақымданулары - снарядтар мен оқ тию, пышақтар, балталар, қылыштар салдарынан пайда болуы мүмкін. Бұл болған жарақаттар көбіне үлкендігі мен түрі әр түрлі: жыртылған, сұғылған, соғылған болады. Мұндай жағдайда тек жұмсақ ұлпалар ғана емес, сонымен қоса сүйектер, ми қабықтары және ми зақымдалады. Кесілген, сұғылған және скальптелген жарақаттар өте сирек кезігеді. Бас сүйек пен мидың оқ тиюден болатын жарақаттарының сипаттары да әр түрлі: жарықшақтық және оқ тиген (шарикті, жебе тәрізді, жабық, жырып кеткен, тесіп өткен және шоршып тиген тәрізді).
Бұлар өздерінің орналасқан жағынан күмбездің бас сүйек түбінің жарақаттары, оңнан да солдан да пайда болуы, жалғыз-жарым, көптеген, басқа мүшелер мен жүйелерді зақымдаған, аралас, құрама және басқа жарақаттар болуы мүмкін.
Алғашқы медициналық көмек жарақаттанушыға басына асептикалық таңғыш салудан тұрады. Таңғыштың түрі тақия, ауыздық, сақпан тәріздес. Құсатын болса немесе мұрнынан қан кетсе, зардап шегушіні қырынан жатқызу керек. Тыныс алу бұзылған кезде, ауыз қуысы мен жоғары тыныс жолдары босаған соң, жасанды тыныс алу шарасын жасайды. Ессіз күйдегі адамдардың тілін байқаған жөн, ол қозғалыс кезінде тыныс жолдарын жауып тастауы мүмін. Басқа мұз салынған қағанақ қойылады да, аса сақтықпен емханаға жеткізіледі.
1.7.2 Омыртқа жарақаты
Омыртқа мен жұлынның ашық зақымдануын терінің жыртылуына, ал оның іштей зақымдануын терінің бүтіндігіне қарай анықтайды. Омыртқа ашық зақымданып, омыртқа түтігінің тұтастығы бұзылса, тесіп өткен жарақат болғаны. Омыртқа түтігінің тұтастығы бұзылмаған ашық зақымдануы, тесіп өтпеген зақымдану деп атайды.
Омыртқа мен жұлынның закымданулары мынадай топтарға бөлінеді:
а) омыртқа мен жұлынның мойын бөлігінің зақымдануы;
б) омыртқа мен жұлынның кеуде бөлігінің зақымдануы;
в) омыртқаның бел-сегізкөз, жұлын және құйымшақ бөліктерінің зақымдануы.
Әр жағдайда жұлын өткізгіштігінің бүлінуіне қарай зардап шегушілер үш топқа бөлінеді: 1) жұлынның өткізгіштігінің толық бұзылуы; 2) жұлынның өткізгіштігінің ішінара бұзылуы; 3) жұлынның немесе құйымшақ талшықтары түбіршегінің бұзылмауы. Омыртқаның іштей зақымдануы: соғылу, таю, сыну-таю немесе сынып жылжу, созылу және сіңір аппаратының үзілуі, омыртқа аралық тиектердің бұртиып омыртқадан немесе омыртқа жотасы түтігінің ішіне қарай шығуы деп бөлінеді.
Жарақаттың белгісі омыртқасы мен жұлыны зақымданғандардың жалпы жай-күйі жұлынның зақымдануының аурлығы мен орналасқанына, ішкі мүшелер мен мидың қосымша зақымдануына байланысты. Ауыр жарақаттанған кезде зардап шегушілер қимылсыз, әлсіз, боп-бөз болады.
Мойын омыртқа жарақаттанғанда естен танады, мең-зен болады, денесі қызады, қақырыну мен жұту қиындайды, тыныс алу бұзылады, аяқ-қолы сал тартады, несеп шығарудың бұзылуы, қуықтың өздігінен зәр шығаруы байқалады. Омыртқаның жоғарғы кеуде бөлімі зақымданған кезде дене қызуының төмендейтіні байқалады. Омыртқа мен жұлын қатты зақымданған жағдайда қозғалыстың бұзылуы жедел дамиды. Зақымданған адамдардың көпшілігінде жарақаттан кейін аяқ-қолдың симметриялы сал ауыруы күшейе түседі. Омыртқа мен жұлын жеңіл зақымдалған жағдайда аяқ-қолдың тонусы төмендейді, сіңірдің, сүйек қабығының және терінің рефлекстері жоғалады, қозғалыстың бұзылуы уақытша болады.
Алғашқы медициналық көмек жарақатқа асептикалық таңғыш салудан, еркін тыныс алуға жағдай жасаудан тұрады. Омыртқаның көкірек немесе бел бөліктері зақымданған жағдайда зардап шегушілерді қатты зембілге немесе ағаш қалқанға етбетінен, ал омыртқаның мойын бөлігі жарақаттанған жағдайда шалқасынан жатқызады.
Бас пен омыртқаның мойын бөлігін сатылы жақтаумен немесе Шанц типті мақта-дәке жағамен иммобилизацияны жүзеге асырады. Мұндай жағаны даярлау үшін көлемі 90x40 см қалың мақта қажет. Мақтаны екіге бүктейді және оны мойынға, иек пен желкеге нығыздап бекітеді, жұмсақ бинтпен мықтап байлайды арасына картон сала отыра. Зардап шегушіні тыныштандыру үшін оған валериан түнбасын, корвалол, валокардин, кордиамин, анальгин беріледі. Зардап шегушіні қымтап, жылы ұстайды, аузына сусын төсейді. Жедел түрде емханаға жеткізеді.
1.7.3 Кеуде жарақаты
Кеуденің зақымдануы ашық және жабық болып бөлінеді. Бұл екі жағдайда да олар ішкі мүшелер (өкпе, жүрек және тамырлар) қоса зақымдануы мүмкін. Жабық зақымданулар ауырлықтары алуан түрлі болады. Егер жұмсақ ұлпалар ғана зақымданатын болса онда мұндай зақымданулар жеңіл деп есептеледі. Кеуде ішіндегі мүшелердің қоса жарақаттанатының есептемегеннің өзінде сүйектердің, қабырғалардың, төстің, жауырындардың және тағы сол сияқты зақымдануларының өзі ауыр жарақаттанулар қатарына жатқызылады.
Ашық яғни тесілген жарақаттар барысының ауырлығы да көп жағдайларға, соның ішінде жарақатқа ұшыратқан снарядтың, оқтың, снаряд жарықшағының, екінші снарядтар-тастардың, қираған үй бөлшектерінің, айналадағы заттардың сипатына байланысты. Өкпенің шет жақтарынан гөрі ортанғы тұсының жарақаты ауыр өтеді. Ірі тамырлар мен бронх жарақаты жарақаттанушылардың қаза табуына әкеп соғуы мүмкін.
Кеуде зақымдануы үш түрге бөлінеді: жабық пневмоторакс, ашық пневмоторакс, клапанды пневмоторакс. Плевралық қуысқа ауа немесе қан құйылады. Плевралық қуысқа құйылатын қанның мөлшеріне қарай кіші, орташа және үлкен гемоторакс деп айырылады. Үлкен гемоторакс кезінде бүкіл кеуде клеткасының үстінгі жартысынан ашық немесе күңгірт дыбыс естіледі, көкірек бір жаққа ығысады, орташа гемоторакс кезінде қанның денгейі жауырынның ортасына, ал кіші гемоторакста - жауырынның ортасынан төмен болады. Ашық пневмоторакс кезінде атмосфера ауасы жарақат тұсындағы плевра қуысына еркін кіреді, бұл ауа жұтқан кезінде кеуденің әлсіреуіне және ауа шығару кезінде оның шамалы жиырылуына алып келеді. Ашық пневмоторакстың белгісі: дем алғанда қиналып дем алу, ентігу, жөтелу, қанды қақырық тастау байқалады. Кеуде жарақаттанған кездегі шок пен қан кету өмірге қауіп туғызады.
Жабық зақымданулар: ішкі мүшелеріне зақым келтірілмей кеуде клеткасына тиген соққылар елеулі түрде жеңіл, ал ішкі мүшелеріне зақым келтіріп кеуде клеткасын қозғаған, жаншылған соққылар өте ауыр өтеді.
Кеуде клеткасы соғылған кезде жаншылады, ол өкпе паренхимасын үзіп, өмірге түрлі қауіп төндіреді. Кеуде жарақаты кезінде көбіне 6-10 қабырғаға дейін сынады. Қабырғалар сынуының белгілері зақымданған жердің қатты ауыруы, дем алу ауырсынуы, жиілеуі және қабырғаны басып байқағанда қабырға сынықтарының сықырлауы (крепитация) байқалады. Қабырғалар сынуының ең ауыр түрі - көп қабырғаның сынуы. Бұл жағдайда екі жақтағы-зақымдалған қабырғалар саны 10-12-ге дейін жетуі мүмкін. Қабырғалардың опырыла немесе қосарлана сынуы өте ауыр өтеді.
Алғашқы медициналық жәрдем көрсететін шараларға шок, қан кету және гипоксия құбылыстарының алдын алу жатады. Ашық зақымданып, кеуде қабырғаларынан қан кетіп жатқан кезде қысатын таңғыш, ашық пнемоторакс кезінде герметикалық окклюзивті таңғыш салу, ауырғанды басатын (промедол, анальгин, димедрол) және журек дәрілерін (кордиамин, корглюкон) жіберу аса маңызды. Зардап шегушіні кеудесін жоғары жатқызып ауруханаға тасымалдайды.
1.7.4 Іш жарақаты
Іш жарақаты мен зақымдануы ашық және жабық болып бөлінеді. Жабық жарақат механикалық факторлардан болады: жығылу, ішке тиген соққы, биіктен құлау, ауыр салмақтың (бетон, қираған үйдің бөлшектері, көліктің ауыр салмағы и т. б.) астында қалу. Іштің жабық жарақаттарына жұмсақ ұлпаларды соғып алу, кейде бұлшық еттерге көп қан қүйылу және тіпті жекелеген бұлшық еттің үзілуі, іш құысындағы паренхиматозды (көк бауыр, бауыр, ұйқы безі) және қуыс (қарын, ішек, өт қабы мен қуық) ағзалардың зақымдануы жатады.
Іш мүшелер зақымдалған кезде шок пен қан кету жиі болып тұрады. Жарқат алғаннан кейінгі сағаттар ішінде перитониттің дамуы мүмкін. Асқазан, өт қабының, қуықтың зәрі шыққанда ішкі қуыс іріңдейді де перитонит пайда болады. Іш жаншылған жағдайда қарын мен ішек көп мөлшерде ұзындық бойына жарылады, сөйтіп өте ауыр құбылыстарға ұрындырады, соның өзінде бірінші орында көк еттің тітіркену белгісі тұрады. Бұл кезде жарақат алысымен жеткізілген зардап шегушілер айқын не онша айқын көрінбейтін шок жағдайында болады. Сонымен бірге көк еттің реакциясы (Щеткин-Блюмбергтің белгісі) айқын байқалады, яғни ең алдымен іш ауырады және бұлшық еттер қатты тартылады. Бұлшық еттердің тартылып тұрғанын көк еттің үстін ептеп пальпация арқылы білуге болады. Алғашында ол жарақат алған маңнан айқындалса, содан кейін асқазан-ішек жолындағы затардың және ісіктік сары сулардың басқа бөліктерге ағып өтуіне қарай бірте-бірте ішке түгел жайылады.
Паренхиматоздық мүшелердің үзілуі алғашында тек шок құбылысынан және іштің зақымзанған аймағындағы бұлшық еттерге күш түсуінен байқалуы мүмкін, сонан соң оларға бірте-бірте ішкі қан құюлу белгілері қосыла береді: зардап шегуші мазасызданады, түсінің бозаруы арта түседі, ерні құрғап шөлдейді, тамырының соғуы жиілейді. Қан кету ауыр болған жағдайда тамырдағы қан азайып, кейде тіпті жіңішкереді, жиі соғады, зардап шегуші қатты бозарады, мазасызданады, демді толық алмайды, есінен танады. Іш қуысына қан өте көп кеткенде және шок құбылыстары қатты білінгенде бұлшық еттердің тартылмауы мүмкін.
Алғащқы медициналық көмек зардап шегушіге барынша тыныш жағдайды жасауды ұйымдастыру болып табылады, асқазан-ішек жолы зақымданды-ау деген күдік аз болғанның өзінде оған тамақ түгіл су беруге де болмайды. Ешқандай дәрі ішкізудің де қажеті жоқ, әсіресе промедол, анальгин, морфин, олар ауруды басады да қандай зақым алғанын көрсетпейді, ал диагноз қойылып, іштің зақымданғаны рас болса, онда олар сөзсіз қажет. Ашық жарақаталғанда түскен мүшелерді орнына салуға болмайды, оларды тазартылатын жастықшамен жабады және сақтықпен, қыспай, щеңберлі таңғыш қояды. Сырқаттқа ішіне мұз немесе суық су құюлған резиналы грелка басады. Тасымалдаған кезде зардап шегушіні бақа келбетінде жатқызған дұрыс.
Алғашқы дәрігерлік көмек - жедел лапаротомия жасаудан, іш құысы органдарын тексеруден, табылған патологияны жоюдан тұрады. Операция алдында, оны жасап жатқан кезде операциядан кейін зардап шегушіні шок жағдайынан шығару үшін және оның алдын алып, қан кетумен күресу үшін қан, плазма, глюкоза, шокқа қарсы ерітінділер жіберу қажет.
1.8 Аяқ-қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
Бұл жарақаттар ашық және жабық болып бөлінеді.
Жабық жарақаттарға дененің сыдырылуы, тілінуі, буынның таюы, сіңірдің созылуы, аяқ-қолдың жабық сынуы жатады. Ашық жарақаттарға аяқ-қолдың ашық сынуы, үзілуы, ашық буыннан таюы, аяқ-қолдың жаралары жатады. Терінің айтарлықтай беріктік, қорғаныштық қасиеті бар және жабық жарақатта оның тұтастығы бұзылмайды, ал осы уақытта жұмсақ ұлпалар мен сүйектер, буындар, сіңірлер зақымдануы мүмкін.
Жұмсақ ұлпалар зақымдануының аса көп тараған түрі терінің сыдырылуы болып табылады, ол қатты заттың соққы салдарынан пайда болады. Белгісі - соққан жер ауырсынады, үлбірейді, қан талайды.
Алғашқы медициналық көмек - жараға қол мен тимей айналасын спирт түнбасымен сүртіп, жараға йод жағып, оны таза дәкемен тану немесе жеке таңғыштың жастықшасымен таңып, анальгин беріп, мұзды қағанақ қоюға болады.
Тарамыстың, сіңірдің созылуы механикалық фактордан болады. Созылу белгілері - буынның сырқырауы, терінің үлбіруі, қозғалудың қиындығы.
Алғашқы медициналық көмек: басында суық компресс басу буынды қозғалмайтын қатты таңғыш тану, кеійіннен жылы компресс басу қажет.
Бұынның шығу белгілері - домбығу, буынның табиғи емес формасы өзгеруі, буын төңірегінің қатты сырқырауы, әсіресе қозғалғанда, буын төңіріндегі тері түсінің өзгеруі, жарақаттанған буындағы қозғалыстың шектелуі.
Алғашқы медициналық көмек - буынды орнына салуға тырыспаңыз, буында қозғалтпаңыз, суық компресс қойып, буынды шинамен немесе тақтайшамен бекітіп анальгин беріңізде, емханаға жеткізіңіз.
1.9 Сүйектің сынуы
Сүйектің сынуы бұл оның тұтастығының бұзылуы. Ішінара (сүйектегі жарқын-шақ) немесе толық сынуы мүмкін. Ашық сынық өте қауіпті, ашық сыныққа қоздырғыштар енеді де асқынады және іріңдеу-қабыну процессінің дамуымен ушыға түседі.
Сүйектің сынуының белгілері: жабық сыну кезінде сүйек сынған жердің сырқырауы, аяқ-қол саусақтары бастарының қысқаруы, сүйек сынған жердің қанталауы мен домбығуы, аяқ-қол қызметінің бұзылуы, буын дар арасындағы аяқ-қол төңірегінің бойындағы қозғалыстың қалыпсыздығы.
Ашық сынық кезінде аяқ-қол бармақ бастарының қысқаруы мен қисаюы, жарада сүйек жарықшақтарының болуы, жарақаттанған жердегі қалыпсыз қозғалыс, аяқ-қолды қозғалтқан кездегі сырқырауы, жарадан қанның ағуы. Қол сынықтары, иық белдеуінің сынықтары, иық басының өсігі сынған кезде иық буынының қозғалуы қиындап, шамалы ісініп және иық өсегін басқан кезде сүйек сырқырайды.
Алғашқы медициналық көмек: Қолтыққа мақтадан жасаған жастықша қойып, ал қолдан шынтақтан тік бұрыш жасай отыра бүгіп, Дезо таңғышын кеудеге бекітеді немесе орамалмен асып қояды.
Иық басы өсігінің, мойыны мен буын ойығы сынып жылжып кетуін жақтау салып, фронтальды жазықтыққа қарағанда 10 градус артқа қарай тартып бекітеді. Жақтауды бір айға салады. Алғашқы күннен бастап емдік физкультура жүргізіледі. Иық буынын 15-20 күннен кейін қозғалта бастайды. Жауырын сынығының басқа түрлері кезінде Дезо таңғышын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
1.2 Жарақаттық шок
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
1.4. Жара. жаралардың түрлері
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
1.7.2 Омыртқа жарақаты
1.7.3 Кеуде жарақаты
1.7.4 Іш жарақаты
1.8 Аяқ-қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
1.9 Сүйектің сынуы
2 Бақытсыз оқиғалар кезіндегі алғашқы медициналық көмек
2.1 Күйік
2.2 Үсік
2.3 Суға бату
2.4 Электр жарақаты
2.5 Күн өту, ыстық тию
2.6 Тұншығу
3 Реанимация туралы түсінік
4 Жұқпалы аурулар және эпидемиялық процесс
4.1 Оба
4.2 Тырысқақ
4.3 Сібір түйнемесі
4.4 Туляремия
4.5 Ботулизм
4.6 Құс тұмауы
4.7 Жұқпалы аурулардың алдын ала шаралары
5 Қазақстандағы әлеуметтік маңызды аурулалар
5.1 Туберкулез
5.2 Бруцеллез
5.3 Қышыма, биттеу
6. Жүрек-тамыр аурулары
6.1 Стенокардия
6.2 Миокард инфарктісі
6.3 Гипертония, гипотония
6.4 Талықсу, коллапс
7. Әдебиеттер
1 Жарақаттар
1.1 Жарақаттар туралы түсінік
Жарақат дегеніміз ұлпаның немесе мүшенің анатомиялық бүтіндігінің бүлінуі және оған тиісті қызметінің бұзылуы.
Жарақаттың себебі:
1. Экзогендік факторлар - сырттан келген факторлардың әсерінен болады.
2. Эндогендік факторлар - іштен келген факторлардың әсерінен болады.
Экзогендік факторларға жатады:
1. механикалық факторлар (соғылу, ауыр салмақты плитаның астында қалу, биіктен құлау).
2. химикалық факторлар (қышқылдардың, улағыш заттардың әсері).
3. физикалық факторлар (ыстық, суық, қысым, электр тоғының, рентген, иондаушы сәулелердің әсері).
4. биологиялық факторлар (бактериялардың, вирустардың, басқа макро және микроорганизмдердің әсері)
5. психикалық факторлар (қорқу, ренжу, абыржу салдарынан).
Жарақаттардың түрлері:
1. Терінің бүтіндігінің бұзулуы бойынша жарақаттар бөлінеді: ашық және жабық жарақаттар. Ашық жарақатқа ұлпа мен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады: жара, сынық, күйік, буынның таюы. Жабық жарақатқа - терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, бұлшық еттің жаншылуы, аяқ - қолдың буыннан шығуы, сүйектің жабық сынуы.
2. Жедел және созылмалы жарақаттар. Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану. Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану.
3. Тікелей және тікелей емес жарақаттар. Тікелей жарақаттар соққы тіген жерде пайда болады. Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақақаттар.
4. Қайтымды және қайтымсыз жарақаттар.
Жарақаттардың белгілері:
Жергілікті белгілер: дененің зақымданған бөлігінің ауырсынуы, бозаруы, ісінуі, қан кетуі, қызметінің бұзылуы. Жалпы белгілер: ес-түсінен айырылуы, ыстығы көтерілуі, тамырдың нашар соғуы, артериалық қысымның төмендеуі, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы және т.б.
Жарақаттардың асқынуы: жарақаттық шок, талықсу; қансырау, қан кету; жара инфекциясы; өмірге маңызды мүшелердің қызметінің (жүрек, бүйрек, өкпе) бұзылуы.
Уақыттың шектеулі үзігі аралығында халықтың белгілі бір тобындағы жарақаттардың жиыны жарақаттанушылықдеп аталады.
Жарақаттанушылықтың түрлері: 1) транспорттық (автокөліктік, темір, әуе, су жөл көліктік), 2) өндірістік (өнеркәсіптік, ауылшаруашылық), 3) балалық, 4) тұрмыстық, 5) спорттық, 6) көшелік, 7) әскерлік, 8) жасандық (суицидтік) жарақаттанушылық.
1.2 Жарақаттық шок
Шок дегеніміз күшті ауру, сырт тітіркендіргіштерге ағзаның жалпы реакциясы. Ол адам тәнінің аса маңызды жүйелерінің қызметінің ойсырап бұзылуын білдіреді. Бұл қатты жарақаттың, күюдің, қансыраудың, денеде су жетіспеушілігінің, аса мықты аллергиялық реакцияның (ағза қабылдамайтын дәрі-дәрмектің, сыворотка, қан, плазманың әсерінен), басқадай қатерлі дертің, қатты қорқу кезіде болатын адам өміріне қауіпті құбылыс. Шок ағзаның қорғаныс реакциясы деп саналады (ағза өзі айтылған дерттермен күреседі). Ағзада эндоморфин, адреналин, серотонин, гистамин сияқты заттар бөлінеді. Егер жедел медициналық көмек көрсетілмесе шок өліммен аяқталуы мүмкін.
Шоктың кезеңдері:
1. Қозу кезеңі (эректилдік). Бұл кезеңде ұстамсыздық байқалады, сырқат бір орында тұрмайды, айқайлайды, артериялық қысымы көтеріледі, денесі қызарады. Бұл кезең көпке созылмайды.
2. Тежелу кезеңі (торпидтіқ). Бұл кезеңде орталық жүйке жүйесінің қызметі төмендейді, сырқат ес-түсінен айырылады, әлсірейді, салқын тер денені басады, дене көкшіл тартып мұздайды, тамыр соғуйы нашарлайды, қан қысымы күрт төмендейді, ақыл есі ауысады, алмасу процесс бүзылады.
Шоктың тежелу кезеңі 4 сатыға бөлінеді:
1-шы сатысы (жеңіл): есі сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап береді, денесі бөзарады, тамырдың соғуы бір қалыпты жиілігі минутына 100-110 соққы, артериялық қысым сынап бағанасы бойынша 11065 мм, тыныс алуы өзгермейді, тері мен көрінетін шырышты қабықтар бозарады, дене температурасы қалыпты немесе сәл төмендейді.
2-ші сатысы (орташа): қатты естен тану, жағдайы ауыр, тері сүрғылт, дене температурасы төмендейді, аяқ-қол үстағанда салқын, тамыр соққысы жиі 120-140 минутына, артериялық қысым сынап бағанасы бойынша 7040 мм, тыныс алуы жиі.
3-ші сатысы (ауыр): жағдайы өте нашар, есінен айырылады, денесі бозарады, суық тер басады, тамыр соғуы нашар және жиі 160 соққы минутына, артериялық қысым өте төмен, демі үстіртін.
4-ші сатысы (өте ауыр): жарақаттанушы ес-түссіз, денесі суық, тамырының соғуы әлсіз, қылдай жінішке немесе анықталмайды, артериялық қысым өте төмен, тыныс алу бір қалыпты емес.
Алғашқы медициналық көмек:
1. Қан ағуын тоқтату.
2. Ауырғаның басатын дәрі-дәрмек беру (промедол, анальгин, морфин).
3. Егер тамыр соғуы мен демі анықталмаса онда жасанды түрде қолдан тыныс алдыру, жүрекке жабық массаж жасау.
4. Жара болған жағдайда оған залалсыздандырылған таңғыш салу.
5. Сынық болса шина, тақтайша салу, яғни иммобилизациялау.
6. Денені жылыту үшін грелка, ыстық су қүйылған қағанақ басу, ыстық шай, кофе жұтқызу.
7. Емханаға аса сақтықпен, басқа жерлерін ауыртып алмай, ыңғайлы көлікпен жеткізу.
1.3 Ұлпалардың ұзақ жаншылу синдромы
Ұлпалардың және бұлшық еттің ұзақ қысылуы зілзала апаттардың, жер сілкіну, үй мен нысандардың қирауы нәтижесінде болады. Аяқ қолдың бұлшық еттері ауыр бетон плитаның астында қалғанда, тамырлар қысылған кезде, ұлпалар алмасуының ыдырауының және бұзылуының жете тотықтанбаған өнімдерінің токсиндердің көп мөлшерде ағзада жиналады, зардап шегушінің жағдайы нашарлайды және бүкіл ағзалардың қызметі күрт бұзылады.
Аурудың белгілері: ес-түссіз, тамыр соғуы өте нашар, күре тамыр қысымы айтарлықтай төмендейді. Аяқ-қолды босатқан кезде 2-3 литр дейінгі плазма мұнда ұмтылады, соның салдарынан зақымданған аяқ-қолдың көлемі күрт үлкейеді. Бұлшық еттің кескіні жоғалады, домбығудың тығыздығы ағаштай тығыз.
Улы ыдырау өнімдері мен миоглобин зақымдану аймағынан тамырға түседі де бүкіл ағзаға тарайды, бұның салдарынан басқа мүшелердің қызметі бұзылады, жүрек соғуы нашарлайды, миоглобиннің үлкен молекулалары міндетті түрде бүйрек қақпақшыларын зақымдайды. Бүйректің жұмысы нашарлайды, несептің түрі қызғылт (гематурия), оның бөлінуі азаяды немесе толығымен тоқталады (анурия). Осы асқынулар зардап шегушінің мерт болуына әкеп соқтырады.
Алғашқы медициналық көмек. Зардап шеккен адамды құтқару ретінде қысылып, көміліп қалған жерден шығарып алу. Алдымен жаншылған аяқ-қолды төменнен жоғары жаққа дейін кешіктірмей залалсыздандырылған танғышпен қатты таңып тастау қажет. Егер аяқ-қол көп уақыт жаншылып қалса, онда ширатпа қойылады. Аурғаның басатын дәрі-дәрмектер беріледі. Аяқ-қолдың жан жағына таяныш (көлік шиналар) қойылады. Зардап шеккен жерге мұз басып көп сусын беріледі. Тез арада емханаға жеткізіп, ертеден жасанды бүйрек аппаратын қолдану істің сәтті аяқталыуна үміттендіреді.
Сонғы жылдары ұзақ жаншылу салдары кезіндегі тірі қалу айтарлықтай артты. Медициналық апат қызметтері құтқарудың жаңа әдістерін меңгерді.
Сөйтіп, кедергіні бірден жоюдың қажеттігі жоқ болып шықты, бірден плазмаларды айырбастайтын ерітіндерді тамырдың ішіне еңгізіледі, егер ол жоқ болса 1,5-2 литр сұйықты тамшылай жібереді және сусынды көп ішкен жөн.
1.4 Жара. Жаралардың түрлері
Жара - терінің немесе шырышты қабықтардың тұтастығының бұзылуы. Жаралар механикалық факторлардан пайда болады. Жаралар жеңіл және ауыр түріне бөлінеді. Ауыр жарақаттану кезінде терінің астындағы ұлпалар ғана емес сондай-ақ бұлшық ет, сүйек, жүйке талшықтары, сіңір байламы, ірі қан тамырлары зақымдалады.
Жаралардың белгілері: сыздау, түйілу; қан ағу; жараның үңіреуі.
- Жаралардың түрлері:
- Кесілген жаралар. Бұл жаралардың шеті тегіс болады, әдетте үңірейіп көрінеді, қан көп ағады, инфекцияларға аз ұшырайды.
- Түйрелген жаралар - түйрегіш, біз, ине, шеге, қарулы найза әсерінен болады. Бұл жаралар ұлпаларға терең кіреді, сыртқы саңылауы шағын нүкте және үтір тәріздес болады. Түйрелген жаралар қауіпті болады, ішкі мүшелердің зақымдануы мұмкін, оны тезарада анықтауы қиындыққа соғады.
- Соғылған жаралар ауыр нәрсенің салдарынан болады, қан сіңген шеті тегіс емес, ойқы-шойқы болып келетіндігімен сипатталады, оларда жара инфекцияның өрбүі үшін аса қолайлы жағдайлар қалыптасады.
- Жыртылған жаралар қатты механикалық әсерден пайда болады, оған қоса терісі жалбырап қиылып қатпарланады сіңірлер, бұшық еттер, жүйке, қан тамырлары бүлінеді.
- Тілінген жаралар ауыр өткір заттың тиюінен болады: балта, қылыш. Бұл жаралардың тереңдігі бірдей болмайды зақымдану аймағы үлкенірек кейде сүйектің зақымдануына әкеп соқтырады, жараның шеті қанталаған, мыжылған болады.
- Сыдырылған жаралар ауыр жалпақ заттың соққысымен жасалынады жараның шеті тегіс емес, еті ісінеді, инфекцияларға тез ұшырайды.
- Тістелген жаралар әрдайым жануарлардың: ит, қасқыр, түлкі, аю тістегеннің салдарынан болады, егер жануарлар құтырған болса онда олардың сілекейі жараға түсіп, адамдарда құтыру ауырын тудыру мүмкін.
- Оқ тиген жаралар оқтан және жарықшақтан жаралану кезінде пайда болады. Оқ тесіп өтеді және оның кіретін және шығатын саңылауы болады. Атыс қаруынан болған жаралар сан алуан және күрделі болып келеді. Күрделі жаралар кезінде оқ бір қатар ағзалар мен қуыстарды тесіп өтеді де, бірнеше мүшелерді зақымдайды.
Жарақаттанған адамға алғашқы медициналық көмек:
1) Қан ағуын уақытша тоқтату, жоғарыда айтып кеткен әдістермен;
2) Жараның айналасын спирт тұнбасымен өңдеу;
3) Сырқатты басу үшін анальгин, промедол еңгізу;
4) Жараның ішін антисептиктермен жуып бөгде заттан тазарту;
5) Барлық жараға тазартылған таңғыш салу. Таңғыш материал гигроскопиялық жақсы сіңіргіш болуы тиіс: жарадан ылғалды, қанды, іріңді жақсы соратын;
6) Сіреспеге қарсы егу. Жануарлар тістеген адамдарды құтұру ауруға қарсы егу.
Тану материалы, таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі:
Жарақатқа таңғыш қанның ағуын тоқтату, ауруды басу, қосымша зақымданудан және оған микроб түсуінен ескерту үшін қойылады. Тану материалы ретінде дәке, бинт, салфетка, мақта, лигнин, кіші және үлкен медициналық таңғыш, жеке таңғыш пакеті мен орамал пайданылады. Жорық жағдайында зардап шеккенге көмек көрсету үшін жеке таңғыш пакетті (ЖТП) қолданылады. ЖТП (1-сур.) екі мақта жастықшасынан және бинттен тұрады. Бір жастықша бинттің ұшына тігілген, ал екіншісі жылжымалы болады.
1-сур. Жеке таңғыш пакеті
ЖТП қолдану ережесі: резиналы жамылғының шетін тігілуі бойынша ашады; бүгілген жерден түйреуішті алып пакетті ашады; жастықшаның ішкі жағына яғни жараға тиген бетіне қол тигізбей таңғышты қояды; егер жараның кірген және шыққан саңылауы болса онда бір жастықшаны кірген аузына, ал екінші жастықшаны астынғы саңлауға басады, одан кейін екі жастықщаны бинтпен орап, дәкенің шетін түйреуйішпен түйрейді.
Бинттік таңғыштардың түрлері:
- шеңберлік таңғыш бинттің айналмалы орамынан тұрады (маңдайға, тізенің төменгі жағына, білекке
салынады);
- сегіздік тәріздес таңғыш (желке, өкшеге, сирақ-табан буынының төңірегіне қояды);
- спиральды таңғыш (кудеге, аяқ-қолға қойылады) (2-сур.);
- крест тәріздес таңғыш (басқа, кеудеге қойылады) (3-сур.);
- масақ тәріздес таңғыш (иық, жанбас-сан буынына салынады);
- тасбақалық таңғыш (шынтақ және тізе буындарына салынады);
- тақия, сақпан тәріздес (басқа оралады) (4-сур.).
2-сур. Шынтақ буынды спиральдап таңу 3-сур. Көкіректі крестеп таңу 4-сур. Бастың шашты бөлігін тақиялап таңу
Таңғыш қою ережесі:
- таңғышты қоюшы бинттің жұмыр басын оң қолымен, ал оралатын жағын сол қолымен ұстап, зардап
шегушінің алдында тұруға тиіс;
- таңғыш, солдан оңға қарай салынады;
- таңғышты алдымен 2-3 орап, бекітіп алады;
- таңғышты дененің төмен жағынан жоғары жағына қояды;
- таңғышты жараның керсінші жағына бекітеді.
1.5 Жара инфекциясы. Асептика және антисептика
Жараға шаң-тозаңмен, медициналық құрал-жабдықтармен түскен микробтың өсіп-өнуінен пайда болатын аурудыжара инфекциясы деп атайды.
Жара инфекциясы іріңді, анаэробты, аэробты инфекциясына бөлінеді. Іріңді инфекцияның қоздырғышы стафилококк, стрептококк, диплококк таяқшалары. Олар түскен жер қызарады, ісінеді, кейіннен іріңдейді. Мұндай адамның ыстығы көтеріледі, жара сыздайды, тамаққа тәбеті болмайды, ұйқысы қашады. Жараның жазылуы ұзаққа созылады.
Іріңді жара инфекциясы жергілікті және жалпы болып бөлінеді. Жергілікті ірінді инфекцияға абцесс, флегмона, тілме қабынуы және т.б. жатады. Жалпы іріңді инфекция кезінде қоздырғыштар қанға түседі де бүкіл ағзаға тарайды, оны сепсис деп атайды. Бұл жағдайда сырқаттың жағдайы нашарлайды - ыстығы 39-40 градусқа дейін қөтеріледі, жүрегінің жұмысы мен демі бұзылады, қанның құрамы өзгереді, тері қанағыш келеді, бауыр және көкбауыр қабынады, емдемесе сырқат өліп кетуі мұмкін. Емдеуі: антибиотиктер, сульфаниламидтер, жылу басу, физиотерапия, ауыр жағдайда - қан, плазма құю. Ірің түзелген кезде хирургиялық жолмен емдеу.
Сіреспе
Бұл анаэробты инфекцияға жатады. Қоздырғышы - сіреспенің таяқшасы, ол жараға жарақаттаушы заттармен, топырақпен түседі. Жарада ауа жоқ жерде өсіп өнеді де, тетаноспазмин және тетанолизин токсиндер бөледі, олар орталық жүйке жүйесінін зақымдайды.
Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан бір айға дейін созылады. Аурудың белгісі жарақат маңындағы бұлшық еттің тартылуы, ауызды ашу және шайнаудың қиындауы. Сырқат жарықтан қорқады, ұйқысы қашады, дененің ыстығы көтеріледі, қатты терлегіш, беттің тамақ шайнайтын және мимикалық бұлшық еттерінің дірілдеуі пайда болады, арқа мен мойын бұлшық еттерінің басты артқа шалқайта қатты тартуы (опистотонус), дем алудың да тоқтап қалуы мүмкін.
Алдын алу шаралары: сіреспеге қарсы егу. Барлық зардап шеккендердің терілердің астына сіреспеге қарсы сыворотка және анатоксин жіберілуге тиіс. Емі емханаларда жүргізіледі.
Газ гангренасы
Бұл да анаэробты жара инфекциясына жатады. Жараға жарақаттанушы заттармен, ластанған киіммен, шаң-тозанмен түседі. Соңымен қоса, ауыр жарақаттанғанда, алғашқы хирургиялық көмекті дер кезінде жасамағанда, бұрауды аяқ-қолға көп уақыт қойғанда, дұрыс зардап шегушіні тасымалдамағанда газ гангренаның қоздырғышы қатпарланған жараға түсуі мүмкін. Бұған аурудың ауыр жағдайы да себеп болады: көп қан кету, жарақаттық шок, сәуле ауруы, ауыр жарақаттар.
Қоздырғыштар жараға түсіп, өсіп-өнеді де некротоксин бөледі, бұл токсиндер өте ұлы келеді. Ауру 3-6 күннен кейін басталады. Жара сыздап қатты аурады, жараның шеті ыдырайып шығады. Жара өте құрғақ, түсі сұрғылт, кейіннен ісінеді. Сырқаттың ыстығы 38-39 градусқа дейін көтеріледі, ұйқысы бұзылады, тамыры жиі соғады, артериялық қысым төмендейді. Жағдайы нашарлайды, жараның маңындағы бұлшық ет жансызданады, қараяды, емдемесе ол ұлғая береді, тер астына газ жиналады, зақымдалған жер ісіп үлкейіп кетеді. Токсиннен бүкіл ағза ұланады да сырқат өліп кетуі мүмкін. Емдеуі: гангренаға қарсы сыворотка егу, жараны қайтадан хирургиялық тазарту арқылы өңдеу, антибиотиктер (пенициллин, стрептомицин) беру, қан және басқа ерітінділер (реополиглюкин, гемодез и т.б.) құю. Егер емі болыспаса онда ампутация жүргізу.
Асептика және антисептика
Асептика - жараны микробтардың зақымдануынан қөрғау шаралары. Олар алдын ала жасалынады. Микробтар жараға ауа, кір қол, жарамен түйісетін заттармен түседі, сондықтан ауаны тазарту, еденді хлор қосылған сумен жуу, ауаны үльтра күлгін сәулемен заласыздандыру, бөлмені жиі желдету, қолды жақсы жуып спиртпен тазарту, тырнақтың шетін йодпен өңдеу, шприцті, бинтті, мақтаны, дәкені, инструментті залалсыздандыру шаралары жатады.
Антисептика - бұл жараға түскен таяқшаларды, микробтарды өлтіру немесе олардың тіршілігін әлсірету. Антисептика механикалық, химиялық, биологиялық және физикалық тәсілдермен жүргізіледі.
Механикалық тәсіл - жараны жуу, тазарту, жарқаттанушы заттарды, ластанған киымді алып тастау жене алғашқы хирургиялық өңдеуден өткізу.
Физикалық тәсіл - бұл жарадағы микробтарға қолайсыз жағдай жасау: жараны құрғату, іріңін, сары суын сыртқа шығару. Микробтарды күн сәулесі мен жасанды үльтра күлгін сәулесімен өлтіру шаралары жатады.
Биологиялық тәсілге микробтарға қарсы дәрі - дәрмектер антибиотиктер, сульфаниламидтер, бактериофагтар, витаминдер жатады.
Химиялық тәсілге микробтарға қарсы қолданылатын, жараны өңдейтін, тазартатын дәрі - дәрмектер жатады: йод тұнбасы, этил спирті, хлорамин, риванол, калий перманганаты, фурациллин сияқты антисептиктер.
1.6 Қан кету. Қан құю туралы түсінік
Жаралудың барлық түрінде де қан тамырларына зақым түседі. Соның салдарынан көбіне денеден қан шығатының байқаймыз. Жарақат кезіндегі зақымданған тамырлардаң қанның ағуы қан кету деп аталады. Оның болымсыз және күшті өмірге қатерлі болуы мұмкін. Қан денеден орташа кеткенде ағзаның ішкі бірнеше толықтырушы қасиеттері: жүрек қызметінің, тыныс алудың күшеюі, шеткі қан тамырларының жиырлуы іске қосылып өзі тоқтата алады. Ал денеден қан көп кеткенде жүрек қан тамырларының қызметі мүлде нашарлап, адамның өліп кетуі де ықтимал.
Қан кетудің түрлері: Зақымданған тамырдың сипатына қарай қанның ағуы артериялық (күре тамырлық), веналық (көктамырлық), капиллярлық (қылтамырлық) және паренхиматоздық болып бөлінеді. Артериялық қан кету жүректен ағза мен ұлпаларға қан баратын ең ірі тамырлардан аққан қанды айтамыз, ірі күре тамырлардан аққан қан жараланған жерден атқылап немесе фонтанша ағады, түсі ашық қызыл, өздігінен тоқтамайды, зақымданған адамның өміріне елеулі қауіп төнеді. Көктамыр деп жүрекке қайта баражатқан қан айналымын айтады, оның түсі қара қошқыл болады, ол үздіксіз, баяу ағады. Қылтамырлық қан кету ұсақ тамырлардан ағады, ол тамшылап ағады, өздігінен тоқтайды.
Алғашқы медициналық көмек: Уақытша қолда бар құралдармен қан ағуын тоқтату.
Қан ағуын тоқтату тәсілдері:
1) Аяғың жоғары көтеру, бұл жағдайда қан миды көріктендіреді;
2) Қанды артериядан жоғарырақ саусақпен қысып тоқтату қажет. Мұны бірнеше әдіспен атқаруға болады. Егер білек жараланса - онда қанды тоқтату үшін артерияны иық сүйегіне, қолтық жағынан қатты қысып басады. Артериялық қан сирақтан ақса - тізе шұнқырындағы күре тамырды қысады. Самай күре тамырын бас бармақпен, құлақтың алдынан, самай сүйегіне басады. Ұйқы күре тамырын зақымданған жерден мойын омыртқасына қысады. Одан кейін жараға тазартылған танғышты қаттырақ байлайды, оның үстіне бинттің, мақтаның қалың нығыз кесіндісін салып орайды. Бұғана асты тамырды - бұғананың астындағы шұнқырда, бірінші қабырғаға қысады. Кәрі жіліктің күре тамырын - бас бармақтың білезігінің жанындағы сүйекке басады. Шаптың төңірегіндегі санның күре тамырын түйілген жұдырықпен сан сүйегіне қысады (5-сур.);
3) Қан тамырын саусақпен басу едәуір күш жігерді қажет етеді және саусақ тез талады, сондықтан мүмкін болатын болса бұрау немесе ширатпа жылдам қою дұрыс болады. Қан тоқтататын ширатпа жалпақ иілмелі резина кесіндісі, оның бір шетінде ілгек екінщі шетінде ілмегі бар жүзікше бекітілген (6-сур.).
Ширатпа немесе бұраудың қою әдістері:
- Киымын төсейді немесе бинтті бірнеше қабаттап орайды.
- Ширатпаны салар алдында созады да тартуды әлсіретпей аяқ қолға салады, бұл жағдайда ширақ қабатының әрбір орамын алдын ала салады. Қысудың жеткіліктілігін бақылау: күре тамырдың сезімтал жерлерінде тамыр соғуының жоғалуы және қанның тоқтауы болып табылады. Әлсіз қойылған ширатпа қан ағуын күшейтуі мүмкін ал, қатты тартылған ширатпа жүйкені зақымдауы мұмкін.
- Ширатпа жазда екі сағаттан артық, ал қыста бір сағаттан артық қойылмайды, бұл аяқ-қолдың жансыздануына әкеп соқтырады. Сондықтан оны салу уақыты қағаз парағына жазылып, ширатпаның астына қойылады. Қысты күні ширатпа қойылған аяқ-қолды мақта жылытқымен қымтайды. Ширатпа қойылған жаралыны төтенше жағдай аймағынан бірінші кезекте әкетуге тиіс. Ширатпаның үстіне орамал таңғыш қоюға болмайды, ол көрініп түру керек.
- Ширатпа ретінде шалбар белбеуін пайдалануға болады.
4) Келесі қан тоқтату әдіс - аяқ-қолды қатты бүгіп таңып тастау, бұл әдіс көктамырдан да аққан қанды тоқтатады.
5) Көктамырдан және капиллярдан аққан қанды залалсыздандырылған таңғышпен қатты таңып тастау.
5-сур. Артерияны саусақпен қысудың нүктелері 6-сур. Артериядаң аққан қанды ширатпа салып тоқтату
Қан құю туралы түсінік
Қанның ағуымен және қанның аздығымен күресетін ең жақсы тәсілдерінің бірі емхана жағдайында қан құюы.
Қан құюға әкеліп соққан себептер: қанның өте аздығы, коллапс, созылмалы қажытатын аурулар, қан ауруы, қатты ұлану, әлсіреген ауруларды операцияға даярлау, қанның ағу жүйесінің бұзылуы.
Қан құю деп сырқаттың (реципиентің) қан тамырларының ішіне басқа адамның (донордың) қанын құю аталады. Қан құю адамдарда қанның төрт тобы анықталғаннан кейін мүмкін болды. Егер адам қандары бір топта болса, онда олардың қанның бір біріне құюдың қауіпсіз екендігі дәлелденген.
Әр топқа шартты белгі берілген: О(1), А (ІІ), B (ІІІ), AB(ІV). Қан жан жақтан зертелініп, әр топтың өзіндік қасиеттері бар екендігін көрсетеді. Қан резус фактор бойынша екі топқа бөлінеді: резус (+), резус ( - ).
Қан құю тікелей (донордан реципиентке) немесе тікелей емес (бұнда қан алдынала дайындалады) құйылады. Қанды күре тамырға, көктамырға құюға болады. Қан құюға айғақ болып табылатын белгілер: қанның көп ағуы, бүйректің, бауырдың, жүректің қатты қабынуы, миға қан кету және бас сүйегінің жарақаты жатады.
Қан құюдың алдында сырқаттың қан тобын және құюлатын қанның тобын дәл анықтайды. Қан құя бастағанда биологиялык келісімді тексереді. Ол үшін басында қанды 30-50 мл құюлады да қан қысымын, жүректің соғуын тексереді, қал жағдайын сұрайды, егер бәрі дұрыс болса сонда ғана қанды түгел құйылады. Қаннан басқа оның орнын басатын дәрі-дәрмектер: плазма, гемодез, полиглюкин, реополиглюкин, альбумин, казеин и т.б. құюға болады. Топтары сәйкес келмейтін қанды бір-біріне құю ауыр салдарға және сырқаттың өліміне алып келеді.
1.7 Бастың, кеуденің және іштің зақымдануы
1.7.1 Бас пен мидың жарақаты
Бас сүйегі мен бас миының закымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр туріне жатады. Бас жарақаты әр түрлі болады: оқ тіген, кесілген, шаншылған, шабылған, тістелген, скальптелген және т.б. Бас жарақаты ашық және жабық болып бөлінеде, терең және онша терең кірмейтін, доғал және тесіп өтетін, жалғыз және көптеген, аралас болуы мүмкін.
Бас сүйектің жабық зақымдануларын негізгі екі топқа бөледі:
1. Сүйектер зақымданбаған - мидың шайқалуы, мидың жаншылуы және бас сүйек ішінде гематомалар қалыптасатын (эпидуральды, субдуральды, ми ішіндегі, қарынша ішіндегі ), субарахнойдальды қан құюлулары жатады.
2. Сүйектердің зақымдануы, соның ішінде тұйық сүйектен басталып, бас сүйектің жан жағына таралатын мидың базальды бөліктерінің, бағанасының, болмаса жаншылған немесе жарықшақтана сынған жердегі, сондай-ақ қашықтағы, соққыға қарсы жер тұсындағы мидың үстіңгі қабатының контузиясы қабаттаса жүретін бас сүйектің көптеген жарықшақтары жатады.
Мидың шайқалуы кезінде мидың қызметі уақытша өзгереді ешқандай органикалық өзгерістер болмайды, аздаған гематомалар, мидың ісуі пайда болады.
Мидың шайқалуы жеңіл және ауыр түрде өтеді. Жеңіл түрінде зардап шегушінің басы аурады, басы айналады, кейде есінен айрылады, бір-екі рет құсады. Зардап шегуші тыныштық сақтап және төсек тартып жатса, бір аптадан кейін айығып кетеді. Ми шайқалудың ауыр түрінде зардап шегушінің басы қатты ауырады, ес түсінен айырылады, амнезия (сырқат бәр нәрсені ұмытады) байқалады, 5-6 рет құсады. Есін жинағаннан кейін жарақатқа ұшыраған оқиға мен жағдайды ол есіне түсіре алмайды, жарақаттанушы емханада емделу керек.
Алғашқы медициналық көмек тыныс жолдарының тазартудан және олардың құсық массаларымен бітеліп қалмауйын қадағалау керек. Тасымалдаған кезде басының астына киімін салып, басын қырына жатқызу қажет.
Мидың жаншылуы ауыр жарақатқа жатады, мидың бір бөлігі жаншылады, ісіді, қанталайды. Аурудың белгісі - мидың қай бөлігі жаншылуына байланысты. Зардап шегуші ес-тусінен айрылады, ұмытшақтық (амнезия) байқалады, кейде көзі көрмей, құлағы естімей қалады, орталық жүйке тамырлары зақымдалады, сондықтан сырқаттың жарақаттан қарама қарсы жағы тартылып, аяқ-қолы сал тартады. Ауыр жағдайда бұл өзгерістер қалпына келмейді сондықтан сырқат мүгедек болып қалады.
Мидың қысылуы миға қанның құйылуларына байланысты. Зардап шегушінің жағдайы қанның аққан мөлшеріне, ұзақтығына, мидың қан құйылатын бөлшегіне байланысты. Мидың қысылуы ауыр жарақатқа жатады. Аурудың белгісі ес-түсінен айрылады, қарама қарсы жағында аяқ-қолы тартылады, жансызданады, сал тартады, ауыр жағдайда сырқат мүгедек болып қалады. Зардап шегушілер нейрохирургиялық емханаға жеткізіледі.
Бас сүйек пен мидың ашық зақымданулары - снарядтар мен оқ тию, пышақтар, балталар, қылыштар салдарынан пайда болуы мүмкін. Бұл болған жарақаттар көбіне үлкендігі мен түрі әр түрлі: жыртылған, сұғылған, соғылған болады. Мұндай жағдайда тек жұмсақ ұлпалар ғана емес, сонымен қоса сүйектер, ми қабықтары және ми зақымдалады. Кесілген, сұғылған және скальптелген жарақаттар өте сирек кезігеді. Бас сүйек пен мидың оқ тиюден болатын жарақаттарының сипаттары да әр түрлі: жарықшақтық және оқ тиген (шарикті, жебе тәрізді, жабық, жырып кеткен, тесіп өткен және шоршып тиген тәрізді).
Бұлар өздерінің орналасқан жағынан күмбездің бас сүйек түбінің жарақаттары, оңнан да солдан да пайда болуы, жалғыз-жарым, көптеген, басқа мүшелер мен жүйелерді зақымдаған, аралас, құрама және басқа жарақаттар болуы мүмкін.
Алғашқы медициналық көмек жарақаттанушыға басына асептикалық таңғыш салудан тұрады. Таңғыштың түрі тақия, ауыздық, сақпан тәріздес. Құсатын болса немесе мұрнынан қан кетсе, зардап шегушіні қырынан жатқызу керек. Тыныс алу бұзылған кезде, ауыз қуысы мен жоғары тыныс жолдары босаған соң, жасанды тыныс алу шарасын жасайды. Ессіз күйдегі адамдардың тілін байқаған жөн, ол қозғалыс кезінде тыныс жолдарын жауып тастауы мүмін. Басқа мұз салынған қағанақ қойылады да, аса сақтықпен емханаға жеткізіледі.
1.7.2 Омыртқа жарақаты
Омыртқа мен жұлынның ашық зақымдануын терінің жыртылуына, ал оның іштей зақымдануын терінің бүтіндігіне қарай анықтайды. Омыртқа ашық зақымданып, омыртқа түтігінің тұтастығы бұзылса, тесіп өткен жарақат болғаны. Омыртқа түтігінің тұтастығы бұзылмаған ашық зақымдануы, тесіп өтпеген зақымдану деп атайды.
Омыртқа мен жұлынның закымданулары мынадай топтарға бөлінеді:
а) омыртқа мен жұлынның мойын бөлігінің зақымдануы;
б) омыртқа мен жұлынның кеуде бөлігінің зақымдануы;
в) омыртқаның бел-сегізкөз, жұлын және құйымшақ бөліктерінің зақымдануы.
Әр жағдайда жұлын өткізгіштігінің бүлінуіне қарай зардап шегушілер үш топқа бөлінеді: 1) жұлынның өткізгіштігінің толық бұзылуы; 2) жұлынның өткізгіштігінің ішінара бұзылуы; 3) жұлынның немесе құйымшақ талшықтары түбіршегінің бұзылмауы. Омыртқаның іштей зақымдануы: соғылу, таю, сыну-таю немесе сынып жылжу, созылу және сіңір аппаратының үзілуі, омыртқа аралық тиектердің бұртиып омыртқадан немесе омыртқа жотасы түтігінің ішіне қарай шығуы деп бөлінеді.
Жарақаттың белгісі омыртқасы мен жұлыны зақымданғандардың жалпы жай-күйі жұлынның зақымдануының аурлығы мен орналасқанына, ішкі мүшелер мен мидың қосымша зақымдануына байланысты. Ауыр жарақаттанған кезде зардап шегушілер қимылсыз, әлсіз, боп-бөз болады.
Мойын омыртқа жарақаттанғанда естен танады, мең-зен болады, денесі қызады, қақырыну мен жұту қиындайды, тыныс алу бұзылады, аяқ-қолы сал тартады, несеп шығарудың бұзылуы, қуықтың өздігінен зәр шығаруы байқалады. Омыртқаның жоғарғы кеуде бөлімі зақымданған кезде дене қызуының төмендейтіні байқалады. Омыртқа мен жұлын қатты зақымданған жағдайда қозғалыстың бұзылуы жедел дамиды. Зақымданған адамдардың көпшілігінде жарақаттан кейін аяқ-қолдың симметриялы сал ауыруы күшейе түседі. Омыртқа мен жұлын жеңіл зақымдалған жағдайда аяқ-қолдың тонусы төмендейді, сіңірдің, сүйек қабығының және терінің рефлекстері жоғалады, қозғалыстың бұзылуы уақытша болады.
Алғашқы медициналық көмек жарақатқа асептикалық таңғыш салудан, еркін тыныс алуға жағдай жасаудан тұрады. Омыртқаның көкірек немесе бел бөліктері зақымданған жағдайда зардап шегушілерді қатты зембілге немесе ағаш қалқанға етбетінен, ал омыртқаның мойын бөлігі жарақаттанған жағдайда шалқасынан жатқызады.
Бас пен омыртқаның мойын бөлігін сатылы жақтаумен немесе Шанц типті мақта-дәке жағамен иммобилизацияны жүзеге асырады. Мұндай жағаны даярлау үшін көлемі 90x40 см қалың мақта қажет. Мақтаны екіге бүктейді және оны мойынға, иек пен желкеге нығыздап бекітеді, жұмсақ бинтпен мықтап байлайды арасына картон сала отыра. Зардап шегушіні тыныштандыру үшін оған валериан түнбасын, корвалол, валокардин, кордиамин, анальгин беріледі. Зардап шегушіні қымтап, жылы ұстайды, аузына сусын төсейді. Жедел түрде емханаға жеткізеді.
1.7.3 Кеуде жарақаты
Кеуденің зақымдануы ашық және жабық болып бөлінеді. Бұл екі жағдайда да олар ішкі мүшелер (өкпе, жүрек және тамырлар) қоса зақымдануы мүмкін. Жабық зақымданулар ауырлықтары алуан түрлі болады. Егер жұмсақ ұлпалар ғана зақымданатын болса онда мұндай зақымданулар жеңіл деп есептеледі. Кеуде ішіндегі мүшелердің қоса жарақаттанатының есептемегеннің өзінде сүйектердің, қабырғалардың, төстің, жауырындардың және тағы сол сияқты зақымдануларының өзі ауыр жарақаттанулар қатарына жатқызылады.
Ашық яғни тесілген жарақаттар барысының ауырлығы да көп жағдайларға, соның ішінде жарақатқа ұшыратқан снарядтың, оқтың, снаряд жарықшағының, екінші снарядтар-тастардың, қираған үй бөлшектерінің, айналадағы заттардың сипатына байланысты. Өкпенің шет жақтарынан гөрі ортанғы тұсының жарақаты ауыр өтеді. Ірі тамырлар мен бронх жарақаты жарақаттанушылардың қаза табуына әкеп соғуы мүмкін.
Кеуде зақымдануы үш түрге бөлінеді: жабық пневмоторакс, ашық пневмоторакс, клапанды пневмоторакс. Плевралық қуысқа ауа немесе қан құйылады. Плевралық қуысқа құйылатын қанның мөлшеріне қарай кіші, орташа және үлкен гемоторакс деп айырылады. Үлкен гемоторакс кезінде бүкіл кеуде клеткасының үстінгі жартысынан ашық немесе күңгірт дыбыс естіледі, көкірек бір жаққа ығысады, орташа гемоторакс кезінде қанның денгейі жауырынның ортасына, ал кіші гемоторакста - жауырынның ортасынан төмен болады. Ашық пневмоторакс кезінде атмосфера ауасы жарақат тұсындағы плевра қуысына еркін кіреді, бұл ауа жұтқан кезінде кеуденің әлсіреуіне және ауа шығару кезінде оның шамалы жиырылуына алып келеді. Ашық пневмоторакстың белгісі: дем алғанда қиналып дем алу, ентігу, жөтелу, қанды қақырық тастау байқалады. Кеуде жарақаттанған кездегі шок пен қан кету өмірге қауіп туғызады.
Жабық зақымданулар: ішкі мүшелеріне зақым келтірілмей кеуде клеткасына тиген соққылар елеулі түрде жеңіл, ал ішкі мүшелеріне зақым келтіріп кеуде клеткасын қозғаған, жаншылған соққылар өте ауыр өтеді.
Кеуде клеткасы соғылған кезде жаншылады, ол өкпе паренхимасын үзіп, өмірге түрлі қауіп төндіреді. Кеуде жарақаты кезінде көбіне 6-10 қабырғаға дейін сынады. Қабырғалар сынуының белгілері зақымданған жердің қатты ауыруы, дем алу ауырсынуы, жиілеуі және қабырғаны басып байқағанда қабырға сынықтарының сықырлауы (крепитация) байқалады. Қабырғалар сынуының ең ауыр түрі - көп қабырғаның сынуы. Бұл жағдайда екі жақтағы-зақымдалған қабырғалар саны 10-12-ге дейін жетуі мүмкін. Қабырғалардың опырыла немесе қосарлана сынуы өте ауыр өтеді.
Алғашқы медициналық жәрдем көрсететін шараларға шок, қан кету және гипоксия құбылыстарының алдын алу жатады. Ашық зақымданып, кеуде қабырғаларынан қан кетіп жатқан кезде қысатын таңғыш, ашық пнемоторакс кезінде герметикалық окклюзивті таңғыш салу, ауырғанды басатын (промедол, анальгин, димедрол) және журек дәрілерін (кордиамин, корглюкон) жіберу аса маңызды. Зардап шегушіні кеудесін жоғары жатқызып ауруханаға тасымалдайды.
1.7.4 Іш жарақаты
Іш жарақаты мен зақымдануы ашық және жабық болып бөлінеді. Жабық жарақат механикалық факторлардан болады: жығылу, ішке тиген соққы, биіктен құлау, ауыр салмақтың (бетон, қираған үйдің бөлшектері, көліктің ауыр салмағы и т. б.) астында қалу. Іштің жабық жарақаттарына жұмсақ ұлпаларды соғып алу, кейде бұлшық еттерге көп қан қүйылу және тіпті жекелеген бұлшық еттің үзілуі, іш құысындағы паренхиматозды (көк бауыр, бауыр, ұйқы безі) және қуыс (қарын, ішек, өт қабы мен қуық) ағзалардың зақымдануы жатады.
Іш мүшелер зақымдалған кезде шок пен қан кету жиі болып тұрады. Жарқат алғаннан кейінгі сағаттар ішінде перитониттің дамуы мүмкін. Асқазан, өт қабының, қуықтың зәрі шыққанда ішкі қуыс іріңдейді де перитонит пайда болады. Іш жаншылған жағдайда қарын мен ішек көп мөлшерде ұзындық бойына жарылады, сөйтіп өте ауыр құбылыстарға ұрындырады, соның өзінде бірінші орында көк еттің тітіркену белгісі тұрады. Бұл кезде жарақат алысымен жеткізілген зардап шегушілер айқын не онша айқын көрінбейтін шок жағдайында болады. Сонымен бірге көк еттің реакциясы (Щеткин-Блюмбергтің белгісі) айқын байқалады, яғни ең алдымен іш ауырады және бұлшық еттер қатты тартылады. Бұлшық еттердің тартылып тұрғанын көк еттің үстін ептеп пальпация арқылы білуге болады. Алғашында ол жарақат алған маңнан айқындалса, содан кейін асқазан-ішек жолындағы затардың және ісіктік сары сулардың басқа бөліктерге ағып өтуіне қарай бірте-бірте ішке түгел жайылады.
Паренхиматоздық мүшелердің үзілуі алғашында тек шок құбылысынан және іштің зақымзанған аймағындағы бұлшық еттерге күш түсуінен байқалуы мүмкін, сонан соң оларға бірте-бірте ішкі қан құюлу белгілері қосыла береді: зардап шегуші мазасызданады, түсінің бозаруы арта түседі, ерні құрғап шөлдейді, тамырының соғуы жиілейді. Қан кету ауыр болған жағдайда тамырдағы қан азайып, кейде тіпті жіңішкереді, жиі соғады, зардап шегуші қатты бозарады, мазасызданады, демді толық алмайды, есінен танады. Іш қуысына қан өте көп кеткенде және шок құбылыстары қатты білінгенде бұлшық еттердің тартылмауы мүмкін.
Алғащқы медициналық көмек зардап шегушіге барынша тыныш жағдайды жасауды ұйымдастыру болып табылады, асқазан-ішек жолы зақымданды-ау деген күдік аз болғанның өзінде оған тамақ түгіл су беруге де болмайды. Ешқандай дәрі ішкізудің де қажеті жоқ, әсіресе промедол, анальгин, морфин, олар ауруды басады да қандай зақым алғанын көрсетпейді, ал диагноз қойылып, іштің зақымданғаны рас болса, онда олар сөзсіз қажет. Ашық жарақаталғанда түскен мүшелерді орнына салуға болмайды, оларды тазартылатын жастықшамен жабады және сақтықпен, қыспай, щеңберлі таңғыш қояды. Сырқаттқа ішіне мұз немесе суық су құюлған резиналы грелка басады. Тасымалдаған кезде зардап шегушіні бақа келбетінде жатқызған дұрыс.
Алғашқы дәрігерлік көмек - жедел лапаротомия жасаудан, іш құысы органдарын тексеруден, табылған патологияны жоюдан тұрады. Операция алдында, оны жасап жатқан кезде операциядан кейін зардап шегушіні шок жағдайынан шығару үшін және оның алдын алып, қан кетумен күресу үшін қан, плазма, глюкоза, шокқа қарсы ерітінділер жіберу қажет.
1.8 Аяқ-қолдың зақымдануы (буынның таюы, сіңірдің созылуы және т.б.)
Бұл жарақаттар ашық және жабық болып бөлінеді.
Жабық жарақаттарға дененің сыдырылуы, тілінуі, буынның таюы, сіңірдің созылуы, аяқ-қолдың жабық сынуы жатады. Ашық жарақаттарға аяқ-қолдың ашық сынуы, үзілуы, ашық буыннан таюы, аяқ-қолдың жаралары жатады. Терінің айтарлықтай беріктік, қорғаныштық қасиеті бар және жабық жарақатта оның тұтастығы бұзылмайды, ал осы уақытта жұмсақ ұлпалар мен сүйектер, буындар, сіңірлер зақымдануы мүмкін.
Жұмсақ ұлпалар зақымдануының аса көп тараған түрі терінің сыдырылуы болып табылады, ол қатты заттың соққы салдарынан пайда болады. Белгісі - соққан жер ауырсынады, үлбірейді, қан талайды.
Алғашқы медициналық көмек - жараға қол мен тимей айналасын спирт түнбасымен сүртіп, жараға йод жағып, оны таза дәкемен тану немесе жеке таңғыштың жастықшасымен таңып, анальгин беріп, мұзды қағанақ қоюға болады.
Тарамыстың, сіңірдің созылуы механикалық фактордан болады. Созылу белгілері - буынның сырқырауы, терінің үлбіруі, қозғалудың қиындығы.
Алғашқы медициналық көмек: басында суық компресс басу буынды қозғалмайтын қатты таңғыш тану, кеійіннен жылы компресс басу қажет.
Бұынның шығу белгілері - домбығу, буынның табиғи емес формасы өзгеруі, буын төңірегінің қатты сырқырауы, әсіресе қозғалғанда, буын төңіріндегі тері түсінің өзгеруі, жарақаттанған буындағы қозғалыстың шектелуі.
Алғашқы медициналық көмек - буынды орнына салуға тырыспаңыз, буында қозғалтпаңыз, суық компресс қойып, буынды шинамен немесе тақтайшамен бекітіп анальгин беріңізде, емханаға жеткізіңіз.
1.9 Сүйектің сынуы
Сүйектің сынуы бұл оның тұтастығының бұзылуы. Ішінара (сүйектегі жарқын-шақ) немесе толық сынуы мүмкін. Ашық сынық өте қауіпті, ашық сыныққа қоздырғыштар енеді де асқынады және іріңдеу-қабыну процессінің дамуымен ушыға түседі.
Сүйектің сынуының белгілері: жабық сыну кезінде сүйек сынған жердің сырқырауы, аяқ-қол саусақтары бастарының қысқаруы, сүйек сынған жердің қанталауы мен домбығуы, аяқ-қол қызметінің бұзылуы, буын дар арасындағы аяқ-қол төңірегінің бойындағы қозғалыстың қалыпсыздығы.
Ашық сынық кезінде аяқ-қол бармақ бастарының қысқаруы мен қисаюы, жарада сүйек жарықшақтарының болуы, жарақаттанған жердегі қалыпсыз қозғалыс, аяқ-қолды қозғалтқан кездегі сырқырауы, жарадан қанның ағуы. Қол сынықтары, иық белдеуінің сынықтары, иық басының өсігі сынған кезде иық буынының қозғалуы қиындап, шамалы ісініп және иық өсегін басқан кезде сүйек сырқырайды.
Алғашқы медициналық көмек: Қолтыққа мақтадан жасаған жастықша қойып, ал қолдан шынтақтан тік бұрыш жасай отыра бүгіп, Дезо таңғышын кеудеге бекітеді немесе орамалмен асып қояды.
Иық басы өсігінің, мойыны мен буын ойығы сынып жылжып кетуін жақтау салып, фронтальды жазықтыққа қарағанда 10 градус артқа қарай тартып бекітеді. Жақтауды бір айға салады. Алғашқы күннен бастап емдік физкультура жүргізіледі. Иық буынын 15-20 күннен кейін қозғалта бастайды. Жауырын сынығының басқа түрлері кезінде Дезо таңғышын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz